26. şems suresi

26 ŞEMS SURESİ
[GÜNEŞ]
SURESİ
ŞEMS SURESİ’NE GİRİŞ
Şems suresi Mekke’de 26. sırada inmiştir. Adını birinci ayetteki “‫شسمس‬‫ش‬‫ش‬ّ‫م‬ ‫ال‬ eş-Şems
[Güneş]” sözcüğünden alan surenin iniş sırası ile ilgili herhangi bir görüş ayrılığı yoktur. 15
ayetten oluşan sureyi, 14. ayeti iki ayet saymak suretiyle 16 ayet olarak kabul edenler de
vardır.
Hatırlanacak olursa, 24. sure olan Abese suresinin 17-32 ayetlerinde dikkatler insanın
enfüsî [içsel] yapısına ve afaka [çevreye] çekilmiş, insanın gerek kendi iç ve dış yapısından
gerekse çevresindeki varlıklardan ve bu varlıkların fonksiyonlarından yola çıkarak Rabb’e
ulaşmasının gerekirliği vurgulanmıştı. Bunca kanıta rağmen bunu yapmayan ve kâfir kalan
kişi de yadırganmış idi. Abese suresinden sonra ise Kur’an’ın ve Kur’an’la kurulan ilişkinin
yararlarının açıklandığı Kadr suresi âdeta bir parantez gibi araya girmişti.
Şems suresinde tekrar Abese suresindeki konuya dönülmüş ve önce ayetlerin sözcük
manaları ile afaktaki [çevredeki] büyük kanıtlara, daha sonra da mucize niteliğindeki enfüsî
[içsel] kanıtlara dikkat çekilmiştir. Abese suresinde ortaya konulan esaslar, bir bakıma Şems
suresinde bir üst basamaktan tekrar edilmiştir.
Şems suresinde bir dizi kasem ile [yedi kanıt ileri sürülerek] insanın özgür iradesiyle
kendisini nasıl kurtarabileceği veya kendisini nasıl mahvedebileceği açıklanmakta, bu ilahi
yasaya da o günkü toplumda herkesçe bilinen Semud kavminin geçmişteki cezalandırılması
örnek verilmektedir. Böylece insanlara hidayet edilmekte [yol gösterilmekte] ve gerekli uyarı
yapılarak inananlar itaate teşvik edilmektedir.
Surede yer alan gerek sesteş ve eşanlamlı sözcükler ve gerekse mecaz, kinaye ve diğer
söz sanatları, ayetlerden birbirine benzeyen birçok anlamlar çıkarılmasını mümkün
kılmaktadır. Bu durum Şems suresinin “müteşabih” olma özelliğini de ortaya koymaktadır.
Surenin kasem cümlesi niteliğindeki 1-10. ayetleri ile geçmişten örnek veren 11-15.
ayetlerinin ayrı birer pasaj oluşturduğu göz önünde tutularak sure iki ayrı grupta tahlil
edilmiştir.
26 / ŞEMS [GÜNEŞ] SURESİ
Rahman ve Rahîm Allah Adına
Ayetlerin Meali :
1-10
Kur’ân'ı ve onun yaydığı sosyal aydınlığı, Kur’ân'ı izleyen Elçi ve
mü’minleri, Kur’ân ışığı ile aydınlanan toplumları, Kur’ân ışığından yoksun
kalan toplumları, bilginleri ve bilginleri yücelten bilgileri, kara cahilleri ve kara
cahilleri bu hâle getiren ilke ve anlayışları, benliğini bulmuş kimseleri ve benlik
bulduran etmenleri –ki O, ona taşkınlık yapma ve kendini koruma
içgüdülerini/günah işleme ve “Allah'ın koruması altında olma yeteneklerini ilham
1

etti– kanıt gösteririm ki, benliğini arındıran gerçekten kurtulmuştur. Onu
bilerek reddeden de kesinlikle zarara uğramıştır.
11
Semûd azgınlığı sebebiyle yalanladı; 12
âhirette en mutsuz olacak
olanları/liderleri görevi kabul edip gittiği zaman, 13
Allah'ın elçisi onlara demişti
ki: “14
Allah'ın devesine önem verin!” ve “Onun su içmesini, yaşamasını
sağlayın!”
15,16
Fakat onlar, onu yalanladılar, bunun sonucundan korkmayarak da
Allah'ın devesini, inciklerini kesip öldürdüler.
Rableri de günahları dolayısıyla onları değişime yıkıma uğrattı sonra da
yerlebir ediverdi.
Ayetlerin Tahlili
Toplu meal:
1-10
Kur’ân'ı ve onun yaydığı sosyal aydınlığı, Kur’ân'ı izleyen Elçi ve
mü’minleri, Kur’ân ışığı ile aydınlanan toplumları, Kur’ân ışığından yoksun
kalan toplumları, bilginleri ve bilginleri yücelten bilgileri, kara cahilleri ve kara
cahilleri bu hâle getiren ilke ve anlayışları, benliğini bulmuş kimseleri ve benlik
bulduran etmenleri –ki O, ona taşkınlık yapma ve kendini koruma
içgüdülerini/günah işleme ve “Allah'ın koruması altında olma yeteneklerini ilham
etti– kanıt gösteririm ki, benliğini arındıran gerçekten kurtulmuştur. Onu
bilerek reddeden de kesinlikle zarara uğramıştır.
Ayetlerin lafzı manaları itibariyle hakikat anlamları şöyledir: “Güneş’e ve onun
parıltısına, onu izlediği zaman Ay’a, ona parlaklık verdiği zaman gündüze, onu sarıp
örterken geceye, göğe ve onu yapana, yeryüzüne ve onu yuvarlakça döşeyene, nefse ve
onu düzenleyene, verene -ki O, ona fücurunu ve takvasını ilham etti.- ant olsun ki [tüm
bunları kanıt gösteririm ki]; onu [nefsi] arındıran gerçekten kurtulmuştur ve
onu [nefsi] örten kesinlikle zarara uğramıştır.” Biz, mealde mecaz anlamını gösterdik.
Lâfzî [sözcük] anlamları itibariyle ilmî mucizeler içeren ayetler, mecazî anlamları
itibariyle de yaşamsal gerçekleri dile getirmektedir.
Örnek olarak, Ay’ın Güneş’i izlediğine dair ifade, Güneş Sistemi içindeki tüm gök
cisimleri gibi Ay’ın da Güneş’in peşinden gittiği gerçeğini ortaya koyan bir ifadedir.
Astronomik hesaplamalar, Güneş’in Samanyolu Gökadası’ndaki yaklaşık çembersel
nitelikteki yörüngesini 225 milyon yılda tamamladığını göstermektedir. Ay da dolaylı olarak
Dünya ile beraber bu uzun yolculukta Güneş’i izlemektedir. Güneş Sistemi ve Samanyolu
Gökadası’nın keşfinden sonra bilimsel nitelik kazanan bu bilgi, Kur’an’ın indiği dönem için
gerçekten de bir mucizedir. Keza, suredeki “yeryüzünün yuvarlakça döşendiği”ne ilişkin ifade
de yine Kur’an’ın indiği dönem için bir mucize niteliğindedir.
Ayetlerden, mecazen de birçok anlam çıkarmak mümkündür. Meselâ:
- Üzerine kasem edilen “‫شسمس‬ّ‫م‬ ‫ال‬ Güneş”, tüm insanlığı asırlardır aydınlatan ve bundan
sonra da aydınlatacak olan Kur’an’dır. “Onun parıltısı” ise Kur’an’ın insanlığa sunduğu
mutluluktur.
- “Güneş’i takip eden Ay”dan maksat, Kur’an’a uyan Peygamber ve inananlardır.
2

- “Gündüz” Kur’an ışığıyla aydınlanmış toplumları, “Gece” ise Kur’an ışığından
mahrum kalan cahil toplumları simgelemektedir.
- “Sema”, Kur’an’dan aldığı canla kendini üstün hâle getirmiş kimseler; “Yer” ise
Kur’an’dan yararlanmayıp küfür ve fücur batağında yuvarlanıp duran kesimdir.
- “Semayı yapan” Kur’an’dan alınan ve insanı yücelten İslâmî ilkeler, “yeri yapan” ise
Kur’an dışı ilkeler ve anlayışlardır.
- “Can ve canı tesviye eden”; insan ve insanı iyi ya da kötü yapan etmenlerdir ki, böyle
olduğu arkadan gelen 8. ayetten de anlaşılmaktadır.
1, 2. Ayetler:
Güneş’e ve onun parıltısına,
onu izlediği zaman Ay’a,
Bu ayette, Ay’ın Güneş’i izlediği söylenmek suretiyle yukarıdakilere ek olarak Ay’ın
ışığını Güneş’ten aldığı ve Dünya’yı aydınlatma işinde onu izlediği vurgulanmaktadır.
Mecazen ise Güneş’in Kur’an olduğu, sunduğu mutluluk reçetesinin parıltısıyla insanlığı
aydınlattığı, Ay’ın da Kur’an’ı izleyen, onun aydınlığını yansıtan peygamber ve inananlar
olduğu anlaşılabilir.
3, 4. Ayetler:
ona parlaklık verdiği zaman gündüze,
onu sarıp örterken geceye,
Bu iki ayetteki “‫شا‬‫ش‬‫ه‬ o” zamirlerinin ifade ettiği anlamlar, üzerlerinde biraz daha
hassasiyetle durmayı gerektirmektedir. Gündüzün parıldattığının ve gecenin örttüğünün ne
olduğuna mantıklı bir cevap aranmalıdır. Bir önceki ayetlerde geçen “o” zamirlerinin mercii
olan “Güneş”, cümle akışı içinde bu iki ayetteki zamirlerin de mercii olarak kabul edilerek
ayetler “Güneş’i parlattığı zaman gündüze, Güneş’i örttüğü zaman geceye…” şeklinde
anlamlandırılmaktadır. Halbuki Güneş’in “gündüz” tarafından parlatılması ve “gece”
tarafından sarılıp örtülmesi söz konusu olamaz. Böyle bir anlam mantıklı değildir.
Zemahşeri, cümlenin var olan yapısına makul bir anlam kazandırabilmek için
ayetlerdeki zamirlerin “‫ششة‬‫ش‬‫ظلسم‬ zulmet [karanlık]” veya “ ‫الضرض‬ arza [yeryüzüne]” raci
olabileceğini ileri sürer ve “Her ne kadar bu sözcükler zamirden evvel yer almamış olsalar da
bu böyledir1
demeye getirir. Ayrıca tezini desteklemek üzere klâsik Arap edebî metinlerinden
örnekler verir. Ne var ki, bu örnekler yeterince ikna edici olmadığından nakledilmelerine
gerek duyulmamıştır.
Biz bu zamirler nedeniyle oluşan sorunun iki yolla çözülebileceği kanısındayız:
Birinci Yol: Ayetteki zamirin bir anlamının bulunmadığı, yani surenin icaz ve edebî
yapısından, armonik özelliğinden dolayı ayette yer aldığı kabul edilerek anlamının ihmal
edilmesidir. Nitekim Kur’an’da bu duruma uyan, Ahzab suresinin 55. ve Nur suresinin 31.
Hakka suresinin 16-20. ayetleri gibi birçok örnek bulmak mümkündür. Bu takdirde ayetlerde
tümleç olmaz ve şu şekilde anlamlandırılabilir:
“parlaklık verdiği zaman gündüze,
sarıp örterken geceye,”
1
(Keşşaf, cilt 4; s. 258)”
3

İkinci Yol: Bilindiği gibi, bir cümlede üçüncü şahıs zamiri kullanılacağı zaman, bu
zamirin merciinin lâfız veya anlam olarak zamirden daha önce geçmiş olması gerekmektedir.
Aksi hâlde kast edilen şey anlaşılamaz, cümle anlamsız olur. Bu kural düşünülerek ilk ayette
geçen “Güneş”in bu ayetlerdeki zamirlerin mercii olarak kabul edilmesi durumunda ayetlerin
anlamının mantıksız olduğu daha önce de ifade edilmişti. Öyleyse bu durumda yapılabilecek
tek şey, Abese ile Şems sureleri arasındaki duvarların kaldırılmasıdır. Sureye girişte de
belirtildiği gibi, Şems suresi aslında Abese suresinin devamı mahiyetinde olup Kadr suresi
adeta bir parantez gibi araya girmiştir. Bu kabule göre 3. ve 4. ayetlerdeki “ ‫ها‬ o” zamirleri,
Abese suresinin 26. ayetindeki “ ‫الضرض‬ arz [yeryüzü]” sözcüğüne racidir ve bu ayetler şöyle
anlamlandırılabilir:
“yeryüzüne parlaklık verdiği zaman gündüze,
yeryüzünü sarıp örterken geceye,”
Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da ayetlerdeki fiillerin farklı zaman
kalıplarında oluşudur. 3. ayette geçmiş zaman kalıbı kullanılarak “‫ل ى‬ّ‫م‬‫ج‬ cellâ” denilmişken 4.
ayetteki [‫يغش ى‬ yağşâ] fiili geniş zaman kalıbında kullanılmıştır. Çoğu kez gözden kaçan bu
özellik aslında ince ayrımlı bir anlam ifade etmektedir. Geniş zaman kalıbı kullanılarak elde
edilen bu anlam inceliği, gecenin sürekli olduğunu ve olacağını ima etmektedir. Ayetlerin
mecazî anlamları ise, sürekli var olacak olanın “gece” sözcüğünün temsil ettiği cehalet, küfür
ve şirk olduğunu düşündürmektedir.
5. Ayet:
göğe ve onu yapana,
Bu ve bundan sonraki iki ayeti, “‫ما‬ ma” ism-i mevsulünün hangi anlama geldiğine
göre farklı şekillerde açıklamak mümkündür. Arapça dilbilgisi kurallarına göre, ismi mevsul
ve soru edatı olarak, “ma” edatı, cansız varlıklar ve akılsız hayvanlar ve akıllı varlıkların
sıfatları için kullanılır. Allah’ın sıfatları için de “ma” edatı kullanılır. Bunun örneklerini
geçmiş surelerde görmüş bulunuyoruz.
Birinci açıklama:
Bu bilgiler esas alınarak ayetteki “ ‫مششا‬ ma [şey]” sözcüğü ile Allah’ın (Rabb)
kastedildiği kabul edilebilir. Bu takdirde Rabbimiz, göğe ve onun yaratıcısı olarak kendisinin
gücüne, büyüklüğüne ve eşsizliğine dikkat çekmiş olmaktadır.
İkinci açıklama:
“‫ما‬ ma [şey]” sözcüğünün akılsız varlıklar için kullanıldığı kabul edilebilir ve anlam
buna göre verilebilir. Bu takdirde anlam, Rabbimizin insanoğlundan bütün dikkatini evrene
koymuş olduğu düzene çevirmesini istediği şeklinde olur. Çünkü göğün oluşumunu sağlayan,
herhangi bir kargaşaya meydan verilmeden, bozulmadan bu oluşumu muhafaza eden fizikî
kanunlar, bu oluşumdaki ince hesaplar ve göğün yapısındaki diğer mucizeler dikkatlerin
çevrilmesi gereken noktalardır. Evrene konulmuş olan bütün bu kuralların işleyişi Kur’an’da
“Sünnetullah” kavramıyla ifade edilmektedir. Sünnetullah’ı kısaca evrenin fiziksel, kimyasal,
biyolojik ve toplumsal yasaları olarak tanımlamak da mümkündür.
6. Ayet
yeryüzüne ve onu yuvarlakça döşeyene,
4

Bu ayet de yine “‫ما‬ ma” edatının iki anlamına göre:
“Yeryüzüne ve onu her taraftan yayan ve uzatan, canlıların yaşamasına uygun hâle
getiren Allah’a [kasem olsun ki]” veya “yeryüzüne ve onu yayan fiziksel, kimyasal ve
biyolojik kanunlara, sistemlere [kasem olsun ki]” şeklinde çevrilebilir.
Bu ayetle yeryüzünün oluşumu ve döşenmesi ile ilgili mucize niteliğindeki fiziksel
kanunlara işaret edildiği gibi, “‫طحيها‬ tahâ-hâ” sözcüğü ile de bir başka mucize sergilenmiştir.
‫طحى‬ Tahâ ve ‫دحى‬ Dehâ
Ayetteki “‫ها‬‫ه‬‫طحيه‬ tahâ-hâ” sözcüğü, konunun detaylandırıldığı Naziat suresinin 30.
ayetinde “‫دحيههههها‬ dehâ-hâ” olarak yer almaktadır. Sözcüklerdeki harflerin bazen
sertleştirilmesi, bazen de yumuşatılması şeklinde ortaya çıkan bu durum, Türkçede de
görülmektedir. Meselâ aslı “temur” olan sözcük günümüzde “demir” olarak yazılmakta ve
söylenmekte, “Konya, kara, kabak” sözcükleri de bir çok yörede yumuşatılarak “Gonya, gara,
gabak” şeklinde telâffuz edilmektedir. Keza Fatıma ismi de Fadime şeklini almıştır.
Dolayısıyla bu ayetteki “tahâ-hâ” sözcüğü ile Naziat suresinin 30. ayetindeki “dehâ-hâ”
sözcüğü arasında bu tür bir ilgi vardır. Bundan dolayı her iki sözcük de aynı anlama gelmekte
ve ikisi de “yaymak, döşemek” anlamında kullanılmaktadır. Bu ilgi, sözcüklerin anlamları
konusunda en sağlam ve en güvenilir kaynak olan Allame İbn-i Menzur’un Lisanü’l-Arab adlı
eserinde mevcuttur.
Tahâ
“Ferra şöyle açıklamıştır: ‘‫طحى‬ Tahâ’ ve ‘‫دحى‬ Dehâ’ bir ve aynıdır.” Şimr de şöyle
demiştir: “‫هها‬‫ه‬‫طحيه‬ Tahâ-hâ ‫هها‬‫ه‬‫دحيه‬ Dehâ-hâ anlamındadır. ‫ط‬ Ta harfi ‫د‬ De harfinden
dönüşmüştür.”
Bu sözcüğün anlamı içerisinde bitkilerin yeryüzüne yapışması ve yayılması anlamı da
mevcuttur.2
Buradaki mucize, sıradan “yaymak ve döşemek” eylemi için Arapçada “‫بسط‬ beseta”
ve “‫وسع‬ vessea” sözcükleri varken ayette arzın [yerkürenin] yayılıp döşenmesi için “‫طحى‬
Tahâ” ve “‫دحى‬ Dehâ” sözcüklerinin kullanılmış olmasıdır. Çünkü bu sözcükler sıradan ve
normal bir yaymayı değil, arzın şekline uygun olan “yuvarlakça yayma”yı ifade etmektedir.
Dehâ
“‫دحههو‬ Dahv sözcüğünün manası “devekuşu yumurtası” anlamı eksenindedir. Bu
sözcüğün türevleri “devekuşu yumurtası”, “devekuşunun yumurtasını bıraktığı yer” gibi
anlamlar taşımaktadır. Bu sözcüğün türevlerinden olan ‘‫مدحة‬ midhat’ sözcüğü, Mekkelilerin
yuvarlak taşlar ve ceviz ile oynadıkları, bu günkü golf oyununa benzer bir oyunun adıdır. Bir
çukur kazılır, kazılan çukura yuvarlak taş veya ceviz düşürülmeye çalışılırdı. Yuvarlak
nesneyi çukura düşüren kişi oyunun galibi, düşüremeyen de mağlûbu sayılırdı. Ebi Rafi’
rivayetinde Peygamberimizin torunları Hasan ve Hüseyin’in de bu oyunu oynadıkları anlatılır.
‫هو‬‫ه‬‫دح‬ Dahv sözcüğünün türevlerinden olan “‫هداحى‬‫ه‬‫م‬ medahi” sözcüğü de kursa/yufka gibi
yuvarlak taşlara verilen addır.3
2
(Lisanü’l-Arab; cilt 5 s. 574).
3
(Lisanü’l-Arab, cilt 3, s. 310, 311).
5

“Yuvarlakça yaymak, döşemek” anlamındaki sözcüğün yeryüzü için kullanılması,
yeryüzünün insanların ve diğer canlıların yaşamasına ve yiyeceklerini sağlamasına elverişli
bir şekilde yaratılmış olduğunu ve şeklinin de tam yuvarlak değil, yuvarlakça olduğunu
anlatmaktadır. Dünyamızın şeklinin “kutuplardan basık elipsoit [dönel elipsoit]” olduğunun,
daha yeni sayılabilecek bir tarihte keşfedildiği hatırlanacak olursa, 14 asır önceden
yeryüzünün şekli için “dönel elipsoit”e en benzer yapıdaki devekuşu yumurtasını anlatan bir
sözcüğün kullanılması, gerçek ve büyük bir mucizedir.
Şems suresinde az ve öz bir anlatımla ortaya konulan bu konu, iniş sırasına göre 81.
sure olan Naziat suresinde şöyle detaylandırılmıştır:
27-33
Oluşturuluşça siz mi daha çetinsiniz yoksa gök mü? Göğü, Allah yaptı; boyunu yükseltti,
sonra da onu düzene koydu, gecesini kararttı ve ışığın parlaklığını çıkarttı. Ve ondan sonra, sizin ve
hayvanlarınız için bir yararlanma olmak üzere yeryüzünü döşedi/ yeryüzünden suyunu ve otlağını
çıkardı, dağları da demirledi/sağlam bir şekilde yerleştirdi.
(Naziat/ 27-33)
Kur’an’ın indiği dönemde mahiyetlerinin bilinmesi mümkün olmayan bu ayetler,
aslında çağımızın bilginlerini muhatap almaktadır.
7, 8. Ayetler:
nefse ve onu düzenleyene, biçim verene;
-ki O, ona fücurunu ve takvasını ilham etti.- ant olsun ki,
[nefse ve ona fücurunu ve takvasını ilham etmek suretiyle onu
düzenleyene ant olsun ki,]
7. ayet de tıpkı 5. ve 6. ayetlerde olduğu gibi, “ma” edatının anlamlarına göre; “Nefse
ve onu düzenleyene, düzenlemeye güç yetirene” şeklinde veya “Nefse ve onu düzenleyen
şeylere” şeklinde anlamlandırılabilir.
5-7. ayetlerde geçen “‫ما‬ ma” edatlarının, yukarıda verdiğimiz iki anlamından başka
“mastariyye” anlamı da vardır. “‫ها‬‫ه‬‫م‬ Ma” edatlarının “mastariyye” anlamı taşıdığı kabul
edildiği takdirde 5-7. ayetlerin şu şekilde anlamlandırılmaları da mümkündür:
“göğe ve onun yapılışına,
yeryüzüne ve onun döşenişine,
nefse ve onun düzenlenişine [kasem olsun ki]”
Görüldüğü gibi, 5-7. ayetlerdeki “ma” edatının Allah’ı kasteden anlamı dışında “şey”
ve “mastariyye” anlamlarında da kullanılmış olabileceğinin kabulü hâlinde, insanların dikkati
Kur’an’ın indiği zamanlarda bilinmeyen fizik, kimya ve astronomi kanunları ile biyolojik ve
genetik özelliklere çekilmiş olmaktadır.
8. ayette geçen “‫الهام‬ ilham” sözcüğünün aslı “bir şeyi yutmak” anlamına gelen “‫لهم‬
lehm, ‫التهم‬ ilteheme” sözcükleridir. Araplar “‫الهمته‬ elhemtühü [onu ilham ettim]” ifadesini
“ona ulaştırdım” anlamında kullanırlar.4
Bu kelime sonradan Allah’ın kullarının kalbine attığı
[ilka ettiği] şeyler için kullanılır olmuştur. Zira bu ilka ve ulaştırma, içe yerleştirme anlamında
yutturma gibidir.
Sözcüğün bu ayette ifade ettiği anlam ise insanın fiziksel ve psikolojik özellikler
verilerek şekillendirildiğiyle ilgilidir. Bu anlamda insan, gerek boy-bos, kaş-göz, el-ayak gibi
fiziksel özelliklerle, gerekse akıl-fikir, dürtü-içgüdü, iman veya küfrü seçme özgürlüğü
4
(Lisanü’l Arab, “lhm” mad. )
6

sağlayan irade gibi psikolojik özelliklerle donatılmıştır. Bu konuya Abese suresinin son
ayetinde değinilmiş ve imanın dışa yansımasının “takva”, küfrün dışa yansımasının da “fücur”
olduğu belirtilmişti.
Bu ayetle dikkat çekilen bir başka önemli nokta da, her canlıya kendi yaşamını
sürdürebilmesi için yararlı şeyleri arayıp bulma, zararlı şeylerden uzaklaşma yeteneğinin
verilmiş olduğudur. Bunun en önemli göstergelerinden biri, uzun bir eğitim süreciyle
öğrenilebilecek nice yetinin canlılarda daha doğuştan var olmasıdır. Canlılara bahşedilen bu
yeteneğin yaşanan hayatta birçok örneği vardır. Mesela yeni doğan bir canlının annesinin
memesini hemen bulabilmesi ve emebilmesi, kaz veya ördek gibi canlıların doğdukları andan
itibaren yüzebilmeleri, hayvanların kendilerine yarayan yiyecekleri seçebilmeleri gibi
örnekler bunlardan sadece bir kaçıdır.
9, 10. Ayetler:
Onu [nefsini] arındıran gerçekten kurtulmuştur.
Ve onu [nefsini] örten de kesinlikle zarara uğramıştır.
Surenin mesaj ayetleri bu ikisi olup önceki sekiz ayette yapılan kasemler, bu iki ayette
verilen yargının önemini belirtmek içindir. Aynı mesajlar daha önce 8. sırada inmiş olan A’lâ
suresinin 14. ayetinde de verilmiş, önemine binaen burada da farklı bir üslûpla yinelenmiştir.
Nefs
“Nefs” sözcüğü, bir şeyin iç ve dış yapısıyla ve özellikleriyle tamamını, yani öz
yapısını, şahsına özgülüğünü ifade etmek üzere kullanılan bir zamirdir.5
Buna göre “nefs” sözcüğünün zamir olarak anlamı “kendi, zatı” demektir. Nitekim
sözcüğün Kadim Arapçada ediplerce bu anlamda kullanılmış olduğunun klâsik metinlerde
yüzlerce örneği mevcuttur.
“Nefs” denilince her şeyden önce “insan” hatıra gelirse de, Allah’ın yarattığı her canlı
varlık bir “nefs”tir. Yani her canlının bir “kendisi, zatı, kimliği” vardır ve buna “nefs” denir.
Lisanü’l-Arab’ta genişçe açıklandığına göre, belirli alâkalardan dolayı bu sözcük
mecaz olarak “ruh [can]”, “nefes”, “kan”, “benlik [ego]”, “kalp [zihin]”, “iç”, “büyüklük”,
“yücelik” anlamlarında da kullanılmaktadır. Meselâ “can”, “kan” ve “nefes”in [teneffüs
edilen havanın]” da “nfs” sözcüğüyle ifade edilmesinin sebebi “lazımiyet” alâkasından
dolayıdır.
Çoğulu “nüfus” ve “enfüs” kalıplarıyla ifade edilen “nefs” sözcüğü,
Kur’an’da tekil ve çoğul formlarıyla 295 yerde geçmiş ve hem Allah için hem de
diğer canlılar için kullanılmıştır.
“Nefs” sözcüğü Allah için kullanıldığında, sözcüğün yukarıda verdiğimiz
tanımının kapsadığı özelliklerin hepsini içerir. Yani Allah’ın zatî ve subutî
sıfatlarının tamamını ifade etmiş olur.
“Nefs” Sözcüğü, Maide 116, Âl-i Imran 28, 30, En’âm 12, 54 ve Ta Ha
41’de Allah İçin kullanılmıştır.
5
(Lisanü’l-Arab; c:5, s:647–652)
7

“Nefs” Sözcüğü, Şems 7, 8, Bakara 233, Enbiya 35, Ankebut 57, İbrahim
22, Yunus; 15,16’da tüm Canlılar İçin Kullanılmıştır.
Aşağıdaki ayette ise, “nefs” sözcüğünün müfaale babından olan “yetenâfesü”
ve “elmütenâfisûn” şeklindeki türevleri, işteşlik anlamıyla “kendileşme, kimlik
kazanma yarışı” manasındadır:
–Artık yarışanlar, işte bunda yarışmalıdırlar.–
(Mutaaffifin/ )
“Nefs” Sözcüğünün Mecaz Olarak Kullanıldığı Ayetler:
15-21
Kur’ân'ı dinlememek için saklananların, kaçanların durumunu, gerçeği örtbas etmenin-cehaletin gidişini,
aydınlığın- reşitliğin gelişini kanıt gösteririm ki
( Tekvir/ 18)
Bu ayette “nefs” sözcüğünden türemiş olan “teneffese” fiili kullanılmıştır. Bu fiilin
anlamı “nefes aldı” demektir ki, bu da insanın solunum sürecinde alıp verdiği havayı ifade
etmektedir. Nefes [soluk alıp verme] insanın olmazsa olmaz bir parçası olduğundan mecaz
olarak kullanılmıştır. Diğer taraftan, “kan” da insanın olmazsa olmazlarından biri olduğu için,
doğum kanamasına da “nifas” denir. Bu sözcük “nefs” sözcüğünün farklı bir kalıbıdır.
93
Ve Allah'a karşı yalan uydurandan yahut kendisine hiçbir şey vahyolunmadığı hâlde “Bana
vahyolundu” diyenden ve “Allah'ın indirdiği gibi ben de indireceğim” diyenden daha yanlış; kendi
zararlarına iş yapan kim olabilir? Şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan o kimseleri ölümün
şiddetleri içindeyken, görevli güçler de onlara ellerini uzatmış, “Canlarınızı çıkarın. Bugün, Allah'a
karşı gerçek dışı şeyler söylediğinizden ve O'nun âyetlerine karşı böbürlenmenizden dolayı alçaltıcı
bir azapla cezalandırılacaksınız” derlerken bir görsen!
(En’âm/ 93)
Bu ayetteki “nefs”in çoğulu olan “enfüs” sözcüğü, mecazen “canlar” anlamında
kullanılmıştır.
“Nefs” sözcüğünün Arapçası ve Kur’an’cası bu olmasına rağmen, Yunan felsefe
metinlerinin Arapçaya çevrilmesinden sonra “nefs” konusunda çeşitli düşünceler ileri
sürülmeye başlanmış ve bu etkiyle “nefs” sözcüğü Arapçadaki ve Kur’an’daki anlamlarından
uzaklaşıp Yunancalaşmıştır.
“Nefs” anlayışı, özellikle İbn Sina, Gazalî, İbnü’l-Arabî ve er-Râzî gibi düşünürlerce
farklı biçimlerde yorumlanarak hakkında “İlmü’n-Nefs [Nefs bilimi]” adıyla bir ilim dalı
oluşturulmuştur. Bu süreçte Yunan felsefesine uygun bir “nefs” anlayışı, hemen hemen tüm
kelâmcılar, mutasavvıflar ve filozoflarca benimsenmiştir.
Tezkiye, Nefsin Tezkiyesi
Asr suresinin tahlilinde de belirttiğimiz gibi, insanın nefsini arındırması ancak iman
etmesi ve salihatı işlemesi ile mümkün olan bir durumdur. Kişiyi kirleten, küfür ve şirktir.
Çünkü şirkin necis [pislik], müşrikin de neces [pis] olduğunu Kur’an bildirmektedir (Tövbe
28). İman sahibi olan kişide imanın dışa yansıması olan “takva” ortaya çıkacak ve her yönüyle
tertemiz bir “nefs” söz konusu olacaktır. İnançsız bir kimsede ise inançsızlığının dışa
yansıması olan “fücur” ortaya çıkacak ve her türlü sosyal pisliği barındıran bir “nefs” söz
konusu olacaktır.
8

Nefsi Örtmek
Arap geleneğine göre, iyi kimseler alnı açık yüzü ak ortada dolaşırlarken, kötü
kimseler kapalı yerlerde gizlenirler ve kendilerini açığa vurmazlardı. Nitekim cömert Araplar,
evleri tanınsın, muhtaçlar kendilerine gelsin ve ihtiyaçlarını bildirsinler diye yüksek tepelerde
konaklar, geceleyin arayanların kolayca bulmaları için ateş yakarlardı. Cimriler ise evlerini,
yurtlarını muhtaç kimselerden saklamaya çalışırlar, kendileri de onlara görünmemeye
çalışırlardı.
Bu geleneğe uygun olarak da, güzelliklerden yüz çeviren bir kimse; önemsiz, terk
edilmiş, adı-sanı anılmaz birisi olur ve böylece bu kişi [nefs], gizli kalmış, üzeri örtülmüş bir
şey durumuna gelmiş olurdu.
Ancak, nefsin örtülmesi konusu sadece yukarıda belirttiğimiz Arap geleneği ile
açıklanamaz. Çünkü “yalnızca kapısına gelene cömert davranmak” ve “çevresi tarafından iyi
kimse olarak nitelenmek” gibi hesaplı davranışlar bir Müslüman’ın nefsini örtülü olmaktan
kurtaramaz. Nefsin arındırılması yolunda Kur’an’ın Müslümanlarda olmasını istediği
özelliklerden bir tanesinin bile eksikliği, nefsin örtülü sayılması için yeterlidir. Dolayısıyla her
Müslüman, “nefsi örtülü” durumuna düşmemek için Kur’an’ı çok iyi okuyup anlamalı ve bir
Müslüman’da bulunması gereken özellikleri iyi bilmelidir.
Nefsin örtülmesi konusundaki ayrıntıları Müslümanların Kur’an’ı anlama yolundaki
kendi çabalarına bırakıp çok genel bir çerçeve içinde bazı hatırlatmalarda bulunmayı
kendimize bir borç olarak görüyoruz:
1- Kur’an’dan öğrendiğimize göre, Müslüman pasif ve pısırık olamaz:
Çünkü Asr suresinin tahlilinde de belirttiğimiz gibi, eğer bir insan aklın ve dinin
gösterdiği yolda azimle mücadele etmiyor, yanlışları gördüğü halde ses çıkarmadan bekliyor,
zulme katlanıyor, nemelâzımcılık ruhu ile yakın çevresinin ve içinde yaşadığı toplumun
bozulmasına seyirci kalıyorsa, “sabırlı” ve “hakk üzerinde bulunan” bir insan değildir. Çünkü
pasifliğin ve pısırıklığın bir göstergesi olan “katlanmak”, “ses çıkarmamak” gibi davranışlar,
bir Müslüman’ın Kur’an’da belirtilen özellikleri ile asla bağdaşmaz. Ne var ki, sadece “sabırlı
olmak” ve “hakk üzerinde bulunmak” da nefsin örtülü olmaması için kâfi gelmemektedir. Zira
sabrı ve hakkı tavsiyeleşmeyenler, kendileri birey olarak sabırlı ve hakk üzerinde bulunsalar
dahi zarardan kurtulamayacaklardır (Asr; 2, 3).
2- Yoksulun yiyeceği üzerine teşvikleşmeyenler Kur’an’da “dini yalanlayan” kimseler
olarak nitelenmekte (Mâûn; 1-3), yetimi kerimleştirmeyenlerin (Fecr 17) ise mahşerde o
hayatları için önceden bir şeyler göndermediklerine pişman olacakları (Fecr 23, 24)
bildirilmektedir. Mâûn ve Fecr surelerinin tahlilinde de söylediğimiz gibi:
- Yoksulun doyurulması, Zariyat suresinin 19. ayeti doğrultusunda, sahip olunan
varlıklar üzerinde yoksulun, mahrumun hakkı olduğu bilinci ile, bir lütuf olarak değil, bir
borç, bir zorunluluk olarak hakkı teslim etme gerekliliği ile doyurulmasını,
- Yetimin kerimleştirilmesi ise; eğitiminin sağlanması, kendini gerçekleştirme fırsatı
verilmesi, iş imkânı verilerek desteklenmesi gibi davranışlarla yetimin üstün kılınmasını,
saygın hâle getirilmesini, toplum içinde kimseye muhtaç olmadan kendi ayakları üzerinde
durabilmesini sağlamayı ifade etmektedir.
Demek oluyor ki, aklın ve dinin gösterdiği yolda azimle mücadele etmeyenlerin ortaya
koydukları pasif ve pısırık kişilik nasıl “örtülü nefs”e bir örnek teşkil ediyorsa, sabrı ve hakkı
tavsiyeleşmeyenler de eninde sonunda zarardan kurtulamayacakları için “örtülü nefs”in örneği
durumundadırlar.
Nefsini bu örtülerden arındıranlar ise:
- Yoksul, muhtaç ve mahrumu malı ve canı ile destekleyenler,
9

- Yetimin saygın hâle gelmesi için vakıf kurarak, okul açarak, burs vererek, kitap
sağlayarak ve benzeri yollarla yetimlerin doğru ve yararlı eğitim almalarını sağlamaya
çalışanlar,
- Yanlışa karşı susmayıp her yerde ve her koşulda doğru yöntemlerle hakkı
savunanlardır.
“Nefsin örtülmesi” ifadesi, yukarıda açıkladığımız şekiller dışında, hiç de salihlerden
olmadığı hâlde kendisini onların arasında saklayan, isyan ve günahlara dalmak suretiyle
nefsini gizleyen, küfrünü ve pisliğini [fücurunu] başkalarına göstermeyen kimselerin durumu
ile de açıklanabilir.
11-15. ayetler:
11
Semûd azgınlığı sebebiyle yalanladı; 12
âhirette en mutsuz olacak
olanları/liderleri görevi kabul edip gittiği zaman, 13
Allah'ın elçisi onlara demişti
ki: “14
Allah'ın devesine önem verin!” ve “Onun su içmesini, yaşamasını
sağlayın!”
15,16
Fakat onlar, onu yalanladılar, bunun sonucundan korkmayarak da
Allah'ın devesini, inciklerini kesip öldürdüler.
Rableri de günahları dolayısıyla onları değişime yıkıma uğrattı sonra da
yerlebir ediverdi.
Surenin ilk bölümünde iyi ve kötü her şeyi yapabilecek fiziksel ve zihinsel güçlerle
donatıldığı ve dilediğini yapabilmek için kendisine irade özgürlüğü verildiği bildirilen insan,
8 ve 9. ayetlerde verilen yargıya göre, nefsini arındırdığı takdirde kendini kurtarabilecek,
güçlerini kötüye kullandığı takdirde ise perişan olacaktır. 11-15. ayetler, gerek yaşamları
gerekse sonları itibariyle o günkü halk tarafından iyi bilinen Semud kavminin bu yargının
örneği olduğunu bildirmektedir. Semud kavminin öyküsü daha önce özet olarak Fecr ve Necm
surelerinin tahlilinde de verilmişti. Ancak önemine binaen orada değinilmeyen yönleriyle
tekrar ele alınmasının yararlı olacağı düşünülmüştür.
SEMUD KAVMİ
Semud kavmi, Hicaz ile Suriye arasında Vadi’l-Kura’da yaşamış eski bir Arap
kabilesidir. Kur’an’da bu kabilenin ismi yirmi altı yerde geçmektedir. Ayrıca Salih
peygamberden bahseden ayetler de onun kavmi olan Semud ile ilgilidir. Semud kavmi ile
ilgili ayrıntı Fecr suresinde verilmiştir.
11-15. ayetleri anlayabilmemiz için ayetlerde geçen ipuçlarını iyi değerlendirmek
gerekmektedir. Bize göre bu ipucu ifadeler:
- Semud’un yalanlamalarına neden olan inançları,
- dişi deve
- bu dişi devenin Allah’ın dişi devesi olması gibi olgulardır.
Yalanlamalarına Sebep: Tuğyan
10

Tuğyan ile ilgili geniş açıklama Alak suresinin tahlilinde verilmiştir. Özetleyerek
tekrar etmek gerekirse; tuğyan, insanın çok para-pul, mal-mülk, köle-kul sahibi olarak kendini
her türlü ihtiyacın üstünde görmesi, bu yeterlilik duygusuna kapılarak “baron”laşması,
“lord”laşması, “rabb”leşmesidir. Kur’an bu sözcüğü Firavun ve Mekke yöneticileri için
kullanmıştır. Ayetlerden anlaşıldığına göre Semud kavmi de aynı dalâlet içine düşmüştür.
Dişi Deve
Bu dişi deve hakkında “halkının Salih’ten bir mucize istemesi üzerine onun da
kayalardan bir dişi deve çıkarması” gibi bir çok efsane uydurulmuş ve bu efsaneler ekseninde
ortaya atılan rivayetler [söylentiler] ile olur olmaz açıklamalar yapılmıştır.
Ayette geçen “‫نقاقة‬ّ‫ا‬‫ال‬ en-nakah” sözcüğü “dişi deve” demektir. Ancak Araplar her dişi
deveye değil, sadece beş yaşına basan dişi develere “en-nakah” derlerdi. Ayetin mesajının
doğru anlaşılması için bu ayrıntının daima göz önünde bulundurulması gerekir.
Beş yaşına girmiş dişi deve, eti, sütü ve gücü itibariyle göçebe ve hayvancılıkla
geçinenler için çok önemli bir ekonomik değeri ifade etmektedir.
Allah’ın Devesi
Rivayetlere dayalı anlatımlarda “Salih’in Devesi” olarak geçen dişi deve, ayette
doğrudan Allah’a izafe edilerek “‫لل‬ّ‫ا‬ ‫قةا‬‫ق‬‫نقاق‬ Allah’ın Devesi” olarak adlandırılmıştır. Devenin
Allah’a izafe edilişi, üzerinde dikkatle düşünülmesi gereken bir husustur. Devenin Allah’a
izafe edilmesinden maksat, onun Allah tarafından yaratılması veya devenin Allah’ın varlık ve
birliğine kanıt olması değildir. Zaten evrendeki her şeyin yaratıcısı Allah’tır ve evrendeki tüm
varlıklar da Allah’ın varlığına ve birliğine kanıttır. Bu nedenle, kastedilenin bundan daha
başka bir şey olduğu iyi anlaşılmalıdır.
Bilindiği gibi, Kur’an’da Kâbe’ye “‫لل‬ّ‫ا‬ ‫ا‬ ‫بيت‬ Beytüllah [Allah’ın Evi]” denilmekte ve o
da Allah’a izafe edilmektedir (İbrahim 37, Bakara 125, Hacc 26, Kureyş 3). Bundan dolayıdır
ki, “Allah’ın Dişi Devesi” ifadesini doğru anlamak için önce Kâbe’ye neden “Allah’ın evi”
dendiğinin anlaşılması gerekmektedir.
Beytullah [Allah’ın Evi], “Allah’tan başka hiç kimsenin olmayan, kimsenin
sahiplenemeyeceği ev” demektir. Bu özellik onun tüm insanlığa, kamuya ait olduğunu
göstermektedir. Allah’ın Evi, kamuya açık, kamu yararlarının konuşulduğu, kamu haklarının
gözetildiği, herkesin hür ve eşit olduğu bir yerdir. Bu anlamda bütün camiler/mescitler de
“Beytullah”tır. Ne var ki, cami ve mescitlerin takva üzere inşa edilmeleri, Allah’ın dinine
uygun olmayan işlevlerle kullanılmamaları gerekir.
Bir varlığın Allah’a izafe edilmesinin ne anlama geldiği anlaşıldığına göre, ayetteki “
‫لل‬ّ‫ا‬ ‫نقاقةا‬ Allah’ın Devesi” tamlamasından ne anlaşılması gerektiği de anlaşılmış olmalıdır. “en-
Nakah”, sözcük anlamıyla o dönemde toplumun fakirlerinin, yetimlerinin, miskinlerinin,
kısaca ihtiyacı olan herkesin ortaklaşa sahip olduğu, serbestçe sütünden, gücünden ve
yavrusundan istifade edeceği, kamu malı olan beş yaşında güçlü bir dişi devedir. Günümüzde
bu deyim, Salat’a; zihinsel ve maddi seteğe; eğitim- öğretime, hayır kurumlarına, sosyal
yardım vakıflarına, sosyal güvenlik sigortalarına karşılık gelmektedir.
Aç ve yoksul insanların bu kurum [en-nakah] sayesinde açlıktan, sefaletten, kula
kulluktan kurtulmaları o günkü Semud kavmi ileri gelenlerinin hoşuna gitmemiştir. Çünkü
kendilerine kulluk edenlerin kulluktan kurtulması, kendilerini bütün ihtiyaçların üzerinde
gören bu tağutların işine gelmemiştir. Kur’an tağutların bu tutumuna ve sonrasına değişik
surelerde (A’râf 73-79, Kamer 23-32,Hud 61-68, Şuara 141-159) tekrar tekrar dikkat
çekmektedir:
11

Allah’ın Elçisi
Ayette “‫لل‬ّ‫ا‬ ‫ا‬ ‫رسوا‬ Allah’ın Elçisi” ifadesi ile kastedilen Salih peygamberdir. Burada adı
anılmamış olsa da, bu olayın anlatıldığı Hud, Kamer, A’râf, Şuara surelerinde olaydaki elçinin
Salih peygamber olduğu bildirilmiştir.
13. ayetteki “Allah’ın devesi!” ve “Onun su içmesi!” ifadeleri tahzirdir, yani uyarı için
bir sesleniştir. Burada elçinin “Allah’ın Devesi!” ve “Onun su içmesi!” demesi, yaşamasında
herkes için yararlar olan bu deveye özen gösterilmesini, onun ihmal edilmemesini hatırlatmak
anlamındadır. Bu durum, örnek vermek gerekirse, yanındaki çocuğun tehlikede olduğunun
farkında olmayan birine tehlikeyi kısa yoldan bildirmek için “Çocuk! Çocuk!” diye
seslenilmesine benzemektedir.
15. ayette “Ve o bunun sonucundan korkmayarak” şeklinde geçen ifadenin en uygun
anlamı, bu ifadenin “en zorlu bedbahtları kalkıp gittiği zaman” sözlerinin yer aldığı 12. ayete
durum bildiren “hâl zarfı” olması durumunda ortaya çıkmaktadır. 15. ayetteki “o” zamirinin,
hemen hemen bütün meallerde yapıldığı gibi, 14. ayetteki “Rabb”e irca edilmesi dil tekniği
bakımından mümkün olsa bile anlam bakımından uygun değildir. Çünkü Allah’ın korkması
söz konusu edilemez. Anlatılan olay dikkatle izlenirse, korkması gerekirken yaptığı işin
sonucundan korkmayan kişi herhangi biri değil, 12. ayette zikredilen “bedbaht” kişidir.
Dolayısıyla 15. ayetteki “o” zamirinin merciinin 12. ayetteki “bedbaht” olması gerekir.
Ayetlerde geçen bazı sözcüklerin anlamlarına bir tek sözcükle karşılık bulmak
maalesef her zaman mümkün olamamaktadır. Genellikle yanlış olarak “kalkıp gitmek”
şeklinde çevrilen “inbease” sözcüğü de bunlardan birisidir.
Üç harfli kökü “‫بعث‬ bease” olan “‫انبعث‬ inbease” sözcüğü, bulunduğu kalıp itibariyle
mutavaat [dönüşlülük] anlamı kazanmakta ve “göndermek” olan kök anlamı da “gönderilmeyi
kabul edip gitmek” şeklinde değişmektedir.
“İnbease” sözcüğü doğru anlamıyla değerlendirildiğinde Semud’un en azgını olan
kişinin Allah’ın devesini kendi iradesiyle yok etmediği, bu görevin ona başkalarınca verildiği,
onun da bu görevi kabul ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim yukarıda verilen Kamer suresinin 29.
ayetindeki “Bunun üzerine arkadaşlarına bağırdılar. O da alacağını alıp inciklerini kesip
öldürüverdi” şeklindeki açıklama, deveyi öldürme kararının ortak alındığını, infaz işinin ise
bu karar doğrultusunda içlerinden biri tarafından gerçekleştirildiğini göstermektedir. Bu
durumda Semud’un bir kişinin işlediği bir suç yüzünden değil, kavmin tağutlarınca ortak
alınan bir infaz kararından dolayı cezalandırıldığı net olarak ortaya çıkmaktadır. Böylece
“inbease” sözcüğünün yanlış anlamlandırılması nedeniyle ortaya çıkan ve bir kişinin işlediği
suçtan dolayı bütün bir toplumun cezalandırıldığı yönünde adalet ilkelerine ters bir izlenim
veren yanlış algı da ortadan kalkmış olmaktadır.
Devenin Kesiliş Tarzı
Semud kavmi ve Salih peygamberin konu edildiği pasajlarda devenin öldürülüşü “‫عقر‬
akara” fiili ile ifade edilmiştir. Bu sözcük de önemli ayrıntılar içermektedir.
Lisanü’l-Arab adlı eserde aşağıdaki bilgilere ulaşılmaktadır:
“Akara” fiilinin türediği “akr, ukr” köklerinin esas anlamı “kadının hamile
kalmaması için önlem alması, doğum kontrolü” demektir. Doğum kontrolü yapmak üzere
içilen nesnelere de “ukr” denilmiştir. Bu bağlamda sözcüğün “bir şeyin doğasını
değiştirmek, orijinalliğini bozmak” gibi anlamlara geldiği anlaşılmaktadır. Nitekim “Akr”
sözcüğü bu anlam ekseninde “yaralamak” manasında kullanılır olmuştur. Zira yaralama da
doğallığı, orijinalliği bozmaktır.
12

“Akr” sözcüğü daha sonraları genel anlamda “yaralama” anlamını kaybederek
özellikle deve, at, koyun gibi hayvanların ayaklarının [inciklerinin, diz ile topuk aralarının]
kesilmesi anlamında kullanılmaya başlanmıştır. Araplar deve, at, sığır ve koyun gibi
hayvanları keserken önce kılıçla hayvanın inciklerini kesip sonra da yere yıkılan hayvanı
boğazladıklarından, bu sözcük de hayvan kesim işinin birinci aşamasını anlatmak için
kullanılır olmuştur.6
“Akr” sözcüğünün anlamı için bugünkü Türkçede bir karşılık aranacak olursa, bizce
en uygun karşılık “tırpanlamak” sözcüğüdür.
Bütün bu bilgiler ışığında, kamu yararına çalışan bir hayvan olduğunu düşündüğümüz
“Allah’ın Devesi”nin Semud kavmi tarafından ayakta durmasını sağlayan organları kesilerek
ortadan kaldırıldığı anlaşılmaktadır. “Allah’ın Devesi” ifadesinin işaret ettiği anlam bugüne
taşındığında, bu devenin işlev bakımından kamu yararına çalışan bugünkü kamu kurumları
niteliğinde olduğu izlenimi ortaya çıkmaktadır. Devenin yok edilmesi ise bu kurumları ayakta
tutan vergi, aidat, bağış gibi gelir kaynaklarının kesilmesini, ödenmemesini ya da
yolsuzluklarla zayi edilmesini düşündürmektedir.
A’râf suresinde daha ayrıntılı olarak görülecektir ki, Semud kavmi Allah’ın devesini
ortadan kaldırdığı için topyekûn yok edilmemiş ama perişan hâle getirilmiştir. Dolayısıyla
açgözlülükleri yüzünden sosyal adaleti sağlamakta ihmalkâr davranan günümüzün tağutlaşmış
toplumlarını da böyle bir perişanlık beklemektedir.
Doğrusunu en iyi bilen Allah’tır.
6
(Lisanü’l Arab, “a g r” mad. )
13

26. şems suresi

More Related Content

What's hot (11)

Similar to 26. şems suresi (20)

More from TEBYİN-ÜL-KUR’AN (20)

26. şems suresi