Frithbhulaíochta or Anti-Bullying
2 likes925 views
Scríobh Brian Comerford an Leabhar frithbhulaíochta seo © Classroom Guidance 2015. Is féidir an leabhar frithbhulaíochta seo a úsáid mar aonad de “Seachtain cairdis” nó é a usáid mar chlár neamhspleách. Aistriúchán: Jim O’Connor, Coláiste Uí Chinnéide, Ros Mhic Thriúin, Co. Loch Garman. Teresa Cassin, Maigh Nuad, Co. Chill Dara.
Frithbhulaíochta or Anti-Bullying
- 2. Scríobh Brian Comerford an Leabhar frithbhulaíochta seo © Classroom Guidance 2015. Is féidir an leabhar frithbhulaíochta seo a úsáid mar aonad de “Seachtain cairdis” nó é a usáid mar chlár neamhspleách. Aistriúchán: Jim O’Connor, Coláiste Uí Chinnéide, Ros Mhic Thriúin, Co. Loch Garman. Teresa Cassin, Maigh Nuad, Co. Chill Dara. www.classroomguidance.ie
- 3. Clár Aonad 1 - An Bulaíocht í? Leath. 1.1 Ciallaíonn bulaíocht 1 1.2 An Bulaíocht í? 3 Aonad 2 - Cad is bulaíocht ann? 2.1 Scéal Phádraig 5 2.2 Samplaí bulaíochta 6 Aonad 3 - Cibearbhulaíocht 3.1 Cibearbhulaíocht 7 3.2 An cibearbhulaíocht í? 7 3.3 Conas cibearbhulaíocht a sheachaint 8 3.4 Cad a dhéanfá? 9 Aonad 4 - Féachadóirí 4.1 Conas is féidir bheith i d’fhéachadóir maith 10 Aonad 5 - Conas eolas a scaipeadh 5.1 Comhairle maidir le scéal bulaíochta a insint 13 5.2 Conas is féidir liom scéal bulaíochta a insint? 15 5.3 Cad a tharlaíonn nuair a scaipim eolas bulaíochta i mo scoil? 17 Aonad 6 Socrú ranga frithbhulaíochta 6.1 Comhaontú pearsanta frithbhulaíochta 18 6.2 Comhaontú ranga frithbhulaíochta 19 AGUISÍN Suíomhanna usáideacha 20 Suirbhé frithbhulaíochta 21
- 5. 1 Aonad 1 - An Bhulaiocht Í? 1.1 Ciallaíonn bulaíocht.. Ciallaíonn bulaíocht.. ______________________ ______________________ ______________________ 1. Seo iad na héifeachtaí a bhíonn ar an íospartach 1. ______________________________________________________ 2. ______________________________________________________ 3. ______________________________________________________ 4. ______________________________________________________ 5. ______________________________________________________ 6. ______________________________________________________ 2. Bíonn ionsaí páirteach ann Is féidir é a bheith…nó 1. _____________________________________________________ 2. _____________________________________________________ 3. _____________________________________________________
- 6. 2 3. Déantar an iompar céanna arís agus arís eile D’fhéadfadh sé a tharlú uair amháin ach de ghnáth ________________________ 4. Pleanáiltear an bhulaíocht go minic Is feidir leis tarlú ag an am céanna ________ nó san ___________ 5. Tá sé deacair don íospartach é/í féin a chosaint Bíonn eagla ar an íospartach ______________________________ Roimh ________________________________________________ 6. Glacann grúpa nó duine aonrach ról sa bhulaíocht Is féidir iompar bulaíochta a dhéanamh ar___________________ nó in aghaidh __________________________________________ 7. Bíonn míchothromaíocht cumhachta i gceist Bíonn duine amháin ________________________________ láidre nó _____________________________________________ laige. 8. Ní spreagtar iompar bulaíochta Ní _____________________________ leis an íospartach.
- 7. 3 1.2 An bulaiocht í? Líon isteach an graf thíos trí thic a chur sa bhosca cuí: Iompar ‘Sea Ní h- ea Níl mé cinnte 1. Buaileann Darren i gcoinne Phóil agus leagann sé a leabhair ar an urlár 2. Sa dorchla bhrúigh Sophie i gcoinne Tara. 3. Marcas ag caitheamh rudaí i dtreo Jack sa seomra ranga. 4. Leanann Seán agus Daithí ag glaoch ainmneacha maslacha ar mháthair Mhichíl 5. Gach uair a fhreagraíonn mac léinn ceist,tosaíonn triúr daltaí ag déanamh torainn 6. Cuireann Jane cogar i gcluas Shorcha sa rang. 7. Leanann Gráinne agus Leanne ag stánadh ar Emily. 8. Insíonn Pádraig agus a chairde do Shéamas go rachaidh siad ar a thóir tar eis na scoile. 9. Go rialta cuireann Karen agus a cairde na suíocháin ag cúl an tseomra in áirithe dóibh féin. 10. Aon uair a thagann Sinéad isteach sa seomra ranga tosaíonn grúpa cailíní ag stánadh uirthi,ag cogarnach agus ag scigireacht. 11. Trí thimpiste titeann Máire dá cathaoir agus tosaíonn na daoine eile ag gáire. 12. Go leanúnach , déanann Máirtín aithris ar bhlas cainte Ramsha agus magann sé í de bharr an bhia a itheann sí. 13. Ní ligfidh máthair Amy di fanacht thar oíche i dteach Zoe mar gheall ar an gceantar ina bhfuil sí ina cónaí.
- 8. 4 Iompar ‘Sea Ní h- ea Níl mé cinnte 14. Coiníonn Ciarán ag baint de Threasa sa tslí ina mbraitheann sí míchompordach. 15. "Is stríopach í Máire"-scríofa ar gach doras sna leithris. 16. Téann Gemma agus a cairde go dtí an phictiúrlann dé hAoine ach d'aon ghnó ní thugann siad cuireadh d’Aisling. 17. Cuireann Pilib iachall ar dhaoine eile gan labhairt le Ross toisc gur roghnaíodh é mar chaptaen ar fhoireann na scoile. 18. Dé Luain cuireann Karen stop lena cuid cainte le Gemma agus roimh dheireadh na seachtaine níl duine ar bith ag caint léi. 19. Scaipeann Anna ráflaí á rá go bhfuil dúil ag Clodagh i mbuachaill cara Jenny. 20. Coiníonn Seán ag glaoch “duine aerach” ar Shéamas. 21. Go leanúnach scríobhann duine éigin "Leispiach" ar leabhair Jane. 22. Seoltar leathanach fuath ar Facebook. 23. Seolann Catriona téacs chuig Louise á rá nách bhfuil sí ábalta dul go dtí an phictiúrlann. 24. Gach lá faigheann mac léinn glaonna fóin faoi bhalbh agus téacsanna goilliúnacha. 25. Nuair a ardaíonn Tomás a lámh chun ceist a fhreagairt ní chasann an múinteoiir súil air. 26. Tugann beirt scoláire neamhaird ar threoracha an mhúinteora sa seomra ranga. 27. Ligeann Emma uirthi go bhfuil casacht uirthi le linn an ranga Bhéarla.
- 9. 5 Aonad 2 - Cad Is Bulaíocht Ann? 2.1 Scéal Phádraig Ba dhalta é Pádraig a mhothaigh go dona nuair nach raibh ag éirí go maith idir é féin agus daltaí eile ina rang.Níor thuig sé cen fáth a raibh daoine ag spocadh as mar ní dhearna sé aon rud a ghoill ar dhaoine eile agus ní dúirt sé aon rud a chuirfeadh isteach ar dhaoine eile freisin. Cé gur duine aonrach é, bhain sé taitneamh as cluichí ríomhaireachta agus as léitheoireacht . ..éiriodh go maith idir é féin agus buachaillí eile ina rang. Ach go tobann thit an lug ar an lag. Thosaigh sé mar mhaslú. Ní raibh Pádraig go maith ag spórt agus uaireanta sa rang corpoideachais theip air scóranna a fháil nó chaill sé an liathróid agus ansin maslaíodh é. Chaith Séamas, buachaill a raibh cumas spóirt ann,go dona leis agus bhí sé á mhagadh. Thosaigh buachaillí eile ag gáire nuair a ghlaoigh Séamas ‘dumbo’ no ‘dopey’ air. Chaill Pádraig a féinmhuinín agus é ag imirt agus mhothaigh sé níos achrannaí. Thosaigh Séamas agus buachaill eile ag tabhairt soncanna dó agus d’aon ghnó rinne said ionsaí air agus iad ag imirt leis. Thug siad ciceanna dó agus mhol said dó gan faic a rá. Dá sceithfeadh sé thabharfadh said léasadh dó tar éis na scoile. Baineadh stad mór as Pádraig agus thosaigh sé ag cumadh leathscéalta i dtreo is nach mbeadh air cluichí a imirt. Rinneadh sé dearmad ar a chuid éadaí spóirt d’aon ghnó nó scríobfadh sé nótaí a rá go raibh a rúitín ag cur as dó. Go luath ina dhiaidh sin maslaíodh é sa rang dá dtabharfadh sé freagraí ar cheisteanna na múinteoirí. Ghlaodh ‘lick’ agus ‘swot‘ air agus bhí líon mór daltaí ag gáire faoi. Caitheadh píosaí páipéir nó pinn ina threo agus scaipeadh léaráidí timpeall an tseomra ranga. An rud ba mheasa a ghoill go mór air ná gur mhaslaigh na buachaillí eile a mháthair. Mhaslaigh said é freisin toisc go raibh a dheirfiúr ag siúl amach le dalta eachtrannach. Bhí náire air mar ní raibh sé ábalta é féin a chosaint nó freagra a thabhairt. Níor inis sé aon rud sa bhaile mar níor mhaith leis imní a tharraingt ar a mháthair agus bhí eagla air freisin go dtabharfadh a athair léasadh teanga dó toisc nách raibh sé ábalta é féin a chosaint. Sul i bhfad níor tugadh aon aird ar Phádraig agus níor bhac daltaí eile leis. Níor roghnaíodh é ar na foirne scoile, níor tugadh cuireadh dó freastal ar chluichí nó ar imeachtaí eile a tharla taobh amuigh den scoil. Mhothaigh sé go dona an t-am ar fad. Ni raibh sé ábalta a aigne a dhíriú ar a chuid oibre sa scoil agus d’fhulaing sé dá bharr. Níor éirigh leis an bhulaíocht a dhíbirt as a aigne agus níor chodail sé go sámh. Ach mar sin féin níor lig sé a rún le duine ar bith. Fuair sé glaonna fóin faoi bhalbh agus téacsanna maslacha gach lá. Fágadh teachtaireachtaí fuatha ar a leathnach Facebook agus seoladh físeanna faoi ar Youtube. Ba é an rud a ghoill go mór air ná gur thosaigh Séamas ag rá go raibh sé ”aerach”. Gan mhoill bhí gach duine ina rang agus ina bhliain scoile anuas air. Fiú amháin thug daltaí nach raibh aithne acu air soncanna dó agus thosaigh said ag rá go raibh sé aerach. Sa deireadh thosaigh daoine ar na sráideanna ag rá go raibh sé ”aerach”. Ni raibh sé ábalta cur suas lena thuilleadh.
- 10. 6 2.2 Samplaí bulaíochta Is féidir eachtraí bulaíochta a roinnt mar seo. Léigh scéal Phádraig arís chun teacht ar roinnt samplaí de gach cinéal bulaíochta agus déan liosta thíos. Fisiciúil Rud a chuireann isteach ort nó a dhéanann damáiste duit. Briathartha Rud a deirtear fút nó a dhírítear ort Síceolaíochta Rud a chuireann isteach ar conas a mhothaíonn tú fút féin. Cine Rud ar bith a mhaslaíonn do chine, do reiligiún, do chultúr nó do chúlra. Gnéasach Daoine ag baint díot go míchuí nó ag scaipeadh eolais mícheart fút. Hómafóbach Rud ar bith a ghoillean nó a mhaslaíonn treoshuíomh gnéasach duine eile. Cibear Bulaíocht a bhaineann úsáid as meáin leictreonacha..mar shampla..téacsanna, r-phost agus blogáil. Muinteartha Damáiste a dhéanamh do chairdeas..eisiamh nó aonrú.
- 11. 7 Aonad 3 – Cibearbhulaíocht 3.1 Déan sainmhínú ar chibearbhulaiocht ____________________________________ ____________________________________ ________________________________________ ________________________________________ 3.2 An cibearbhulaiocht í? Líon isteach an grille trí thic a chur sna boscaí cuí An cibearbhulaiocht í? ‘Sea Ní h- ea Níl mé cinnte 1. Seolann Darren teachtaireacht ar líne ag rá gur duine aerach é Pól. 2. Leanann Sophie ag téacsáil Daithi sa rang á rá léi gan bheith plámásach leis an múinteoir. 3. Go rúnda, déanann Marcas fís d'oráid a thraenálaí roimh chluiche iomána agus uaslódáileann sé é ar You tube. 4. Seolann Seán agus Daithí “tweet” ag lorg vóta don té is mó clú sa scoil. 5. Briseadh isteach ar leathanach Facebook Sheáin agus athraítear a stádas ag rá go bhfuil sé pósta. 6. Tri théacs a chuireann Jane deireadh lena cairdeas le Adam. 7. Glacann Leanne griangraf de Ghráinne ag léiriú go bhfuil sí ramhar agus seolann sí é ar íomhánna Google. 8. Cuireann Pádraig agus a chairde téacs chuig Jim ag rá go rachaidh siad ar a thóir tar éis na scoile.
- 12. 8 3.3 Conas cibearbhulaíocht a sheachaint Déan liosta de 10 rud gur féidir le duine a dhéanamh i dtreo is nach ndéanfar cibearbhulaíocht air/uirthi: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
- 13. 9 3.4 Cad a dhéanfá? Déan liosta de 10 rud a dhéanfá dá ndéanfaí bulaíocht ort: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
- 14. 10 Aonad 4 - Lucht féachana 4.1 Lucht féachana maith Bulaíocht fhisiciúil Tabhair sampla de bhulaíocht fhisiciúil nach troid í: _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ Cad is féidir leat a dhéanamh gan tú féin a chur i mbaol? ____________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ Cad is féidir le lucht féachana eile a dhéanamh chun tacaíocht a thabhairt duit? ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________
- 15. 11 Cibearbhulaíocht Seolann do chomh scolairí teachtaireachtaí maslacha faoi dhalta eile. Cad a dhéanfá chun cabhrú leis/léi? __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ _________________________________________________________ Bulaíocht bhriathra Cad is féidir leat a dhéanamh nó a rá leis an dalta a ndearnadh bulaíocht air/uirthi? __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ Cad ba mhaith leat go ndeárfadh lucht féachana chun tacaíocht a thabhairt duit? ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ _________________________________________________________
- 16. 12 Bulaíocht síceolaíochta Chuir beirt chairde deireadh lena gcairdeas lena triú gcara. Conas is féidir leat cabhrú? ________________________________________ ________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ Tá daltaí áirithe ag cur isteach go mór ar chomhscoláire trína mhaslú.Conas is féidir le féachadóirí cabhrú i gcás mar seo? ________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________
- 17. 13 Aonad 5 – Conas insint faoi bhulaíocht 5.1 Comhairle CÉ LEIS/LÉI A INSEOIDH MÉ? Ar an gcéad dul síos caithfidh tú labhairt le duine éigin faoi. Má labhraíonn tú le cara b'fhéidir go dtuigfidh siad agus go dtabharfaidh siad tacaíocht duit.Ach is é an rud is tábhachtaí ná dul i múinín duine fásta, múinteoir nó tuismitheoir mar shampla. Léiríonn taighde go mbraitheann sé ar dhuine fásta dul i ngleic leis an bhfadhb go rialta. TÁIM RÓ-EAGLACH AON RUD A INSINT! Níl sé éasca riamh a admháil go bhfuil bulaíocht á dhéanamh ort. Is féidir leat bheith náireach nach bhfuil tú ábalta seasamh ar do chosa féin, nó braitheann tú gur ort féin atá an locht toisc go bhfuil bulaíocht á dhéanamh ort. Is í an chúis is mó nach labhraíonn daoine faoin mbulaíocht ná go gceapann siad go n-éireoidh sé níos measa má sceitheann siad.Tuigeann bulaithe é seo agus baineann siad leas as eagla a bheith ar dhaoine rompu. Tugann rúndacht tacaíocht do bhulaíocht. AG INSINT Í SLÍ SÁBHÁILTE Ciallaíonn 'ratting'(sceitheadh) scéalta a insint chun trioblóid a chruthú do dhaoine eile.Má sceitheann daoine braitheann siad go bhfuil siad tar éis díoltas a bhaint amach ar dhuine eile agus bíonn siad sásta mar mothaíonn an duine sin go dona. Má scaipeann tú eolas faoi bhulaíocht níl tú ag insint scéalta. Sabháilteacht atá i gceist.Aon duine a thugann eolas faoi bhulaíocht tá sé/sí ag cabhrú go mór le gach duine eile mar cuirfidh siad stop le fulaingt ag lámha an bhulaí.
- 18. 14 Ag insint sa scoil B’fhéidir go bhfuil modh speisialta cumarsáide ag do scoil eolas a thabhairt do mhúinteoirí i slí áirithe i dtreo is nách mbeadh fhios ag daoine eile...bosca frithbhulaíochta, nó ceistneoirí a scaiptear go rialta. B’fhéidir gur feidir leat labhairt go ciúin le múinteoir áirithe. Ag insint faoi sa bhaile Iarr ar thuismitheoir glaoch a chur ar an scoil, litir a scríobh nó labhairt le múinteoir. Is féidir leat féin litir a scríobh agus é a thabhairt do mhúinteoir ina gcuireann tú do mhúinín. Is feidir leat cara a fháil chun an scéal a insint.
- 19. 15 5.2 Conas is féidir liom eolas bulaíochta a thabhairt? Déan liosta thíos d'ainmneacha roinnt daoine ar féidir leo tacaíocht a thabhairt duit má dhéantar bulaíocht ort: 1) Múinteoir: ____________________________________ 2) Cara: _______________________________________________ 3) Clann: _______________________________________________ Conas a chabhródh sé leat caint/ insint faoin mbulaíocht? ______________________________________________ ______________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ Mínigh cad a tharlaíonn muna insíonn daoine faoi chúrsaí bulaíochta: ______________________________________________ ______________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ Tabhair dhá chúis go mbíonn eagla ar dhaoine labhairt faoin mbulaíocht: 1. ___________________________________________ ___________________________________________ 2. _______________________________________________________ _______________________________________________________
- 20. 16 Conas is féidir le do thuismitheoirí cabhair a fháil ón scoil chun tacaíocht a thabhairt duit? 1) __________________________________________ ____________________________________________ _________________________________________________________ 2) _______________________________________________________ _________________________________________________________ Conas is féidir leat eolas bulaíochta a thabhairt do mhúinteoir i ngan fhios d'éinne? ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ Conas is féidir le daltaí sinsearacha i do scoil tacaíocht a thabhairt? ____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________
- 21. 17 5.3 Cad a tharlaíonn le tuairiscí bulaíochta i mo scoil? Líon isteach na smachtbhannaí agus na tacaíochtaí cuí a bhaineann le do scoil: An chéad eachtra An dara eachtra Bulaíocht leanúnach
- 22. 18 AONAD 6 - Conradh ranga frithbhulaiochta 6.1 Conradh pearsanta frithbhulaiochta Cum do chonradh frithbhulaiohta pearsanta féin agus breac síos 3 rud a dhéanfaidh tú agus 3 rud nach ndéanfaidh tú chun stop a chur le bulaíocht: 6.2 Conradh frith-bhulaíochta ranga Aontaím: Aontaím go________________________________________ Aontaím go________________________________________ Aontaím go________________________________________ Ní _______________________________________________ Ní _______________________________________________ Ní _______________________________________________ Síniu ________________________________
- 23. 19 Mar rang, déan plé ar na freagraí ó 6.1 (p18). Ansin breac síos 3 rud a d'aontaigh sibh mar rang a dhéanfaidh sibh agus 3 rud nách ndéanfaidh sibh: Aontaíonn ár rang Aontaíonn ár rang go________________________________ Aontaíonn ár rang go________________________________ Aontaíonn ár rang go________________________________ Ní _______________________________________________ Ní _______________________________________________ Ní _______________________________________________ Sínithe _____________________________________ Rang _________
- 24. 20 AGUISÍN Suíomhanna Úsáideacha www.internetsafety.ie Gréasán faoi shábháilteacht ar líne. www.webwise.ie Soláthraíonn an suíomh seo eolas do thuismitheoirí, múinteoirí agus daltaí faoi dhainséar ar líne. www.saferinternet.org Comhairle faoi úsáid dhearfach ar line an idirlín. www.watchyourspace.ie Comhairle faoi conas súil a choimeád ar pháistí agus iad ar ghréasáin sóisialta. www.childline.ie Sábháilteacht leanaí. www.hotline.ie Suíomh faoi thuairisc a thabhairt ar phornagrafaíocht. www.barnardos.ie Catharnacht faoi chosaint leanaí. www.npc.ie Gréasán comhairle na dtuismitheoirí www.youth.ie Gréasán chomhairle na nÓg. www.spunout.ie Comhairle de gach sórt do dhaoine óga.
- 25. 21 Ceistneoir frithbhulaiochta Is féidir leat usáid a bhaint as an suirbhé seo chun cabhair a fháil duit féin no do mhac léinn eile. Ní mór do gach mac léinn a n-ainm féin agus ainm an ranga a bhreac síos agus ciorcal a chur ar an mbosca cuí …………………………………………………………………………………………………. Suirbhé frithbhulaíochta Ainm:_____________________________________________________ Rang:_____________________________________________________ An ndéantar bulaíocht ort? Déantar Ni dhéantar An bhfuil aithne agat ar dhuine a ndéantar bulaiocht air/uirthi? Tá Níl Eolas eile? _______________________________________________________________________ _______________________________________________________________________ _______________________________________________________________________ _______________________________________________________________________