лекц 5

Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим

Хичээлийн нэр: Дунд шатны НББ
Лекц 5 . Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцох тусгай
аргууд


Хичээлийн кредит: 3 кредит



Хичээлийн индекс: ВА366



Судлах анги: НББ-3 анги

Үндсэн хөрөнгийн төрөлд:
газар, барилга, тоног төхөөрөмж, машин тээврийн
хэрэгсэл, компьютер, программ хангамж, тавилга эд хогшил,
бусад.
Олон төрлийн хөрөнгийг багцаар худалдан авах:
зарим тохиолдолд хэд хэдэн хөрөнгийг бөөнөөр нэг нийлбэр
дүнгээр худалдан авах тохиолдол гардаг. Энэ үед нэг нийлбэр
дүнг хөрөнгө тус бүрд хуваарилах шаардлага гарч ирнэ.
Худалдан авалтын үнийг хөрөнгүүдэд хувиарлахдаа тухайн
хөрөнгийн үнэ цэнийг хамгийн сайн тодорхойлж чадах
үнэлгээн дээр үндэслэдэг. Ийм үнэлгээнүүдэд зах зээлийн үнэ,
тусгай мэргэжлийн байгууллагаар /хөрөнгийн үнэлгээний
газар,татварын алба, даатгалын байгууллага г.М/ үнэлүүлсэн
үнэлгээ, ирээдүйн цэвэр мөнгөн урсгалын өнөөгийн үнэ цэнэ
зэрэг үнэлгээний зарчмууд байж болно.

Нийт багц худалдан авалтын үнийг хөрөнгө тус бүрт
хуваарилах 2 арга байдаг. Үүнд:
1. Шууд хамаарлын арга
2. Өсгөн нэмэгдүүлэх арга
Шууд хамаарлын арга гэдэг нь хөрөнгө тус бүрийн
зах зээлийн үнийг нийт зах зээлийн үнэнд эзэлж
байгаа хувийн жин дээр үндэслэн хувьаарилахыг
хэлнэ.
Жишээ нь: Өргөө компани нь газар, барилга, тоног
төхөөрөмж, тавилга, эд хогшлыг нийт 40,000,000
төгрөгөөр худалдан авчээ. Эдгээр хөрөнгөтэй ижил
хөрөнгийн зах зээлийн үнэ дараах байдалтай
байсан.

Шууд хамаарлын аргаар хувиарлалт хийж харуулбал:
Хөрөнгийн
төрөл

Зах зээлийн Нийт дүнд эзлэх
үнэ
хувийн жин

Худалдан
авалтын үнэ

Хөрөнгө тус
бүрийн өртөг

Газар

55000000

12%

40000000

4800000

Барилга

31000000

67%

40000000

26800000

Тоног
төхөөрөмж

6000000

13%

40000000

5200000

Тавилга эд
хогшил

3500000

8%

40000000

3200000

46000000

100%

Худалдан авалтын журналын бичилт нь:
Газар...............................4800000
Барилга..........................26800000
Тоног төхөөрөмж...........5200000
Тавилга эд хогшил........3200000
Мөнгөн хөрөнгө............................40000000

40000000

Мөнгөн бус хөрөнгөөр үндсэн хөрөнгө олж
бэлтгэх
1.
2.
3.
4.

Өрийн бичиг гаргах замаар зээлээр худалдан авах
Хувьцаа, үнэт цаас гарган сольж авах
Хандиваар хүлээн авах
Өөр хөрөнгөөр солих

Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцох 4
арга

1.
2.
3.
4.

ШШАЭТ
Нийлбэрийн арга
Үлдэгдэл бууруулах арга
Үйл ажиллагааны арга

Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцох тусгай
аргууд

1. Бараа материалын арга: Энэ аргыг
нэгжийн өртөг болон ашиглалтын хугацаа
нь бага багаж хэрэгсэл, хөдөлмөр
хамгааллын хувцас гэх мэтийн бага үнэтэй
түргэн
элэгдэх
хөрөнгүүдийн
хувьд
хэрэглэдэг. Энэ аргыг үндсэн зарчим нь
хангамжийн
материалыг
зардалд
тусгадагтай ижил юм. Үндсэн хөрөнгийн
хувьд элэгдэл тооцохгүйгээр ашигласан
хугацаагаар нь зардалд тусгана.

2. Бүлэглэлийн арга: элэгдэл тооцох
ихээхэн ажиллагааг хөнгөвчилөх үүднээс
ижил шинж чанартай, ойролцоо ашиглах
хугацаатай хөрөнгүүдийг нэг бүлэг болгон
элэгдэл
тооцож
болно.
Элэгдлийг
хөрөнгүүдийн дундаж элэгдлээср дүйцүүлэн
тооцно. Жишээ: л компани нь ижил шинж
чанартай гэж үзээд суудлын авто машинуудыг
нэг бүлэг болгон элэгдэл тооцно.

Суудлын
автомашины
төрөл

Анхны
өртөг

Үлдэх
өртөг

Элэгдэх
өртөг

Ашиглах
хугацаа

Нэг
жилийн
элэгдэл

А

4500000

120000

4380000

5

876000

Б

6300000

180000

6120000

6

1020000

В

5400000

150000

5250000

5

1050000

Г

7200000

200000

7000000

7

1000000

Нийт

23400000 650000

22750000

3946000

Бүлгийн хөрөнгий нэг жилийн элэгдлийг тооцохын тулд
элэгдлийн дундаж хувийг тодорхойлох шаардлагатай.

Элэгдэл тооцох дундаж хувь = жилийн нийт элэгдэл / нийт
анхны өртөг = 3946000 / 23400000 = 17%
Ашиглалтын дундаж хугацаа = нийт элэгдүүлэх өртөг / жилийн
нийт элэгдэл= 22750000 / 3946000 = 5,8жил
Дээрх хувь нь жил бүрийн өртөгийн хичнээн хувийг элэгдүүлэх
вэ гэдгийг тодорхойлж байгаа юм. Нэг жилийн элэгдэл =
23400000*17% = 3978000
Жил бүр 3978000 төгрөгийн элэгдлийг үлдэх өртөг хүртэл
байгуулна. Ингэж элэгдэл байгуулахад нийт 5,8 жил шаардана
гэсэн үг юм. Жил бүрийн элэгдлийн журналын бичилт нь:
элэгдлийн зардал..............3978000
хуримтлагдсан элэгдэл.......................3978000

Нэг бүлэг болгон авч үзсэн хөрөнгөнөөс аль нэгийг нь
данснаас хасах үед олз гарзыг хүлээн зөвшөөрөхгүй.
Жишээ: А машиныг 3 жил ашигласны дараа 2200000
төгрөгөөр худалджээ. Энэ үед дараах журналын бичилт
хийнэ.
МХ...................2200000
Ху ЭЛ..............2300000
Машин..........................4500000
Уг ажил гүйлгээнээс шалтгаалан бүлгийн холимог байдал,
бүрэлдэхүүн өөрчлөгдөж байгаа учраас элэгдлийн зардал
өөрчлөгдөнө. Уг ажил гүйлгээний дараах жилийн
элэгдлийн зардал нь 3213000 төг /23400000 – 4500000/ *
17% болж өөрчлөгдөнө.

3. Хасах болон орлуулалтын арга: Хөрөнгө бүрийн
хувьд тусад нь элэгдэл байгуулах төвөгтэй байдаг. Уг
аргыг төмөр зам, нийгмийн үйлчилгээний
байгууллагуудад өргөн хэрэглэдэг.
Хасах арга болон орлуулах аргын гол ялгаа нь
эргэлтээс гаргаж буй хөрөнгийн өртөгийг
тодорхойлоход оршино.
Хасах аргын хувьд хөрөнгийг эргэлтээс хасах үед
элэгдлийн зардлыг тооцох бөгөөд элэгдлийн зардал нь
хамгийн эхэнд бүртгэгдсэн анхны өртөгөөс үлдэх
өртөгийг хасна.

Жишээ: ТЭЦ компанид дараах ажил гүйлгээ гарсан.
1. 1990 онд 30000000 төгрөгийн нийт өртөгтэй 100 км
цахилгаан дамжуулах шугамыг суурилуулсан бөгөөд 1
км шугамын өртөг 300000 төгрөг.
2. 1998 онд 5000000 төгрөгийн өртөгтэйгөөр 12,5 км
км шугамын өртөг 400000 төгрөг
3. 2001 онд 1990 суурилуулсан 20 км шугамыг
ашиглалтаас хассан ба түүний анхны өртөг 6000000
төгрөг. Уг шугамыг 500000 төгрөгөөр худалдсан.
4. 2001 онд 8000000 төгрөгийн өртөгтэйгээр 16 км
км шугамын өртөг 500000 төгрөг

Цахилгаан дамжуулах шугамын өртгийг бүртгэх
журналын бичилт
1990
Дт
Цахилгаан
шугам
Мөнгөн
хөрөнгө

1998
Кт

30000000

Дт

2001
Кт

5000000
30000000

Дт

Кт

8000000
5000000

8000000

Энэ аргын үед 1990 онд данснаас хассан цахилгаан
шугамын өртөгөөс үлдсэн зүйлийг нь худалдаад олсон
орлогыг хассан дүнтэй элэгдлийн зардал нь тэнцүү
байна.
Элэгдлийн зардал = 6000000-500000 = 5500000
Элэгдлийн зардал................5500000
Мөнгөн хөрөнгө.....................500000
Цахилгаан шугам................................6000000

лекц 5

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (16)

Similar to лекц 5 (20)

More from oyunsuren84 (20)

лекц 5