Giải pháp phát triển thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam.doc

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
ĐỀ TÀI:
GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ
TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI
SINH Ở VIỆT NAM
Sinh viên thực hiện : CAO QUÁCH YẾN
Lớp : ĐH30TC02
Giảng viên hướng dẫn: Ths. Trần Tuấn Vinh
1

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
ĐỀ TÀI:
GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ
TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI
SINH Ở VIỆT NAM
Sinh viên thực hiện : CAO QUÁCH YẾN
Lớp : ĐH30TC02
Giảng viên hướng dẫn:Ths. Trần Tuấn Vinh

TÓM TẮT
Thị trường chứng khoán cơ sở ra đời và phát triển đã góp phần làm tăng sự hấp dẫn
trên thị trường tài chính. Nhưng hiện nay thị trường chứng khoán còn nhiều rủi ro
cho nhà đầu tư: sự biến động giá, thanh khoản không ổn định và hàng hóa trên thị
trường chỉ bao gồm cổ phiếu và trái phiếu. Do đó, thị trường chứng khoán phái
được ra đời đáp ứng nhu cầu. Để đưa TTCK phái sinh nhanh chóng đi vào vận
hành, phát triển, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 42/NĐ-CP, ngày 5/5/2015 về
chứng khoán phái sinh và TTCK phái sinh cũng được ban hành. Và sau đó hàng lọat
nghị định, thông tư và quyết định được ban hành và luật chứng khoán được sửa đổi.
Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng thị trường chứng khoán phái sinh.
Mục đích chính là giúp cho nhà đầu tư phân tán rủi ro và kiếm lời. Ở Việt Nam, thị
trường chứng khoán phái sinh vừa ra đời vào ngày 10/8/2017 nên còn khá mới mẻ.
Do đó, Việt Nam cần hỏi kinh nghiệm để tránh những sai lầm của những quốc gia
có thị trường chứng khoán phái sinh phát triển.
Thị trường chứng khoán phái sinh cũng như thị trường chứng khoán cơ sở muốn
phát triển phải chịu sự tác động của nhiều yếu tố trên thị trường. Phân tích từ các
nghiên cứu, phỏng vấn, kết quả thu được có 5 yếu tố tác động đến phát triển thị
trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam gồm: con người,môi trường kinh tế, môi
trường pháp lí, định chế tài chính và công nghệ thông tin. Trên cơ sở kết quả phân
tích, một số gợi ý được đề xuất hỗ trợ thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt
Nam phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu đầu tư.
Từ khóa: Thị trường chứng khoán cơ sở, Thị trường chứng khoán phái sinh, công
cụ phái sinh
i

LỜI CAM ĐOAN
Tác giả xin cam đoan nội dung bài khóa luận tốt nghiệp hoàn toàn là công trình
nghiên cứu của bản thân tác giả, do chính tác giả thực hiện trong suốt quá trình
nghiên cứu cùng với sự hỗ trợ của giáo viên hướng dẫn, không hề sao chép công
trình của bất cứ cá nhân hay nhóm nào khác. Mọi thông tin sử dụng từ các công
trình khác đều được trích dẫn nguồn đầy đủ.
Tác giả xin cam đoan rằng mọi nội dung thông tin trong bài là trung thực và được
sự đồng ý của giáo viên hướng dẫn trước khi đưa vào bài.
Ngày … Tháng … Năm ….
Tác giả
CAO QUÁCH YẾN
ii

LỜI CẢM ƠN
Trước hết, xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô khoa Tài chính-Ngân Hàng, trường
ĐH Ngân Hàng TP.HCM, đã cung cấp kiến thức cần thiết trong suốt thời gian tác
giả ngồi trên ghế nhà trường, tạo điều kiện để tác giả có thể thực hiện đề tài khóa
luận tốt nghiệp tốt nhất.
Đặc biệt, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến giảng viên hướng dẫn của
mình, Ths. Trần Tuấn Vinh. Sự chỉ dẫn nhiệt tình và tâm huyết của thầy đã giúp đỡ
tác giả rất nhiều trong quá trình thực hiện đề tài.
Cuối cùng, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình và bạn bè, những người
đã luôn ở cạnh động viên, khích lệ, chia sẻ và hỗ trợ tác giả trong suốt thời gian
thực hiện đề tài nghiên cứu.
TP.HCM, ngày… tháng … năm …
Tác giả
CAO QUÁCH YẾN
iii

MỤC LỤC
TÓM TẮT ................................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................ii
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................ vii
DANH MỤC BẢNG................................................................................................. ix
DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. ix
PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN ................................................................................ 4
1.1 LÝ LUẬN VỀ CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VÀ THỊ TRƯỜNG
CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH ............................................................................. 4
1.1.1 Lý luận về chứng khoán phái sinh.......................................................... 4
1.1.1.1 Khái niệm về chứng khoán phái sinh .............................................. 4
1.1.1.2 Lịch sử hình thành chứng khoán phái sinh...................................... 4
1.1.1.3 Phân loại chứng khoán phái sinh..................................................... 7
1.1.2 Lý luận về thị trường chứng khoán phái sinh....................................... 17
1.1.2.1 Khái niệm ...................................................................................... 17
1.1.2.2 Vai trò của thị trường chứng khoán phái sinh............................... 18
1.1.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của thị trường chứng
khoán phái sinh............................................................................................. 20
1.2 KHẢO LƯỢC CÁC NGHIÊN CỨU VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG
KHOÁN PHÁI SINH........................................................................................... 24
1.3 KINH NGHIỆM THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH Ở MỘT
SỐ QUỐC GIA .................................................................................................... 27
1.3.1 Kinh nghiệm ở các quốc gia có thị trường chứng khoán phái sinh phát
triển nhất........................................................................................................... 27
1.3.1.1 Mỹ.................................................................................................. 27
1.3.1.2 Anh ................................................................................................ 29
1.3.1.3 Nhật Bản........................................................................................ 30
iv

1.3.2 Kinh nghiệm của các quốc gia châu Á có thị trường chứng khoán phái
sinh phát triển .................................................................................................... 31
1.3.2.1 Đài Loan ......................................................................................... 31
1.3.2.2 Hàn Quốc ....................................................................................... 32
1.3.2.3 Singapore ....................................................................................... 34
CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH TẠI
VIỆT NAM ............................................................................................................... 37
2.1QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG
CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2017 ........................... 37
2.1.1 Sơ lược các văn bản pháp luật tạo tiền đề cho sự hình thành và phát
triển của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam. ..................................... 37
2.1.2 Tình hoạt động của thị trường phái sinh Việt Nam trong 2017 ............ 39
2.2MÔ HÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI
SINH VIỆT NAM ................................................................................................. 42
2.2.1 Sở giao dịch CKPS ................................................................................ 42
2.2.2 Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (CCP): .............................. 43
2.2.3 Thành viên bù trừ .................................................................................. 46
2.3HÀNG HÓA TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH
VIỆT NAM ........................................................................................................... 46
2.4THỰC TRẠNG CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN
CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM ..................... 53
2.4.1 Nhân tố nhà đầu tư ................................................................................ 54
2.4.2 Môi trường kinh tế ................................................................................ 56
2.4.3 Môi trường pháp lí ................................................................................ 60
2.4.4 Định chế tài chính ................................................................................. 62
2.4.5 Công nghệ thông tin .............................................................................. 65
CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI
SINH TẠI VIỆT NAM ............................................................................................. 67
3.1ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI
SINH CỦA CHÍNH PHỦ ..................................................................................... 67
v

3.2 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ
PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM
69
3.2.1 Nhà đầu tư ............................................................................................ 69
3.2.2 Môi trường kinh tế................................................................................ 70
3.2.3 Môi trường pháp lí................................................................................ 72
3.2.4 Định chế tài chính................................................................................. 73
3.2.5 Công nghệ-Kỹ thuật ............................................................................. 74
3.3 KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CƠ QUAN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC................. 74
KẾT LUẬN.............................................................................................................. 78
TÀI LIỆU KHAM KHẢO ....................................................................................... 79
vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt Nguyên nghĩa
CBOE Chicago Board Options Exchange
CBOT Chicago Board of Trade
CCPS Công cụ phái sinh
CCP Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam
CFTC Uỷ ban Giám sát giao dịch hàng hóa tương lai
CKPS Chứng khoán phái sinh
CME Sàn giao dịch hàng hóa Chicago
CP Chính phủ
CPI Lạm phát
CTCK Công ty chứng khoán
CTTC Công ty tài chính
CSTT Chính sách tiền tệ
HĐKH Hợp đồng kỳ hạn
HĐQC Hợp đồng quyền chọn
HĐTL Hợp đồng tương lai
HNX Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội
HSC Công ty cổ phần chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh
MBS Công ty cổ phần chứng khoán MB
NĐT Nhà đầu tư
NHNN Ngân hàng Nhà Nước
NHTM Ngân hàng Thương mại
NYBOT Uỷ ban giao dịch New York
OSE Sở giao dịch chứng khoán Osaka
OTC Thị trường phi tập trung
SEC Uỷ ban chứng khoán Hoa Kỳ
SFC Uỷ ban hợp đồng tương lai và chứng khoán
vii

SGDCK Sở giao dịch chứng khoán
SSI Công ty cổ phần chứng khoán Sài Gòn
TCTD Tổ chức tín dụng
TIFFE Sở giao dịch hợp đồng tương lai tài chính quốc tế Tokyo
TSE Sở giao dịch chứng khoán Tokyo
TTCK Thị trường chứng khoán
TTCKPS Thị trường chứng khoán phái sinh
TVGD Thành viên giao dịch
UBCK Uỷ ban chứng khoán
UBCKNN Uỷ ban chứng khoán nhà nước
VCSC Công ty cổ phần chứng khoán Bản Việt
VPBS
Công ty cổ phần chứng khoán Ngân hàng Việt Nam Thịnh
vượng
VSD Trung tâm lưu kí chứng khoán
viii

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1.1.3. 1 Sự khác nhau giữa hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai .......... 16
Bảng 1.3.2.1. 1 Sản phẩm chứng khoán phái của Đài Loan……………………….32
Bảng 1.3.2.2. 1 Thời gian ra đời của các sản phẩm phái ở Hàn Quốc……………..33
Bảng 2.1.2. 1 Khối lượng và giá trị giao dịch phái sinh 2017……………………..40
Bảng 2.3. 1 Đặc tính cơ bản HĐTL chỉ số cổ phiếu ................................................ 48
Bảng 2.3. 2 Đặc tính cơ bản của HĐTL trái phiếu chính phủ……………………...50
Bảng 2.4.4. 1 Thị phần môi giới HĐTL của CTCK trong năm 2017……………...63
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1.1.3. 1 Phân loại chứng khoán phái sinh ...................................................... 7
Hình 2.2 Mô hình hoạt động của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam……41
Hình 2.2.2. 1 Vị trí của CCP trên TTCKPS………………………………………..44
Hình 2.2.2. 2 Thành viên giao dịch CKPS............................................................... 45
Hình 2.2.3. 1 Thành viên bù trừ……………………………………………………46
Hình 2.4.1. 1 Sự tăng trưởng số lượng tài khoản trên TTCKPS năm 2017………..56
Hình 2.4.2. 1 Dấu hiệu nhận biết giai đoạn kinh tế………………………………...57
Hình 2.4.2. 2 GDP của Việt Nam............................................................................. 57
Hình 2.4.2. 3 CPI của Việt Nam .............................................................................. 58
ix

PHẦN MỞ ĐẦU
Lý do chọn đề tài
Thị trường chứng khoán Việt Nam ra đời vào tháng 7/2000 đã đánh dấu một bước
phát triển mới trên thị trường tài chính trong nước. Khoảng hơn 15 năm gần đây, thị
trường tài chính vươn lên mạnh mẽ, chứng tỏ vai trò quan trọng trong sự phát triển
đất nước trong phương diện kinh tế-xã hội. Song hành đó, thị trường chứng khoán
cũng ngày càng phát triển, càng được mở rộng về quy mô, mức độ phổ biến xã hội,
thu hút sự tham gia của đông đảo các nhà đầu tư trong và ngoài nước, môi giới và
hệ thống ngày càng hoàn thiện và phù hợp với chuẩn mực quốc tế.
Thị trường chứng khoán Việt Nam tuy đạt được nhiều bước ngoặc trên thị trường tài
chính nhưng còn gặp nhiều hạn chế. Sự biến động mạnh, bất thường và khó dự đoán
của thị trường, tính thanh khoản không ổn định, hàng hóa trên thị trường còn đơn
điệu gồm cổ phiếu và trái phiếu mà vẫn chưa có nhiều sản phẩm khác, điều này làm
nảy sinh nhiều loại rủi ro, gây ra nhiều tổn thất cho chủ thể trên thị trường và làm
giảm tính hấp dẫn và hiệu quả thị trường chứng khoán. Đứng trước vấn đề trên, nhu
cầu cần phải có công cụ giúp phòng ngừa rủi ro, giảm thiểu tổn thất cho nhà đầu tư,
tăng tính hấp dẫn và thúc đẩy phát triển hiệu quả thị trường chứng khoán đã ngày
càng trở nên cần thiết.
Với mục tiêu thỏa mãn nhu cầu của nhà đầu tư và đưa thị trường chứng khoán hoạt
động càng có hiệu quả và lớn mạnh, ngày 5/5/2015 Thủ tướng Chính phủ ban hành
Nghị định số 42/2015/NĐ-CP về chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán
phái sinh. Thị trường vốn này được đánh giá là một thị trường cấp cao, được vận
hành dựa trên hệ thống chứng khoán cơ sở. Thị trường chứng khoán phái sinh đã
được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng lâu đời nhưng đối với Việt Nam thì đây là
thị trường còn khá mới mẻ.
Ngày 10/8/2017, Thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam bắt đầu ra đời sau
quá trình chuẩn bị nguồn lực về tài chính, nhân lực và công nghệ. Tuy nhiên để thị
trường chứng khoán phái sinh phát triển vượt bậc song hành với thị trường chứng
1

khoán cơ sở thì cần phải đáp ứng những nhân tố nhất định. Vì vậy, tác giả chọn đề
tài “GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH Ở
VIỆT NAM” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp.
Mục tiêu nghiên cứu
Tác giả làm rõ thuật ngữ và hiểu được tầm quan trọng của Thị trường chứng khoán
phái sinh và các loại hợp đồng hiện đang vẫn được sử dụng trên thế giới; tìm hiểu
về cách thức hoạt động thị trường chứng khoán phái sinh của một vài nước trên thế
giới (3 quốc gia có thị trường chứng khoán phái sinh phát triển lâu đời và 3 quốc gia
có thị trường chứng khoán phái sinh phát triển trong khu vực); tìm hiểu thực trạng
của chứng khoán phái sinh tại Việt Nam; Đồng thời, tìm kiếm các nhân tố ảnh
hưởng đến thị trường; Từ đó, tác giả đề ra những giải pháp cụ thể để phát triển.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
 Đối tượng nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu các lý luận cơ bản về chứng
khoán phái sinh và các nhân tố ảnh hưởng đến việc phát triển TTCKPS ở Việt

Nam.

 Phạm vi nghiên cứu giới hạn ở một số vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến
việc xây dựng thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam
Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng chủ đạo là phương pháp nghiên cứu định tính, với các nội dung
cụ thể như sau:
Phương pháp thống kê mô tả: mô tả các nguồn dữ liệu, số liệu thu thập trong quá
trình nghiên cứu, cụ thể tác giả thu thập tài liệu và tư liệu từ các nguồn: các loại văn
bản của Bộ Tài Chính và Uỷ Ban chứng khoán Nhà nước, trang web của chứng
khoán, từ tạp chí chuyên ngành, kinh tế, tạp chí ở một số trường Đại học, khoá luận
và luận án.
Nghiên cứu đối chiếu: So sánh, đối chiếu giữa việc ra đời thị trường chứng khoán
phái sinh Việt Nam và một số quốc gia trên thế giới. Việt Nam có học hỏi và tuân 2

theo các nguyên tắc xây dựng sản phẩm, có sự chuẩn bị sẵn sàng và tránh được
những sai lầm.
Cách tiếp cận đi từ phân tích - tổng hợp: từ những thông tin có sẵn và thông tin
được tác giả xử lí, phân tích, tổng hợp để tìm ra những nhân tố ảnh hưởng đến thị
trường chứng khoán phái ở Việt Nam. Từ đó, tác giả sẽ đề xuất những phương
hướng để phát triển.
Phương pháp thống kê: hệ thống hóa tài liệu từ những tài liệu, thông tin thu thập
được sẽ được tác giả xử lí và tổng hợp để phục vụ cho việc nghiên cứu.
Bố cục đề tài
Chương 1. Cơ sở lý luận. Chương này tập trung giới thiệu về khái niệm, nguồn gốc
hình thành và giới thiệu các hợp đồng đang tồn tại trên thị trường chứng khoán
phái sinh. Đồng thời, chương này cũng đề cập đến các công trình nghiên cứu đã có
trước đây và học hỏi kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới.
Chương 2. Thực trạng thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. Ở chương
này, tác giả tập trung nói đến thực trạng: sản phẩm, cách thức vận hành, các quy
định, diễn biến trên thị trường. Đặc biệt chú trọng phân tích các nhân tố ảnh hưởng
đến thị trường chứng khoán phái sinh.
Chương 3. Giải pháp phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. Từ
những nhân tố ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán phái sinh, tác giả đề xuất
những giải phải cho từng nhân tố.
Ngoài ra, bài viết còn bao gồm các phần mở đầu, phần kết luận, danh mục bảng và
hình, mục lục và trích dẫn các tài liệu tham khảo.
3

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1 LÝ LUẬN VỀ CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VÀ THỊ TRƯỜNG
CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH
1.1.1 Lý luận về chứng khoán phái sinh
1.1.1.1 Khái niệm về chứng khoán phái sinh
Michael Chui (2012): “ Trong lĩnh vực tài chính kinh tế, một chứng khoán phái sinh
thường được gọi là một hợp đồng tài chính có giá trị được lấy từ giá trị của một tài
sản cơ bản. Có rất nhiều tài sản tài chính đã được sử dụng như cơ sở, bao gồm
chứng khoán hoặc chỉ số vốn cổ phần, các công cụ thu nhập cố định, ngoại tệ, hàng
hóa, các sự kiện tín dụng và thậm chí các chứng khoán phái sinh khác. Tùy thuộc
vào loại cơ sở, giá trị của hợp đồng phái sinh có thể được lấy từ giá vốn cổ phần
tương ứng, lãi suất, tỷ giá hối đoái, giá cả hàng hoá và xác suất của các sự kiện tín
dụng.”
Robbert E. Whaley (2007): “ Chứng khoán phái sinh là một thỏa thuận hợp đồng
thực hiện vào một ngày trong tương lai. Giá trị của nó phụ thuộc vào tài sản cơ sở
như cổ phiếu, trái phiếu, tiền tệ và hàng hóa”.
John Downes và Jordan Elliot Goodman (1991) : “ Chứng khoán phái sinh là một
hợp đồng có giá trị phụ thuộc vào kết quả hoạt động của một tài sản, tài chính gốc,
một chỉ số hoặc các công cụ đầu tư khác”.
John Hull (1989): “ Chứng khoán phái sinh là một chứng khoán mà giá trị của nó
phụ thuộc vào giá trị của một loại chứng khoán cơ sở”.
1.1.1.2 Lịch sử hình thành chứng khoán phái sinh
Trong bài nghiên cứu “The History of Derivatives: A Few Milestones” của hai tác
giả Steve Kummer và Christian Pauletto và bài nghiên cứu “A Short History of
Derivative Security Markets” của Ernst Juerg Weber đã lí giải nguồn gốc hình thành
4

và phát triển của chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh qua
từng giai đoạn cụ thể.
Khoảng thế kỷ 19 thì các hình thức giao dịch quyền chọn hàng hóa bắt đầu nhưng
không phát triển và cụ thể hóa. Các nhà buôn chỉ nghĩ đó là giao dịch hằng ngày và
không có điểm nổi bật.
Vào khoảng đầu năm 1900, một nhóm các công ty gọi là Hiệp hội các Nhà môi giới
và Kinh doanh quyền chọn mua và quyền chọn bán đã thành lập thị trường các
quyền chọn. Nếu một người nào đó muốn mua quyền chọn, một thành viên của hiệp
hội này sẽ tìm một người sẵn sàng muốn ký hợp đồng bán quyền chọn. Nếu công ty
thành viên không thể tìm được người bán, tự công ty sẽ bán quyền chọn. Vì vậy,
một công ty thành viên có thể vừa nhà môi giới- người mang người mua và người
bán đến với nhau- hoặc nhà kinh doanh-người thực sự thực hiện vị thế giao dịch.
Thị trường quyền chọn hoạt động trên thị trường OTC rất phát triển nhưng nó lại để
lộ ra nhiều khuyết điểm:
Thứ nhất, thị trường này không cung cấp cho người nắm giữ quyền chọn bán quyền
cho người khách trước thời gian đáo hạn. Điều này dẫn đến thị trường có tính thanh
khoản thấp.
Thứ hai, việc thực hiện hợp đồng của người bán chỉ được đảm bảo bởi công ty môi
giới kiêm kinh doanh. Nếu các công ty này phá sản thì dẫn đến người nắm giữ
quyền chọn sẽ bị lỗ vì rủi ro tín dụng.
Thứ ba, chi phí giao dịch tương đối cao.
Năm 1973, đánh dấu một dấu mốc quan trọng trong thị trường quyền chọn. Sàn giao
dịch Chicago Board of Trade (CBOT) lần đầu tiên tổ chức 1 sàn giao dịch giành
riêng cho cổ phiếu. Sàn giao dịch này được đặt tên Chicago Board Options
Exchange (CBOE) và mở cửa giao dịch vào 26/4/1973. Các hợp đồng quyền chọn
được bán đầu tiên vào 1977.
5

Sự thành công của CBOE là do khắc phục những nhược điểm khi giao dịch trên
OTC. CBOE đưa ra các tiêu chuẩn hóa các điều khoản và quy định của hợp đồng
quyền chọn, bổ sung trung tâm thanh toán đảm bảo cho người bán và người thực
hiện đúng nghĩa vụ. Chính vì thế, thị trường quyền chọn tăng tính thanh khoản,
giảm rủi ro tín dụng và khiến thị trường trở nên hấp dẫn hơn.
1980, các ngân hàng đầu tư bắt đầu suy nghĩ những hình thức hợp đồng mới để đáp
ứng nhu cầu của khách hàng. Một ý tưởng là đặt ra những tiêu chuẩn cho hợp đồng
kỳ hạn và hợp đồng tương lai trên các công cụ tài chính hoặc chỉ số. 1980, lần đầu
tiên trái phiếu kho bạc được giao dịch trên thị trường phi tập trung. Các hợp đồng
khác rất mới mẻ và khác lạ. Nhưng nhìn chung các hợp đồng thuộc nhóm hợp đồng
hoán đổi. 1981, hợp đồng hoán đổi lãi suất hoán đổi lãi suất đầu tiên được giao dịch.
Vào tháng 12 năm 1981, IMM đưa ra các hợp đồng thanh toán tiền mặt đầu tiên,
Eurodollar 3 tháng. Khi hết hạn, hợp đồng tương lai Eurodollar được thanh toán
bằng tiền mặt dựa trên mức lãi suất hiện tại cho một khoản thời gian 3 tháng
Eurodollar. Việc thanh toán tiền mặt đã làm cho việc đưa ra các sản phẩm phái sinh
trên các hợp đồng tương lai chứng khoán. 2/1982, the Kansas City Board of Trade
(KCBT) đã niêm yết chỉ số tương lai Value Line Composite và 4/1982 CME giao
dịch chỉ số tương lai S&P 500. Sau đó hàng loạt các nước trên thế giới cũng thay
đổi theo để phù hợp : The Sydney Future Exchange (2/1983), the London
International Financial Futures and Options Exchange (5/1984),…
6

1.1.1.3 Phân loại chứng khoán phái sinh
Hình 1.1.1.3. 1 Phân loại chứng khoán phái sinh
Chứng
khoán phái
sinh
Phương
Căn cứ theo
thức giao
điều kiện
dịch trên thị
hợp đồng
trường
Chứng Chứng
Hợp đồng Hợp đồng Hợp đồng
khoán phái khoán phái
Hoán đổi ...
sinh được sinh trên quyền chọn tương lai kì hạn
niêm yết OTC
Nguồn: Introduction to derivatives and risk management
Don M. Chance & Robert Brooks
Căn cứ vào phương thức giao dịch trên thị trường
Căn cứ vào phương thức giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh được chia
làm 2 nhóm: chứng khoán phái sinh OTC (over the counter), chứng khoán phái sinh
niêm yết.
Chứng khoán phái sinh niêm yết: là công cụ được giao dịch trên một sở giao dịch
chứng khoán với những điều khoản hợp đồng mang tính chuẩn hóa cao. Sở giao
dịch chứng khoán đóng vai trò tổ chức hoạt động giao dịch và, phối hợp với Trung
tâm thanh toán bù trừ, thực hiện các biện pháp cần thiết nhằm giảm thiểu rủi ro đối
tác, đảm bảo sự lành mạnh và ổn định của thị trường. Hợp đồng tương lai và quyền
chọn là những loại chứng khoán phái sinh niêm yết điển hình.
Chứng khoán phái sinh trên thị trường phi tập trung (OTC): là loại chứng khoán
phái sinh không được giao dịch thông qua một cơ chế có tổ chức và tập trung như
sở giao dịch mà trên cơ sở thỏa thuận, đàm phán giữa các bên. Các điều khoản của
hợp đồng trong trường hợp này không được chuẩn hóa mà có tính linh hoạt cao,
được thiết kế cho phù hợp với nhu cầu của mỗi bên tham gia. Hợp đồng kỳ hạn, hợp
đồng hoán đổi và một số loại quyền chọn là các chứng khoán phái sinh giao dịch
trên thị trường OTC.
7

Căn cứ theo điều kiện hợp đồng
Hợp đồng quyền chọn (Option)
Hợp đồng quyền chọn là là hợp đồng giữa 2 bên-người mua và người bán-trong đó
cho người mua quyền, nhưng không bắt buộc có nghĩa vụ là mua hoặc bán một
chứng khoán nào đó vào một ngày trong tương lai với giá được thỏa thuận vào ngày
hôm nay.
Hợp đồng quyền chọn được giao dịch trên cả thị trường OTC và thị trường niêm
yết. Nhưng phần lớn, hợp đồng quyền chọn được giao dịch trên OTC bởi vì:
Lợi thế thứ nhất là điều kiện và quy định các điều khoản được thiết kế phù hợp với
nhu cầu của từng khách hàng. Một số giao dịch có thể thực hiện ở thị trường phi tập
trung mà không thể thực hiện giao dịch trên sàn. Thứ nhất, các giao dịch quyền
chọn trên sàn giao dịch dựa trên một số cổ phiếu và chỉ số nhất định. Nếu nhà quản
trị cần một quyền chọn ứng với danh mục đầu tư riêng thì có thể tìm được quyền
tương thích với mục tiêu. Thứ hai, các quyền chọn trên sàn giao dịch đáo hạn vào
một ngày được quy định cụ thể. Thứ ba, khi quyền chọn có sẵn nhưng có thể đủ tính
thanh khoản để thực hiện những giao dịch lớn. Thứ tư, thị trường phi tập trung có
thể thiết kế nhiều sản phẩm phái sinh, không nhất thiết là chỉ có cổ phiếu.
Một lợi thế thứ hai là thị trường phi tập trung các thành viên tham gia thị trường
không cần được biết về các giao dịch đã hoàn tất. Trên sàn giao dịch quyền chọn,
nếu có một lệnh khối lượng lớn giao dịch sẽ phát đi tín hiệu thị trường có đều bất
ổn. Điều đó có thể làm cho thị trường hoảng loạn vì lo lắng thông tin.
Và một lợi thế khác là giao dịch trên thị trường phi tập trung ít hay không bị kiểm
soát. Đây là thỏa thuận giữa các bên tham gia thị trường dựa trên niềm tin, trung
thực và sự cư xử vì lợi ích song phương. Môi trường mua bán thông thoáng, không
có sự can thiệp của chính phủ.
Bên cạnh những lợi ích khi giao dịch quyền chọn trên thị trường OTC có những hạn
chế. Khi giao dịch OTC, khả năng xảy ra rủi ro tín dụng khá lớn. Ngoài rủi ro tín
dụng, qui mô của các giao dịch trên thị trường phi tập trung lớn hơn khả năng của
8

nhiều NĐT. Và có thể không biết rõ rãng giao dịch phi tập trung là đắt hay rẻ hơn
giao dịch trên sàn.
Đối với hợp đồng quyền chọn giao dịch trên sàn , các tiêu chuẩn được SGD quy
định một cách thống nhất, thông thường bao gồm:
Tài sản cơ sở: là tài sản mà giá công cụ phái sinh phù thuộc vào. Căn cứ để thiết kế
hợp đồng quyền chọn, cũng là đối tượng chuyển giao dịch mua/ bán giữa các bên
khi quyền chọn đáo hạn và được thực hiện.
Quy mô hợp đồng (hay hệ số nhân): Là số lượng hoặc giá trị tài sản cơ sở sẽ được
chuyển giao giữa các bên tham gia khi quyền chọn được thực hiện. Ví dụ: một hợp
đồng quyền chọn đối với S&P 100 có số nhân là 100; một NĐT mua một hợp đồng
thì thật ra đã mua quyền chọn chỉ số có giá trị 100x Chỉ số. Hệ số nhân cũng là giá
trị được dùng để xác định tổng mức phí (giá) của hợp đồng quyển chọn.
Giá thực hiện: Là mức giá mà người nắm giữ quyền chọn sẽ nhận được (phải trả)
nếu quyết định thực hiện quyền chọn bán (quyền chọn mua) đối với tài sản cơ sở.
Với mỗi loại tài sản cơ sở, sẽ có nhiều quyền chọn (mua và bán) với mức giá thực
hiện khác nhau cùng giao dịch trên SGDCK. Trên sàn giao dịch phái sinh, giá thực
hiện được chuẩn hóa. Giá thực hiện của mỗi quyền chọn được ấn định xoay quanh
giá thị trường hiện tại của tài sản cơ sở. Chênh lệch giữa các giá thực hiện do
SDGCK quy định tùy theo từng loại tài sản cơ sở cụ thể. Số lượng giá thực hiện
đảm bảo tại mỗi thời điểm đều có những quyền chọn với mức giá cao hơn, bằng và
thấp hơn giá hiện hành của tài sản cơ sở.
Ngày và tháng đáo hạn: Các hợp đồng quyền chọn đều có một thời gian hiệu lực
nhất định. Trong tháng đáo hạn, SGDCK sẽ ấn định một ngày đáo hạn cụ thể. Sau
ngày đó, quyền chọn sẽ không còn hiệu lực nữa, và quyền mua hoặc bán tài sản cơ
sở, nếu chưa được thực hiện sẽ không còn giá trị với người nắm giữ nó.
Kiểu thực hiện quyền: Quyền chọn có thể thực hiện theo kiểu châu Âu (chỉ được
thực hiện vào ngày đáo hạn) hoặc theo kiểu Mỹ (bất kỳ thời điểm nào trước và tại
ngày đáo hạn). Điều này được quy định rõ trong hợp đồng quyền chọn.
9

Phương thức thanh toán: phương thức thanh toán cho biết cách thức bên mua và bên
bán quyền chọn hoàn tất các quyền và nghĩa vụ của mình khi quyền chọn đáo hạn
và (hoặc) được thực hiện. Được thanh toán theo một trong hai hình thức là chuyển
giao vật chất hoặc thanh toán bằng tiền.
Giới hạn vị thế: Là số lượng tối đa hợp đồng quyền chọn mà một NĐT được quyền
nắm giữ. Giới hạn vị thế có thể khác nhau tùy thuộc loại tài sản cơ sở, tùy theo đối
tượng giao dịch. Mục đích của điều khoản này là đảm bảo tính bền vững của thị
trường, kiểm soát tình trạng lũng đoạn thị trường của một cá nhân hay một nhóm
NĐT nào đó.
Khối lượng mở (open interest): Khối lượng mở được định nghĩa là tổng số hợp đồng
quyền chọn còn hiệu lực, nghĩa là số hợp đồng chưa đáo hạn nhưng chưa được thực
hiện hoặc chưa được bù trừ bằng một vị thế nghịch đảo. Số liệu thống kê này
thường được tổng hợp cho từng tài sản cơ sở cụ thể, từng loại quyền chọn với một
mức giá thực hiện và tháng đáo hạn xác định. Khối lượng mở tăng lên là khi thêm
giao dịch vị thế và giảm đi sau các giao dịch đóng vị thế.
Thành viên tham gia thị trường gồm 3 bên: người mua quyền chọn, người
bán quyền chọn và cơ quan quản lí.
Người mua quyền chọn Người bán quyền chọn
Có quyền Có nghĩa vụ
Phải trả phí Nhận phí
Lợi nhuận không giới hạn Lợi nhuận bị giới hạn ở mức phí nhận
được
Lỗ có giới hạn bằng với mức phí phải trả Lỗ không giới hạn
Nguồn: Tác giả tổng hợp
Cơ quan quản lí có nhiệm vụ là đảm bảo cho giao dịch nêu trong hợp đồng sẽ được
thực hiện đúng.
Hiện tại trên thế giới tồn tại 2 loại hợp đồng quyền chọn: quyền chọn mua và quyền
chọn bán
Hợp đồng quyền chọn mua
10

Long call (Mua quyền chọn mua)
+
OTM ITM
LN
Ps
F P1
P2P3
Short Call (Bán quyền chọn mua)
+ ATM
F
P2
P1 LNS
P3
loss
ITM OTM
-
ATM
-
LNb: lợi nhuận của người mua call option
LNs: lợi nhuận của người bán call option
F: Phí mua hợp đồng option
Pm: thị giá của chứng khoán cơ sở
Ps: Giá thực hiện của hợp đồng
LNb = -F Nếu Pm < Ps
= Pm –(Ps +F) Nếu Pm > Ps
LNs = F Nếu Pm < Ps
= (Ps –Pm) +F Nếu Pm > Ps
Hợp đồng quyền chọn bán
Long put ( mua quyền chọn bán) Short Put ( Bán quyền chọn bán)
ITMOTM +
+
ATM
Profit PS P3
P1 P2 F
ATM
P1 P2
Ps
OTM
Profit=F
P3
ITM
-
-
11

LNb = -F Nếu Pm > Ps
= Ps – (Pm + F) Nếu Pm < Ps
LNs = F Nếu Pm > Ps
= (Pm + F) – Ps Nếu Pm < Ps
Hợp đồng kỳ hạn và Hợp đồng tương lai
Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn là hợp đồng giữa hai bên-người mua và người bán-để mua hoặc
bán một loại chứng khoán nào đó vào một ngày trong tương lai với mức giá đã thỏa
thuận ngày hôm nay.
Khi NĐT mua bán hợp đồng kỳ hạn luôn phải sẵn sàng chấp nhận hai loại rủi ro có
thể xảy ra:
Thứ nhất, rủi ro tín dụng (rủi ro không có khả năng chi trả): Hợp đồng kỳ hạn là
nghĩa vụ thực hiện giữa bên bán và bên mua, khi thị trường đi sai so với dự đoán
của NĐT, có khả năng một trong hai bên không còn đủ khả năng thực hiện hợp
đồng. Đây là một dạng rủi ro phổ biến trong hợp đồng kỳ hạn. Trong thị trường hợp
đồng kỳ hạn, mỗi bên tham gia phải chấp nhận rủi ro tín dụng của bên kia.
Thứ hai, rủi ro thanh khoản: Hầu như hợp đồng kỳ hạn được giao dịch trên thị
trường OTC, từng hợp đồng mang tính chất riêng biệt, nên NĐT tương đối khó khi
tìm một đối tác thỏa mãn tính chất này giao dịch trên thị trường.
Thành viên tham gia hợp đồng kỳ hạn gồm có:
Dealers: là những người tạo lập thị trường, yết giá mua và giá bán. Những tổ chức
đóng vai trò là dealers trên thị trường là những tổ chức tài chính có tiềm lực mạnh,
là những ngân hàng đầu tư. Các dealers sẽ giao dịch với nhau và với nhà đầu tư
khác. Mục đích là để tìm kiếm lợi nhuận.
12

End users: là những tổ chức, NĐT có mục đích muốn tìm một công cụ tài chính để
bảo vệ rủi ro. Họ là những người chấp nhận thị trường, chấp nhận giá đã được yết
bởi dealers.
Hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai là hợp đồng giữa hai bên-người mua và người bán-để mua hoặc
bán một loại chứng khoán nào đó vào một ngày trong tương lai với mức giá đã thỏa
thuận ngày hôm nay, nhưng đã được chuẩn hóa, tức là nó không cho phép đưa vào
những điều khoản tùy nghi giữa bên bán và bên mua, mọi thứ đều được “đúc
khuôn”, bao gồm khối lượng, ngày và giá giao dịch, cũng như các thủ tục giao dịch.
Hợp đồng tương lai do SGDCK thiết kế với đặc tính phù hợp với từng loại tài sản
cơ sở, thông thường bao gồm những điều khoản căn bản sau:
Tài sản cơ sở: Công cụ tài chính được sử dụng làm cơ sở cho hợp đồng tương lai.
Chứng khoán phái sinh phụ thuộc vào chứng khoán cơ sở nên NĐT giao dịch hợp
đồng tương lai đối với chứng khoán cơ sở nào là gián tiếp giao dịch và chịu sự tác
động của chứng khoán đó. Chứng khoán cơ sở được giao dịch trên sàn phải đảm bảo
những tiêu chuẩn chung và thống nhất.
Quy mô (hay hệ số nhân) hợp đồng: Là số lượng chứng khoán cơ sở mà bên mua và
bên bán có thể giao dịch ứng với mỗi hợp đồng tương lai. Ví dụ, nếu quy mô của
hợp đồng dầu thô là 25 tấn thóc; khi đó, nếu bạn giao dịch 4 hợp đồng, bạn sẽ giữ vị
thế 100 tấn thóc.
Đơn vị yết giá, bước giá: hợp đồng tương lai thường được yết giá theo cách tương
tự như yết giá tài sản cơ sở trên thị trường giao ngay. Ngoài ra, SGDCK cũng
thường đưa ra quy định về bước giá, tức là biến động (tăng hay giảm) tối thiểu được
chấp nhận của giá hợp đồng tương lai so với mức giá khớp gần nhất.
Giờ giao dịch: Là thời gian trong ngày khi hợp đồng tương lai được diễn ra trên
SGDCK.
13

Tháng đáo hạn: Là tháng mà hợp đồng tương lai sẽ được 2 bên tham gia hợp đồng
thực hiện .
Ngày đáo hạn: Là một ngày trong tháng đáo hạn mà sau ngày này hợp đồng tương
lai hết hiệu lực, 2 bên không còn quyền và nghĩa vụ với hợp đồng.
Giá thanh toán cuối ngày: mức giá của hợp đồng do SGDCK xác định để tính toán
giá trị lãi/lỗ phát sinh trong ngày của từng hợp đồng.
Giá thanh toán cuối cùng: mức giá của hợp đồng do trung tâm bù trừ phối hợp với
SGDCK xác định để tính toán giá trị lãi/ lỗ phát sinh trong ngày giao dịch cuối cùng
của hợp đồng.
Phương thức thanh toán: việc thực hiện nghĩa vụ của bên mua, bên bán khi hợp
đồng đáo hạn có thể thực hiện theo một trong hai phương thức: chuyển giao vật chất
hay thanh toán tiền mặt.
Giới hạn biến động giá hàng ngày: Là mức dao động tối đa của giá hợp đồng tương
lai trong ngày giao dịch so với giá cơ sở. Trong đó, giá cơ sở do SGDCK quy định
và thường được lấy là giá đóng cửa của ngày hôm trước hoặc giá thanh toán ngày
hôm trước của hợp đồng tương lai. Khi giá hợp đồng tương lai tăng hay giảm quá
giới hạn, giao dịch với mã hợp đồng đó tạm thời ngừng lại.
Giới hạn vị thế: Là số lượng tối đa hợp đồng quyền chọn mà một NĐT nắm giữ.
Giới hạn vị thế có thể khách nhau tùy thuộc loại tài sản cơ sở, tùy theo đối tượng
giao dịch. Mục đích của điều khoản này là đảm bảo tính bền vững của thị trường,
kiểm soát tình trạng lụng đoạn thị trường của một cá nhân hay một nhóm NĐT nào
đó.
Ví dụ: Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu S&P 500 (chỉ số được tính từ rỗ gồm 500
công ty có quy mô vốn hóa lớn được niêm yết và giao dịch trên SGDCK Mỹ)
14

Đặc tính Mô tả
Công cụ cơ sở Chỉ số S&P 500
Hệ số nhân hợp đồng 250 USD cho mỗi điểm chỉ số
Giá trị hợp đồng= 250 USD x điểm chỉ
số S&P 500
Bước giá 0,1 điểm chỉ số (25 USD)
Giờ giao dịch 8:30 -15:15 ( thứ hai- thứ sáu hàng
tuần)
Tháng đáo hạn Tám tháng trong chu kỳ quý tháng 3
(tháng 3, 6, 9, 12 ) và thêm ba hợp đồng
tháng 12
Ngày giao dịch cuối cùng Thứ 3 trước thứ sáu tuần thứ ba của
tháng đáo hạn
Phương thức thanh toán Bù trừ bằng tiền
Giới hạn biến động giá hàng ngày Được xác định phù hợp với quy định
ngắt giao dịch của SGD New York
Giới hạn vị thế 28000 hợp đồng
Thành viên tham gia hợp đồng tương lai bao gồm:
Floor Traders: là những người tạo lập thị trường, yết giá mua-bán và sẵn sàng mua
tại mức giá đó, giao dịch vì lợi nhuận của chính họ. Floor Traders được chia thành:
Scalpers, Day Trader và Position Trader: Scalpers: là những NĐT khi thực hiện
mua vá bán hợp đồng tương lai, họ chỉ nắm giữ vị thế của mình trong một khoảng
thời gian ngắn, thông thường là một giây. Họ cố gắng tạo ra lợi nhuận đơn giản
bằng cách mua giá thấp và bán giá cao. Day Trader: nắm giữ vị thế mở lâu hơn
Scalpers, nhưng họ sẽ đóng tất cả vị thế mở ấy khi ngày giao dịch kết thúc. Position
Traders là những NĐT nắm giữ vị thế lâu nhất (trên một ngày giao dịch).
Brokers: là người trung gian mua bán cho các tổ chức, cá nhân bên ngoài. Lợi
nhuận của họ chính là khoản môi giới.
15

Bảng 1.1.1.3. 1 Sự khác nhau giữa hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai
Hợp đồng kỳ hạn Hợp đồng tương lai
Được giao dịch trên thị trường OTC Được niêm yết và giao dịch trên SGD
Hợp đồng chưa được chuẩn hóa về các Hợp đồng được chuẩn hóa với các điều
điều khoản cơ bản; nội dung của các khoản thống nhất được áp dụng chung
hợp đồng được thoản thuận riêng giứa cho mọi đối tượng sử dụng sản phẩm.
các bên tham gia cho phù hợp nhu cầu
cá nhân
Tính thanh khoản thường kém do tính Tính thanh khoản cao do sản phẩm
chất cá biệt hóa cao của mỗi hợp đồng được chuẩn hóa
Thường chỉ cho phép các bên tham gia Được thanh toán hàng ngày. Theo đó,
thực hiện thanh toán khi hợp đồng đáo các bên tham gia hợp đồng thực hiện
hạn hóa lãi/lỗ hàng ngày theo sự biện động
giá trên thị trường
Do sự khó khăn hoặc/ và chi phí cao Do tính thanh khoản cao của thị trường,
của việc đóng hợp đồng trước khi đáo các bên tham gia thường không duy trì
hạn, các bên tham gia thường duy trì vị vị thế đến thời điểm đáo hạn mà thực
thế đến khi hết thời hạn hợp đồng hiện giao dịch trừ để kết thúc ngĩa vụ.
Tính minh bạch về thông tin bị hạn chế Tính minh bạch thông tin cao, NĐT dễ
dàng tiếp cận thông tin về sản phẩm,
giao dịch và giá cả
Hoạt động giao dịch ít chịu sự quản lý Sản phầm và giao dịch được quản lý;
hơn (mặc dù đã có những điều chỉnh giám sát chặt chẽ các tổ chức liên quan
thời gian gần đây)
Rủi ro tín dụng cao hơn Hầu như không có rủi ro tín dụng nhờ
những cơ chế, quy định cụ thể trên thị
trường
Nguồn: UBCK Việt Nam
Hợp đồng hoán đổi
16

Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền
phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời
điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.
Thị trường hoán đổi có nhiều đặc tính giống thị trường kỳ hạn: đều giao dịch dịch
trên OTC, với những hợp đồng kí kết riêng biệt, nên cũng thu hút 2 loại nhà đầu tư
tương tự thị trường kỳ hạn: dealers và end users.
Trong các loại hợp đồng hoán đổi phổ biến trên thị trường nhất là hợp đồng hóa đổi
lãi suất. Hợp đồng này thường được NHTM và các tổ chức tài chính sử dụng để
phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro. Hợp đồng hoán đổi lãi suất: (Interest rate swap) là
một hợp đồng phái sinh mà theo đó một bên trao đổi dòng lãi suất để lấy dòng tiền
mặt của một bên khác.
Hợp đồng hoán đổi lãi suất được diễn ra khi một bên trả một mức lãi suất cố định
(the swap rate) cho bên kia, trong khi nhận lại một lãi suất thả nỗi (thường gắn với
lãi suất tham chiếu LIBOR)
A trả lãi suất cố định cho B (A nhận lãi suất thay đổi)
B trả lãi suất cố định cho A (B nhận lãi suất thay đổi)
Ví dụ: Hợp đồng swap như sau: bên A đồng ý trả cho bên B một số tiền theo lãi suất
cố định là 3%, trong khi nhận lại khoản thanh toán là theo lãi suất LIBOR +50 điểm
(0,50%). Lưu ý rằng sẽ không có sự trao đổi số tiền danh nghĩa của hợp đồng và lãi
suất được dựa trên số tiền danh nghĩa. Tới ngày đáo hạn, số tiền thanh toán lãi suất
sẽ được thanh toán như sau: nếu LIBOR là 1,3% bên B sẽ nhận 1,2% (3% -
(LIBOR+50điểm) và bên A sẽ trả 1,2% của số tiền danh nghĩa. Lãi suất cố định
(3%) được xem như là lãi suất hoán đổi (Swap rate).
1.1.2 Lý luận về thị trường chứng khoán phái sinh
1.1.2.1 Khái niệm
Nghị định Chính phủ số 42/2015/NĐ-CP ngày 05/05/2015 quy định về chứng khoán
phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh: “Thị trường giao dịch chứng 17

khoán phái sinh (gọi tắt là thị trường chứng khoán phái sinh) là địa điểm, hình thức
trao đổi thông tin để tập hợp lệnh mua, bán và giao dịch chứng khoán phái sinh hoặc
để thực hiện bù trừ, thanh toán giao dịch các chứng khoán phái sinh.”
John C. Hull (1993): “ Thị chứng chứng khoán phái sinh là một thị trường nơi các
cá nhân, tổ chức mua bán các hợp đồng tiêu chuẩn”.
Theo CFE định nghĩa : “Thị trường chứng khoán phái sinh là thị trường phát hành
và mua đi bán lại các chứng từ tài chính, như quyền mua cổ phiếu, chứng quyền,
hợp đồng quyền chọn”
1.1.2.2 Vai trò của thị trường chứng khoán phái sinh
Thứ nhất: Quản trị rủi ro. Giá của sản phẩm phái sinh có quan hệ với giá của chứng
khoán cơ sở trên thị trường giao ngay, các sản phẩm phái sinh có thể được sử dụng
để làm giảm hay tăng rủi ro của việc sở hữu chứng khoán giao ngay. Ví dụ, mua
một tài sản giao ngay và bán một hợp đồng giao sau hay một quyền chọn mua sẽ
làm giảm rủi ro cho NĐT. Nếu giá tài sản giảm xuống, giá của hợp đồng giao sau
hay quyền chọn sẽ giảm. Khi đó, NĐT có thể mua lại hợp đồng với giá thấp hơn, và
nhận được một khoản lợi nhuận ít có thể bù đắp phần nào mức lỗ từ tài sản giao
ngay. Dạng giao dịch này được gọi là phòng ngừa rủi ro.
Các NĐT có khẩu vị rủi ro khác nhau. Một số NĐT có khả năng chấp nhận rủi ro tốt
hơn các NĐT khác. Nhưng có một điểm chung là tất cả NĐT đều muốn giữ cho
khoản đầu tư của mình ở mức rủi ro có thể chấp nhận được. Thị trường chứng
khoán phái sinh cho phép những người muốn làm giảm rủi ro chuyển giao rủi ro cho
những người sẵn sàng chấp nhận nó, đó là các nhà đầu cơ. Vì thị trường chứng
khoán phái sinh rất hiệu quả trong việc phân phối lại rủi ro giữa các NĐT, không có
ai cần phải chấp nhận một rủi ro không phù hợp với bản thân. Do đó, các NĐT sẵn
sàng cung cấp nhiều vốn hơn cho thị trường tài chính. Điều này lại tạo ra nhiều lợi
ích cho nền kinh tế, bởi nó tạo điều kiện cho nhiều công ty có khả năng huy động
vốn trên thị trường hơn và giữ cho chi phí sử dụng vốn càng thấp càng tốt.
18

Thứ hai, Thông tin hình thành giá. Thị trường hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương
lai là một nguồn thông tin quan trọng về giá. Thị trường hợp đồng tương lai, trong
nhiều trường hợp được coi là phương tiện cơ bản để xác định giá giao ngay. Về lý
thuyết, mọi tài sản đều có một thị trường giao ngay nơi những người có nhu cầu
mua bán thực hiện giao dịch hàng ngày. Tuy nhiên, trong thực tế, thị trường giao
ngay của nhiều tài sản được chọn làm cơ sở cho các hợp đồng tương lai bao trùm
phạm vi rất rộng và có tính phân tán.
Giá hợp đồng tương lai và hợp đồng kỳ hạn cũng hàm chứa thông tin về việc người
ta kỳ vọng về mức giá giao ngay trong tương lai của tài sản cơ sở. Thực ra, giá giao
ngay cũng có thể chứa đựng nội dung tương tự nhưng việc xác định được thông tin
đó từ thị trường giao ngay khó thực hiện so với thông tin từ thị trường hợp đồng
tương lai. Ngoài ra, trong hầu hết mọi trường hợp, giao dịch trên thị trường hợp
đồng tương lai thường diễn ra sôi động hơn, do đó thông tin tiếp nhận được từ thị
trường này thường đáng tin cậy hơn so với thông tin trên thị trường giao ngay. Mặc
dù giá hợp đồng tương lai hay hợp đồng kỳ hạn không nhất thiết được coi là giá
giao ngay kỳ vọng trong tương lai, nhưng nó cũng phản ánh mức giá mà một người
tham gia thị trường có thể cố định cho một giao dịch sẽ thực hiện sau này thay vì
chấp nhận sự không chắc chắn về mức giá giao ngay trong tương lai.
Theo đó, thị trường hợp đồng tương lai và hợp đồng kỳ hạn được coi là cung cấp
một cơ chế xác lập giá. Thị trường hợp đồng quyền chọn không trực tiếp đưa ra
những dự báo về mức giá giao ngay trong tương lai. Tuy nhiên, nó cũng cung cấp
thông tin có giá trị về sự biến động giá và qua đó là mức độ rủi ro của tài sản giao
ngay.
Thứ ba: Các lợi thế về hoạt động. Thị trường sản phẩm phái sinh có chi phí giao
dịch thấp hơn. Có nghĩa là hoa hồng và các chi phí giao dịch khác đối với người
tham gia giao dịch là thấp. Điều này làm cho việc giao dịch trên thị trường này thay
thế hoặc bổ sung cho các giao dịch trên thị trường giao ngay trở nên dễ dàng và hấp
dẫn hơn.
19

Thị trường chứng khoán phái sinh thường có tính thanh khoản cao hơn so với thị
trường giao ngay. Mặc dù thị trường giao ngay nói chung có tính thanh khoản rất
cao đối với chứng khoán của các công ty lớn, nhưng không thể luôn luôn hấp thụ
các giao dịch có giá trị lớn mà không gây ra các biến động giá đáng kể. Trong một
số trường hợp, người ta có thể nhận có thể nhận được cùng một mức tỷ suất sinh lời
mong đợi và rủi ro như vậy khi sử dụng thị trường sản phẩm phái sinh, đồng thời thị
trường này có thể thích ứng với các giao dịch có khối lượng lớn dễ dàng hơn. Tính
thanh khoản cao hơn một phần là do mức vốn yêu cầu để tham gia vào thị trường
sản phẩm phái sinh thấp hơn. Tỷ suất sinh lợi và rủi ro có thể được điều chỉnh ở
mức độ nào như mong muốn, nhưng vì ít vốn hơn nên các thị trường này thu hút
nhiều giao dịch hơn
Thị trường sản phẩm phái sinh cho phép các NĐT bán khống dễ dàng hơn. Thị
trường chứng khoán thường áp đặt nhiều giới hạn nhằm hạn chế hoặc không khuyến
khích việc bán khống, nhưng những giới hạn này không áp dụng cho giao dịch sản
phẩm phái sinh.
1.1.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của thị trường chứng khoán phái
sinh
Nhân tố con người
Thứ nhất, Chuyên gia tài chính. Chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp và kiến thức của
các chuyên gia tài chính là một một yếu tố tác động thị trường. Một khuyến cáo hay
những chỉ dẫn sai lệch sẽ làm cho thị trường xuống dốc không phanh. Do đó, các
quy tắc về đạo đức cũng như những tiêu chuẩn ứng xử chuyên nghiệp được ra đời
và bắt buộc phải tuân theo. Theo Don M. Chance & Robert Brooks (2015): những
quy tắc đạo đức là sự chỉ dẫn cần thiết cho các chuyên gia khi phải đối mặt với
những tình huống khó khăn và phức tạp liên quan đến mâu thuẫn về lợi ích kinh tế.
Trước khi vào nghề, các chuyên gia tài chính điều phải hiểu đầy đủ các quy phạm
đạo đức thông thường và đánh giá khả năng bản thân có đáp ứng những kỳ vọng về
đạo đức theo những quy tắc này không. 3 tổ chức chuyên nghiệp hàng đầu có những
quy định nguyên tắc đạo đức: Chartered Financial Analysts Institude, Global
20

Association of Risk Professionals, và Prodessional Risk Manager’s International
Association. Khi đưa ra các quy tắc đạo đức, những tổ chức này xem nó như nền
tảng cho mọi hoạt động của họ và bắt các thành viên tham gia thị trường phải tuân
theo.
Thứ hai, Nhà đầu tư. Theo bài nghiên cứu của Manrai, D. R. (2015) ở thị trường
phái sinh Ấn Độ và Hon, T. Y (2012) ở thị trường phái sinh Hong Kong thì hành vi
của nhà đầu tư có tác động rất mạnh đến thị trường chứng khoán phái sinh. Vì mỗi
nhà đầu tư có nhu cầu đầu tư, mục đích đầu tư, năng lực tài chính, hiểu biết của nhà
đầu tư đối với chứng khoán phái sinh đều khác nhau. Khi nói đến nhu cầu đầu tư là
nói đến sự cần thiết phải có sản phẩm để đáp ứng nhu cầu của xã hội và là khởi
nguồn của sự phát triển. Mục đích mà nhà đầu tư sử dụng công cụ phái sinh có thể
là tìm kiếm cơ hội sinh lời hoặc phòng vệ cho những tài sản cơ sở. Mỗi NĐT có
năng lực tài chính khác nhau, do đó các sản phẩm chứng khoán phái sinh phải có
mức giá cả phù hợp, phù hợp với khẩu vị rủi ro của nhà đầu tư và đem lại lợi ích thì
mới tạo sự hấp dẫn trên thị trường. Đặc biệt, sự hiểu biết của NĐT cũng là một yếu
tố quan trọng. Nếu một NĐT không biết về công cụ phái sinh từ đó tạo ra thái độ hờ
hợt, không quan tâm, nếu có quan tâm thì do chạy theo đám đông thì từ đó làm cho
NĐT có những quyết định sai lầm, không thể làm cho thị trường chứng khoán phái
sinh phát triển bởi NĐT không có nhu cầu.
Môi trường kinh tế
Nhiều bài nghiên cứu dẫn chứng ra rằng môi trường kinh kế có mối quan hệ mật
thiết với sự phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh. Các nhà nghiên cứu
Aali-Bujari. Alí Venegas-Martínez. Francisco và Pérez-Lechuga. Gilberto (2016) đã
phân tích đồ thị và thống kê để chứng minh mối quan hệ cùng chiều của sự gia tăng
khối lượng của chứng khoán phái sinh với GDP của 6 quốc gia có nền kinh tế lớn
trên thế giới (the European Union, Mĩ, Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ, and Brazil).
Kết luận bài nghiên cứu cho thấy đúng như giả định trong giai đoạn 2002-2014.
Theo bài nghiên cứu của Sebastian Oruru Orina cũng chỉ ra rằng các chính sách
phát triển và các chính sách của chính phủ để đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài
21

chính là một trong những yếu tố cản trở sự trao đổi mua bán chứng khoán phái sinh
và sự phát triển phát triển của thị trường.
Vậy môi trường kinh tế được đề cập đến như: tình hình thu nhập quốc dân, tốc độ
tăng trưởng kinh tế, chu kì tăng trưởng kinh tế, tình hình lạm phát, việc làm, vai trò
của chính phủ trong việc ổn định kinh tế vĩ mô,…
Môi trường pháp lí
Một thị trường muốn phát triển cần có một hành lang pháp lí phù hợp để chỉ dẫn các
đối tượng tham gia thị trường. Theo đạo luật chứng khoán phái sinh của Canada,
mục đích đưa ra đạo luật để: “ Văn bản này nhằm duy trì tính liêm khiết, công bằng,
hiệu quả và minh bạch của thị trường phái sinh. Văn bản này bảo vệ thị trường khỏi
những hành động không ngay thẳng, lừa dối hay hành động làm thao túng thị
trường. Văn bản này nhằm đảm bảo rằng toàn bộ thị trường, đặc biệt là những
người tham gia thị trường phái sinh sẽ có thể tiếp cận được những thông tin một
cách đầy đủ, chính xác và rõ ràng nhất”. Chính vì có những quy định chặt chẽ, phù
hợp đã hướng dẫn những thành viên tham gia thị trường làm đúng. Do đó, đảm bảo
cho thị trường chứng khoán phái sinh sẽ phát triển ổn định, bền vững trong tương
lai.
Một hành lang pháp lí vẫn chưa đủ để một thị trường đi đúng hướng và phát triển
mà cần phải có một cơ quan đại diện để quản lý và giám sát. Hoa Kỳ là một ví dụ
điển hình trong việc nhận thực tầm quan trong của Chính phủ trong hoạt động của
TTCKPS. Trước khủng hoảng 2007, Mỹ đề cao khả năng tự điều chỉnh TTCKPS
OTC. Từ 2007, Mỹ mới nhận ra những sai lầm: thị trường thiếu sự giám sát của
Chính phủ, kích thích sự chạy theo hoạt động rủi ro cao vì mục tiêu lợi nhuận, hệ
thống các quy định cũng như hệ thống giám sát tài chính chưa theo kịp sự phát triển
của những sản phẩm phái sinh phức tạp. Đứng trước tình thế đó, 2010 Đạo luật
Dood-Frank đã được thông qua. Trong đạo luật này đề ra những quy định chặt chẽ
về cơ chế giám sát, không để thị trường tự do hoạt động nữa.
22

Tóm lại, một hệ thống pháp lí hoàn chỉnh và chặt chẽ phải đảm bảo các yêu cầu sau:
bảo vệ NĐT, đảm bảo thị trường công bằng, ổn định và hiệu quả, đảm bảo sự phát
triển của thị trường và giảm thiểu rủi ro hệ thống
Các định chế tài chính
Định chế tài chính là một doanh nghiệp mà tài sản chủ yếu của nó là các tài sản tài
chính: cổ phiếu, trái phiếu và khoản cho vay. Định chế tài chính cho khách hàng vay
hoặc mua chứng khoán. Định chế tài chính chủ yếu xuất hiện trong thị trường chứng
khoán phái sinh như: Ngân hàng thương mại, công ty tài chính, công ty chứng
khoán, công ty tư vấn tài chính, công ty quản lý quỹ và các quỹ đầu tư,…
Các định chế tài chính đóng một vai trò khá quan trọng trong việc thị trường chứng
khoán phái sinh. Các định chế tài chính đóng vai trò trong việc tạo lập thị trường, có
nhiệm vụ duy trì lệnh mua, lệnh bán với các mức giá để đảm bảo thị trường phát
triển ổn định, hay nói đúng hơn là bình ổn thị trường, trung gian thanh toán bù trừ.
Theo Emira Kozarevic, Meldina Kokorovic Jukan và Beriz Civic Lý (2014) nếu các
định chế thiếu sự hiểu biết về lợi ích của chứng khoán phái sinh, không thực hiện
đúng nghiệp vụ và không tập trung kinh doanh, phát triển chứng khoán phái sinh là
nguyên nhân dẫn đến thị trường chứng khoán phái sinh chậm phát triển và không
thỏa mãn nhu cầu của khách hàng. Một định chế muốn hoàn thành tốt thì định chế
đó cần phải trang bị cho mình những điều kiện cần và điều kiện đủ: Quy mô, năng
lực tài chính, chất lượng nguồn nhân lực, trình độ chuyên môn,…
Công nghệ thông tin
Theo Nguyễn Thị Bích Thảo (2016), việc áp dụng công nghệ thông tin vào mọi hoạt
động trên thị trường là một điều kiện hết sức quan trọng. Thực sự không thích hợp
nếu sử dụng những công nghệ lạc hậu trong quá trình giao dịch chứng khoán phái
sinh mà cần có những công nghệ hiện đại để đáp ứng những kỹ thuật định giá phức
tạp, đảm bảo các giao dịch diễn ra một cách nhanh chóng, thị trường đảm bảo an
toàn minh bạch và tạo điều kiện cho NĐT dễ dàng tiếp cận thị trường. Chính vì vậy,
cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin (CNTT) phục vụ thị trường đóng vai trò quan
trọng, then chót, quyết định sự thành công của việc xây dựng và phát triển CKPS.
23

Khi đưa giao dịch trực tuyến vào giao dịch thị trường nghĩa là áp dụng hệ thống
CNTT hiện đại có chuẩn bị đầy đủ từ cơ sở vật chất đến trình độ người vận hành,
làm hiện đại hóa các khâu giao dịch, đảm bảo giao dịch được thực hiện nhanh
chóng, chính xác và tăng tính thanh khoản trên thị trường.
1.2 KHẢO LƯỢC CÁC NGHIÊN CỨU VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG
KHOÁN PHÁI SINH
Phạm Thị Bích Thảo (2016): “ Các nhân tố ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán
phái sinh Việt Nam” đưa ra giả thiết 5 nhân tố tác động đến sự phát triển TTCKPS
bao gồm: thể chế, chính sách pháp luật, yếu tố kinh tế, xã hội, công nghệ.
Tóm tắt các giả thiết
H1 Nhóm các nhân tố thể chế: Mức độ ổn định của môi trường chính trị, tự do
hóa thị trường, chính sách kinh tế vĩ mô.
H2 Nhóm các yếu tố chính sách pháp luật: Sự đồng bộ của hệ thống pháp luật,
chính sách thuế và chi phí giao dịch phù hợp, hài hòa chuẩn mực kế toán
và báo cáo tài chính quốc tế, sản phẩm giao dịch phù hợp, chính sách bảo
vệ nhà đầu tư, thực thi pháp luật.
H3 Nhóm các yếu tố kinh tế: Độ sâu tài chính, đổi mới tài chính, dòng vốn đầu
tư nước ngoài, TTCK thanh khoản, thu nhập bình quân đầu người, cạnh
tranh trên thị trường OTC.
H4 Nhóm yếu tố văn hóa-xã hội: Mật độ tập trung của dịch vụ tài chính, số
lượng nhà phân tích thị trường, kiến thức nhà đầu tư
H5 Nhóm yếu tố công nghệ: Cấu trúc vi mô sàn giao dịch, đầu tư của chính
phủ vào công nghệ thông tin, cơ sở hạ tầng viễn thông hiện đại.
H6 TTCKPS Việt Nam hình thành và phát triển là vì: mang lại cho NĐT thu
nhập cao, chi phí thấp, tạo điều kiện cho chuyển giao rủi ro, hệ thống giám
sát thị trường hiệu quả từ các cơ quan chức năng, phụ thuộc vào đánh giá
xếp hạng TTCK của các tố chức có uy tín
Sau khi tác giả thu thập số liệu và dùng spss phân tích, tác giả đưa ra kết luận
3 nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển TTCKPS gồm: chính sách pháp luật,
môi trường kinh tế và công nghệ viễn thông.
24

Don M. Chance & Robert Brooks (2015): “Introduction to derivatives and risk
management” (Giới thiệu chứng khoán phái sinh và quản trị rủi ro). Hai tác giả giúp
cho người đọc hiểu về chứng khoán phái sinh, đưa ra các cách thức quản trị rủi ro
hiện đại đang áp dụng và các thức định giá các hợp đồng chứng khoán phái sinh.
Rishi Manrai (2015): “Investor Behavior towards Derivative Markets in Indian
Context” (Hành vi của nhà đầu tư đối với thị trường phái sinh ở Ấn Độ). Hành vi của
nhà đầu tư riêng lẻ đang thay đổi hướng tới thị trường phái sinh ở Ấn Độ trong vài năm
gần đây. Khái niệm về tài chính hành vi đang bùng nổ trong thị trường vốn, hầu như
không có nơi nào mà các khái niệm của nó không được áp dụng. Do đó cần phải chú ý
nhiều hơn đến việc đầu tư của nhà đầu tư đối với thị trường phái sinh và rút ra kết luận
từ hành vi của nhà đầu tư để thị trường phái sinh có thể có lợi và hiểu sở thích của nhà
đầu tư tốt hơn và làm sáng tỏ các yếu tố ảnh hưởng đến mức chấp nhận rủi ro của nhà
đầu tư. Vì vậy, bài nghiên cứu sẽ tập trung cung cấp cho các nhà nghiên cứu một mô
hình định lượng phản ánh các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của nhà đầu tư trong thị
trường phái sinh. Điều này không chỉ giúp các công ty quản lý tài sản xây dựng chính
sách đầu tư mà còn giúp các nhà hoạch định chính sách vĩ mô xây dựng một chính sách
nhất định sẽ khuyến khích các nhà đầu tư đầu tư vào thị trường phái sinh.
Emira Kozarevic, Meldina Kokorovic Jukan và Beriz Civic (2014): “The Use of
Financial Derivatives in Emerging Market Economies: An Empiricial Evidence
from Bosnia and Herzegovina’s Non-Financial Firms” (Sử dụng phái sinh tài chính
ở nền kinh tế mới nổi: dẫn chứng Bosnia and công ty phi tài chính Herzegovina).
Bài báo này thảo luận về sự phát triển của các thị trường phái sinh tài chính ở các
nền kinh tế thị trường đang nổi, tập trung vào việc sử dụng các công cụ tài chính
phái sinh trong mục đích quản lý rủi ro của các công ty phi tài chính ở Bosnia và
Herzegovina. Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu, các tác giả thu thập dữ liệu về
cấu trúc thị trường phái sinh và các loại công cụ tài chính phái sinh, tập trung vào
các ngân hàng thương mại, vì sự hiểu biết của các tác giả về thị trường phái sinh.
Ngoài ra, để đánh giá hiện trạng và triển vọng phát triển của các công ty con ở các
công ty phi tài chính, các tác giả đã tiến hành nghiên cứu về mẫu ngẫu nhiên của
25

các công ty phi tài chính, sử dụng dữ liệu từ Phòng Thương mại Ngoại thương.
Bosnia và Herzegovina cũng như thông tin từ danh sách các khách hàng sử dụng
dịch vụ phái sinh được cung cấp bởi một số ngân hàng của Bosnia và Herzegovina.
Nghiên cứu cho thấy thị trường phái sinh trong nước tồn tại như một thị trường tự
do, nơi mà các ngân hàng đóng vai trò chi phối và cung cấp các loại công cụ phái
sinh khác nhau. Ba loại công cụ phái sinh được cung cấp: tiền tệ chuyển tiếp, hoán
đổi tiền tệ, và lãi suất chuyển tiếp. Lý do chính cho việc cung cấp kém là nhu cầu
thấp, thiếu sự hiểu biết của các công ty phi tài chính về lợi ích của các phái sinh và
số lượng các hoạt động kinh doanh thấp trên thị trường toàn cầu bởi các công ty phi
tài chính.
Calistru, R. A., & Costuleanu, C. (2011): “ The impact of derivatives on market
functioning” ( Tác động phái sinh lên thị trường). Chứng khoán phái sinh ban đầu ra
đời là do sự biến động gia tăng của thị trường tài chính, nhưng sau đó sự phát triển
của các công cụ tài chính phái sinh đã đóng một vai trò làm trầm trọng thêm các cú
sốc. Do đó, vai trò của chứng khoán phái sinh trên thị trường tài chính có thể khác
nhau giữa điều kiện bình thường và khủng hoảng. Trong điều kiện thị trường bình
thường, các thị trường chứng khoán phái sinh thực hiện một số chức năng: giúp phát
hiện ra giá cả trong tương lai cũng như hiện tại, cải thiện chia sẻ rủi ro, để tăng tính
thanh khoản và hiệu quả trên thị trường đối với các tài sản cơ bản vv. Với đòn bẩy
và chi phí giao dịch thấp, các chứng khoán phái sinh thuận lợi cho việc nắm giữ các
vị trí đầu cơ và có thể hỗ trợ các nhà đầu tư không thông tin nắm giữ các vị thế thị
trường, điều này cuối cùng có thể củng cố cho thị trường. Trong thời gian căng
thẳng, NĐT sẽ đưa ra định giá với những mức giá phù hợp trong giai đoạn này.
Sebastian Oruru Orina (2010): “A survey of the factors hindering the trading of
financial derivatives in the Nairobi stock exchange (NSE)” (Một cuộc khảo sát các
yếu tố cản trở của việc buôn bán công cụ tài chính phái sinh ở SGD chứng khoán
Nairobi). Từ nghiên cứu này rõ ràng là các yếu tố chính ngăn cản việc kinh doanh
công cụ tài chính phái sinh ở NSE là giai đoạn sơ khai của thị trường NSE, thiếu
nhận thức về các sản phẩm phái sinh tài chính và kỹ thuật quản lý rủi ro. Các quy
định và kế toán phức tạp liên quan đến các công cụ tài chính phái sinh, chính sách
26

phát triển và các chính sách của chính phủ để đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài
chính và sự hài lòng trong định giá công cụ chứng khoán phái sinh là một số trong
những yếu tố cản trở việc kinh doanh các công cụ tài chính phái sinh trong NSE.
Schinasi và Smith (1998), đã cho thấy rõ sự phát triển thị trường tiền tệ của một
quốc gia là bước quan trọng đầu tiên để quốc gia đó có thể phát triển được thị
trường trái phiếu và thị trường tài chính phái sinh. Thị trường tiền tệ cung cấp thông
tin quan trọng về lãi suất ngắn hạn để hình thành được đường cong lãi suất, làm cơ
sở để dự báo lãi suất thị trường cũng như định giá các trái phiếu có lãi suất cố định
và các hợp đồng phái sinh.
1.3 KINH NGHIỆM THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH Ở MỘT
SỐ QUỐC GIA
1.3.1 Kinh nghiệm ở các quốc gia có thị trường chứng khoán phái sinh phát
triển nhất
1.3.1.1 Mỹ
Thị trường chứng khoán (TTCK) phái sinh của Mỹ có bề dày hơn 160 năm. 1948,
sự ra đời đầu tiên của thị trường hợp đồng tương lai hàng hóa CBT. Chicago
Mercantile Exchange (Sàn giao dịch hàng hóa Chicago-CME) ra đời vào năm 1989.
Sau đấy thì có hàng loạt thị trường quyền chọn và thị trường tương lai ra đời. 6 thị
trường quyền chọn đăng kí hoạt động với Uỷ ban chứng khoán Hoa Kỳ (SEC) và 12
thị trường hợp đồng tương lai chịu sự giám sát của Uỷ ban Giám sát giao dịch hàng
hóa tương lai (CFTC).
Xét về tổng thể, các thị trường hoạt động trong khuôn khổ của hệ thống luật 2 cấp:
luật liên bang và các quy định của tổ chức tự quản như SGD, Hiệp hội các công ty
chứng khoán, Hiệp hội các nhà giao dịch hợp đồng tương lai…. Đồng thời chịu sự
giám quản của 2 tổ chức trực thuộc Quốc hội là SEC và CFTC.
1980 có nhiều sản phẩm phái sinh ra đời, để tránh gây nhầm lẫn quyền quản lý của
SEC và CFTC, John Shad của SEC và Philip McBride Johnson của CFTC đã đề ra
mộ thỏa thuận mang tên thỏa thuận Johnson-Shad hoặc hiệp ước CFTC-SEC. SEC
27

sẽ quản lý quyền chọn đối với cổ phiếu, chỉ số cổ phiếu, và ngoại tệ. Còn CFTC sẽ
giám sát quyền chọn của tất cả hợp đồng giao sau.
Có 4 SGD chứng khoán phái sinh lớn nhất của Mỹ: Uỷ ban giao dịch Chicago
(CBT), Sở giao dịch hàng hóa Chicago (CME), Sở giao dịch hàng hóa NewYork
(NYMEX), Uỷ ban giao dịch New York (NYBOT).
Các SGD theo đuổi mục tiêu đa dạng hàng hóa giao dịch và do hoạt động sáp nhập
giữa các SGD nên SEC và CFTC khó tránh sự quản lí chồng chéo. Ví dụ, CME có
giao dịch cả quyền chọn và hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán nhưng đăng kí
hoạt động tại CFTC. Giả thiết có hoạt động thao túng TTCK vốn thông quan việc
mua bán bán quyền chọn và hợp đồng tương lai tại CME thì SEC sẽ gặp khó khăn
trong hoạt động giám sát thị trường. Với lý do nhằm tăng tính hiệu quả và cạnh
tranh cho TTCK, 29/3/2008 Bộ tài chính Mỹ trình quốc hội sáp nhập SEC VÀ
CFTC với tên kế hoạch Blueprint for Modernizing the Financial Regulatory
Structure nhưng bị phản đối hay gắt từ 2 phía.
Một trong số TTCK quyền chọn ở Mỹ là SGD quyền chọn Chicago. Chicago Board
Option Exchange-CBOE là TTCK quyền chọn cổ phiếu đầu tiên của Mỹ, thành lập
26/4/1973, hoạt động theo luật chứng khoán liên bang và chịu sự giám sát của SEC.
Sự thành công quyền chọn của CBOE là do nguyên nhân: năng lực sáng tạo sản
phẩm, công tác đào tạo kiến thức quyền chọn và hướng công chúng tới sản phẩm,
hệ thống giao dịch mang nhiều tiện ích cho người sử dụng đi kèm với các chính
sách ưu đãi khuyến khích mạng lưới các nhà tạo lập thị trường.
Tóm lại, sự phân chia pháp luật ở Mĩ nên thị trường chứng khoán phái sinh hoạt
động dựa trên hệ thống pháp luật 2 cấp và chịu sự quản lí của SEC và CFTC. SEC
và CFTC có những quy định, thỏa thuận riêng để quản lý, kiểm soát thị trường và
tránh sự quản lí chồng chéo. Sản phẩm chứng khoán phái sinh bắt đầu được giao
dịch đầu tiên là hợp đồng quyền chọn.
28

1.3.1.2 Anh
Năm 1982, SGD HĐTL quốc tế London (LIFFE) được thành lập với các sản phẩm
phái sinh lãi suất và tiền tệ. Đến năm 1992, LIFFE sáp nhập với The London Traded
Options Market (SGD quyền chọn London - LTOP) và đổi tên thành SGD HĐTL và
quyền chọn quốc tế London. Sau đó LIFFE tiếp tục sáp với The London Comodity
Exchange (SGD hàng hóa London - LCE) năm 1996 và cung cấp cho thị trường các
loại sản phẩm chứng khoán phái sinh bao gồm HĐTL, quyền chọn đối với tiền tệ,
chứng khoán vốn và hàng hóa. Năm 2002, LIFFE trở thành thành viên của
Euronext.
Năm 2007, NYSE Euronext (NYX) được hình thành từ việc sáp nhập Euronext với
NYSE Group. NYX bao gồm 8 SGD tại 6 quốc gia: Mỹ, Anh, Pháp, Bỉ, Hà Lan và
Bồ Đào Nha, hoạt động trên hai lĩnh vực chứng khoán vốn và chứng khoán phái
sinh.
Hiện nay SGDCK phái sinh London là một thành viên của NYX, thương hiệu
LIFFE trở thành biểu tượng cho mảng giao dịch chứng khoán phái sinh của NYX ở
châu Âu bao gồm các TTCK phái sinh Amsterdam, Brusselsm Lisbon, London và
Paris.
Xét theo hệ thống pháp luật, mỗi thành viên của NYX phải tuân theo luật của nước
sở tại và những quy định chung của tập đoàn. Mỗi thị trường có những quy định
riêng biệt về chi tiết hợp đồng, ví dụ như về loại tiền giao dịch, về thời gian giao
dịch, độ lớn hợp đồng,.. Tại Anh, SGDCK phái sinh London chịu sự quản lí giám
sát trực tiếp của The Financial Services Authority (Cơ quan quản lí dịch vụ tài
chính-FSA). FSA là một tổ chức độc lập không trực thuộc chính phủ và hoạt động
theo Luật thị trường và dịch vụ tài chính 2000 (Financial Services and Markets Act
2000). Tuy nhiên, là một thành viên của tập đoàn liên sở NYX tại thị trường châu
Âu, Sở London cũng phải tuân theo một số quy định chung của Euronext như
MiFID (Quy định về thị trường các công cụ tài chính-Market in Financial
Instruments Directive) và những quy định tại Rule I, trong đó bao gồm những quy
định chung cho tất cả 5 thị trường phái sinh ở châu Âu.
29

Khác với CBOE của Mỹ, HĐTL được giao dịch nhiều hơn so với hợp đồng quyền
chọn tại London nói riêng và tại LIFFE nói chung.
Từ năm 2007, LIFFE mở rộng thời gian giao dịch từ 1 giờ sáng đến 21 giờ, để
HĐTL lãi suất Euribon 3 tháng (Three month Euribon future) được giao dịch trên
bốn thị trường của châu Á và châu Úc: Singapore, Hong Kong, Tokyo và Sydney.
Chính điều đó, làm cho khối lượng giao dịch hợp đồng tương lai tăng cao.
Tất cả các giao dịch của SGDCK phái sinh London đều được thực hiện qua hệ
thống giao dịch LIFFE CONNECT, hệ thống được Sở tự thiết kế và phát triển và
thay thế hoàn toàn cho phương thức giao dịch đấu giá mở cửa từ năm 2000. Hiện
tại, LIFFE CONNECT được sử dụng chi tất cả các thị trường phái sinh ở Châu Âu
trong hệ thống liên sở NYX và 837 khách hàng từ 31 quốc gia trên thế giới.
Tóm lại, thị trường chứng khoán phái sinh Anh với thương hiệu LIFFE nằm trong
NYSE Group, tuân theo qui định của thị trường chứng khoán phái sinh tại Anh và
qui định của NYX. LIFFE trở thành thương hiệu biểu trưng cho toàn thị trường
chứng khoán phái sinh châu Âu. Sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên mà thị
trường giao dịch và rất thành công đó là hợp đồng tương lai.
1.3.1.3 Nhật Bản
Thị trường chứng khoán phái sinh Nhật Bản gồm 3 Sở giao dịch: Sở giao dịch
chứng khoán Tokyo (Tokyo Stock Exchange-TSE), Sở giao dịch chứng khoán
Osaka (Osaka Securities Exchange-OSE), Sở giao dịch hợp đồng tương lai tài chính
quốc tế Tokyo (Tokyo International Financial Futures Exchange-TIFFE).
Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán bắt đầu được giao dịch trên SGD Tokyo
(TSE) và SGD chứng khoán Osaka (OSE) 9/1988. Quyền chọn chỉ số chứng khoán
được giao dịch trên OSE 6/1989 và TSE, SGD chứng khoán NSE 10/1989. Hợp
đồng tương lai trái phiếu chính phủ được giao dịch TSE 10/1985. Quyền chọn trái
phiếu chính phủ được giao dịch trên OTC Nhật Bản từ tháng 4/1989. Quyền chọn
vốn được giao dịch TSE từ năm 1997. Chỉ sau một thời gian kể từ ngày vào hoạt
động khối lượng giao dịch tăng mạnh sánh ngang với thị trường Mỹ.
30

Mỗi SGD thì có những tài sản cơ sở khác nhau và những sản phẩm khác nhau.
Những sản phẩm chứng khoán phái sinh Nhật Bản điển hình: Nikkei 225 Futures
(Large Contracts), Nikkei 225 Options, TOPIX Futures, JPX-Nikkei Index 400
Options, JPX-Nikkei Index 400 Futures, TOPIX Core30 Futures, DJIA Futures, RN
Prime Index Futures,…
Thị trường chứng khoán phái sinh của Nhật Bản có những đặc điểm: sản phẩm
mang tính phức tạp, đối tượng tham gia chuyên nghiệp, giao dịch mang tính chất
đầu cơ cao và hàm chứa nhiều rủi ro. Chính vì thế, Sở giao dịch chứng khoán Tokyo
có đưa ra một số quy định để điều chỉnh kịp thời, ổn định thị trường và bảo vệ
NĐT:Khi giá của thị trường hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn nếu vượt
quá giá của chỉ số cổ phiếu cơ sở thì dừng giao dịch tạm thời 15 phút. Khi chỉ số
TOPIX dao động ngoài khoảng cho phép thì hạn chế giao dịch TOPIX đối với
những tài khoản đồng sở hữu của các tổ chức kinh doanh chứng khoán. Tham gia
giao dịch mua bán TOPIX khi đó các đối tượng giao dịch phải có báo cáo hàng
ngày về việc thay đổi vị trí khi tham gia giao dịch.
Tóm lại, các sản phẩm chứng khoán phái sinh trên thị trường Nhật Bản khá phức
tạp, đa dạng sản phẩm ở các SGD khác nhau, do đó SGD đã đưa ra các quy định để
đảm bảo an toàn cho NĐT. Sản phẩm chứng khoán phái đầu tiên được giao dịch là
hợp đồng tương lai.
1.3.2 Kinh nghiệm của các quốc gia châu Á có thị trường chứng khoán phái
sinh phát triển
1.3.2.1 Đài Loan
Năm 1988 Chính phủ Đài Loan bắt đầu kế hoạch phát triển một cách đầy đủ thị
trường hợp đồng tương lai. Ủy ban hợp đồng tương lai và chứng khoán (SFC) sắp
đặt để hình thành và phát triển của thị trường phái sinh 2 giai đoạn:
Giai đoạn giao dịch CCPS nước ngoài: 6/1992, luật giao dịch CCPS nước ngoài đã
được ban hành, hình thành khuôn khổ pháp luật đầu tiên cho giao dịch các CCPS tại
thị trường nước ngoài.
31

Giai đoạn thành lập TTPS trong nước: 12/1995, xây dựng bộ máy thực hiện giao
dịch và thanh toán bù trừ cho giao dịch hợp đồng tương lai và quyền chọn. 6/1997
Luật giao dịch hợp đồng tương lai được ban hành, tạo khuôn khổ pháp lý cho 4 loại
giao dịch áp dụng cho cả giao dịch trong nước và quốc tế.
SGD hợp đồng tương lai Đài Loan (TAIFEX) tiến hành phiên giao dịch đầu tiên vào
ngày 21/7/1997 với sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán
bình quân gia quyền trọng số giá trị thị trường (TAIEX).
Thị trường phái sinh của Đài Loan không ngừng đưa ra những sản phẩm mới để rào
chắn rủi ro và đầu cơ như:
Bảng 1.3.2.1. 1 Sản phẩm chứng khoán phái của Đài Loan
Sản phẩm chứng khoán phái sinh Sản phẩm chứng khoán phái sinh
trong nước nước ngoài
Hợp đồng tương lai TAIEX Hợp đồng tương lai DJIA
Hợp đồng tương lai Mini-TAIEX Hợp đồng tương lai S&P 500
Quyền chọn TAIEX Hợp đồng tương lai TOPIX
Hợp đồng tương lai vốn cổ phần Hợp đồng tương lai Nifty 50
Nguồn: SGD Taiex
Tóm lại, để xây dựng thành công thị trường chứng khoán phái sinh của Đài Loan đã
trải qua 2 giai đoạn, trước tiên là bắt đầu ban hành những quy định giao dịch ở nước
ngoài, sau đó ban hành những quy định trong nước. Sản phẩm chứng khoán phái
sinh đầu tiên giao dịch là hợp đồng tương lai.
1.3.2.2 Hàn Quốc
Sau quá trình chuẩn bị nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng, Hàn Quốc chính thức ra
đời thị trường khoán phái sinh vào năm 1996. 5/1996, lần đầu tiên các công cụ phái
sinh và chỉ số các hợp đồng chứng khoán tương lai (KOSPI 200) được đưa ra dựa
trên việc tính toán chỉ số giá cổ phiếu trên Sở Giao dịch Chứng khoán Hàn Quốc.
Do sự thành công ban đầu và thấy được lợi ích của chứng khoán phái sinh, 7/1997
32

các cơ quan quản lí ngành chứng khoán quyết định đưa quyền chọn KOSPI 200 vào
hoạt động. 4.1999, Sở giao dịch các hợp đồng tương lai Hàn Quốc (KOFEX) được
thành lập.
Bảng 1.3.2.2. 1 Thời gian ra đời của các sản phẩm phái ở Hàn Quốc
Nguồn: SGD chứng khoán phái sinh Hàn Quốc
Sự thành công của thị trường chứng khoán phái sinh Hàn Quốc bởi các nguyên
nhân:
Thứ nhất, Xây dựng được một cơ chế pháp lý chặt chẽ và có các ưu đã nhất định
ban đầu đối với những thành viên tham gia thị trường, mà cụ thể là những ưu đãi về
thuế.
33

Thứ hai, Tạo dựng được một cơ sở hạ tầng cho TTPS, đáp ứng được yêu cầu giao
dịch khớp lệnh nhanh chóng. Chấp nhận giao dịch trực tuyến ngay từ khi đưa
TTCKPS vào hoạt động.
Thứ ba, Áp dụng biện pháp ký quỹ chặt chẽ khi thực hiện các giao dịch CKPS nhằm
ngăn ngừa rủi ro thanh khoản, việc ký quỹ được thực hiện dựa trên 2 quy chế: mức
ký quỹ ban đầu và ký quỹ duy trì.
Tóm lại, sự thành công của thị trường chứng khoán phái sinh ở Hàn Quốc là nhờ
quá trình chuẩn bị kỹ mọi thứ: nguồn lực, chuyên môn, kỹ thuật, cơ sở hạ tầng, các
quy định chặt chẽ và hợp lí. Thị trường chứng khoán phái sinh ở Hàn Quốc không
gấp gáp hình thành, từ từ xây dựng, đến khi nào sẵn sàng thì cho sản phẩm hợp
đồng tương lai lần đầu giao dịch trên sàn.
1.3.2.3 Singapore
Quá trình hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh có thể chia
làm 2 giai đoạn:
Giai đoạn 1 (1984-2004): thị trường chứng khóa phái sinh phát triển chậm và không
tạo ra dấu ấn.
Thị trường chứng khoán phái sinh Singapore được bắt đầu hình thành 1984 với việc
thành lập thị trường trao đồi tiền tệ quốc tế Singapore (SIMES), sản phẩm chủ yếu
là hợp đồng tương lai với chỉ số Nikkei 225.
1995, Singapore lần đầu tiên đưa quyền chọn cổ phiếu vào giao dịch nhưng không
thành công. Bởi 3 nguyên nhân: tiêu chuẩn đối với việc chọn niêm yết quyền chọn
quá cao, nhiều quy định còn hạn chế, trình độ của NĐT còn nhiều hạn chế.
12/1999, Singapore đã quyết định hợp nhất 3 thị trường phái sinh (SICOM), phái
sinh chứng khoán (SIMEX) và phái sinh tiền tệ (SES) thành một Sở giao dịch
chứng khoán chung là Singapore Exchange (SE). SE là một tổ chức độc lập, đồng
thời chịu sự giám sát của cơ quan quản lí tiền tệ Singapore.
34

Ngay từ khi mới thành lập, các nhà quản lý thị trường đã quyết định khi cho phép
TTCK phái sinh Singapore được liên thông với thị trường Chicago, nhờ đó, nhà đầu
tư (NĐT) được phép giao dịch giữa 2 thị trường mà không tốn chi phí.
Giai đoạn 2: Từ 2004 Thị trường chứng khoán phái sinh của Singapore trên đà phát
triển mạnh
2004 Singapore đưa hệ thống giao dịch trực tuyến vào hoạt động và các yếu tố khác
đã làm cho thị trường chứng khoán phái sinh tăng trưởng cả công cụ phái sinh niêm
yết và chứng khoán phái sinh OTC.
Trong giai đoạn này, Singapore lần 2 đưa quyền chọn cổ phiếu vào giao dịch và đã
rất thành công, điều này đã khắc phục được những nhược điểm và rút kinh nghiệm
từ việc thất bại vào năm 1996. TTCKPS Singapore thay thế hệ thống khớp lệnh tại
sàn bằng hệ thống giao dịch điện tử trực tuyến, miễn yêu cầu về bản cáo bạch, giảm
bớt các tiêu chuẩn niêm yết quyền chọn, xây dựng một số nhà tạo lập thị trường.
Chính những điều này, làm giảm áp lực và tạo điều kiện cho các thành viên tham
gia thị trường.
Để đảm bảo an toàn và hiệu quả của TTCKPS Singapore đã đề ra những phương
châm để phấn đấu và phát triển thị trường: Phát triển thị trường phái sinh bền vững
với sự tham gia của các nhà đầu tư có đầy đủ thông tin. Đảm bảo thị trường có tính
thanh khoản cao, trật tự, hiệu quả và công bằng. Khuyến khích sự phát triển của
những sản phẩm sáng tạo đáp ứng cho mọi nhu cầu cân đối lợi nhuận - rủi ro các
thành viên tham gia thị trường.
Trên thị trường phái sinh Singapore có 4 loại hợp đồng phái sinh chủ yếu: Các hợp
đồng phái sinh cổ phiếu; Các hợp đồng phái sinh hàng hóa; Các hợp đồng phái sinh
lãi suất; Các hợp đồng phái sinh ngoại hối. Các sản phẩm tài chính phổ biến nhất tại
thị trường Singapore là : hợp đồng tương lai chỉ số Nikkeei, hợp đồng tương lai, chỉ
số cổ phiếu MSCI Đài Loan, hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu MSCI Singapore,
quyền chọn cổ phiếu (Structured war-rant).
35

Điều kiện tham gia thị trường cũng được SE quy định cụ thể cho từng nhóm đối
tượng. Đối tượng là thành viên giao dịch là cá nhân: phải là một nhà kinh doanh
phái sinh chuyên nghiệp, có đầy đủ kiến thức, hiểu biết về chứng khoán phái sinh,
không yêu cầu vốn tối thiểu. Đối với thành viên giao dịch tự doanh: có thể là những
tổ chức ở nước ngoài và không có quy định mức vốn tối thiểu. Đối với thành viên
thanh toán: phải có mức vốn tối thiểu là 5 triệu đô la Singapore, có giấy phép cung
cấp dịch vụ thị trường vốn và đáp ứng những chuẩn mực tài chính cao nhất. Thành
viên giao dịch: phải có mức vốn tối thiểu 1 triệu đô la Singapore, có giấy phép cung
cấp dịch thị trường vốn ngoài ra còn phải đáp ứng những chuẩn mực tài chính thấp
hơn thành viên thanh toán.
Tóm lại, thị trường chứng khoán phái sinh ở Singapore cũng trải qua 2 giai đoạn,
ban đầu thị trường giao dịch sản phẩm: hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền
chọn, nhưng hợp đồng quyền chọn đã thất bại. Từ việc thất bại hợp đồng quyền
chọn thị trường chứng khoán phái sinh ở Singapore đã rút kinh nghiệm: đã xây
dựng những quy định phù hợp với tình hình hiện tại, nâng cấp hệ thống giao dịch.
Ngoài ra, SGD CK phái sinh đã quy định điều kiện tham gia giao dịch cho từng đối
tượng cụ thể.
36

CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI
SINH TẠI VIỆT NAM
2.1 QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG
CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2017
2.1.1 Sơ lược các văn bản pháp luật tạo tiền đề cho sự hình thành và phát
triển của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam.
Luật Chứng khoán số 70/2006/QH11 ngày 29/6/2006, có hiệu lực thi hành từ ngày
1/1/2007 và Luật số 62/2010/QH12 ngày 24/11/2010 sửa đổi, bổ sung một số điều
của Luật Chứng khoán, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/7/2011.
Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 128/2007/QĐ-TTg phê duyệt Đề án
Phát triển thị trường vốn Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020, trong
đó có nội dung xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh.
Trong “Chiến lược phát triển TTCK giai đoạn 2011-2020” ban hành kèm theo theo
Quyết định 252/2012/QĐ-TTg ngày 1/3/2012, Thủ tướng Chính phủ đề ra mục tiêu:
Xây dựng TTCKPS được chuẩn hóa theo hướng phát triển các công cụ từ đơn giản
đến phức tạp; Về dài hạn cần thống nhất hoạt động thị trường phái sinh có công cụ
gốc là chứng khoán, hàng hóa và tiền tệ.
Thủ tướng Chính phủ cũng ban hành Quyết định 366/ QĐ-TTg ngày 11/03/2014
phê duyệt Đề án xây dựng và phát triển TTCKPS Việt Nam với mục tiêu và lộ trình
chi tiết. Chính phủ đã đề ra chủ trương xây dựng TTCKPS theo mô hình tập trung,
hoạt động thống nhất dưới sự quản lý của Nhà nước, hạn chế sự hình thành và hoạt
động một cách tự phát của TTCKPS tự do.
Quyết định 366/QĐ-TTg ngày 11/03/2014 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề
án xây dựng và phát triển TTCK phái sinh Việt Nam. Theo đó, lộ trình phát triển thị
trường CKPS được chia 3 giai đoạn như sau:
37

Trước khi đến 2016, xây dựng khung pháp lý, hoàn thiện cơ sở vật chất, công nghệ,
bao gồm: Hệ thống giao dịch, thanh toán bù trừ CKPS, hệ thống giám sát và công
bố thông tin tại các Sở Giao dịch chứng khoán (SGDCK), Trung tâm Lưu ký chứng
khoán (VSD) và thành viên thị trường, bảo đảm phù hợp với các sản phẩm phái sinh
cơ bản và chuẩn bị mọi điều kiện cần thiết để đưa vào hoạt động.
Giai đoạn 2016-2020: Tổ chức vận hành thị trường CKPS. Trước mắt là các sản
phẩm phái sinh dựa trên chỉ số chứng khoán, trái phiếu chính phủ và cổ phiếu.
Giai đoạn sau 2020: Về dài hạn các công cụ tài chính là hợp đồng tương lai và hợp
đồng quyền chọn dựa trên tài sản cơ sở là cổ phiếu, trái phiếu, hợp đồng tương lai
tiền tệ và hàng hóa sẽ tập trung giao dịch thống nhất trên SGDCK. Hoàn thiện và
nâng cao chất lượng hoạt động của thị trường CKPS. Mở rộng đối tượng thành viên
tham gia thị trường, cải tiến hạ tầng công nghệ, nâng cao chất lượng cơ sở NĐT,
tiến tới xây dựng một thị trường CKPS thống nhất dựa trên các tài sản cơ sở theo
thông lệ quốc tế, hoạt động công khai, minh bạch, hiệu quả, góp phần vào sự phát
triển của thị trường tài chính.
Luật chứng khoán đã có những khái niệm ban đầu về chứng khoán phái sinh; Chính
phủ đã ban hành Nghị định 42/2015/NĐ-CP ngày 05/05/2015 về chứng khoán phái
sinh và TTCKPS với các quy định khung rất cơ bản về thiết kế, niêm yết sản phẩm,
tổ chức giao dịch và thanh toán, công bố thông tin và quản lý giám sát trên
TTCKPS.
Riêng năm 2016, Chính phủ ban hành Thông tư 107/2016/TT-BTC ngày 29/6/2016
hướng dẫn chào bán vào giao dịch chứng quyền. Đây là cơ sở pháp lý để có thể phát
triển thêm một sản phẩm trên thị trường chứng khoán phái sinh.
Dưới Nghị định, Bộ Tài chính cũng đã ban hành các Thông tư hướng dẫn đó là
Thông tư 11/2016/TT-BTC ngày 18/01/2016 hướng dẫn một số điều của Nghị định
42/2015/NĐ-CP ngày 05/05/2015 về chứng khoán phái sinh và TTCKPS. Hướng
dẫn chi tiết cho 2 sản phẩm đầu tiên là Hợp đồng tương lai chỉ số chứng khoán và
Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ.
38

Thông tư 23/2017/TT-BTC ngày 16/3/2017 sửa đổi một số điều của Thông tư
11/2016/TT-BTC tháo gỡ một số vướng mắc trong quá trình chuẩn bị triển khai
TTCKPS.
2.1.2 Tình hoạt động của thị trường phái sinh Việt Nam trong 2017
Sau hơn 17 năm thị trường chứng khoán Việt Nam hình thành và phát triển, thị
trường chứng khoán phái sinh được ra đời 10/8/2017. Phát biểu tại buỗi lễ ra mắt
TTCKPS, Phó thủ tướng Vương Đình Huệ nhận định “Sự ra đời của thị trường phái
sinh là cần thiết, tất yếu nhằm hoàn thiện cấu trúc của thị trường tài chính và nằm
trong chiến lược phát triển thị trường chứng khoán trong thời gian tới. Tuy là thị
trường với các sản phẩm phức tạp, nhưng sẽ giúp các nhà đầu tư phân tán và phòng
ngừa rủi ro, đồng thời giúp đa dạng hóa sản phẩm đầu tư”.
Ngày 19/05/2017, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thông báo cấp Giấy chứng nhận
đủ điều kiện kinh doanh chứng khoán phái sinh cho 5 công ty chứng khoán (CTCP
Chứng khoán Sài Gòn (SSI), CTCP Chứng khoán Ngân hàng TMCP Việt Nam
Thịnh Vượng (VPBS), CTCP Chứng khoán Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt
Nam (BSI), CTCP Chứng khoán VNDIRECT (VND), CTCP Chứng khoán MB
(MBS)). Các công ty chứng khoán này được phép thực hiện gồm môi giới chứng
khoán phái sinh, tự doanh chứng khoán phái sinh và tư vấn đầu tư chứng khoán phái
sinh.
Trung tâm Lưu ký (VSD) đến thời điểm này, VSD đã cấp Giấy chứng nhận thành
viên bù trừ cho 7 công ty chứng khoán (CTCK): CTCK Sài gòn (SSI), CTCK
VNDIRECT, CTCK TP. HCM (HSC), CTCK Ngân hàng Quân đội (MBS), CTCK
Ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng (VPBS), CTCK Bản Việt (VCSC). Trong đó,
MBS là thành viên giao dịch; các CTCK còn lại vừa là thành viên giao dịch, vừa là
thành viên bù trừ.
NHTM muốn tham gia TTCK phái sinh còn cần nhận được sự chấp thuận của Ngân
hàng Nhà nước. UBCK đã chấp thuận VietinBank là ngân hàng thanh toán đối với
giao dịch chứng khoán phái sinh.
39

Ngày 21/12/2017, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) tổ chức Hội nghị
tổng kết công tác năm 2017 và chương trình công tác năm 2018. Tại Hội nghị, Thứ
trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà nhận định: “Thị trường chứng khoán phái sinh
mới chính thức đi vào hoạt động từ tháng 8/2017 nhưng đã chứng tỏ sức hấp dẫn
với nhà đầu tư với tổng khối lượng giao dịch đạt 946,326 hợp đồng tương ứng với
tổng giá trị giao dịch theo quy mô danh nghĩa hợp đồng đạt 80,899 tỷ đồng và có
15,808 tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh được mở, gấp đôi so với cuối
tháng 8/2017 (tháng đầu tiên mở cửa thị trường)”.
Bảng 2.1.2. 1 Khối lượng và giá trị giao dịch phái sinh 2017
TT Đơn
Tháng
Tháng Tháng Tháng Tháng
Chỉ tiêu 8 (từ Tổng
vị 9 10 11 12
10/8)
1 Khối Hợp
lượng đồng
58.444 131.903 238.330 320.064 357.612 1.106.353
giao
dịch
2 Giá trị Tỷ
giao đồng 4.363 10.299 19.370 28.484 33.782 96.298
dịch
3 Khối Hợp
lượng đồng
2.166 3.275 3.949 8.122 8.077
OI (cuối
kỳ)
Nguồn: VietNambiz
Kể từ ngày 10/8 thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam ra đời, TTCKPS ghi
nhận những sự tăng trưởng ổn định về cả số lượng hợp đồng, khối lượng giao dịch.
Ở thời điểm cuối tháng 12/2017, có 4 mã hợp đồng được giao dịch là VN30F1801,
VN30F1802, VN30F1803 và VN30F1806 đáo hạn vào tháng 1, tháng 2, tháng 3 và
tháng 6/2018.
40

Hình 2.1.2.1Khối lượng giao dịch phái sinh 2017
Nguồn: HNX
Theo HNX: số lượng tài khoản giao dịch phái sinh liên tục được mở, trung bình mỗi
ngày có 169 tài khoản mới. Tính đến ngày 29/12/2017, đã có 17.116 tài khoản giao
dịch phái sinh được mở. Tuy nhiên, hoạt động giao dịch tập trung chủ yếu ở các nhà
đầu tư cá nhân trong nước (97,68%), nhà đầu tư tổ chức trong nước chỉ chiếm
khoảng 2,21%, hoạt động tự doanh của các công ty chứng khoán chiếm 1,97% khối
lượng giao dịch toàn thị trường.
Hình 2.1.2. 1 Sự tăng trường số lượng tài khoản trên TTCKPS năm 2017
Nguồn: VietNambiz
41

Ở buổi khai trương phiên giao dịch chứng khoán đầu năm 2018 tại Sở giao dịch
chứng khoán Hà Nội (HNX), Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng phát biểu
rằng: “ Các cơ quan ban ngành cần tiếp tục triển khai phát triển sản phẩm mới, đưa
chứng quyền đảm bảo giao dịch tại HOSE vào cuối quý I, triển khai hợp đồng tương
lai trái phiếu chính phủ trong quý III/2018. Đồng thời, hoàn thiện cơ sở hạ tầng kỹ
thuật đưa kênh trái phiếu doanh nghiệp vào giao dịch từ năm 2019, tạo thêm một
kênh huy động vốn cho các công ty”.
2.2 MÔ HÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI
SINH VIỆT NAM
Hình 2.2 Mô hình hoạt động của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam
Nguồn: Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội
Nghị định 42/2015/NĐ-CP ngày 5/5/2015 đã quy định cụ thể điều kiện, vai trò và
trách nhiệm của các tổ chức, thành viên tham thị trường chứng khoán phái sinh:
2.2.1 Sở giao dịch CKPS
Vai trò của Sở giao dịch CKPS giao dịch CKPS cũng như SGD chứng khoán thông
thường: Đảm bảo tính công bằng, minh bạch và hiệu quả, quản lý thành viên giao
42

dịch và ban hành các quy chế, quy định liên quan đến CKPS hoặc thị trường CKPS.
Bên cạnh đó SGD CKPS còn thực hiện thêm những chức năng tương đối khác với
SGDCK bình thường: Thiết kế và niêm yết sản phẩm; Vận hành hệ thống giao dịch
Thứ nhất, Về thiết kế sản phẩm: Sở giao dịch CKPS có thêm một chức năng đặc
biệt là thiết kế và niêm yết các sản phẩm phái sinh. Nếu như ở thị trường cơ sở, chất
lượng của sản phẩm chủ yếu phụ thuộc vào bản thân tài sản cơ sở là các cổ phiếu
của các doanh nghiệp niêm yết, hoặc các trái phiếu do doanh nghiệp hoặc Chính
phủ phát hành, thì ở thị trường phái sinh, chất lượng sản phẩm còn phụ thuộc vào
việc thiết kế sản phẩm của Sở giao dịch CKPS. Các sản phẩm phái sinh do SGD
chuẩn hóa các điều kiện, tự động niêm yết và hủy niêm yết.
Thứ hai, Tổ chức giao dịch qua Hệ thống giao dịch phái sinh. Hệ thống giao dịch
của CKPS cũng chức năng tương tự như chứng khoán bình thường: khớp lệnh (
lệnh giới hạn, lệnh thị trường, MOK, …) hoặc các quy định về biên độ dao động
giá, giới hạn khối lượng lệnh. Nhưng có điểm khác biệt là hệ thống giao dịch của
SGD sẽ đảm bảo hợp đồng hủy niêm yết khi đến hạn và các hợp đồng khác sẽ tự
động niêm yết thay thế để đảm bảo các quy định về số tháng đáo hạn.
2.2.2 Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (CCP):
CCP là người bán của tất cả các người mua và người mua của tất cả người bán.
Đảm bảo việc thanh toán giao dịch ngay cả trường hợp một bên trong giao dịch ban
đầu (giao dịch gốc) không thực hiện nghĩa vụ thanh toán của nó.
Quan hệ song phương
Nhà đầu tư Nhà đẩu tư
Quan hệ thông qua CCP (sau thế vị)
Nhà đầu
tư
TVBT CCP TVBT Nhà đầu
tư
3 chức năng chính của CCP là :
43

Thứ nhất, Bù trừ ròng các nghĩa vụ thanh toán: làm giảm khối lượng và giá trị giao
dịch cần thanh toán, giảm chi phí và rủi ro thị trường.
Thứ hai, Bảo lãnh thanh toán: quản lý và kiểm soát việc chuyển giao tài sản giữa
các nhà đầu tư. Thực hiện các nghĩa vụ liên quan đến giao dịch trong trường hợp
thành viên bì trừ mất khả năng thanh toán.
Thứ ba, Quản lý rủi ro: xây dựng và áp dụng các biện pháp, cơ chế, quy trình phòng
ngừa rủi ro toàn diện.
Hình 2.2.2. 1 Vị trí của CCP trên TTCKPS
Nguồn: Nghị định 42/2015/NĐ-CP
- Thành viên giao dịch CKPS tại thị trường phái sinh Việt Nam
44

Hình 2.2.2. 2 Thành viên giao dịch CKPS
Thành viên giao dịch
(TVGD)
TVGD: Là TV của
SGD thực hiện môi
giới và tự doanh CKPS
TVGD đặc biệt: Là
NHTM & là TV của
SGD được đầu tư
CKPS trên Trái
phiếu chính phủ
TV tạo lập thị trường:
Là TVGD, TVGD đặc
biệt, đồng thời là TV bù
trừ được thực hiện hoạt
động tạo lập thị trường
cho 1 hay 1 số CKPS
Tại thị trường phái sinh Việt Nam, thành viên giao dịch sẽ bao gồm ba loại: Thành
viên giao dịch thông thường là (các công ty chứng khoán (CTCK), thành viên giao
dịch đặc biệt là (các ngân hàng thương mại, được đầu tư, giao dịch các CKPS có
tài sản cơ sở là trái phiếu chính phủ), thành viên tạo lập thị trường.
Điều kiện làm TVGD, TVGD đặc biệt, TV tạo lập thị trường:
 Điều kiện đối với công ty chứng khoán đăng ký làm TVGD:
Có giấy chứng nhận đủ điều kiện môi giới chứng khoán phái do UBCKNN cấp.
Đáp ứng được yêu cầu về hạ tầng công nghệ, quy trình nghiệp vụ của SGDCK.
 Điều kiện với ngân hàng thương mại đăng ký làm TVGD đặc biệt:
Là TVGD trên thị trường trái phiếu chính phủ của SGDCK.
Được Ngân hàng nhà nước (NHNN) chấp thuận cho phép đầu tư vào CKPS.
Đáp ứng yêu cầu về hạ tầng công nghệ, quy trình nghiệp vụ của SGDCK.
 Điều kiện đối với TV tạo lập thị trường
Là TVGD/TVGD đặc biệt đồng thời là TV bù trừ
Có hợp đồng ký với SGDCK
45

Quyền và nghĩa vụ cũa TVGD, TVGD đặc biệt, TV tạo lập thị trường:
 Được tự doanh, môi giới và cung cấp dịch vụ tư vấn đầu tư CKPS cho nhà
đầu tư. TVGD đặc biệt được đầu tư CKPS dựa trên tài sản cơ sở là TPCP.

 Nhận, thực hiện lệnh giao dịch của NĐT sau khi đảm bảo NĐT có đủ lý quỹ,
cung cấp đầy đủ thông tin về tài khoản giao dịch, số dư tài khoản ký quỹ cho
NĐT; CBTT theo quy định,

 Các quyền, nghĩa vụ khác theo quy định tại Luật chứng khoán và các văn
bản hướng dẫn.
2.2.3 Thành viên bù trừ
Hình 2.2.3. 1 Thành viên bù trừ
Nguồn: Khoản 1, Điều 22 Nghị định 42/2015/NĐ-CP
2.3 HÀNG HÓA TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT
NAM

Giải pháp phát triển thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam.doc

More Related Content

Similar to Giải pháp phát triển thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam.doc (9)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói ☎☎☎ Liên hệ ZALO/TELE: 0973.287.149 👍👍 (20)

Recently uploaded (20)

Giải pháp phát triển thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam.doc