Integraal ontwerpen aan hoogwaterveiligheid
Als landschapsarchitect werk ik aan diverse dijkversterkingen. Primair gaat het bij een dijkversterking natuurlijk om hoogwaterveiligheid en zorgen dat Nederland niet overstroomt. Maar het zit nu eenmaal in het DNA van de landschapsarchitect om breed te kijken en andere opgaven of programma’s te verbinden.
Toch is dit in de praktijk lang niet altijd vanzelfsprekend. Opgaven hebben een andere tijdshorizon en planning, of andere opdrachtgevers met andere ambities en belangen. Wie trekt de kar, wie betaalt? Zomaar wat argumenten waardoor vaak de reflex is om vooral op de kerntaak te richten (namelijk zorgen voor waterveiligheid en de dijk versterken) en niet (te) breed te durven, willen of kunnen optuigen.
Maar er is wat te winnen bij een integrale aanpak in dijkversterkingen. Hierbij m’n bespiegeling op drie dijkversterkingen waaraan ik werk of gewerkt heb, die wél integraal zijn opgezet en die succesvol waren, zij het dan met verschillende uitkomsten en op verschillende schaalniveaus.
Veilige Vecht: verder kijken dan de dijken
In de Verkenning Veilige Vecht hanteerden twee waterschappen aanvankelijk samen een niet-conventioneel vertrekpunt. Hun centrale vraag: als we bovenstrooms water vasthouden of bergen, kunnen we dan de hoogwaterpiek op de Vecht dempen en de opgave voor de dijk verkleinen? Waterschap Drents Overijsselse Delta en waterschap Vechtstromen zaten aan tafel met elk een eigen belang. De een met soms te veelwater op de rivier en de ander met soms te weinig water op de hogere zandgronden.
Als landschapsarchitect zorgde ik voor een integrale visie, met oog voor de verschillende belangen en ruimtelijke waarden, en denkend in kansen en mogelijkheden. Op basis van aansprekende ruimtelijke beelden kon het gesprek worden gevoerd en de effecten inzichtelijk gemaakt. De uitkomst? Ja, het is zinvol om water hoger in het systeem vast te houden. Maar dit leidt niet tot een verkleining van de versterkingsopgave binnen dít project. De winst is de opgedane kennis die waterschap Vechtstromen benutte voor onder andere hun droogteaanpak.
Mastenbroek-IJssel: de dijkversterking als aanjager voor ruimtelijke kwaliteit?
Binnen de dijkversterking Mastenbroek-IJssel komen bij de stedelijke omgeving van station IJsselmuiden veel opgaven bij elkaar. De ruimtelijke kwaliteit staat hier onder druk, onder andere door de hoeveelheid infrastructuur, maar ook door de dijkversterkingsopgave, waarbij de kering (een muur) omhoog moet.
Dit heeft niet alleen een effect op de ruimtelijke kwaliteit, maar het betekent mogelijk ook iets voor het beschermde stadsgezicht van Kampen, dat het best beleefbaar is vanuit IJsselmuiden.
Waterveiligheid is primair de taak van het waterschap, maar binnen de verkenning Mastenbroek-IJssel willen we verder gaan dan dat en verkennen we samen met de gemeente de mogelijkheden om de dijkversterking, als katalysator, te verbinden aan de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Dit vraagt van alle partijen een brede blik, oog te hebben voor elkaars belangen, flexibiliteit en lef om het met elkaar aan te willen gaan.
Maar als dat lukt, leidt het vrijwel zeker tot betere oplossingen en een mooier resultaat!
Meanderende Maas: Iedereen moet het allemaal willen
In Meanderende Maas werkten we aan een dijkversterking van 26 km, gecombineerd met rivierverruiming én ontwikkeling van een aantrekkelijk gebied om te wonen, werken en recreëren. Eén integrale opgave, met tien verschillende opdrachtgevers met verschillende opdrachten, maar ook met een groot gedeeld belang.
De belangrijkste voorwaarde voor een succesvolle integrale aanpak in dit project is wellicht een open deur: “Iedereen moet het allemaal willen”. Het begon bij de opdrachtgevers, die een duidelijke visie hadden op de inhoud, het proces en de samenwerking. Ook op bestuurlijk niveau was er draagvlak voor de brede, integrale aanpak en flexibiliteit om het anders aan te pakken dan dat men gewend was.
Vanuit het ingenieursteam investeerden we in de verkenning in een goede start en het neerzetten van een team dat goed paste bij de opgave en aanpak. Met het motto “What’s best for project” hielden we samen koers op het beoogde resultaat, ook bij tegenslagen.
En het resultaat mag er zijn. In mei 2025 ging de schop in de grond om Meanderende Maas tot uitvoering te brengen. Een mooi resultaat van jarenlange samenwerking tussen verschillende programma’s en opgaven!
Integrale aanpak in de toekomst
Het afgelopen jaar woonde ik een aantal ateliers bij van Mooi-Nl samen met het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Wat hier centraal stond waren de ruimtelijke kwaliteit en het gesprek over het, al dan niet, verbinden van de verschillende nationale beleidsprogramma’s: HWBP, PAGW (Programmatische Aanpak Grote Rivieren) en Ruimte voor de Rivier 2.0. Ik ben nieuwsgierig naar de uitkomst van deze ateliers en wat dit betekent voor toekomstige projecten langs de rivier.
Kijk hier voor enkele beelden: