SlideShare a Scribd company logo

Ca7 ld8 บทที่ 1อาจารย์

Download as DOC, PDF
K
keatsunee.b
1 of 23
Download to read offline
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
วิชา สารสนเทศและการ รหัสวิชา ศึกษาค้นคว้า แผนการสอน 01-004-101 หน่วยที่ 1 สารสนเทศ บทเรียนที่ 1.1-1.3 เวลาสอน 180 นาที จุ ด ประสงค์ ก ารสอน 1.1 เข้าใจความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับสารสนเทศ 1.1.1 อธิบายความหมายของสารสนเทศ 1.1.2 อธิบายคุณค่าของสารสนเทศ 1.1.3 อธิบายความสำาคัญของสารสนเทศ 1.2 แหล่งสารสนเทศ 1.2.1 ห้องสมุด 1.2.2 แหล่งสารสนเทศอื่นๆ 1.3 บริการสารสนเทศในห้องสมุด 1.3.1 การบริการภายในห้องสมุด (Internal Service) 1.3.2 การบริการภายนอกห้องสมุด (External Service) เนื ้ อ หา ความรู ้ ท ั ่ ว ไปเกี ่ ย วกั บ สารสนเทศ โดยธรรมชาติสิ่งมีชีวิตจะมีความสามารถในการดำารงชีวิต เพื่อจะดำารงเผ่าพันธุ์ไว้ให้ได้ตลอดไป แต่สิ่งมีชีวิตบางประเภทใน อดีตได้สูญเผ่าพันธุ์ไป เพราะปรับตัวให้เหมาะสมกับสภาพการ เปลี่ยนแปลงไม่ได้ ความสามารถในการดำารงชีวิตของพืชและ สัตว์โดยกายภาพและชีวภาพที่เด่นเฉพาะแต่ละประเภทก็แตกต่าง กันไป เป็นต้นว่า สัตว์บางประเภทมีเขา บางประเภทมีเขี้ยว บาง ประเภทมีพิษ เป็นต้น แต่มนุษย์เป็นสัตว์ที่โดดเด่นกว่าสัตว์ทั้ง หลายเพราะมีมันสมองที่เป็นเลิศ สามารถจดจำา เข้าใจ ตีความนำา ไปใช้วิเคราะห์ สังเคราะห์ และประเมินค่า จึงสามารถสร้างความ รู้หรือสารนิเทศสะสมกันไว้ในยุคต่าง ๆ จนเป็นมรดกของ มนุษยชาติในปัจจุบันและจะเป็นประโยชน์ต่อมนุษยชาติใน อนาคตตลอดไป ความรู้ของมนุษย์ตั้งแต่ดั้งเดิมเป็นเรื่องของความเชื่อที่ ได้ม าจากคำา บอกเล่ าสื บต่ อ กั น มาจากประเพณี แ ละประสบการณ์
ส่ ว นใหญ่ จ ะเกี่ ย วข้ อ งกั บ ไสยศาสตร์ ศาสนา และสิ่ ง ลึ ก ลั บ มหั ศ จรรย์ เ กี่ ย วกั บ ประสบการณ์ ท างธรรมชาติ จนกระทั่ ง ได้ มี ความพยายามบั นทึกเรื่องราวต่าง ๆ โดยใช้วัสดุหลากหลายและ พั ฒนาไปตามความเจริ ญ ของวิ ท ยาศาสตร์ แ ละเทคโนโลยี จึ งมี สารนิเทศจำานวนมาก จนกล่าวว่ายุคนี้เป็นยุคข้อมูลข่าวสาร และ เนื่องมาจากข้อมูลข่าวสารแพร่กระจายได้รวดเร็วด้วยระบบสื่อสาร และคมนาคมที่มีประสิทธิภาพสูงจึงทำา ให้โลกเล็กลง มนุษย์จึงได้ รับหลายสิ่งหลายอย่างแทบจะทันทีที่เรียกกันว่า โลกาภิวัฒน์ ถ้า มนุษย์ไม่รู้จักเลือกรัยสารนิเทศจะสำาลักสารนิเทศ หรือทำาให้สมอง เสื่อม ถ้ามนุษย์ไม่รู้จักกลั่นกรองสานิเทศซึ่งมีทั้งดีและไม่ดีจะเป็น อันตรายต่อตนเองและสังคม จำาเป็นต้องใช้ปัญญามากขึ้นจึงจะนำา สารนิเทศมาใช้ประโยชน์ ดังนั้นมนุษย์จะต้องพัฒนาปัญญาโดย พัฒนาความสามารถในการแสวงหาสารนิเทศที่เหมาะสม พัฒนา ความสามารถในการโยงสารนิเทศและความคิดแต่ละด้านเข้ามา หากันให้เกิดภาพรวมที่ชัดเจน มนุษย์ก็จะมีความสามารถในการ ดำารงชีวิตที่ดีได้ ซึ่งเป็นเป้าหมายของการศึกษาวิชาสารนิเทศเพื่อ การศึกษาค้นคว้า ผู้เรียนจะต้องศึกษารายละเอียดของเนื้อหาวิชา ให้ เ ข้ า ใจโดยถ่ อ งแท้ เ พื่ อ นำา ไปใช้ ป ระโยชน์ ใ นการศึ ก ษาแบบ ตลอดชีวิตต่อไป 1. ความหมายของสารสนเทศ สารนิเทศและสารสนเทศ คำาสองคำานี้มีความหมายคล้ายกัน และทั้งสองคำามาจากคำาว่า อินฟอร์เมชัน (Information) เหมือน กัน แต่เป็นที่น่าสังเกตว่าในกลุ่มของคนที่ใช้คำาว่า “สารนิเทศ” ส่วนใหญ่จะเป็นผู้ที่อยู่ในแวดวง หรือผู้ที่เกี่ยวข้องกับงานห้อง สมุด เช่น บรรณารักษ์ และในกลุ่มผู้ที่ทำาการสอนวิชา บรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์ จะเห็นได้ว่า รายวิชาที่ เปิดสอนหลักสูตรบรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์มักจะใช้ คำาว่า สารนิเทศทั้งสิ้น เช่น สารนิเทศศาสตร์เบื้องต้น การพัฒนา ทรัพยากรสารนิเทศแหล่งสารนิเทศทางมนุษยศาสตร์ แหล่ง สารนิเทศทางสังคมศาสตร์ เป็นต้น ส่วนคำาว่า “สารสนเทศ” มัก จะเป็นกลุ่ม นักคอมพิวเตอร์ วิศวกร ซึ่งจะเห็นได้ว่ารายวิชาทาง คอมพิวเตอร์ ที่เกี่ยวข้องกับสารนิเทศ หรือสารสนเทศจะใช้คำาว่า สารสนเทศ เช่น ระบบสารสนเทศ สารสนเทศเพื่อการจัดการ สารสนเทศเพื่อการบริหาร เป็นต้น
บางแห่ ง ได้ มี ผู้ ให้ ค วามหมายไว้ ต่ า งกั น ดั ง ที่ เอื้ อ มพร ทั ศ น ปร ะสิ ท ธิ ผ ล (2542 : 11) ได้ ร ว บร ว ม ม าจ าก งาน เขี ย น ท า ง บรรณารักษศาสตร์ของบุคคลและหน่วยงานต่าง ๆ ดังนี้ สารนิเทศ หมายถึ ง ข่ า วสาร, ข่ า วสารเนื่ อ งราว, ข้ อ ความรู้ , ข้ อ สนเทศ, อาเทศ, ข่าวสารความรู้, ความรู้ และในความหมายทางด้านวิชา คอมพิวเตอร์นั้น ปีเตอร์ นอร์ตัน( 2545 : 278) ได้ให้ความหมาย สารนิเทศ หรือ สารสนเทศ ว่าหมายถึง ข้อมูลที่นำา มาประมวลผล ด้ ว ยเครื่ อ งคอมพิ ว เตอร์ และเสนอผลออกมาในรู ป ที่ ผู้ ใ ช้ รู้ ค วาม หมาย สำา หรับสารานุกรมด้านคอมพิวเตอร์ นักวิทยาศาสตร์สาขา นิเทศศาสตร์ ยอมรับคำา นิยามของสารสนเทศ (Information) ว่า หมายถึ ง ข้ อ มู ล ที่ ใ ช้ ใ นการตั ด สิ น ใจ (Information is data which is used in decision-making) แ ล ะ โด ย ค ว า ม ห ม า ย นี้ สารนิเทศจะต้องเกี่ยวข้องกับหลายสิ่ง เช่น สภาวการณ์ในขณะนั้น (Situation) เวลา ( Time) ภู มิ ห ลั ง ของผู้ ตั ด สิ น ใจเอง (Decision maker’s background) นั่ น คื อ สารนิ เ ทศต้ อ งประกอบไปด้ ว ย ข้ อ มู ล ต่ า ง ๆ ที่ ป ระกอบกั น จนมี ค วามหมายสมบู ร ณ์ ใ นตั ว และ สามารถนำาไปใช้ประโยชน์ได้ทันที ยกตัวอย่าง “นาย ก มีส่วนสูง 231 ซ.ม.” ถ้าข้อความมีเพียงเท่านี้ถือว่าเป็นเพียง ข้อมูล (Data) เท่านั้น แต่ถ้าเป็นข้อความ “นาย ก. มีส่วนสูง 231 ซ.ม. และเป็น คนที่ สู ง ที่ สุ ด ในประเทศไทย ” อย่ า งนี้ จึ ง จะเป็ น สารนิ เ ทศ และ ข้ อ ความรู้ นี้ อ าจจะเปลี่ ย นแปลงได้ ใ นอนาคต ถ้ า มี ผู้ ที่ สู ง กว่ า นี้ ปรากฏตัวขึ้นมา สรุ ป ได้ ว่ าสารนิ เทศ หมายถึ ง ข้อ มู ล ข่ าวสาร ข้ อ เท็ จ จริ ง ต่ า ง ๆ ความรู้ ที่ บั น ทึ ก ในรู ป แบบต่ า ง ๆ นำา มาผ่ า นกระบวนการ วิเคราะห์และประมวลผลตามหลักวิชาการ และถูกจัดให้อยู่ในรูป ที่ มี ค วามหมายและสามารถนำา ไปใช้ ป ระโยชน์ ไ ด้ ทั น ที ดั ง ข้อมูล ข่าว วิเคราะห์และ สารนิเ ข้อเท็จจริง ประมวลผล ทศ ความรู้ ตามหลักวิชาการ ผลที่ได้รับจาก นำาสารนิเทศมา ผู้ใช้ การใช้ ใช้งาน สารนิเทศ สารนิเทศ แผนภาพ
ที่มา : ประภาส พาวินันท์, 253 ٢ : ٩. ถ้ า พิ จ า ร ณ า ถึ ง พั ฒ น า ก า ร ข อ ง สื่ อ ส า ร นิ เ ท ศ ที่ จั ด เ ก็ บ สารนิเทศ จะพบว่าในยุคแรกที่มนุษย์รู้จักการบันทึกความรู้ไว้นั้น มนุษย์จะใช้ภาษาเขียนบันทึกบนวัสดุแท่งหรือแผ่นก่อน เช่น หิน ดินเหนียว ใบไม้ จนต่อมาเมื่อมนุษย์คิดทำา กระดาษได้สำาเร็จ จึง ใช้การจารหรือเขียนลงไว้เป็นหลักฐาน และต่อมาก็คิดระบบการ พิ ม พ์ ไ ด้ จึ ง มี ก ารพิ ม พ์ ทำา เป็ น รู ป เล่ ม หนั ง สื อ ขึ้ น วั ส ดุ ส ารนิ เ ทศ เหล่ านี้ สามารถรั บ รู้ ได้ ด้ว ยการดูห รือ อ่าน ได้แ ก่พ วกสิ่ งพิ ม พ์ ทั้ ง หลาย นับแต่หนังสือ วารสาร หนังสือพิมพ์ รูปภาพ ต่อมาได้มี การคิดวัสดุสารนิเทศที่สามารถเก็บสารนิเทศจำานวนมากได้ แต่ใช้ เนื้ อ ที่ น้ อ ยๆ วั ส ดุ พ วกนั้ น ได้ แ ก่ วั ส ดุ ย่ อ ส่ ว น (Microforms) เช่ น ไมโครฟิ ล์ ม ฟิ ล์ ม สตริ ป สารนิ เ ทศที่ ป รากฏในวั ส ดุ พ วกนี้ ยั ง สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า เพียงแต่ว่ามีขนาดเล็กมาก ถ้าจะ ดู ใ ห้ ชั ด เจนจริ ง ๆ ก็ ต้ อ งใช้ เ ครื่ อ งมื อ ขยายให้ ใ หญ่ ขึ้ น และใน ปัจจุบันที่พัฒนาการของเครื่องคอมพิวเตอร์มีค วามก้ าวหน้ ามาก มนุ ษย์ ได้ จั ด เก็ บ สารนิ เ ทศลงในคอมพิ ว เตอร์ เ พื่ อ แปลงสั ญ ญาณ อิเล็กทรอนิกส์ให้เป็นภาพ หรือ ตัวอักษรหรือเสียงปรากฏบนหน้า จอภาพ หรื อ ผ่ า นออกมาทางเครื่ อ งพิ ม พ์ ห รื อ ผ่ า นออกมาทาง ลำาโพง จึงจะรับรู้ได้ 2. คุ ณ ค่ า ของสารสนเทศ แอดเธอรตัน กล่าวถึงคุ ณ ค่ า ของสารสนเทศ ไว้ (ลมุล รัต ตากร, 2529 : 20) ดังนี้ 1) เสริมสร้างความสามารถของแต่ละประเทศในอันที่จะ ตักตวงประโยชน์จากความรู้ ต่าง ๆ และวิธีการต่าง ๆ ที่ประสบผลสำาเร็จมาแล้วจากที่อื่น 2) สร้างความมีเหตุผลและระเบียบแบบแผนเกี่ยวกับการวิจัย และพัฒนาของแต่ละประเทศโดยอาศัยความรู้ที่มีอยู่แล้ว 3) มีฐานความรู้ที่กว้างขวางยิ่งขึ้นสำาหรับแก้ไขปัญหา 4) มีหนทางและวิธีการใหม่ในการแก้ปัญหาทางเทคนิค มี ทางเลือกที่จะตัดทอนปัญหาในอนาคตให้น้อยลง 5) กิจกรรมทางเทคนิคในการผลิตและบริการได้รับการ ปรับปรุงให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล
6) นอกเหนือสิ่งอื่นใดทำาให้ตัดสินใจได้ดีขึ้นทุกหน่วยงาน และทุกระดับความรับผิดชอบ 3. ความสำ า คั ญ ของสารสนเทศ ยุ ค นี้ ซึ่ ง เรี ย กว่ า ยุ ค ข้ อ มู ล ข่ า วสาร (Information Age) หรือเป็นยุคของเทคโนโลยีสารสนเทศ และในประเทศไทย เคย กำา หนดให้ ปี 2538 เป็ น ปี ไอที เ ยี ย ร์ หรื อ ปี แ ห่ ง เทคโนโลยี สารสนเทศของไทย ซึ่งจะเห็นว่าสารนเทศเข้ามามีบทบาทสำาคัญ และจำาเป็นอย่างยิ่งต่อชีวิตมนุษย์จนกลายเป็นปัจจัยที่ห้า เพิ่มจาก ปั จ จั ย สี่ ใ นการดำา รงชี วิ ต ของมนุ ษ ย์ ใ นปั จ จุ บั น ที่ จ ะขาดเสี ย มิ ไ ด้ เพราะว่าในแต่ละวันเราทุกคนจะต้องใช้สารนิเทศเพื่อประกอบการ ตั ด สิ น ใจ เพื่ อ ประกอบการทำา งาน ประกอบการลงทุ น ต่ า ง ๆ มากมาย การใช้สารนิเทศในแต่ละวันอาจจะมากหรือน้อยขึ้นอยู่ กั บ ความต้ อ งการของแต่ ล ะบุ ค คล หรื อ ขึ้ น อยู่ กั บ ปั จ จั ย ต่ อ ไปนี้ อายุ เพศ วัย อาชีพ สิ่งแวดล้อมทางสังคม และในแต่ละกลุ่มจะมี ความต้ อ งการใช้ ส ารนิ เ ทศไม่ เ หมื อ นกั น เช่ น กลุ่ ม ของนั ก ธุ ร กิ จ นั ก ลงทุ น ก็ ต้ อ งการสารนิ เ ทศที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ การลงทุ น การเงิ น การค้ า ต่ า ง ๆ นั ก ศึ ก ษา ก็ ต้ อ งการสารนิ เ ทศสาขาต่ า ง ๆ เพื่ อ ประกอบการเรี ย น ได้ มี นั ก วิ ช าการกล่ า วถึ ง ความสำา คั ญ ของ สารนิเทศดังนี้ นันทา วิทวุฒิศักดิ์ ได้กล่าวถึงความสำาคัญของสารนิเทศว่า มีดังนี้ (นันทา วิทวุฒิศักดิ. 2540 : 3-4) ์ 1. ทำาให้สามารถต่อสู้ได้ดีกับสิ่งแวดล้อมซึ่งไม่รู้จัก และอาจ เป็นอันตรายต่อชีวิตบุคคลทำาการเสาะแสวงหาข้อมูลเพื่อ นำามาประมวลเข้าเป็นความรู้สำาหรับต่อสู้กับสิ่งแวดล้อมได้ แล้ ว ยั ง นำา เอาทรั พ ยากรธรรมชาติ ที่ แ วดล้ อ มมาเป็ น ประโยชน์ ต่ อ ตนเองได้ ทำา ให้ มี ปั จ จั ย ในการดำา รงชี วิ ต อั น ได้ แ ก่ อาหาร เครื่ อ งดื่ ม เครื่ อ งนุ่ ง ห่ ม ที่ อ ยู่ อ าศั ย และยารักษาโรค สามารถประกอบการงานอาชีพได้ 2. ทำา ให้ ส ามารถต่ อ สู้ กั บ ความไม่ รู้ ข องตนเองในเรื่ อ งที่ จำา เ ป็ น ต้ อ ง รู้ ก า ร แ ส ว ง ห า ค ว า ม รู้ ค ว า ม เ ข้ า ใ จ ใ น ปรากฏการณ์ธรรมชาติ เกิดความเข้าใจในความเติบโต ของร่ างกาย ความเข้ า ใจเกี่ ย วกั บ พฤติ ก รรมของเพื่ อ น มนุษย์ สามารถสร้างสัมพันธภาพกับบุคลอื่นที่อยู่ร่วมกัน ได้ดี แลกเปลี่ยนความรู้ความคิดเห็น และประสบการณ์
ระหว่างกันได้ เกิดความเจริญงอกงามทางปัญญา เกี่ยว กับธรรมชาติ และมนุษยชาติ 3. ทำา ให้สามารถเผชิญกับปัญหาต่าง ๆ ตัดสินใจในการแก้ ปั ญหา และการกระทำา หรื อ ไม่ ก ระทำา สิ่ งต่ าง ๆ ได้ อ ย่ าง รอบคอบ เพราะมีความรู้ ข้อมูล ข่าวสารในปัญหาที่จะ ต้ อ งแก้ ไข หรือ ในเรื่ อ งที่ ต้ อ งการกระทำา หรื อ ไม่ ก ระทำา สารนิเทศที่ถูกต้อง ครบถ้วนและทันเวลาเป็นพื้นฐานใน การตัดสินใจได้อย่างมีประสิทธิภาพ และประสิทธิผล 4. ทำา ให้ เ กิ ด ความเจริ ญ ทางจิ ต ใจ มี ค วามสงบเยื อ กเย็ น รู้จักควบคุมอารมณ์ที่ไม่พึงปรารถนาเป็นอิสระจากสิ่งต่าง ๆ รู้ จั กความเอื้ อ เฟื้ อ เผื่ อ แผ่ แ ละเมตตากรุ ณ า รู้ จั ก ความ สวยงามในธรรมชาติ และศิ ล ปกรรม สิ่งเหล่ านี้ มี ค วาม จำาเป็นแก่ชีวิตของคนเราอย่างมาก 5. ก่อให้เกิดการศึกษา ซึ่งจำาเป็นต่อการพัฒนาสังคม การที่ บุ ค คลหรื อ ประชาชนมี ค วามสามารถเข้ า ถึ ง สารนิ เ ทศที่ ปรากฏในรู ป ลายลั ก ษณ์ อั ก ษร จะช่ ว ยขจั ด ความไม่ รู้ หนังสือ ความยากจน โรคภัย ไข้เ จ็บ ก่ อให้เ กิด ความรู้ และการศึกษาถึงสิ่งที่ยังไม่รู้ ซึ่งมีผลต่อสังคม ทำาให้เป็น สังคมที่เจริญก้าวหน้า 6. รักษาไว้และถ่ายทอดมรดกทางวัฒนธรรมความสามารถ ในการเขียน หรือบันทึกความรู้ ไว้เป็ นลายลัก ษณ์อักษร ทำา ให้ ค วามรู้ ทั้ ง หลายมี ป ระโยชน์ ม าก และไม่ สู ญ หาย ความสามารถในการอ่าน หรือรู้จักแปลความหมาย เพื่อ ให้เข้าถึงสารนิเทศ จะช่วยอนุรักษ์ พัฒนาและถ่ายทอด ให้กับบุคลในรุ่นต่อไปได้ 7. เสริ ม สร้ า งความรู้ ความสามารถทางด้ า นเทคโนโลยี เศรษฐศาสตร์ ธุ ร กิ จ การพาณิ ช ย์ และความรู้ อื่ น ๆ ที่ เป็นพื้นฐานจำาเป็นต่อการพัฒนาสังคม วาณี ฐาปนวงศ์ (2539 : 6-7) ได้กล่าวถึงความสำาคัญของ สารนิเทศไว้ 5 ประการ ดังนี้ 1. เพื่ อ การศึ ก ษา (Education) สารนิ เ ทศทุ ก ชนิ ด มี ค วาม สำาคัญและจำาเป็นต่อการศึกษาเป็นข้อมูลพื้นฐาน และเป็น ข้อมูลสำาหรับการศึกษาความรู้ 2. เพื่อให้ความรู้ (Information) คนในสังคมมีความจำาเป็น ที่จะต้องอาศัยข้อมูลหรือความรู้ หรือข่าวสารต่าง ๆ ที่เกิด
ขึ้ นในสั งคมแต่ ล ะวั น แต่ ล ะเหตุ ก ารณ์ มาประกอบการ ตัดสินใจ และการดำารงชีวิต 3. เพื่อการค้นคว้าหรือการวิจัย (Research) ในการพัฒนา ความรู้หรือการศึกษาวิจัย หรือการค้นคว้าในแต่ล ะครั้ง จะต้องมีสานิเทศเป็นข้อมูลพื้นฐานสำา หรับการวิจัย และ เป็นข้อมูลสนับสนุนการวิจัย 4. เพื่ อ ความจรรโลงใจ (Inspiration) สารนิ เ ทศมี ห ลาย ประเภท และบางประเภทนอกจากจะให้ความรู้แก่ผู้อ่าน หรื อ ผู้ ใ ช้ ส ารนิ เ ทศแล้ ว ยั ง ให้ ค วามจรรโลงใจ เช่ น สารนิเทศที่เกี่ยวกับศิลปวัฒนธรรม ศาสนา เป็นต้น 5. เพื่ อ ความบั น เทิ ง (Recreation) สารนิ เ ทศมี ป ระโยชน์ มากมายนอกจากจะให้ความรู้ ความจรรโลงใจ แก่ผู้อ่าน แล้วยังให้ความบันเทิงสนุกสนาน ซึ่งเป็นการผ่อนคลาย ความตรึ ง เครี ย ดของผู้ ใช้ ส ารนิ เ ทศได้ เช่ น สารนิ เ ทศ ประเภท นวนิ ย าย รายการเพลงจากวิ ท ยุ ภาพยนตร์ รายการโทรทัศน์ เป็นต้น ประทีป จรัสรุ่งรวีวร (2541 : 3) ได้กล่าวความสำาคัญของ สารสนเทศไว้ดังนี้ 1. ด้านการเรียนการสอน การเลือกใช้สารนิ เทศที่มีคุณค่า จ ะ ทำา ใ ห้ ก า ร เ รี ย น ก า ร ส อ น ไ ด้ ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ แ ล ะ ประสิทธิผล 2. ด้ า นการศึ ก ษาค้ น คว้ า วิ จั ย การเลื อ กใช้ ส านิ เ ทศที่ มี คุณค่าจะทำา ให้ผลงานการศึ ก ษาค้ น คว้ าวิจั ย น่าเชื่ อถื อ และสามารถนำาไปใช้ประโยชน์ได้มาก 3. ด้านการตัดสินใจในการดำา เนิ นงานต่าง ๆ การตัดสิ นใจ ในการบริหารงานทุกสาขาอาชีพในชีวิตประจำาวัน หาก เลื อ กใช้ ส ารนิ เ ทศที่ มี คุ ณ ค่ า ย่ อ มทำา ให้ ก ารตั ด สิ น ใจนั้ น เกดประโยชน์สูงสุด 4. ด้านความเข้ าใจอั น ดี ร ะหว่ างมนุ ษยชาติ แม้ ว่ าต่ างเชื้ อ ชาติ ศาสนา ภาษาวัฒนธรมและถิ่นที่อยู่ ถ้าบุคคลหรือ กลุ่ ม บุ ค คลเหล่ านั้ น ได้ รั ย สารนิ เ ทศที่ มี คุณ ค่ าที่ ช่ ว ยให้ มี โลกทัศน์กว้างขวาง มีความเข้าใจซึ่งกันและกัน ย่อมลด ปัญหาของสังคมที่แตกแยกเพราะความแตกต่างดังกล่าว ลงได้ 5. ด้ านวิ ท ยาการและเทคโนโลยี ต่ า ง ๆ ผู้ ส นใจพั ฒ นาทาง ด้านนี้ย่อมแสวงหาสารนิเทศที่มีคุณค่า พัฒนาวิทยาการ
และเทคโนโลยีต่าง ๆ ซึ่งจะเป็ นผลดีต่อมนุษยชาติที่จะมี คุณภาพชีวิตดีขึ้น 6. ด้ า นเอกลั ก ษณ์ แ ละวิ วั ฒ นาการของชาติ สารนิ เ ทศที่ มี คุ ณ ค่ า จะก่ อ ให้ เ กิ ด ความภาคภู มิ ใ จ ความรั ก ความ สามัคคี ความมั่นคงในชาติ 7. ด้ า นสร้ า งค่ า นิ ย มและทั ศ นคติ ที่ ดี ถ้ า ประชาคมใดได้ พัฒนาปัญญาด้วยการรับสารนิเทศย่อมสามารถสร้างค่า นิยมและทัศนคติที่ดีให้เกิดขึ้นในสังคมได้ 8. ด้านประหยัดเวลาในการดำาเนินการและเสริมคุณค่าของ ผลงาน สารนิ เ ทศที่ มี คุ ณ ค่ าย่ อ มช่ ว ยลดปั ญ หาการเสี ย เวลาลองผิดลองถูก 9. ด้ านประหยั ด ค่ า ใช้ จ่ า ย ข่ ายงานสารนิ เ ทศของสถาบั น บริการสารนิเทศช่ว ยให้ ผู้ใช้ส ามารถเข้ าถึ ง และสืบ ค้น รวบรวมสารนิเทศได้กว้างขวางและลึก ทั้งยังประหยัดค่า ใช้จ่ายอีกด้วย แหล่ ง สารสนเทศ แหล่ งสารสนเทศ (Information resources) จะหมายรวม ทั้ งแหล่ งทรั พ ยากรสารนิ เ ทศที่ เ ป็ น ศู น ย์ ร วมข้ อ มู ล ทางสารนิ เ ทศ แหล่ งเกิ ด ข้ อ มู ล ทางสารนิ เ ทศและแหล่ ง ผลิ ต สารนิ เ ทศ สถาบั น บริการสารนิเทศจะเป็นผู้รวบรวมสะสมสารนิเทศต่าง ๆ เข้าไว้ด้วย กั น และนำา มาจั ด เก็ บ ให้ บ ริ ก าร และเผยแพร่ ส ารนิ เ ทศอย่ า งมี ประสิทธิภาพ แหล่งให้บริการสารนิเทศที่สำา คัญในอดีต คือ ห้อง สมุ ด ประชาชน แต่ ในปั จ จุ บั น แหล่ ง ให้ บ ริ ก ารสารนิ เ ทศมี ห ลาย ประเภท แตกต่างกันไปตามวัตถุประสงค์ของการจัดตั้งและการให้ บริการสารนิเทศ แหล่งสารสนเทศนั้นอาจแบ่งย่อยไปตามลักษณะ ของตัวแหล่งได้ดังนี้ 1. ห้องสมุด (Libraries) ห้องสมุดเป็นสถาบันที่ให้บริ การสารนิเทศที่สำา คัญมาตั้งแต่ อดีต เป็นแหล่งสะสมสารนิเทศเพื่อให้ความรู้ เพื่อการศึกษา เพื่ อ การค้นคว้าวิจัย เพื่อความจรรโลงใจ และเพื่อการพักผ่อนหย่อน ใจ ห้ อ งสมุ ด เป็ น บ่ อ เกิ ด ของพั ฒ นาการข องสถาบั นบริ การ สารนิเทศประเภทอื่น ๆ เราสามารถแบ่ งประเภทของห้อ งสมุด ได้ หลายประเภท ได้แก่
 หอสมุดแห่งชาติ (National Libraries) คือหอสมุด ประจำา ชาติ ข องประเทศหนึ่ ง ๆ มี ห น้ า ที่ ห ลั ก คื อ รวบรวมวั ส ดุ สารนิเทศเอาไว้ โดยเฉพาะวัสดุสารนิเทศที่ผลิตขึ้นในประเทศนั้น ๆ โดยมีกฎหมายรองรับ กำา หนดให้ผู้ผลิตสิ่งพิมพ์ และวัสดุชนิด ต่ าง ๆ ต้อ งส่ งมอบสิ่ งพิ ม พ์ ห รื อ วั ส ดุ ส ารนิ เ ทศที่ ต นผลิ ต ขึ้ น ให้ แ ก่ หอสมุด แห่งชาติ เพื่ อ เป็ น หลั ก ฐานสมบั ติ ท างปั ญ ญาที่ ค นในชาติ นั้น ๆ ได้ทำาขึ้น สร้างสรรค์ขึ้น นอกจากนี้หอสมุดแห่งชาติยังต้อง ทำาหน้าที่จัดทำาบรรณานุกรมวัสดุสารนิเทศแห่งชาติอีกด้วย หอสมุดแห่งชาติของไทย ประวัติความเป็นมาของหอมุดแห่ง ชาติ ข องไทยเรานั้ น ขอสรุ ป โดยย่ อ จากข้ อ เขี ย นเรื่ อ ง ประวั ติ หอสมุดแห่งชาติ (2548 : ออนไลน์) ดังนี้ หอสมุ ด แห่ ง ชาติ เ ดิ ม มี ชื่ อ ว่ า “ หอสมุ ด วชิ ร ญาณสำา หรั บ พ ร ะ น ค ร ” ซึ่ ง พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯสสถาปนาขึ้น เมื่ อ 12 ตุ ล าคม 2448 โดยนำา เอาหอพระสมุ ด 3 แห่ ง มารวมกั น คื อ หอพระมณเฑี ย รธรรม หอพระสมุ ด วชิ ร ญาณ และหอ พระพุทธ-ศาสนสังคหะ ปัจจุบันหอสมุดแห่งชาติได้มีการขยายสาขาออกไปยังส่วน ภูมิภาคและที่ต่าง ๆ หลายแห่ง นอกจากนี้หอสมุดแห่งชาติยังได้ พั ฒ นางานด้ า นวิ ช าการและบริ ก ารออกไปอย่ า งกว้ า งขวาง มี การนำา เอาคอมพิ ว เตอร์ ม าใช้ กั บ งานห้ อ งสมุ ด ได้ เ ข้ า ร่ ว มเป็ น สมาชิ ก ของศู น ย์ แ ลกเปลี่ ย นและยื ม สิ่ ง พิ ม พ์ ใ นเอเชี ย อาคเนย์ (NLDC-SEA Consortium)  ห อ ส มุ ด ม ห า วิ ท ย า ลั ย ห รื อ ห้ อ ง ส มุ ด ส ถ า บั น อุ ด มศึ ก ษา (University Libraries or Academic Libraries) เป็ น ห้องสมุดที่ตั้งขึ้นภายในมหาวิทยาลัยหรือวิทยาลัย เพื่อเป็นแหล่ง ความรู้ให้นิสิต นักศึกษา ครูอาจารย์ให้เป็นแหล่งค้นคว้าประกอบ การเรียนการสอน และการวิจัย ในการพิจารณาว่ามหาวิทยาลัย ใดมี คุณ ภาพหรือ ไม่ เกณฑ์ ก ารพิ จ ารณาอย่ างหนึ่ ง ก็ คือ สภาพ ของห้องสมุด ปริมาณวัสดุสารนิเทศที่มี บริการต่าง ๆ ที่มีให้แก่ผู้ ใช้ ห้องสมุดมหาวิทยาลัยที่ใหญ่ที่สุดในโลกคือ ห้องสมุดมหา วิ ท ยาลั ย ฮาร์ ว าร์ ด แห่ ง บอสตั น ห้ อ งสมุ ด นี้ ก่ อ ตั้ ง มาพร้ อ มกั บ มหาวิทยาลัยเมื่อปี ค.ศ. 1683 มีการสะสมหนังสือ สิ่งพิมพ์ วัสดุ เพื่ อ การค้ น คว้ า ต่ า ง ๆ ไว้ อ ย่ า งมกมาย ปั จ จุ บั น นี้ ห้ อ งสมุ ด นี้ มี ทรัพยากรสารนิเทศที่เด่นในด้าน วรรณคดีอังกฤษ วรรณคดีต่าง ประเทศ กฎหมาย เศรษฐศาสตร์ เรื่ อ งราวเกี่ ย วกั บ สหภาพ
สาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียต ซึ่งปัจจุบันได้แบ่งแยกเป็นอิสระ 15 ประเทศ เรื่ อ งราวเกี่ ย วกั บ ประเทศตะวั น ออก ห้ อ งสมุ ด นี้ มี บรรณารักษ์และผู้เชี่ยวชาญสื่อด้านต่าง ๆ กว่า 100 คน ห้องสมุดมหาวิทยาลัยอีกแห่งที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักกันดีก็คือ ห้ อ ง ส มุ ด บ็ อ ด ลี เ อี ย น แ ห่ ง อ็ อ กฟอร์ ด (Bodleian Library at Oxford) ในประเทศอั ง กฤษ ก่อตั้งมาตั้งแต่ปี ค.ศ.1602 ชื่อของห้องสมุดนั้นเอามาจากชื่อของ เซอร์ โ ทมั ส บ็ อ ดเลอร์ (Sir Thomas Bodley) ซึ่ ง ท่ า นผู้ นี้ เ ป็ น นักการเมืองและนักเลงหนังสือ คือทั้งชอบอ่านและสะสมหนั งสือ ท่ า นเป็ น ผู้ ดำา เนิ น การให้ มี ข้ อ ตกลงบั ง คั บ สำา นั ก พิ ม พ์ ต่ า ง ๆ ใน ประเทศอังกฤษขณะนั้น ต้องจัดส่งหนังสือที่พิมพ์ขึ้นใหม่ชื่อเรื่อง ละ 1 ฉบับ ให้แก่ห้องสมุดดังกล่าว ปัจจุบันนี้ห้องสมุดดังกล่าวได้ เปลี่ยนรูปแบบการดำา เนินการเป็นรูปสหพันธ์ห้องสมุด โดยมีการ รวบรวมเอาห้ อ งสมุ ด อื่ น ๆ เข้ า มาอยู่ ใ นเครื อ ข่ า ยด้ ว ย เช่ น Radcliff Science Library ; The Law Library เป็นต้น  ห้ อ งสมุ ด ประชาชน (Public Libraries) ห้ อ งสมุ ด ประชาชนมีหน้าที่ให้บริการสารนิเทศแก่ชุมชนโดยตรง บทบาทที่ สำา คั ญ คื อ การส่ ง เสริ ม การอ่ า นในหมู่ เ ด็ ก และวั ย รุ่ น จั ด บริ ก าร ข้อมูลข่าวสารที่คนในชุมชนสนใจ ในกลางศตวรรษที่ 19 ห้องสมุดประชาชนในประเทศแถบ ตะวั น ตกได้ เ พิ่ ม บทบาทกว้ า งขวางขึ้ น อี ก คื อ มี ก ารจั ด หาวั ส ดุ สารนิเทศที่เป็นแหล่งอ้างอิงสำา คัญ เพื่อให้บริการตอบคำา ถามแก่ บุคคลในชุมชนที่มาขอรับบริการ จัดบริการยืมให้กว้างขวางออก ไปในหมู่ประชาชนทุกครัวเรือน มีการจัดตั้งห้องสมุดสาขา หรือ จั ด ห้ อ งสมุ ด เคลื่ อ นที่ ไ ปบริ ก ารยั ง ชุ ม ชนที่ อ ยู่ ห่ า งไกล หรื อ ใน ชนบท บางห้ อ งสมุ ด มี บ ริ ก ารพิ เ ศษให้ แ ก่ คนชร าในส ถาน สงเคราะห์ ค นชรา หรื อ บุ ค คลทุ พ ลภาพในสถานฟื้ น ฟู ก ายภาพ หรือบุคคลต้องขัง หรือผู้ป่วยในโรงพยาบาล ในชุ ม ชนที่ เ ป็ น เมื อ งใหญ่ มี ค วามเจริ ญ มาก ๆ ห้ อ งสมุ ด ประชาชนจะมีขนาดใหญ่ และมีการแบ่งงานออกเป็นส่วน ๆ เช่น แยกเป็ น ส่ ว นบริ ก ารตอบคำา ถาม ส่ ว นให้ บ ริ ก ารด้ า นการวิ จั ย ตั ว อย่ า งห้ อ งสมุ ด ที่ มี ลั ก ษณะดั ง กล่ า ว เช่ น ห้ อ งสมุ ด ประชาชน นิ ว ยอร์ ก ซึ่ ง มี ท รั พ ยากรสารนิ เ ทศด้ า นการวิ จั ย ในสาขาต่ า ง ๆ มากเป็นพิเศษ อีกแห่งหนึ่งคือ ห้องสมุดประชาชนบอสตัน เป็น ห้องสมุดประชาชนแห่งแรกในสหรัฐอเมริกา และยังเป็นแห่งแรก ที่ได้รับเงินอุดหนุนที่มาจากภาษีอากรท้องถิ่นนั้นโดยตรง มีความ
เด่นในด้านทรัพยากรสารนิเทศด้านการวิจัยในปริมาณมากพอ ๆ กับปริมาณหนังสือเพื่อการอ่านค้นคว้าโดยทั่วไป สำาหรับห้องสมุดประชาชนในประเทศไทยนั้นในเขตกรุงเทพ ฯ อยู่ในความรับผิดชอบของกรุงเทพมหานคร ส่วนต่างจังหวัดอยู่ ในความรั บ ผิ ด ชอบของกรมการศึ ก ษานอกโรงเรี ย น ห้ อ งสมุ ด ประชาชนของไทยเรานั้ นมี ป ระวั ติพั ฒ นาการ โดยสรุ ปจากงาน วิ จั ย ข อ ง เ ฉ ลิ ม ชั ย เ ข ม ชั ย (2535 : บ ท คั ด ย่ อ ) ไ ด้ คื อ พัฒนาการห้องสมุดประชาชนของไทยนั้นมีมาแต่สมัยกรุงสุโขทัย โดยวัดวาอารามต่าง ๆ จะเป็นศูนย์กลางประชาคม เป็นศูนย์การ สอนภาษาบาลี ภาษาไทย และวิ ช าความรู้ อื่ น ๆ สมั ย พระมหา ธรรมราชาลิ ไ ท กษั ต ริ ย์ อ งค์ ที่ 5 ของราชวงศ์ พ ระร่ ว งได้ ท รง ศึ ก ษาพระไตรปิ ฎ กจนแตกฉาน และได้ ท รงนิ พ นธ์ ห นั ง สื อ “ ไตรภูมิพระร่วง” ซึ่งเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาขึ้น ใน สมัยกรุงสุโขทัยไม่ปรากฏหลักฐานว่ามีห้องสมุดประชาชนหรือไม่ มี แต่ ศิล าจารึ กที่ จ ารึ กเรื่ อ งราวต่ าง ๆ ไว้ ซึ่ งค้ น พบภายหลั งว่ ามี หลายหลัก สมั ย กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา แหล่ ง ความรู้ ยั ง คงอยู่ ที่ วั ด และเขต พระราชวัง มีการผลิตหนังสืออ่าน สอนภาษา หนังสือทางศาสนา หนังสือทางวรรณคดี และหนังสือกฎหมาย มาถึ งสมั ย กรุ งธนบุ รี สมเด็ จ พระเจ้ าตากสิ น มหาราช ก็ ยั ง ทรงเล็กเห็นถึงความสำาคัญของหนังสือ แม้กรุงศรีอยุธยาที่ถูกพม่า เผาไปจะสู ญ เสี ย หนั ง สื อ ไปจำา นวนมากก็ ต าม พระองค์ ยั ง ทรง โปรดให้มีการแสวงหาหนังสือมาตั้งห้องสมุดใหม่ ทั้งหนังสือทาง พระศาสนา คือ พระไตรปิฎก หนังสือวรรณคดี หนังสือกฎหมาย แ ล ะ ยั ง ไ ด้ มี ก า ร ป ร ะ พั น ธ์ ว ร ร ณ ค ดี ขึ้ น ใ ห ม่ 2-3 เ รื่ อ ง เ ช่ น รามเกียรติ์ ลิลิตเพชรมงกุฎ โคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรี ของนายสวนมหาดเล็ก เป็นต้น ในสมั ย กรุ ง รั ต นโกสิ น ทร์ ช่ ว งแรก มี ก ารสร้ า ง “ หอพระ มณเฑียรธรรม” ในวัดพระศรีรัตน-ศาสดารามพระบรมมหาราชวัง เก็บพระไตรปิฎก ศิลาจารึก พระราชสาสน์ที่มีไปยังต่างประเทศ จนสมัยพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ได้ทรงบูรณปฏิสังขรณ์ วัดพระเชตุพลวิมลมังคลาราม โปรดเกล้าฯ ให้มีการรวบรวมสรรพ ตำา ราต่าง ๆ ที่เรียนเป็นวิชาชีพได้เอามาตรวจแก้ไขและแต่งใหม่ เพิ่มเติมให้สมบูรณ์ แล้วจารึกบนแผ่นศิลา ประดับไว้รอบระเบียง วัดพระเชตุพลวิมลมังคลาราม ในวงวิชาการบรรณารักษศาสตร์ จึงยอมรับกันว่า วัดดังกล่าวเป็นห้องสมุดประชาชนแห่งแรกของ
ไทย เพราะเป็นแหล่งที่บุคคลจะค้นหาความรู้ได้ด้วยตนเอง และมิ ต้องเสียค่าใช้จ่ายใด ๆ ในสมัยรัชกาลที่ 4 ได้มีเจ้านายชั้นผู้ใหญ่จัดตั้งห้องสมุดขึ้น ที่ วั ง สราญรมย์ เพื่ อ รวบรวมหนั ง สื อ ไทยไว้ ด้ ว ยกั น และสมั ย รัชกาลที่ 4 ทรงพระราชทานนามให้ว่า “หอพระสมุดวชิรญาณ” ล่วงมาถึงสมัย รัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2447 ได้ทรงจัดตั้งหอพระสมุด สำา หรั บ พระนครขึ้ น โดยยุ บ รวมหอพระสมุ ด วชิ ร ญาณ หอพระ มณเฑียรธรรม หอพุทธศาสนสังคหะมาไว้ด้วยกัน พระราชทาน นามให้ใหม่ว่า “หอพระสมุดวชิรญาณสำาหรับพระนคร” ปี พ.ศ. 2459 เริ่มมีการดำาเนินการห้องสมุดประชาชนอย่าง เป็นระบบ คือ มีการจัดระเบียบกรมราชบัณฑิต กระทรงธรรมการ ใหม่ ให้มีแผนกห้องสมุดเป็นแผนกหนึ่งในกรม แผนกนี้ได้ดำาเนิน การจั ด ตั้ ง ห้ อ งส มุ ด ปร ะชาช นขึ้ น โด ย ท ด ล อ งครั้ งแ ร ก ใน กรุงเทพมหานคร 3 แห่ง คือที่ วัดสุทัศนเทพวราราม วัดสามจีน และวัดประยุรวงศาวาส ต่อมาได้ให้มณฑลหัวเมืองจัดตั้งขึ้นบ้าง ซึ่งปรากฏหลักฐาน มีเปิดที่ สงขลา ชัยภูมิ จันทบุรี บุรีรัมย์ ยุคต่อมาเป็นยุคของการเปลี่ยนแลงการปกครอง รัฐบาลมุ่ง เรื่องการรู้หนังสือ จึงเร่งรัดจัดการศึกษาผู้ใหญ่ มีการตั้งกองการ ศึ ก ษาผู้ ใ หญ่ ขึ้ น เมื่ อ ปี พ.ศ. 2483 และกองนี้ มี ง านห้ อ งสมุ ด ประชาชนอยู่ ด้ ว ย ขณะนั้ น ได้ ดำา ริ จ ะตั้ ง ห้ อ งสมุ ด ประชาชนใน จังหวัดต่าง ๆ ให้ได้ทั่วประเทศ แต่เกิดสงครามโลกทำาให้แผนการ ชะงักไป จนกระทั่งปี พ.ศ. 2492 กระทรงศึกษาธิการได้ประกาศ ระเบีย บเรื่ อ งห้ อ งสมุ ด ประชาชนออกมาก และมี ก ารตั้ งห้ อ งสมุ ด ประชาชนเพิ่มในจังหวัดต่าง ๆ รวม 17 แห่ง ปี พ .ศ. 2495 ได้ มี ก ารโอนกองการศึ ก ษาผู้ ใ หญ่ ไ ปอยู่ ก รม สามัญศึกษา และคณะรัฐมนตรีได้มีมติให้กระทรวงศึกษาธิการและ กระทรวงมหาดไทย ร่ ว มกั น ตั้ ง ห้ อ งสมุ ด ประชาชนอำา เภอขึ้ น อำา เภอละแห่ง โดยการเช่ าที่หรือยืมสถานที่จากเอกชนก็ ได้ ถึงปี พ.ศ. 2496 มีห้องสมุ ดประชาชนทั่ ว ประเทศ 86 แห่ง มีห้ อ งสมุ ด เคลื่ อนที่ 6 หน่ วย (รถยนต์ 5 หน่ว ย และเรื อ 1 หน่ว ย) หลังจาก นั้ นมางานห้อ งสมุด ประชาชนก็ เ จริ ญ ขึ้ น สถาบั น การศึ ก ษาระดั บ อุ ด มศึ ก ษาได้ มี ก ารเปิ ด สอนวิ ช าบรรณารั ก ษศาสตร์ สมาคมห้ อ ง สมุ ด แห่ ง ประเทศไทยฯ ได้ มี ก ารจั ด อบรมวิ ช าห้ อ งสมุ ด ให้ แ ก่ บรรณารักษ์ในห้องสมุดประชาชน ทำาให้ได้วิชาความรู้ไปจัดห้อง สมุดให้ถูกต้องตามหลักวิชาจริง ๆ
ปี พ.ศ. 2508 มีการจัดทำา มาตรฐานห้องสมุดประชาชนขึ้น โดคณะกรรมการส่ ง เสริ ม และประสานงานห้ อ งสมุ ด ของกรม สามัญศึกษา และกรมสามัญศึกษาได้ประกาศใช้ในเวลาต่อมา ปี พ.ศ. 2522 มี พ ระราชบั ญ ญั ติ จั ด ตั้ ง กรมการศึ ก ษานอก โรงเรีย นขึ้น กรมนี้ได้รวมเอางานการศึกษาผู้ใหญ่และงานห้อ ง สมุดประชาชนไว้ ปี พ.ศ. 2535 กรมการศึ ก ษานอกโรงเรี ย นได้ กำา หนด นโยบาย เกี่ยวกับบทบาทของห้องสมุดประชาชนแนวใหม่ขึ้น ซึ่ง แนวนโยบายนั้ นมี 4 ข้อคือ 1) ห้องสมุ ดประชาชนเป็ น ศูน ย์ ก าร เรี ย นรู้ ข องชุ ม ชน 2) ห้อ งสมุ ด ประชาชนเป็ น ศู น ย์ ป ระชาคมใน ชุมชน 3) ห้องสมุดประชาชนเป็นศูนย์ข้อมูลข่าวสารของชุมชน 4) ห้องสมุดประชาชนเป็นเครือข่ายการเรียนรู้ ในปี พ.ศ.2534 เป็นปีที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยาม บรมราชกุ ม ารี เจริ ญ พระชนมายุ 3 รอบ กรมการศึ ก ษานอก โรงเรี ย นจึ งได้ดำา ริ จัด ตั้งห้อ งสมุด ประชาชนเฉลิม ราชกุ ม ารี ขึ้น ตามอำา เภอต่ า ง ๆ โดยระดมทุ น จากภาคเอกชน แต่ แ รกตั้ ง เป้ า หมายไว้ จำา นวน 37 แห่ ง แต่ ต่ อ มาได้ มี ผู้ ป ระสงค์ บ ริ จ าคเงิ น ก่ อ สร้ างในที่ ต่ าง ๆ ขึ้ น อี ก มากมายหลายแห่ ง จนสุ ด ท้ ายมี ก าร แสดงความจำานงของสร้างมากกว่า 50 แห่ง  ห้ อ งสมุ ด เฉพาะ (Special Libraries) ห้ อ งสมุ ด เฉพาะเป็นห้องสมุดที่ตั้งขึ้นเพื่อสนองความต้องการเฉพาะด้านของ บุคคลในวิชาชีพชั้นสูงหรือนักธุรกิจ ห้องสมุดประเภทนี้มักจะมีอยู่ ในหน่ ว ยราชการระดั บ สู ง ต่ า ง ๆ ในโรงงานอุ ต สาหกรรม ใน สมาคมทางวิชาชีพ ในบริษัทใหญ่ ๆ ห้องสมุดในคณะวิ ชาต่าง ๆ ของมหาวิทยาลัยทรัพยากรสารนิเทศในห้องสมุดประเภทนี้จะให้ ข้อมูลเฉพาะด้าน เฉพาะสาขาอย่างละเอียด ห้องสมุดเฉพาะบางแห่งจัดตั้งขึ้นมาโดยมุ่งให้เป็นห้องสมุด เ ฉ พ า ะ จ ริ ง ๆ เ ช่ น National Library of Medicine แ ล ะ The Library of the Department of Agriculture ในสหรั ฐ อเมริ ก า แต่ บ างแห่ ง ก็ จั ด ตั้ ง ขึ้ น มาในลั ก ษณะเป็ น หน่ ว ยงานย่ อ ยของ หอสมุ ด แห่ งชาติ หรือ ห้อ งสมุ ด ของสาบั น การศึ ก ษาก่ อ น แล้ ว ค่อย ๆ สะสมทรัพยากรสารนิเทศเฉพาะด้านไว้จนมีมากกลายเป็น ห้อ งสมุ ด เฉพาะไปในที่ สุ ด เช่ น National Reference Library of Science and Invention ในพิ พิ ธ ภั ณ ฑสถานของอั ง กฤษ หรื อ ห้องสมุดดนตรี (Music Library) ในห้องสมุดมหาวิทยาลัยบางแห่ง
ห้องสมุดเฉพาะในประเทศไทยมีอยู่หลายที่ อาทิเช่น ห้อง สมุ ด ในคณะวิ ช าต่ า ง ๆ ในมหาวิ ท ยาลั ย ทุ ก แห่ ง ห้ อ งสมุ ด ศู น ย์ ภาษาเอยูเอ ห้องสมุดกรมป่าไม้ ห้องสมุดศูนย์ข้อมูลเทคโนโลยี บริ ษัท ปู นซี เมนต์ ไทย ห้อ งสมุ ด การปิ โตรเลี ย มแห่ งประเทศไทย ห้ อ งสมุ ด การเคหะแห่ ง ชาติ ห้ อ งสมุ ด สำา นั ก งานคณะกรรมการ พัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ เป็นต้น  ห้องสมุดโรงเรียน (School Libraries) ในประเทศ ที่เจริญแล้วและมีกฎหมายเกี่ยวกับห้องสมุดบังคับใช้นั้น ห้องสมุด ประชาชนมักจะให้บริการครอบคลุมไปถึงโรงเรียนด้วย บางแห่ง จะแบ่งงานออกมาเป็นส่วนของห้องสมุดโรงเรียนโดยเฉพาะ โดย ห้ อ งสมุ ด ประชาชนจะทำา หน้ า ที่ จั ด หาหนั ง สื อ วั ส ดุ อุ ป กรณ์ ทุ ก อย่างให้และทำา งานเทคนิคเกี่ยวกับหนั งสือ วัสดุสารนิเทศต่าง ๆ ให้หมด เช่น การแบ่งหมวดหมู่ การทำา บัตรรายการ การติดซอง บัตร การเขียนเลขหนังสือที่สันหนังสือ จนหนังสือสำาเร็จพร้อมที่ จะให้ผู้ใช้ยืมได้ แล้วนำาส่งที่ห้องสมุดโรงเรียน ตัวอย่างดังกล่าวมี แล้ ว ในประเทศ เดนมาร์ ก เยอรมนี สวี เ ดน อั ง กฤษ เป็ น ต้ น สำาหรับในสหรัฐอเมริกา บริการดังกล่าวมักจะทำาให้ในรูปของการ ค้า คือมีบริษัทเอกชนหรือหน่วยงานของรัฐจัดทำางานเทคนิคต่าง ๆ ที่กล่าวมาแล้วให้โดยคิดค่าบริการตามสมควร ส่วนในสหพันธ์ สาธารณรั ฐ สั งคมนิ ย มโซเวี ย ต บริ ก ารดั ง กล่ า วจะจั ด ทำา ให้ โ ดย สภาสหภาพผู้ผลิตหนังสือ (Al-Union Book Chamber) มีการเตรี ยมข้ อ มู ล ทางบรรณานุ ก รมของวั ส ดุ สิ่ ง พิ ม พ์ ต่ า ง ๆ แล้ ว จั ด ส่ ง ไป พร้อมหนังสือให้โรงเรียนต่าง ๆ ทั่วประเทศ การจัด การศึ กษาในระดั บประถมศึก ษาและมัธ ยมศึก ษานั้ น ได้ ย อมรั บ กั น แล้ ว ว่ า ห้ อ งสมุ ด เป็ น ส่ ว นสำา คั ญ ส่ ว นหนึ่ งข อง กระบวนการให้การศึกษาทั้งมวล บางแห่งจัดห้องสมุดเป็นศูนย์สื่อ การเรียนการสอนอย่างกว้างขวาง รวบรวมวัสดุสารนิเทศทุกชนด ไว้ นั บ แต่ ห นั งสื อ วารสาร นิ ต ยสาร จุ ล สาร สื่ อ โสตทั ศ น์ ทุ ก ชนิด และปัจจุบันมีทั้งฐานข้อมูลซีดีรวม ฐานข้อมูลที่สืบค้นจาก ภายนอกห้องสมุดโรงเรี ย น บางแห่งจึ งเรี ยนชื่ อห้ องสมุ ดใหม่ ว่า Instructional material center บ้ า ง Learning resources center บ้างหรือ Media center บ้าง และผู้ที่ทำางานในห้องสมุดที่ เคยเรี ย กว่ า บรรณารั ก ษ์ ก็ เ ปลี่ ย นมาเรี ย กเป็ น ผู้ เ ชี่ ย วชาญสื่ อ (Media specialists) บรรณารักษ์หรือผู้เชี่ยวชาญสื่อในห้องสมุดโรงเรียนนั้นจะ ต้องทำางานอย่างใกล้ชิดกับคณะครูในโรงเรียนเพื่อร่วมกันช่วยให้ นั ก เ รี ย น ไ ด้ รู้ จั ก ใ ช้ ป ร ะ โ ย ช น์ จ า ก ห้ อ ง ส มุ ด ไ ด้ เ ต็ ม ที่ ช่ ว ย
พัฒนาการอ่าน นิสัยรักการอ่านและการศึกษาค้นคว้าให้งอกงาม ถึงขีดสุดของแต่ละคน บรรณารักษ์ในห้องสมุดโงเรียนนอกจากจะ ต้องมีความรู้ทางด้านบรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์แล้ว ยั ง ต้ อ งมี ค วามรู้ ใ นเรื่ อ งหลั ก สู ต รวิ ช าการเรี ย นที่ มี ก ารสอนใน โรงเรี ย นตลอดจนวิ ช าอื่ น ๆ ที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ การศึ ก ษา เช่ น จิตวิทยา การแนะแนว การวัดผล อีกด้วย หลักจากมีการกำาหนดมาตรฐานขึ้นแล้ว ได้มีผู้วิจัยถึงสภาพ ห้องสมุดในระดับต่าง ๆ เพื่อเปรียบเทียบกับมาตรฐานที่กำาหนดขึ้น นั้น แม้ว่าจะเป็นการศึกษาหลังจากการประกาศใช้มาตรฐานนั้น เพี ย งปี เดี ย วก็ ต าม แต่ ก็ช่ว ยให้ เ ห็ น สภาพของห้ อ งสมุ ด ว่ า ห้ อ ง สมุดในหน่วยงานใดยังบกพร่องในส่วนใดบ้าง หากบกพร่องใน ส่วนสำา คัญจะได้เร่งพัฒนาส่วนนั้น ๆ ให้ได้มาตรฐานต่อไป งาน วิจัยมีดังนี้ ประทีป จรัสรุ่งรวีวร (2535 : 32) ได้ศึกษาเรื่องสภาพห้อง สมุ ด และปั ญ หาการดำา เนิ น งานห้ อ งสมุ ด โรงเรี ย นมั ธ ยมศึ ก ษา สั ง กั ด กรมสามั ญ ศึ ก ษา ปี ก ารศึ ก ษา 2534 พบว่ า ห้ อ งสมุ ด โรงเรียนมัธยมศึกษาส่วนใหญ่ได้มาตรฐานตามที่สมาคมห้องสมุด แห่ ง ประเทศไทยฯ กำา หนดในด้ า นจำา นวนหนั ง สื อ วารสาร นิตยสาร หนังสือพิมพ์ พื้นที่ห้องสมุด โต๊ะเก้าอี้สำาหรับผู้ใช้ แต่ที่ ยังไม่ได้มาตรฐาน คือ จำานวนบรรณารักษ์และเจ้าหน้าที่ห้องสมุด ครุภัณฑ์ สื่อโสตทัศน์บางชนิด เช่น เครื่องรับโทรทัศน์ เครื่องเล่น วีดีทัศน์ เป็นต้น  ห้องสมุดส่วนตัว (Private Libraries) คือ ห้องสมุด ที่เป็นส่วนตัวเฉพาะบุคคลใดบุคคลหนึ่ง หนังสือที่มีในห้องสมุดจะ มี เ นื้ อ หาไปตามความสนใจของบุ ค คลผู้ เ ป็ น เจ้ า ของ ห้ อ งสมุ ด ประเภทนี้แรกเริ่มนั้นเป็นการสะสมหนังสือของผู้เป็นเจ้าของ ไม่มี การอนุญาตให้ยืม ยกเว้นบางคนที่คุ้นเคยหรือรู้จัก ระบบการจัด หมวดหมู่ ห นั ง สื อ ก็ เ ป็ น เฉพาะของบุ ค คลนั้ น หรื อ ตามความ สะดวกของเจ้าของ เมื่อผู้เป็นเจ้าของสะสมหนังสือนานเข้า ห้องสมุดส่วนตัวของ บางท่ า นจึ งกลายเป็ นห้ อ งสมุ ด ที่ มี ห นั ง สื อ เอกสารหายาก ใครที่ สนใจศึกษาค้นคว้าวิจัยในเรื่องที่ต้องใช้หนังสือแนวที่มีผู้สะสมไว้ เมื่อไปหาจากที่อื่นไม่ ได้ ก็จะมาขอใช้ต ามห้อ งสมุด ส่ว นตั วนี้ มี ทายาทของเจ้าของห้องสมุดเหล่านี้หลายรายได้อุทิศห้องสมุดนั้น เป็นแหล่งค้นคว้าวิจัยได้ บางทีจึงเรียกห้องสมุดประเภทนี้ว่า “ห้อง ส มุ ด วิ จั ย (Research libraries)” ก็ มี เ ช่ น The Folger Shakespeare Library ในกรุ ง วอชิ ง ตั น ดี .ซี . เจ้ า ของเดิ ม คื อ
Henry K.Floger เขาได้รวบรวมงานเขียนของวิลเลียม เช็คสเปียร์ หวี ชาวอั งกฤษไว้ ชื่ อ เรื่ อ งละไม่ ตำ่า กว่ า 70 ฉบั บ นั บ แต่ งานชิ้ น แรกของเช็กส์เปีย ร์ และฉบั บพิ มพ์ ค รั้ งแรก ๆ เขาสะสมมาเรื่ อ ย ๆ จนกระทั่งปี ค.ศ.1932 เขาก็เปิดห้องสมุดของเขาให้ผู้สนใจเข้า ศึกษาค้นคว้าได้โดยห้องสมุดของเขาเด่นในด้านวรรณคดีอังกฤษ สมัยอลิซาเบ็ธ และประวัติศาสตร์ของอังกฤษ สำาหรับในประเทศไทยนั้นบุคคลที่เป็นนักวิชาการเด่น ๆ มักจะ มีห้องสมุดส่วนตัวของตัวเอง แต่ยังไม่มีผู้ใดเปิดให้บุคคลอื่นเข้าใช้ ค้นคว้าอย่างอิสระได้ เช่น ห้องสมุดที่บ้าน ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ห้องสมุดของคุณ วิล าส มณี วัต ห้อ งสมุดของคุ ณสุ ชาติ สวัส ดิศรี บางท่านเมื่อเสียชีวิตไปแล้ว ทายาทก็มอบหนังสือให้กับห้องสมุด ของสถาบันอุด มศึ กษาบางแห่ ง และทางห้ อ งสมุ ด สถาบั น นั้ น ก็ จั ด ห้ อ ง พิ เ ศ ษ เ ก็ บ ห นั ง สื อ เ ห ล่ า นั้ น ไ ว้ แ ล้ ว แ ต่ ชื่ อ ห้ อ ง ใ ห้ เ ป็ น เกี ย รติ ป ระวั ติ เช่ น ห้ อ งขจร สุ ข -พานิ ช ในสำา นั ก หอสมุ ด กลาง มศว. ประสานมิตร มีเอกสารทางประวัติศาสตร์ที่ดี ๆ อยู่มาก  ห้ อ งสมุ ด เสี ย ค่ า บำา รุ ง (Subscription Libraries) ห้องสมุดประเภทนี้มีลักษณะกึ่งเป็นห้องสมุดประชาชนกึ่งเป็นห้อง สมุดส่วนตัว นิยมตั้งกันแพร่หลายในศตวรรษที่ 17 ถึง ศตวรรษที่ 19 ส่ ว นใหญ่ ก่ อ ตั้ ง ขึ้ น มาโดยสมาคมนั ก วิ ช าการในอาชี พ ใด อาชี พ หนึ่ ง แล้ ว เปิ ด โอกาสให้ บุ ค คลภายนอกเสี ย ค่ า บำา รุ ง เป็ น สมาชิ ก เพื่ อ เข้ า ไปค้ น คว้ า ได้ ปั จ จุ บั น ห้ อ งสมุ ด ประเภทนี้ ไ ด้ ยุ ติ กิ จ การไปหรื อ ไม่ ก็ ย กให้ แ ก่ ส าธารณะ เพื่ อ ทำา เป็ น ห้ อ งสมุ ด ประชาชนไปก็มี อย่างไรก็ดี ยังมีบางแห่งที่เปิดดำาเนินการจนถึง ทุ ก วั น นี้ ที่ มี ชื่ อ เสี ย งม าก ได้ แก่ The Library Company of Philadelphia ซึ่ ง ก่ อ ตั้ ง โดย เบนจามิ น แฟรงก์ ก ลิ น เมื่ อ ปี ค.ศ. 1807  หอจดหมายเหตุ (Archives) จดหมายเหตุ ห มาย ถึ ง เอกสารต้ น ฉบั บ รายงาน สื่ อ โสตทั ศ น์ ที่ บั น ทึ ก กิ จ กรรมหรื อ ธุ ร กิ จ ของทางราชการหรื อ เอกชน และมี ก ารเก็ บ รั ก ษาไว้ ใ นรู ป ลักษณะเดิมเพื่อประโยชน์ในการศึกษาด้านประวัติศาสตร์ ในสมัยก่อนการเก็บจดหมายเหตุ จะเก็บรวบรวมไว้กับวัสดุ ห้ อ งสมุ ด อื่ น ๆ แม้ ก ระทั่ ง มาถึ ง กลางศตวรรษที่ 15 ซึ่ ง ได้ มี ก าร คิ ด ค้ น วิ ธี ก ารพิ ม พ์ ขึ้ น มาได้ แ ล้ ว ก็ ต าม สิ่ ง พิ ม พ์ ที่ มี ลั ก ษณะเป็ น จดหมายเหตุ กับ ต้นฉบับตัวเขียนที่เป็นจดหมายเหตุ ก็ยังคงเก็บไว้ ด้ ว ยกั น จนมาถึ งสมั ย ปฏิ วั ติ อุ ต สาหกรรม (French Revolution) จึงได้เริ่มหาวิธีบริหารจดหมายเหตุให้เป็นระบบ มีการคิดวิธีการ บำารุงรักษาจดหมายเหตุเก่า ๆ ให้คงสภาพเดิมไว้ให้นานต่อไป ใน
ประเทศที่เจริญแล้ว จดหมายเหตุที่เป็นของทางราชการ รัฐบาล จะตั้ ง ห น่ ว ย ง า นขึ้ นม า ดู แ ล รั บผิ ด ช อ บ แล้ ว เ ปิ ด บริ ก าร ใ ห้ ประชาชนเข้ า ไปศึ ก ษาค้ น คว้ า ได้ แต่ ล ะประเทศจึ ง มั ก จะมี ห อ จดหมายเหตุ ป ระจำา ชาติ ข องตน เช่ น The Archives Nationals ในประเทศฝรั่งเศส U.S. National Archives ในสหรัฐอเมริกา ศาสตร์ เกี่ ยวกับ การบริห ารจดหมายเหตุนั้น จะศึ ก ษาเกี่ ย ว กับการจัดการทั่วไป การประเมิ นคุณค่าการลงทะเบี ยน การจัด เก็ บ จดหมายเหตุ การออกแบบสร้ า งอาคารและชั้ น สำา หรั บ จดหมายเหตุ การบำา รุ ง รั ก ษาและการฟื้ น สภาพชำา รุ ด ของ จ ด ห ม า ย เ ห ตุ ก า ร ใ ห้ บ ริ ก า ร ก า ร จั ด แ ส ด ง นิ ท ร ร ศ ก า ร จดหมายเหตุ ปั จ จุ บั น ศาสตร์ นี้ ได้ มี ก ารเปิ ด สอนกั น ในโรงเรี ย น บรรณารักษศาสตร์ตามมหาวิทยาลัยต่าง ๆ ในต่างประเทศ สำา หรับประเทศไทยนั้นก็มีหอจดหมายเหตุแห่งชาติ ซึ่งอยู่ ในความดูแลของกองหอจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร ตั้ง อยู่ ในบริ เวณหอสมุ ด แห่ งชาติ ท่ า วาสุ ก รี กองนี้ มี ห น้ า ที่ ดำา เนิ น งาน บันทึกเหตุการณ์ประจำาวัน แปลและเรียบเรียง เก็บเอกสาร สำาคัญของชาติทั้งในอดีตและปัจจุบัน 2. แหล่ ง สารสนเทศอื ่ น ๆ 2.1 ศู น ย์ ส ารนิ เ ทศหรื อ ศู น ย์ บ ริ ก ารเอกสาร ศู น ย์ ส า ร นิ เ ท ศ ห รื อ ศู น ย์ บ ริ ก า ร เ อ ก ส า ร (Information centers or Documentation center) หมายถึ ง หน่ ว ยงานที่ ทำา หน้าที่จัดหา จัดเก็บ และเผยแพร่ ในวงจำา กัด โดยเน้นที่เนื้อหา สาระมากกว่าตัวเอกสาร และมุ่งเน้นการให้บริการถึงตัวผู้ใช้ตาม ความต้องการ บุคลากรของศูนย์ประกอบด้ว ยนั ก เอกสารสรเทศ นักบรรณานุกรม นักวิจัย บรรณารักษ์ ศูนย์อาจจะรวมหน้าที่ของ ห้องสมุ ด และขยายบทบาทหรื อกิ จกรรมรวมถึ งหน้ าที่ ใกล้ เ คี ย ง เช่น การเขียนรายงานทางวิชาการ สาระสังเขป บริการคัดเลือก และเผยแพร่สารนิเทศ และบริก ารค้น คว้าจากเอกสารให้แก่ผู้ใช้ บริการ เป็นต้น ศูนย์บริการเอกสารจะเน้นวิธีการดำาเนินงานเกี่ยว กับเอกสาร ในขณะที่ศูนย์สารนิเทศจะเน้นถึงการให้บริการแก่ผู้ ใช้ 2.2 ศู น ย์ ข ้ อ มู ล
ศูนย์ข้อมูล (Data center) เป็นแหล่งบริการสารนิเทศที่อยู่ ในสถาบั น การศึ ก ษา ในห้ อ งปฏิ บั ติ ก าร หรื อ ในศู น ย์ วิ จั ย ต่ า ง มีหน้าที่ในการผลิตหรือรวบรวมข้อมูล ตัวเลขสถิติต่าง ๆ เพื่อเผย แพร่แก่ผู้ต้องการอย่างมีระบบ ข้อมูลที่จัดเก็บส่วนใหญ่เป็นข้อมูล ดิบหรือเป็นข้อมูลที่มีความสำาคัญ ที่ใช้อยู่ในการดำาเนินงานซึ่งมัก เกี่ยวข้องกับภารกิจของหน่ว ยงาน และถ้ามีข อบเขตกว้างขวาง ขึ้ น เรี ย กว่ า คลั ง ข้ อ มู ล ศู น ย์ ข้ อ มู ล ในประเทศไทยที่ น่ า สนใจ ได้แก่ ศูนย์ขอมูลพลังงานแห่งประเทศไทยของสำานักงานพลังงาน ้ แห่ ง ประเทศไทย กองข้ อ มู ล การค้ า ของกรมพาณิ ช ย์ สั ม พั น ธ์ เป็นต้น 2.3 หน่ ว ยงานสถิ ต ิ หน่ ว ยงานสถิ ติ (Statistical Officer) หน่ ว ยทะเบี ย นสถิ ติ เป็นแหล่งรับจดทะเบียน รวบรวมหลักฐานการจดทะเบียน ข้อมูล และสถิติที่เกี่ยวข้อง อาจดำาเนินงานโดยมีขอบเขตเฉพาะและงาน ทะเบีย นเฉพาะเรื่อ งตามขอบเขตของภารกิ จ หน่ วยงานสถิ ติ ใน ประเทศไทยที่น่าสนใจ ได้แก่ ศูนย์สถิติการพาณิชย์ของกระทรวง พาณิชย์ สำานักงานสถิติแห่งชาติ ศูนย์คอมพิวเตอร์กระทรวงการ ค ลั ง สำา นั ก ง า น ค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร วิ จั ย แ ห่ ง ช า ติ ส ถ า บั น ประชากรศาสตร์ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นต้น 2.4 ศู น ย์ ว ิ เ คราะห์ ส ารนิ เ ทศ ศู น ย์ วิ เ คราะห์ ส ารนิ เ ทศ (Information analysis centers) คื อ หน่ ว ยงานที่ ทำา หน้ า ที่ ค้ น คื น เลื อ กสรร ประเมิ น ค่ า และ สั งเคราะห์ ส ารนิ เ ทศเฉพาะวิ ช า เพื่ อ ให้ คำา ตอบซึ่ ง เป็ น แนวทาง เลือกเพื่อแก้ไขปัญหาของผู้ใช้ สารนิเทศที่นำาเสนอเป็นสารนิเทศ เฉพาะวิชา ซึ่งส่วนใหญ่ไม่ได้ตีพิมพ์เผยแพร่แต่ดำาเนินการในรูป แบบที่ ส ะดวก ประหยั ด เวลาผู้ ใ ช้ ศู น ย์ วิ เ คราะห์ ส ารสนเทศมี ประโยชน์ ต่ อ นั ก วิ ช าการ นั ก วิ จั ย คื อ ช่ ว ยให้ ส ามารถติ ด ตาม กิจกรรม ความรู้และสารนิเทศใหม่ ๆ ในสาขาวิชาที่ตนเชี่ยวชาญ หรือต้องการ ศูนย์วิเคราะห์สารนิเทศส่วนใหญ่จะตั้งอยู่หรือเป็น ส่วนหนึ่งของศูนย์วิจัย 2.5 ศู น ย์ แ จกจ่ า ยสารนิ เ ทศ ศู น ย์ แ จกจ่ า ยสารนิ เ ทศ (Clearing houses) เป็ น สถาบั น รวบรวมสารนิเทศที่มีแหล่งผลิตกระจัดกระจาย เพื่อแจกจ่ายแก่ผู้
ใช้ ช่วยอำา นวยความสะดวกในการเข้าถึงสารนิเทศ โดยเฉพาะ สารนิเทศที่ไม่ได้ตีพิมพ์เผยแพร่จากแหล่งเดียวกัน ศูนย์แจกจ่าย สารนิเทศอาจดำาเนินงานเป็นอิสระ หรือเป็นหน่วยงานเฉพาะของ หน่วยงานสารนิเทศ ผู้ผลิตเอกสารจะส่งข่าวสารให้ศูนย์แจกจ่าย สารนิเทศได้ทราบว่ามีการผลิตเอกสารอะไรบ้าง เมื่อศูนย์แจกจ่าย สารนิเทศได้รับข่าวสารแล้วแจ้งสารนิเทศต่อไปในรูปของการจัด ทำา บรรณานุ ก รม ดรรชนี ตลอดจนวิ ธี ก ารอื่ น ๆ หน่ ว ยงานที่ หน้ า ที่ เ ป็ น ศู น ย์ แ จกจ่ า ยสารนิ เ ทศที่ สำา คั ญ ในประเทศไทยคื อ หอสมุดแห่งชาติ และห้องสมุดยูเนสโก เป็นต้น 2.6 ศู น ย์ แ หล่ ง สารนิ เ ทศ ศู น ย์ แ หล่ ง สารนิ เ ทศ (Referral centers) เป็ น สถาบั น ที่ ทำา หน้าที่ในการให้บริการตอบคำาถามของผู้ใช้ โดยการชี้แนะผู้ใช้ไป ยังแหล่งสารนิเทศต่าง ๆ เช่น สิ่งพิมพ์สถาบันบริการสารนิเทศต่าง ๆ ซึ่งจัดทำาขึ้นและปรับปรุงให้ทันสมัยอยู่เสมอ จะไม่จัดหา จัดเก็บ และให้บริการสารนิเทศที่เป็นคำา ตอบแก่ผู้ใช้ โดยตรงดังเช่ นห้อง สมุดหรือสถาบันบริ การสารนิเทศอื่ น ๆ ศูนย์ แนะแหล่งสานิ เ ทศที่ สำาคัญในประเทศไทย ได้แก่ สถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร์ เป็นต้น 2.7 สถาบั น บริ ก ารสารสนเทศเชิ ง พาณิ ช ย์ ส ถ า บั น บ ริ ก า ร ส า ร ส น เ ท ศ เ ชิ ง พ า ณิ ช ย์ (Commercial information service centers) เ ป็ น ส ถ า บั น ที่ จั ด ใ ห้ บ ริ ก า ร สารนิเทศโดยคิดค่าบริการ เนื่องจากผู้ใช้บริการต้องการความถูก ต้ อ ง สะดวก รวดเร็ ว และทั น สมั ย จึ งต้ อ งเสี ย ค่ า ใช้ จ่ า ย สถาบั น บริ ก ารสารนิ เ ทศเชิ ง พาณิ ช ย์ มี ก ารดำา เนิ น งานในลั ก ษณะที่ เ ป็ น ธุ ร กิ จ และจั ด ให้ บ ริ ก ารสารนิ เ ทศตามความต้ อ งการของผู้ ใ ช้ ใ น ลักษณะดังนี้  บริษัทค้าสารนิเทศ ดำาเนินธุรกิจด้านการจัดดำาเนิน การ วิเคราะห์ สื่อสาร และจัดส่งสารนิเทศที่ได้รับจากการตรวจ สอบ วิจัยหรือศึกษาแล้วไปยังลูกค้า  นายหน้าค้าสารนิเทศ หมายถึง บุคคลหรือองค์กร ซึ่งทำา ธุรกิจบริการรวบรวม จัดเก็บประมวลผล ประเมินค่ า และ เผลแพร่สารนิเทศตามความต้องการของลูกค้า โดยมีบริการอย่าง กว้ า งขวางหลายรู ป แบบ เช่ น การจั ด ส่ ง เอกสาร การค้ น สารนิเทศ บริการเขียนโครงร่างการวิจัย ทำาวิจัย เขียนรายงาน
เขียนสุนทรพจน์ วิเคราะห์ตลาด งานบรรณาธิการ การแปล การ จัดทำาโฆษณา เป็นต้น  ฐานข้อมู ล คื อ แหล่ งสะสมข้อ มู ล ในรู แ บบที่ อ่ าน ได้โดยเครื่องคอมพิวเตอร์ แบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ ฐานข้อมูล อ้างอิง และฐานข้อมูลต้นแหล่ง องค์กรที่ผลิตฐานข้อ มูล ได้ แก่ องค์ กรทางการค้ า องค์ก รของรั ฐ และองค์ ก ารระหว่ า งประเทศ ซึ่ ง อาจเป็ น ผู้ จำา หน่ า ยฐานข้ อ มู ล เองหรื อ มอบลิ ข สิ ท ธิ์ ใ ห้ บ ริ ษั ท ตัวแทนเป็นผู้จำาหน่าย ٦.٩ บุ ค คล บุคคลก็ถือเป็นแหล่งสารนิเทศที่สำา คัญอีกแหล่งหนึ่ง ได้แก่ ผู้เชี่ยวชาญในสาขาวิชาการต่าง ๆ ถ้าเป็นนักวิชาการหรือนักวิจัย จะมี ห น่ ว ยงานบางแห่ ง ได้ ร วบรวมชื่ อ บุ ค คลเหล่ า นั้ น ไว้ ใ ห้ เ ป็ น แหล่งค้นได้ เช่น ทำา เนีย บนั ก วิจั ย ของศูน ย์ข้อ สนเทศการวิจั ย สภาวิ จั ย แห่ ง ชาติ หรื อ หนั ง สื อ รวบรวมประวั ติ ศิ ล ปิ น แห่ ง ชาติ หรื อ บุ ค คลดี เ ด่ น ทางวั ฒ นธรรม ของ สำา นั ก งานคณะกรรมการ วัฒนธรรมแห่งชาติ หรือ ประวัติคนไทยตัวอย่าง ของ มูลนิธิธาร นำ้าใจ เป็นต้น แหล่งสารนิเทศบุคคลจะเป็นแหล่งที่ให้ความรู้เชิง ทฤษฎีและปฏิบัติอย่างดียิ่ง 6.10 วั ด จั ด เป็ น แหล่ ง วิ ท ยาการที่ ท รงคุ ณ ค่ า ที่ จ ะศึ ก ษาหาความรู้ ด้ านสถาปั ต ยกรรม จิ ต รกรรม พุ ทธประวั ติ อารยธรรมท้ อ งถิ่ น จารึ ก ใบลาน หนั ง สื อ หายาก บางแห่ ง อาจให้ ข้ อ มู ล ด้ า น ประวัติศาสตร์ อักษรศาสตร์ และสังคมศาสตร์อีกด้วย 6.11 หอศิ ล ป์ แ ละพิ พ ิ ธ ภั ณ ฑสถานแห่ ง ชาติ 6.12 เมื อ งโบราณ 6.13 สวนสั ต ว์ 6.14 แ ห ล ่ ง ศ ึ ก ษ า พ ฤ ก ษ ศ า ส ต ร ์ แ ล ะ ธ ร ร ม ช า ต ิ อุ ท ยานแห่ ง ชาติ วนอุ ท ยาน สวนพฤกษชาติ
6.15 สถานี ว ิ ท ยุ โ ทรทั ศ น์ 6.16 แหล่ ง ข่ า วสารของทางราชการ เช่น กองข่าว งานประชาสัมพันธ์ สำานักนายกรัฐมนตรี มีกองงานโฆษก เป็น แหล่งเผยแพร่ข่าวสารของรัฐบาล 6.17 แหล่ ง ข่ า วสารขององค์ ก ารระหว่ า งประเทศ เช่น สำานักแถลงข่าวสหประชาชาติ 6.18 แหล่ ง ข่ า วสารของสถานเอกอั ค รราชฑู ต ประเทศต่ า ง ๆ เช่น สำานักข่าวสารญี่ปุ่น สำานักข่าวสารอเมริกัน เป็นต้น บริ ก ารสารสนเทศในห้ อ งสมุ ด แหล่งสารนิเทศประเภทห้องสมุด เมื่อจัดหารวบรวม ทรัพยากรสารนิเทศต่าง ๆ ยังต้องมีระบบการจัดการเพื่อให้ผู้ใช้ เข้าถึงหรือได้รับทรัพยากรสารนิเทศตามที่ต้องการได้อย่าง รวดเร็วที่สุด และบริการสารนิเทศของห้องสมุดอาจจำาแนก ลักษณะออกเป็น 2 ประเภทคือ การบริการภายในห้องสมุด (Internal Service) และ การบริการภายนอกห้องสมุด (External Service) การบริการภายในห้องสมุด (Internal Service) ได้แก่ 1. บริการยืม - คืน (Circulation Services) คือ บริการให้ ยื ม - คื นวั สดุ สารนิ เทศประเภทต่ าง ๆ ตามระเบีย บของห้อ งสมุ ด เพื่ อ ให้ ค วามสะดวกแก่ ผู้ ใ ช้ นำา สารนิ เ ทศนั้ น ออกไปค้ น คว้ า นอก ห้องสมุดได้ภายในระยะเวลาที่กำาหนด ในกรณีที่ไม่นำามาคืนตาม กำาหนด ผูยืมจะต้องเสียค่าปรับให้กับห้องสมุดด้วย ้ 2. บริการตอบคำาถามและช่วยการค้นคว้า (Reference and Information Services) ห้ อ งสมุ ด จั ด หาบรรณารั ก ษ์ ที่ มี ค วามรู้ ความชำา นาญ ไว้ บ ริ ก ารตอบคำา ถาม ทั้ ง คำา ถามทั่ ว ๆ ไป และ คำา ถามทางวิ ช าการ ซึ่ ง ต้ อ งค้ น หาคำา ตอบจากหนั ง สื อ อ้ า งอิ ง ประเภทต่ า ง ๆ ปั จ จุ บั น บริ ก ารตอบคำา ถามทางโทรศั พ ท์ แ ละทาง ไปรษณีย์ได้รับความนิยมมากยิ่งขึ้น บางหน่วยงานจัดบริการใน ระบบ On-Line ตลอด 24 ชั่วโมง
3. บริ ก ารส อนหรื อ แนะนำา การ ใช้ ห้ อ งส มุ ด (Library Instructional Services) สามารถจั ด ได้ ห ลายรู ป แบบเช่ น จั ด ส อ น เ ป็ น ร า ย วิ ช า ห นึ่ ง ใ น ห ลั ก สู ต ร ข อ ง ส ถ า บั น ก า ร ศึ ก ษ า ปฐมนิเทศให้ผู้ใช้ทราบบริก ารของห้องสมุด โดยการนำา ชมหรือ ฉายภาพยนต์ จั ด ทำา คู่ มื อ การใช้ ห้ อ งสมุ ด เพื่ อ ให้ ข้ อ มู ล ประวั ติ ของห้องสมุด วิธีใช้ทรัพยากรสารนิเทศ บริการ ระเบียบและข้อ ควรปฏิบัติในการใช้ห้องสมุด 4. บริ ก ารถ่ า ยเอกสาร (Photocopy Services) เพื่ อ ให้ ความสะดวดและประหยัดเวลาในการคัดลอกแก่ผู้ใช้ โดยผู้ใช้เสีย ค่าใช้จ่าย 5. บริการจัดทำาดรรชนีวารสารและสาระสังเขป (Indexing and Abstracting Services) เพื่อช่วยผู้ใช้ในการค้นหาบทความ วารสาร อาจอยู่ ใ นรู ป ของบั ต รรายการหรื อ จั ด พิ ม พ์ เ ป็ น รู ป เล่ ม บอกรายละเอียดทางบรรณานุกรม ผู้ใช้จะทราบว่าบทความนั้นอยู่ ในวารสารหรือหนังสือพิมพ์ฉบับใด วัน เดือน ปี และหน้าอะไร สำาหรับสาระสังเขป จะย่อเรื่องของบทความนั้นให้ด้วย 6. บ ริ ก า ร ร ว บ ร ว ม บ ร ร ณ า นุ ก ร ม (Bibliographical Services) คื อ บริ ก ารจั ด ทำา รายชื่ อ หนั ง สื อ เอกสาร วารสาร เพื่อใช้ประกอบการค้นคว้าวิจัยเรื่องใดเรื่องหนึ่ง 7. บ ริ ก า ร ข่ า ว ส า ร ทั น ส มั ย (Current Awareness Services) คื อ บ ริ ก า ร ช่ ว ย เ ส ริ ม ใ ห้ ผู้ ใ ช้ ติ ด ต า ม ข่ า ว ส า ร วิทยาการความก้าวหน้าใหม่ ๆ ในสาขาวิชาที่เกี่ยวข้องอาจทำาได้ ดังนี้ 7.1 ถ่ ายสำา เนาหน้ าสารบาญ วารสารฉบั บ ล่ าสุ ด ที่ ห้ อ ง สมุดได้รับออกเผยแพร่ 7.2 แจ้ งรายชื่ อ สิ่ งพิ ม พ์ ใหม่ ที่ ห้ อ งสมุ ด ได้ รั บ ประจำา วั น ให้ผู้ใช้ทราบ 7.3 หมุนเวียนวารสารฉบับล่าสุดให้ผู้ใช้ตามต้องการ 7.4 จัดทำารายชื่อวัสดุใหม่ 8. บริ ก ารเลื อ กสรรสารนิ เ ทศเพื่ อ เผยแพร่ เ ฉพาะบุ ค คล (Selective Dissemination of Information - S.D.I) เป็ นการ คัดเลือกสารนิเทศเฉพาะเรื่องให้แก่ผู้ใช้ที่แสดงความต้องการและ แจ้งเจ้าหน้าที่ไว้ 9. บริ ก ารหนั ง สื อ จอง (Reserved Book Services) เป็ น บริ ก ารที่ ห้ อ งสมุ ด จั ด แยกหนั ง สื อ ต่ า ง ๆ ที่ อ าจารย์ กำา หนดให้ นั ก ศึ ก ษาอ่ า นประกอบ โดยมี ร ะยะเวลาการยื ม ต่ า งจากการยื ม หนังสือทั่ว ๆ ไป
10. บ ริ ก า ร ยื ม ร ะ ห ว่ า ง ห้ อ ง ส มุ ด (Interlibrary Loan Services) เป็นบริการที่ห้องสมุดจัดยืมหนังสือ หรือวัสดุการอ่าน ที่ห้องสมุดไม่มีมาจากห้องสมุดอื่นตามที่ผู้ใช้ต้ องการ เป็น ความ ร่วมมือระหว่างห้องสมุด 11. บริ ก ารสื บ ค้ น ฐานข้ อ มู ล คอมพิ ว เตอร์ (Database Computer Services) ห้องสมุดได้จัดให้มีฐานข้อมูลในเรื่องต่าง ๆ ไว้บริการแก่ผู้ใช้ เช่น ฐานข้อมูลทรัพยากรสารนิเทศของห้อง ส มุ ด ฐ า น ข้ อ มู ล CD-ROM (Compact Disc-Read only Memory) และฐานข้ อ มู ล ระบบ On-Line ผู้ ใ ช้ ฐ านข้ อ มู ล ระบบ On-Line ต้องเสียค่าใช้จ่ายในการติดต่อสื่อสารด้วย 12. บริการพิเศษอื่น ๆ เช่น บริการการแปล บริการจัดส่ง เอกสาร บริ ก ารห้ อ งประชุ ม บริ ก ารแนะนำา การอ่ า น เพื่ อ ให้ ผู้ ใช้ได้รับความสะดวกยิ่งขึ้น 13. บริการโสตทัศนวัสดุ เป็นบริการที่ได้รับความนิยมจาก ผู้ใช้มาก เนื่องจากผู้ใช้ได้รับทั้งความเพลิดเพลินและความรู้ ห้อง สมุ ด จั ด เทป วิ ดี ทั ศ น์ สไลด์ แผ่ น ซี ดี -รอม พร้ อ มทั้ ง อุ ป กรณ์ ไ ว้ บริการ การบริการภายนอกห้องสมุด (External Service) 1. บริการความรู้ แ ก่ ชุม ชน (Community Services) เป็น บริ ก ารที่ ห้ อ งสมุ ด จั ด ให้ แ ก่ บุ ค คลทั่ ว ไป เช่ น จั ด ปาฐกถา การ อภิปราย การสาธิตความรู้เรื่องต่าง ๆ ฉายภาพยนต์ ฉายสไลด์ให้ ประชาชนได้รับข้อมูล ความรู้ต่าง ๆ ตลอดจนจัดกิจกรรมเพื่อส่ง เสริมการอ่าน 2. บริการห้องสมุดเคลื่อนที่

More Related Content

PPT
ทรัพยากรสารสนเทศในห้องสมุด
Chuleekorn Rakchart
 
PDF
Tablet3
sompriaw aums
 
PDF
Tablet3
jamrat
 
PDF
การจัดเอกสาร
koratswpark
 
PDF
Presentation เทคนิคการผลิตเอกสาร
Prapisee Nilawongse
 
PDF
Presentationการผลิตเอกสาร
Prapisee Nilawongse
 
PDF
Mycomputer1
Praphaphun Kaewmuan
 
PDF
ใบงานโครงงาน 9 10 11 14 15 16
Lekleklek Jongrak
 
ทรัพยากรสารสนเทศในห้องสมุด
Chuleekorn Rakchart
 
Tablet3
sompriaw aums
 
Tablet3
jamrat
 
การจัดเอกสาร
koratswpark
 
Presentation เทคนิคการผลิตเอกสาร
Prapisee Nilawongse
 
Presentationการผลิตเอกสาร
Prapisee Nilawongse
 
Mycomputer1
Praphaphun Kaewmuan
 
ใบงานโครงงาน 9 10 11 14 15 16
Lekleklek Jongrak
 

What's hot (16)

PDF
ใบงาน 14
ต. เตอร์
 
PDF
บทที่ 1 บทนำ (การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ)
Srion Janeprapapong
 
PDF
Libcampubon2 collection development for local information
Kindaiproject
 
PDF
ความสัมพันธ์ระหว่างหลักสูตรสาขาวิชาสารสนเทศศึกษากระบวนการการทำงานในห้องสมุด ห...
Srion Janeprapapong
 
PDF
การใช้เครื่องใช้สำนักงาน
Prapisee Nilawongse
 
PDF
K14
Noot Ting Tong
 
PPTX
ทรัพยากรสารนิเทศ
Supaporn Khiewwan
 
PDF
บทที่ 2 ทฤษฎีพื้นฐานของการจัดเก็บและค้นคืนสารสนทศ
Srion Janeprapapong
 
PDF
บทที่ 1 บทนำ (การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ)
Srion Janeprapapong
 
PDF
บทที่ 1 บทนำ (การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ)
Srion Janeprapapong
 
PDF
อ.วนิดา บทที่-5-ตำราสารสนเทศท้องถิ่น-14-july-57
นางสาวอัมพร แสงมณี
 
PDF
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 6
Meaw Sukee
 
PDF
K14
suparada
 
PDF
ใบงาน2
Arisara Yawichai
 
PDF
Experiences from Digital Archive Development
Rachabodin Suwannakanthi
 
DOC
แผนการจัดการเรียนรู้ระบบนิเวศ
Jiraporn
 
ใบงาน 14
ต. เตอร์
 
บทที่ 1 บทนำ (การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ)
Srion Janeprapapong
 
Libcampubon2 collection development for local information
Kindaiproject
 
ความสัมพันธ์ระหว่างหลักสูตรสาขาวิชาสารสนเทศศึกษากระบวนการการทำงานในห้องสมุด ห...
Srion Janeprapapong
 
การใช้เครื่องใช้สำนักงาน
Prapisee Nilawongse
 
K14
Noot Ting Tong
 
ทรัพยากรสารนิเทศ
Supaporn Khiewwan
 
บทที่ 2 ทฤษฎีพื้นฐานของการจัดเก็บและค้นคืนสารสนทศ
Srion Janeprapapong
 
บทที่ 1 บทนำ (การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ)
Srion Janeprapapong
 
บทที่ 1 บทนำ (การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ)
Srion Janeprapapong
 
อ.วนิดา บทที่-5-ตำราสารสนเทศท้องถิ่น-14-july-57
นางสาวอัมพร แสงมณี
 
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 6
Meaw Sukee
 
K14
suparada
 
ใบงาน2
Arisara Yawichai
 
Experiences from Digital Archive Development
Rachabodin Suwannakanthi
 
แผนการจัดการเรียนรู้ระบบนิเวศ
Jiraporn
 
Ad

Similar to Ca7 ld8 บทที่ 1อาจารย์ (20)

PPT
ASI403 course syllabus 2009-08-24
ASI403 : Arsomsilp Institue of the Arts
 
PDF
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 3
Meaw Sukee
 
PPT
หลักสูตร
Pat1803
 
PDF
หน่วยที่ 2 การรู้สารสนเทศกับการศึกษาระดับอุดมศึกษา
Srion Janeprapapong
 
PDF
สุขฯ ม.2 หน่วย 8
supap6259
 
PDF
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 4
dechathon
 
PDF
กระบวนการวิเคราะห์และกำหนดความต้องการสารสนเทศ
supimon1956
 
PDF
Intro sciproject
Taweesak Poochai
 
PDF
บท 1 แนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศ
Pa'rig Prig
 
DOC
การวิเคราะห์ตัวชี้วัด Science ม.3
korakate
 
DOC
การวิเคราะห์ตัวชี้วัด Science ม3
korakate
 
PPT
การจัดการการเรียนรู้
uncasanova
 
PDF
รายงานการใช้สื่อ5บท
Jiraporn Chaimongkol
 
PDF
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 1
dechathon
 
PDF
บทที่ 6
Tar Bt
 
PDF
ทรัพยากรสารสนเทศ
อิ่' เฉิ่ม
 
PDF
บริการแนะแนว
wanwisa491
 
PDF
03 แบบ ว-1ด-วณิชชาv3
KruBeeKa
 
PDF
Astroplan10
SAKANAN ANANTASOOK
 
PDF
แบบโครงร่าง Com
Pattaraporn Khantha
 
ASI403 course syllabus 2009-08-24
ASI403 : Arsomsilp Institue of the Arts
 
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 3
Meaw Sukee
 
หลักสูตร
Pat1803
 
หน่วยที่ 2 การรู้สารสนเทศกับการศึกษาระดับอุดมศึกษา
Srion Janeprapapong
 
สุขฯ ม.2 หน่วย 8
supap6259
 
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 4
dechathon
 
กระบวนการวิเคราะห์และกำหนดความต้องการสารสนเทศ
supimon1956
 
Intro sciproject
Taweesak Poochai
 
บท 1 แนวคิดเกี่ยวกับสารสนเทศ
Pa'rig Prig
 
การวิเคราะห์ตัวชี้วัด Science ม.3
korakate
 
การวิเคราะห์ตัวชี้วัด Science ม3
korakate
 
การจัดการการเรียนรู้
uncasanova
 
รายงานการใช้สื่อ5บท
Jiraporn Chaimongkol
 
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 1
dechathon
 
บทที่ 6
Tar Bt
 
ทรัพยากรสารสนเทศ
อิ่' เฉิ่ม
 
บริการแนะแนว
wanwisa491
 
03 แบบ ว-1ด-วณิชชาv3
KruBeeKa
 
Astroplan10
SAKANAN ANANTASOOK
 
แบบโครงร่าง Com
Pattaraporn Khantha
 
Ad

Ca7 ld8 บทที่ 1อาจารย์

  • 1. วิชา สารสนเทศและการ รหัสวิชา ศึกษาค้นคว้า แผนการสอน 01-004-101 หน่วยที่ 1 สารสนเทศ บทเรียนที่ 1.1-1.3 เวลาสอน 180 นาที จุ ด ประสงค์ ก ารสอน 1.1 เข้าใจความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับสารสนเทศ 1.1.1 อธิบายความหมายของสารสนเทศ 1.1.2 อธิบายคุณค่าของสารสนเทศ 1.1.3 อธิบายความสำาคัญของสารสนเทศ 1.2 แหล่งสารสนเทศ 1.2.1 ห้องสมุด 1.2.2 แหล่งสารสนเทศอื่นๆ 1.3 บริการสารสนเทศในห้องสมุด 1.3.1 การบริการภายในห้องสมุด (Internal Service) 1.3.2 การบริการภายนอกห้องสมุด (External Service) เนื ้ อ หา ความรู ้ ท ั ่ ว ไปเกี ่ ย วกั บ สารสนเทศ โดยธรรมชาติสิ่งมีชีวิตจะมีความสามารถในการดำารงชีวิต เพื่อจะดำารงเผ่าพันธุ์ไว้ให้ได้ตลอดไป แต่สิ่งมีชีวิตบางประเภทใน อดีตได้สูญเผ่าพันธุ์ไป เพราะปรับตัวให้เหมาะสมกับสภาพการ เปลี่ยนแปลงไม่ได้ ความสามารถในการดำารงชีวิตของพืชและ สัตว์โดยกายภาพและชีวภาพที่เด่นเฉพาะแต่ละประเภทก็แตกต่าง กันไป เป็นต้นว่า สัตว์บางประเภทมีเขา บางประเภทมีเขี้ยว บาง ประเภทมีพิษ เป็นต้น แต่มนุษย์เป็นสัตว์ที่โดดเด่นกว่าสัตว์ทั้ง หลายเพราะมีมันสมองที่เป็นเลิศ สามารถจดจำา เข้าใจ ตีความนำา ไปใช้วิเคราะห์ สังเคราะห์ และประเมินค่า จึงสามารถสร้างความ รู้หรือสารนิเทศสะสมกันไว้ในยุคต่าง ๆ จนเป็นมรดกของ มนุษยชาติในปัจจุบันและจะเป็นประโยชน์ต่อมนุษยชาติใน อนาคตตลอดไป ความรู้ของมนุษย์ตั้งแต่ดั้งเดิมเป็นเรื่องของความเชื่อที่ ได้ม าจากคำา บอกเล่ าสื บต่ อ กั น มาจากประเพณี แ ละประสบการณ์
  • 2. ส่ ว นใหญ่ จ ะเกี่ ย วข้ อ งกั บ ไสยศาสตร์ ศาสนา และสิ่ ง ลึ ก ลั บ มหั ศ จรรย์ เ กี่ ย วกั บ ประสบการณ์ ท างธรรมชาติ จนกระทั่ ง ได้ มี ความพยายามบั นทึกเรื่องราวต่าง ๆ โดยใช้วัสดุหลากหลายและ พั ฒนาไปตามความเจริ ญ ของวิ ท ยาศาสตร์ แ ละเทคโนโลยี จึ งมี สารนิเทศจำานวนมาก จนกล่าวว่ายุคนี้เป็นยุคข้อมูลข่าวสาร และ เนื่องมาจากข้อมูลข่าวสารแพร่กระจายได้รวดเร็วด้วยระบบสื่อสาร และคมนาคมที่มีประสิทธิภาพสูงจึงทำา ให้โลกเล็กลง มนุษย์จึงได้ รับหลายสิ่งหลายอย่างแทบจะทันทีที่เรียกกันว่า โลกาภิวัฒน์ ถ้า มนุษย์ไม่รู้จักเลือกรัยสารนิเทศจะสำาลักสารนิเทศ หรือทำาให้สมอง เสื่อม ถ้ามนุษย์ไม่รู้จักกลั่นกรองสานิเทศซึ่งมีทั้งดีและไม่ดีจะเป็น อันตรายต่อตนเองและสังคม จำาเป็นต้องใช้ปัญญามากขึ้นจึงจะนำา สารนิเทศมาใช้ประโยชน์ ดังนั้นมนุษย์จะต้องพัฒนาปัญญาโดย พัฒนาความสามารถในการแสวงหาสารนิเทศที่เหมาะสม พัฒนา ความสามารถในการโยงสารนิเทศและความคิดแต่ละด้านเข้ามา หากันให้เกิดภาพรวมที่ชัดเจน มนุษย์ก็จะมีความสามารถในการ ดำารงชีวิตที่ดีได้ ซึ่งเป็นเป้าหมายของการศึกษาวิชาสารนิเทศเพื่อ การศึกษาค้นคว้า ผู้เรียนจะต้องศึกษารายละเอียดของเนื้อหาวิชา ให้ เ ข้ า ใจโดยถ่ อ งแท้ เ พื่ อ นำา ไปใช้ ป ระโยชน์ ใ นการศึ ก ษาแบบ ตลอดชีวิตต่อไป 1. ความหมายของสารสนเทศ สารนิเทศและสารสนเทศ คำาสองคำานี้มีความหมายคล้ายกัน และทั้งสองคำามาจากคำาว่า อินฟอร์เมชัน (Information) เหมือน กัน แต่เป็นที่น่าสังเกตว่าในกลุ่มของคนที่ใช้คำาว่า “สารนิเทศ” ส่วนใหญ่จะเป็นผู้ที่อยู่ในแวดวง หรือผู้ที่เกี่ยวข้องกับงานห้อง สมุด เช่น บรรณารักษ์ และในกลุ่มผู้ที่ทำาการสอนวิชา บรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์ จะเห็นได้ว่า รายวิชาที่ เปิดสอนหลักสูตรบรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์มักจะใช้ คำาว่า สารนิเทศทั้งสิ้น เช่น สารนิเทศศาสตร์เบื้องต้น การพัฒนา ทรัพยากรสารนิเทศแหล่งสารนิเทศทางมนุษยศาสตร์ แหล่ง สารนิเทศทางสังคมศาสตร์ เป็นต้น ส่วนคำาว่า “สารสนเทศ” มัก จะเป็นกลุ่ม นักคอมพิวเตอร์ วิศวกร ซึ่งจะเห็นได้ว่ารายวิชาทาง คอมพิวเตอร์ ที่เกี่ยวข้องกับสารนิเทศ หรือสารสนเทศจะใช้คำาว่า สารสนเทศ เช่น ระบบสารสนเทศ สารสนเทศเพื่อการจัดการ สารสนเทศเพื่อการบริหาร เป็นต้น
  • 3. บางแห่ ง ได้ มี ผู้ ให้ ค วามหมายไว้ ต่ า งกั น ดั ง ที่ เอื้ อ มพร ทั ศ น ปร ะสิ ท ธิ ผ ล (2542 : 11) ได้ ร ว บร ว ม ม าจ าก งาน เขี ย น ท า ง บรรณารักษศาสตร์ของบุคคลและหน่วยงานต่าง ๆ ดังนี้ สารนิเทศ หมายถึ ง ข่ า วสาร, ข่ า วสารเนื่ อ งราว, ข้ อ ความรู้ , ข้ อ สนเทศ, อาเทศ, ข่าวสารความรู้, ความรู้ และในความหมายทางด้านวิชา คอมพิวเตอร์นั้น ปีเตอร์ นอร์ตัน( 2545 : 278) ได้ให้ความหมาย สารนิเทศ หรือ สารสนเทศ ว่าหมายถึง ข้อมูลที่นำา มาประมวลผล ด้ ว ยเครื่ อ งคอมพิ ว เตอร์ และเสนอผลออกมาในรู ป ที่ ผู้ ใ ช้ รู้ ค วาม หมาย สำา หรับสารานุกรมด้านคอมพิวเตอร์ นักวิทยาศาสตร์สาขา นิเทศศาสตร์ ยอมรับคำา นิยามของสารสนเทศ (Information) ว่า หมายถึ ง ข้ อ มู ล ที่ ใ ช้ ใ นการตั ด สิ น ใจ (Information is data which is used in decision-making) แ ล ะ โด ย ค ว า ม ห ม า ย นี้ สารนิเทศจะต้องเกี่ยวข้องกับหลายสิ่ง เช่น สภาวการณ์ในขณะนั้น (Situation) เวลา ( Time) ภู มิ ห ลั ง ของผู้ ตั ด สิ น ใจเอง (Decision maker’s background) นั่ น คื อ สารนิ เ ทศต้ อ งประกอบไปด้ ว ย ข้ อ มู ล ต่ า ง ๆ ที่ ป ระกอบกั น จนมี ค วามหมายสมบู ร ณ์ ใ นตั ว และ สามารถนำาไปใช้ประโยชน์ได้ทันที ยกตัวอย่าง “นาย ก มีส่วนสูง 231 ซ.ม.” ถ้าข้อความมีเพียงเท่านี้ถือว่าเป็นเพียง ข้อมูล (Data) เท่านั้น แต่ถ้าเป็นข้อความ “นาย ก. มีส่วนสูง 231 ซ.ม. และเป็น คนที่ สู ง ที่ สุ ด ในประเทศไทย ” อย่ า งนี้ จึ ง จะเป็ น สารนิ เ ทศ และ ข้ อ ความรู้ นี้ อ าจจะเปลี่ ย นแปลงได้ ใ นอนาคต ถ้ า มี ผู้ ที่ สู ง กว่ า นี้ ปรากฏตัวขึ้นมา สรุ ป ได้ ว่ าสารนิ เทศ หมายถึ ง ข้อ มู ล ข่ าวสาร ข้ อ เท็ จ จริ ง ต่ า ง ๆ ความรู้ ที่ บั น ทึ ก ในรู ป แบบต่ า ง ๆ นำา มาผ่ า นกระบวนการ วิเคราะห์และประมวลผลตามหลักวิชาการ และถูกจัดให้อยู่ในรูป ที่ มี ค วามหมายและสามารถนำา ไปใช้ ป ระโยชน์ ไ ด้ ทั น ที ดั ง ข้อมูล ข่าว วิเคราะห์และ สารนิเ ข้อเท็จจริง ประมวลผล ทศ ความรู้ ตามหลักวิชาการ ผลที่ได้รับจาก นำาสารนิเทศมา ผู้ใช้ การใช้ ใช้งาน สารนิเทศ สารนิเทศ แผนภาพ
  • 4. ที่มา : ประภาส พาวินันท์, 253 ٢ : ٩. ถ้ า พิ จ า ร ณ า ถึ ง พั ฒ น า ก า ร ข อ ง สื่ อ ส า ร นิ เ ท ศ ที่ จั ด เ ก็ บ สารนิเทศ จะพบว่าในยุคแรกที่มนุษย์รู้จักการบันทึกความรู้ไว้นั้น มนุษย์จะใช้ภาษาเขียนบันทึกบนวัสดุแท่งหรือแผ่นก่อน เช่น หิน ดินเหนียว ใบไม้ จนต่อมาเมื่อมนุษย์คิดทำา กระดาษได้สำาเร็จ จึง ใช้การจารหรือเขียนลงไว้เป็นหลักฐาน และต่อมาก็คิดระบบการ พิ ม พ์ ไ ด้ จึ ง มี ก ารพิ ม พ์ ทำา เป็ น รู ป เล่ ม หนั ง สื อ ขึ้ น วั ส ดุ ส ารนิ เ ทศ เหล่ านี้ สามารถรั บ รู้ ได้ ด้ว ยการดูห รือ อ่าน ได้แ ก่พ วกสิ่ งพิ ม พ์ ทั้ ง หลาย นับแต่หนังสือ วารสาร หนังสือพิมพ์ รูปภาพ ต่อมาได้มี การคิดวัสดุสารนิเทศที่สามารถเก็บสารนิเทศจำานวนมากได้ แต่ใช้ เนื้ อ ที่ น้ อ ยๆ วั ส ดุ พ วกนั้ น ได้ แ ก่ วั ส ดุ ย่ อ ส่ ว น (Microforms) เช่ น ไมโครฟิ ล์ ม ฟิ ล์ ม สตริ ป สารนิ เ ทศที่ ป รากฏในวั ส ดุ พ วกนี้ ยั ง สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า เพียงแต่ว่ามีขนาดเล็กมาก ถ้าจะ ดู ใ ห้ ชั ด เจนจริ ง ๆ ก็ ต้ อ งใช้ เ ครื่ อ งมื อ ขยายให้ ใ หญ่ ขึ้ น และใน ปัจจุบันที่พัฒนาการของเครื่องคอมพิวเตอร์มีค วามก้ าวหน้ ามาก มนุ ษย์ ได้ จั ด เก็ บ สารนิ เ ทศลงในคอมพิ ว เตอร์ เ พื่ อ แปลงสั ญ ญาณ อิเล็กทรอนิกส์ให้เป็นภาพ หรือ ตัวอักษรหรือเสียงปรากฏบนหน้า จอภาพ หรื อ ผ่ า นออกมาทางเครื่ อ งพิ ม พ์ ห รื อ ผ่ า นออกมาทาง ลำาโพง จึงจะรับรู้ได้ 2. คุ ณ ค่ า ของสารสนเทศ แอดเธอรตัน กล่าวถึงคุ ณ ค่ า ของสารสนเทศ ไว้ (ลมุล รัต ตากร, 2529 : 20) ดังนี้ 1) เสริมสร้างความสามารถของแต่ละประเทศในอันที่จะ ตักตวงประโยชน์จากความรู้ ต่าง ๆ และวิธีการต่าง ๆ ที่ประสบผลสำาเร็จมาแล้วจากที่อื่น 2) สร้างความมีเหตุผลและระเบียบแบบแผนเกี่ยวกับการวิจัย และพัฒนาของแต่ละประเทศโดยอาศัยความรู้ที่มีอยู่แล้ว 3) มีฐานความรู้ที่กว้างขวางยิ่งขึ้นสำาหรับแก้ไขปัญหา 4) มีหนทางและวิธีการใหม่ในการแก้ปัญหาทางเทคนิค มี ทางเลือกที่จะตัดทอนปัญหาในอนาคตให้น้อยลง 5) กิจกรรมทางเทคนิคในการผลิตและบริการได้รับการ ปรับปรุงให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล
  • 5. 6) นอกเหนือสิ่งอื่นใดทำาให้ตัดสินใจได้ดีขึ้นทุกหน่วยงาน และทุกระดับความรับผิดชอบ 3. ความสำ า คั ญ ของสารสนเทศ ยุ ค นี้ ซึ่ ง เรี ย กว่ า ยุ ค ข้ อ มู ล ข่ า วสาร (Information Age) หรือเป็นยุคของเทคโนโลยีสารสนเทศ และในประเทศไทย เคย กำา หนดให้ ปี 2538 เป็ น ปี ไอที เ ยี ย ร์ หรื อ ปี แ ห่ ง เทคโนโลยี สารสนเทศของไทย ซึ่งจะเห็นว่าสารนเทศเข้ามามีบทบาทสำาคัญ และจำาเป็นอย่างยิ่งต่อชีวิตมนุษย์จนกลายเป็นปัจจัยที่ห้า เพิ่มจาก ปั จ จั ย สี่ ใ นการดำา รงชี วิ ต ของมนุ ษ ย์ ใ นปั จ จุ บั น ที่ จ ะขาดเสี ย มิ ไ ด้ เพราะว่าในแต่ละวันเราทุกคนจะต้องใช้สารนิเทศเพื่อประกอบการ ตั ด สิ น ใจ เพื่ อ ประกอบการทำา งาน ประกอบการลงทุ น ต่ า ง ๆ มากมาย การใช้สารนิเทศในแต่ละวันอาจจะมากหรือน้อยขึ้นอยู่ กั บ ความต้ อ งการของแต่ ล ะบุ ค คล หรื อ ขึ้ น อยู่ กั บ ปั จ จั ย ต่ อ ไปนี้ อายุ เพศ วัย อาชีพ สิ่งแวดล้อมทางสังคม และในแต่ละกลุ่มจะมี ความต้ อ งการใช้ ส ารนิ เ ทศไม่ เ หมื อ นกั น เช่ น กลุ่ ม ของนั ก ธุ ร กิ จ นั ก ลงทุ น ก็ ต้ อ งการสารนิ เ ทศที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ การลงทุ น การเงิ น การค้ า ต่ า ง ๆ นั ก ศึ ก ษา ก็ ต้ อ งการสารนิ เ ทศสาขาต่ า ง ๆ เพื่ อ ประกอบการเรี ย น ได้ มี นั ก วิ ช าการกล่ า วถึ ง ความสำา คั ญ ของ สารนิเทศดังนี้ นันทา วิทวุฒิศักดิ์ ได้กล่าวถึงความสำาคัญของสารนิเทศว่า มีดังนี้ (นันทา วิทวุฒิศักดิ. 2540 : 3-4) ์ 1. ทำาให้สามารถต่อสู้ได้ดีกับสิ่งแวดล้อมซึ่งไม่รู้จัก และอาจ เป็นอันตรายต่อชีวิตบุคคลทำาการเสาะแสวงหาข้อมูลเพื่อ นำามาประมวลเข้าเป็นความรู้สำาหรับต่อสู้กับสิ่งแวดล้อมได้ แล้ ว ยั ง นำา เอาทรั พ ยากรธรรมชาติ ที่ แ วดล้ อ มมาเป็ น ประโยชน์ ต่ อ ตนเองได้ ทำา ให้ มี ปั จ จั ย ในการดำา รงชี วิ ต อั น ได้ แ ก่ อาหาร เครื่ อ งดื่ ม เครื่ อ งนุ่ ง ห่ ม ที่ อ ยู่ อ าศั ย และยารักษาโรค สามารถประกอบการงานอาชีพได้ 2. ทำา ให้ ส ามารถต่ อ สู้ กั บ ความไม่ รู้ ข องตนเองในเรื่ อ งที่ จำา เ ป็ น ต้ อ ง รู้ ก า ร แ ส ว ง ห า ค ว า ม รู้ ค ว า ม เ ข้ า ใ จ ใ น ปรากฏการณ์ธรรมชาติ เกิดความเข้าใจในความเติบโต ของร่ างกาย ความเข้ า ใจเกี่ ย วกั บ พฤติ ก รรมของเพื่ อ น มนุษย์ สามารถสร้างสัมพันธภาพกับบุคลอื่นที่อยู่ร่วมกัน ได้ดี แลกเปลี่ยนความรู้ความคิดเห็น และประสบการณ์
  • 6. ระหว่างกันได้ เกิดความเจริญงอกงามทางปัญญา เกี่ยว กับธรรมชาติ และมนุษยชาติ 3. ทำา ให้สามารถเผชิญกับปัญหาต่าง ๆ ตัดสินใจในการแก้ ปั ญหา และการกระทำา หรื อ ไม่ ก ระทำา สิ่ งต่ าง ๆ ได้ อ ย่ าง รอบคอบ เพราะมีความรู้ ข้อมูล ข่าวสารในปัญหาที่จะ ต้ อ งแก้ ไข หรือ ในเรื่ อ งที่ ต้ อ งการกระทำา หรื อ ไม่ ก ระทำา สารนิเทศที่ถูกต้อง ครบถ้วนและทันเวลาเป็นพื้นฐานใน การตัดสินใจได้อย่างมีประสิทธิภาพ และประสิทธิผล 4. ทำา ให้ เ กิ ด ความเจริ ญ ทางจิ ต ใจ มี ค วามสงบเยื อ กเย็ น รู้จักควบคุมอารมณ์ที่ไม่พึงปรารถนาเป็นอิสระจากสิ่งต่าง ๆ รู้ จั กความเอื้ อ เฟื้ อ เผื่ อ แผ่ แ ละเมตตากรุ ณ า รู้ จั ก ความ สวยงามในธรรมชาติ และศิ ล ปกรรม สิ่งเหล่ านี้ มี ค วาม จำาเป็นแก่ชีวิตของคนเราอย่างมาก 5. ก่อให้เกิดการศึกษา ซึ่งจำาเป็นต่อการพัฒนาสังคม การที่ บุ ค คลหรื อ ประชาชนมี ค วามสามารถเข้ า ถึ ง สารนิ เ ทศที่ ปรากฏในรู ป ลายลั ก ษณ์ อั ก ษร จะช่ ว ยขจั ด ความไม่ รู้ หนังสือ ความยากจน โรคภัย ไข้เ จ็บ ก่ อให้เ กิด ความรู้ และการศึกษาถึงสิ่งที่ยังไม่รู้ ซึ่งมีผลต่อสังคม ทำาให้เป็น สังคมที่เจริญก้าวหน้า 6. รักษาไว้และถ่ายทอดมรดกทางวัฒนธรรมความสามารถ ในการเขียน หรือบันทึกความรู้ ไว้เป็ นลายลัก ษณ์อักษร ทำา ให้ ค วามรู้ ทั้ ง หลายมี ป ระโยชน์ ม าก และไม่ สู ญ หาย ความสามารถในการอ่าน หรือรู้จักแปลความหมาย เพื่อ ให้เข้าถึงสารนิเทศ จะช่วยอนุรักษ์ พัฒนาและถ่ายทอด ให้กับบุคลในรุ่นต่อไปได้ 7. เสริ ม สร้ า งความรู้ ความสามารถทางด้ า นเทคโนโลยี เศรษฐศาสตร์ ธุ ร กิ จ การพาณิ ช ย์ และความรู้ อื่ น ๆ ที่ เป็นพื้นฐานจำาเป็นต่อการพัฒนาสังคม วาณี ฐาปนวงศ์ (2539 : 6-7) ได้กล่าวถึงความสำาคัญของ สารนิเทศไว้ 5 ประการ ดังนี้ 1. เพื่ อ การศึ ก ษา (Education) สารนิ เ ทศทุ ก ชนิ ด มี ค วาม สำาคัญและจำาเป็นต่อการศึกษาเป็นข้อมูลพื้นฐาน และเป็น ข้อมูลสำาหรับการศึกษาความรู้ 2. เพื่อให้ความรู้ (Information) คนในสังคมมีความจำาเป็น ที่จะต้องอาศัยข้อมูลหรือความรู้ หรือข่าวสารต่าง ๆ ที่เกิด
  • 7. ขึ้ นในสั งคมแต่ ล ะวั น แต่ ล ะเหตุ ก ารณ์ มาประกอบการ ตัดสินใจ และการดำารงชีวิต 3. เพื่อการค้นคว้าหรือการวิจัย (Research) ในการพัฒนา ความรู้หรือการศึกษาวิจัย หรือการค้นคว้าในแต่ล ะครั้ง จะต้องมีสานิเทศเป็นข้อมูลพื้นฐานสำา หรับการวิจัย และ เป็นข้อมูลสนับสนุนการวิจัย 4. เพื่ อ ความจรรโลงใจ (Inspiration) สารนิ เ ทศมี ห ลาย ประเภท และบางประเภทนอกจากจะให้ความรู้แก่ผู้อ่าน หรื อ ผู้ ใ ช้ ส ารนิ เ ทศแล้ ว ยั ง ให้ ค วามจรรโลงใจ เช่ น สารนิเทศที่เกี่ยวกับศิลปวัฒนธรรม ศาสนา เป็นต้น 5. เพื่ อ ความบั น เทิ ง (Recreation) สารนิ เ ทศมี ป ระโยชน์ มากมายนอกจากจะให้ความรู้ ความจรรโลงใจ แก่ผู้อ่าน แล้วยังให้ความบันเทิงสนุกสนาน ซึ่งเป็นการผ่อนคลาย ความตรึ ง เครี ย ดของผู้ ใช้ ส ารนิ เ ทศได้ เช่ น สารนิ เ ทศ ประเภท นวนิ ย าย รายการเพลงจากวิ ท ยุ ภาพยนตร์ รายการโทรทัศน์ เป็นต้น ประทีป จรัสรุ่งรวีวร (2541 : 3) ได้กล่าวความสำาคัญของ สารสนเทศไว้ดังนี้ 1. ด้านการเรียนการสอน การเลือกใช้สารนิ เทศที่มีคุณค่า จ ะ ทำา ใ ห้ ก า ร เ รี ย น ก า ร ส อ น ไ ด้ ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ แ ล ะ ประสิทธิผล 2. ด้ า นการศึ ก ษาค้ น คว้ า วิ จั ย การเลื อ กใช้ ส านิ เ ทศที่ มี คุณค่าจะทำา ให้ผลงานการศึ ก ษาค้ น คว้ าวิจั ย น่าเชื่ อถื อ และสามารถนำาไปใช้ประโยชน์ได้มาก 3. ด้านการตัดสินใจในการดำา เนิ นงานต่าง ๆ การตัดสิ นใจ ในการบริหารงานทุกสาขาอาชีพในชีวิตประจำาวัน หาก เลื อ กใช้ ส ารนิ เ ทศที่ มี คุ ณ ค่ า ย่ อ มทำา ให้ ก ารตั ด สิ น ใจนั้ น เกดประโยชน์สูงสุด 4. ด้านความเข้ าใจอั น ดี ร ะหว่ างมนุ ษยชาติ แม้ ว่ าต่ างเชื้ อ ชาติ ศาสนา ภาษาวัฒนธรมและถิ่นที่อยู่ ถ้าบุคคลหรือ กลุ่ ม บุ ค คลเหล่ านั้ น ได้ รั ย สารนิ เ ทศที่ มี คุณ ค่ าที่ ช่ ว ยให้ มี โลกทัศน์กว้างขวาง มีความเข้าใจซึ่งกันและกัน ย่อมลด ปัญหาของสังคมที่แตกแยกเพราะความแตกต่างดังกล่าว ลงได้ 5. ด้ านวิ ท ยาการและเทคโนโลยี ต่ า ง ๆ ผู้ ส นใจพั ฒ นาทาง ด้านนี้ย่อมแสวงหาสารนิเทศที่มีคุณค่า พัฒนาวิทยาการ
  • 8. และเทคโนโลยีต่าง ๆ ซึ่งจะเป็ นผลดีต่อมนุษยชาติที่จะมี คุณภาพชีวิตดีขึ้น 6. ด้ า นเอกลั ก ษณ์ แ ละวิ วั ฒ นาการของชาติ สารนิ เ ทศที่ มี คุ ณ ค่ า จะก่ อ ให้ เ กิ ด ความภาคภู มิ ใ จ ความรั ก ความ สามัคคี ความมั่นคงในชาติ 7. ด้ า นสร้ า งค่ า นิ ย มและทั ศ นคติ ที่ ดี ถ้ า ประชาคมใดได้ พัฒนาปัญญาด้วยการรับสารนิเทศย่อมสามารถสร้างค่า นิยมและทัศนคติที่ดีให้เกิดขึ้นในสังคมได้ 8. ด้านประหยัดเวลาในการดำาเนินการและเสริมคุณค่าของ ผลงาน สารนิ เ ทศที่ มี คุ ณ ค่ าย่ อ มช่ ว ยลดปั ญ หาการเสี ย เวลาลองผิดลองถูก 9. ด้ านประหยั ด ค่ า ใช้ จ่ า ย ข่ ายงานสารนิ เ ทศของสถาบั น บริการสารนิเทศช่ว ยให้ ผู้ใช้ส ามารถเข้ าถึ ง และสืบ ค้น รวบรวมสารนิเทศได้กว้างขวางและลึก ทั้งยังประหยัดค่า ใช้จ่ายอีกด้วย แหล่ ง สารสนเทศ แหล่ งสารสนเทศ (Information resources) จะหมายรวม ทั้ งแหล่ งทรั พ ยากรสารนิ เ ทศที่ เ ป็ น ศู น ย์ ร วมข้ อ มู ล ทางสารนิ เ ทศ แหล่ งเกิ ด ข้ อ มู ล ทางสารนิ เ ทศและแหล่ ง ผลิ ต สารนิ เ ทศ สถาบั น บริการสารนิเทศจะเป็นผู้รวบรวมสะสมสารนิเทศต่าง ๆ เข้าไว้ด้วย กั น และนำา มาจั ด เก็ บ ให้ บ ริ ก าร และเผยแพร่ ส ารนิ เ ทศอย่ า งมี ประสิทธิภาพ แหล่งให้บริการสารนิเทศที่สำา คัญในอดีต คือ ห้อง สมุ ด ประชาชน แต่ ในปั จ จุ บั น แหล่ ง ให้ บ ริ ก ารสารนิ เ ทศมี ห ลาย ประเภท แตกต่างกันไปตามวัตถุประสงค์ของการจัดตั้งและการให้ บริการสารนิเทศ แหล่งสารสนเทศนั้นอาจแบ่งย่อยไปตามลักษณะ ของตัวแหล่งได้ดังนี้ 1. ห้องสมุด (Libraries) ห้องสมุดเป็นสถาบันที่ให้บริ การสารนิเทศที่สำา คัญมาตั้งแต่ อดีต เป็นแหล่งสะสมสารนิเทศเพื่อให้ความรู้ เพื่อการศึกษา เพื่ อ การค้นคว้าวิจัย เพื่อความจรรโลงใจ และเพื่อการพักผ่อนหย่อน ใจ ห้ อ งสมุ ด เป็ น บ่ อ เกิ ด ของพั ฒ นาการข องสถาบั นบริ การ สารนิเทศประเภทอื่น ๆ เราสามารถแบ่ งประเภทของห้อ งสมุด ได้ หลายประเภท ได้แก่
  • 9.  หอสมุดแห่งชาติ (National Libraries) คือหอสมุด ประจำา ชาติ ข องประเทศหนึ่ ง ๆ มี ห น้ า ที่ ห ลั ก คื อ รวบรวมวั ส ดุ สารนิเทศเอาไว้ โดยเฉพาะวัสดุสารนิเทศที่ผลิตขึ้นในประเทศนั้น ๆ โดยมีกฎหมายรองรับ กำา หนดให้ผู้ผลิตสิ่งพิมพ์ และวัสดุชนิด ต่ าง ๆ ต้อ งส่ งมอบสิ่ งพิ ม พ์ ห รื อ วั ส ดุ ส ารนิ เ ทศที่ ต นผลิ ต ขึ้ น ให้ แ ก่ หอสมุด แห่งชาติ เพื่ อ เป็ น หลั ก ฐานสมบั ติ ท างปั ญ ญาที่ ค นในชาติ นั้น ๆ ได้ทำาขึ้น สร้างสรรค์ขึ้น นอกจากนี้หอสมุดแห่งชาติยังต้อง ทำาหน้าที่จัดทำาบรรณานุกรมวัสดุสารนิเทศแห่งชาติอีกด้วย หอสมุดแห่งชาติของไทย ประวัติความเป็นมาของหอมุดแห่ง ชาติ ข องไทยเรานั้ น ขอสรุ ป โดยย่ อ จากข้ อ เขี ย นเรื่ อ ง ประวั ติ หอสมุดแห่งชาติ (2548 : ออนไลน์) ดังนี้ หอสมุ ด แห่ ง ชาติ เ ดิ ม มี ชื่ อ ว่ า “ หอสมุ ด วชิ ร ญาณสำา หรั บ พ ร ะ น ค ร ” ซึ่ ง พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯสสถาปนาขึ้น เมื่ อ 12 ตุ ล าคม 2448 โดยนำา เอาหอพระสมุ ด 3 แห่ ง มารวมกั น คื อ หอพระมณเฑี ย รธรรม หอพระสมุ ด วชิ ร ญาณ และหอ พระพุทธ-ศาสนสังคหะ ปัจจุบันหอสมุดแห่งชาติได้มีการขยายสาขาออกไปยังส่วน ภูมิภาคและที่ต่าง ๆ หลายแห่ง นอกจากนี้หอสมุดแห่งชาติยังได้ พั ฒ นางานด้ า นวิ ช าการและบริ ก ารออกไปอย่ า งกว้ า งขวาง มี การนำา เอาคอมพิ ว เตอร์ ม าใช้ กั บ งานห้ อ งสมุ ด ได้ เ ข้ า ร่ ว มเป็ น สมาชิ ก ของศู น ย์ แ ลกเปลี่ ย นและยื ม สิ่ ง พิ ม พ์ ใ นเอเชี ย อาคเนย์ (NLDC-SEA Consortium)  ห อ ส มุ ด ม ห า วิ ท ย า ลั ย ห รื อ ห้ อ ง ส มุ ด ส ถ า บั น อุ ด มศึ ก ษา (University Libraries or Academic Libraries) เป็ น ห้องสมุดที่ตั้งขึ้นภายในมหาวิทยาลัยหรือวิทยาลัย เพื่อเป็นแหล่ง ความรู้ให้นิสิต นักศึกษา ครูอาจารย์ให้เป็นแหล่งค้นคว้าประกอบ การเรียนการสอน และการวิจัย ในการพิจารณาว่ามหาวิทยาลัย ใดมี คุณ ภาพหรือ ไม่ เกณฑ์ ก ารพิ จ ารณาอย่ างหนึ่ ง ก็ คือ สภาพ ของห้องสมุด ปริมาณวัสดุสารนิเทศที่มี บริการต่าง ๆ ที่มีให้แก่ผู้ ใช้ ห้องสมุดมหาวิทยาลัยที่ใหญ่ที่สุดในโลกคือ ห้องสมุดมหา วิ ท ยาลั ย ฮาร์ ว าร์ ด แห่ ง บอสตั น ห้ อ งสมุ ด นี้ ก่ อ ตั้ ง มาพร้ อ มกั บ มหาวิทยาลัยเมื่อปี ค.ศ. 1683 มีการสะสมหนังสือ สิ่งพิมพ์ วัสดุ เพื่ อ การค้ น คว้ า ต่ า ง ๆ ไว้ อ ย่ า งมกมาย ปั จ จุ บั น นี้ ห้ อ งสมุ ด นี้ มี ทรัพยากรสารนิเทศที่เด่นในด้าน วรรณคดีอังกฤษ วรรณคดีต่าง ประเทศ กฎหมาย เศรษฐศาสตร์ เรื่ อ งราวเกี่ ย วกั บ สหภาพ
  • 10. สาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียต ซึ่งปัจจุบันได้แบ่งแยกเป็นอิสระ 15 ประเทศ เรื่ อ งราวเกี่ ย วกั บ ประเทศตะวั น ออก ห้ อ งสมุ ด นี้ มี บรรณารักษ์และผู้เชี่ยวชาญสื่อด้านต่าง ๆ กว่า 100 คน ห้องสมุดมหาวิทยาลัยอีกแห่งที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักกันดีก็คือ ห้ อ ง ส มุ ด บ็ อ ด ลี เ อี ย น แ ห่ ง อ็ อ กฟอร์ ด (Bodleian Library at Oxford) ในประเทศอั ง กฤษ ก่อตั้งมาตั้งแต่ปี ค.ศ.1602 ชื่อของห้องสมุดนั้นเอามาจากชื่อของ เซอร์ โ ทมั ส บ็ อ ดเลอร์ (Sir Thomas Bodley) ซึ่ ง ท่ า นผู้ นี้ เ ป็ น นักการเมืองและนักเลงหนังสือ คือทั้งชอบอ่านและสะสมหนั งสือ ท่ า นเป็ น ผู้ ดำา เนิ น การให้ มี ข้ อ ตกลงบั ง คั บ สำา นั ก พิ ม พ์ ต่ า ง ๆ ใน ประเทศอังกฤษขณะนั้น ต้องจัดส่งหนังสือที่พิมพ์ขึ้นใหม่ชื่อเรื่อง ละ 1 ฉบับ ให้แก่ห้องสมุดดังกล่าว ปัจจุบันนี้ห้องสมุดดังกล่าวได้ เปลี่ยนรูปแบบการดำา เนินการเป็นรูปสหพันธ์ห้องสมุด โดยมีการ รวบรวมเอาห้ อ งสมุ ด อื่ น ๆ เข้ า มาอยู่ ใ นเครื อ ข่ า ยด้ ว ย เช่ น Radcliff Science Library ; The Law Library เป็นต้น  ห้ อ งสมุ ด ประชาชน (Public Libraries) ห้ อ งสมุ ด ประชาชนมีหน้าที่ให้บริการสารนิเทศแก่ชุมชนโดยตรง บทบาทที่ สำา คั ญ คื อ การส่ ง เสริ ม การอ่ า นในหมู่ เ ด็ ก และวั ย รุ่ น จั ด บริ ก าร ข้อมูลข่าวสารที่คนในชุมชนสนใจ ในกลางศตวรรษที่ 19 ห้องสมุดประชาชนในประเทศแถบ ตะวั น ตกได้ เ พิ่ ม บทบาทกว้ า งขวางขึ้ น อี ก คื อ มี ก ารจั ด หาวั ส ดุ สารนิเทศที่เป็นแหล่งอ้างอิงสำา คัญ เพื่อให้บริการตอบคำา ถามแก่ บุคคลในชุมชนที่มาขอรับบริการ จัดบริการยืมให้กว้างขวางออก ไปในหมู่ประชาชนทุกครัวเรือน มีการจัดตั้งห้องสมุดสาขา หรือ จั ด ห้ อ งสมุ ด เคลื่ อ นที่ ไ ปบริ ก ารยั ง ชุ ม ชนที่ อ ยู่ ห่ า งไกล หรื อ ใน ชนบท บางห้ อ งสมุ ด มี บ ริ ก ารพิ เ ศษให้ แ ก่ คนชร าในส ถาน สงเคราะห์ ค นชรา หรื อ บุ ค คลทุ พ ลภาพในสถานฟื้ น ฟู ก ายภาพ หรือบุคคลต้องขัง หรือผู้ป่วยในโรงพยาบาล ในชุ ม ชนที่ เ ป็ น เมื อ งใหญ่ มี ค วามเจริ ญ มาก ๆ ห้ อ งสมุ ด ประชาชนจะมีขนาดใหญ่ และมีการแบ่งงานออกเป็นส่วน ๆ เช่น แยกเป็ น ส่ ว นบริ ก ารตอบคำา ถาม ส่ ว นให้ บ ริ ก ารด้ า นการวิ จั ย ตั ว อย่ า งห้ อ งสมุ ด ที่ มี ลั ก ษณะดั ง กล่ า ว เช่ น ห้ อ งสมุ ด ประชาชน นิ ว ยอร์ ก ซึ่ ง มี ท รั พ ยากรสารนิ เ ทศด้ า นการวิ จั ย ในสาขาต่ า ง ๆ มากเป็นพิเศษ อีกแห่งหนึ่งคือ ห้องสมุดประชาชนบอสตัน เป็น ห้องสมุดประชาชนแห่งแรกในสหรัฐอเมริกา และยังเป็นแห่งแรก ที่ได้รับเงินอุดหนุนที่มาจากภาษีอากรท้องถิ่นนั้นโดยตรง มีความ
  • 11. เด่นในด้านทรัพยากรสารนิเทศด้านการวิจัยในปริมาณมากพอ ๆ กับปริมาณหนังสือเพื่อการอ่านค้นคว้าโดยทั่วไป สำาหรับห้องสมุดประชาชนในประเทศไทยนั้นในเขตกรุงเทพ ฯ อยู่ในความรับผิดชอบของกรุงเทพมหานคร ส่วนต่างจังหวัดอยู่ ในความรั บ ผิ ด ชอบของกรมการศึ ก ษานอกโรงเรี ย น ห้ อ งสมุ ด ประชาชนของไทยเรานั้ นมี ป ระวั ติพั ฒ นาการ โดยสรุ ปจากงาน วิ จั ย ข อ ง เ ฉ ลิ ม ชั ย เ ข ม ชั ย (2535 : บ ท คั ด ย่ อ ) ไ ด้ คื อ พัฒนาการห้องสมุดประชาชนของไทยนั้นมีมาแต่สมัยกรุงสุโขทัย โดยวัดวาอารามต่าง ๆ จะเป็นศูนย์กลางประชาคม เป็นศูนย์การ สอนภาษาบาลี ภาษาไทย และวิ ช าความรู้ อื่ น ๆ สมั ย พระมหา ธรรมราชาลิ ไ ท กษั ต ริ ย์ อ งค์ ที่ 5 ของราชวงศ์ พ ระร่ ว งได้ ท รง ศึ ก ษาพระไตรปิ ฎ กจนแตกฉาน และได้ ท รงนิ พ นธ์ ห นั ง สื อ “ ไตรภูมิพระร่วง” ซึ่งเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาขึ้น ใน สมัยกรุงสุโขทัยไม่ปรากฏหลักฐานว่ามีห้องสมุดประชาชนหรือไม่ มี แต่ ศิล าจารึ กที่ จ ารึ กเรื่ อ งราวต่ าง ๆ ไว้ ซึ่ งค้ น พบภายหลั งว่ ามี หลายหลัก สมั ย กรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยา แหล่ ง ความรู้ ยั ง คงอยู่ ที่ วั ด และเขต พระราชวัง มีการผลิตหนังสืออ่าน สอนภาษา หนังสือทางศาสนา หนังสือทางวรรณคดี และหนังสือกฎหมาย มาถึ งสมั ย กรุ งธนบุ รี สมเด็ จ พระเจ้ าตากสิ น มหาราช ก็ ยั ง ทรงเล็กเห็นถึงความสำาคัญของหนังสือ แม้กรุงศรีอยุธยาที่ถูกพม่า เผาไปจะสู ญ เสี ย หนั ง สื อ ไปจำา นวนมากก็ ต าม พระองค์ ยั ง ทรง โปรดให้มีการแสวงหาหนังสือมาตั้งห้องสมุดใหม่ ทั้งหนังสือทาง พระศาสนา คือ พระไตรปิฎก หนังสือวรรณคดี หนังสือกฎหมาย แ ล ะ ยั ง ไ ด้ มี ก า ร ป ร ะ พั น ธ์ ว ร ร ณ ค ดี ขึ้ น ใ ห ม่ 2-3 เ รื่ อ ง เ ช่ น รามเกียรติ์ ลิลิตเพชรมงกุฎ โคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรี ของนายสวนมหาดเล็ก เป็นต้น ในสมั ย กรุ ง รั ต นโกสิ น ทร์ ช่ ว งแรก มี ก ารสร้ า ง “ หอพระ มณเฑียรธรรม” ในวัดพระศรีรัตน-ศาสดารามพระบรมมหาราชวัง เก็บพระไตรปิฎก ศิลาจารึก พระราชสาสน์ที่มีไปยังต่างประเทศ จนสมัยพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ได้ทรงบูรณปฏิสังขรณ์ วัดพระเชตุพลวิมลมังคลาราม โปรดเกล้าฯ ให้มีการรวบรวมสรรพ ตำา ราต่าง ๆ ที่เรียนเป็นวิชาชีพได้เอามาตรวจแก้ไขและแต่งใหม่ เพิ่มเติมให้สมบูรณ์ แล้วจารึกบนแผ่นศิลา ประดับไว้รอบระเบียง วัดพระเชตุพลวิมลมังคลาราม ในวงวิชาการบรรณารักษศาสตร์ จึงยอมรับกันว่า วัดดังกล่าวเป็นห้องสมุดประชาชนแห่งแรกของ
  • 12. ไทย เพราะเป็นแหล่งที่บุคคลจะค้นหาความรู้ได้ด้วยตนเอง และมิ ต้องเสียค่าใช้จ่ายใด ๆ ในสมัยรัชกาลที่ 4 ได้มีเจ้านายชั้นผู้ใหญ่จัดตั้งห้องสมุดขึ้น ที่ วั ง สราญรมย์ เพื่ อ รวบรวมหนั ง สื อ ไทยไว้ ด้ ว ยกั น และสมั ย รัชกาลที่ 4 ทรงพระราชทานนามให้ว่า “หอพระสมุดวชิรญาณ” ล่วงมาถึงสมัย รัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2447 ได้ทรงจัดตั้งหอพระสมุด สำา หรั บ พระนครขึ้ น โดยยุ บ รวมหอพระสมุ ด วชิ ร ญาณ หอพระ มณเฑียรธรรม หอพุทธศาสนสังคหะมาไว้ด้วยกัน พระราชทาน นามให้ใหม่ว่า “หอพระสมุดวชิรญาณสำาหรับพระนคร” ปี พ.ศ. 2459 เริ่มมีการดำาเนินการห้องสมุดประชาชนอย่าง เป็นระบบ คือ มีการจัดระเบียบกรมราชบัณฑิต กระทรงธรรมการ ใหม่ ให้มีแผนกห้องสมุดเป็นแผนกหนึ่งในกรม แผนกนี้ได้ดำาเนิน การจั ด ตั้ ง ห้ อ งส มุ ด ปร ะชาช นขึ้ น โด ย ท ด ล อ งครั้ งแ ร ก ใน กรุงเทพมหานคร 3 แห่ง คือที่ วัดสุทัศนเทพวราราม วัดสามจีน และวัดประยุรวงศาวาส ต่อมาได้ให้มณฑลหัวเมืองจัดตั้งขึ้นบ้าง ซึ่งปรากฏหลักฐาน มีเปิดที่ สงขลา ชัยภูมิ จันทบุรี บุรีรัมย์ ยุคต่อมาเป็นยุคของการเปลี่ยนแลงการปกครอง รัฐบาลมุ่ง เรื่องการรู้หนังสือ จึงเร่งรัดจัดการศึกษาผู้ใหญ่ มีการตั้งกองการ ศึ ก ษาผู้ ใ หญ่ ขึ้ น เมื่ อ ปี พ.ศ. 2483 และกองนี้ มี ง านห้ อ งสมุ ด ประชาชนอยู่ ด้ ว ย ขณะนั้ น ได้ ดำา ริ จ ะตั้ ง ห้ อ งสมุ ด ประชาชนใน จังหวัดต่าง ๆ ให้ได้ทั่วประเทศ แต่เกิดสงครามโลกทำาให้แผนการ ชะงักไป จนกระทั่งปี พ.ศ. 2492 กระทรงศึกษาธิการได้ประกาศ ระเบีย บเรื่ อ งห้ อ งสมุ ด ประชาชนออกมาก และมี ก ารตั้ งห้ อ งสมุ ด ประชาชนเพิ่มในจังหวัดต่าง ๆ รวม 17 แห่ง ปี พ .ศ. 2495 ได้ มี ก ารโอนกองการศึ ก ษาผู้ ใ หญ่ ไ ปอยู่ ก รม สามัญศึกษา และคณะรัฐมนตรีได้มีมติให้กระทรวงศึกษาธิการและ กระทรวงมหาดไทย ร่ ว มกั น ตั้ ง ห้ อ งสมุ ด ประชาชนอำา เภอขึ้ น อำา เภอละแห่ง โดยการเช่ าที่หรือยืมสถานที่จากเอกชนก็ ได้ ถึงปี พ.ศ. 2496 มีห้องสมุ ดประชาชนทั่ ว ประเทศ 86 แห่ง มีห้ อ งสมุ ด เคลื่ อนที่ 6 หน่ วย (รถยนต์ 5 หน่ว ย และเรื อ 1 หน่ว ย) หลังจาก นั้ นมางานห้อ งสมุด ประชาชนก็ เ จริ ญ ขึ้ น สถาบั น การศึ ก ษาระดั บ อุ ด มศึ ก ษาได้ มี ก ารเปิ ด สอนวิ ช าบรรณารั ก ษศาสตร์ สมาคมห้ อ ง สมุ ด แห่ ง ประเทศไทยฯ ได้ มี ก ารจั ด อบรมวิ ช าห้ อ งสมุ ด ให้ แ ก่ บรรณารักษ์ในห้องสมุดประชาชน ทำาให้ได้วิชาความรู้ไปจัดห้อง สมุดให้ถูกต้องตามหลักวิชาจริง ๆ
  • 13. ปี พ.ศ. 2508 มีการจัดทำา มาตรฐานห้องสมุดประชาชนขึ้น โดคณะกรรมการส่ ง เสริ ม และประสานงานห้ อ งสมุ ด ของกรม สามัญศึกษา และกรมสามัญศึกษาได้ประกาศใช้ในเวลาต่อมา ปี พ.ศ. 2522 มี พ ระราชบั ญ ญั ติ จั ด ตั้ ง กรมการศึ ก ษานอก โรงเรีย นขึ้น กรมนี้ได้รวมเอางานการศึกษาผู้ใหญ่และงานห้อ ง สมุดประชาชนไว้ ปี พ.ศ. 2535 กรมการศึ ก ษานอกโรงเรี ย นได้ กำา หนด นโยบาย เกี่ยวกับบทบาทของห้องสมุดประชาชนแนวใหม่ขึ้น ซึ่ง แนวนโยบายนั้ นมี 4 ข้อคือ 1) ห้องสมุ ดประชาชนเป็ น ศูน ย์ ก าร เรี ย นรู้ ข องชุ ม ชน 2) ห้อ งสมุ ด ประชาชนเป็ น ศู น ย์ ป ระชาคมใน ชุมชน 3) ห้องสมุดประชาชนเป็นศูนย์ข้อมูลข่าวสารของชุมชน 4) ห้องสมุดประชาชนเป็นเครือข่ายการเรียนรู้ ในปี พ.ศ.2534 เป็นปีที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยาม บรมราชกุ ม ารี เจริ ญ พระชนมายุ 3 รอบ กรมการศึ ก ษานอก โรงเรี ย นจึ งได้ดำา ริ จัด ตั้งห้อ งสมุด ประชาชนเฉลิม ราชกุ ม ารี ขึ้น ตามอำา เภอต่ า ง ๆ โดยระดมทุ น จากภาคเอกชน แต่ แ รกตั้ ง เป้ า หมายไว้ จำา นวน 37 แห่ ง แต่ ต่ อ มาได้ มี ผู้ ป ระสงค์ บ ริ จ าคเงิ น ก่ อ สร้ างในที่ ต่ าง ๆ ขึ้ น อี ก มากมายหลายแห่ ง จนสุ ด ท้ ายมี ก าร แสดงความจำานงของสร้างมากกว่า 50 แห่ง  ห้ อ งสมุ ด เฉพาะ (Special Libraries) ห้ อ งสมุ ด เฉพาะเป็นห้องสมุดที่ตั้งขึ้นเพื่อสนองความต้องการเฉพาะด้านของ บุคคลในวิชาชีพชั้นสูงหรือนักธุรกิจ ห้องสมุดประเภทนี้มักจะมีอยู่ ในหน่ ว ยราชการระดั บ สู ง ต่ า ง ๆ ในโรงงานอุ ต สาหกรรม ใน สมาคมทางวิชาชีพ ในบริษัทใหญ่ ๆ ห้องสมุดในคณะวิ ชาต่าง ๆ ของมหาวิทยาลัยทรัพยากรสารนิเทศในห้องสมุดประเภทนี้จะให้ ข้อมูลเฉพาะด้าน เฉพาะสาขาอย่างละเอียด ห้องสมุดเฉพาะบางแห่งจัดตั้งขึ้นมาโดยมุ่งให้เป็นห้องสมุด เ ฉ พ า ะ จ ริ ง ๆ เ ช่ น National Library of Medicine แ ล ะ The Library of the Department of Agriculture ในสหรั ฐ อเมริ ก า แต่ บ างแห่ ง ก็ จั ด ตั้ ง ขึ้ น มาในลั ก ษณะเป็ น หน่ ว ยงานย่ อ ยของ หอสมุ ด แห่ งชาติ หรือ ห้อ งสมุ ด ของสาบั น การศึ ก ษาก่ อ น แล้ ว ค่อย ๆ สะสมทรัพยากรสารนิเทศเฉพาะด้านไว้จนมีมากกลายเป็น ห้อ งสมุ ด เฉพาะไปในที่ สุ ด เช่ น National Reference Library of Science and Invention ในพิ พิ ธ ภั ณ ฑสถานของอั ง กฤษ หรื อ ห้องสมุดดนตรี (Music Library) ในห้องสมุดมหาวิทยาลัยบางแห่ง
  • 14. ห้องสมุดเฉพาะในประเทศไทยมีอยู่หลายที่ อาทิเช่น ห้อง สมุ ด ในคณะวิ ช าต่ า ง ๆ ในมหาวิ ท ยาลั ย ทุ ก แห่ ง ห้ อ งสมุ ด ศู น ย์ ภาษาเอยูเอ ห้องสมุดกรมป่าไม้ ห้องสมุดศูนย์ข้อมูลเทคโนโลยี บริ ษัท ปู นซี เมนต์ ไทย ห้อ งสมุ ด การปิ โตรเลี ย มแห่ งประเทศไทย ห้ อ งสมุ ด การเคหะแห่ ง ชาติ ห้ อ งสมุ ด สำา นั ก งานคณะกรรมการ พัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ เป็นต้น  ห้องสมุดโรงเรียน (School Libraries) ในประเทศ ที่เจริญแล้วและมีกฎหมายเกี่ยวกับห้องสมุดบังคับใช้นั้น ห้องสมุด ประชาชนมักจะให้บริการครอบคลุมไปถึงโรงเรียนด้วย บางแห่ง จะแบ่งงานออกมาเป็นส่วนของห้องสมุดโรงเรียนโดยเฉพาะ โดย ห้ อ งสมุ ด ประชาชนจะทำา หน้ า ที่ จั ด หาหนั ง สื อ วั ส ดุ อุ ป กรณ์ ทุ ก อย่างให้และทำา งานเทคนิคเกี่ยวกับหนั งสือ วัสดุสารนิเทศต่าง ๆ ให้หมด เช่น การแบ่งหมวดหมู่ การทำา บัตรรายการ การติดซอง บัตร การเขียนเลขหนังสือที่สันหนังสือ จนหนังสือสำาเร็จพร้อมที่ จะให้ผู้ใช้ยืมได้ แล้วนำาส่งที่ห้องสมุดโรงเรียน ตัวอย่างดังกล่าวมี แล้ ว ในประเทศ เดนมาร์ ก เยอรมนี สวี เ ดน อั ง กฤษ เป็ น ต้ น สำาหรับในสหรัฐอเมริกา บริการดังกล่าวมักจะทำาให้ในรูปของการ ค้า คือมีบริษัทเอกชนหรือหน่วยงานของรัฐจัดทำางานเทคนิคต่าง ๆ ที่กล่าวมาแล้วให้โดยคิดค่าบริการตามสมควร ส่วนในสหพันธ์ สาธารณรั ฐ สั งคมนิ ย มโซเวี ย ต บริ ก ารดั ง กล่ า วจะจั ด ทำา ให้ โ ดย สภาสหภาพผู้ผลิตหนังสือ (Al-Union Book Chamber) มีการเตรี ยมข้ อ มู ล ทางบรรณานุ ก รมของวั ส ดุ สิ่ ง พิ ม พ์ ต่ า ง ๆ แล้ ว จั ด ส่ ง ไป พร้อมหนังสือให้โรงเรียนต่าง ๆ ทั่วประเทศ การจัด การศึ กษาในระดั บประถมศึก ษาและมัธ ยมศึก ษานั้ น ได้ ย อมรั บ กั น แล้ ว ว่ า ห้ อ งสมุ ด เป็ น ส่ ว นสำา คั ญ ส่ ว นหนึ่ งข อง กระบวนการให้การศึกษาทั้งมวล บางแห่งจัดห้องสมุดเป็นศูนย์สื่อ การเรียนการสอนอย่างกว้างขวาง รวบรวมวัสดุสารนิเทศทุกชนด ไว้ นั บ แต่ ห นั งสื อ วารสาร นิ ต ยสาร จุ ล สาร สื่ อ โสตทั ศ น์ ทุ ก ชนิด และปัจจุบันมีทั้งฐานข้อมูลซีดีรวม ฐานข้อมูลที่สืบค้นจาก ภายนอกห้องสมุดโรงเรี ย น บางแห่งจึ งเรี ยนชื่ อห้ องสมุ ดใหม่ ว่า Instructional material center บ้ า ง Learning resources center บ้างหรือ Media center บ้าง และผู้ที่ทำางานในห้องสมุดที่ เคยเรี ย กว่ า บรรณารั ก ษ์ ก็ เ ปลี่ ย นมาเรี ย กเป็ น ผู้ เ ชี่ ย วชาญสื่ อ (Media specialists) บรรณารักษ์หรือผู้เชี่ยวชาญสื่อในห้องสมุดโรงเรียนนั้นจะ ต้องทำางานอย่างใกล้ชิดกับคณะครูในโรงเรียนเพื่อร่วมกันช่วยให้ นั ก เ รี ย น ไ ด้ รู้ จั ก ใ ช้ ป ร ะ โ ย ช น์ จ า ก ห้ อ ง ส มุ ด ไ ด้ เ ต็ ม ที่ ช่ ว ย
  • 15. พัฒนาการอ่าน นิสัยรักการอ่านและการศึกษาค้นคว้าให้งอกงาม ถึงขีดสุดของแต่ละคน บรรณารักษ์ในห้องสมุดโงเรียนนอกจากจะ ต้องมีความรู้ทางด้านบรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์แล้ว ยั ง ต้ อ งมี ค วามรู้ ใ นเรื่ อ งหลั ก สู ต รวิ ช าการเรี ย นที่ มี ก ารสอนใน โรงเรี ย นตลอดจนวิ ช าอื่ น ๆ ที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ การศึ ก ษา เช่ น จิตวิทยา การแนะแนว การวัดผล อีกด้วย หลักจากมีการกำาหนดมาตรฐานขึ้นแล้ว ได้มีผู้วิจัยถึงสภาพ ห้องสมุดในระดับต่าง ๆ เพื่อเปรียบเทียบกับมาตรฐานที่กำาหนดขึ้น นั้น แม้ว่าจะเป็นการศึกษาหลังจากการประกาศใช้มาตรฐานนั้น เพี ย งปี เดี ย วก็ ต าม แต่ ก็ช่ว ยให้ เ ห็ น สภาพของห้ อ งสมุ ด ว่ า ห้ อ ง สมุดในหน่วยงานใดยังบกพร่องในส่วนใดบ้าง หากบกพร่องใน ส่วนสำา คัญจะได้เร่งพัฒนาส่วนนั้น ๆ ให้ได้มาตรฐานต่อไป งาน วิจัยมีดังนี้ ประทีป จรัสรุ่งรวีวร (2535 : 32) ได้ศึกษาเรื่องสภาพห้อง สมุ ด และปั ญ หาการดำา เนิ น งานห้ อ งสมุ ด โรงเรี ย นมั ธ ยมศึ ก ษา สั ง กั ด กรมสามั ญ ศึ ก ษา ปี ก ารศึ ก ษา 2534 พบว่ า ห้ อ งสมุ ด โรงเรียนมัธยมศึกษาส่วนใหญ่ได้มาตรฐานตามที่สมาคมห้องสมุด แห่ ง ประเทศไทยฯ กำา หนดในด้ า นจำา นวนหนั ง สื อ วารสาร นิตยสาร หนังสือพิมพ์ พื้นที่ห้องสมุด โต๊ะเก้าอี้สำาหรับผู้ใช้ แต่ที่ ยังไม่ได้มาตรฐาน คือ จำานวนบรรณารักษ์และเจ้าหน้าที่ห้องสมุด ครุภัณฑ์ สื่อโสตทัศน์บางชนิด เช่น เครื่องรับโทรทัศน์ เครื่องเล่น วีดีทัศน์ เป็นต้น  ห้องสมุดส่วนตัว (Private Libraries) คือ ห้องสมุด ที่เป็นส่วนตัวเฉพาะบุคคลใดบุคคลหนึ่ง หนังสือที่มีในห้องสมุดจะ มี เ นื้ อ หาไปตามความสนใจของบุ ค คลผู้ เ ป็ น เจ้ า ของ ห้ อ งสมุ ด ประเภทนี้แรกเริ่มนั้นเป็นการสะสมหนังสือของผู้เป็นเจ้าของ ไม่มี การอนุญาตให้ยืม ยกเว้นบางคนที่คุ้นเคยหรือรู้จัก ระบบการจัด หมวดหมู่ ห นั ง สื อ ก็ เ ป็ น เฉพาะของบุ ค คลนั้ น หรื อ ตามความ สะดวกของเจ้าของ เมื่อผู้เป็นเจ้าของสะสมหนังสือนานเข้า ห้องสมุดส่วนตัวของ บางท่ า นจึ งกลายเป็ นห้ อ งสมุ ด ที่ มี ห นั ง สื อ เอกสารหายาก ใครที่ สนใจศึกษาค้นคว้าวิจัยในเรื่องที่ต้องใช้หนังสือแนวที่มีผู้สะสมไว้ เมื่อไปหาจากที่อื่นไม่ ได้ ก็จะมาขอใช้ต ามห้อ งสมุด ส่ว นตั วนี้ มี ทายาทของเจ้าของห้องสมุดเหล่านี้หลายรายได้อุทิศห้องสมุดนั้น เป็นแหล่งค้นคว้าวิจัยได้ บางทีจึงเรียกห้องสมุดประเภทนี้ว่า “ห้อง ส มุ ด วิ จั ย (Research libraries)” ก็ มี เ ช่ น The Folger Shakespeare Library ในกรุ ง วอชิ ง ตั น ดี .ซี . เจ้ า ของเดิ ม คื อ
  • 16. Henry K.Floger เขาได้รวบรวมงานเขียนของวิลเลียม เช็คสเปียร์ หวี ชาวอั งกฤษไว้ ชื่ อ เรื่ อ งละไม่ ตำ่า กว่ า 70 ฉบั บ นั บ แต่ งานชิ้ น แรกของเช็กส์เปีย ร์ และฉบั บพิ มพ์ ค รั้ งแรก ๆ เขาสะสมมาเรื่ อ ย ๆ จนกระทั่งปี ค.ศ.1932 เขาก็เปิดห้องสมุดของเขาให้ผู้สนใจเข้า ศึกษาค้นคว้าได้โดยห้องสมุดของเขาเด่นในด้านวรรณคดีอังกฤษ สมัยอลิซาเบ็ธ และประวัติศาสตร์ของอังกฤษ สำาหรับในประเทศไทยนั้นบุคคลที่เป็นนักวิชาการเด่น ๆ มักจะ มีห้องสมุดส่วนตัวของตัวเอง แต่ยังไม่มีผู้ใดเปิดให้บุคคลอื่นเข้าใช้ ค้นคว้าอย่างอิสระได้ เช่น ห้องสมุดที่บ้าน ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ห้องสมุดของคุณ วิล าส มณี วัต ห้อ งสมุดของคุ ณสุ ชาติ สวัส ดิศรี บางท่านเมื่อเสียชีวิตไปแล้ว ทายาทก็มอบหนังสือให้กับห้องสมุด ของสถาบันอุด มศึ กษาบางแห่ ง และทางห้ อ งสมุ ด สถาบั น นั้ น ก็ จั ด ห้ อ ง พิ เ ศ ษ เ ก็ บ ห นั ง สื อ เ ห ล่ า นั้ น ไ ว้ แ ล้ ว แ ต่ ชื่ อ ห้ อ ง ใ ห้ เ ป็ น เกี ย รติ ป ระวั ติ เช่ น ห้ อ งขจร สุ ข -พานิ ช ในสำา นั ก หอสมุ ด กลาง มศว. ประสานมิตร มีเอกสารทางประวัติศาสตร์ที่ดี ๆ อยู่มาก  ห้ อ งสมุ ด เสี ย ค่ า บำา รุ ง (Subscription Libraries) ห้องสมุดประเภทนี้มีลักษณะกึ่งเป็นห้องสมุดประชาชนกึ่งเป็นห้อง สมุดส่วนตัว นิยมตั้งกันแพร่หลายในศตวรรษที่ 17 ถึง ศตวรรษที่ 19 ส่ ว นใหญ่ ก่ อ ตั้ ง ขึ้ น มาโดยสมาคมนั ก วิ ช าการในอาชี พ ใด อาชี พ หนึ่ ง แล้ ว เปิ ด โอกาสให้ บุ ค คลภายนอกเสี ย ค่ า บำา รุ ง เป็ น สมาชิ ก เพื่ อ เข้ า ไปค้ น คว้ า ได้ ปั จ จุ บั น ห้ อ งสมุ ด ประเภทนี้ ไ ด้ ยุ ติ กิ จ การไปหรื อ ไม่ ก็ ย กให้ แ ก่ ส าธารณะ เพื่ อ ทำา เป็ น ห้ อ งสมุ ด ประชาชนไปก็มี อย่างไรก็ดี ยังมีบางแห่งที่เปิดดำาเนินการจนถึง ทุ ก วั น นี้ ที่ มี ชื่ อ เสี ย งม าก ได้ แก่ The Library Company of Philadelphia ซึ่ ง ก่ อ ตั้ ง โดย เบนจามิ น แฟรงก์ ก ลิ น เมื่ อ ปี ค.ศ. 1807  หอจดหมายเหตุ (Archives) จดหมายเหตุ ห มาย ถึ ง เอกสารต้ น ฉบั บ รายงาน สื่ อ โสตทั ศ น์ ที่ บั น ทึ ก กิ จ กรรมหรื อ ธุ ร กิ จ ของทางราชการหรื อ เอกชน และมี ก ารเก็ บ รั ก ษาไว้ ใ นรู ป ลักษณะเดิมเพื่อประโยชน์ในการศึกษาด้านประวัติศาสตร์ ในสมัยก่อนการเก็บจดหมายเหตุ จะเก็บรวบรวมไว้กับวัสดุ ห้ อ งสมุ ด อื่ น ๆ แม้ ก ระทั่ ง มาถึ ง กลางศตวรรษที่ 15 ซึ่ ง ได้ มี ก าร คิ ด ค้ น วิ ธี ก ารพิ ม พ์ ขึ้ น มาได้ แ ล้ ว ก็ ต าม สิ่ ง พิ ม พ์ ที่ มี ลั ก ษณะเป็ น จดหมายเหตุ กับ ต้นฉบับตัวเขียนที่เป็นจดหมายเหตุ ก็ยังคงเก็บไว้ ด้ ว ยกั น จนมาถึ งสมั ย ปฏิ วั ติ อุ ต สาหกรรม (French Revolution) จึงได้เริ่มหาวิธีบริหารจดหมายเหตุให้เป็นระบบ มีการคิดวิธีการ บำารุงรักษาจดหมายเหตุเก่า ๆ ให้คงสภาพเดิมไว้ให้นานต่อไป ใน
  • 17. ประเทศที่เจริญแล้ว จดหมายเหตุที่เป็นของทางราชการ รัฐบาล จะตั้ ง ห น่ ว ย ง า นขึ้ นม า ดู แ ล รั บผิ ด ช อ บ แล้ ว เ ปิ ด บริ ก าร ใ ห้ ประชาชนเข้ า ไปศึ ก ษาค้ น คว้ า ได้ แต่ ล ะประเทศจึ ง มั ก จะมี ห อ จดหมายเหตุ ป ระจำา ชาติ ข องตน เช่ น The Archives Nationals ในประเทศฝรั่งเศส U.S. National Archives ในสหรัฐอเมริกา ศาสตร์ เกี่ ยวกับ การบริห ารจดหมายเหตุนั้น จะศึ ก ษาเกี่ ย ว กับการจัดการทั่วไป การประเมิ นคุณค่าการลงทะเบี ยน การจัด เก็ บ จดหมายเหตุ การออกแบบสร้ า งอาคารและชั้ น สำา หรั บ จดหมายเหตุ การบำา รุ ง รั ก ษาและการฟื้ น สภาพชำา รุ ด ของ จ ด ห ม า ย เ ห ตุ ก า ร ใ ห้ บ ริ ก า ร ก า ร จั ด แ ส ด ง นิ ท ร ร ศ ก า ร จดหมายเหตุ ปั จ จุ บั น ศาสตร์ นี้ ได้ มี ก ารเปิ ด สอนกั น ในโรงเรี ย น บรรณารักษศาสตร์ตามมหาวิทยาลัยต่าง ๆ ในต่างประเทศ สำา หรับประเทศไทยนั้นก็มีหอจดหมายเหตุแห่งชาติ ซึ่งอยู่ ในความดูแลของกองหอจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร ตั้ง อยู่ ในบริ เวณหอสมุ ด แห่ งชาติ ท่ า วาสุ ก รี กองนี้ มี ห น้ า ที่ ดำา เนิ น งาน บันทึกเหตุการณ์ประจำาวัน แปลและเรียบเรียง เก็บเอกสาร สำาคัญของชาติทั้งในอดีตและปัจจุบัน 2. แหล่ ง สารสนเทศอื ่ น ๆ 2.1 ศู น ย์ ส ารนิ เ ทศหรื อ ศู น ย์ บ ริ ก ารเอกสาร ศู น ย์ ส า ร นิ เ ท ศ ห รื อ ศู น ย์ บ ริ ก า ร เ อ ก ส า ร (Information centers or Documentation center) หมายถึ ง หน่ ว ยงานที่ ทำา หน้าที่จัดหา จัดเก็บ และเผยแพร่ ในวงจำา กัด โดยเน้นที่เนื้อหา สาระมากกว่าตัวเอกสาร และมุ่งเน้นการให้บริการถึงตัวผู้ใช้ตาม ความต้องการ บุคลากรของศูนย์ประกอบด้ว ยนั ก เอกสารสรเทศ นักบรรณานุกรม นักวิจัย บรรณารักษ์ ศูนย์อาจจะรวมหน้าที่ของ ห้องสมุ ด และขยายบทบาทหรื อกิ จกรรมรวมถึ งหน้ าที่ ใกล้ เ คี ย ง เช่น การเขียนรายงานทางวิชาการ สาระสังเขป บริการคัดเลือก และเผยแพร่สารนิเทศ และบริก ารค้น คว้าจากเอกสารให้แก่ผู้ใช้ บริการ เป็นต้น ศูนย์บริการเอกสารจะเน้นวิธีการดำาเนินงานเกี่ยว กับเอกสาร ในขณะที่ศูนย์สารนิเทศจะเน้นถึงการให้บริการแก่ผู้ ใช้ 2.2 ศู น ย์ ข ้ อ มู ล
  • 18. ศูนย์ข้อมูล (Data center) เป็นแหล่งบริการสารนิเทศที่อยู่ ในสถาบั น การศึ ก ษา ในห้ อ งปฏิ บั ติ ก าร หรื อ ในศู น ย์ วิ จั ย ต่ า ง มีหน้าที่ในการผลิตหรือรวบรวมข้อมูล ตัวเลขสถิติต่าง ๆ เพื่อเผย แพร่แก่ผู้ต้องการอย่างมีระบบ ข้อมูลที่จัดเก็บส่วนใหญ่เป็นข้อมูล ดิบหรือเป็นข้อมูลที่มีความสำาคัญ ที่ใช้อยู่ในการดำาเนินงานซึ่งมัก เกี่ยวข้องกับภารกิจของหน่ว ยงาน และถ้ามีข อบเขตกว้างขวาง ขึ้ น เรี ย กว่ า คลั ง ข้ อ มู ล ศู น ย์ ข้ อ มู ล ในประเทศไทยที่ น่ า สนใจ ได้แก่ ศูนย์ขอมูลพลังงานแห่งประเทศไทยของสำานักงานพลังงาน ้ แห่ ง ประเทศไทย กองข้ อ มู ล การค้ า ของกรมพาณิ ช ย์ สั ม พั น ธ์ เป็นต้น 2.3 หน่ ว ยงานสถิ ต ิ หน่ ว ยงานสถิ ติ (Statistical Officer) หน่ ว ยทะเบี ย นสถิ ติ เป็นแหล่งรับจดทะเบียน รวบรวมหลักฐานการจดทะเบียน ข้อมูล และสถิติที่เกี่ยวข้อง อาจดำาเนินงานโดยมีขอบเขตเฉพาะและงาน ทะเบีย นเฉพาะเรื่อ งตามขอบเขตของภารกิ จ หน่ วยงานสถิ ติ ใน ประเทศไทยที่น่าสนใจ ได้แก่ ศูนย์สถิติการพาณิชย์ของกระทรวง พาณิชย์ สำานักงานสถิติแห่งชาติ ศูนย์คอมพิวเตอร์กระทรวงการ ค ลั ง สำา นั ก ง า น ค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร วิ จั ย แ ห่ ง ช า ติ ส ถ า บั น ประชากรศาสตร์ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นต้น 2.4 ศู น ย์ ว ิ เ คราะห์ ส ารนิ เ ทศ ศู น ย์ วิ เ คราะห์ ส ารนิ เ ทศ (Information analysis centers) คื อ หน่ ว ยงานที่ ทำา หน้ า ที่ ค้ น คื น เลื อ กสรร ประเมิ น ค่ า และ สั งเคราะห์ ส ารนิ เ ทศเฉพาะวิ ช า เพื่ อ ให้ คำา ตอบซึ่ ง เป็ น แนวทาง เลือกเพื่อแก้ไขปัญหาของผู้ใช้ สารนิเทศที่นำาเสนอเป็นสารนิเทศ เฉพาะวิชา ซึ่งส่วนใหญ่ไม่ได้ตีพิมพ์เผยแพร่แต่ดำาเนินการในรูป แบบที่ ส ะดวก ประหยั ด เวลาผู้ ใ ช้ ศู น ย์ วิ เ คราะห์ ส ารสนเทศมี ประโยชน์ ต่ อ นั ก วิ ช าการ นั ก วิ จั ย คื อ ช่ ว ยให้ ส ามารถติ ด ตาม กิจกรรม ความรู้และสารนิเทศใหม่ ๆ ในสาขาวิชาที่ตนเชี่ยวชาญ หรือต้องการ ศูนย์วิเคราะห์สารนิเทศส่วนใหญ่จะตั้งอยู่หรือเป็น ส่วนหนึ่งของศูนย์วิจัย 2.5 ศู น ย์ แ จกจ่ า ยสารนิ เ ทศ ศู น ย์ แ จกจ่ า ยสารนิ เ ทศ (Clearing houses) เป็ น สถาบั น รวบรวมสารนิเทศที่มีแหล่งผลิตกระจัดกระจาย เพื่อแจกจ่ายแก่ผู้
  • 19. ใช้ ช่วยอำา นวยความสะดวกในการเข้าถึงสารนิเทศ โดยเฉพาะ สารนิเทศที่ไม่ได้ตีพิมพ์เผยแพร่จากแหล่งเดียวกัน ศูนย์แจกจ่าย สารนิเทศอาจดำาเนินงานเป็นอิสระ หรือเป็นหน่วยงานเฉพาะของ หน่วยงานสารนิเทศ ผู้ผลิตเอกสารจะส่งข่าวสารให้ศูนย์แจกจ่าย สารนิเทศได้ทราบว่ามีการผลิตเอกสารอะไรบ้าง เมื่อศูนย์แจกจ่าย สารนิเทศได้รับข่าวสารแล้วแจ้งสารนิเทศต่อไปในรูปของการจัด ทำา บรรณานุ ก รม ดรรชนี ตลอดจนวิ ธี ก ารอื่ น ๆ หน่ ว ยงานที่ หน้ า ที่ เ ป็ น ศู น ย์ แ จกจ่ า ยสารนิ เ ทศที่ สำา คั ญ ในประเทศไทยคื อ หอสมุดแห่งชาติ และห้องสมุดยูเนสโก เป็นต้น 2.6 ศู น ย์ แ หล่ ง สารนิ เ ทศ ศู น ย์ แ หล่ ง สารนิ เ ทศ (Referral centers) เป็ น สถาบั น ที่ ทำา หน้าที่ในการให้บริการตอบคำาถามของผู้ใช้ โดยการชี้แนะผู้ใช้ไป ยังแหล่งสารนิเทศต่าง ๆ เช่น สิ่งพิมพ์สถาบันบริการสารนิเทศต่าง ๆ ซึ่งจัดทำาขึ้นและปรับปรุงให้ทันสมัยอยู่เสมอ จะไม่จัดหา จัดเก็บ และให้บริการสารนิเทศที่เป็นคำา ตอบแก่ผู้ใช้ โดยตรงดังเช่ นห้อง สมุดหรือสถาบันบริ การสารนิเทศอื่ น ๆ ศูนย์ แนะแหล่งสานิ เ ทศที่ สำาคัญในประเทศไทย ได้แก่ สถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร์ เป็นต้น 2.7 สถาบั น บริ ก ารสารสนเทศเชิ ง พาณิ ช ย์ ส ถ า บั น บ ริ ก า ร ส า ร ส น เ ท ศ เ ชิ ง พ า ณิ ช ย์ (Commercial information service centers) เ ป็ น ส ถ า บั น ที่ จั ด ใ ห้ บ ริ ก า ร สารนิเทศโดยคิดค่าบริการ เนื่องจากผู้ใช้บริการต้องการความถูก ต้ อ ง สะดวก รวดเร็ ว และทั น สมั ย จึ งต้ อ งเสี ย ค่ า ใช้ จ่ า ย สถาบั น บริ ก ารสารนิ เ ทศเชิ ง พาณิ ช ย์ มี ก ารดำา เนิ น งานในลั ก ษณะที่ เ ป็ น ธุ ร กิ จ และจั ด ให้ บ ริ ก ารสารนิ เ ทศตามความต้ อ งการของผู้ ใ ช้ ใ น ลักษณะดังนี้  บริษัทค้าสารนิเทศ ดำาเนินธุรกิจด้านการจัดดำาเนิน การ วิเคราะห์ สื่อสาร และจัดส่งสารนิเทศที่ได้รับจากการตรวจ สอบ วิจัยหรือศึกษาแล้วไปยังลูกค้า  นายหน้าค้าสารนิเทศ หมายถึง บุคคลหรือองค์กร ซึ่งทำา ธุรกิจบริการรวบรวม จัดเก็บประมวลผล ประเมินค่ า และ เผลแพร่สารนิเทศตามความต้องการของลูกค้า โดยมีบริการอย่าง กว้ า งขวางหลายรู ป แบบ เช่ น การจั ด ส่ ง เอกสาร การค้ น สารนิเทศ บริการเขียนโครงร่างการวิจัย ทำาวิจัย เขียนรายงาน
  • 20. เขียนสุนทรพจน์ วิเคราะห์ตลาด งานบรรณาธิการ การแปล การ จัดทำาโฆษณา เป็นต้น  ฐานข้อมู ล คื อ แหล่ งสะสมข้อ มู ล ในรู แ บบที่ อ่ าน ได้โดยเครื่องคอมพิวเตอร์ แบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ ฐานข้อมูล อ้างอิง และฐานข้อมูลต้นแหล่ง องค์กรที่ผลิตฐานข้อ มูล ได้ แก่ องค์ กรทางการค้ า องค์ก รของรั ฐ และองค์ ก ารระหว่ า งประเทศ ซึ่ ง อาจเป็ น ผู้ จำา หน่ า ยฐานข้ อ มู ล เองหรื อ มอบลิ ข สิ ท ธิ์ ใ ห้ บ ริ ษั ท ตัวแทนเป็นผู้จำาหน่าย ٦.٩ บุ ค คล บุคคลก็ถือเป็นแหล่งสารนิเทศที่สำา คัญอีกแหล่งหนึ่ง ได้แก่ ผู้เชี่ยวชาญในสาขาวิชาการต่าง ๆ ถ้าเป็นนักวิชาการหรือนักวิจัย จะมี ห น่ ว ยงานบางแห่ ง ได้ ร วบรวมชื่ อ บุ ค คลเหล่ า นั้ น ไว้ ใ ห้ เ ป็ น แหล่งค้นได้ เช่น ทำา เนีย บนั ก วิจั ย ของศูน ย์ข้อ สนเทศการวิจั ย สภาวิ จั ย แห่ ง ชาติ หรื อ หนั ง สื อ รวบรวมประวั ติ ศิ ล ปิ น แห่ ง ชาติ หรื อ บุ ค คลดี เ ด่ น ทางวั ฒ นธรรม ของ สำา นั ก งานคณะกรรมการ วัฒนธรรมแห่งชาติ หรือ ประวัติคนไทยตัวอย่าง ของ มูลนิธิธาร นำ้าใจ เป็นต้น แหล่งสารนิเทศบุคคลจะเป็นแหล่งที่ให้ความรู้เชิง ทฤษฎีและปฏิบัติอย่างดียิ่ง 6.10 วั ด จั ด เป็ น แหล่ ง วิ ท ยาการที่ ท รงคุ ณ ค่ า ที่ จ ะศึ ก ษาหาความรู้ ด้ านสถาปั ต ยกรรม จิ ต รกรรม พุ ทธประวั ติ อารยธรรมท้ อ งถิ่ น จารึ ก ใบลาน หนั ง สื อ หายาก บางแห่ ง อาจให้ ข้ อ มู ล ด้ า น ประวัติศาสตร์ อักษรศาสตร์ และสังคมศาสตร์อีกด้วย 6.11 หอศิ ล ป์ แ ละพิ พ ิ ธ ภั ณ ฑสถานแห่ ง ชาติ 6.12 เมื อ งโบราณ 6.13 สวนสั ต ว์ 6.14 แ ห ล ่ ง ศ ึ ก ษ า พ ฤ ก ษ ศ า ส ต ร ์ แ ล ะ ธ ร ร ม ช า ต ิ อุ ท ยานแห่ ง ชาติ วนอุ ท ยาน สวนพฤกษชาติ
  • 21. 6.15 สถานี ว ิ ท ยุ โ ทรทั ศ น์ 6.16 แหล่ ง ข่ า วสารของทางราชการ เช่น กองข่าว งานประชาสัมพันธ์ สำานักนายกรัฐมนตรี มีกองงานโฆษก เป็น แหล่งเผยแพร่ข่าวสารของรัฐบาล 6.17 แหล่ ง ข่ า วสารขององค์ ก ารระหว่ า งประเทศ เช่น สำานักแถลงข่าวสหประชาชาติ 6.18 แหล่ ง ข่ า วสารของสถานเอกอั ค รราชฑู ต ประเทศต่ า ง ๆ เช่น สำานักข่าวสารญี่ปุ่น สำานักข่าวสารอเมริกัน เป็นต้น บริ ก ารสารสนเทศในห้ อ งสมุ ด แหล่งสารนิเทศประเภทห้องสมุด เมื่อจัดหารวบรวม ทรัพยากรสารนิเทศต่าง ๆ ยังต้องมีระบบการจัดการเพื่อให้ผู้ใช้ เข้าถึงหรือได้รับทรัพยากรสารนิเทศตามที่ต้องการได้อย่าง รวดเร็วที่สุด และบริการสารนิเทศของห้องสมุดอาจจำาแนก ลักษณะออกเป็น 2 ประเภทคือ การบริการภายในห้องสมุด (Internal Service) และ การบริการภายนอกห้องสมุด (External Service) การบริการภายในห้องสมุด (Internal Service) ได้แก่ 1. บริการยืม - คืน (Circulation Services) คือ บริการให้ ยื ม - คื นวั สดุ สารนิ เทศประเภทต่ าง ๆ ตามระเบีย บของห้อ งสมุ ด เพื่ อ ให้ ค วามสะดวกแก่ ผู้ ใ ช้ นำา สารนิ เ ทศนั้ น ออกไปค้ น คว้ า นอก ห้องสมุดได้ภายในระยะเวลาที่กำาหนด ในกรณีที่ไม่นำามาคืนตาม กำาหนด ผูยืมจะต้องเสียค่าปรับให้กับห้องสมุดด้วย ้ 2. บริการตอบคำาถามและช่วยการค้นคว้า (Reference and Information Services) ห้ อ งสมุ ด จั ด หาบรรณารั ก ษ์ ที่ มี ค วามรู้ ความชำา นาญ ไว้ บ ริ ก ารตอบคำา ถาม ทั้ ง คำา ถามทั่ ว ๆ ไป และ คำา ถามทางวิ ช าการ ซึ่ ง ต้ อ งค้ น หาคำา ตอบจากหนั ง สื อ อ้ า งอิ ง ประเภทต่ า ง ๆ ปั จ จุ บั น บริ ก ารตอบคำา ถามทางโทรศั พ ท์ แ ละทาง ไปรษณีย์ได้รับความนิยมมากยิ่งขึ้น บางหน่วยงานจัดบริการใน ระบบ On-Line ตลอด 24 ชั่วโมง
  • 22. 3. บริ ก ารส อนหรื อ แนะนำา การ ใช้ ห้ อ งส มุ ด (Library Instructional Services) สามารถจั ด ได้ ห ลายรู ป แบบเช่ น จั ด ส อ น เ ป็ น ร า ย วิ ช า ห นึ่ ง ใ น ห ลั ก สู ต ร ข อ ง ส ถ า บั น ก า ร ศึ ก ษ า ปฐมนิเทศให้ผู้ใช้ทราบบริก ารของห้องสมุด โดยการนำา ชมหรือ ฉายภาพยนต์ จั ด ทำา คู่ มื อ การใช้ ห้ อ งสมุ ด เพื่ อ ให้ ข้ อ มู ล ประวั ติ ของห้องสมุด วิธีใช้ทรัพยากรสารนิเทศ บริการ ระเบียบและข้อ ควรปฏิบัติในการใช้ห้องสมุด 4. บริ ก ารถ่ า ยเอกสาร (Photocopy Services) เพื่ อ ให้ ความสะดวดและประหยัดเวลาในการคัดลอกแก่ผู้ใช้ โดยผู้ใช้เสีย ค่าใช้จ่าย 5. บริการจัดทำาดรรชนีวารสารและสาระสังเขป (Indexing and Abstracting Services) เพื่อช่วยผู้ใช้ในการค้นหาบทความ วารสาร อาจอยู่ ใ นรู ป ของบั ต รรายการหรื อ จั ด พิ ม พ์ เ ป็ น รู ป เล่ ม บอกรายละเอียดทางบรรณานุกรม ผู้ใช้จะทราบว่าบทความนั้นอยู่ ในวารสารหรือหนังสือพิมพ์ฉบับใด วัน เดือน ปี และหน้าอะไร สำาหรับสาระสังเขป จะย่อเรื่องของบทความนั้นให้ด้วย 6. บ ริ ก า ร ร ว บ ร ว ม บ ร ร ณ า นุ ก ร ม (Bibliographical Services) คื อ บริ ก ารจั ด ทำา รายชื่ อ หนั ง สื อ เอกสาร วารสาร เพื่อใช้ประกอบการค้นคว้าวิจัยเรื่องใดเรื่องหนึ่ง 7. บ ริ ก า ร ข่ า ว ส า ร ทั น ส มั ย (Current Awareness Services) คื อ บ ริ ก า ร ช่ ว ย เ ส ริ ม ใ ห้ ผู้ ใ ช้ ติ ด ต า ม ข่ า ว ส า ร วิทยาการความก้าวหน้าใหม่ ๆ ในสาขาวิชาที่เกี่ยวข้องอาจทำาได้ ดังนี้ 7.1 ถ่ ายสำา เนาหน้ าสารบาญ วารสารฉบั บ ล่ าสุ ด ที่ ห้ อ ง สมุดได้รับออกเผยแพร่ 7.2 แจ้ งรายชื่ อ สิ่ งพิ ม พ์ ใหม่ ที่ ห้ อ งสมุ ด ได้ รั บ ประจำา วั น ให้ผู้ใช้ทราบ 7.3 หมุนเวียนวารสารฉบับล่าสุดให้ผู้ใช้ตามต้องการ 7.4 จัดทำารายชื่อวัสดุใหม่ 8. บริ ก ารเลื อ กสรรสารนิ เ ทศเพื่ อ เผยแพร่ เ ฉพาะบุ ค คล (Selective Dissemination of Information - S.D.I) เป็ นการ คัดเลือกสารนิเทศเฉพาะเรื่องให้แก่ผู้ใช้ที่แสดงความต้องการและ แจ้งเจ้าหน้าที่ไว้ 9. บริ ก ารหนั ง สื อ จอง (Reserved Book Services) เป็ น บริ ก ารที่ ห้ อ งสมุ ด จั ด แยกหนั ง สื อ ต่ า ง ๆ ที่ อ าจารย์ กำา หนดให้ นั ก ศึ ก ษาอ่ า นประกอบ โดยมี ร ะยะเวลาการยื ม ต่ า งจากการยื ม หนังสือทั่ว ๆ ไป
  • 23. 10. บ ริ ก า ร ยื ม ร ะ ห ว่ า ง ห้ อ ง ส มุ ด (Interlibrary Loan Services) เป็นบริการที่ห้องสมุดจัดยืมหนังสือ หรือวัสดุการอ่าน ที่ห้องสมุดไม่มีมาจากห้องสมุดอื่นตามที่ผู้ใช้ต้ องการ เป็น ความ ร่วมมือระหว่างห้องสมุด 11. บริ ก ารสื บ ค้ น ฐานข้ อ มู ล คอมพิ ว เตอร์ (Database Computer Services) ห้องสมุดได้จัดให้มีฐานข้อมูลในเรื่องต่าง ๆ ไว้บริการแก่ผู้ใช้ เช่น ฐานข้อมูลทรัพยากรสารนิเทศของห้อง ส มุ ด ฐ า น ข้ อ มู ล CD-ROM (Compact Disc-Read only Memory) และฐานข้ อ มู ล ระบบ On-Line ผู้ ใ ช้ ฐ านข้ อ มู ล ระบบ On-Line ต้องเสียค่าใช้จ่ายในการติดต่อสื่อสารด้วย 12. บริการพิเศษอื่น ๆ เช่น บริการการแปล บริการจัดส่ง เอกสาร บริ ก ารห้ อ งประชุ ม บริ ก ารแนะนำา การอ่ า น เพื่ อ ให้ ผู้ ใช้ได้รับความสะดวกยิ่งขึ้น 13. บริการโสตทัศนวัสดุ เป็นบริการที่ได้รับความนิยมจาก ผู้ใช้มาก เนื่องจากผู้ใช้ได้รับทั้งความเพลิดเพลินและความรู้ ห้อง สมุ ด จั ด เทป วิ ดี ทั ศ น์ สไลด์ แผ่ น ซี ดี -รอม พร้ อ มทั้ ง อุ ป กรณ์ ไ ว้ บริการ การบริการภายนอกห้องสมุด (External Service) 1. บริการความรู้ แ ก่ ชุม ชน (Community Services) เป็น บริ ก ารที่ ห้ อ งสมุ ด จั ด ให้ แ ก่ บุ ค คลทั่ ว ไป เช่ น จั ด ปาฐกถา การ อภิปราย การสาธิตความรู้เรื่องต่าง ๆ ฉายภาพยนต์ ฉายสไลด์ให้ ประชาชนได้รับข้อมูล ความรู้ต่าง ๆ ตลอดจนจัดกิจกรรมเพื่อส่ง เสริมการอ่าน 2. บริการห้องสมุดเคลื่อนที่