apoptosis 2.ppt
- 1. SỰ CHẾT TẾ BÀO ThS TRẦN THỊ THANH THỦY
- 2. MỤC TIÊU Tại sao phải học về sự chết tế bào? Phát triển và sự chết luôn tồn tại song song nhau Cơ thể người có xấp xỉ 1014 tế bào Hơn 200 loại tế bào biệt hóa khác nhau Cực kỳ quan trọng trong giai đoạn phát triển phôi và cơ thể trưởng thành • Phân biệt 2 trạng thái chết tế bào • Nêu được định nghĩa và vai trò của apoptosis • Phân tích được cơ chế của quá trình apoptosis • Trình bày được các nhân tố điều hòa apoptosis
- 3. 3 dạng chết tế bào • Chết tế bào theo chương trình (apoptosis) • Tự thực (autophagic cell death) • Hoại tử tế bào (necrosis).
- 4. Apoptosis là gì???? • Apo = away from ; tosis = falling • Chết tế bào theo chương trình – chết rụng tế bào • Nhấn mạnh các tế bào chết ở những vị trí và thời điểm đã lập trình trước • Nhiệm vụ chính: loại bỏ những cấu trúc được xem là thừa của cơ thể
- 5. 1842 Walther Flemming 1885 1965 Nobel 2002 in Physiology & Medicine
- 6. Apoptosis • Xảy ra có trật tự, được lập trình • Hoàn toàn yên lặng, loại bỏ tế bào nhưng không lan truyền đến các tế bào xung quanh.
- 7. Apoptosis Hình thái: Nhân co lại; chất nhiễm sắc ngưng tụ Enzyme giới hạn Endonuclease tách một cách chính xác DNA giữa các nucleosome Tạo ra những mảnh vỡ tương đương với 180 cặp base Nhân vỡ thành từng mảnh Màng tế bào trương lên, tạo thành các bóng chồi Tế bào vỡ thành những mảnh nhỏ (apoptotic), đại thực bào phân hủy
- 9. Hoại tử - necrosis Là sự chết đột ngột của tế bào hoặc mô. Các tế bào chết sớm hơn so với chu kỳ sống của nó và do các tác nhân bên ngoài tế bào gây ra. Hoại tử gây hại cho tổ chức mô, cơ quan trong cơ thể và có thể dẫn đến tử vong. 9
- 10. Hình thái: Hình ảnh hoại tử thể hiện chủ yếu ở nhân tế bào => Có 3 hình ảnh hoại tử tế bào: Nhân đông Nhân vỡ Nhân tan
- 11. 11
- 14. Sự khác nhau giữa Apoptosis và Necrosis ? ? ? Apoptosis Necrosis Hình thái Màng bào tương được giữ nguyên vẹn. Ngưng kết của màng nhân và chất nhiễm sắc. Bắt đầu bằng sự đông đặc chất nhiễm sắc, nhân. Hình thành các thể apoptosis (Apoptositic bodies). Hình thái ti thể vẫn được giữ nguyên. Mất toàn bộ màng bào tương. Bắt đầu bằng sự trương to của bào tương và ti thể. Cuối cùng tế bào tan vỡ, hủy hoại. Không có các túi nhỏ (vesiscles), tế bào tan hoàn toàn. Các bào quan đều trương to. Hóa sinh _ Quá trình điều hòa hoạt hóa và enzim vẫn chặt chẽ. _ Năng lượng vẫn được sản xuất phụ thuộc vào mức hoạt động của tế bào. _ Các mẫu DNA đứt gãy trong bào tương _ Phóng thích các sản phẩm Cytochrom – C vào bào tương. _ Mất điều hòa cân bằng nội môi trong và ngoài tế bào. _ Thiếu năng lượng hoạt động tế bào. _Tiêu hủy DNA _ Mẩu DNA sau tan (lysis) tế bào Sinh lý học _ Tổn thương tế bào cá biệt. _ Thay đổi môi trường sinh lý. _ Các mảnh vỡ bị thực bào bởi đại thực bào hoặc các tế bào bên cạnh. _ Không gây phản ứng viêm. _ Các nhóm tổn thương nằm sát nhau. _ Các tác nhân vật lý, hóa, vi sinh… _ Thực bào của đại thực bào. _ Phản ứng viêm. 14
- 15. Tại sao cần có apoptosis • Để cơ thể phát triển đúng hướng Loại bỏ màng giữa các ngón tay, ngón chân của thai nhi Bong tróc nội mạc tử cung Hình thành các kết nối thần kinh hợp lý • Để phá huỷ tế bào có thể gây hại TB nhiễm virus TB có DNA bị tổn thương TB của hệ miễn dịch không còn chức năng TB ung thư
- 16. Trong giai đoạn phôi thai Loại bỏ những tế bào thừa Chọn lựa những tế bào đúng chức năng
- 17. Trong giai đoạn phôi thai Bỏ đi những tế bào nguy hiểm Tế bào nhận diện kháng nguyên Loại bỏ những tế bào thừa
- 18. Trong giai đoạn trưởng thành Trở về trạng thái ban đầu (không mang thai, không cho con bú) Điều chỉnh các mô Số lượng tuyến vú phụ nữ Giai đoạn cho con bú Apoptosis Lymphocytes + kháng nguyên Không còn kháng nguyên nữa Apoptosis
- 19. Tế bào bị mất đi bởi quá trình apoptosis sẽ được thay thế bằng tế bào lân cận nhờ quá trình phân chia Apoptosis + cell division X Trong giai đoạn trưởng thành Duy trì kích cỡ và chức năng của các cơ quan
- 22. Thể apoptotic • Có quầng sáng tròn hoặc oval bao quanh • Bào tương bắt màu acid • Nhân vỡ ra từng mảnh vón, đậm màu
- 24. Kích hoạt Chuyển đổi Tạo thác caspase Tế bào chết 24
- 25. Caspase là gì??? Enzyme protease – Cysteine + Acid aspartic • Caspase có vai trò tối quan trọng đối với việc chết rụng tế bào, gọi là "kẻ hành quyết" các tế bào. • Tham gia vào hoạt động của hệ miễn dịch trong quá trình trưởng thành của lympho bào. 25
- 26. Caspase 3 (Cystein aspatic protease) IAP (Inhibitor of apoptosis)
- 27. Phân loại Caspase Caspase được tổng hợp trong tế bào dưới dạng chưa hoạt động gọi là procaspase Khi có tín hiệu các procaspase này tiến hành 1 loạt các hoạt động cắt, ghép để tạo thành các caspase dạng hoạt động Có 3 loại caspase chính Chức năng Tên Caspase khơi mào CASP2, 8, 9 và 10 Caspase hành quyết CASP3, 6 và 7 Caspase dùng trong phản ứng sưng viêm CASP1 (ICE), 4 và 5
- 28. Quá trình apoptosis chỉ xảy ra khi tạo thành công thác caspase
- 29. Đứt gãy ADN ? Trong giai đoạn phân rã nhân tế bào, enzyme endonuclease được hoạt hóa và ADN bị cắt thành những đoạn ngắn được xếp đều đặn theo kích thước.
- 30. • Enzyme tách liên kết photphodieste trong chuỗi polynucleotide • Mang tính đặc hiệu với RNA, DNA mạch đơn hoặc kép
- 31. Lộ trình ngoại sinh thông qua thụ thể chết trên màng tế bào
- 32. apoptosis mp4
- 33. Lộ trình nội sinh qua trung gian ti thể
- 34. Cell stress kích hoạt Proapoptotic protein (Bax) Tạo thành kênh trên màng ti thể Cytochrome c IAP inhibitors Protein TBC (Apaf-1) Apoptosome Caspase 9 Kích hoạt Khởi động Caspase 3 IAP Ức chế
- 35. • Chèn phim
- 36. Caspase 9 Caspase 8 Caspase 3,6 hay 7 Apoptosis Kích hoạt Kích hoạt Kích hoạt Kích hoạt
- 39. Có 3 loại protein Bcl2 1 2 3
- 40. Vai trò của protein Bcl2 hỗ trợ apoptosis (loại 2-Bax and Bak)
- 41. Vai trò của protein Bcl2 kháng apoptosis (Loại 1- Bcl2 và Bcl-XL)
- 42. Vai trò của protein Bcl2 hỗ trợ apoptosis (Loại 3- Bad, Bim, Bid, Puma, Noxa..)
- 46. • Phim apoptosis pathway
- 48. Apoptosis và bệnh lý • Giảm kích cỡ và số lượng mô • Các bệnh thoái hoá thần kinh; da bị mỏng…. Quá nhiều • Hiện tượng tăng sản mô • Ung thư, xơ vữa động mạch… Quá ít
- 50. Apoptosis và bệnh lý Tế bào thần kinh là những tế bào không phân chia (không thể thay thế được) Khi các neuron mất các liên kết với nhau Mất những nhân tố phát triển riêng của neuron như NGF PARKINSON‘S ALZHEIMER‘S HUNTINGTON‘S
- 51. Apoptosis và bệnh lý Xảy ra quá trình không đáp ứng với apoptosis (mất thăng bằng trong điều hoà) Apoptosis giúp loại bỏ những tế bào bị tổn thương Gen ức chế khối u p53 hỗ trợ cho quá trình này UNG THƯ
- 52. Apoptosis và bệnh lý Quá ít lại gây ra chất đống những tế bào hư hỏng dẫn đến quá trình tăng sản Quá nhiều hoặc quá ít Apoptosis cũng dẫn đến lão hoá Quá nhiều sẽ dẫn đến ứ đọng các cơ chất gây thoái hoá mô
- 53. Tổn thương DNA Nhiễm virus Mất yếu tố tăng trưởng Tiếp tục phân bào p53 Apoptosis Sữa chữa không thành công Sữa chữa thành công Ngừng chu kỳ tế bào MDM2 Lộ trình ngoại sinh Lộ trình nội sinh Gen áp chế khối u
- 54. Ảnh Bcl-2 family Pro-apoptosis BH 1, 2, 3: protein Bax , Bak BH 3 only: PUMA,NOXA,BID,BIM Anti-apoptosis BH 1, 2, 3, 4: Bcl-XL, Bcl 2
- 55. Các nguyên nhân sau làm tăng quá trình apoptosis trong tế bào, TRỪ MỘT: 1.Tổn thương DNA 2.Nhiễm virus 3.Thoát cytochrome c ra khỏi ti thể 4.Xuất hiện nhân tố IAP 5. Hình thành proapoptotic protein