Lẽ được mất

http://data4u.com
.vn/
http://data4u.com.vn/ Tai mien phi Ebooks

.vn/
Table of Contents
Lời giới thiệu
1 Lời mời gọi
Kiếm tìm âm sắc
2 Những gì tôi thấy trong gương
Khúc củi bên sườn núi
Nguyên lý của tâm hồn
Thần Chết ghé thăm
3 Thuần phục để không bị hủy diệt
Kỹ nữ nơi góc phòng
Nhảy múa với bù nhìn
4 Mất m|t, nhưng không đ|nh mất chính mình
Hy vọng - Tình yêu của tôi
Gửi người bạn không dùng e-mail
Lớn tuổi - sao lại không nhỉ?
Thương tiếc và tái sinh
5 Thời gian sống
Điệu nhạc của cuộc đời
Mục Lục

.vn/
Dành tặng
Fabiana và Fernanda – và Rodrigo –
những người đã tạo nên một phần cái được.

.vn/
Tôi thật sự hạnh phúc khi biết rằng kể từ nay độc giả yêu văn chương sẽ có cơ hội tiếp
cận với một trong những nữ tác giả Brazil đương đại có tầm ảnh hưởng lớn nhất. Lya Luft là
một trong số những cây bút hiếm hoi có khả năng mở ra những con đường mới.
Sở dĩ tôi nói Lya mở ra con đường mới chứ không phải một lối tắt đi đến những gì bạn
muốn là bởi tác phẩm của bà bày ra vẻ phong phú chứ không phải giản đơn của cuộc sống.
Trong thế giới hiện đại, giữa thời kỳ mà mọi thứ đến quá dễ dàng, cùng với tư tưởng tôn
sùng cái mới lạ, trẻ trung, Lya lại mời gọi chúng ta làm một điều đang ng{y c{ng hiếm hoi:
trưởng th{nh để nhận ra vẻ đẹp trong từng thời kỳ của cuộc sống, và để lạc quan đương
đầu với sức tàn phá của thời gian.
Là thạc sĩ văn học, Lya Luft thông thạo hai ngôn ngữ Anh v{ Đức. Bà giảng dạy, đồng
thời khẳng định vị thế vững chắc của mình trong sự nghiệp biên dịch tác phẩm của các tác
giả nổi tiếng như Thomas Mann, Gunter Grass, Virginia Woolf và nhiều tác giả khác từ
nguyên bản tiếng Anh, tiếng Đức sang tiếng Bồ Đ{o Nha. Năm , khi bước sang tuổi bốn
mốt, bà khởi nghiệp sáng tác với tiểu thuyết đầu tay Bạn đời – tác phẩm đ~ lập tức khiến
giới phê bình và bạn đọc sửng sốt bởi giọng văn đầy đặn, giàu xúc cảm. Nhưng m~i đến năm
2003 với Lẽ Được Mất, tên tuổi của Lya mới được phổ biến rộng rãi trong công chúng.
Bằng lối dẫn chuyện nhẹ nhàng, quyển sách hé mở những trăn trở, suy tư của con người
về cuộc đời của mỗi ch’ng ta, đồng thời chứng minh với độc giả khả năng độc đ|o của tác
giả - người có thể chiếm được cảm tình của người đọc vốn đ~ xem b{ như bạn: chạm đến
sâu thẳm tâm hồn và khiến họ miên man suy tưởng; vỗ về và truyền cảm hứng. Sống, đối
với Lya, không thể thiếu sự đam mê v{ nếm trải cả vị ngọt ngào lẫn đắng cay mà cuộc đời
mang lại. Vì thế, sau khi khẳng định tầm vóc của một tiểu thuyết gia, nh{ thơ v{ dịch giả,
không có gì ngạc nhiên khi bà lồng ghép vào từng câu chữ sự nhạy cảm không ai sánh kịp
trong các tác phẩm đề cập đến đạo đức và phẩm hạnh.
Lẽ Được Mất mang đến cho bạn đọc hình ảnh của một người phụ nữ đ~ đạt đến độ chín
muồi về những gì căn bản nhất: trải nghiệm, sự trưởng thành, tuổi tác, mối quan hệ gia
đình, c|i chết, nỗi cô độc, tình yêu, bản ngã và tình mẫu tử. Từ những thứ vụn vặt nhất đến
những điều vĩ đại nhất trong cuộc sống, bà luôn nhấn mạnh khía cạnh cốt yếu trong sự tồn
tại của chúng ta bằng vẻ tinh tế của một người nhìn đời với đôi mắt lạc quan mà rất mạnh
mẽ và không ngại phê phán những ai đầu h{ng trước mỗi khó khăn nhỏ nhặt.
Lya Luft l{ người lạc quan, nhưng b{ không nhìn cuộc đời qua lăng kính m{u hồng.
Những suy nghĩ của bà, vì thế, thường đi ngược lại khuôn mẫu sẵn có - nó khơi dậy cảm
hứng, kêu gọi những người đương thời nhìn lại mình, sâu tận t}m can, để từ đó trưởng
th{nh hơn.

.vn/
Có ai trong chúng ta, dù chín chắn hay xốc nổi, chưa từng trải nghiệm niềm vui và nỗi
thất vọng, chiến thắng và thất bại, mất mát và thành tựu? Một trong những bài học to lớn
nhất mà tác giả dành cho chúng ta là: những gì cuộc đời mang lại hoàn toàn phụ thuộc vào
vốn hiểu biết của ch’ng ta. Theo b{, chính th|i độ trân trọng từng phút giây cuộc sống và
tính nh}n văn, sẵn lòng đón nhận quy luật của tạo hóa, sức tàn phá của thời gian, sẽ giúp
chúng ta thoát khỏi những cạm bẫy của chính mình – những thứ bó buộc tầm nhìn của sự
vô cùng và chân giá trị.
Lya không đưa ra c|c lập luận gi|o điều hay những công thức cứng nhắc. Trong Lẽ Được
Mất, tác giả chia sẻ những trải nghiệm c| nh}n thông qua qu| trình trưởng thành, qua đó
mở ra cho chúng ta lối đi dẫn đến những khả năng vô tận của cuộc sống trong nhiều giai
đoạn khác nhau, từ l’c ch’ng ta còn thơ trẻ đến tuổi trưởng thành. Trong tác phẩm lôi cuốn
v{ đầy tính kh|m ph| n{y, độc giả sẽ tìm thấy một ch’t gì đó của chính mình, những trải
nghiệm, nỗi sợ hãi, ngờ vực và cả khắc khoải từng qua. Độc giả sẽ tìm thấy những sợi dây
liên kết trong mối quan hệ giữa người với người m{ ch’ng ta ai ai cũng đều khao khát.
Paulo Coelho –
tiểu thuyết gia nổi tiếng người Brazil

.vn/
1
Lời mời gọi
Tôi không phải là bãi cát
nơi đôi c|nh gió tượng hình,
hay những chấn song bên ngoài khung cửa.
Cũng không phải hòn đ| lăn
theo từng đợt thủy triều cuộc sống,
nối tiếp nhau trên những bãi bờ.
Tôi l{ đôi tai |p v{o chiếc vỏ ốc đời mình,
là bàn tay tạo hóa, là sự hủy diệt,
là chủ nhân và kẻ tôi tớ, và tôi là
điều bí ẩn.
Hãy cùng nhau viết nên kịch bản
cho g|nh h|t đời người:
vở kịch mang tên Tôi và Số phận.
Hai thứ không phải l’c n{o cũng hòa hợp,
hoặc bởi ta chưa thật hiểu chính mình.
Kiếm tìm âm sắc
Vì đ}u có quyển sách này?
Có lẽ đó l{ những ghi chú thêm thắt trong bài viết Rio do Meio của tôi năm 6. Cũng
vẫn những dòng văn đó, tiếp theo những chủ đề quen thuộc. Tất cả các tác phẩm của tôi đều

.vn/
là sự giản lược hoặc lặp lại: những tình tiết và nhân vật xuất hiện đ}u đó đằng sau chiếc mặt
nạ mới. Tôi l{m như thế bởi tôi nhận ra mình chưa cạn ý, và tôi muốn tiếp tục viết về chúng.
Chắc tôi sẽ trung thành với c|ch l{m n{y cho đến những dòng kết của quyển sách cuối cùng.
Vậy, thật ra quyển sách này là gì?
Tôi sẽ không gọi đ}y l{ b{i viết , bởi giọng văn nghiêm trang v{ nền tảng mang tính lý
thuyết của những thuật ngữ đề cập trong tác phẩm này không phải là cách viết của tôi. Càng
không phải truyện hay tiểu thuyết. Cũng không phải tài liệu giảng dạy – tôi chẳng có gì để
thuyết giáo.
Vì còn có rất nhiều hoạt động, phương ph|p l{m việc và những ý tưởng sáng tạo chưa
được gọi tên nên mọi người sẽ gọi tác phẩm của tôi theo bất kỳ tên gọi nào họ muốn. Với
riêng tôi, tên của nó chính là những gì bạn nghe được – từ tôi rất ưa d‘ng trong những
quyển tiểu thuyết v{ b{i thơ của mình – là tiếng gọi để độc giả tìm đến v{ suy nghĩ c‘ng tôi.
Những điều tôi viết đ}y xuất phát từ qu| trình trưởng thành của chính mình, là một
phần của những gi}y thăng trầm, những phút vinh quang và cả những thời kỳ u ám. Trên
chặng đường này, tôi ngộ ra rằng cuộc đời không chỉ đầy rẫy đớn đau, mất mát, mà vẫn còn
đó vô v{n những yêu thương v{ tr|i ngọt.
Cán cân được-mất này phụ thuộc chủ yếu vào những gì chúng ta có thể và mong muốn
đón nhận.
***
Tôi gặp một người bạn là nghệ sĩ dương cầm kiệt xuất. Tôi nói tôi vừa đặt bút viết một
quyển sách mới, nhưng cũng như mọi lần, tôi vẫn đang đi tìm thứ }m sắc mình muốn.
Anh cho cũng l{ lẽ thường khi một nh{ văn đi tìm }m sắc. Chúng tôi cùng phì cười khi
phát hiện cả hai đang đi tìm c‘ng một thứ: âm sắc. Âm sắc của ngôn ngữ, của nghệ thuật, và
– điều mọi người ai cũng phải có – âm sắc của đời mình. Ch’ng ta ước mong cuộc sống của
mình sẽ có âm sắc thế n{o? Tôi không b{n đến việc chúng ta bị buộc phải sống như thế
nào).
Một cuộc sống với giai điệu nửa cung u sầu, hay âm sắc tươi tắn, nhịp nhanh và dễ chịu,
hay biến chuyển giữa h}n hoan v{ vui tươi với những khoảnh khắc lắng đọng và trầm tư?
Cuộc sống ấy chỉ hời hợt nơi bề nổi hay ngày một sâu hơn v{o l{n nước thăm thẳm bên
dưới?
Cuộc sống ấy bị chi phối bởi sự ồn ã xung quanh hay lắng đọng trong thanh âm của
những khoảng lặng và sự câm nín – của chính chúng ta, và cả những người khác?
Giai điệu của chúng ta sẽ là nỗi hoài nghi và niềm tin lạc lối, hay sẽ mở ra cánh cửa dẫn
đến những cảnh quan bao la vô tận?

.vn/
Một phần tùy thuộc vào bản thân ta.
Trong dàn nhạc, vai trò của chúng ta – thường đi c‘ng nhiều sự kiện ngẫu nhiên và phát
sinh khó lường – vừa l{ người lên d}y đ{n, vừa là nghệ sĩ trình diễn. Trước khi l{m được
điều đó, ch’ng ta tự tạo nhạc cụ cho mình. Điều này khiến công việc trở nên khó khăn hơn,
nhưng cũng th’ vị hơn rất nhiều.
Tôi ngồi đ}y trước m|y vi tính v{ miên man suy nghĩ về âm sắc của quyển sách. Tôi
nhất định phải tìm ra nó. Tôi cảm nhận nó như một lời thì thầm gửi đến độc giả: (~y đến
v{ suy nghĩ c‘ng tôi, h~y đến và giúp tôi trong cuộc chinh phục n{y .
Dù chỉ là những ghi chép c| nh}n, nhưng đôi l’c quyển sách này có vẻ tàn nhẫn: Tôi nói
rằng chúng ta quan trọng, tốt đẹp và có năng lực tiềm t{ng, nhưng tôi cũng nói rằng chúng
ta thật vô dụng, thật tầm thường. Tôi nói rằng chúng ta có thể hạnh ph’c hơn cuộc sống ta
đang chấp nhận, nhưng ch’ng ta e ngại cái giá phải trả. Chúng ta là những kẻ hèn nhát.
Tuy nhiên, tôi là một trong số những người tin rằng hạnh phúc là có thật, tình yêu là có
thật, cuộc sống không chỉ toàn phản bội hoặc lỡ làng, mà còn có lòng nhân hậu, tình bạn,
niềm trắc ẩn, đạo đức và sự tinh tế.
Tôi cho rằng đến khi nào còn tồn tại, ta cần học một phương ph|p m{ ít ai còn tin
tưởng, đó l{ sống hạnh ph’c . Tôi thấy nhiều cặp ch}n m{y nhướng lên vẻ mỉa mai khi
nghe lời tuyên bố tưởng chừng hão huyền này).
Mỗi người một con đường riêng, một cá tính riêng.
***
Trong các mối quan hệ con người, bao gồm cả những mối quan hệ yêu đương, ta
thường lội ngược dòng. Ta cố làm những điều không thể: chẳng bao giờ có chuyện hòa hợp
tuyệt đối, chẳng bao giờ ta có chuyện chia sẻ mọi thứ. Bản chất con người không thể nào
chia sẻ: nó là sự khám phá và ngạc nhiên, là vinh quang hoặc suy tàn của mỗi cá nhân – đầy
cô độc.
Tuy nhiên, trong một cuộc đối thoại hay một lúc lặng im n{o đó, trong một ánh nhìn
hoặc một cử chỉ yêu thương, một ô cửa nhỏ hẹp sẽ mở ra. Người biểu diễn và khán giả cùng
nhau chiêm ngưỡng – như một cặp tình nhân.
Đó l{ c|ch m{ con người kết thúc.
Vì vậy, tôi viết và sẽ viết rằng: tôi muốn khuyến khích những độc giả tưởng tượng của
tôi (thay cho những người bạn tưởng tượng thời thơ ấu) tìm kiếm và chia sẻ cùng tôi nỗi
băn khoăn về những gì chúng ta có thể l{m được trong quỹ thời gian hữu hạn của đời
người.
Bởi cuộc sống – cho đến suy nghĩ cuối cùng và cái nhìn sau chót – là quá trình tự biến đổi.

.vn/
Những gì tôi viết trong quyển sách này không phải là những giấc mơ giữa ban ngày. Tôi
là phụ nữ của thời đại, và tôi muốn chứng kiến thời kỳ của mình với tất cả những khả năng
tôi có: ph|t huy trí tưởng tượng hoặc viết về những nỗi đau v{ những băn khoăn, m}u
thuẫn v{ lòng cao thượng; về bệnh tật và chết chóc, cả những nỗi hối hận muộn màng khi lỡ
nói ra điều không nên nói, và vì chỉ biết im lặng trong lúc cần lên tiếng.
Tôi còn viết về th|i độ khi ch’ng ta thi nhau đổ lỗi v{ ng}y ngô trước những sự thể xảy
đến với mình.
Ta góp một phần quan trọng trong chính những sự lựa chọn và cả thờ ơ của mình, giữa
dấn thân và thỏa hiệp, giữa niềm hy vọng và sự hồ nghi. (ơn hết, chúng ta phải quyết định
sẽ sử dụng và tận hưởng thời gian của mình như thế nào, vốn dĩ l{ hiện tại ta đang sống.
Thế nhưng ta lại qu| ng}y ngô trước những tai nạn và hoàn cảnh đau thương có thể tước
đoạt tình yêu, người thân, sức khỏe, công việc và cả sự bình yên của ta. Chính vì nhận thức
đó m{ quan niệm của tôi về một kiếp người, về chính tôi, đối lập với lẽ thường.
Ta là sự biến đổi. Ta là quá trình. Và điều đó khiến ta phiền lòng.
Năm th|ng trôi qua mang đến sự sinh sôi và phát triển chứ không phải sự mất mát hay
giới hạn. Với quan niệm này, chúng ta trở thành chủ nhân chứ không phải nô lệ; chúng ta là
người chứ không phải những con thú bé nhỏ hoảng loạn bỏ chạy mà không biết tại sao.
Nếu độc giả và tôi có thể hòa nhịp thì cuộc độc thoại này sẽ trở th{nh đối thoại.
Nhờ thế, tác phẩm của tôi mới đạt được mục đích n{o đó.

.vn/
2
Những gì tôi thấy trong gương
Dù là kết quả của lỗi lầm hay tình yêu
thì tôi cũng được sinh ra từ những gì đối lập.
Một bờ môi cong,
hình d|ng đôi b{n tay hay d|ng đi tất tả (cả
những giấc mộng và nỗi sợ hãi)
được ban cho tôi từ những người đ~ tạo nên
hình hài này
Nhưng những gì tôi tìm trong gương
lẽ ra phải ở đó
giống như tôi khao kh|t.
Tôi sẽ có đôi c|nh
của những người bay cao bay xa
những ai phủ bóng lên tôi khi tôi lớn
- như thể dưới tán cây kia
một thân cây nhỏ
và bông hoa của nó.
Khúc củi bên sườn núi
Thế giới này sẽ không tồn tại nếu ta không cảm nhận về nó, không thiết lập trật tự cho
nó.

.vn/
Ít ai để ý rằng việc ta sống sót hay gục ngã hoàn toàn phụ thuộc vào cách nhìn của ta về
cuộc sống. Ta khám phá hay trốn tránh tùy thuộc v{o th|i độ cởi mở hay khép kín của ta với
cuộc đời.
Điều gì tạo quan điểm sống này?
Bắt nguồn từ thuở ấu thơ, với những nỗi trăn trở không thể nào lý giải.
Ngay cả khi được yêu thương, ta vẫn cảm thấy một nỗi bấp bênh cố hữu. D‘ được bảo
bọc, ta vẫn không tránh khỏi tai nạn và những tình huống khó khăn không xoay xở được. Ta
vừa dựng lên những rào cản, vừa tìm cách kết nối với mọi thứ xung quanh và những điều
sắp đến. Trên mảnh đất của gặp gỡ v{ ngăn c|ch, của nỗi sợ hãi và niềm sung sướng, những
vật chất hình thành nên sự tồn tại của bản th}n ta, đ~ có mặt trước cả khi ta sinh ra trên cõi
đời này.
Nhưng ta không để mặc cho hoàn cảnh cuốn đi. Ta l{ người trong cuộc.
Có một bi kịch luôn tiềm ẩn: Nếu ta không nhận ra hoặc không đủ can đảm thay đổi và
cải thiện, ta sẽ phí hoài cả cuộc đời bởi t{i năng của mình bị chối bỏ - luôn luôn như thế, bất
kể ta đang ở độ tuổi nào.
Quá trình hình thành bản ngã của mỗi người có thể được ví như việc xây nhà mà phần
móng sẽ tượng hình từ thời thơ ấu, tường x}y v{o giai đoạn trưởng th{nh v{ m|i được lợp
ở tuổi xế chiều, thời điểm mọi thứ đ~ viên m~n nhưng đôi khi cũng bị xem như thời kỳ suy
thoái.
Bàn tay của những người đ~ cho ta hình h{i cũng góp phần vào công trình này. Bằng
việc tách ra sống riêng khi lớn khôn, ta thể hiện bản ngã của mình: con người mà chúng ta
mong ước, con người mà ta cho rằng mình nên như thế – con người ta thấy đáng sống.
Trong ngôi nhà này, ngôi nhà của tâm hồn và thể xác, chúng ta không thể là con rối ngu
ngơ m{ phải là những chiến binh biết suy nghĩ v{ ra quyết định.
Để trở th{nh con người đ’ng nghĩa, qu| trình x}y dựng c|i tôi không cho phép ch’ng
ta ngơi nghỉ một ngày nào: sẽ luôn có những bức tường mong manh, những tính toán sai
lầm v{ đổ vỡ. Thậm chí, một phần của công trình sẽ đổ sập. Nhưng công trình đó cũng mở
ra những cánh cửa sổ hướng đến mặt trời.
Cho dù kết quả là gì – một ngôi nh{ để ở hay một phế tích hoang tàn – thì đó cũng l{
thành quả chung của tất cả những gì người kh|c nghĩ về ta v{ ta nghĩ về mình, là những gì ta
yêu thương v{ được yêu thương, l{ những gì người khác làm cho ta tin rằng mình xứng
đ|ng, v{ cả những điều ta l{m để khẳng định hoặc thay đổi điều này, dấu ấn này - một điều
gì đấy gắn liền với tên tuổi ta.
Tuy nhiên, mọi thứ vẫn qu| đơn giản: kết quả ấy là sự trộn lẫn của lòng tin và sự lẩn
trốn, cám dỗ và hân hoan, cả những yêu thương v{ khước từ. Chúng ta nhảy m’a đằng sau

.vn/
những chiếc mặt nạ, nhờ chúng che giấu đi nỗi băn khoăn phiền muộn. Không ai có thể vui
m~i v{ cũng chẳng ai phải buồn mãi. Mỗi ngày lại là một thử thách mới.
Sự mơ hồ này vừa khiến ta tổn thương, vừa gi’p ta trưởng th{nh. Nhưng nó gi’p ta
th{nh người.
Với quỹ thời gian cuộc đời mình, tôi sẽ gắng sức hoàn thiện tác phẩm của riêng mình,
bằng cọ, màu và giá vẽ.
Trong những năm đầu đời, hầu hết mọi thứ đều là sản phẩm của môi trường xung
quanh nơi tôi được sinh ra, từ gia đình, trường học, những khung cửa – những phương tiện
người lớn dạy tôi quan sát cuộc sống – vốn sẽ trở thành chốn nương th}n hoặc nơi giam
cầm, là niềm mong đợi hay sự ép buộc.
Rồi chẳng mấy chốc cũng không còn ai cho tôi đổ lỗi: cha mẹ, lòng yêu thương hay mối
thù hận, sự quan tâm hoặc vẻ thờ ơ… chỉ khi lớn lên người ta mới nhận ra mình đ~ chịu
đựng bao nhiêu căn bệnh trầm kha trong t}m tư con người. Cuối cùng, chúng ta sẽ thảng
thốt nhận ra: cha mẹ cũng l{ những con người bình thường như chính ta thôi. (ọ đ~ l{m tất
cả những gì họ biết, những gì có thể...
Còn tôi… tôi thì sao?
Mỗi người là một nghệ sĩ trong g|nh xiếc đời mình. Tấm lưới đỡ bên dưới được đan
bằng hai sợi dây bện chặt vào nhau: một từ những người đ~ sinh ra v{ nuôi dưỡng ta, một
từ niềm tin và hy vọng của chính ta.
***
Thuở nhỏ, tôi thường nghe mọi người nói: Trẻ con vô tư, không lo nghĩ .
Thật ra là trẻ con biết suy nghĩ. V{ còn một thứ khác quan trọng hơn nhiều, một điều mà
con người thường quên bẵng khi đ~ trưởng thành, là cách một đứa trẻ sống. Khi mải mê
ngắm nhìn một dấu vết trên tường hay một con côn trùng trên cỏ, hoặc vẻ đẹp của đóa hoa
hồng, đứa trẻ không chỉ đơn giản l{ nhìn, m{ đ~ hóa thân vào tất cả những gì nó đang quan
tâm. Giây phút ấy nó là con bọ, là dấu vết trên tường, l{ đóa hoa hồng, là ngọn gió và sự
thinh không.
Tương tự như thế, đứa trẻ chính là hóa thân của sự lạnh l‘ng hay cơn giận dữ của
người lớn, là sự vô tình hoặc là kết quả của một tình yêu chân thật.
Đôi khi trẻ con cũng cần ngồi yên. Đừng l’c n{o cũng đòi hỏi chúng phải vận động, chạy
nhảy, trò chuyện hay vui chơi. Trầm tư không đồng nghĩa với bệnh tật.
Khi một đứa trẻ hòa mình vào không gian xung quanh tức là nó tham gia vào một quá
trình còn quan trọng hơn chính bản thân nó - nó đang ph|t triển một cách vô thức. Tuy

.vn/
nhiên, đứa trẻ còn sở hữu một gia t{i quý b|u hơn cả ý thức hệ: khả năng học hỏi mọi thứ,
một trí tuệ hồn nhiên.
Chúng ta dần đ|nh mất thứ trí tuệ n{y đến mức hoàn toàn bị thuần hóa , như thể việc
ta khép mình vào thế giới xung quanh l{ điều tất yếu vậy.
May thay, con người dù trong quá trình bị thuần phục ấy vẫn còn giữ được khả năng
biết ước mơ, bởi một thế giới hoàn hảo vẫn đại diện cho mong muốn được tự do của loài
người. Bằng không, chúng ta sẽ trở thành thân lừa chở nặng những trách nhiệm và bổn
phận, m{ chôn v‘i đi c|i m{ ch’ng ta thường gọi là tinh thần, bản ngã, cái tôi, hoặc đơn giản
là tâm hồn.
Chúng ta sẽ bị bào mòn bởi sự phù phiếm vốn nguy hiểm không kém gì căn bệnh đ|ng
sợ nhất: nó tấn công chính tâm hồn ta, khiến tâm hồn ta x|c xơ v{ khô cằn.
Một tâm hồn mục ruỗng.
Một đứa trẻ không nhỏ bé như hình h{i của nó, bởi tồn tại bên trong cơ thể ấy là thời
gian, là nét riêng và tính cách, là sự hiện diện và cảm xúc – những gì làm nên tố chất của đứa
bé ấy.
Khi còn là trẻ con, đôi khi tôi cũng cố lý giải điều này bằng những lời lẽ ng}y thơ. Dường
như không ai hiểu, hoặc bởi họ chẳng muốn nghe. Thế nên tôi đặt tất cả vào những câu
chuyện tôi kể cho chính mình như những câu thần chú. Khi lớn lên, tôi thôi không sáng tác
thần chú nữa mà chuyển sang viết tiểu thuyết và những loại s|ch kh|c. Như quyển sách này.
Tôi cũng nhận ra rằng sự thờ ơ m{ người khác dành cho những ý tưởng nhỏ dại của tôi
ng{y xưa không phải bắt nguồn từ sự thiếu quan tâm. Tôi không thể diễn tả ý mình cho
rành mạch, m{ người lớn thì không hiểu được sự khác nhau giữa tưởng tượng và thực tế,
cũng không thể diễn tả chúng thành lời, thế thì làm sao hiểu nhau được.
***
Một lần nữa, tác phẩm này của tôi được viết dựa trên ý tưởng về một gia đình.
Tôi đ~ viết về chủ đề này không mệt mỏi.
Chúng ta bị những lời tiên tri đ|nh dấu lên số phận ngay khi còn rất nhỏ, như những lời
nguyền hay chúc phúc trong những câu chuyện thần tiên.
Những nhân vật đầy bi kịch và thê thảm mà tôi tạo ra trong các tác phẩm của mình
được cóp nhặt từ thực cảnh của những gia đình khốn khổ, nơi thiếu vắng tình yêu và thói
đạo đức giả cùng sự cô độc mặc tình thao t’ng. Đôi khi những nhân vật này lúng túng vì
không thể bày tỏ cảm xúc. Mà cảm xúc sẽ héo tàn nếu không được thổ lộ.

.vn/
Sống một mình đ~ khó khăn, sống trong một gia đình lại thêm phần phức tạp và phiền
toái. Chúng ta phải chấp nhận những sự ràng buộc tình cảm thất thường. Chúng ta phải chịu
đựng cảm giác thiếu thốn về thời gian và tiền bạc. Chúng ta phải chịu đựng bởi nhu cầu
được trưởng thành lớn hơn gấp nhiều lần nhu cầu về quyền lợi. Và nhiều phiền muộn khác
nữa vì không được đối thoại, không được quan t}m v{ cô độc trong chính ngôi nhà mình.
Chủ yếu là vì chúng ta không có thời gian hoặc cơ hội để thể hiện niềm sướng vui hạnh
phúc.
Trẻ con d‘ sinh ra trong gia đình n{o cũng không thể bị xem là gánh nặng hay một loại
trách nhiệm. Nếu sự hiện diện của ch’ng mang đến cho ta niềm vui, ta phải mong chờ và
yêu thương ch’ng mới phải. Trước khi đón một đứa trẻ ra đời, hãy làm cho ngôi nhà của
mình thật sự là tổ ấm, chứ không phải chốn ngục tù.
Thời thơ ấu đặt nền móng cho con đường mà chúng ta sẽ đi suốt qu~ng đời còn lại. Nếu
con đường ấy quá nhiều cạm bẫy, chúng ta sẽ dễ sẩy chân, có khi vấp ngã – nhưng như thế
lại có ích, vì ch’ng cho ta cơ hội để chỉnh đốn diện mạo. Có thể là một vẻ ngoài dễ gần hơn.
Nhưng đôi khi những vấp váp này khiến chúng ta tê liệt.
Khi đ~ trưởng thành, tôi luôn nhớ về mình qua dáng vẻ một cô bé say sưa tận hưởng
nét đẹp của giọt mưa rơi trên những rặng c}y trong vườn hàng mấy mươi năm trước. Hình
ảnh đó còn đọng mãi trong tôi, ngay cả khi những người th}n yêu đ~ qua đời, ngôi nh{ cũ đ~
b|n đi, v{ tôi cũng chẳng còn là bé gái thuở nào.
Bởi thế, tôi buộc phải dành một nơi trong t}m hồn mình để chứa đựng những điều tươi
sáng, và tôi muốn nơi đó phải rộng lớn hơn cả gian phòng tôi d{nh để cất giữ những t{n dư
của quá khứ.
Con người ấy bên trong tôi phải được nuôi dưỡng bằng nhiều kỹ năng, thế nên, dù vẫn
còn những hạn chế, tôi vẫn có thể mở lòng ch{o đón một cuộc sống không ngừng biến đổi.
Ta sống gần hết cuộc đời mình như lũ chột, lớn lên sau những trắc trở và sai lầm, nhích
từng bước qua những thách thức mà ta phải đối mặt mỗi ngày. Dù trên nền đất vững chãi
hay trên nền cát lún, ta phải tự xây cho mình một mái nhà từ những chất liệu thô kia. Nhưng
ta không lường hết được mọi điều. Ngay cả c|c phép tính cũng cho ra những kết quả bất
ngờ. Bên trong ta có khả năng ước mơ lẫn sự sẵn s{ng nhượng bộ - nỗi sợ hãi và niềm hân
hoan.
Nghe có vẻ không tưởng, nhưng tôi sẽ không để cho sự nhạy cảm của mình bị mai một.
Thay vì trở nên chai sạn, tôi sẽ biết bày tỏ những trạng thái cảm xúc của mình một cách tích
cực nhất.
***
Mọi thứ trở nên phức tạp bởi ta cứ vác nặng hành trang tinh thần của chính mình. Bởi
ch’ng ta được sinh ra trong quá trình tiến hóa của chính mình: có những điều không bao giờ

.vn/
thay đổi; bản chất con người dựng nên những bức tường kiên cố, không dễ lay chuyển và
c{ng khó vượt qua. Cuộc chiến này vẫn sẽ tiếp diễn cho đến khi nào chúng ta còn tồn tại.
Thế nhưng những điều gi’p ta đi hết cuộc đời này không phải l’c n{o cũng ổn định, thể
hiện qua việc một số người sinh ra vốn dĩ mong manh hơn những người khác. Một đứa trẻ
luôn có vẻ phiền muộn hơn c|c anh em ruột thịt của nó. Đ}y không phải là lời phán xét,
nhưng đó hẳn là một lời cảnh báo từ Bà Mẹ Thiên Nhiên.
Khu vườn nhỏ bé ng{y xưa đ~ dạy tôi rằng một số loài cây tự th}n đ~ mạnh mẽ, số khác
chẳng ra sao, một số cây bị sâu bệnh hoặc tàn lụi ngay lúc còn non, trong khi những cây
khác dù già cỗi vẫn không ngừng đơm hoa kết trái.
Ch’ng ta cũng không kh|c mấy, duy chỉ có một điều: chúng ta biết suy nghĩ. Ch’ng ta có
thể tận hưởng cảm giác tự do, và trong một chừng mực n{o đó, ch’ng ta có thể can thiệp
vào mọi thứ.
Vì thế, một lần nữa, tôi khẳng định chúng ta hoàn toàn chịu trách nhiệm về mình. Ít nhất
chúng ta có trách nhiệm liên đới với những gì mình làm, với hành trang mang theo trong
suốt hành trình nối sự sống và cái chết.
Chúng ta mang theo quá nhiều thứ vô nghĩa. Trên đường đi, ta lại đ|nh rơi hoặc vứt bỏ
những thứ quý gi| để nhặt nhạnh thêm những thứ vớ vẩn, chẳng ra sao. Chúng ta cứ chạy
mãi không ngừng cho đến tận cùng nỗi khiếp sợ; có mấy khi ta dừng lại một ch’t để xem xét
con đường mình đi, để thay đổi hoặc tiếp tục với những điều đ~ định.
Chúng ta thậm chí không có những khát vọng riêng tư. Ch’ng ta mặc cho mình bị cuốn
trôi theo số phận hoặc ý muốn của những người khác. Chúng ta quá yếu đuối đến mức
không biết phản kháng. Chúng ta là những kẻ chui r’c nơi góc phòng hoặc ngồi lì bên mép
ghế cuộc đời.
Một số phận phí ho{i, khi ai đó bỏ quên sự phát triển tự nhiên của chính mình dù anh ta
có thừa khả năng. Đối với tôi, điều đó cũng đau buồn như thua một cuộc chiến, bởi đó l{
thất bại của con người – vốn đ|ng gi| ng{n lần hơn.
Chúng ta không nên chỉ viết những bài báo hoặc tham gia biểu tình để phản đối chiến
tranh, tình trạng bạo lực tr{n lan, tham nhũng hay nghèo đói, m{ ta cần lên tiếng khẳng
định tầm quan trọng của những gì ta gieo vào lòng mỗi cá nhân, và cả việc ta dành thời gian
nuôi dưỡng những mầm cây ấy.
***
Nếu cứ khăng khăng về tầm quan trọng của c|i nhìn đầu tiên dẫn dắt tôi trên con đường
mình đi, phải chăng tôi đang tr’t mọi tội lỗi lên gia đình – lên các bậc phụ huynh?
Tôi nghĩ l{ thế.

.vn/
Tình yêu đầu đời mà cha mẹ dành cho con cái sẽ quyết định những kỳ vọng mà chúng ta
đặt lên mọi mối lương duyên của mình sau này. Những trải nghiệm thuở ban sơ sẽ ảnh
hưởng rất lớn đến những gì xảy ra trong tương lai.
Sinh thành và dưỡng dục con cái đồng nghĩa với việc phải hoàn thành tốt vai trò làm cha
làm mẹ liên tục mỗi ngày, không được lơ là, ngừng nghỉ.
Tình yêu có thể là một món qu{ vô gi|, cũng có thể tạo nên những khủng hoảng; tình
yêu l’c n{o cũng cần lòng kiên nhẫn, óc h{i hước, sự bao dung và sức mạnh, nhưng mức độ
của những yếu tố đó thay đổi theo từng thời kỳ. Không có tài liệu hay trường học nào dạy
con người ta cách yêu. Một đấu trường của những trận chiến sống mái khiến tôi không còn
là một con người trọn vẹn – cũng giống như cảm giác bình thản đối mặt khó khăn m{ ta tự
tạo cho mình. Việc tranh đấu có thể mang ý nghĩa tích cực - có đấu tranh mới có phát triển.
Yêu thương nghĩa l{ chấp nhận mọi giới hạn.
Mối quan hệ gia đình ph|t sinh từ những khác biệt, thậm chí đối lập trong tính cách con
người, như thể số mệnh an bài chúng ta phải sống cùng nhau, giữa bốn bức tường của một
mái nhà (với những mối quan hệ không thể nào chối bỏ, như cha mẹ và con cái), hai con
người chung sống trong một nơi luôn sôi sục bất đồng và thiếu cảm thông:
- Tôi luôn cảm thấy hình như mẹ chẳng biết c|ch đối xử với mình!
- Con tôi từ lúc mới sinh ra đ~ chẳng bao giờ chịu nằm yên trong tay tôi.
- Tôi không bao giờ hiểu cha thật sự muốn gì ở tôi, ông như người xa lạ vậy.
- Cứ như có thứ hóa chất gì đó khiến tôi và mẹ dị ứng nhau, hai mẹ con không thích ôm
nhau.
- Ch’ng tôi như sống trong hai thế giới tách biệt.
- Tôi không có cách nào làm mẹ hài lòng. Mẹ l’c n{o cũng chì chiết tôi, ngay cả bây giờ
tôi đ~ lớn còn mẹ đ~ gi{, sự tình vẫn vậy.
- Cha tôi hình như l’c n{o cũng bực tức khi nhìn thấy tôi. Ông luôn đòi hỏi v{ đặt cho tôi
những yêu cầu quá khắt khe, và dù có cố gắng đến mấy tôi vẫn cảm thấy đang nợ ông điều
gì đó.
Chính mái ấm gia đình n{y, nơi tuy ch’ng ta không thể lựa chọn nhưng lại góp phần rất
lớn trong việc hình th{nh nên con người mình, l{ nơi ta ra đi v{ trở về, ngay cả trong suy
nghĩ. Nơi ấy mãi là mái ấm của ta, ngay cả khi ta không còn sống ở đó.
Thoát ly khỏi gia đình cũng tốt. Nơi ấy rốt cuộc sẽ trở nên ngột ngạt bởi nó có thể là
ngục t‘, l{ địa ngục, là hố s}u thăm thẳm. Nếu ta cho phép mình bị bó buộc trong ấy, sớm
muộn gì ta cũng phải chật vật thoát ra, tìm đến một nơi m{ ta vẫn thấy bất an, không biết
liệu cuộc sống có dễ thở hơn v{ chẳng biết mình sẽ làm gì tiếp theo.

.vn/
Chúng ta không thể thay đổi quá khứ. Bi kịch gia đình có thể là những chiếc rễ độc ăn
sâu vào nền tảng của những mối quan hệ hoặc tâm hồn chúng ta. Quy luật của sự im lặng,
của những nỗi ám ảnh thầm kín, có thể gây nên những xáo trộn nghiêm trọng. Nhưng ch’ng
ta có thể thay đổi c|i nhìn đối với ký ức, d‘ cho qu| trình đó có |m ảnh v{ đau buồn đến
mấy, nhưng đó chính l{ sự khác biệt giữa sự sống và cái chết.
Ta có thể tự giải phóng mình. Ta có thể tái lập nhận thức của bản th}n để biết đ}u l{
điều tốt nhất hoặc tiềm năng nhất cho mình.
Quan niệm sai lầm về thế giới xung quanh sẽ ngăn cản các quyết định của ta, khiến ta
ch‘n bước và bỏ cuộc, hoặc phải tìm đến những giải pháp thay thế. Ngay lúc giao thời này,
những năng lực bẩm sinh trong ta sẽ thể hiện vai trò của nó: những gì ta x}y đắp cho mình,
những nguồn sức mạnh ta tin cậy – và cả sự tự tin rằng mình có khả năng l{m được một
điều gì đó.
Chúng ta không thể kiểm soát số phận của những người mình yêu thương, c{ng không
thể đau nỗi đau của họ, nhưng ch’ng ta có thể hiểu có con là một trách nhiệm nặng nề.
Chúng ta không chỉ đảm bảo cho con trẻ được no đủ, được học hành, khỏe mạnh, mà còn
phải giúp trẻ hình thành nhân cách: một việc phức tạp hơn rất nhiều so với việc nuôi
dưỡng.
Điều n{y không có nghĩa l{ ta có quyền nhào nặn con c|i như thể ta là những vị thần
to{n năng. M{ ngược lại, trách nhiệm này là một phần trong bi kịch của những bậc làm cha
làm mẹ khi chúng ta không thể sống thay con mình hay bảo bọc chúng khỏi số mệnh, cũng
không thể lựa chọn thay ch’ng. Nhưng chắc chắn một điều, chính tính cách, lối sống v{ tư
duy của chúng ta khi con cái còn nhỏ - khoảng thời gian khi chúng có vẻ vẫn đang thuộc về
ta - sẽ chi phối đến toàn bộ cuộc sống của chúng về sau.
Tuy vậy, tôi không ủng hộ những bậc cha mẹ tự biến mình thành nạn nhân khi quan
niệm tất cả vì con em ch’ng ta v{ hy sinh cả cuộc sống riêng của mình. Tôi cũng không đề
cao những người mẹ gi{u đức hy sinh, đ|nh mất bản thân và cuộc sống cũng với lý do
tương tự, nhưng trong th}m t}m lại luôn đổ lỗi cho con cái và buộc chúng phải trả lại những
gì ch’ng mắc nợ , thậm chí cả những điều chúng không hề vay .
Nhưng tất cả vẫn là ở ta. Chính niềm hy vọng hoặc nỗi thất vọng ê chề, tình yêu thương
hoặc sự ghẻ lạnh của ta là những gì con cái chúng ta mang theo trong từng bước chân. Rồi
những đứa trẻ sẽ trở thành cha mẹ, chúng sẽ truyền những điều đó đến với thế hệ tương
lai. Đó chính l{ nền tảng truyền từ nhiều thế hệ trước.
Từ thuở sơ khai của nhân loại, con người đã đứng giữa những chuỗi dài của thất bại và
thành công.
***

.vn/
Khi sinh ra, ch’ng ta được thừa hưởng những đặc tính di truyền về thể chất lẫn tinh
thần. Nhưng ch’ng ta không chỉ có vậy. Chắc chắn không chỉ có vậy.
Xã hội ch’ng ta đang sống có rất nhiều tai mắt – những thứ vốn luôn dõi theo và can
thiệp vào cuộc sống thường nhật của ta. Một trong số đó được gọi là ý kiến của người ngoài
- không chỉ của những người chúng ta yêu mến và tôn trọng, mà cả những đối tượng hết sức
mơ hồ, siêu nhiên hoặc gần như vậy. Ch’ng đường đột xâm nhập vào nhà chúng ta, cả vào ý
thức của ta, què quặt v{ không đầu đuôi.
Bên ngoài bốn bức tường gia đình, |p lực hội nhập văn hóa m{ x~ hội đặt lên chúng ta là
vô cùng lớn. Vậy nên chúng ta cần khả năng ph}n biệt, chứ không phải t{i năng hay c| tính
của tuổi trẻ. Chừng n{o còn chưa trưởng thành, ta vẫn còn rất mong manh trước những tác
động của ngoại lực – những áp lực ghê gớm chiếm lĩnh v{ sai khiến chúng ta.
Dù sống qu~ng đời niên thiếu trong chốn th{nh lũy t}m hồn, nơi mọi cử chỉ, h{nh vi đều
phải nhất nhất tuân theo cái thế lực vô hình kia, tôi vẫn may mắn có được sự hậu thuẫn từ
bài học mình nhận được ngay trong m|i nh{ th}n thương: mọi chuyện thị phi bên ngoài
thật sự không đem lại ích lợi gì. Tôi chỉ trao đổi, tham vấn về những vấn đề quan trọng với
v{i người mà tôi yêu quý và tôn trọng.
Ta có thể điều chỉnh rất nhiều điều m{ người đời để lại, bởi ta là sản phẩm của xã hội
chứ không là nô lệ. Những luật lệ xã hội |p đặt cho chúng ta không nhất thiết là án tử hình.
Ta có thể thêm bớt, điều chỉnh những gì thuộc về lớp người đi trước và biến nó thành của
riêng mình – dẫu biết đó l{ sự vô ơn.
Nhưng nếu bản thân ta là những thực thể đ~ được hun đ’c, định hình từ trước, thì ai sẽ
khuyên nhủ, sẽ gi’p đỡ ta đ}y? Ai sẽ kiên nhẫn tháo gỡ những giằng néo của chúng ta với
cuộc đời, với những mối quan hệ khác?
Chúng ta là kẻ tìm kiếm không ngưng nghỉ và về bản chất không bao giờ thỏa mãn.
Chúng ta không tuân theo bất kỳ ai: ta thỏa thích quyết định theo ý mình. Từ khi đủ lớn để
có ý thức, ta đ~ l{m gì để tiếp tục là mình – hay để hoàn thiện mình hơn – như ng{y hôm
nay? Làm sao ta trở thành một người tự do nhưng vẫn biết tôn trọng và ân cần với người
kh|c? Ta đ~ l{m gì để khẳng định mình trong mối quan hệ với những cá thể không tên
nhưng đầy quyền lực mà ta gọi là những người khác, những người rất đ|ng yêu nhưng cũng
có thể vô c‘ng độc ác?
C|i nhìn mơ hồ của chúng ta sẽ trở nên rõ r{ng hơn sau khi ta học hỏi v{ trưởng thành.
Ta thường gọi đó l{ qu| trình hình th{nh c| tính – ý kiến c| nh}n v{ c|ch ta cư xử. Ta có
h{ng ng{n c|ch kh|c nhau để thể hiện vị trí của mình: thông qua cách ta lựa chọn trang
phục, nghề nghiệp, bạn bè, mọi thứ. (ơn cả, từ trong tiềm thức chúng ta hành xử theo cảm
giác tự tin, ngờ vực, lòng nhiệt tình hoặc nỗi hoài nghi vốn hình thành nên tính cách riêng
của mỗi người.

.vn/
Khi đứng trên bục giảng, tôi hay nói với các bạn trẻ: C|c bạn tốt đẹp hơn bạn nghĩ. C|c
bạn thông minh v{ t{i năng hơn l{ bạn vẫn nghĩ về mình, hơn hẳn những gì mà chúng tôi –
các bậc cha mẹ và thầy cô – nếu có vô tình khiến cho bạn hằng tin .
Chúng ta dạy con cái biết rằng vóc dáng chúng thật xinh, rằng tinh thần và tâm hồn
chúng thật đẹp, hay ta chỉ khiến chúng cảm thấy bế tắc, phiền hà, rằng chúng là nguồn cơn
của lo lắng v{ ch|n ghét, l{ khó khăn, v{ rồi chúng sẽ chỉ gặp toàn thất bại?
Tại sao chúng ta tạo ra những linh hồn dễ sai bảo, trong khi ta có thể tạo ra những linh
hồn tự do?
Câu hỏi trên nghe có vẻ đầy bi quan giữa một xã hội phức tạp và nhiều cơ hội phát triển,
nhưng nó xứng đ|ng có một lời đ|p. Tôi nghĩ rằng con cái chúng ta phải được cảm thấy
chúng là công chúa và hoàng tử. Dĩ nhiên tôi không có ý đề cập đến sự xa hoa v{ địa vị xã
hội.
Mà ý tôi là lòng tự trọng.
Đó l{ một cái nhìn tích cực, không phải sự tự tin thái quá bị tô điểm bởi những điều
không thật. Với quan niệm ấy, ta có thể tìm thấy niềm vui, mưu cầu hạnh phúc và những
niềm tin. Ta có thể l{m gì hơn ngo{i việc sống trọn vẹn và hạnh phúc, với những gì mình có
– những gì được x}y đắp từ niềm tin của chính ta hoặc những gì khiến ta tin tưởng. Vì thế,
tôi đ~ nói v{ luôn muốn nói với học trò rằng: các em tốt đẹp hơn c|c em nghĩ.
Nhắc đến lòng tự trọng, tôi lại nhớ về một người bạn mà tôi quý mến – nh{ văn Erico
Verissimo - người có lần đ~ nói: Tôi yêu quý bản th}n nhưng không thần tượng chính
mình .
Chúng ta cần vượt qua t}m lý Dại bầy hơn khôn độc để hình thành và bảo vệ chính
kiến. Không phải bằng c|ch xem thường lề lối, mà bằng c|ch đối đầu với nguy cơ bị cô lập.
Không phải bằng cách bán linh hồn mình bằng mọi giá cho công việc, mà cần chọn lựa
những công việc yêu thích, những người bạn chân thành, những hình mẫu v{ người thầy lý
tưởng. Không phải bằng cách chọn lựa công việc trọng vọng nhất mà hãy chọn công việc
phải luôn tranh đấu để tiến về phía trước.
Nói thì dễ… Tôi biết.
Sự thay đổi luôn khiến ta bất an.
Cảm giác khi muốn bỏ công việc với đồng lương rẻ mạt hoặc đ~ khiến ta chán ngấy, khi
đối mặt với những bậc cha mẹ |p đặt, dứt bỏ một mối quan hệ chỉ khiến mình bị bó buộc và
chèn ép, tránh những cuộc gặp mặt với những kẻ chuyên hà hiếp người kh|c… thường dễ
khiến ta cảm thấy oán giận và tội lỗi.
Hoặc khi ta phá vỡ những lề thói xa xưa, d‘ biết chúng chỉ toàn những điều vô bổ, ta
vẫn thấy bất an.

.vn/
Khát vọng tự do, ước mong mạnh mẽ, nỗi sợ hãi khi phải từ bỏ những điều quen thuộc
dù chúng tồi tệ đến đ}u, có thể khiến ta cảm thấy tệ hại hơn thế. Tuy nhiên để tìm lại bản
thân, ta phải tháo bỏ những xiềng xích cũ để kh|m ph| đến tận cùng hành trình trở về với
chính mình.
***
Có người phản đối: Nhưng thời nay gia đình không còn quan trọng như xưa nữa. Con
người giờ tự do hơn rồi, nghĩa vụ cũng không nặng nề như l’c trước. Mọi thứ đ~ thay đổi .
Không đ’ng, gần như mọi thứ đã thay đổi, nhưng điều cốt lõi vẫn không thay đổi. Đó l{
bản chất của chúng ta.
Xã hội không ngừng thay đổi từ hơn một thế kỷ qua: gia đình thay đổi, văn hóa chuyển
biến còn khoa học và công nghệ thì liên tục phát triển; mọi thứ chuyển động với tốc độ
không tưởng so với nửa thế kỷ trước đ}y.
Tuy thế, cảm xúc của con người vẫn không thay đổi.
Ít nhất, mỗi người vẫn là một cá thể độc đ|o. Những khát vọng cơ bản của con người
vẫn vẹn nguyên như thế: sống yên ổn, được yêu thương, tự do và có bạn đồng hành; muốn
mình là một phần của xã hội v{ gia đình, cảm giác mình quan trọng đối với người khác hoặc
ít nhất đối với một người – người mình yêu thương. Không nhất thiết tôi phải làm vua mới
thấy mình quan trọng, tôi chỉ cần cảm giác mình là một người có giá trị.
Điều đó định hình con người chúng ta, không kém gì c|i nhìn đầu tiên xã hội dành cho
ta. Ta phải tự cảm thấy mình l{ người có năng lực và giá trị, không khoa trương cũng không
qu| nh’n nhường, chỉ đủ để ta lựa chọn, điều chỉnh và biến nó thành của riêng mình.
Tôi không b{n đến tiền bạc, danh vọng hay địa vị xã hội, đơn giản l{ ch’ng ta được đ|nh
giá ra sao hoàn toàn phụ thuộc vào chính mình hoặc những người mình yêu quý. Ta dám
h{nh động hay không tùy thuộc vào quan niệm chính yếu này.
Ta là một người công nh}n, người giúp việc, tài xế, t| điền hay một nhà quản lý cấp cao,
diễn viên tên tuổi hay chỉ l{ người bán hàng khiêm tốn đều không thành vấn đề. Chúng ta
vẫn yêu quý bản thân bởi ta nhận thức được phẩm giá của mình và muốn lớn lên với những
giá trị tương xứng. Điều đó t‘y thuộc vào giá trị của từng việc ta làm hoặc thành quả ta tạo
ra. Phụ thuộc vào sự tự tin của chính ta.
Tất cả những giá trị n{y không đến với ta từ những lời gi|o điều hay lý thuyết suông,
m{ được hình thành từ những va chạm h{ng ng{y, tưởng rất bình thường nhưng lại tỏa
sáng trong vai trò của nó.
Trở lại với vấn đề gia đình. Nhiều người cho rằng hoàn cảnh gia đình khó khăn cũng
chẳng giúp ta bản lĩnh hơn để đối phó với những vấn đề của cuộc sống. Ngược lại, chúng ta

.vn/
cần một nền tảng gia đình đầm ấm, vững ch~i để có thể bảo vệ mình khỏi những bạo lực bên
ngoài.
Nguồn sống từ thuở nằm nôi đó nuôi dưỡng tâm hồn, ban cho ta vị trí vững chắc: trong
mái ấm của mình, trong cuộc sống hôn nh}n, trong gia đình, trong lớp, trong công ty, trong
nhà máy, và cả ngoài phố, nhưng trên hết là vị trí của ta đối với chính mình. Không thể xem
thường điều đó.
Nếu ta tin rằng mình không có giá trị gì thì ta sẽ chẳng là gì hết. Ta sẽ để cho người khác
nói thay, quyết định và sống thay mình. Ngược lại, nếu ta tin rằng mình xứng đ|ng chia sẻ
những giá trị tốt đẹp, mặc cho những giới hạn tự nhiên và bao nỗi sợ hãi, ta vẫn sẽ tranh
đấu vì điều đó.
Và ta sẽ làm mọi c|ch để được người kh|c yêu thương.
***
Những cử chỉ, sự im lặng và ngôn từ chỉ là những dạng tồn tại vật vờ chứ không thật sự
sống.
Nhờ ngôn từ, cử chỉ và sự im lặng, chúng ta sẽ giao tiếp v{ vượt qua những hiểu lầm.
Hầu hết những đau khổ m{ người ta g}y ra cho nhau đều bắt nguồn từ sự thiếu giao tiếp và
thông hiểu.
- Từ trước đến giờ em vẫn biết chắc ba mẹ thương anh nhiều hơn m{.
- Sao m{ hơn! Anh thấy ba mẹ thương em nhiều hơn anh mới đ’ng!
- Mẹ chưa bao giờ nói là mẹ thương con hết. Con cứ tưởng con không phải là con ruột
chứ.
- Không nên nghĩ vậy, con à! Mẹ nuôi con, bảo bọc con, dạy con; mẹ làm mọi việc cho
con trong khả năng của mẹ! Mẹ cố gắng cốt để con không thiếu thứ gì. Mẹ giặt đồ cho con
nè; con mà ốm thì mẹ túc trực bên con suốt đêm…
- Nhưng có lần mẹ nói… mẹ l{m…. nhìn mẹ, con thấy…
- Không phải đ}u! Vậy là con không hiểu mẹ rồi. Chắc tại l’c đó mẹ không giải thích
được cho con hiểu thôi.
Nếu vết thương qu| s}u v{ g}y nhiều đau đớn thì những lời lẽ như thế sẽ không đủ để
hàn gắn. Một đêm Gi|ng sinh đầm ấm hay một bữa cơm trưa th}n mật chưa đủ để làm bù
đắp những tình cảm bị tổn thương.

.vn/
V{i người nói với tôi rằng: Cuộc đời là vậy, không ai hiểu ai. Con người ai cũng đầy tội
lỗi, phức tạp, bấp bênh, không hạnh phúc, vậy thì làm sao có thể dạy cái gì tốt đẹp cho con
ch|u được? .
Tôi không đồng ý.
Tôi không tin con người ai cũng sống tội lỗi, cũng đều bất hạnh.
Con người rất phức tạp - điều đó đ’ng. Ch’ng ta mưu mô, dễ bị tổn thương, đầy thiếu
sót v{ thường sai lầm. Nhưng ch’ng ta còn l{ những sinh vật có tình cảm v{ ý tưởng, biết
ước mơ, biết sáng tạo – chính những điều đó đ~ đưa ch’ng ta vượt xa ranh giới của sự tầm
thường. Chúng ta có khả năng hình thành những thói quen đơn giản nhất mang lại cho ta sự
thư th|i v{ an lạc.
Tuy nhiên tình yêu, chẳng hạn một tình yêu lạnh lẽo, là một điều hết sức khó khăn, l{
yếu tố sản sinh và tái tạo chúng ta từng giây từng ph’t. Nh}n c|ch l{ trò chơi yêu thương
với những cảm xúc rối ren, với những mảnh ghép khó lòng lắp ráp vào nhau cho khít.
***
V{i người chia sẻ với tôi:
- Mọi người nói rằng tôi xấu xí. V{ tôi cũng nghĩ mình chẳng có chút giá trị nào, không
may mắn – nói ngắn gọn, không đ|ng được hạnh phúc.
Nhưng lại có người nói:
- Đ’ng l{ tôi hơi thừa c}n, nhưng cha tôi luôn nói tôi có cặp mắt đẹp, thông minh và
đ|ng yêu. Tuy không nói ra nhưng cha dạy tôi nên biết chăm sóc ngoại hình. Nhưng đó vẫn
không phải là tất cả và không quyết định điều gì cả. Thế nên nếu giờ đ}y ai đó không thể yêu
tôi vì ngoại hình của tôi kém bắt mắt thì tôi cũng chẳng lấy đó l{m buồn.
***
Gia đình chính l{ khuôn mẫu đầu tiên mà chúng ta hoặc noi theo, hoặc cố phá vỡ. Tuy
nhiên, trong nhiều trường hợp, việc thoát khỏi những khuôn mẫu của gia đình chính l{ một
h{nh động tự vệ.
Từ khi còn rất nhỏ tôi đ~ được dạy rằng tự do l{ điều tiên quyết, rằng tự do gắn liền với
phẩm giá, và rằng tôi phải chịu trách nhiệm về những lựa chọn của mình. (ơn thế, tôi biết
rằng nếu xảy ra điều gì không hay thì vẫn luôn có một ai đó đưa tay n}ng đỡ.
Bài học đầu đời n{y đ~ ph|c thảo trong tôi khái niệm cơ bản về gia đình: đó là một tập
thể những con người cho dù không thấu hiểu hoặc không phải l’c nào cũng đồng tình với
những việc tôi làm, nhưng họ luôn tôn trọng và yêu thương chính con người tôi, hoặc con
người tôi đang hướng đến.

.vn/
Dù ở bất kỳ giai đoạn n{o, con người cũng cần được ủng hộ: phải, ta xứng đ|ng có một
cuộc sống tốt đẹp. Sau đó, những trải nghiệm tích cực, nỗ lực cá nhân và việc không ngừng
học hỏi sẽ giúp ta cải thiện và nâng cao lòng tự trọng.
Việc tự biết mình, một trong những mục tiêu của liệu pháp, sẽ làm sáng tỏ tầm nhìn và
giúp ta thấu hiểu hơn mọi thứ, chịu đựng tổn thương v{ gi’p ch’ng ta sống sót dù những
con sóng cuộc đời có hung hăng, dữ dội. Và cuối cùng, là cảm gi|c được người khác xem
trọng v{ yêu thương, trở thành bạn hoặc người yêu của một ai đó.
Tuy nhiên không phải mọi thứ đều diễn ra như thế.
Có những điều bất ngờ đ~ g}y ra những tổn thương m{ ta không thể nào chịu đựng.
Ngay khi nhận một đòn chí mạng, ta sẽ cảnh giác từ mọi phía. Ai sẽ l{m mình đau đớn tiếp
theo? Ai sẽ phản bội mình? Trong qu| trình trưởng thành và trải nghiệm, ta nhìn lại mình ra
sao?
Vậy đến bao giờ chúng ta mới dừng lại v{ đứng vững?
Lối suy nghĩ v{ c|ch sống của chúng ta phần nào phản ánh hình ảnh của ta trong mắt
người kh|c. (ay ta nên định hình tính cách bằng tất cả nỗ lực và cả những đau đớn cần
thiết?
Trong sự mâu thuẫn với chính mình, ta có nỗi do dự và sợ hãi, hòa cùng tính quả cảm và
lòng nhiệt thành. Chúng ta có thể giấu mình trong bóng tối hoặc đối diện với ánh mặt trời.
Chúng ta là tất cả mọi thứ. Là sự tha thứ hoặc diệt vong.
Nếu ta cứ mãi rụt rè thì đó không phải lỗi của người khác. Bất kỳ lúc nào trong suốt quá
trình hoàn thiện bản th}n, ta đều có thể tạo ra một dấu ấn, một tiêu điểm hay sắc màu cho
chính mình.
Có thể chúng ta bị buộc phải mang những bộ mặt kh|c nhau, nhưng s}u trong t}m khảm
ta vẫn vang lên cái tên mà ta dành cho mình. Ta gọi đó l{ bản ngã.
Nguyên lý của tâm hồn
Càng có nhiều kiến thức trong lĩnh vực tâm lý và các mối quan hệ giữa con người với
nhau, chúng ta càng cảm thấy bất an.
Cuộc sống c{ng văn minh, bản tính tự nhiên của chúng ta càng giảm. Đ}y l{ thời đại mà
càng nói nhiều về thiên nhiên, ta chỉ càng thêm xa rời nó. Sống tự nhiên đ~ trở thành một
điều gì đó rất không bình thường.
V{ đó cũng chính l{ c|ch ch’ng ta đang nuôi dưỡng con cháu mình. Hàng ngày, ta nghe
thấy vô số lý thuyết nuôi dạy con qua c|c phương tiện truyền thông v{ c|c trung t}m tư vấn

.vn/
mọc lên như nấm sau mưa với đủ loại phương ph|p khiến nhiều người luôn tưởng rằng
việc có con và nuôi con không phải là một quá trình tự nhiên cho lắm.
Ch’ng ta thường đi từ nhận thức sai lầm xưa cũ trẻ con đâu biết gì đến một sai lầm
nghiêm trọng khác trẻ con là chúa rắc rối. Các bậc cha mẹ luôn cảm thấy khó khăn khi phải
chọn lựa giữa h{ng ng{n phương ph|p trị liệu cho con trẻ, từ sơ sinh đến tuổi vị thành niên.
Và những căng thẳng và lo lắng đó đ~ ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống cá nhân của chính
cha mẹ.
Ch’ng ta đ~ l~ng quên người thầy vĩ đại nhất là trực giác. Bạn có còn nhớ cách chúng ta
lắng nghe tiếng nói nội tâm bằng trực giác? Tất nhiên trước hết, chúng ta phải có trực giác
và phải có một điều gì đó tồn tại bên trong để ta có thể nghe theo.
Bằng không, cứ mỗi khi đứa trẻ khóc gắt lên, hoặc ngồi yên không hoạt động (chẳng qua
khi ấy ch’ng đang mải miết suy nghĩ một chút, mọi đòi hỏi phải tạm gác lại) là chúng ta lại
cuống cuồng tìm đến các nhà chuyên môn, trông chờ họ dạy chúng ta cách ẵm bồng, cách
cho bú, cách nhìn vào mắt chúng, ôm ấp chúng vào lòng.
Đó l{ vì ch’ng ta qu| lo lắng nên không còn sáng suốt. Ch’ng ta đ|nh mất thói quen
quan sát và phản ánh. Ta tránh né không nhìn vào chiếc gương phản chiếu con người thật
của mình, ta đang trưởng thành ngày càng chậm hơn v{ tệ hại hơn, v{ hơn hết, ta là những
đứa trẻ chưa lớn đ~ vội có con.
Chúng ta không thích nhìn lại mình hay phải đưa ra bất kỳ quyết định nào. Tôi từng
nghe ai đó nói rằng: Tôi sẽ quỵ ngã nếu ngừng suy nghĩ về cuộc đời mình . Ch’ng ta sợ
mình sẽ lần ra mối dây ẩn sau nỗi sợ hãi của những điều mới lạ, sợ phải chứng kiến nhiều
thứ rơi ra theo khi ta đưa tay kéo mối dây ấy.
Nhưng việc n{y cũng có mặt tích cực của nó: chúng ta có thể cóp nhặt những mảnh ghép
và làm lại từ đầu. Biết đ}u như thế sẽ khiến nội tâm con người trở nên tự nhiên hơn, ổn
định hơn, truyền lại cho các con sự trầm tĩnh v{ những tính cách tích cực – đó chính l{ một
thông điệp không thể tìm thấy trong sách vở hay ở c|c trung t}m tư vấn.
Việc sống một cách tự nhiên đang rơi v{o khủng hoảng nghiêm trọng.
***
Khi đ~ quen ngụy biện cho những phương ph|p v{ công cụ của mình, chúng ta có xu
hướng lựa chọn những thứ phức tạp, miễn ta tin rằng như thế l{ đơn giản. Ngay cả trong
môi trường nơi những tình cảm thắm thiết chiếm ưu thế, cảm giác hỗn loạn vẫn tồn tại từ
lúc nào, thứ cảm giác phát sinh từ những lý thuyết mơ hồ hay những phương ph|p ngớ
ngẩn không hề liên quan đến tâm lý học, thứ tôi gọi là tạp chí tâm lý luận.
Một lần nữa, tôi muốn khẳng định lại sự trân trọng dành cho những người hoạt động
trong ngành tâm lý. Bốn năm trị liệu đ~ gi’p tôi vượt qua một giai đoạn vô c‘ng khó khăn.

.vn/
Không biết đến bao giờ tôi mới bày tỏ hết lòng biết ơn d{nh cho vị b|c sĩ ưu t’ đ~ đồng
hành cùng tôi.
Không như hầu hết c|c lĩnh vực kh|c, t}m lý l{ lĩnh vực ch’ng ta tìm đến khi ta hứng
chịu đau khổ. Chúng ta dễ bị tổn thương v{ ch’ng ta không biết hết những ngóc ngách của
v‘ng đất mới mẻ này. Bởi chúng ta bị bỏ rơi, nên ch’ng ta được chăm sóc bởi đôi tay của
các chuyên viên tâm lý.
Tôi đ~ quan s|t v{i cô g|i trẻ đang chăm sóc bệnh nh}n, người lớn có, thiếu niên có,
trong những bộ trang phục phù hợp với hộp đêm hơn l{ vẻ nghiêm trang của một phòng tư
vấn tâm lý. Tôi luôn nói rằng: đ}y không chỉ là cuộc phẫu thuật ghép tạng đơn thuần, mà
ch’ng ta đang ghép lại tâm hồn đ|ng thương của chính mình.
Ẩn sau bộ dạng tùy tiện của các cô gái trẻ này – v|y bó, |o hai d}y, trang điểm đậm,
d|ng điệu trẻ con khi trò chuyện – có thể là một h{nh trang đầy ắp thông tin và kiến thức.
Nhưng tôi, người không có ham muốn nhục dục cũng chẳng ưa xét nét, tự hỏi liệu họ có thể
giúp làm cho bệnh nh}n tin tưởng, liệu họ có thể động viên bệnh nhân, và trên hết, chỉ dẫn
cho họ.
Tôi nhớ câu chuyện về một nhóm b|c sĩ c‘ng gi|o sư đi thăm bệnh. Một nữ b|c sĩ trẻ
mặc quần áo bó sát nói thầm với vị gi|o sư:
- Thưa thầy, bệnh nh}n giường 14 thủ d}m l’c em đi lại gần đó.
Vị gi|o sư liếc nhìn cô từ đầu đến chân rồi điềm tĩnh nói:
- Em ăn mặc kín đ|o lại ch’t đi.
Tôi cho rằng c|c chuyên viên trong lĩnh vực tâm lý học không nhất thiết phải là những
người đứng tuổi, đạo mạo và trông có vẻ dày dạn kinh nghiệm. Nhưng chí ít họ cũng không
nên khiến bệnh nhân rối trí khi phô trương t}m hồn mình trong những chiếc váy ngắn.
Nghe có vẻ kỳ cục, nhưng tôi đang nói rất nghiêm túc.
Tôi rất coi trọng việc cư xử đ’ng đắn.
Dù là tinh thần hay thể chất thì tôi cũng đặc biệt quan t}m đến mức độ nghiêm trọng
của tình trạng bệnh, bởi chính nhu cầu được che chở v{ gi’p đỡ l{ động lực khiến người
bệnh tìm đến b|c sĩ.
Trong gia đình, nhiệm vụ của các bậc làm cha làm mẹ cũng tương tự như thế.
Người cha không thể là ngáo ộp, cũng không thể l{ người anh trai: người cha phải là
một người cha, uy quyền, nhưng l{ chỗ dựa của con cái, thân thiện nhưng kiên quyết.

.vn/
V{ người mẹ không nên là một người bạn nhỏ của con, mà phải là một người mẹ. Người
mẹ phải l{ nơi con c|i, dẫu đ~ lớn khôn, tìm về khi cuộc sống khiến chúng thất vọng. Người
mẹ không nên cố làm ra vẻ trẻ trung để cạnh tranh với con gái mình bằng phấn son và quần
áo, hay cố ăn vận quyến rũ trước mặt bạn bè của con trai - những thứ khiến người mẹ quên
rằng mình đang sống trong một thế giới thật.
Có vẻ đ}y l{ những quan điểm khắc nghiệt?
Cuộc sống có lúc còn khắc nghiệt hơn nhiều.
***
Yêu thương l{ mang đến cho con cái những phương thức đạt tới sự cân bằng trong tính
cách.
Bạn có thể hỏi đó l{ gì, v{ tôi sẽ trả lời rằng mỗi người đều có sự cân bằng của riêng
mình. Sự cân bằng đó phải đủ để ngăn ch’ng ta không bị dìm chết ngay từ đợt sóng đầu
tiên. Sự cân bằng ấy không đòi hỏi chúng ta phải rèn luyện quá nhiều hay phải thật đầy đủ
về vật chất, cũng chẳng cần ta phải giỏi về lý thuyết và tranh luận, mà chỉ cần tấm lòng rộng
mở, đôi tay vững chắc v{ đôi tai biết lắng nghe.
Những lỗ hổng trong quá khứ của chúng ta hình thành không phải bởi ta chỉ có mỗi một
đôi gi{y v{ một c|i |o, không có đồ chơi điện tử, không có giày múa ba-lê hay không được
đến lớp học ngoại ngữ. Những vết nứt gãy có thể khiến ta sẩy chân ngã xuống, khiến ta xước
mặt và tan nát trái tim, hình thành bởi một môi trường sống đầy thù hận, bởi sự thiếu thốn
về hành trang hoặc bởi những cặp cha mẹ không hạnh phúc. Những thứ ấy còn đ|ng sợ hơn
sự nghèo túng, quần |o xo{ng xĩnh, nh{ cửa bình thường, khu d}n cư tỉnh lẻ, một ngôi
trường bé tí và nhiều ng{y th|ng lao động cật lực để kiếm ăn. Một nền tảng vững chắc sẽ
xuất hiện khi ta có tình cảm yêu thương, tính h{i hước, lòng tốt và sự quan tâm.
L{m sao ch’ng ta có được những thứ đó nếu như lề thói thường ngày bị vứt bỏ và các
th{nh viên trong gia đình thậm chí còn không thật sự giao tiếp với nhau? Tình yêu trở
thành một thứ xa xỉ nếu ngay cả thời gian để đọc b|o ta cũng không có, không có tiền trang
trải sinh hoạt hàng tháng và không có niềm vui n{o để bắt đầu một ngày mới.
Vì thế, tôi luôn nói rằng sinh con và nuôi con là một trách nhiệm nặng nề. Chúng ta sẽ
tiếp tục cho ra đời những đứa con – không phải chỉ là sự tồn tại đơn thuần – m{ đó phải là
một con người đ’ng nghĩa.
Mối quan hệ gia đình mong manh, nỗi bất an trong lòng chúng ta, những mâu thuẫn dồn
dập mà chúng ta hầu như không thể hiểu… tất cả đang khiến cho việc giáo dục ngày một
khó khăn hơn. Thế nên ta phó thác mọi thứ cho nhà trẻ, trường mẫu gi|o, cho b|c sĩ t}m lý,
cho bạn học.

.vn/
Quỹ thời gian của mọi người đều có hạn, thế nên chẳng ai yêu cầu ta phải ưu tiên thể
hiện cảm xúc của mình và trò chuyện khi về nhà vào cuối ngày làm việc trong tình trạng kiệt
sức.
Dẫu sinh con và nuôi lớn chúng là một điều rất đỗi tự nhiên, nhưng việc dạy dỗ chính là
đưa một con người đến chỗ tiếp cận với nền văn hóa đã xâm lấn hết tự nhiên. Điều đó có thể
khá nhàm chán và nhạt nhẽo, khó hiểu. Ch’ng ta đang đi từ chỗ quá nghiêm khắc đến chỗ
quá giản tiện trong giáo dục.
***
Tôi đ~ biết đến giáo dục từ khi nó còn khiến người ta khiếp sợ ngay cả trong những gia
đình êm ấm và có nề nếp trước khi những kết quả nghiên cứu tâm lý dạy chúng ta bớt
hung hăng .
Nếu con nuốt hột thì tối nay nó sẽ mọc thành cây trong bụng con...
Nếu con nói dối thì mũi con sẽ dài ra và cảnh sát sẽ mang cái kéo khổng lồ tới cắt nó đi...
Nếu con ăn trái cây chưa rửa thì trong bụng con sẽ lúc nhúc sán lãi...
Ng{y nay, ch’ng ta đ~ đạt đến một cảnh giới khác.
Với vô vàn kiểu lý luận tâm lý hời hợt và thiếu chặt chẽ, các bậc cha mẹ cảm thấy e dè và
họ |p đặt lên con cái những quy tắc nhằm tr|nh cho ch’ng gặp phải những bi kịch cuộc
sống . C|c bậc phụ huynh đầy bất an nhưng thiếu hiểu biết đưa con c|i đến gặp c|c b|c sĩ
đủ mọi chuyên khoa một cách vô tội vạ. Tôi biết có những người đến phòng cấp cứu của
bệnh viện chỉ để nhờ y tá cắt móng tay cho con, hoặc để cặp nhiệt độ vì (ôm nay tôi thấy
hình như ch|u nó hơi khó chịu hơn bình thường , hoặc Cháu nó khóc liên tục suốt ba tiếng
đồng hồ rồi b|c sĩ ơi, chắc nó phải bị đau ở chỗ n{o đó … v{ khi b|c sĩ xem qua, ông kết luận
đứa bé chỉ cần được tắm rửa và thay tã.
Cắt móng tay và cặp nhiệt độ không hề khẩn cấp. T~ lót dơ cũng không khẩn cấp.
Nhưng thiếu tình yêu thương v{ quan t}m chăm sóc có thể l{ trường hợp khẩn cấp.
Tâm lý học giúp chúng ta am hiểu và giải tỏa tính c|ch, nhưng t}m lý học không thể giúp
hình th{nh tính c|ch con người. Tương tự, trường học, nhà trẻ, mẫu giáo không phải là mái
ấm hay gia đình, cô gi|o không phải là những người mẹ hay người dì. Cho dù những đối
tượng thứ ba n{y đ|ng tin cậy đến mấy, ch’ng ta cũng không thể khoán trắng cho họ trách
nhiệm xuất phát từ trái tim ta.
Những trách nhiệm này là gì?
Dành một khoảng thời gian cho sự yêu thương trong thời gian biểu đầy hối hả và cực
nhọc mỗi ng{y. Để ch{o đón những cuộc trò chuyện đầy ý nghĩa, v{o một thời điểm nhất

.vn/
định, nhưng vẫn không thiếu sự quan tâm và nồng nhiệt quen thuộc. Tình yêu thương trong
gia đình l{ cả một nghệ thuật, một trò tung hứng, thậm chí đôi l’c l{ một h{nh động anh
hùng. Nó cần thiết không kém gì bầu không khí ta hít thở.
Chuẩn bị hành trang cho một con người bước vào cuộc sống không phải bằng những lời
nói suông, mà phải bằng cách chung sống, chuẩn bị cho người đó về những mối quan hệ
trong tương lai, cốt để một ngày kia họ sẽ có công ăn việc l{m, có gia đình, có cuộc sống
riêng, và giúp họ trở thành một con người thật sự, nhân hậu, rộng lượng, mạnh mẽ và có
đạo đức.
Trở thành một con người
Quan niệm cuộc sống là tài sản và chúng ta xứng đ|ng được hưởng tự do và hạnh
ph’c được tạo dựng từ chính lòng tin ở trong gia đình. To{n bộ quá trình phát triển của
ch’ng ta trong tương lai được hình thành từ mái ấm gia đình. Sự tôn trọng ta dành cho con
cái sẽ là kiểu mẫu cho sự tôn trọng m{ ch’ng d{nh cho người khác và cho chính bản thân
mình. Sự xuất hiện của một đứa con nữa sẽ dạy chúng biết chia sẻ, cạnh tranh lành mạnh,
rộng lòng yêu thương v{ biết quý trọng người khác.
Ta không dạy con bằng những lời gi|o điều, mà ta dạy con bằng th|i độ đối với cuộc
sống. Ta gọi đó l{ môi trường.
Môi trường ấy chi phối cuộc sống gia đình như thế nào?
Nếu tất cả những gì ta l{m đều đầy hoài nghi thì sẽ không có lời nói, niềm vui hay
phương ph|p n{o có thể thuyết phục một đứa trẻ tin rằng tình yêu không phải là tai họa,
rằng con người có thể tin tưởng lẫn nhau...
Bầu không khí gia đình m{ đứa trẻ đang sống sẽ cho chúng thấy việc có một gia đình, có
anh chị em, có bạn bè, có người yêu là tốt hay không, mọi thứ có xứng đ|ng như thế hay
không – liệu có thể yêu thương, tôn trọng nhau mà không sợ bị phản bội.
Việc chung sống sẽ nảy sinh nhiều vấn đề và cả sự mâu thuẫn, nhưng cũng mang đến
niềm vui và sự phát triển cá nhân. Giữa anh chị em có lòng ganh ghét đố kỵ hay không? Tất
nhiên là có. Điều này là rất bình thường, v{ l{ đó l{ c|ch ch’ng trải nghiệm để chuẩn bị cho
những mối quan hệ rộng hơn trong tương lai.
Không phải l’c n{o cũng có thể sẻ chia. Ai lại không muốn mọi thứ thuộc về mình: cha
mẹ, nhà cửa, đồ chơi v{ nhiều thứ khác nữa. Nhưng chính sự chia sẻ giúp củng cố lòng tự
trọng và khả năng tương t|c. Chia sẻ là bài học tích cực, nhưng cần được chỉ dẫn rõ ràng.
Bạn chẳng cần học cao hiểu rộng hay thật giàu có mới l{m được điều n{y. Nhưng bạn cần sự
cống hiến, sự khéo léo và dịu dàng: đó l{ những điều tối thiểu mà những đứa con của bạn
đang mong đợi.
***

.vn/
Gia tài thật sự ta để lại cho con cái không phải là nhà cửa, không phải tiền bạc, thậm chí
không phải là học vấn, như ông b{ ta thường nói.
Tài sản thật sự mà nhờ đó ch’ng củng cố bản thân (hoặc giải thoát bản thân) chính là
những thông điệp mà ta truyền đạt cho con mỗi ng{y. Đó không phải là những lời có cánh
trong các dịp đặc biệt. Cũng không phải những câu chúc tụng trong đêm Gi|ng sinh, tiệc
sinh nhật, hay trong giờ giảng đạo.
Những c}u nói như thế này sẽ khiến nỗi hoài nghi bao trùm lên con cái chúng ta:
- Con chắc phải có thêm một thằng em nữa quá. Chỉ như vậy con mới bớt ích kỷ đi!
- Con mà có em thì ba mẹ không còn dễ dãi với con như vậy đ}u, nghe chưa?
- Năm tới l{ con đi học rồi đó. May qu|! Vô trường đi, rồi con biết thế nào là kỷ luật.
- Lớn thêm chút nữa con sẽ thấy c|i gì l{ đ’ng, c|i gì l{ sai; b}y giờ con cứ lo chơi đi.
- Tới l’c có gia đình, có con rồi, mới thấy nhớ hồi xưa mình còn con nít.
- Để coi tới lúc con có chồng, con c|i đầy một nhà thì sẽ ra sao… L’c đó con mới thấm
thía …
Không lẽ nào cảm xúc của chúng ta tệ đến nỗi để tình yêu thương trở thành gánh nặng?
Chúng ta có thật sự suy nghĩ v{ cảm nhận như thế không, hay chúng ta tin rằng răn đe l{
một cách giáo dục tốt? Và nếu chúng ta thật sự được dạy dỗ như vậy, ta sẽ phải l{m gì để
sửa lỗi lầm này?
Chưa hết. Không chỉ là lời nói, chúng ta còn thể hiện bằng h{nh động, giọng điệu, nét
mặt và những dấu hiệu ta bày tỏ. Bao tr‘m trong phòng riêng, nơi giường ngủ, trong nhà,
cạnh b{n ăn của ta là thứ khí chất phân biệt giữa con người và tập thể: yêu thương hay
thiếu nhường nhịn, gắn bó hay phản bội.
Mâu thuẫn là một phần của thực tế và chắc chắn vẫn tốt hơn l{ không th{nh thật. Mọi
mối quan hệ không sớm thì muộn cũng cần ta củng cố lại, dẫu đó l{ những mảnh vỡ đau
đớn.
Tuy nhiên, tôi là một trong số những người tin rằng ngoài những điều kể trên, yêu
thương l{ điều có thể - yêu thương nhiều hơn, tốt đẹp hơn, yêu thương trong hạnh phúc.
Những người yêu thương ta, v{ cũng l{ người ta yêu thương, không nhất thiết phải xinh
đẹp, khỏe mạnh, quyến rũ. Giữa cha mẹ v{ con c|i cũng thế.
Không phải ai có con cháu đều thích trẻ con.
Đ}y không phải là chuyện khiếm khuyết về nhân cách hay dấu hiệu của sự trái tính.

.vn/
Những người lần đầu tiên ôm một đứa trẻ v{o lòng đều trải nghiệm thứ cảm giác xa lạ,
đột nhiên ập đến và khiến cảm xúc của họ thêm phong phú.
Một số khác lại thấy lòng mình nặng trĩu. Bởi đơn giản họ sinh ra không phải để làm cha
làm mẹ, mặc dù họ có thể bày tỏ tất cả mọi tình cảm tốt đẹp khác.
Bởi những người này, cả đàn ông lẫn phụ nữ (kể từ khi ch’ng ta không còn h{nh động
theo bản năng không được trang bị cảm x’c đó. (oặc bởi họ không được dạy cách yêu
thương ngay từ khi còn bé.
- Ba ơi nhìn nè! Đẹp quá! Cho con xuống xe hái hoa tặng bà nội nha ba?
Cô bé hái những bông hoa dại màu vàng và tím, ôm chặt trước ngực trong suốt quãng
đường, ánh mắt lấp lánh niềm vui. Khi họ đến nơi, cô bé chạy ‘a đến và tặng những bông
hoa ấy cho bà.
Nhưng người bà vội lùi lại và nói một cách nhẫn tâm:
- Bỏ đi! Mấy cái thứ hoa ngo{i đường dơ bẩn chỉ mang sâu bọ về cắn mình chứ làm gì!
Tôi không bao giờ quên nét mặt của cô bé lúc ấy.
Người phụ nữ lạnh lùng này không phải l{ người xấu. B{ cũng không thiếu tình yêu
thương. Tuy nhiên, lòng tin của bà có lẽ đ~ bị tổn thương khi b{ còn trẻ. Hẳn b{ cũng từng
ôm một bó hoa dại trên tay đến tặng một người lớn n{o đó có tính khí cộc cằn.
Những c}u như Con l{ đứa con ngoài ý muốn; dĩ nhiên l{ mẹ yêu con, nhưng mẹ chưa
bao giờ mong mình sẽ bận bịu với con cái thế n{y hay Mẹ chỉ định có anh con thôi, nhưng
ba con lại muốn thêm một đứa con g|i l{ những đòn chí mạng, không phải vào mặt, mà vào
thẳng lòng tự trọng.
Có những người không nên tự tạo áp lực tâm lý cho bản thân bằng cách sinh con. Tôi
không phải l{ người tin vào tình yêu mù quáng hay nô lệ; những gì cần thiết đối với tôi có
thể là gánh nặng lớn lao đối với người kh|c. Cũng không phải vì thế mà bạn có thể cho rằng
giữa tôi với họ ai tốt hơn ai. Có con không đảm bảo rằng gia đình sẽ gắn bó hơn.
Ta có con bởi ta nghĩ rằng mình phải thế, bởi gia đình ta hối thúc, bởi vì xã hội trông
chờ điều đó, bởi người bạn đời của ta mơ về điều đó, bởi bỗng dưng ta cảm thấy mình – dù
có thể không mấy hứng thú với ý nghĩ n{y – có thể sinh con.
Để rồi sau đó, có trời mới biết tại sao vì vô ý , để hàn gắn hôn nh}n, để giải quyết vấn
đề, để lấp đầy chỗ trống), chúng ta có một hay hai đứa con. Hiện ra trước mắt ta là cảnh
tượng của tinh thần suy sụp, một hòn đ| xoay tròn giữa dòng nước xoáy.
Khi tôi vui sướng kể về sự ra đời của hai đứa trẻ mới, có người đ|p lại bằng giọng chê
trách:

.vn/
- Vậy là cô thích làm bà hả, để tối ngày trông mấy đứa cháu sao?
Một số khác ngay lập tức bày tỏ một cảm giác e ngại rất thành thật:
- Sinh đôi? (ai đứa cơ {? Nhiều thế! Không có thời gian nghỉ ngơi luôn đó! Con g|i chị
cũng tội nghiệp ghê! Có thêm hai nhỏ em là tha hồ mà ganh tị.
Cả nỗi nhọc nhằn lẫn niềm vui đều nh}n đôi. Thật vậy. Ganh tị là cảm giác tự nhiên của
mọi đứa trẻ khi trong ngày sinh nhật của mình đ~ xuất hiện thêm đối thủ cạnh tranh cũng
như thành viên mới. Nhưng điều đó không nhất thiết phải trở thành thù nghịch. Có thêm
anh chị em là chuyện bình thường, v{ đứa trẻ sẽ hạnh phúc nếu gia đình hạnh phúc. Khi có
thêm anh chị em, đứa trẻ sống trong môi trường lành mạnh sẽ được dạy tính biết chia sẻ,
tôn trọng người khác và khẳng định bản thân mà không phải tìm cách phủ nhận người khác.
Ngay cả bây giờ, khi cặp song sinh đ~ được vài tháng tuổi, vẫn còn có người hỏi:
- Bé lớn giờ sao rồi chị? Tội nghiệp nó quá!
Tôi l{ người quan sát cô bé hàng ngày và tôi khẳng định con bé vẫn đang hạnh phúc.
Lớn lên trong một môi trường đầy tình yêu thương v{ kh| yên bình, con bé giải quyết vấn
đề bằng nhiều cách khác nhau.
Con bé đ~ đoạt giải trong một cuộc thi làm tóc với phần thưởng là hai con búp bê giống
hệt nhau.
Có người hỏi:
- Đ}y l{ hai em con hả?
Con bé trả lời:
- Dạ không phải, đ}y l{ mẹ với con.
Ch’ng tôi đ~ mua v{i con b’p bê bằng rơm để trang trí hai cái nôi. Cô chị gái giành lấy
một con và trong mấy ngày liền cứ ôm theo bên mình. Khi có ai hỏi, con bé lại nói:
- Mẹ mua một con búp bê cho con, một con cho Fernanda, mẹ quên không mua cho
Fabiana, nhưng mẹ sẽ mua liền.
Ch’ng tôi đ~ không mắng con bé. Con bé đang bảo vệ thế giới của riêng mình. Đó l{
quyền của mọi đứa trẻ, với niềm tin rằng mình sẽ không bao giờ bị ra rìa. Sau một thời gian,
con bé trả con búp bê về lại cái nôi của em và tiếp tục quay về với những món đồ chơi quen
thuộc.
Ở thời điểm này, mọi việc trong gia đình cần được điều chỉnh, đặc biệt l{ đối với một
đứa bé gái lên bốn. Ch’ng tôi đồng thời phải chăm lo cho hai sinh linh bé nhỏ với vô số nhu

.vn/
cầu. Đôi khi tất cả những người phụ nữ trong nhà vây quanh hai chiếc nôi như những bà
tiên trong chuyện cổ tích đang v}y quanh n{ng công ch’a nhỏ để ban phép, để ngắm nhìn,
yêu thương v{ gi’p đỡ.
Tôi có những bức ảnh chụp chiếc bàn làm việc của mình có cái bình sữa em bé bên cạnh
máy vi tính, hoặc hai chiếc nôi nhỏ với hai đứa bé đang ngủ say bên cạnh bàn viết.
Ấy là bổn phận, hay sự phiền toái?
Đó l{ một lựa chọn yêu thương.
Không phải vì tôi là một người tốt hay một người bà mẫu mực. M{ đối với tất cả chúng
tôi, đó l{ khoảng thời gian của công việc và niềm say mê, và chúng tôi chia sẻ sự ấm áp, rèn
luyện tính nhẫn nại và suy ngẫm nhiều hơn.
Trên cán cân của cuộc sống, niềm vui cân nặng hơn tất thảy những thứ còn lại. Những
mối dây tình cảm hình thành từ yêu thương cũng không bao giờ đứt.
Trong cuộc sống gia đình, tôi hy vọng mình sẽ sống như con người mình hằng mong
muốn: một cá thể dễ bị tổn thương v{ phức tạp nhưng đầy tình yêu thương v{ khoan dung,
rộng lượng. Sau mọi sai lầm, thất bại và nỗi ám ảnh của chính mình, tôi quý trọng những
mối quan hệ v{ tình yêu thương, v{ chính suy nghĩ n{y đ~ khai s|ng bản thân tôi, bởi sau tất
cả mọi thứ, điều đó l{ xứng đ|ng.
Tôi không sống với nỗi lo canh cánh rằng một l’c n{o đó người ta sẽ phản bội tôi. Tôi
hiểu khi sợ h~i, người ta thường phạm sai lầm. Nếu cứ phập phồng lo sợ, tôi có thể làm tan
n|t cõi lòng người tôi yêu, v{ l’c đó tự nhiên tôi sẽ cảm thấy mình bị tổn thương.
Tất cả những bi kịch thường thấy này của lo{i người đồng thời cũng l{ của tôi. Qua bao
năm th|ng v{ bao mối quan hệ yêu thương, đ~ hơn một lần tôi nghĩ rằng sẽ có một buổi tiệc
ăn mừng - chỉ là một sự thất bại. Khi tôi mong đợi một cuộc gặp gỡ - chỉ có nỗi cô đơn. Khi
tôi mong muốn được ai đó ôm lấy - là khi tôi bị xa lánh.
Hoặc có rất nhiều thứ khác xảy ra, tất cả đều là những điều tốt đẹp, tuyệt vời v{ vượt xa
mong đợi của tôi.
Nhưng ở đ}y, trong phạm vi của tình yêu thương gia đình truyền thống – yếu tố đang bị
nhấn chìm bởi nhịp điệu hối hả của cuộc sống hiện đại – tôi tiếp tục sống với những điều tôi
đạt được chứ không phải những thứ tôi mất đi, với hy vọng sau những cơn b~o d‘ nhỏ hay
lớn, chúng ta vẫn giữ lại được kỷ niệm về hy vọng, tình yêu và lòng trung thành.
Thần Chết ghé thăm
Người đàn ông vừa cầm chìa khóa xe lên người phụ nữ đã rời khỏi nhà để đưa bọn trẻ
đến trường) thì có tiếng chuông gọi cửa.

.vn/
Một chút bực bội vì sắp trễ giờ, người đàn ông mở cửa nhà:
- Có việc gì thế?
Một người trẻ tuổi lạ mặt, gầy guộc, bán nam bán nữ, xinh đẹp và xấu xí, cao và thấp, tóc
đen và vàng, khẽ ra dấu bằng cách cong ngón tay trỏ lại:
- Ta đến để đưa ngươi đi.
Không cần giải thích gì thêm, người đàn ông ngay lập tức hiểu rằng Thần Chết đã đến, và
không có cách nào thoát. Nhưng vì đã quen với việc thương lượng và ngay cả trong trạng
thái lo lắng, anh ta vẫn nhanh chóng nhận ra rằng điều này đến sớm, quá sớm và anh cố cãi:
- Làm sao như thế được? Ngay l’c này ư, đường đột và không hề báo trước?
Thần Chết nở nụ cười u tối:
- Có ai trên đời này hoan nghênh ta đến không? Có ai bao giờ sẵn sàng không? Đ’ng là
ngươi chỉ mới bốn mươi, nhưng d‘ đã tám mươi người ta vẫn chẳng chịu đi.
Người đàn ông siết chặt chiếc chìa khóa xe đang nằm gọn trong túi áo khoác, nằn nì:
- Hãy cho tôi một cơ hội đi mà.
Người này ắt là đang vô c‘ng sợ hãi. Ôi, con người… Thần Chết chợt động lòng trắc ẩn và
nhượng bộ:
- Thôi được. Ta sẽ cho ngươi một cơ hội, nếu ngươi có thể nêu ra ba lý do thuyết phục vì
sao ta chưa nên đưa ngươi đi c‘ng ta lần này.
Dường như có tia sáng quỷ quyệt lóe lên trong cặp mắt đen và xanh của Thần Chết.
Người đàn ông đứng thẳng người; hiển nhiên, anh ta biết mình sẽ thành công, anh ta là
một tay thương lượng có hạng. Nhưng khi anh ta chuẩn bị mở miệng nói một loạt lý do (chắc
chắn hơn ba lý do , Thần Chết đã giơ ngón tay, vẻ độc đoán.
- Khoan đã. Ba lý do thuyết phục, nhưng sẽ không thuyết phục nếu ngươi nói rằng công
việc kinh doanh của ngươi cần được giải quyết, gia đình ngươi không ai chăm sóc, vợ ngươi
không biết cách ký một tấm séc, con cái ngươi chưa kịp lớn. Vấn đề là bản thân ngươi kìa. Vì
sao ngươi xứng đáng được sống ở thế gian này thêm một thời gian nữa?
***
Tôi đ~ nghe c}u chuyện ngụ ngôn n{y v{ tôi cũng từng kể lại trong một cuốn sách khác,
trong đó người ra mở cửa là một phụ nữ. Lý do Thần Chết phản đối cô ta trước khi cô bắt
đầu biện minh l{: Đừng nói với ta rằng vì chồng con ngươi cần ngươi… .

.vn/
Câu chuyện ngắn này nói lên mức độ quý giá của bản thân ta đối với chính mình, chúng
ta đ|nh gi| bản thân đến đ}u, ch’ng ta thật sự cảm thấy v{ suy nghĩ gì về bản thân mình.
Một người từng bình thản công nhận những hạn chế và thành tựu của bản th}n đ~ nói
với tôi rằng:
- Nếu hôm nay ở tuổi sáu mốt, tôi phải gặp hình mẫu lý tưởng của mình thuở mới mười
tám, tôi sẽ không cảm thấy hổ thẹn. Tôi vẫn sẽ bắt tay anh ta, tôi có thể nhìn thẳng vào mắt
anh ta thay vì quay sang chỗ kh|c để tránh cái nhìn ấy.
Không hề hàm ý nghiêm trang hay ca tụng bản thân, mà ông nói với th|i độ h{i hước
cộng thêm một chút mỉa mai về mình, không phải ông khinh thường mà bởi ông yêu thương
bản thân.
Bao nhiêu người trong số chúng ta có thể nói như vậy? Chúng ta nêu lên những lý do gì
để thuyết phục Thần Chết khoan đưa ch’ng ta đi? C}u chuyện hàm ý nhắc nhở ta hãy suy
ngẫm về những gì đ~ qua v{ sự phát triển của mình với tư c|ch l{ một con người.
Phải l{m sao để chúng ta có thể lập trình bản th}n mình hay đầu tư một phần nhân cách
vào một kế hoạch cá nhân sinh lợi?
Câu chuyện này nêu lên một ý hay để suy nghĩ về giá trị của việc có giá trị, đ|nh gi| cuộc
sống chứ không phải xem xét qua loa. Đ~ bao giờ ta tạm gác công việc mình đang l{m để
thực hiện điều này – hay chúng ta mải vùi mình vào báo chí, thời trang và chủ nghĩa tiêu
thụ, mải chạy đua để có đồng lương cao hơn, vị trí tốt hơn, b{n ăn sang trọng hơn trong nh{
hàng, mánh khóe xảo quyệt hơn để lừa gạt người kh|c, để nổi trội hơn, d‘ chỉ là một ít, từ vị
trí thấp kém của chúng ta?
- À, tôi tuân theo những giá trị của mình.
- Tôi truyền đạt những giá trị sống của mình cho con cái.
Chúng ta sử dụng thuật ngữ này quá dễ dàng. Những giá trị nào? Phải chăng đó l{
những giá trị mà tôi tuân theo trong cuộc sống, chứ không phải gi|o điều trong một bài
giảng đạo hay khi nói chuyện phiếm, là thứ chắt lọc từ cuộc sống hàng ngày với gia đình, nơi
công sở, với bạn bè, với người thân?
Tôi nhận thức được là bằng c|ch yêu thương bản thân mình nhiều hơn, ch’ng ta có thể
sống tốt hơn, v{ chúng ta có thể giải quyết vấn đề này. Chúng ta bắt đầu bằng c|ch thay đổi
thế giới quan: thay vì chỉ nhìn thấy bức tường trước mặt, ta sẽ thấy một phần của quang
cảnh. Việc ta trở thành tác giả của bản thân từ vị trí nạn nhân là một bước chuyển hữu ích.
Sự trưởng thành giúp ta nhìn thấy thực tế rõ r{ng hơn – đó không phải là một tai họa.
Đọc s|ch cũng gi’p ích rất nhiều. Nhìn ngắm những điều tốt đẹp và tích cực cũng rất tốt.
Yêu v{ được yêu cũng có t|c dụng. Liệu ph|p t}m lý cũng được. Ít nhất, những thứ ấy giúp
chúng ta sống sót, thay vì cứ lún dần trong nỗi thương hại bản thân.

.vn/
Tái lập bản th}n rõ r{ng l{ điều không thể: đường biên của những giới hạn, v‘ng đất
nơi ch’ng ta được hình th{nh đ~ được mặc định như thế. Chúng ta mang con dấu trên tâm
hồn – nhưng chúng ta có thể thay đổi hình dáng của chúng. Có thể thay đổi màu sắc chỗ này,
hay mở rộng khai phá chỗ kia và xây dựng một nơi nương tựa.

.vn/
3
Thuần phục để không bị hủy diệt
Những gì ch’ng ta đạt được phần nhiều phụ thuộc vào mức độ
chúng ta kỳ vọng v{ tin tưởng.
Nói chung, tôi cho rằng chúng ta ít khi thật sự thỏa m~n. Tôi không nói đến tiền bạc, xe
hơi, nh{ cửa, quần áo, trang sức hay những chuyến du ngoạn, bởi con người sẽ không bao
giờ ngừng ham muốn những thứ đó. Tôi muốn nói về những chân giá trị của lo{i người: đạo
đức, lòng trung thành, tình bạn, tình yêu, hạnh phúc.
Ch’ng ta không hèn nh|t đến mức không d|m thò đầu ra khỏi vỏ bọc và quan sát xung
quanh để thấy rằng biết đ}u trong l’c ta lẩn trốn, có vô vàn những thứ tốt đẹp như tương
lai, sự tự tin, những dự định, cuộc sống vẫn mời gọi ta ngoài kia.
Dù ít ai nhận ra, nhưng tất thảy sự vật đều biến đổi, tiến triển, sinh sôi, mỗi ngày mỗi
mới.
Chúng ta thật sự tốt đẹp hơn những gì ta nghĩ về mình.
Khi nhìn vào tấm gương cuộc đời, ai cũng mong mình sẽ nhìn thấy một con người dung
mạo tươi tắn, một tâm hồn mở ra viễn cảnh bao la, thay vì chỉ là một khoảng không vô vị
hay nỗi thất vọng ê chề.
Không nhất thiết phải có sự đồng tình
không cần nghệ thuật,
hay vẻ đẹp, hay tuổi tác,
cuộc sống chính ở hồn ta.
và ngay lúc này.
(Cuộc sống là của ta
để ta dám sống vì nó.)
Cuộc sống có thể viên mãn

.vn/
đến khi nào cuộc sống vẫn là cuộc sống.
Nhưng ta phải tìm kiếm,
phải chinh phục.
Kỹ nữ nơi góc phòng
Nhiều năm trước, khi đang nghĩ về chủ đề quyển sách này, tôi quyết định tổ chức một
cuộc thảo luận dành cho phụ nữ với đề t{i Trưởng th{nh: được và mất .
Tôi mời thêm một số bạn bè là các chuyên viên trị liệu giàu kinh nghiệm. Dù họ không
phải là thính giả, nhưng tôi vẫn phải nói chuyện một cách thẳng thắn, hơn cả lúc viết lách
hay khi đứng trên bục giảng, và với một vật phẩm hết sức đặc trưng m{ ta gọi là tâm hồn
của nhân loại. Tôi không d|m t‘y cơ ứng biến trong những tình huống rất dễ biến thành
khủng hoảng.
Chúng tôi quyết định tập hợp thành từng nhóm tối đa mười phụ nữ v{ để họ trao đổi ý
kiến, kinh nghiệm về chủ đề trưởng thành. Tại mỗi buổi gặp, chúng tôi gợi ý về một khía
cạnh của chủ đề hoặc để mọi người tự đề xuất. Buổi thảo luận khá thân mật. Bất cứ ai cũng
có thể chia sẻ kinh nghiệm hoặc bày tỏ suy nghĩ. Ai cũng có quyền nhận xét và thảo luận.
Hôm nay, chúng ta sẽ nói về nỗi sợ hãi.
Những nỗi ân hận, những niềm vui sướng.
Về ước mơ, về dự định tương lai.
Các gợi ý được đưa ra một cách thẳng thắn. Gợi ý có thể là một dòng hay một đoạn văn
ngắn. Mục đích chính l{ để kh|m ph|: mình l{ ai, hay mình nghĩ mình l{ ai, v{ mình muốn
trở th{nh người như thế nào?
Sao ta phí sức chi cho lắm để cố trở thành cái không phải l{ ta, v{ ta cũng không thể trở
th{nh như vậy, mà biết đ}u ta không thực sự muốn trở thành?
Liệu điều đó có phụ thuộc vào bản th}n ta chăng? Nếu có, nghĩa l{ ta yêu mến bản thân
mình đến đ}u? Ta muốn hạnh phúc, khỏe mạnh, thương yêu, ấp ủ, hay muốn thù hằn và cay
đắng? Đó phải chăng l{ bản chất của ta?
Hoặc nếu ta muốn thay đổi thì phải l{m sao để thay đổi, l{m c|ch n{o để đối mặt với
những t|c động của sự thay đổi?
Do đ}y l{ buổi gặp riêng của chị em phụ nữ nên gian phòng ngay lập tức tràn ngập bầu
không khí đối thoại và cảm thông. Một số bẽn lẽn, v{i người dè dặt, nhiều người lại mạnh
dạn hơn. (ọ mau chóng v{o vai người chủ trì những cuộc tranh luận, đôi khi l{ những lời

.vn/
tâm sự, có lúc là những lời chia sẻ. Có nước mắt, có tiếng cười. Và những khoảnh khắc thú vị
đến kinh ngạc:
- Ôi chị cũng vậy sao? Tôi tưởng chỉ có mình tôi như vậy thôi chứ. Tôi tưởng không có ai
gặp phải vấn đề này.
Cuối cùng, chúng tôi ra về m{ không lưu lại ký ức gì quá thân mật về nhau, chỉ là những
thoáng cảm x’c đ~ khơi dậy trong lòng mỗi người nhiều suy tư về bản th}n. Dĩ nhiên ch’ng
tôi đ~ học hỏi được rất nhiều từ những người phụ nữ này, rằng họ đang l{m hết sức có thể
cho bản thân mình: họ muốn hiểu, muốn thay đổi, muốn hạnh phúc.
***
Độ tuổi của những người tham gia dao động từ bốn mươi đến t|m mươi, phần lớn là
trong độ tuổi năm mươi, v{ tất cả đều là những người phụ nữ cấp tiến, l{ lao động trí óc hay
những bà nội trợ với vốn tri thức uyên thâm - những người không thể thiếu trong bất kỳ
cuộc tranh luận n{o. Đ}y l{ thế hệ phụ nữ của thời đại tiên phong, cái thế hệ của những
người như tôi: ch’ng tôi không có tiền lệ để noi theo hay chối bỏ - cái thế giới mà thế hệ mẹ,
cô, dì của ch’ng tôi đ~ sống, xét về nhiều khía cạnh, thật quá xa vời.
Khó khăn nhất là khi nhận ra chúng tôi vẫn tự hạ thấp bản thân mình, bất kể mình làm
nghề nghiệp gì. Lo }u dường như l{ cảm giác cố hữu - cái cảm giác không chắc chắn về giá
trị và tiềm năng của bản th}n đó l{ mới nói đến tiềm năng thôi, chứ chưa động đến chuyện
phương hướng).
Biết bao năm th|ng, bao thập kỷ, thế kỷ của những định kiến văn hóa vẫn còn kìm giữ
chúng ta, mặc cho tất cả những tiến bộ của nhân loại. Chúng ta cần gì?
Đầu tiên là nhận thức.
T}m tư rối ren. Cảm giác bất ổn và bất m~n, nhưng những người phụ nữ đó thậm chí
không thể tự giải thích bằng lời. Cảm giác bất an đ~ đưa họ đến với căn phòng đó. Phải gỡ
rối thế n{o đ}y?
Quan trọng là phải làm rõ ngọn ngành. Một khi gọi tên được vấn đề tức l{ ta đ~ phần
nào kiểm so|t được vấn đề đó. Thông qua buổi trò chuyện, ch’ng tôi đ~ thu hẹp được phạm
vi vấn đề và những mối trắc trở nơi đ|y lòng ch’ng tôi thế l{ đ~ định hình.
Một trong những khía cạnh quan trọng nhất là ranh giới giữa tình yêu và sự cam chịu –
một lằn ranh quả thật rất mơ hồ. Giữa sự rộng lượng và tự hủy diệt. Giữa thích nghi và tự
hại mình.
Khi có sự thay đổi, ta cần hiểu xem đ~ có trục trặc gì trong quan hệ tình cảm, trong gia
đình, trong công việc… trong bản thân mình. Chúng ta là nạn nhân của điều gì, ch’ng ta đ~
sống trong tình cảnh này bao lâu rồi? Ta có thể l{m gì, l{m như thế nào, liệu ta còn khả năng
l{m điều đó không?

.vn/
***
Một lời nói, một dòng chữ có thể giúp ta nhận thức những điều hiển nhiên nhưng lại
không được nhìn nhận: bởi chúng gây phiền toái và tốt hơn cả cứ giấu ch’ng dưới lớp áo
của sự nhẫn nhịn.
Chúng ta cần hiểu rằng tình yêu không phải là sự cam chịu. Rằng dù ở bất cứ độ tuổi
n{o, ta cũng có thể tự lực tự cường. Rằng ta có thể mở ra những cánh cửa mới v{ đập bỏ
một vài cánh cửa, xung quanh ta và cả bên trong ta, nếu cần.
Ta nên tự đưa ra quyết định, đưa mình v{o nề nếp mới, xem xét lại c|c hợp đồng v{ ký
kết c|c thỏa thuận . C|c b{ c|c cô không ai nói ra, nhưng đều hiểu ngầm như vậy. Có rất
nhiều thứ ta phải đem ra b{n luận, để rồi cuối cùng dẫn đến các cuộc đấu tranh trong gia
đình, hay ở bất cứ nơi đ}u.
Ta nhận ra một cách sống mới. Nhưng thấy được rồi, ta lại đ}m ra }u lo. Một số người
hỏi: liệu cuộc sống như trước đ}y – trước khi những buổi họp mặt diễn ra – có đ|ng phải
thay đổi chăng. Ta tiếp tục sống được không, trong cái lề thói cũ m{ ta chấp nhận và những
mơ ước bị vứt bỏ?
- Vậy bây giờ mình phải làm gì đ}y? - Đ|m phụ nữ kêu lên, người đầy hăng h|i, kẻ như
vừa tỉnh mộng.
Mỗi người rồi sẽ làm những điều có thể là tốt hơn, khôn ngoan hơn, khả thi hơn, hoặc
ngược lại. Nhưng cũng có người chỉ cần làm một nhiệm vụ duy nhất l{ để cho mọi thứ vẫn
như cũ . Tuy nhiên, đối với tất cả mọi người, cuộc đời sẽ không còn như trước nữa: đặt nghi
vấn về những gì đ~ được thiết lập là một c|ch để cảm thấy mình đang sống, dù sau cùng ta
có thay đổi được chúng hay không.
***
Câu hỏi chính luôn quay về với mối quan hệ yêu thương. Với một số người, tình thương
đó l{ d{nh cho cha mẹ. Với một số đông người kh|c, l{ tình yêu thương d{nh cho con c|i. V{
đối với hầu hết tất cả mọi người, đó l{ tình cảm với người bạn đồng hành.
Đối với những phụ nữ được giáo dục là phải bằng mọi cách làm vừa lòng người khác,
phải thực hiện tốt vai trò và bổn phận của mình, thì thật khó để họ xây dựng các mối quan
hệ tích cực với đồng nghiệp, bạn bè và chồng con.
Người mẹ dù luôn có mặt, người vợ dù luôn phục tùng, ngay cả những đồng nghiệp hay
cấp trên dù quan tâm hết mực, cũng đều khơi dậy tội lỗi v{ th|i độ thù nghịch nơi người
khác. Cuộc sống trôi qua trong nỗi cô đơn nh}n đôi: của người đ~ chịu thua và của kẻ thống
trị bất đắc dĩ. Cuộc sống chung không còn mang tính đối thoại hay hợp tác, mà là hai cuộc
độc thoại mệt nhoài.

.vn/
Thay đổi được điều này sẽ l{ phép m{u đối với rất nhiều người. Tuy nhiên, đó đ}y vẫn
còn ẩn giấu những tiềm năng gi’p cho mỗi người, hay cả hai người c‘ng đạt đến những
thành tựu m{ trước kia tưởng chừng không thể.
Thay đổi bất kỳ điều gì, dù chỉ là kiểu tóc hay chỗ ngồi thường ng{y trên b{n ăn, cũng
đều khó khăn. Đối với những ai kém kỷ luật hơn, đ}y có thể là một trận chiến gây nhiều
thiệt hại trên mọi phương diện.
Cảm giác bị đối xử bất công thật đau đớn và nặng nề, nhưng th|i độ khuất phục lại gây
ra những tác hại khó thấy hơn:
- Có thay đổi được gì đ}u. Mình l{ vậy rồi. Cha mẹ mình, chồng mình, số phận của mình
l{ phường bạo chúa. Trễ quá rồi.
Những tổn thương m{ người khác gây ra cho ta – hay do chính ta gây cho mình – đ~ trở
thành những tên côn đồ chặn ngay cửa ngõ tâm hồn. Bí quyết: ta phải cố gắng kiểm soát
những bóng ma n{y để chúng không thể đẩy đưa ta. Có những mối bất hòa rồi sẽ được hàn
gắn bằng một cuộc chuyện trò tốt đẹp, thậm chí là nhiều năm sau, v{ có thể ta sẽ ngạc nhiên
khi biết người gây ra nỗi thống khổ trong lòng ta kia thường chỉ vô tình.
Lại có những vết sẹo mà ta không thể xóa. Dạng sẹo vĩnh viễn, làm ta mãi mãi biến dạng.
Những vết thương n{y đòi hỏi nạn nhân phải có thiện ý, phải dịu dàng với bản thân, phải
biết sáng suốt và chấp nhận. (Tôi không dùng từ cam chịu vì tôi không thích từ này).
Nhiều phụ nữ hối tiếc những gì họ đ~ l{m hoặc chưa thể hoàn thành nhiều năm trước:
những lựa chọn sai lầm, những điều đ~ bỏ sót, đ~ cam chịu v{ nhượng bộ; cảm giác bấp
bênh, ngờ vực; kết hôn quá sớm, vội v{ng đưa ra những quyết định quan trọng, những
trách nhiệm đè nặng trên vai khi tuổi đời còn quá trẻ.
Một người phụ nữ đ~ hy sinh sự nghiệp sau khi sinh con vì người chồng không muốn bỏ
mặc bầy con cho cô giữ trẻ. Một người khác bỏ dở chuyện lấy bằng thạc sĩ vì con c|i tr|ch
móc mẹ sao hay vắng nhà. Một người khác nữa đ~ không thể đi học đại học vì cha cô muốn
đ|m con g|i của ông phải ở nhà. Một trong số họ đ|ng ra đ~ lấy được học vị tiến sĩ ở tiểu
bang kh|c, nhưng cô không thể nói ra mong ước này vì anh chồng chắc chắn sẽ nổi giận .
Một người thừa nhận rằng cô từng không muốn có con, bởi cô chưa có cảm giác muốn
làm mẹ; mong muốn thực sự của cô là trở thành ngôi sao trong một lĩnh vực mà cô thật sự
cảm thấy hứng thú. Giờ đ}y, khi c|c con cô đều đ~ trưởng thành, cô mới có thể theo đuổi
mơ ước ấy.
Vậy thì tại sao cô ấy lại sinh con, những ba người? À thì... Bởi đó l{ mẫu mực của con gái
thời ấy, l{ điều m{ c|c đấng phu quân và các bậc cha mẹ thuở đó mong đợi. Lẽ đời khi xưa
là vậy.

.vn/
Trong lúc kể lại các câu chuyện cũ, những người phụ nữ nói mình giống như những cô
gái bị khép vào tội ngỗ nghịch chỉ vì khi đó d|m có những ước muốn thế kia. Người này rồi
người khác mỉm cười, khẽ lắc đầu:
- Sao hồi đó mình dại thế?
***
Họ là những phụ nữ mẫu mực, đảm đang v{ tận tụy, những người mà trong quan hệ xã
hội - không chỉ gói gọn trong phạm vi bạn bè hay người yêu - đều quy phục theo người đ{n
ông, người vốn dĩ cũng phải tuân thủ theo những chuẩn mực đặt lên phái nam. Nỗi cô đơn
của người đ{n ông đó ắt hẳn cũng trầm trọng như sự bất bình đẳng này.
Ch’ng tôi đ~ gợi ý rằng mỗi người nên xem xét, đ|nh gi| lại các quá trình này theo cách
thức của riêng mình. Vì sao họ đ~ xử sự theo cách này, cách khác? Họ có thể làm gì trong
hoàn cảnh này, vào lúc này, sau biết bao nhiêu năm?
- Bây giờ tôi không l{m gì được nữa hết. Chuyện đ~ hai mươi năm trước đ}y rồi. An bài
hết rồi, thay đổi mà làm chi.
Khuynh hướng chung l{ kéo lê t{n dư của quá khứ: Gi| m{ hồi đó mình… gi| m{ chồng
mình… .
Ta có thể tránh vết rạn này ra, bằng cách giả vờ như không có chuyện gì cả; nằm xuống
cạnh nó, âm thầm rơi lệ; chôn mình trong đó, chôn v‘i cả t{i năng v{ hy vọng của ta; lấy lá
mục, cành cây, ván gỗ mà che phủ vết nứt, như thể chưa từng có gì xảy ra. Cố tìm lấy một
thứ gì đó tích cực hơn để cân bằng cái tiêu cực này – thứ đó l{ thứ gì, thì mỗi người mỗi
khác. Gặng hỏi tại sao ta lại h{nh động như vậy tại thời điểm đó. Do thiếu hiểu biết, hèn
nhát, hay là muốn hủy diệt bản thân?
Một khi đ~ trưởng th{nh v{ khôn ngoan hơn, ta sẽ thấy hầu hết những lỡ lầm kia trông
có vẻ bớt trầm trọng hơn khi ta nhận ra rằng: L’c đó, trong tình huống đó, mình đã làm hết
khả năng . Hầu như l’c n{o ta cũng có lý do: con nhỏ, khó khăn của người bạn đời, gặp
nhiều trở ngại khi phải rời xa nhà hay xa thành phố, áp lực từ xã hội hay gia đình – những
yếu tố không phải l’c n{o cũng tiêu cực. Chỉ có những thực tế khiến con người ta phải cố
hết sức để đối phó vào thời điểm đó.
Dần rồi ta cũng phải đối mặt với những vấn đề cũ một c|ch rõ r{ng hơn: trong ho{n
cảnh đó ta đ~ l{m hết sức có thể, mặc d‘ hôm nay, khi đ~ trưởng thành, ta nhận thấy rằng
mình có thể h{nh động kh|c hơn. Nhưng trong giai đoạn đó, khi vẫn còn non nớt, ta đ~
không thể, cha mẹ ta đ~ không hiểu, chồng ta đ~ không biết.
Sự trưởng thành cho ta cái nhìn mới, từ một khoảng c|ch an to{n hơn xưa, cho phép ta
hiểu ra nhiều nhân tố, nơi bản th}n ta hay nơi người kh|c, m{ trước đ}y ta chưa thể hiểu.
Rồi có đôi khi, ta lấy được đủ nghị lực để tha thứ. Ta có thể thay đổi nếp đời dựa trên cơ sở
đó.

.vn/
Tôi thích dùng từ tha thứ, thay vì xá tội, vì nó không mang ý nghĩa tôn gi|o, m{ cũng
không l{m ai liên tưởng rằng chúng ta là bậc thánh hiền đi ban }n x|.
Dù chỉ cho chính mình.
***
Một lần nọ, tôi đề nghị nhóm trò chuyện về những điều làm họ tức giận.
Thoạt đầu, chẳng có ai hưởng ứng. Ai cũng có đấng phu quân tuyệt vời, các con ngoan
giỏi, bậc phụ mẫu thánh thiện. Tuyệt nhiên không một cảm xúc giận dữ. Bỗng một phụ nữ
vốn ít khi lên tiếng đ~ nhẹ nhàng bắt đầu:
- Tôi ấm ức lắm. Tức ơi l{ tức!
Cô giận người mẹ tàn tật của mình, người đ~ h{nh hạ cô với sự bạo ngược và ngang
tàng của một kẻ yếu, của người đang ốm nặng, hay của đứa con hư hỏng. Rồi một phụ nữ
khác cho biết cô tức giận về những gì cô hy sinh cho hai người con trai đ~ trưởng thành
nhưng vẫn sống chung với cô, những đứa con thô lỗ, cộc cằn và không bao giờ cảm thấy hài
lòng với những gì chúng có. Một người khác cảm thấy giận người chồng vì không hề chú ý
hay quan t}m đến cô:
- Trong mắt ông ấy, hình như tôi không tồn tại vậy. Thậm chí, tôi không phải là con
người.
Nhiều phụ nữ khác giận dữ về những quyết định thời trẻ của mình, một vấn đề tôi đ~ đề
cập ở phía trên.
Danh sách này dài và rất sống động.
Chúng tôi bắt đầu khám phá ra rằng tức giận (chứ không phải thù hằn) có thể chăng l{
một cảm xúc lành mạnh và cần thiết. Nghĩ rằng mình không bao giờ giận dữ – ta không tính
đến lòng thù ghét hay oán giận – chỉ l{ đang tự lừa dối bản thân.
Có thể nhìn nhận những lý do khiến ta tức giận từ một góc độ khác: sự quy phục của
người mẹ trước hai đứa con trai hỗn hào là hệ quả của một quá trình dài, từ khi người mẹ
sinh con ra, thậm chí từ trước đó. Cô muốn cảm thấy mình là nạn nhân, rằng mình là phe
chính nghĩa, rằng mình đang bị đọa đ{y. Nếu thôi đóng vai th|nh thiện, dám kháng cự và
bày tỏ cảm xúc thật, cô có thể tạo nên sự thay đổi đ|ng kinh ngạc trong mối quan hệ gia
đình. Nhất định người chồng v{ hai đứa con ngỗ ngược sẽ vừa giận dữ, vừa phải cảm thấy
có lỗi trong mối quan hệ với người bạn đời, kiêm người mẹ, kiêm người hy sinh.
Một người bạn dạy tôi rằng đối diện với cuộc sống rối như tơ vò, ta h~y tự hỏi mình:
Đ}y l{ bi kịch, hay chỉ là mối phiền to|i? .

.vn/
Trong đại đa số trường hợp, đó chỉ là một mối phiền toái. Tài khoản ngân hàng quá hạn
trả, sếp gây sự, đồng nghiệp đố kỵ, con cái xấc láo, chồng lầm lì, mẹ già cau có, bản th}n tăng
ký vùn vụt… – chỉ là những trở ngại trong cuộc sống. Mưa qu|, nắng quá. Lạnh quá, nóng
quá. Bỗng dưng, mỗi lần hít thở, ta tưởng như đ~ đến ngày tận thế.
Sau khi dọn sạch sẽ nh{ kho t}m hồn , ta sẽ giảm bớt nhiều căng thẳng: hoặc ta vứt bỏ
mọi phiền toái, hoặc tạm thời gạt chúng qua một bên, rồi ta chuyển sang giải quyết những
vấn đề quan trọng hơn.
Dần dần, ta sẽ thấy mình đ~ dễ thở hơn. Thậm chí, ta còn có đủ sức để mơ mộng.
***
Lòng tự trọng sứt mẻ, kéo theo nỗi bất an và cảm giác sợ hãi, sẽ hướng ch’ng ta đến
nhiều lựa chọn sai lầm trong thời son trẻ. Điều đó trói buộc nhiều người trong chúng ta vào
những vết xe đổ tai ác, mang bất hạnh vào bầu không khí gia đình v{ đớn đau triền miên
cho riêng mình.
Nếu chúng ta không coi trọng bản thân, không những ta có khuynh hướng để mọi sự
tiếp tục diễn ra như cũ, m{ còn ra quyết định – hay không quyết định – trong tâm trạng
nơm nớp lo sợ. Sợ cô đơn, sợ tự mình không thể quyết, sợ người kh|c đ|nh gi|. Một trăm
thứ sợ!
Người tự ti sẽ cần một ai đó kề bên để giúp xác nhận giá trị con người mình. Trong hoàn
cảnh n{y, người phụ nữ không thể đối thoại, vì sự cân bằng trong tâm hồn họ đ~ bị hủy hoại
quá nhiều. Ta ngạc nhiên khi thấy cánh phụ nữ, ngay cả những người giỏi giang, lại gặp quá
nhiều khó khăn trong việc cảm thấy giá trị của chính mình.
- Tôi cảm thấy cuộc sống của mình chưa to{n vẹn nếu không có một người bạn đời, mà
cũng không ổn nếu tôi không tự lừa dối mình rằng đang có người sẻ chia .
Một nữ luật sư đ~ nói với tôi như thế.
Ngay cả trong số những người phụ nữ thành công trong cuộc sống cá nhân và sự nghiệp
cũng vẫn có người e sợ cảnh độc thân, vẫn có người lớn lên dưới cái bóng của người khác và
tin rằng thiên hướng của mình là phục vụ, là cung ứng, l{ l{m người khác vui lòng - như c|c
nàng kỹ nữ.
Đ}y l{ mẫu người kháng lại mọi sự đổi mới và thành tựu của thời đại tân kỳ.
– Nam giới thích dạng phụ nữ không tự mình chọn món trong thực đơn, hoặc giả vờ
như vậy, rồi để người đ{n ông quyết định. – Một phụ nữ trẻ trong giai đoạn vỡ mộng nói với
tôi.

.vn/
Nhưng phải chăng đấy l{ do ta đ~ không l{m tốt việc chọn bạn, dù chỉ l{ để hẹn hò ăn
tối? Và ai dám nói rằng một đấng mày râu với c|i gu như thế sẽ biết quý trọng nữ giới, dẫu
con người anh ta rõ ràng là thú vị?
Cẩn thận: loại đ{n ông thích nghe kỹ nữ ríu rít và thích món khoái khẩu của anh ta luôn
được dọn sẵn trên b{n đó trông thì có vẻ đầy nam tính và uy lực, nhưng lại nhiều nguy cơ
bất lực trong việc bày tỏ vốn cảm xúc hạn hẹp của mình.
***
Lối suy nghĩ nước đôi sẽ cho ta vô số lựa chọn và cách diễn giải, khiến cuộc đời thú vị
hơn, nhưng mặt khác lại làm ta bế tắc trong cảnh dùng dằng, thiếu quyết đo|n. Lòng ta dằn
vặt, khi cái ta muốn làm lại đối lập với c|i ta nghĩ mình phải làm. Chúng ta nghiền ngẫm câu
thành ngữ từ thuở ấu thơ m{ tôi vẫn thường được nghe: Trẻ con không được đòi hỏi.
Ở nhiều khía cạnh, ta vẫn l{ đứa trẻ - được hưởng đặc quyền, để rồi chịu đựng những
hạn chế của thân phận đó. Bất cứ ai sống chung với ta, người chồng hay con cái, sẽ phải
gánh thêm một gánh nặng - cái gánh nặng hoặc sẽ bỏ mặc hoặc sẽ nuông chiều người đó: có
thêm bên mình một cô gái mãi mãi bé bỏng, không ai cậy trông được, không thể chia sẻ
cuộc sống với mình.
Dẫu có tiền tài và học vấn, ta cũng không dễ thoát khỏi quá trình tẩy não của môi
trường văn hóa x~ hội, chưa tính đến yếu tố tôn gi|o. Con người ta không thể đạp đổ rào
cản từ vị trí bị động. Nhưng văn hóa xã hội – những cái ta nghiễm nhiên chấp nhận – đ~ dạy
rằng vai trò chủ động là vai trò của người đ{n ông. Phụ nữ thì phải dịu dàng, mềm mỏng, dễ
thương, quyến rũ, biết gợi lên trong nam giới cái cảm giác oai phong lẫm liệt, khiến họ
muốn che chở ta, v{ ta không được buông lơi việc nuôi dạy con cái dù chỉ trong phút giây,
nhằm chứng tỏ mình tận tụy đến nhường nào.
Nói tóm lại, chúng ta phải chứng minh rằng mình xứng đáng được yêu thương.
Ta lớn lên th{nh người với quan niệm rằng phụ nữ phải b‘ đắp cho cái giá trị rẻ mạt
của mình - cái luân lý một hai muốn định đoạt tương lai của chúng ta bằng mọi giá. Thế là,
một cách hết sức tự nhiên, ta sẽ bị đối xử như trẻ con. Ta sẽ luôn là những người bị truất
hữu, không có tầm vóc hay sức mạnh để quyết định. Chúng ta thuộc quyền sở hữu của cha
mẹ, rồi thuộc về chồng, về con, về cháu.
Phần dành cho ta sẽ l{ góc b{n ăn còn lại khi ta muốn viết lách, sẽ là máy vi tính của
thằng con trai khi ta mạo hiểm vào Internet, sẽ là ghế salon, nơi ta ngồi cùng những người
đ{n b{ kh|c trong bữa ăn tối giữa các cặp vợ chồng.
Sau lưng ta lẩn khuất nỗi sợ rằng thời gian sẽ trôi qua và nuốt chửng cái cuộc sống mà
ta chưa từng học c|ch điều khiển – vì nó đ~ bao giờ thuộc về ta đ}u. Tệ hơn nữa, chắc ta
thậm chí còn không muốn điều khiển cuộc sống đó, bởi như vậy có nghĩa l{ ta phải từ bỏ
thân phận khiêm nhường nhưng được chở che của mình để đón lấy những cú sốc khi quyết

.vn/
định; phải đối mặt với thử thách và cuối cùng là phải tự thân vận động, điều mà ta hằng ao
ước, nhưng lại còn e.
Giả dụ một ngày kia Thần Chết đến gõ cửa để dắt ta về trời, nhưng lại ban cho ta cơ hội
sống nếu ta nêu được ba lý do thuyết phục vì sao mình còn vương vấn cõi trần. Khi ấy, liệu
ta sẽ nói gì để thuyết phục l~o đ}y, ngo{i những cái cớ thông thường như Chồng con cần
tôi, m{ tôi cũng chưa kịp lau nh{ hay Tôi phải đi chợ nấu cơm ?
Xin đừng tự dối lòng. Những gì tôi nói ở đ}y không chỉ xảy ra hồi đầu thế kỷ, và ngày
nay ch’ng cũng không chỉ quen thuộc với những phụ nữ chất phác và kém phần hiểu biết.
Vị trí của phái nam và phái nữ - vì nói đến phụ nữ thì mặc nhiên sẽ có liên quan đến đ{n ông
– d‘ đ~ có nhiều đổi thay, nhưng vẫn hoán chuyển không ngừng.
Còn rất nhiều việc phải l{m để đạt đến mối quan hệ gắn bó đích thực, vốn đòi hỏi sự
bình đẳng, vì không thể có đối thoại giữa lãnh chúa và bầy tôi.
***
Lời than tôi thường nghe nhất trong những buổi gặp mặt là tình trạng thiếu giao tiếp,
trao đổi với chồng v{ người yêu. Một vấn đề không mới.
- Nhưng c|c chị, các bạn đ~ cố gắng trao đổi, thử trò chuyện với chồng, người yêu, hoặc
ngay cả con trai mình chưa?
- Ôi, chẳng ăn thua gì… đ{n ông con trai không thích nói chuyện... chuyện nói năng đối
với họ dường như khó khăn lắm, họ không giỏi t}m tình… đ{n ông cứ tảng lờ chuyện tình
cảm... đ{n ông l{ đồ hèn. Bản chất của đ{n ông l{ như thế rồi.
Thật vậy sao?
Hay do ta ngăn cản những người đ{n ông của mình nói chuyện bởi vì ta đòi hỏi quá
nhiều, muốn họ phải giống như ch’ng ta, phải nói ngôn ngữ của ta - thay vì ngôn ngữ của
đ{n ông?
Ta có thật sự để họ có dịp ở bên cạnh ta chăng, có thật sự khuyến khích họ không, có
thật sự là bằng hữu chưa? (ay khi họ về nhà, ta cứ nhè lỗ tai họ mà trút bao nỗi nhọc nhằn:
nhà cửa, con c|i, đường sá, giá cả trong siêu thị - cứ như thể trên đời này chỉ có chuyện của
mình l{ đ|ng nói?
(ai người nói hai thứ tiếng khác nhau vẫn có thể hiểu nhau. Cử chỉ, điệu bộ, biểu hiện
trên khuôn mặt, giọng nói, tâm hồn, thể xác và thần thái có thể chuyển tải tất cả những gì
cần nói.
Không nên chia sẻ cả một chuỗi những âu lo, phiền muộn, mà chúng ta nên chia sẻ
những khoảnh khắc tràn ngập tiếng cười và niềm vui. Tôi đ~ đề cập đến tầm quan trọng của
th|i độ vui tươi trong hôn nh}n, trong cuộc sống, trong việc tận hưởng vẻ đẹp của mọi đổi

.vn/
thay trên đời. Có những lúc vị cứu tinh của chúng ta không phải là tình yêu, mà là nụ cười ,
một người bạn đ~ nói với tôi như thế.
Khả năng quan s|t sự việc dưới góc độ h{i hước là một nét hấp dẫn trong tính cách và là
một th|i độ sống sáng suốt.
Không phải là mỉa mai hay cười nhạo người kh|c, cười đ}y l{ cười chính mình, cười
đ’ng l’c, l{ biết tôn trọng v{ yêu thương bản th}n, không nghĩ rằng mình l’c n{o cũng bị
đối xử bất công, cũng bị thiên hạ cắn xé.
Cười có thể l{ s|ch lược cuối cùng.
- Không nở được nụ cười, cười cái thân mình còn không nổi, thì chắc chỉ có nước cứa cổ
tay chết quách cho rồi. – Một người đang tuyệt vọng đ~ nói với tôi như vậy. Rồi anh mỉm
cười, như thầm nói: Tôi sẽ thành công. Ai ở trên đời này rồi cũng th{nh công thôi. Rồi công
sức của mình sẽ được đền bù xứng đ|ng .
Ta không thể đ‘a cợt khi mất đi người yêu hay một người bạn, khi ta biết rằng mình
đang đau ốm, hay khi ta mất việc. Lạc quan không đồng nghĩa với cợt nhả, mà là nụ cười
trìu mến, giây phút im lặng yêu thương, bờ vai mở rộng ch{o đón người kh|c. V{ ch{o đón
chính ta.
Quá trình tiến hóa của con người, khuôn khổ văn hóa v{ cộng đồng, ao ước của ta… tất
cả đòi hỏi ta phải có nghị lực và quyết t}m cao độ, cộng với một ch’t h{i hước lạc quan, nếu
muốn thuần phục chúng – và nếu ta không muốn bị những thứ đó ăn tươi nuốt sống không
ch’t xót thương.
***
Thoạt đầu, chúng tôi chỉ dự định tổ chức vài buổi trò chuyện gồm toàn chị em phụ nữ
với nhau.
Nhưng sau gần một năm, khi ch’ng tôi đ~ định ngưng công việc này do áp lực và những
ràng buộc khác trong cuộc sống, thì lại có mười người đ{n ông nói muốn tham gia vào
nghiên cứu này. Vì vậy, ch’ng tôi đ~ thực hiện nghiên cứu với một nhóm cuối cùng, lần này
toàn nam giới. Nhiều người hỏi:
- Tại sao không kết hợp cả nam lẫn nữ?
Đó l{ vì ch’ng tôi không ước lượng được mức độ thành công. Từ mong muốn gộp một
hoặc hai nhóm lại với nhau, chỉ vì muốn bắt mạch tình cảm phái nữ, ch’ng tôi đ~ có tới
mười mấy người. Tôi chưa hề có ý định đưa đ{n ông v{o cuộc họp cùng phụ nữ, vì chúng tôi
chỉ có bốn nhóm mỗi lần, v{ l{m như vậy thì sẽ không đủ thời gian để tạo ra bầu không khí
thoải m|i như mong muốn.

.vn/
Tôi tò mò, muốn biết xem c|nh đ{n ông sẽ nói gì về chủ đề lợi và hại khi ta trưởng
thành.
Nhóm nam cho kết quả giống của nhóm nữ - giống đến kinh ngạc: nghi ngờ những chọn
lựa của mình, ghét cái thực tế rằng mình ngày một gi{ đi, lo mất năng lực (cả về quyền lực
kinh tế lẫn quyền quyết đo|n , sợ mất đi sức khỏe và dáng vóc hiện thời. Họ cũng cảm thấy
tức tối vì mặc d‘ mình đ~ kiệt sức nhưng vẫn không thể dừng lại hay giảm nhịp độ công
việc: vợ con quá phụ thuộc vào họ.
Họ lo âu về con cái và cảm giác tội lỗi khi nghĩ rằng mình đ~ thất bại trong gia đình, rằng
mình đ|ng lẽ phải thường xuyên trò chuyện hơn, cống hiến nhiều hơn, chịu đựng tốt hơn.
Nhiều người cảm thấy bị cô lập ngay trong nhà mình. Mối liên kết đặc biệt giữa mẹ và con
đ~ đẩy họ ra rìa.
- Chỉ lúc nào cần xin tiền thì mấy đứa con mới nhớ tới tôi, còn lúc muốn có người bầu
bạn hay để nói mấy chuyện cá nhân, tụi nó đi tìm mẹ.
Trái tim của con, ngay cả con trai, l{ nơi m{ người đ{n ông không thể trực tiếp đặt chân
vào. Từ thuở nhỏ, họ đ~ được dạy rằng đ{n ông l{ kẻ xa lạ trong l~nh địa của người mẹ và
đứa con.
- Coi chừng, anh làm con té bây giờ! Đ{n ông trông em bé không khéo lắm đ}u. Thôi để
em trông con cho, anh cứ lo đọc b|o hay coi đ| banh gì của anh đi.
Đó không phải là câu nói tôi bịa ra, mà là câu rất nhiều chị em phụ nữ đ~ nói, với chính
những người mà sau này chúng ta sẽ đổ lỗi rằng họ thờ ơ với con cái. Có phải ta l{m như
vậy để độc chiếm lấy thứ m{ ta coi như t{i sản đích thực, duy nhất của mình, một báu vật
của riêng ta, sản phẩm của ta, từ mình mà ra – đứa con của ta ?
Người đ{n b{ đắp tường che chắn mối quan hệ của mình với đứa trẻ, bỏ mặc người đ{n
ông bên ngoài. Theo lẽ tự nhiên, suốt đời bà sẽ tr|ch móc sao người chồng chẳng hề mảy
may quan t}m đến đứa bé, không hề biết nuôi con.
***
Theo tôi thấy, dường như c|i cô đơn của đ{n ông còn khắc nghiệt hơn c|i cô đơn của
đ{n b{. Nữ giới ít ra còn có những liên kết tình cảm kh|c: gia đình, bạn bè, thậm chí là nhà
cửa. Một cô l{m trong trường đại học nói với tôi:
- Mấy đồng nghiệp trẻ trong trường tôi mà xúm vào với nhau thì toàn nói mấy chuyện
kiếm tiền, đ| banh, chính trị, rồi đ{n b{ con g|i. Còn phe mình một số đ~ lập gia đình cứ
xáp lại là rỉ tai nhau đủ loại bí mật, rồi kêu ca (về mẹ chồng, con cái, chuyện nhà cửa, hoặc
về đ{n ông .

.vn/
Những lúc không chuyện phiếm với bạn bè, đàn ông r’t vào im lặng. Họ sợ mình sẽ làm
người phụ nữ thất vọng, bị choáng (hay khó chịu?) khi thổ lộ những t}m tư yếu đuối, mật
thiết hay kịch tính trong lòng.
Với người phụ nữ thường hay thở vắn than d{i, v‘i đầu v{o nghĩa vụ làm mẹ, bận rộn
với việc nhà hay chuyện vô bổ, người đ{n ông chỉ còn lại vai trò chu cấp. Những người đ{n
ông tham gia buổi họp nói rất nhiều về nhu cầu có một ai đó để sẻ chia suy nghĩ, có một
người mà họ có thể thực sự cởi mở tấm lòng:
- Ngồi với mấy thằng bạn thì chỉ nói mấy chuyện đ{n ông hay nói với nhau thôi: chính
trị, rồi đ| banh. Còn với vợ thì tôi không muốn nói nhiều. Chỉ tiếng trước tiếng sau là cô ấy
gắt lên, rồi chuyện lớn nhỏ gì cũng đổ tội cho tôi. Còn mấy đứa nhỏ ư, thì mình phải che chở
cho tụi nó, không phải sao?
L’c n{o cũng có c|i để ta cải tiến và hầu như mọi thứ trên đời n{y ta đều cải thiện được.
Không gì có thể ngăn ta đặt dấu hỏi, làm rõ và giải nghĩa vấn đề. Ta không có gì phải hổ thẹn
khi muốn theo đuổi ước mơ đi học, mở một cửa hàng, làm một chuyến du hành hoặc thay
đổi nghề nghiệp của mình. Hoặc thay đổi một mối quan hệ.
Bỏ cuộc l’c n{o cũng dễ, nhưng đó l{ chết trước khi đến lúc mình phải chết. Những cặp
vợ chồng sống cô độc trong căn nh{ l{ một thực tế rất đau buồn, nhưng lại cực kỳ phổ biến.
- Lúc tôi buồn, chỉ riêng chuyện thức dậy rồi bước xuống giường, chưa nói đến chuyện
lê lết quanh nh{, cũng đ~ l{ kỳ công.
Sống là một kỳ công, sống sao cho mối tình được bền lâu lại còn gian tru}n hơn thế.
Sống một thân một mình khi g~y g|nh tơ duyên l{ cả một cuộc đấu tranh sinh tồn.
Nhưng trong hôn nh}n, có phải ta chỉ cần sinh tồn l{ đủ?
Vào ngày sinh nhật của vợ, một người bạn đ~ nói lên lời đẹp nhất mà tôi từng nghe:
- Mỗi ngày trong hôn nhân của tụi mình [4 năm có lẻ], anh lại lấy em làm vợ.
Đôi vợ chồng hạnh phúc nhất trần đời phải l{ đôi không ngừng theo đuổi lý tưởng rằng
dẫu có sầu đau, h{ng ng{y hai người phải xem như thể vừa gặp nhau lần đầu, phải tập trung
vào chính mình - và lựa chọn lần nữa.
***
Đ~ có lần tôi được đề nghị viết về đôi uyên ương hoàn hảo: một đề nghị hay cho những
ai ưa thử thách. Cẩn tắc vô ưu, trước tiên là tôi cho từ ho{n hảo vào ngoặc kép.
Cái từ mà tôi phải phân tích này hàm chứa những gì?

.vn/
Tôi hiểu ngay rằng hai nửa của một cặp uyên ương ho{n hảo cần đối xử tốt với nhau
như đối xử với bạn thân, và hòa quyện tình yêu thương n{y với khoái lạc, thứ phân biệt tình
bạn với tình yêu. Hai cá nhân phải hiểu được những yếu tố không thể tránh khỏi của con
người và những rào cản trong giao tiếp m{ không o|n tr|ch hay đòi hỏi lẫn nhau. Cuối cùng,
tôi phân tích tất cả những khó khăn nảy sinh.
Lý tưởng nhất là khi mỗi bên chấp nhận con người của bên kia, nhưng không quy phục
người kia ở bất kỳ phương diện n{o; khi hai người quý trọng và cảm phục nhau, nhưng với
th|i độ âu yếm và ân cần. Trên hết, hai người không được đặt mọi dự định cuộc sống của
mình lên nhau, bằng không chỉ cần một nỗi thất vọng thôi là tình yêu sẽ biến thành thù hận.
Nếu ta chỉ d‘ng người bạn đời như c}y cọc để neo giữ giấc mơ theo đuổi lý tưởng hoàn
mỹ nhưng hoang đường của mình, thì khi cơn gió chướng thổi qua, thần tượng bất hạnh kia
sẽ đổ gục, mà thần tượng đó n{o có lỗi.
Nếu muốn có một cuộc hôn nhân lành mạnh, ta phải ngỏ lời như sau: Nửa kia ơi, tôi
muốn sống những ngày tháng còn lại với người, muốn đôi ta c‘ng x}y dựng một mối chân
tình cho thật hệ trọng, cho thật hấp dẫn.
Quan trọng là ta không nên vội vã chạy ùa vào vòng tay của người ấy chỉ để trốn tránh
những phiền to|i trong gia đình, hay chỉ vì nỗi cô đơn th’c giục, hoặc do đời ta quá tẻ nhạt.
Cốt yếu l{ không được rơi v{o c|i bẫy Vĩnh biệt cô đơn nhé! rồi đu mình lên cổ của nửa
kia.
Mối tình đẹp có nghĩa là cùng nhau chịu đựng và chiến thắng cuộc sống hàng ngày.
Tiền phải trả, con trai đau ốm, con g|i bước vào tuổi lớn, mẹ lú lẫn, cha trầm cảm, công
việc bạc bẽo, cấp trên cục cằn. Khi giọt nước làm tràn ly – dù chỉ là một giọt nước li ti – cơn
giận trong ta sẽ tràn bờ. Ta như muốn giết người, muốn chết đi, rồi ta như có gai mọc trong
mắt: chẳng còn gì trong mối quan hệ là giống với l’c xưa. Thực tế đ~ chệch đi qu| xa so với
dự định ban đầu.
Ta không muốn sống như vậy nữa, nhưng lại không biết phải làm gì. Hoặc có thể ta biết,
nhưng cảm thấy như mình chẳng thể nào làm nổi.
Thật ra, mỗi ngày ta phải bắt đầu lại từ con số không, cả với mối quan hệ yêu đương lẫn
mọi việc kh|c. Để rồi ta gầy dựng một khởi đầu mới, ngay lập tức, ngay tại chỗ. Cái nhịp
điệu thường nhật êm đềm, những nghi thức nho nhỏ… l{ biểu hiện của một cuộc sống vững
v{ng, nhưng đồng thời cũng mang đến cảm gi|c đơn điệu, nhàm chán.
Người ta nói trong mối quan hệ yêu đương cũng cần tính sáng tạo. Vấn đề l{ khi nói đến
tính sáng tạo trong một mối quan hệ, hầu như ai cũng nghĩ ngay đến sự mới lạ trong quan
hệ tình dục - cứ như thể tư thế mới, m‘i nước hoa mới hay ngón nghề mới chính là chiếc
chìa khóa vạn năng vậy.

.vn/
Quan hệ tình dục lý tưởng là kết quả của tình yêu, chứ không phải biện pháp kích thích
tình yêu. Cũng như con c|i nên l{ kết quả của một mối tình đầy nhựa sống, chứ không phải
là công cụ để ta sửa chữa thất bại.
Khi giai đoạn nồng n{n ban đầu đ~ qua tôi xin lỗi vì nói thẳng: nó sẽ đi qua, nhưng
không đồng nghĩa với nhàm chán hay hết khoái cảm), chúng ta bắt đầu yêu theo cách khác.
Có thể tình yêu sẽ trở nên đẹp đẽ hơn, hoặc cũng có thể, đ}y mới là lúc ta bắt đầu yêu; cho
nhau chỗ dựa tinh thần; thấy cái hay của nhau; tôn trọng nhau; trân quý nhau; tán tỉnh
nhau; nhung nhớ nhau; tạo cơ hội cho nhau; mong nửa kia trưởng thành, không còn bám
víu v{o mình như trước.
Có một mảnh giấy nhỏ, ghi rằng: Khi ta yêu thương người nào, hãy để người đó được tự
do . V{ thông điệp đó l{ một trong những món qu{ đẹp đẽ nhất mà một con người có thể
cho đi.
Muốn chung tay tát biển có được không ấy nhỉ?), cặp tình nhân phải đạt được nét minh
bạch v{ độ chín chắn. Thời gian quả có sức mạnh tuyệt vời, phải không bạn?
Hiểu được như vậy rồi, ta cần x|c định rõ mình phải l{m gì đ}y? Còn nước còn tát. Nếu
còn giải pháp, ta còn bỏ công sức ra thực hiện.
Ta vốn dĩ không dễ dàng bỏ cuộc, bởi xét cho cùng, chúng ta là những chiến sĩ nếu
không phải thì chắc đ~ chẳng sống được tới giờ), và vì ta còn con cái, bổn phận, nhà cửa,
thành quả chưa gặt hái, và cả một tình yêu – nên ta sẽ d‘ng đến chiêu thức tôn tạo lại
những chỗ trông như đ~ toang hoang. Đó l{ khi ch’ng ta có ý chí, có tình yêu v{ kh|t vọng
sống. Thành công chỉ đến khi đôi bạn chung sức đổi mới cuộc tình. Tránh lâm vào cảnh một
người chịu thua, còn kẻ thắng phải đơn côi, vì giữa kẻ cai trị và kẻ bị trị sẽ chẳng có gì ngoài
một khoảng không vời vợi.
Còn nếu tuyệt nhiên không cứu v~n được gì nữa thì sao?
Ta có thể cải tổ, hàn gắn lại, hoặc cắt đứt mọi ràng buộc trên đời. Cắt đứt mối quan hệ,
dù hai bên có rộng lượng và ấm áp với nhau, hay thù nghịch và giận dữ, cũng sẽ luôn đi kèm
với nỗi đau. Tuy nhiên, ta không nên để cuộc hôn nhân biến thành một bản án, giam cầm hai
con người trong chiếc lồng thép để rồi hủy hoại lẫn nhau.
***
Nghề của tôi là bịa chuyện nên tôi rất thích truyện ngụ ngôn.
Tôi viết truyện ngụ ngôn vì chúng phản ánh hiện thực. Và vì tôi thích những câu chuyện
về thiên sứ nên đ}y l{ một câu chuyện ngụ ngôn khác. Chuyện kể về mối tình giữa hai người
đang yêu, về việc khám phá ra ai có thể đồng lõa với ta, vượt xa hơn v{ cao hơn mọi thông
lệ, công thức và kiểu mẫu.

.vn/
Có một người đàn ông nọ, một người đàn ông bình thường với một số mệnh tưởng như
tầm thường đến vô vị. Như con vật nuôi đã thuần hóa xong.
Một ngày kia, anh cảm thấy khó chịu ở cả hai bên vai – căng cơ, không giữ được tư thế
ngay ngắn khi làm việc… Bệnh ngày càng nặng và anh quyết định soi mình trong gương, khi
vừa tắm xong và chưa mặc quần áo. Không còn nghi ngờ gì nữa, trên mỗi bên vai của anh đã
nhô lên một khối u nghiêng nghiêng dưới da, rõ rệt. Anh vô cùng hoảng sợ, nhưng quyết định
không hé ra với ai dù chỉ một lời, và do không thường xuyên quan hệ tình dục với vợ nên anh
đã che giấu được sự việc đến gần một tháng.
Rồi anh làm theo những gì anh thấy vợ làm là với tay lấy tấm gương tròn nhỏ cô để phía
trên bồn rửa mặt để tiện soi khi chải tóc. Anh bắt đầu săm soi cái sự oái oăm kia suốt cả buổi,
một hiện tượng thay vì khiến anh khiếp sợ nay lại gợi lên tính hiếu kỳ. Anh tò mò quan sát
quá trình hai khối u lớn lên, nhưng không phải chịu đựng gì cả, vì chúng không hề làm anh
đau đớn.
Rồi anh nghĩ: Đi bác sĩ cũng chẳng ích gì, vì nếu có một (hay hai) cục u lớn như thế thì
cũng vô phương cứu chữa, mà thà chết toàn thây còn hơn là bị mổ xẻ.
Một lần, trong phòng tắm, anh có cảm giác như hai khối u đang bật ra từ phía sau lưng,
rồi anh thấy mình vừa có thêm đôi cánh. Đôi cánh ấy xếp lại như cánh của chú thiên nga vừa
choàng tỉnh giấc và đầm mình xuống hồ nước.
Anh đứng ngây người trước tấm gương, trần truồng, kinh ngạc khôn xiết.
Giờ đây, anh không còn là một người đàn ông bình thường, phải thanh toán những khoản
chi tiêu, có công ăn việc làm, phải nuôi sống gia đình, phải đưa con đi công viên chơi, phải làm
việc cho đủ giờ nữa: anh đã trở thành người có phép màu nhiệm.
Cặp cánh này rất thiết thực, vì chỉ cần anh mặc áo rộng hơn một ch’t là đôi cánh sẽ nằm
gọn, vừa khít dưới lớp y phục. Có những đêm, l’c mọi người đã ngủ say, anh bước ra sân, trút
bỏ quần áo và vỗ cánh bay lên.
Vợ anh nhận thấy có điều khác thường trên cơ thể chồng mình. (ình như anh chồng bị
còng lưng do ngồi làm việc quá nhiều. Nhưng chỉ vậy thôi, không có gì hơn. Mặc dù mẹ cô đã
từng dạy rằng Phải luôn nghi ngờ đàn ông , cô vẫn chưa bao giờ hình dung ra điều gì quá
đỗi bất thường nơi anh chồng hiền lành của mình.
- Cứ thế này thì anh sẽ gù mất thôi. Đứng thẳng lưng lên nào.
Cô buông giọng càu nhàu của một bà vợ.
Sự thể trở nên phức tạp hơn khi người-đàn-ông-thiên-sứ đã hoàn toàn thích nghi với
trạng thái mới, nhìn quanh, và dẫu có cánh, anh vẫn chỉ là một con người, nên anh cảm thấy
mình thật cô đơn. Anh suy ngẫm. Đoạn anh kiếm tìm đây đó, để rồi phải lòng một người khác.

.vn/
Trong đêm đầu tiên bên cạnh tình nhân, anh quên bẵng đi cái khó của mình, cởi bỏ hết
quần áo, và khi cô gái bắt đầu vuốt ve lưng anh thì cặp cánh đã giang rộng ra, rồi uốn thành
hình vòng cung, hai chóp cánh chạm nhau phía cao trên đầu anh trong cơn khoái lạc.
Nhưng người tình/người phụ nữ này không hề sợ hãi, không đẩy anh ra. Cô ôm lấy anh
và nói: Đến với em đi, đến với em, đến với em…
Đoạn, cô cũng giương đôi cánh của mình ra.(*)
***
Yêu là việc phức tạp, trên hết là do với tôi, muốn yêu thì phải yêu thương chính mình
trước đã. Bên trong và bên ngoài phản ánh lẫn nhau, như hai tấm gương đặt đối diện nhau.
Ta đi tìm một tình yêu cho mình – trong tình yêu đó, ta nhận thức được bản thân và có thể
tìm lại chính ta, tái tạo và mở rộng, khám phá và trải rộng lòng mình – nếu hình ảnh nội tâm
cho phép.
Tình yêu cho ta nhìn rõ con người thật của mình: nó biểu lộ mọi khuynh hướng của ta,
những cái ta yêu, ta ghét, và những gì ta lựa chọn cho mình. Ta có mong muốn và xứng đ|ng
được hạnh ph’c, ta có l{m điều đ’ng chăng? (ay ta phải trừng phạt cả mình lẫn người
khác? Ta có xứng đ|ng v{ đủ khả năng trưởng th{nh, hay ta đang tự hủy hoại bản thân – và
kéo theo cả người bạn đời?
Lựa chọn khi yêu nghe có vẻ mâu thuẫn. Khi xưa, người ta nói Chọn vợ, chọn chồng .
Tôi thấy hồ nghi lắm. Nay tôi nghĩ, ừ đ’ng l{ chọn thật, nhưng không phải theo như h{m ý
của câu nói - tức chọn chồng tốt, vợ tốt. Quan niệm này, dù bộc trực hay ẩn ý, đều mang
nghĩa rằng người chồng phải đảm bảo cho vợ về mặt vật chất, rằng người vợ phải đoan
chính và phải chăm con, quản nhà cho tốt.
Nói như vậy tức là ta phải chọn do được sắp đặt, chọn để tiện cho mình hay do khuôn
khổ cứng nhắc |p đặt từ bên ngoài. Tình yêu phải lựa chọn theo c|ch kh|c. Người đ{n ông
có c|nh đ~ đến với người tình có cánh một cách tình cờ. Nhưng thật ra, đó chính l{ chọn lựa
tối ưu của anh trong cuộc tìm kiếm bạn đời.
Với cả hai người, cuộc gặp gỡ diễn ra trong vô thức. À mà cũng có phần có ý thức đấy -
thể theo khoái cảm và nhu cầu, theo như dự định trong đầu ta, theo hình mẫu mà ta muốn.
Nhưng phần nhiều là vô thức, bộc phát từ những thôi th’c còn sơ đẳng hơn cả cái tôi mà ta
vẫn che giấu dưới bao lớp mặt nạ dày.
Đó l{ lựa chọn nghiêm túc nhất, do nó hoàn toàn xuất phát từ quan điểm nội tâm. Khi
chọn bạn, ta chọn cái mà ta nghĩ mình xứng đáng có được. V{ cũng vì lẽ đó, đôi l’c ta l}m v{o
cảnh Gậy ông đập lưng ông .
Ta chọn lựa theo tình trạng lành mạnh hay bệnh tật nơi t}m hồn mình, theo những khát
vọng sâu thẳm, theo những dòng chảy tích cực hay tiêu cực trong vô thức.

.vn/
Có một thực thể ngự tại góc khuất trong ta, và nó cảm nhận, nó đ|nh hơi: {, đ}y l{ người
đ|ng để mình mở lòng, {, đ}y l{ người đ|ng để mình trao th}n, {, đ}y l{ người để mình gầy
dựng mối tâm giao.
***
Khi yêu, ta nghĩ rằng câu chuyện thần tiên sau c‘ng đ~ th{nh hiện thực. Ta muốn đ|nh
mất bản thân trong vòng tay của người mà, trong phút giây ấy, ta coi là tất cả đối với mình.
Nhiệt huyết l’c ban đầu khiến ta như muốn phơi b{y tất cả. Thứ ước muốn không thể
kiềm chế, muốn trải lòng mình v{ đắm chìm trong người ấy, trưng ra mọi chi tiết nhỏ nhất
trên cơ thể và tâm hồn, để mặc cho chuyện quá khứ tuôn trào, những giao hòa như đang
dẫn ta đến ước mơ hợp nhất.
Ta nắm rõ từng phút từng giây trong thời gian biểu của người ấy - nói chuyện với ai,
đang ở đ}u, định đi đ}u, hay muốn đi đ}u, l{m gì v{o l’c n{o. Ta muốn được ở bên nhau
suốt ng{y, để khẳng định l{ mình yêu v{ quan t}m đến người ấy.
Thế nhưng yêu l{ một quá trình công phu và kéo dài: nó phải chống chọi với cả một
chuỗi đổi thay trên khắp mọi phương diện. Không ai dám chắc rằng ta và nửa kia sẽ thay
đổi nhịp nhàng theo nhau, với c‘ng cường độ hay cùng cảm giác.
Bản năng v{ sự yêu mến là hai yếu tố giúp các cặp uyên ương t}m đầu ý hợp lợi dụng
những giai đoạn khủng hoảng n{y để đổi mới bản thân và, nếu được, thì phát triển cùng
nhau. Chỉ cần bản năng l{nh mạnh, tình thương s}u đậm và cá tính cởi mở.
Không có công thức. Không có trường dạy. Không có s|ch hướng dẫn.
Trong hai người, có một người chắc chắn sẽ gi{ đi trước, dễ bệnh tật hơn. Có thể một
người sẽ sa cơ lỡ vận, thất bại trong nghề nghiệp. Có thể người này sẽ đổi thay nhanh theo
tuổi tác và ngoại cảnh, còn người kia lại chậm hơn.
Giữa hai người sẽ có một trò chơi quyền lực. Kẻ yếu hơn sẽ thống trị người dễ quy phục
hơn, dễ từ bỏ quyền lợi hơn không phải l’c n{o người đó cũng l{ phụ nữ).
Dễ bị tổn thương v{ không tr|nh khỏi cảm giác tội lỗi, người có nhiều lợi thế hơn d‘ l{
gì chăng nữa) có thể sẽ khuất phục trước h{nh động đe dọa, cắt cụt đôi c|nh v{ xén bớt đi
định mệnh của mình, để tránh làm bẽ mặt người kia.
Trong trường hợp là phụ nữ thì tình tiết lại c{ng éo le, vì đ~ có quan niệm cho rằng đ{n
ông phải mạnh mẽ còn phụ nữ thì yếu đuối, rằng người đ{n ông là chủ sở hữu đồng tiền
đồng nghĩa với quyền lực còn người phụ nữ luôn giữ vai trò nội trợ. Tôi biết có những phụ
nữ rất th{nh đạt, nhưng mỗi cuối tháng họ vẫn đưa hết tiền lương cho chồng quản lý, vì cảm
thấy mình yếu đuối, bất lực, hay tệ hơn l{ họ sợ t{i năng của mình sẽ khiến chồng mình có
cảm giác bất an và dễ nổi nóng.

.vn/
Liệu pháp tâm lý hoặc tư vấn (cho từng c| nh}n, hai người mặt đối mặt, hoặc ít ra là
một trong hai người) có thể là gợi ý tốt. Rồi những kỳ nghỉ rời xa công việc v{ con c|i, cơ hội
đối mặt với nhau lần nữa để trò chuyện một cách thẳng thắn. Thường thì bên có khả năng
chủ động phục hồi cuộc sống của mình, ngay cả với mối quan hệ này, lại không muốn làm.
Cảm giác tội lỗi không cho phép. Nỗi sợ mất đi người bạn đời cản ngăn họ. Nỗi sợ cảnh cô
đơn còn kinh khủng hơn.
Thế là mọi thứ ở lì tại chỗ, bên dưới lớp vỏ kia là cuộc tự sát ngấm ngầm về thể x|c cũng
như đạo đức của cặp tình nhân, tựa như dòng nước vẩn đục cứ trôi đi lờ đờ, uể oải. Là cái
chết của mọi niềm vui, của mọi tình cảm mềm mại, tươi non. Một thỏa thuận chết người, thủ
tiêu mọi hy vọng. Có người nói, tội lỗi như chiếc va li đầy ắp gạch đ|, l{ c|i trọng lượng vô
dụng m{ người ta phải vác bên mình mà chẳng để làm gì cả. Chỉ có một cách duy nhất: vứt
bỏ hết, hoặc ít ra là vứt bỏ một phần.
Nhưng những luật lệ mà ta tự |p đặt lên mình, những thỏa thuận không bao giờ nói ra,
những điều chỉnh tưởng chừng cần thiết hòng tránh mâu thuẫn, trong khi mối mâu thuẫn
đó có thể mang lại lợi ích – chưa nói đến các cuộc chiến tranh lạnh không ngừng leo thang
giữa những cặp vợ chồng – hay lối suy nghĩ thực dụng… tất cả đều ngăn cản ta h{nh động.
Chúng dựng lên đôi trụ của thần Hercules(*) m{ không ai d|m vượt qua. Rồi về sau, một
ng{y n{o đó, hoặc hai cây cột kia sẽ bị phá sập, kèm theo bạo lực và đớn đau, hoặc chúng sẽ
lưu lại như chứng nhân cho hai mảnh đời tù ngục.
***
Khi viết về tình yêu, tôi không thể chỉ nói đến những phụ nữ ngoan ngoãn, dễ bảo.
Tôi biết những người chồng bị vợ khống chế đến nỗi không thể kết bạn, thậm chí là
không trao đổi ý kiến hay động viên – và sẽ còn gắt gao hơn nữa nếu người bạn mới là một
người phụ nữ.
Trong một gia đình tôi thường đến thăm hồi còn nhỏ, người chồng và mấy cậu con trai
đ~ phải cởi gi{y khi bước vào nhà: từng đôi dép lê nằm chờ sẵn những kẻ khốn khổ kia.
- Đừng có lôi mấy đôi gi{y bẩn của mấy người vào nhà tôi!
Vị nữ tướng hét lên như thế.
Mảnh hồn bị bóp nghẹt mơ đến ng{y được giải thoát. Cuối cùng, nếu phương |n đó
trông có vẻ hấp dẫn hơn, vết rạn nứt sẽ xuất hiện, theo sau là lời bình luận không sai vào
đ}u được của người ngoài cuộc:
- Nhưng sao lại đến nông nỗi này chứ? Thấy hai người đó có vẻ hợp nhau lắm mà!
***

.vn/
Có một điều đ|ng để tái bút: yếu tố lôi kéo người trong cuộc ra khỏi mối quan hệ đ~ mỏi
mòn không nhất thiết phải l{ kẻ thứ ba , m{ có thể là một cơ hội để phát triển, để đi du
ngoạn, học tập, bỏ việc, giao thiệp với bạn mới. Để có cơ hội được vui sống, được hít thở. Để
có niềm tin. Để không cảm thấy mình bị kiểm soát hay bị bỏ quên. Nhưng cũng có trường
hợp ta quyết định để yên mọi sự như cũ. Thôi vậy… l{ vậy thôi.
Đôi khi, giải tho|t cũng thật sự chẳng còn ý nghĩa.
Trong trường hợp đó, nếu Thần Chết đến gõ cửa, ta sẽ không đưa ra được dù chỉ là một
lý do - của riêng mình - để thuyết phục l~o đừng bắt ta đi, đừng kết liễu cái mảnh đời mà,
suy cho cùng, vốn đ~ mọt ruỗng từ lâu.
Nhảy múa với bù nhìn
Ta nên xem qu| trình trưởng thành là một điều tích cực v{ l~o hóa không đồng nghĩa
với mất đi c| tính.
Một trong những nguyên do dẫn đến mọi thất vọng của chúng ta, cả nam giới lẫn phụ
nữ, là chúng ta sống trong một nền văn hóa đề cao tuổi trẻ và tôn sùng vẻ đẹp thể x|c hơn l{
đầu óc tư duy.
Nếu trưởng thành là kết quả của tuổi trẻ và tuổi già là kết quả của sự trưởng thành thì
cuộc sống chính là sự đan xen tự nhiên của thực tại. Đó l{ một quá trình hết sức đơn giản
đối với người trong cuộc, nhưng lại vô c‘ng kh|c thường khi quan sát từ bên ngoài, và nó
thật nhỏ nhoi so với bề dày lịch sử lo{i người.
Chúng ta – sản phẩm của hoàn cảnh sống – cố bơi theo dòng, mang theo h{nh trang ta
đ~ được giao cho và cả hành trang ta nhặt nhạnh dọc đường. Ta chọn một phần kịch bản, vẽ
vời đôi nét bên lề giấy, được thánh thần hộ mệnh, đồng thời bị bầy yêu ma rình rập, ngăn
không cho ta sống tốt và chỉ chực chờ để hủy diệt ta.
Không phải l’c n{o ta cũng lèo l|i được cuộc sống: nó hình thành nên một phần văn
hóa, học vấn của ta, môi trường truyền thông và tính cách của ta. Cuộc sống chứa đựng
trong những tờ tạp chí, trong lối suy nghĩ của những người quanh ta, của những người ta
yêu quý, ở ngay trong bản thân ta. Cuộc sống phát triển v{ b{nh trướng nhanh đến nỗi ta
không kịp xử lý.
Kẻ địch đa dạng, lại ba đầu s|u tay. Ch’ng ta l{ vô số , con quỷ dữ chuyên nhập vào
người bất hạnh trong Kinh thánh nói. Tất cả những c|i đầu, c|i tay đó điều khiển và cấm
đo|n ta: qua sự |p đặt và chấp nhận những khuôn khổ vô hình, thiếu đ|nh gi| bản thân, quy
phục trước định kiến, không có chuẩn mực cá nhân, phù phiếm trong những mối quan hệ
xúc cảm phức tạp, lắm vẻ. Rồi hậu quả là ta khiếp sợ cuộc đời, xem đó như một quá trình
hủy diệt, trong khi cuộc sống đ|ng lý ra l{ một con đường để ta tiến triển.

.vn/
Chúng ta phải vượt qua c|i ý nghĩ rằng sống l{ đi đến kết cục của mình, l{ đang trong
quá trình thoái hóa và diệt vong.
Đ}y l{ ảo ảnh tai hại nhất trong mắt ta, vì nó được nỗi sợ cái chết của ta nuôi sống, và nó
lớn nhanh như nấm sau mưa, do khoảng trống nội tâm của ta đ~ chừa cho nó một khoảng
quá rộng.
Nếu ta muốn trưởng th{nh như một con người có suy nghĩ – hơn l{ chỉ đơn thuần tồn
tại – thì chiếc đồng hồ để đầu giường hay đeo tay n{y – đặc biệt là chiếc đồng hồ tâm lý –
phải l{m đ’ng nhiệm vụ của mình: một công cụ d‘ng để đo lường v{ điều phối những hoạt
động thường ng{y. Để chia cuộc sống thành từng giai đoạn, với những niềm vui, giới hạn,
những phong phú và thiếu hụt khác nhau, với đại ý l{ ta đang phát triển, chứ không phải hao
mòn đi.
Cứ đến mỗi bước chuyển tiếp, ta lại thực hiện những nghi thức, ta mất đi v{i vốn quý và
thu được những báu vật kh|c, trong đó có nhiều chiến thắng ta phải hao tâm tổn trí mới
gi{nh được.
Ở đ}y tôi đang nói đến tài sản tâm hồn.
Đó l{ thứ của cải mà dù ngân hàng có phá sản, quốc gia có vỡ nợ, ta cũng không cạn
kiệt; thứ tài sản không mất đi ngay cả khi những người ch’ng ta yêu thương khuất bóng;
thứ tài sản động viên ta l’c đau buồn, thúc giục ta khi vui sướng để ta mưu cầu nhiều hơn,
và lúc ta chán nản – khi cuộc đời dường như vô nghĩa – chúng sẽ khuấy động những luồng
năng lượng ẩn dưới một bề mặt phẳng lặng như đ~ chết.
Thế nên, mỗi khi ta nghĩ vở kịch đ~ hạ màn, rằng ta vĩnh viễn không còn cảm thấy vui
sướng hay x’c động nữa, thì toàn bộ những điều tốt đẹp ta đ~ tích lũy kia sẽ trỗi dậy với sức
mạnh tột cùng.
Đ}y l{ những báu vật m{ tôi đang nói đến: chúng có khả năng đ|nh bại những thứ làm
ta tê liệt. Nó đòi hỏi chúng ta phải vượt lên c|i th|i độ sống chỉ-biết-hôm-nay: lợi nhuận,
mua bán, nấc thang địa vị, sản xuất và sửa chữa không ngơi nghỉ.
Trong thời thơ ấu, cuộc sống luôn ở thì hiện tại.
Ta mải bận rộn với việc sống còn.
Dần dần, ta phân biệt được trước đây và sau này, có lẽ nhờ cuộc chia ly tạm thời với một
người thân thiết; người đó đến v{ đi trong quỹ thời gian m{ đối với ta vẫn còn là vô hạn. Khi
người đó quay về, sự vắng mặt kia hóa thật trong nháy mắt. Ta tự hỏi, ô kìa, không phải
người vừa ở bên ta l’c n~y đó sao?
Sau cùng, ta trồi lên mặt nước ấm áp của tuổi thơ, v{ ta nhận thức được rằng, à, mình
hiện hữu – trong chiều thời gian. Ta đang trải qua một qu| trình, ta đang ở trên một chuyến
h{nh trình, ta đang đi.

.vn/
Ta hiểu ra mình đang trôi dạt trong vô định. Và câu chuyện đời của ta bắt đầu.
Khi bé, tôi thích thức dậy khi trời hửng s|ng. Tôi đến bên cửa sổ, mở ra thật chậm rãi,
tránh gây tiếng động. Khu vườn vào giờ đó mới kỳ diệu l{m sao. Đầy ắp cả một đêm đang
kết thúc, chứa chan hy vọng của ngày mới sắp bắt đầu.
Nếu thuở đó tôi đ~ không thấy chán ghét sự luân phiên giữa ng{y v{ đêm, m{ cảm thấy
như một phép thuật n{o đó đ~ g}y ra sự biến đổi này - như c|i kén hứa hẹn sẽ nứt ra và hé
lộ đôi c|nh rực rỡ - thì tại sao bây giờ, với cơ thể lớn hơn xưa, l{n da kém mịn m{ng hơn,
với nếp nhăn v{ bao nhiêu kinh nghiệm sống, tôi cứ nhất thiết phải l{ đang suy tàn, mà
không phải l{ đang biến đổi tự nhiên – như mọi thứ kh|c trên đời?
Những gì l{ đẹp đẽ ở một đứa bé thì lại khó coi ở người trưởng thành. Những gì sáng
lóa trong độ thanh xuân có thể không còn thích hợp với một người trung tuổi. Như vậy tuổi
già – nếu không phải là bản sao xấu xí của tuổi trẻ – sẽ có sức hấp dẫn của riêng mình.
***
- Tuổi gi{ có gì để lạc quan chứ? Cho tôi một lý do thôi, rồi tôi sẽ tin chị.
Những phẩm chất bên trong sẽ lộ ra ngoài, khi chúng không còn bị ngoại hình làm lu
mờ. Thay vì làn da mịn m{ng, m|i tóc d{y mượt, đôi mắt sáng ngời v{ cơ thể săn chắc,
những điểm sau đ}y sẽ vươn lên h{ng đầu: tri thức uyên thâm, tấm lòng rộng lượng, phong
th|i đĩnh đạc, biết quan tâm lắng nghe người khác, khả năng thấu hiểu.
Nhưng buộc phải có một cái gì đó lộ ra: cơ thể suy yếu sẽ được b‘ đắp bằng vẻ đẹp bên
trong. Ta không cần cắt xẻo mình trong những ca phẫu thuật thẩm mỹ vô bổ, cũng không
phải trang điểm quá kỹ càng, hay khoác những bộ cánh khoa trương lòe loẹt – hoặc tìm cách
lẩn tr|nh vì ta đ~ đứng tuổi, đ~ gi{ rồi.
Quá trình biến đổi thể chất là bất khả kh|ng, nhưng tốc độ v{ đặc tính của nó lại phụ
thuộc vào yếu tố di truyền, chăm sóc bảo dưỡng, sức khỏe và sinh lực nội tại. Với thứ bất
khả kháng, ta chỉ có độc một lời giải - không trốn chạy, mà là cố gắng chung sống với nó
theo cách tốt nhất trong khả năng của mình. Điểm mấu chốt ở đ}y không phải là ta cố trì
hoãn cuộc đời, mà là tiến bước với nó, thay vì đờ đẫn cả người v{ ch‘n bước, không dám
sống.
Nếu không phải do quá mụ mị, lo{i người ắt hẳn đ~ thích th’ với diện mạo bản thân ở
mọi giai đoạn. (~y nhìn v{o gương v{ nói Tốt, l{ mình đấy . Không bị bảo quản một cách
phi tự nhiên, cũng không bị tàn phá quá mức. Ở tuổi n{y, mình như vậy l{ đúng rồi. Và nếu
mình l{ như thế này thì mình vẫn yêu bản thân mình.
Diện mạo là chứng nhân cho cuộc đời ta.
Nếu ta không chỉ là vẻ ngoài của mình, thì ta cũng chính là diện mạo của mình. Phủ nhận
điều này tức là phủ nhận những gì ta đ~ trở thành. Thật đ|ng buồn nếu chúng ta hờ hững

.vn/
với ngoại hình, thật đ|ng thương khi ta muốn mình trông như mới hai mươi khi trong độ
tuổi bốn mươi, hay trông như bốn mươi khi đang bảy mươi. Nên chăng, ta muốn mình đẹp,
đ|ng kính trọng, tao nh~, v{ đầy sức sống – ở độ tuổi sáu mươi đến t|m mươi.
Vẫn hạnh phúc ở tuổi bát tuần.
***
Có người cho tôi mượn một cuốn s|ch, trong đó có một c}u được gạch dưới: C|i đích
của mọi sự sống là cái chết .
Nhưng tôi lại tin rằng kết thúc của cuộc sống là cái chết, nhưng c|i đích của cuộc sống là
hạnh phúc.
Từ ngữ mòn đi như những tảng đ| dưới lòng sông: chúng biến dạng, đổi nghĩa, chuyển
dời vị trí; một số mất đi, bị b{o mòn th{nh b‘n đất lắng dưới dòng nước. Rồi chúng tái xuất
hiện sau đó, trong một diện mạo mới.
Hạnh phúc là một từ như thế.
Một từ đ~ trở nên sáo rỗng do chúng ta sống trong thời đại mà mọi cảm xúc và khao
khát mãnh liệt đều bị tầm thường hóa, tất cả – thức ăn nhanh, quần áo may sẵn – đều nhanh
chóng và dễ dàng, và thiếu sức sống.
Vì say mê v{ đặc thù của nghề nghiệp mà tôi chọn lĩnh vực ngôn ngữ. Tôi biết có những
từ bị sử dụng sai lạc và trở nên mâu thuẫn với nghĩa gốc, hay bỗng mang màu sắc mỉa mai
hoặc dí dỏm. Những từ dạng này bị người đời lẫn lộn; chúng thiếu khả năng g}y t|c động,
dễ gây hiểu lầm hoặc mù mờ về hàm ý.
Tôi biết đôi ch’t về chuyện ngôn từ có khả năng lột tả những trải nghiệm sống của ta,
thổi v{o đó những diện mạo và khí sắc m{ ta chưa từng mường tượng đến.
Tôi thích yếu tố gây ngạc nhiên – trong con người cũng như trong ngôn ngữ. Nhưng có
vài từ ngữ và tình huống khiến tôi giật mình khi bóc gỡ bảy lớp màn che. Một số đ~ kho|c
lên mình những đổi thay của thời đại này, cùng nếp ứng xử, tiến bộ xã hội; số khác trở
thành biểu trưng cho nỗi lo âu khô khốc và tối tăm, cho phí phạm. Một số được d‘ng để
diễn đạt luồng tư tưởng rằng chúng ta hiếm khi đạt được gì trong cuộc sống, mà cả khi ta
đạt được, thì tự do và hạnh ph’c cũng chẳng thấy đ}u.
Thời gian trôi qua nghĩa là tôi ngày càng hoàn thiện hơn, nếu tôi không giữ mãi bên mình
cái định kiến của thời đại rằng chỉ có tuổi trẻ là tươi đẹp và có quyền được hạnh phúc, tuổi
trung niên thiếu vắng sức quyến rũ, còn tuổi già là một lời nguyền.
Lớn tuổi không cứ phải là khởi đầu của một kết th’c. Người già không nhất thiết phải
cách ly và an phận. Cả hai đối tượng đều có thể tăng cường các mối quan hệ gắn bó yêu

.vn/
thương, quan hệ gia đình, tình bạn, thay đổi sở thích, thỏa sức tận hưởng những điều tốt
đẹp trên đời.
Sống là trau dồi tri thức rằng bản th}n ta l{ vô c‘ng quý gi|, đừng nên phí công trở
thành những thứ không phải là mình, thành những gì mình không thể và không muốn trở
thành.
***
Thời gian l{ như thế: nó tàn phá tất cả, từ ngoài rìa vào; nó gặm nhấm, rỉa rói, cắt xẻo
rồi nhai nuốt. Và không ai, không gì có thể chạy thoát, trừ phi biết quy phục nó.(*)
Độc giả đi c‘ng tôi trong quyển sách này sẽ giúp tôi trả ngược lại thời gian suy ngẫm,
thời gian nghĩ ngợi, thời gian căm giận và sợ hãi, thời gian ta đ~ chinh phục.
Tại sao chúng ta lại sợ thời gian đến vậy?
Do đ}u, v{ từ khi n{o, ta x|c định rằng thời gian luôn là mầm mống đe dọa, mà không
phải là hứa hẹn? Ch’ng ta được dạy phải suy nghĩ theo c|ch n{y từ bao giờ và cớ sao ta
chấp nhận c|ch nghĩ đó?
Ta sống trong một nền văn minh đ~ ban cho ta nhiều thời gian hơn, nhưng ta lại sợ hãi
thời gian. Một nh{ b|o đ~ hỏi tôi:
- Cô khẳng định rằng thời gian không tồn tại, vậy tại sao cô lại viết nhiều về đề tài thời
gian đến thế?
Cô nh{ b|o nói đ’ng, m{ cũng sai. Thời gian luôn là phông nền, thậm chí là một nhân
vật trong những bài viết của tôi. Khi khẳng định thời gian không tồn tại, tôi muốn nói rằng
nó không tồn tại với vai trò ủng hộ cho tư tưởng bi quan, nếu tôi không muốn bi quan. Thời
gian không phải là một thứ ngoại lực đầy quyền năng, đẩy tôi xuống con dốc bên kia cuộc
đời ở một độ tuổi nhất định n{o đó một độ tuổi mà các tổ chức sức khỏe thế giới vẫn tùy
nghi x|c định), không cho tôi kịp phản ứng.
Người ta có thể phản ứng theo nhiều cách tích cực khác nhau: quý trọng từng giai đoạn
sống của mình; không cam chịu trước quan niệm xã hội, hay đầu hàng ngay khi nếp nhăn
xuất hiện trên gương mặt; không bao giờ phạm vào cái sai lầm nổi loạn khi đ~ đứng tuổi,
cưa sừng l{m nghé để tự biến mình thành nhân vật trong bức tranh châm biếm của đ|m
trẻ.
Một số quan niệm thịnh hành về niềm vui thú tuổi già mới thảm hại làm sao. Một phụ
nữ độc thân 65 tuổi tự mình mua lấy căn nh{ chung cư mới. Bà nhận được nhiều lời nhận
xét đầy khích lệ, nhưng có v{i lời l{m b{ chưng hửng:
- Với c|i nh{ đẹp thế này, chắc sắp tới bà có cả lũ đ{n ông theo đuổi cho mà xem.

.vn/
- Gần nhà mới của bà có phòng tập thể hình hiện đại lắm, mới mở luôn đó. Giờ bà muốn
cua trai trẻ đẹp thì dễ ợt, ha?
Trong c|i vương quốc đê tiện, phù phiếm này, những quan niệm như thế chẳng những
không th’c đẩy cuộc sống, mà còn làm cuộc đời giậm chân tại chỗ. Chúng không khuyến
khích ta xây dựng những giá trị tích cực, mà gieo mầm cho những điều dại dột. Thời gian sẽ
là con quỷ tàn nhẫn ám ảnh ta, những thời khắc khủng hoảng sẽ xô đẩy ta, từ bên này sang
bên kia, như thể ta là thứ hình nhân làm từ giẻ r|ch, như con người nhồi bằng rơm rạ.
Nếu như |nh nhìn của ta mang đến ý nghĩa cho đời thực, ta có thể tuyên bố rằng thế
giới này sẽ luôn có chỗ cho ta, bất kể vẻ đẹp tự nhiên của ta, hay bề ngoài, hay tuổi tác. Còn
nếu ta nhìn tất cả mọi thứ qua những lăng kính thiển cận ngu si, cay độc kia, ta sẽ phải cuốn
gói ra đi trước khi mình trưởng th{nh ho{n to{n, trước đó nhiều l{ đằng khác.
Giống như bao thứ khác, cuộc đời sẽ khiến thể chất ta thay đổi. Nhưng đối với tâm hồn ta,
cuộc đời chỉ có những quyền năng do ta ban cho.
Chỉ khi nào ta cho phép, người bạn đồng hành thân thiết nhất này của ta - cõi thời gian
ta đi qua - mới trở th{nh tên đồ tể. Ta sẽ tồn tại trên đời này, thân mình ràng buộc với một
con b‘ nhìn, thay vì xua đi lũ chim ăn l’a lại không để ta cất cánh bay xa.
Bí quyết ở đ}y l{ phải đảo ngược tình thế.
Chấp nhận những gì tự nhiên là tự nhiên; ung dung chấp nhận những điều ta không thể
thay đổi. Có vô vàn lý do thuyết phục để ta sống tốt; có vô số điều thú vị để khám phá,
những điều m{ trước đ}y ta không có cơ hội hay hiểu biết, dù chỉ l{ để thử.
***
Chúng ta phù phiếm đến nỗi tự truất đi khả năng chấp nhận v{ yêu đời – khả năng gi’p
ta vượt qua trở ngại trong mỗi giai đoạn sống. Nỗi lo âu kia, cái nỗi lo ngự trị trong ta kia,
n{o có hướng ta đến cái tốt đẹp, thúc giục ta kiến tạo và tiếp thu cái mới. Nó là cái bối rối ấu
trĩ của một người chẳng bao giờ thỏa m~n vì không tìm được bản th}n. Theo sau đó l{ chia
cắt, là mất mát.
Nếu ta chệch ra ngoài quy phạm – những thông lệ do người kh|c định ra (không phải
l’c n{o cũng thật, không phải l’c n{o cũng đ|ng tr}n trọng) – ví dụ như mình cao lớn quá,
mập quá, già quá hay kém chải chuốt, ít tiền, ít quyền… thì ta sẽ không để cho mình hấp dẫn
v{ đ|ng yêu một cách tự nhiên.
Thế nên ta không để cho mình được yêu.
Một cơ thể trung niên hay đ~ già vẫn có thể khỏe mạnh v{ h{i hòa, cũng như một cơ thể
trẻ trung vẫn có thể mắc bệnh hay biến dạng. Nhưng ta thật trẻ con và tàn nhẫn làm sao, khi
so sánh một cơ thể đứng tuổi hoặc già nua với một cơ thể đang ở thời kỳ sung mãn nhất của
cuộc đời.

.vn/
Để được thanh thản hơn, có nhiều hiểu biết hơn v{ để bồi đắp quan niệm riêng của
mình – tóm lại l{ để sống như một cá nhân – ta phải biết tư duy, phải kiên quyết và có cá
tính. Nhưng suy nghĩ như thế đ~ lỗi thời, đ~ không còn hợp mốt. Xã hội thời nay liên tục kêu
gọi con người ta tận hưởng cuộc sống – nghĩa l{ sao thì không rõ.
Khi còn bé, tôi thường nghe v{ đến bây giờ, đôi l’c tôi vẫn còn nghe) những c}u như:
Đừng kết hôn sớm – phải tận hưởng trước! . Ng{y nay thì tôi nghe: Đừng nghĩ đến chuyện
có con sớm – phải tận hưởng trước! .
Tôi không nói được cảm nghĩ của tôi về c}u nói n{y, vì tôi không d‘ng đến nó. Tôi chỉ
biết cốt lõi của chữ tận hưởng chẳng can dự gì đến mua sắm, khoái lạc, chiếm hữu, du
ngoạn, nhảy nhót, làm tình hay tiêu xài. Tất cả những thứ đó chỉ là một phần thôi, v{ cũng
không sai quấy gì hết, nhưng nghĩa chính x|c của từ tận hưởng là gì nhỉ?
Nhiều người có thú vui chạy theo mốt thời thượng, cho dù kiểu mẫu được chào bán
ho{n to{n vượt quá (hoặc nằm ngoài) những giấc mơ hoang đường nhất của ta. Với nhiều
người khác, tận hưởng nghĩa l{ có được những món h{ng tiêu d‘ng vượt xa nhu cầu của
bản thân.
Tựa như con th’ bất khả tự vệ, cổ bị buộc những tư tưởng mà mình thậm chí không hề
chấp thuận, ta trở thành nạn nhân của những ảo mộng do giới truyền thông, giới doanh
nghiệp, ngành thời trang v{ thương mại dựng nên – những đối tượng muốn bán cho ta thứ
hàng hóa biểu tượng, được coi trọng hơn mọi thứ kh|c trên đời: sắc đẹp và tuổi thanh xuân.
Tâm lý e ngại hình thể kém chuẩn đ~ phổ biến đến mức, khi hỏi thăm về một ai đó,
chúng ta rất thường nghe câu trả lời kèm theo l{ điệu bộ ẩn chứa đầy h{m ý như sau:
- Nhỏ con gái em khỏe không?
- Nó mập lắm chị ơi!
- Còn bé gì-gì-đó sao rồi?
- Con nhỏ đó thì tròn quay luôn!
Những người này không hề mảy may nghĩ liệu tôi có muốn biết người được hỏi đang đi
du lịch ở đ}u không, đ~ có thêm em bé chưa, đ~ học xong chưa, bị bệnh hay vẫn khỏe khoắn,
đ~ về hưu chưa, có đi bước nữa trong hôn nh}n hay chưa.
Với ta, vẻ bề ngoài là nỗi ám ảnh, còn hơn cả tiền bạc v{ địa vị xã hội. Như vậy, sống
không phải l{ để đạt được những bước tiến mới, m{ l{ để tiêu xài và giảm cân. Mặc cho cái
thực tế rằng để lớn lên thì bộ xương tôi phải dài ra trong suốt qu~ng đời thơ trẻ, cỡ giày của
tôi không còn là 7,5 nữa. Khi đ~ trưởng th{nh, cơ thể sẽ biến đổi, và sẽ còn nhiều, nhiều
thay đổi tiếp theo sau - đấy cũng l{ một phần của quá trình phát triển.

.vn/
Là bởi cuộc sống tiếp diễn, chứ không phải do cái chết cận kề, mà ở tuổi s|u mươi, bảy
mươi, t|m mươi, bước chân tôi sẽ không còn nhanh nhẹn, l{n da tôi nhăn nheo, d|ng người
không còn thẳng, cặp mắt bớt tinh anh. Nhưng cuộc sống trôi qua không có nghĩa l{ tôi phải
xem mình như đồ phế thải, để rồi lẩn lút trong bóng tối, mất đi quyền dịch chuyển, hành
động, tham gia hăng h|i – trong phạm vi mà những giới hạn tự nhiên của cơ thể tôi cho
phép.
- Tôi không đi bơi đ~ bao nhiêu năm nay rồi. L{m sao tôi d|m để ai trông thấy con
người tôi xuống cấp thế này chứ!
Do cứ muốn mình phải giống như hai mươi hay bốn mươi năm trước, ta sẽ cảm thấy
như mình đ~ mất đi, sẽ nghĩ rằng con người trong gương kia không phải l{ con người trước
đ}y, m{ l{ một quái vật của tạo hóa.
***
Bất kể bộ gen của mình ra sao, bất kể thực lực, tuổi tác, ta vẫn thất vọng vì tóc mình
không phải tóc vàng hay nâu, bởi dáng mình không thanh mảnh, vì chiều cao, thể lực không
được như ý, vì l{n da kém mịn, đôi mắt kém xanh.
Vì sao ta chấp nhận v{ nuôi dưỡng c|i tư tưởng đ|ng thương rằng chỉ có tuổi trẻ l{ tươi
đẹp, chỉ tuổi trẻ mới có quyền thách thức, đổi mới, yêu thương?
Khổ đau tôi đang nói đến những khổ đau tr|nh được), chủ yếu sản sinh từ cái thực tế
rằng ta ấu trĩ vô c‘ng. Bên cạnh nỗi sầu đau về thân thể, ta còn chịu thống khổ bởi những
việc mình chưa l{m:
Mua sắm mọi đồ đạc.
Lui tới mọi nơi s{nh điệu.
Nhưng trên hết là không bao giờ ngơi nghỉ, không bao giờ toại nguyện, không bao giờ
chấp nhận bản thân.
Dừng lại để suy nghĩ, hay không suy nghĩ, cũng thật khó làm sao.
Đấy không phải là dấu hiệu của một tâm trí bận rộn, mà là dấu hiệu của một tâm hồn
chông chênh. Đấy không phải là sống, càng không phải là tận hưởng cuộc sống.
Cuộc đua đời người sẽ không cho ta phút ngừng nghỉ n{o để ta bất ngờ nhận ra mình
tồn tại như một con người phức tạp, có hướng đi v{ số mệnh.
Sẽ không có chuyện ta chợt trích ra khoảnh khắc để yêu thương, để đứng đắn, rộng
lượng, để trầm ng}m, để soi v{o bên trong con người mình và những ai chung sống. Khoảnh
khắc để chất vấn bản thân. Khoảnh khắc để bày tỏ với con cái những điều ta đang nghĩ,
khoảnh khắc để l{m người bạn đời và kẻ đồng lõa chung thủy với người ta yêu.

.vn/
Lo{i người không vận h{nh như vậy.
Chẳng có đê đập, th{nh lũy n{o chia cuộc đời thành nhiều kh’c: đời là một dòng chảy
xuyên suốt. Nhưng dòng chảy đó phải tự nhiên, phải là một phần của cuộc sống, chứ đừng
nên là một cú thúc tức thời vào lề thói hàng ngày – như một vật thể lạ - khi ta cảm thấy sợ
hãi và có lỗi. Tình yêu có đối thoại là một thói quen. Nếu ta không tập để đối thoại trở thành
thói quen, đừng mong chờ tình yêu đơm tr|i ngọt.
Ngay cả trong sinh hoạt tình dục, ta vẫn giữ nguyên trạng th|i cơ bản, mặc cho bao phô
trương, giải phóng, cùng vô số những thông điệp đa dạng (mà hầu hết đều rất đ|ng ngờ).
Cuối c‘ng, ta đ{nh tu}n theo nghĩa vụ mình phải vượt trội hầu như luôn l{ giả dối, là
hệ quả của sự bất an), nhưng l{ con người, có lẽ chúng ta không chắc chắn. Nếu nhà báo,
nh{ đ{i cho tôi mười bí kíp để có được hạnh phúc gối chăn – hay không gối chăn – với giá cả
khiêm tốn, thì tôi có thể phân tích và kết luận rằng đ}y l{ canh bạc bịp, rằng hạnh phúc
trong tình yêu không có được từ việc động chân động tay , mà từ những tình cảm dịu dàng,
làm nổi bật và thổi sức sống vào hành động yêu đương.
Ta phải học c|ch đấu tranh chống lại những khuôn khổ phi lý, khám phá xem mình là ai,
mình thích gì, mình muốn l{m người như thế nào – l{m sao để mình hạnh ph’c hơn. Kiến
thức này không có trong tạp chí, trên tivi, trong những lời khuyên của bạn bè: nó thầm kín,
riêng tư, không thể truyền tải từ người này sang kẻ khác. Mỗi người chúng ta cần hiểu và
gầy dựng nó.
Hạnh phúc là như thế: mỗi người, hàng ngày, chấp nhận những gì có sẵn trên thị trường
– hoặc tự đưa ra quyết định của riêng mình.

.vn/
4
Mất m|t, nhưng không đ|nh mất chính mình
Bao người tôi yêu
hay từng yêu tôi
nay đều đ~ xa
trong thinh lặng chói lòa.
Thời gian đ~ dạy tôi
đừng cả tin vào cái chết
mà bỏ đi cuộc đời: Tôi vun xới
niềm vui trong khu vườn
nơi có tôi, với bao giấc mơ xưa
có tình yêu cũ, cả những bí mật chôn vùi.
Ánh sáng kia là hy vọng
như sỏi đ| muôn m{u, chen lẫn dưới đ|m
rễ cây(*).
Hy vọng - Tình yêu của tôi
Tuổi thanh xuân, cô gái toan kết liễu cuộc đời mình. Hồi tỉnh lại trong bệnh viện, cô gặp
một nữ y tá với câu hỏi cay đắng:
- Nhưng m{ tại sao, tại sao phải làm vậy hả em?
Cô gái trả lời, ngắn gọn, rành rẽ, mà chất ngất niềm đau:
- Còn hy vọng gì đ}u.

.vn/
***
Ai cũng từng sống qua những th|ng ng{y m}y đen giăng kín. Ch’ng ta đủ từng trải để
biết thời khắc đó rồi sẽ qua, chỉ trừ người bệnh và những tâm hồn bi quan thường trực, do
bẩm sinh hay do ảnh hưởng của cuộc đời.
Mức độ lạc quan phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố: từ môi trường gia đình, c|ch gi|o dục,
cho đến bẩm chất di truyền (ứng dụng của di truyền học vào tâm hồn… v{ cả vốn sống.
Hiển nhiên, những ai hài lòng với cuộc sống sẽ dễ tự tin hơn.
Người bi quan sẽ sưu tập những chuyện tai ương nhan nhản trên báo rồi gửi cho bạn bè
mỗi ngày. Anh ta bi quan tin rằng lo{i người l{ đồ bỏ, thế gian chỉ toàn chiến tranh và thối
nát. Anh lạc quan th|i qu| thì ngược lại - tưởng đ}u đời là phim nhiều tập chiếu trên tivi, là
ước mơ hồng của tuổi mới lớn, là thời trang, tạp chí, là bãi biển, hộp đêm. Còn anh thực tế
(chứ không phải người vô duyên, làm kẻ kh|c đ}m ch|n thì vẫn yêu mến nhân loại, dẫu
biết con người không hoàn hảo. Vẫn sống cho trọn vẹn, dẫu biết đời lắm gian truân. Biết
rằng bên cạnh đau khổ, bất công và bội phản vẫn tồn tại khái niệm chân, thiện, mỹ. Biết
rằng ta có thể đặt niềm tin nơi người mình thương yêu, m{ không nơm nớp lo bị phản bội.
Có thể mình vốn dĩ bi quan, vì thiên bẩm hay bị ảnh hưởng. Hoặc có thể chăng, mình
tuyệt vọng chẳng qua là do đang trầm cảm.
Có cả ng{n c|ch để tho|t cơn trầm cảm: liệu ph|p t}m lý, đi dạo, kiếm tìm đam mê mới,
nhuộm tóc, ăn tối trong khung cảnh trữ tình, dời chỗ mấy chậu kiểng ngoài sân, tìm hiểu
những kiến thức mới lạ trong lĩnh vực nghệ thuật. Đọc, suy ngẫm và quan sát bên trong, bên
ngoài. Mua một chú chó nhỏ, đi coi đ| banh, lập kế hoạch ngao du (dù chỉ l{ băng qua bên
kia đường thôi cũng được). Tham gia môn thể thao n{o đó, bất kể. Khám phá sở thích mới,
niềm vui mới, rồi vun tưới cho ch’ng đơm hoa.
Nhưng giả dụ ta cứ v‘i đầu vào nỗi tuyệt vọng v{ nhìn đời qua cặp kính đen? Giả như từ
đó m{ ta bắt người khác phải quan t}m đến mình, nhằm trừng phạt họ (hay trừng phạt
chính ta)? Nếu vậy, có lẽ bởi ta muốn mình cả đời phải bất m~n đó thôi. Chẳng chóng thì
chầy, ta sẽ bị hội-những-người-yêu-hy-vọng hắt hủi.
***
Dù thời gian đ~ t{n ph| nhiều thứ, từ gia đình, bạn bè, công việc cho đến tình yêu…
nhưng những gì tốt đẹp nhất thì vẫn còn đó – không phải hình bóng mờ nhạt, chẳng phải cái
xác không hồn, m{ l{ động lực để quay lại và khoe sắc với đời. Hãy thử một lần kéo mình ra
khỏi bóng r}m để tắm ánh mặt trời. Rồi khi cú sốc đ~ qua, trong bóng tối của vô vọng và bất
ổn, từng khoảng trống sẽ mở ra, để ánh sáng của quá khứ soi vào hiện tại.
Này chiếc b{n trong căn phòng thuở ấy, n{y người bạn, n{y đứa con. Tiếng dương cầm
nọ, nhành cây ai toan vạt bỏ, phía đồi xa bao năm trước có dấu chân mình. Tất cả ùa về

.vn/
trong ký ức, nhắn nhủ ta tiếc thương chi dĩ v~ng. (~y lưu giữ vào hiện tại những gì đẹp đẽ
vẫn còn vẹn nguyên.
Và rồi người ta bắt đầu nhớ lại món nợ ân tình với người thương, với những người bạn
tưởng chừng quên lãng, với ngôi nh{ đ~ b|n, lưu dấu cả một thời ấu thơ, với chính bản thân
mình trong quá khứ. Thế rồi cuộc sống đột nhiên tưng bừng trở lại, d‘ ta đang ở một mình
hay với một ai khác, trong ngôi nhà khác, với bè bạn mới, với những món đồ mới, hay
những món cũ.
Ánh sáng luôn tỏa ra từ những ký ức êm đềm, để rồi ta phát hiện ra vẻ đẹp tiềm ẩn cả
trong những điều bình dị nhất. Chính đ}y l{ cái bí mật tuyệt diệu m{ người ta chỉ có thể
thưởng thức khi không tất tả với đời, không tối tăm mặt mũi với công việc và sự đòi hỏi quá
đ|ng của người khác.
Muốn sống một cuộc đời vui tươi, tao nh~ v{ đầy sinh lực, ta cần phải tin rằng cuộc đời
l{ đ|ng sống. Rằng có rất nhiều con đường dẫn mình đến hạnh phúc, rồi hạnh ph’c hơn,
miễn là ta quyết t}m theo đuổi. Nhưng đ}y không phải là cuộc săn l‘ng b|u vật, mà là
chuyến hành trình nội t}m, đi tìm quan niệm sống, giá trị con người, niềm tin và khát khao
sâu thẳm trong tim.
Có nhất thiết phải đạt điều n{y điều kia, lăng xăng nơi n{y chốn nọ theo kỳ vọng của
người khác? Hay ta nên tự hài lòng với mình, với thân xác, của cải, công việc, để nhấm nháp
hương vị của thành công, rồi dự tính xem mình sẽ thay đổi những gì tiếp theo?
Để trả lời câu hỏi trên, ta phải bỏ ra thời gian hồi tưởng, quan s|t người, quan sát mình
trong nhịp sống thường ngày. Ta phải chủ động dành những khoảng lặng để suy nghĩ.
Nhưng thật khó để thay đổi, khi xã hội một mặt thì nhan nhản các loại sách báo rao
giảng về thiền định, suy ngẫm v{ t}m linh m{ nay đ~ trở th{nh tr{o lưu , một mặt lại
khuyến khích con người hoạt động không ngừng: đi lại, giao thiệp, tiếp xúc.
Phải tươi tỉnh, phải bận rộn, phải ra ngoài gặp gỡ. Phải biết chỗ n{o đi chơi cho đ’ng
điệu. Phải hợp thời, phải đi du lịch. Mục đích chính không phải để mở mang tầm mắt, m{ để
không bị ngờ nghệch khi tán gẫu với bạn bè trong buổi tiệc ở nhà hàng mới mở, khi tham
quan phòng triển lãm hiện đại, hay l’c ghé thăm cửa hàng thời trang danh giá.
Rồi cũng có những thời điểm ta buộc phải tỏ ra vui vẻ, chẳng hạn vào những ngày cuối
tuần, cũng giống như một số cặp thường chọn (và chỉ chọn) buổi chiều thứ Bảy hàng tuần
để gần gũi nhau.
***
Lúc còn trẻ, ta như anh thợ mới vào nghề - còn vụng về, lóng ngóng. Một khi đã trưởng
thành, ta phải nâng cao trình độ sống của mình: thấy rõ hơn, hiểu nhiều hơn, m{ vẫn lạc
quan, rồi còn tĩnh tại hơn nữa chứ! Ta khoác lên một vẻ đẹp kh|c trước, hữu ích và hiệu quả
hơn.

.vn/
Nhưng người ta thường bảo một khi đ~ bước qua độ tuổi n{o đó, bạn sẽ chẳng còn đổi
được hướng, chuyển được nh{, thay c|ch ăn mặc hay nơi sinh sống. Cũng không nên chia
tay d‘ đang có một mối quan hệ cực kỳ tệ hại. C{ng không nên yêu d‘ mình đang tự do)
hay tận hưởng một đời sống tình dục sung mãn (dẫu sức khỏe mình vẫn tr{n đầy).
Có thật là chúng ta không còn quyền lựa chọn khi đ~ qu| thì? V{ một khi thời gian trôi
qua thì thời của mình cũng hết?
Riêng tôi lại nghĩ lựa chọn luôn nằm trong tay ta. Con người hoàn toàn có quyền lựa
chọn, nhưng lại rất hay lo sợ. Chúng ta hoàn toàn có khả năng thay đổi, nhưng không d|m
tin vào khả năng đó. Ta ngại ngùng phần nhiều vì những t|c động từ bên ngoài, bởi lời ong
tiếng ve, bởi những ý kiến nông cạn và các tấm gương xấu.
Có người nói đ}u cần phức tạp hóa vấn đề thì mới sống vui vẻ được. Phải chăng người
ta không chịu đơn giản hóa những vấn đề vốn dĩ chẳng hề phức tạp?
Trưởng thành tức là nâng cao kỹ năng đi tìm sự giản đơn.
Khi viết tiểu thuyết, tôi thích lột tả mặt tối của con người. Tôi thích viết về mâu thuẫn và
bi kịch. Về cảnh trái ngang, cảnh tự diệt vong. Về cái cuồng nộ, hằn học chất chồng bên
trong mỗi người. Nhưng tôi không tin rằng trong con người chỉ có vậy. Tôi tin vào con
người. Tôi luôn cảm thông với các nhân vật trong truyện mình viết.
Những độc giả chỉ biết tôi qua c|c trang s|ch kia ơi, bạn sẽ thật sai lầm nếu nghĩ rằng tôi
là một kẻ u sầu v{ l~nh đạm. Ngược lại đằng khác - trong tôi luôn tồn tại một tinh thần lạc
quan bướng bỉnh, luôn gửi niềm tin sắt đ| v{o hạnh ph’c, đổi mới, chiến thắng và sinh tồn.
Sinh tồn như một cá thể vẹn toàn, chứ không phải dư }m, đổ nát.
Tôi tin rằng sống đồng nghĩa với lao động và kiến tạo. Dĩ nhiên tai ương, bệnh tật và
chết chóc là không thể tránh khỏi, nhưng ta ho{n to{n có thể tự kiến thiết cuộc sống nội
tâm và ngoại cảnh tùy theo ý mình. Ta là chủ nhân của đời mình. Nhưng đổ lỗi cho hoàn
cảnh thì dễ hơn l{ tự nhìn nhận lại mình và cố gắng vượt qua số phận.
- Làm sao tôi lạc quan được cơ chứ? Mẹ tôi bị tâm thần. Chồng tôi mỗi tháng chỉ kiếm
được v{i đồng lương mọn. Con trai tôi còn mải lông bông. Tay tôi đầy vết đồi mồi, da dẻ
nhăn nheo, ngực ngày càng chảy xệ.
Con người vượt qua được hết.
Nhờ đ}u? Chắc chắn không phải nhờ kỹ thuật chăn gối mới, không phải nhờ hàng hiệu
đắt tiền, bãi biển sang trọng, cũng không phải nhờ lui tới những vũ trường mà tên tuổi đang
nổi như cồn. Mà chính tại đ}y, ta tìm thấy mình. Trong ngôi nh{ tĩnh mịch, trong cơ thể và
trí óc ta. Bởi ta quyết định dứt khoát, bởi ta dám bứt ra.

.vn/
Nếu ta nghĩ cuộc chơi sẽ tàn khi mình quá tuổi xuân, dần dà tự ta sẽ đ|nh mất chính
mình. Viễn cảnh đó khiến ta nản lòng, sinh tính ì, tính biếng nhác, rồi phung phí những tài
năng đ|ng lẽ cần phát triển đến phút cuối, bất kể tuổi tác.
Sau khi chia tay cha của đ|m trẻ, tôi quyết định gắn bó với một người đ{n ông kh|c. Bạn
bè cứ hỏi tôi:
- Tới tuổi này rồi mà còn tính tìm lại hạnh phúc sao?
- Bạn nè, tôi mới có 46 tuổi, chứ đ}u phải 46 đ}u!
Tôi đ|p lại. Sững sờ.
Kinh nghiệm đó c{ng l{m tôi hứng thú với đề t{i n{y hơn. Con người chúng ta vừa hiện
đại, vừa cổ lỗ. Tự do rồi nhưng vẫn tự trói mình. Ta sống trong thiên niên kỷ mới, nhưng lại
không chấp nhận thực tế rằng cuộc đời rồi sẽ đi qua c‘ng thời gian.
Tuổi trẻ trôi qua cũng l{ l’c ta bắt đầu trưởng thành. Ta bắt đầu học cách nới tay, vui
đ‘a trước nghịch cảnh, giải quyết vấn đề khéo léo hơn v{ ch’ t}m nhiều hơn đến cuộc sống
xung quanh. Có kiên nhẫn mới có hạnh phúc. Hạnh phúc là góp nhặt, là chắt chiu, là chinh
phục, là hoàn thiện.
***
Trong buổi nói chuyện do chúng tôi tổ chức về đề t{i đi tìm th’ vui ở người cao tuổi, tôi
để ý có tới % người tham dự là phụ nữ. Thắc mắc, tôi quay sang hỏi vị tiến sĩ đồng nghiệp
ngồi bên:
- Mấy người đ{n ông đ}u hết rồi anh?
Anh nhẹ nhàng trả lời tôi bằng một câu hỏi khác:
- Chị có bao giờ nghe ai tổ chức buổi nói chuyện cho nam giới hay chuyến dã ngoại dành
cho đ{n ông góa vợ chưa?
Đ’ng l{ tôi chưa bao giờ nghĩ đến thật. Mà sao lại không nhỉ? Do nhiều người đ{n ông
chẳng may mất trước vợ mình nên số lượng đ{n ông ở góa ít hơn chăng? (oặc vì đa số sẽ
chóng tìm ra bạn mới, chứ ít có người đ{n ông nào tiếp tục sống độc th}n sau khi người bạn
đời mất? Có thể là vậy.
Hay phải chăng phần đông đ~ sớm đầu hàng cảnh đơn côi rồi rơi v{o trầm cảm, hoặc
sống phụ thuộc v{o con c|i? Cũng có lý.
Hay bởi đ{n ông bận bịu làm việc đến gần cuối đời, chỉ trừ phi muốn nghỉ hưu non?
Cũng đ’ng.

.vn/
Đến tuổi cao niên, sức ép lên nam giới đ~ giảm nhiều. Họ được quyền thay đổi, không
cần phải chinh phục và giữ vững vị trí nữa. Với họ, thoái lui giờ đ}y đ~ thôi đồng nghĩa với
nhu nhược.
Thêm nữa, chắc còn vì phụ nữ giỏi những chuyện nối nhịp t}m tình, nuôi dưỡng xúc
cảm v{ ưa qu}y quần bên nhau hơn c|nh đ{n ông. Nữ giới sẵn lòng đo{n kết, tương trợ
nhau và dễ sống vui hơn.
Tôi thấy nhiều phụ nữ đi du lịch. D‘ đi một mình hay theo cặp, theo nhóm, họ cũng tận
hưởng, học hỏi và khám phá những miền đất lạ. Miệt mài với thú vui mới, hào hứng dấn
thân vào các mối quan hệ. Có người thậm chí còn trở lại học đường. Họ tương t|c v{ vận
động không ngừng.
Ngược lại, tôi hiếm thấy nam giới làm những điều tương tự. Ít thấy đ{n ông đi du lịch
theo nhóm hội. Cũng hiếm thấy ai hứng thú với chuyện học hành, ví dụ như lấy bằng thạc sĩ
ở tuổi bảy mươi chẳng hạn. Hay dành thời gian đến thư viện để đọc sách? Hoặc đến rạp xem
bộ phim mới chiếu?
Nhưng d‘ sao cũng phải tìm ra phương thuốc chữa căn bệnh sợ thời gian, mà thật ra là
bệnh sợ sống kia. Ta không muốn sống vì không muốn tâm hồn bị vùi dập. Cứ thế, ta giam
mình trong chiếc vỏ ốc.
Nhưng l{m sao ta vững tâm mà sống được, khi mỗi ngày trôi qua lại có một chiếc lá rời
cành?
Một chiếc lá.
Rồi nhiều chiếc lá.
Trên tay tôi đ}y l{ một bản danh sách những người th}n đ~ khuất hoặc chuyển đi nơi
khác. Nếu tôi sống được đến t|m mươi, danh s|ch n{y ắt hẳn sẽ dài ra nhiều lắm. Nhưng tôi
cũng có danh s|ch những người mới bước vào cuộc đời mình: là cháu chắt, là những người
bạn thuộc đủ mọi lứa tuổi. Chưa kể những kỹ thuật tiên tiến mà tôi muốn biết và muốn học
cách dùng, những phát hiện khoa học mới tôi sẽ gắng theo dõi, những quyển sách mới và cả
những thi vị mới.
Ngày nọ, tôi hỏi cô con g|i l{ b|c sĩ xem mình có bị thiếu nước không, vì làn da tôi trông
có vẻ kém tươi. Con bé nhìn hồi l}u, cười - nụ cười ranh mãnh, ân cần mà thỉnh thoảng vẫn
nở trên môi bọn con gái khi chuyện trò cùng cha mẹ - rồi trìu mến bảo tôi:
- Mẹ à, mẹ s|u mươi rồi mà. Vậy thôi chứ có gì đ}u.
Rồi hai mẹ con bật cười, kiểu cười giữa mẹ và con gái.
Tôi chưa bao giờ thương tiếc làn da khi-ta-hai-mươi, d‘ chỉ trong giây phút. Thời có làn
da đó, tôi phải chống chọi với bao niềm vui, nỗi buồn tuổi thanh xuân. Giờ thì tôi đ~ tho|t.

.vn/
Tôi đeo kính l~o v{ nhìn v{o gương. Đ’ng thật. Tôi thay đổi nhiều qu|. Tôi chưa tận số,
nhưng cũng chẳng còn giống mình l’c xưa. Về hình hài, tôi khác xa cô bé con và cô thiếu nữ
ngày nào.
L{m gì được đ}y? Tuyệt vọng, xấu hổ, rồi ước sao thời gian quay ngược lại chăng? Tôi
thì không. Tôi lại thích hóm hỉnh mà sống tiếp, biết rằng mình đ~ thay đổi, và rằng những ai
yêu mến tôi rồi đ}y vẫn thương yêu tôi mặc cho - hoặc chính vì - điều gì xảy đến.
Người ta hay hỏi tôi, giọng bức xúc:
- Lớn tuổi thì được lợi gì cơ chứ?
Vậy để tôi điểm lại những cái được xem nhé. Đầu tiên, tôi có thêm niềm vui trong công
việc. Ở tuổi bốn mươi l{ việc viết lách và xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tiên, rồi đợi phản
hồi từ dư luận và trông ngóng doanh số, là cả một qu| trình mê ly m{ cũng thật… r‘ng rợn.
Còn bây giờ, khi đ~ xuất bản nhiều đầu s|ch v{ thu h’t được một lượng độc giả trung thành
nhất định, tôi chẳng còn gì phải lo âu nữa. Tôi không cần chứng tỏ mình như trước. Tôi chỉ
việc làm những gì tôi cần làm, nhẹ tay hơn nhưng vẫn không kém phần nghiêm túc), khoan
kho|i hơn. Tất nhiên người đọc đòi hỏi gắt gao hơn, nhưng tôi cũng không cần căng thẳng
quá mức.
Tôi chưa một lần cảm thấy mình phải tỏ ra đố kỵ với đồng nghiệp, vì biết rằng trong
nghề này vẫn còn chỗ đứng cho nhiều người - cho tất thảy những ai vào cuộc. Tôi chia vui
với thành công của đồng nghiệp mà chẳng sợ điều đó sẽ ảnh hưởng tới thành công của
riêng mình.
Phải chăng do tôi rộng lượng?
Thưa rằng không phải. Mà bởi dẫu đôi l’c tôi luẩn quẩn, lầm lẫn, nhưng tôi đ~ không
còn hốt hoảng v{ nơm nớp lo sợ như thuở . Cũng xa rồi cái tính ngạo mạn đ|ng yêu của
tuổi trẻ khiến tôi nghĩ rằng thế giới này là của tôi và phải thần phục tôi.
Từ l’c ch{o đời, cơ thể tôi vẫn không ngừng thay đổi. Trái tim tôi chuyển biến mỗi ngày
với từng trải nghiệm. Vẫn cứ đập, nhảy nhót và hồi hộp. Vẫn nhạy cảm với những điều tốt
đẹp, với tai ương v{ thất vọng, y như l’c lên mười.
Con người là vậy: hỗn tạp, mâu thuẫn, l’c n{o cũng ho{i nghi. Thế mới gọi là sống.
Ở đ}y tôi cũng không muốn biện minh rằng trung niên thì tốt hơn tuổi trẻ, rồi tuổi già
còn hay hơn cả trung niên. Tôi thấy mỗi gi}y ph’t trôi qua đều đ|ng quý, v{ ch’ng ta phải
cố gắng sống với nó sao cho trọn vẹn. Cho thực tế. Cho hợp tình. Pha chút táo bạo. Sống thật
vui tươi.
Trong tôi vẫn có cô bé thường hay sợ sệt và buồn cười trước những điều nhỏ nhặt mà
người kh|c thường không hiểu do bận bịu với những việc hệ trọng hơn. Tôi sống nửa trong
mơ, nửa trong đời thực, mà không biết chắc mình thuộc về đ}u. Rồi theo thời gian, tôi nhận

.vn/
ra cảnh nhập nhằng mơ-thực n{y }u cũng l{ tự nhiên, v{ nó đ~ gi’p tôi mạnh mẽ hơn, gợi
cảm hứng cho tôi hư cấu đủ chuyện trong tiểu thuyết. Tôi học được rằng óc h{i hước sẽ
n}ng đỡ tình yêu.
Cái tuổi cuối thu n{y – nói như nh{ thơ Carlos Drummond de Andrade(*) – cũng có lợi
đấy chứ.
Thật tự do khi ta không còn phải lựa chọn con đường sự nghiệp, chứng tỏ năng lực, sinh
con đẻ c|i, mua nh{, tích lũy tiền bạc hay sợ h~i tương lai phía trước – sợ vì không biết
tương lai có chỗ cho mình chăng.
Nhiều sự thể năm xưa thật rối ren, nay khiến tôi mỉm cười cảm thông khi nhìn lại.
Nếu giờ này có ai yêu tôi, chắc hẳn vì người đó yêu con người tôi chứ không phải yêu vẻ
ngo{i đẹp đẽ. Chẳng một kiều nữ tuổi đôi mươi n{o đe dọa được tôi. Bởi tôi đ~ bước sang
một đẳng cấp khác rồi.
Tôi đ~ từng mất mát, và theo thời gian, gánh mất mát ấy càng nặng thêm. Nhưng tôi đ~
có nhiều thứ kh|c, đủ để thấy mình không bị đời đối xử bất công. Thứ quan trọng nhất tôi
vẫn còn giữ được là lòng tự tin ngang bướng để thúc giục mình tiến lên mỗi khi những bước
đầu tiên dường như qu| khó khăn.
***
Chỉ cần ta sẵn s{ng thay đổi, cuộc sống sẽ luôn tiếp diễn. Và rồi bất cứ khi n{o tình đến,
ta lại được t|i sinh để yêu lần nữa. Nhưng ta không còn phải sinh con, xây dựng gia đình
nữa. (Có con và lập gia đình đ~ từng l{ ước mơ ch|y bỏng của tôi thời trẻ, và quá trình thực
hiện giấc mơ ấy đ~ cho tôi niềm sướng vui tột bậc).
Ta làm tròn trách nhiệm và bổn phận. Ta phạm sai lầm, bởi đó l{ cần thiết. Ta chịu đựng
nỗi đau, vì đó l{ một phần của cuộc sống.
Những đứa trẻ mới ngày nào còn bám váy mẹ giờ đ~ lớn khôn. Dù ở xa hay gần, chúng
vẫn là con ta. Tình mẫu tử đ~ đổi kh|c, đa sắc th|i hơn. Thậm chí ta còn chia sẻ với chúng
đôi c}u t}m tình.
- Nhưng t}m tình gì mới được?
- Trời biết. Dự định mới, đi du lịch, đi học, bạn mới, duyên mới?
- Tình mới ư? Ở tuổi này sao?
Các bậc cha mẹ và ông bà hoàn toàn có quyền sống tự do, du lịch, học h{nh, yêu đương
hoặc đơn giản là sống minh mẫn, tráng kiện dù tuổi t|c đ~ cao. Nhưng trong một số gia
đình, người già góa bụa, hoặc đ~ ly hôn, thường gặp sóng gió khi muốn đi tìm tình yêu mới.

.vn/
Đó l{ nghịch lý phát sinh từ một nền văn hóa ph|t triển tùy tiện: thoạt trông thì hiện
đại, nhưng thực chất lại cổ hủ và ấu trĩ.
- Mình mà có ai thì chắc chết với mấy đứa con! Mình mà dẫn ai về giới thiệu là tụi nhỏ
cười vào mặt cho coi!
Sống độc lập và tự do, hay sống phụ thuộc trong cay đắng – dẫu là phụ thuộc vào con cái
- quyền quyết định là ở ta. Ta có quyền theo đuổi và trải nghiệm cuộc sống, hoặc r’t v{o nơi
xó tối m{ đợi tử thần.
***
Thời gian hủy diệt tất cả, vậy mình phải tìm lại thời gian . Một nhân vật của tôi kết luận
như thế v{ tôi nói thêm: Cho chính mình .
- Ở tuổi năm mươi l{m sao mình m~n nguyện được đ}y? Sang s|u mươi còn ch|n nữa,
rồi tới bảy mươi thì… hỡi ôi!
Có những chuyện ta chỉ l{m được khi đ~ lớn tuổi. Tuổi trẻ thường thiếu thời gian, kinh
nghiệm, tự do và tầm nhìn. Lúc ấy ta còn bận rộn, căng thẳng và phân tâm quá.
Khi không còn gì để làm, ta có thời gian để h{nh động, đấu tranh tư tưởng và phát kiến.
Chỉ suy tư một chút thôi cũng được. Nghĩ. Đọc. Nhìn xa xăm. Đi dạo.
Rồi, v{o l’c ta ít trông đợi nhất, có một ý tưởng lóe lên, hối thúc ta phải làm.
Thay vì tiếp tục chịu đựng hội chứng chiếc tổ trống vắng khi con c|i không còn sống
với ta nữa), ta có thể lấp đầy khoảng trống trong hồn mình bằng nhiều cách. Một khi đ~ bớt
nặng g|nh gia đình, ta có điều kiện phát triển tốt hơn, thoải m|i hơn. Gia đình l{ tốt đẹp; gia
đình đ~ cho ta những thời khắc từ hạnh phúc, phấn khởi đến đảo điên. Nhưng giờ thì cuộc
sống đ~ kh|c xưa.
Như vậy không có nghĩa cuộc sống tuổi gi{ đ~ hết chỗ d{nh cho gia đình. Điểm lưu ý n{y
rất quan trọng.
***
Nhờ biết suy ngẫm và tái tổ chức bản thân, rất nhiều phụ nữ đ~ bước ra khoe sắc với
đời ở tuổi trung niên, trong công việc, khoa học và nghệ thuật. Khi con c|i đ~ đủ lông cánh
và cuộc sống bắt đầu tẻ nhạt đi, người phụ nữ bỗng thấy cả một chân trời mới mở ra trước
mắt, cùng bao lối đi chưa có dấu chân mình. Thế là họ bước, đi kh|m ph| chính mình.
Nhưng nhiều phụ nữ không chịu tỉnh giấc. Người thì bế tắc. Người mất phương hướng.
Người lại thích từ bỏ hơn l{ phiêu lưu. Nhưng số đông chọn cách dấn thân và tiếp tục thăng
hoa.

.vn/
Riêng về phần tôi, chính cảm giác lo sợ v{ tính ưa nh{n đ~ ngăn tôi viết lách, ngoại trừ
l{m thơ v{ viết cho chuyên mục báo. Còn tiểu thuyết, niềm say mê từ thuở bé, thì trông như
thể vùng cấm địa. Tôi thiếu tính táo bạo, một tố chất thường chỉ xuất hiện khi người ta đ~
sang tuổi trung niên, hoặc thậm chí muộn hơn.
Tôi trốn v{o c|i mai r‘a Mình hả? Nằm mơ mới thấy! để tránh né rủi ro. Trực giác
mách bảo tôi rằng khi viết tiểu thuyết, tôi sẽ phải lột tả những tính cách mãnh liệt, phải khơi
gợi nước mắt và hồ nghi, mọi thứ vượt xa kinh nghiệm cá nhân - vì viết tiểu thuyết là phải
cất tiếng nói thay cho kẻ kh|c, cho bao người, cho tất thảy. Liệu tôi sẽ th|o cũi sổ lồng cho
những sinh vật lạ n{o đ}y, v{ ch’ng sẽ tính sổ thế nào với tôi sau đó?
Lũ ch’ng nó sẽ chiếm bao nhiêu phần trong đời sống thường ngày của tôi?
Sao phải l{m kinh động bầy qu|i th’ đang say giấc nồng?
Tôi vẫn còn sợ những lời bình phẩm khen chê của người đời. Viết và xuất bản là trận
chiến cuối cùng với con quỷ dữ, vốn chưa bao giờ được thỏa sức tung ho{nh, nhưng vẫn ẩn
nấp đ}u đó trong tôi.
M~i đến khi viết cuốn tiểu thuyết đầu tay v{o năm bốn mươi tuổi, tôi mới nhận ra giá trị
của mình. L’c đó, những mẩu đối thoại trong nhà luôn diễn ra như sau:
- Em không biết mình l{m được gì trong cái nghề này nữa.
- Sao em không tập trung viết văn đi?
- Em tập trung cách nào bây giờ?
- Rồi sẽ có cách mà em.
Quả thật l{ tôi đ~ tìm ra, tuy có đau đớn v{ chông gai. V{ tôi cũng thấy nhiều phụ nữ
khác trong xã hội ta bắt đầu trưởng thành, cả trong sự nghiệp lẫn đời sống gia đình. Những
người cùng lứa tuổi với tôi, có những trải nghiệm tương tự như tôi.
Tôi nhận ra mình vẫn còn nhiều việc dang dở với nửa cuộc đời bên kia con dốc. Như
bao phụ nữ khác, tôi thấy đ}y không phải lúc dừng bước để sợ hãi nhìn quá trình lão hóa,
bất an khi bọn trẻ đ~ lớn, lo lắng về tương lai hoặc nuối tiếc tuổi trẻ đ~ qua, m{ l{ thời điểm
thích hợp để tái cấu trúc, phát triển, thậm chí để bắt đầu một cuộc sống mới.
Đ}y mới l{ độ tuổi chín muồi, là quả ngọt của cả một qu| trình kh|m ph| đầy đớn đau
m{ cũng không kém phần hạnh phúc.
Tôi có được lòng can đảm cũng nhờ người thương cũ đ~ tin tưởng nơi tôi. Tôi mang ơn
anh suốt đời vì tình yêu anh dành cho tôi. Thay vì kìm hãm, gò bó tôi, tình yêu ấy đ~ để tôi
tự do bay nhảy và giúp tôi lớn lên.

.vn/
***
Có một câu hỏi, có lẽ l{ cơ bản nhất, l{: ta đặt ra giới hạn thế nào cho bản thân, và giới
hạn đó bao gồm những gì? Xu hướng chung là tự bó buộc mình, rồi mặc kệ sự đời: Lúc này
sao? Trong tình cảnh này à? Có chắc vậy không?
Sau khi ly hôn, bạn tôi tự mình tậu được một căn nh{ chung cư s|ng lo|ng, rộng thênh
thang, đủ chỗ cho cả một gia đình lớn.
Vậy mà thay vì khuyến khích v{ động viên cô, nhiều người lấy làm lạ:
- Ở có một mình, sao phải mua nhà lớn vậy?
Tại sao cô bạn tôi, có một mình thôi, lại phải ở nhà nhỏ - như thể người độc thân thì
không được sống trong không gian rộng? Bạn xem, cánh phụ nữ m{ con đ~ đi hết, chồng thì
chẳng may qua đời, thì hay bị thiên hạ xì xầm:
- Bà này bị điên hay sao m{ sống một mình trong c|i nh{ mênh mông đó.
Nhưng tại sao (trừ trường hợp liên quan tới an ninh) cô ấy không được quyền sở hữu
một ngôi nhà rộng r~i, để đ|m trẻ đến chơi, để tổ chức tiệc tùng – hay đơn giản chỉ vì cô
thích vậy?
Không gian nội thất là yếu tố then chốt để ta liên tục tái tạo bản thân. Nhà ở càng sáng
rộng càng tốt. Ta có không gian để trầm ngâm về con đường ta đ~ đi, vạch ra giới hạn mới,
nghĩ về tình yêu đ~ qua v{ hoạch định tương lai.
Dù sao trong xã hội ồn {o, huyên n|o n{y, con người bắt buộc phải làm việc, tổ chức;
con người không được suy ngẫm. Nếu không có sự kiện, kế hoạch, lộ trình, ta cảm thấy bị
tụt hậu, ra rìa.
Nhưng chính thư gi~n, tự kiểm v{ suy tư mới giúp ta hồi sức. Sẽ chẳng có sáng kiến, cải
tiến hay phát triển nếu ta thiếu những phút giây yên lặng để quan s|t. Để rồi ta (bắt buộc
phải) khao khát và dấn thân.
Lưu trữ thông tin trong tâm hồn một cách hời hợt và máy móc sẽ chẳng ích chi. Ta phải
mạnh tay lục so|t trong c|i tôi để tìm ra các vật liệu cần thiết, rồi ta cất c|nh, d‘ chưa đủ an
toàn.
Không cần đi nhiều mới cảm thụ được phép màu nhiệm và nhịp điệu cuộc sống. Con
người có thể sống một cuộc sống trọn vẹn, tỉnh t|o v{ đ|ng sống, ngay trong gian phòng
tĩnh lặng, thậm chí ngay tại bàn làm việc.
Người ta thường nghĩ nh{ văn thích viết tay, ghét cay ghét đắng trò sử dụng công nghệ
trợ giúp. Chẳng trách giới nhà báo luôn hỏi tôi về Internet, World Wide Web, máy vi tính,
điện thoại di động, công nghệ kỹ thuật và các tiến bộ khoa học mới.

.vn/
Đi m|y bay tốt hơn nhiều so với đi xe ngựa chứ. Có điều kiện liên lạc với người thân
bằng e-mail nhiều lần trong ngày vẫn tốt hơn nhận thư tay nửa tháng một lần. Đem con đi
chích ngừa luôn an to{n hơn l{ cứ để con có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa, quai bị, sởi hay
viêm gan.
Viết tay là vấn đề sở thích và thói quen riêng của mỗi nh{ văn; ghi chép bằng b’t cũng
có vẻ đẹp của nó. Riêng tôi từ l}u đ~ không nghĩ đến chuyện viết tay nữa: chiếc máy vi tính,
tựa như tay phụ việc hiền lành, giỏi giang, đ~ gi’p công việc của tôi trở nên nhẹ nh{ng hơn.
Khi đ~ có qu| nhiều tiện nghi được chào mời tới tận ngưỡng cửa, tận màn hình tivi, máy
tính, thì chẳng việc gì ta phải tự cô lập mình. Trừ phi ta chịu cuộn mình suốt ng{y trong căn
phòng không có cả cửa sổ lẫn cửa chính.
Nhiều người cứ thích nhốt mình trong hang.
Đó l{ lựa chọn của mỗi người, và chính bạn cũng chọn được. Nhưng đừng, xin đừng để
tâm hồn băng gi| của mình phả hơi lạnh ra cuộc sống xung quanh.
Tóm lại: Thứ nhất, nhân loại tiến lên chứ không thụt lùi. Cố bơi ngược dòng là tự đặt
mình vào thế khó chịu vô ích; lại còn khiến ta trông ngạo mạn và ngu si. Thứ hai, hãy cứ
nhìn đời dưới góc độ lạc quan. Đ~ bao giờ lo{i người có nhiều phương tiện liên lạc đến vậy
chưa? (ai người bạn chưa từng gửi cho nhau một l| thư, nay trò chuyện mỗi ngày qua e-
mail thư tay lạc hậu rồi, đ’ng không? . Người cô đơn giờ đ}y có cơ hội kết bạn qua các
chatroom. Lứa đôi nghìn tr‘ng xa c|ch có thể hiện diện bên nhau. Cả thế giới nằm gọn
trong tầm mắt: các phát hiện mới nhất của ngành di truyền học, những tựa s|ch trước đ}y
ta chưa nghe đến. Tôi có quyền đi thăm bảo tàng trứ danh, đọc về bao tác phẩm, khảo cứu
mọi chi tiết. Tôi có thể tìm hiểu các thành phố xa lạ, nghe nhạc, đ|nh cờ. Có đủ thượng vàng
hạ c|m đang chờ ta khám phá.
- Cô nghĩ sao về chuyện hẹn hò hoặc quan hệ tình dục trên mạng?
Ôi, chúng ta mới trẻ con làm sao! Những thắc mắc nghe mới ngô nghê làm sao! Vừa
ngây ngô vừa dễ thương. Tôi xin trả lời rằng chẳng có gì mới đ}u. Những việc đó từ trước
đến nay người đời vẫn l{m đấy chứ, thông qua tạp chí.
Chúng ta quá xem trọng những định kiến, tiểu tiết và cấm đo|n m{ quên mất rằng còn
rất nhiều c|i đẹp. Trong biển cả mênh mông của cuộc sống, công nghệ tốt hay xấu là tùy
thuộc vào cách ta sử dụng.
Người hướng ngoại sẽ chọn m|y tính để giao tiếp với mọi người, để nghiên cứu và chìm
đắm vào cả thế giới. Người hướng nội lại càng cô lập bản th}n. Người dễ kích động thì càng
có cơ hội đ{o s}u chứng cuồng.
***

.vn/
Cuối c‘ng ta đ~ gi{ dặn hơn, sau bao chuyến rong ruổi, ít nhất là nhìn từ góc độ thời
gian.
Dường như ta đ~ đến được nơi dễ chịu. Ta đ~ vượt qua khổ đau, đ~ ho{n th{nh nhiệm
vụ; những gì vào thời trẻ còn chẳng d|m mơ, nay ta đ~ đạt được rồi.
Vậy thì đ}y l{ l’c ta ngả lưng v{ lên kế hoạch hưởng thụ tự do: đi du lịch, đi học, đọc
s|ch, quên đi nỗi đau, gặp gỡ bạn bè mới. L{m vườn. Kéo rèm cửa ra, thấy buổi sáng sao rực
rỡ quá, ta dành thời gian dạo chơi trên những con phố mà ta vẫn đi qua suốt bao năm: mỗi
chiếc lá, mỗi bức tường đều tựa cố nhân – cũng l{ tốt đẹp.
Nhưng con yêu tinh phiền toái, xảo quyệt ng{y n{o đ~ bắt gặp ta rồi. Nó nhe nanh, khua
lưỡi, hỏi: Giờ thì sao? Hết chuyện rồi sao? Có phải mình chỉ cần sống nốt qu~ng đời bình yên
này thôi?
Ta sợ rằng, chắc lẽ, kể từ đ}y mọi thứ sẽ an bài trong cõi lòng thanh thản này. Màng
nhện phủ mờ ký ức. Qua hết rồi. Xong hết rồi. Chắc vậy.
Cuộc sống không l’c n{o ngơi nghỉ, trừ phi con người muốn dừng lại.
Bên tai ta vẫn văng vẳng hơi thở của ước mơ, d‘ mọi vật như đang im lìm trong giấc
ngủ. Rồi sớm hay muộn, ta bắt đầu thấy điểm dừng này vẫn chưa phải là trạm cuối.
Cạnh chiếc ghế b{nh nơi ta ngồi xem tivi, có một vật mới mẻ. Ta nghe được một từ mới,
một câu nói mới; ta gặp người mới, người cũ; một chuyện nhỏ thôi cũng có khả năng khuấy
động tâm hồn. Ta tỉnh dậy sau giấc ngủ an l{nh. Ta thò đầu ra khỏi c|i kén để nhìn cho rõ.
Ta có quyền chọn lựa:
Mình sẽ ngủ tiếp.
Hoặc mình sẽ đi lại đằng kia, xem có gì đang xảy ra.
Thời điểm này là thời điểm quyết định: ra ngoài mà vùng vẫy với đời, hay co mình trong
chiếc kén?
Ta giật mình vì phải chọn, nhưng đó cũng l{ dấu hiệu cho thấy ta đ~ khởi h{nh, ta đang
vận động và biến đổi.
Dù ở giai đoạn này, kinh nghiệm sống, ảnh hưởng từ bên ngoài cộng với tính cách của ta
vẫn sẽ quyết định cuộc đời trong những năm tới. À, mà bạn lưu ý chuyện đó có thể xảy ra
bất cứ lúc nào - nếu bạn vẫn l{ người, chưa biến thành bù nhìn.
- Có gì mà phấn khởi vậy? - Bạn bè hỏi.
- Dạo này trông chị cứ phơi phới! - Đồng nghiệp nói.

.vn/
- Con vừa nghe mẹ hát trong phòng tắm đấy nhé! - Lũ trẻ kêu.
Dần dà, luồng gió tươi mới sẽ thổi v{o đời ta. Kế hoạch mới, công việc mới, chuyến du
lịch mới, tình bạn mới hoặc người yêu mới sẽ hiện ra trước mắt. Tiếng gió gọi tên mình,
thật rõ ràng và trong trẻo.
Con người không hiểu hết, nhưng số phận – cái số phận thường giấu trong mình những
tai ương bệnh tật, hòng để con người dễ dàng buông xuôi - sẽ gật đầu mỉm cười với tình yêu
mới của ta: cuộc sống.
Thế l{, tương lai lại một lần nữa nằm gọn trong tầm tay.
Gửi người bạn không dùng e-mail
Nhận được thư n{y, chắc ông nghĩ tôi sao m{ điên kh‘ng, tọc mạch vậy. Thư d{i, m{ tôi
thì phải gửi cho ông qua đường bưu điện cũng may l{ đ~ qua c|i thời ông đưa thư phải
cưỡi ngựa thay vì đính kèm trong e-mail, tại ông không chịu mua m|y vi tính để ở nhà, mặc
dù chuyện đó ông l{m được. Ông ghét hết thảy những thứ gì hiện đại. Ông nghĩ ông đã quá
già để quan tâm tới mấy thứ đó.
Đêm qua, tôi nằm mộng thấy ông. Thấy ông thui thủi một mình trong căn biệt thự trống
trải trên c|nh đồng hoang. Rồi tôi thấy, cũng trong căn nh{ đó, nhưng b}y giờ xung quanh
nhà toàn cây cỏ, hoa l|, ông đang mở tiệc sửa nhà. Tôi nghe tiếng b’a đập, thấy có người
đang dọn đồ ăn thức uống, bạn bè tụ tập chờ nhập tiệc. Có lần ông nói với tôi là sẽ không
sửa sang gì trong nhà ông hết, rằng mọi cái phải y nguyên như ba thập kỷ trước. Nhưng l{m
gì có chuyện đó hả ông? C|i nh{ cũng như con người vậy, rồi phải đến lúc mình tân trang
cho nó chứ.
Mộng mị gì m{ đậm tính hình tượng quá, tôi phải kể ông nghe cho bằng được.
Ông l{ người tốt, thanh tao, có học thức, hay buồn và cam chịu. Đôi l’c ông vẫn tiếu lâm,
ngay cả trong cơn sầu, chứng tỏ rằng ông sẽ thoát khỏi cảnh này. Chỉ cần ông muốn.
Một vài lời thổ lộ ra đ}y có thể khiến ông phật lòng, nhưng tôi mong ông lấy đó l{m
chuyện suy ngẫm. Không phải lời của đứa con gái khờ dại, mà của một người lớn, người đ~
đi đến cõi u minh rồi quay về.
Đừng tự thương hại mình. Ông không phải nạn nhân. Ông nói ông hụt hẫng khi nhận ra
mình đ~ lỡ xe vì chưa kịp chuẩn bị tinh thần, quên không nhìn đèn . Đừng xa cách nữa, mà
lao người xuống, thả mình ra. Nếu cần, ông cứ nhắm mắt mà nhảy liều, bởi đ}y có thể l{ cơ
hội sau cùng.
Thay đổi đ~ khó, d|m thay đổi lại c{ng khó hơn. Tôi biết mà. Tôi nhiều khi sáng thức
dậy, nghĩ: Có khi hai mươi hay ba mươi năm nữa, mình cũng vẫn sống y như b}y giờ. Mình
có muốn sống như vậy mãi không nhỉ?

.vn/
Ít ra, tôi cũng có quyền chọn lấy một th|i độ sống mới; những thứ còn lại rồi sẽ đi theo.
Không phải l’c n{o tôi cũng th{nh công v{ đạt mục tiêu. Nhưng vận động dù sao vẫn tốt
hơn l{ cứ chôn chân ở đó để đời phủ bụi.
Nói chung, mình có thể đổi mới ngay từ những chuyện thiết thực v{ vô c‘ng đơn giản.
Cụ thể là chuyện gì thì còn t‘y v{o c|ch nghĩ của mỗi người, cộng với những yếu tố thực
tế như tiền bạc hay sở thích. Bà nội trợ có thể đổi mới bằng cách dọn dẹp, vứt bớt đi hoặc
sắp xếp lại đồ đạc theo ý mình - cho d‘ người khác trong nhà thấy không thuận mắt. Còn
ông, tôi lấy ví dụ (cho dù ông sẽ bảo tôi, sao phí sức gảy đ{n tai tr}u, nhưng tôi vẫn nói)
chuyện mua máy vi tính. Vào Internet mà tìm hiểu, khám phá, giải trí, cập nhật thông tin đi
ông. Hòa mạng đi.
Ông hãy nhìn vào mặt tốt của thời hiện đại. Sao phải dè chừng vậy? Có nhiều cái hay cái
đẹp lắm. Cái mới không phải tai ương hay đại họa, mà là thành quả của tiến bộ, là kỳ tích
của khoa học, l{ phương tiện đắc dụng, nhờ đó m{ con người trở nên hoàn chỉnh hơn, hòa
đồng hơn.
Tới mấy chỗ nhí nhố m{ ông ghét đi, thử coi sao. Tôi không dụ ông đi vũ trường, mà
chỉ tới một nơi n{o đó mới mẻ, dễ chịu thôi cũng được. Một chỗ ông ăn thấy ngon miệng,
gặp được người hay hay. Nhốt mình giữa bốn bức tường chẳng lợi lộc cho ai hết, nhất là bản
thân ông.
Đừng nghĩ m|y lạnh hại sức khỏe m{ tẩy chay nó, rồi phải chịu nóng. Và nếu không
nhờ m|y sưởi, chắc nửa d}n cư ở Mỹ với ch}u Âu đ~ không vượt qua nổi m‘a đông.
Tôi có quen mấy người lớn tuổi cũng trong nghề của ông. Người ta tuy già rồi, có người
già lắm nữa kìa, nhưng vẫn còn làm nghề, vẫn cập nhật cái mới, đơn giản để cho vui. Ông có
muốn t|i xuất giang hồ không nhỉ? Nói nghề nghiệp đ{o thải con người l{ không đ’ng, có
chăng l{ do người ta không ch’ ý đến nó. C|i đó thì nhiều lúc mình vẫn cứu v~n được.
Ông lên kế hoạch đi nhé. Lấy thời gian, tiền bạc mà vui thú với đời (bởi ít ra, cái nào ông
cũng có đủ . Đời là bàn tiệc bày sẵn, có cả thứ độc hại lẫn đặc sản. Kẻ chọn cái n{y, người
chọn c|i kia. Tôi mong ông đừng nghĩ rằng chuyện hưởng lạc l{ điều bất khả thi, hoặc chỉ
mang tới thảm họa.
Tích cực lên đi, bạn của tôi. Mình phải ham muốn, dù chỉ một chút hạnh phúc; ông phải
nhiệt tình lên – chỉ đừng nhiệt tình với cái bi quan.
Hoặc giả những điều tôi nói trên đ}y l{ không thể, tức là ông vẫn quyết định sống theo
kiểu của ông, thì xin ông cũng đừng nghĩ xấu về tôi nhé. L| thư n{y, nếu không phải là mấy
chữ chào hỏi ông, thì có lẽ là một lỗi lầm... trong lối sống của tôi mà thôi.
Lớn tuổi - sao lại không nhỉ?

.vn/
Đối với Nội, sắc đẹp là một nỗi giày vò, vì thời gian cứ không ngừng trôi. Ngay từ bé, Nội
đã sợ mất đi món quà này. Nội đứng trước gương mà săm soi nếp nhăn đầu tiên, nếp gấp đầu
tiên. Dấu vết đầu tiên.
Khi bước sang tuổi sáu mươi, Nội cứ qua qua lại lại trong nhà, buồn như muốn chết. Nội
than luôn miệng:
- Ghét cái tuổi sáu mươi này quá đi! Không chịu được!
Mặc cho ai nói Nội trẻ lâu, nhìn Nội như chưa tới bốn mươi, Nội cũng bỏ ngoài tai. Người
khác nài nỉ:
- Chị cứ coi như mình đang chinh phục tuổi già đi, thay vì đang đánh mất tuổi trẻ; rồi sau
này chị sẽ bỏ tuổi già lại sau lưng để bước tới tuổi đại thọ. Không phải lẽ tự nhiên đó sao chị?
Nhưng Nội không chấp nhận; với Nội thì lẽ tự nhiên này chẳng tự nhiên chút nào: Nghĩ
tôi già đi là tôi không bằng lòng đâu. Còn lâu tôi mới chịu hết thời.
Lần phẫu thuật thẩm mỹ đầu tiên cho kết quả khả quan: nó xóa đi vẻ cay đắng, dấu hiệu
già nua trên gương mặt Nội. Bác sĩ dặn:
- Cứ để cho thân mình được tự nhiên, cho nó nghỉ xả hơi một thời gian. Đừng ham đi cắt
sửa.
Vậy là Nội tìm đến các bác sĩ khác, những người chịu làm theo ý nguyện của Nội. Thách
thức điều không thể thách thức và đi quá giới hạn của nó, Nội lạc vào cõi ảo tưởng.
Nhưng ảo tưởng cũng không thể kéo dừng thời gian, và các nếp khâu bắt đầu bung ra.
Nội tự cô lập mình. Nội xa lánh bạn bè, thôi tiệc tùng. Nội không ưa ai nữa. Nội dối lòng, nói là
bá tánh ngoài phố lẫn trong trong tiệm quán ai ai cũng gièm pha Nội:
- Coi kìa, coi bà già kìa.
Nội ngày càng khó tính. Nội muốn thứ mà không ai có thể cho Nội: làm thời gian dừng lại.
Từng chút, từng chút một, Nội mục rã từ bên trong.
Khuôn mặt Nội tôi do chỉnh sửa quá nhiều đã mang vẻ đẹp của người khác. Nội sửa mắt,
sửa mũi, sửa cằm rồi sửa cả tai. Cuối cùng thì Nội không còn là Nội nữa.(*)
***
Nếu ta muốn thời gian dừng lại và cô lập mình trong tổ kén này thì cuộc sống xem như
đ~ chấm hết trước khi tuổi trẻ trôi qua. Ta sẽ thành mộng tưởng. Quanh ta, đời thực cứ trôi
đi, rồi một ngày nọ ta phát hiện mình đang đứng bên lề.

.vn/
Cú sốc này sẽ l{ g|o nước lạnh giúp một số người tỉnh ra. C|i tôi ảo ảnh đột nhiên biến
mất.
Nếu muốn sống thực, không muốn ngắc ngoải trong cõi mơ, ta phải đi tìm lại cái tôi
chân thật. Vì chính con người thật của ta là chất keo hàn gắn, là nguồn nhiên liệu đưa ta về
hướng ánh sáng.
Ta không có quyền năng điều khiển thời gian, nhưng có thể mở rộng những ảnh hưởng
n}ng đỡ hay hủy diệt cuộc sống của ta.
Chúng ta phải chuẩn bị tinh thần nhằm hiểu rằng tuổi già không phải là quá trình suy
tàn, mà là quá trình biến đổi. Sẵn s{ng đối mặt với bức tranh tổng thể của cuộc sống gồm
nhiều giai đoạn khác nhau, nhiều dạng thức khác nhau của vẻ đẹp và cả niềm hạnh phúc.
Tin rằng nhờ cẩn trọng v{ phước lộc, ta vẫn có thể sống năng động từ thập niên này sang
thập niên khác. Phải vượt khó từng chút một.
Nhưng ngay từ nhỏ, người lớn đ~ cảnh báo ta rằng tương lai ẩn chứa vô vàn hiểm nguy.
- Cứ tới tuổi n{y đi rồi con khắc biết. - Bà, mẹ và dì của bao đứa trẻ vẫn nói vậy.
- Còn nhỏ thì quậy cho ch|n đi. Lớn rồi là hết còn được sướng vậy đ}u. - Người lớn bảo
lũ con nít, giọng pha chút tị nạnh.
- Tôi già lắm rồi, không ham vui nữa đ}u mấy cô cậu ơi! - Người luống tuổi than thở lúc
có cuộc vui.
Hậu quả là trong mắt ta, sống với thời gian giống như một cuộc chạy đua đầy bất trắc:
mỗi ngày thêm một mất mát, mỗi năm thêm một trở ngại. Ai chẳng có l’c ước mình đừng
lớn, hòng thoát khỏi những mối đe dọa mơ hồ kia.
Chẳng trách sao trong cái kỷ nguyên đầy mâu thuẫn v{ do đó, th’ vị không kém) mà ta
đang sống đ}y, lại có nhiều người trốn chạy cái ta vẫn gọi là tuổi già. Bởi nghĩ rằng cuối đời
chỉ có tàn phai, ta càng tiếp thêm sức mạnh cho nghĩa xấu của từ này.
Từ ngữ truyền tải cảm xúc và khái niệm nên chúng mang theo cả định kiến. Tôi muốn
nói đến sự kiên định của mình, cùng tính bất di bất dịch của những chữ - v{ cũng l{ thực tế -
mang tên người già, tuổi già.
Ta căm ghét, sợ hãi tuổi già, vì già là bất lực, l{ cô đơn. Phải tránh xa cái sự gi{, như thể
đó l{ dịch bệnh. Thật ngốc nghếch khi chia thời gian thành từng ngăn riêng biệt: tuổi trẻ,
trung niên, rồi tuổi gi{, m{ theo đó chỉ có ngăn đựng tuổi trẻ mới cho ta quyền sống vui và
hạnh phúc. Nói là ngốc nghếch, vì trên thực tế, con người vẫn có sức khỏe, kế hoạch sống và
tâm hồn dịu ngọt m~i đến tuổi chín mươi, tuy rằng mỗi đoạn đời sẽ có giới hạn của nó.

.vn/
Khi đ~ hết khả năng l{m việc hoặc đi du lịch đến các miền đất xa xôi, hay thậm chí là
không đi dạo được, ta vẫn có thể đọc sách, nghe nhạc, ngắm cảnh, tâm tình, tụ họp mọi
người. Ta vẫn có thể quan sát, che chở và trở thành chỗ dựa cho người khác.
Như vậy, ta không cần trẻ đẹp đẹp nghĩa l{ người rắn chắc, da dẻ mịn màng) hay
nhanh nhẹn, mà cái ta cần là tinh thần minh mẫn. Ta phải khôn ngoan và lạc quan hợp lý –
những trầm tích ngưng tụ cùng tuổi tác. Ấy vậy nhưng x~ hội vẫn cứ quan niệm rằng con
người phải chạy trốn bản án mang tên tuổi già bằng mọi giá, thậm chí là phải cắt xẻo hoặc
che giấu chính mình. Với tâm lý bầy đ{n cố hữu của lo{i người, chúng ta nghiễm nhiên chấp
nhận mệnh đề trên mà chẳng cân nhắc nhiều, dẫu rằng nó bất lợi cho ta. Bằng chứng là ta
thường vội thêm vào một lời chống chế:
- Ờ, t|m mươi thì tụi mình gi{ l{ đ’ng rồi, nhưng m{… t}m hồn mình còn trẻ.
Tại sao tâm hồn trẻ trung lại cứ phải tốt hơn tâm hồn trung niên hay già lão?
Cũng đ}u có gì l{ xấu khi mình thông thái hơn, bình thản hơn trước những sự việc khiến
người trẻ vò đầu bứt tai. Tôi ghét khi mình gi{, người ta lại t|n dương tôi bằng cách nói tôi
còn trẻ trong tâm hồn.
Tôi nghĩ, t}m hồn người lớn tuổi thú vị hơn nhiều so với người trẻ. Thanh thản hơn, bí
ẩn hơn và có sức lôi cuốn hơn.
Tương tự, tôi không thích một nhà phê bình vì muốn l{m tôi vui đ~ viết rằng: mặc dù là
phụ nữ, tôi có ngòi b’t rắn rỏi, nam tính . T|c phẩm của nh{ văn nữ thì chẳng cứ phải có
giọng văn rắn rỏi, nam tính mới là hay.
Tôi có dịp tới thăm một họa sĩ đ~ gần chín mươi chuyên vẽ tranh với gam m{u đỏ đầy
sức sống. Tôi nói với bà:
- Tranh của b{ đ’ng l{ tranh ca ngợi cuộc sống.
- Tôi vẽ cho mình thôi, cho vui đó m{. - Bà thì thào vào tai tôi, mắt hấp háy.
Khuôn mặt nhăn nheo v{ tấm lưng còng của bà toát lên một niềm vui sống khiến tôi
phát ghen tị. Trong chốc lát, tôi muốn lúc cuối đời mình cũng sẽ được như vậy – được bình
yên sau bao gian truân, khổ ải.
Một chị s|u mươi tuổi nắm tay, dẫn tôi đến góc phòng rồi thì thầm, mắt ngân ngấn
nước:
- Chị ơi, tại sao người ta lại nói phụ nữ ở tuổi tụi mình thì coi như l{ hết đời rồi?
- Tôi đ}u biết, - tôi trả lời, - nhưng m{ chị với tôi đ~ hết đời đ}u, thật m{. Cơ thể đổi
kh|c thì đồng ý, chứ con người mình cũng vẫn vậy thôi.

.vn/
Người vừa nói chuyện với tôi là một phụ nữ đẹp, nhiều bạn bè th}n, con đ~ lớn. Cái
thiếu vắng trong tâm hồn chị là thiếu lòng tự trọng, vì cái xã hội ngu muội n{y đ~ tước đi
của chị quyền được cảm thấy mình l{ đầy đủ, và buộc chị chấp nhận ý niệm rằng chị bây giờ
kém giá trị hơn nhiều so với chị khi còn bốn mươi. V{ mỗi năm, mỗi ngày trôi qua, giá trị đó
lại càng thấp đi.
Nếu có cách cho tôi trẻ lại như l’c còn ba mươi m{ đầu óc vẫn từng trải được như b}y
giờ, thì bắt đ|nh đổi c|i gì, tôi cũng chấp nhận , – ta vẫn nghe nhiều người ao ước thế.
Một nh{ thơ đ~ viết, với cái khôn ngoan của người làm nghệ thuật và của người chất
ph|c: Tôi săn sóc cơ thể mình kỹ lưỡng. Suy cho c‘ng thì nó đ~ phục vụ tôi thật là tốt. Tôi
ngày càng hài lòng với nó cùng những khả năng m{ nó lưu giữ được .
Kinh nghiệm dạy ta rằng muốn hạnh phúc thì phải yêu quý cơ thể lúc về già, thấu hiểu
nhu cầu của nó, luyện tập đều đặn, và phải kiên nhẫn – vì nó không còn được như ng{y xưa.
***
Vài thập niên trước, tuổi thọ trung bình thay đổi đ~ kéo theo quan niệm về tuổi trẻ, tuổi
trung niên và tuổi gi{. Con người sống l}u hơn, nhưng không có nghĩa l{ sống tốt hơn. Tôi
thấy đ}y l{ một thực tế đ|ng buồn của thời nay.
(ai người bà của tôi, ngay ở độ tuổi còn trẻ hơn tôi b}y giờ, trông đ~ có vẻ rất già – mà
chính hai bà chắc cũng tự cảm thấy mình già cỗi: chậm chạp, thấp khớp, mặc quần áo tối
màu, tóc muối tiêu, kính lão nặng trịch trên sống mũi, luôn tay l{m b|nh hoặc đan len. Ừ thì
hai b{ cũng hay cầm sách trên tay – mọi người trong nh{ tôi đọc sách nhiều lắm. Mặc dù
vậy, trong mắt đ|m con nít ch’ng tôi, c|c b{ nhìn rất cổ kính. Không thể tưởng tượng nổi
rằng khi xưa, hai b{ l{ hai bé g|i, rồi là hai thanh nữ. B{ nội cũng phải… h’ hí với ông nội
thì mới có ba với dì ’t được chứ , nghĩ đến thì... eo ơi. Chuyện nam nữ vào thời xa thẳm nào
đó nghe sao thật lạ.
Còn các bà nội, bà ngoại thời nay l|i xe, du hí, đi ăn uống với bè bạn, hẹn hò, xài máy vi
tính, nói chung là trông hạnh ph’c hơn nhiều so với các bậc tiền bối.
Thế nhưng vẫn còn đó một xu hướng ho{n to{n tr|i ngược với xu hướng trên – xu
hướng từ chối tuổi già.
Tôi nhớ một đoạn quảng cáo trên tivi có hình ảnh một cụ già với khăn cho{ng trên vai
v{ gương mặt nhăn nheo, buồn b~ đang đi dọc hành lang. Bà mở cửa và lặng đi trước từng
căn phòng trống, nơi vọng lại tiếng nói cười của con trẻ, của chồng b{. Đ}y l{ hình ảnh của
một bà già bất hạnh v{ cô độc vì đ~ mất đi mọi thứ. Vì không còn tuổi xuân.
Tôi thật sự không hiểu. Thay vì giữ nguyên trạng mọi thứ để rồi hoài niệm v{ đau xót
lúc về gi{, sao người ta không biến nó thành chỗ xem tivi, phòng vẽ hay gian l{m đồ gốm,
nơi tiếp bạn bè và chốn nghỉ ngơi cuối tuần, hay một không gian vui đ‘a cho bầy cháu?

.vn/
Nếu chỗ ở không còn phục vụ mục đích gì kh|c, thì sao tôi lại từ chối quyền làm chủ của
mình?
Ngay cả nếu nh{ tôi không đề huề như trước thì cũng đ}u cớ gì tôi phải chuyển đến một
căn nh{ nhỏ hơn - trừ phi tôi thật lòng muốn, và quyết rằng như vậy mới là thực tế hơn,
hợp lý hơn. Tôi sẽ không bao giờ chuyển đi vì nghĩ rằng tôi không cần căn nh{ đó nữa, hoặc
là (cái lý do này còn buồn hơn tôi không xứng đ|ng có nó, hay nghĩ căn nh{ không còn hữu
ích như trước.
Ở mỗi đoạn đời, ch’ng ta đều là con người hoàn chỉnh, với mức độ hoàn chỉnh mà giai
đoạn đó cho phép. Khi lớn tuổi, ta cần nỗ lực để giữ lấy niềm tin đó. Cũng như thời niên
thiếu, ta phải khó khăn lắm mới có được lòng tin vào bản thân và các quyết định ta đưa ra
cho tương lai.
Tuổi gi{ đến sẽ mang theo quyền v{ nghĩa vụ tìm kiếm những mối quan tâm mới, thay
đổi những mối quan tâm hiện tại và cả niềm vui. Có thể về già, tôi không còn sung sức hay
hứng thú với đời sống tình dục, nhưng tôi còn sức để vui vầy cùng bạn bè, đồng cam cộng
khổ với người th}n, đi dạo, l{m vườn, đọc s|ch v{ thưởng thức nghệ thuật.
Tuy vậy, trong một xã hội lấy tiền tài, danh vọng và tình dục l{m thước đo th{nh công
và hạnh phúc, ai càng lớn tuổi thì càng bị đẩy ra rìa. Ngày qua ngày, ta càng vô vọng. Ta
không sống nữa, mà đang chết. Thay vì chinh phục cuộc sống, ta sẽ bị bầy yêu ma trong lòng
mình hủy hoại theo đ’ng nghĩa đen – chừng nào ta còn cho phép chúng.
Thắng hay bại cũng do mình: hoặc ta sống theo lẽ tự nhiên, hoặc lãnh cú trời giáng – với
cái tuổi bảy mươi hay t|m mươi.
Do thiếu chuẩn bị tinh thần, một số người tụt dốc không phanh khi tuổi gi{ đến. Họ
chưa từng nghĩ đến nó. Họ không để ý. Thật buồn thay khi con người trải nghiệm cuộc sống
kỳ diệu này theo cách hời hợt như vậy.
Ch’ng ta tưởng tượng mình đang đ‘a với cỗ máy thời gian, nhưng b|nh răng của nó lại
làm ta nghiêng ngả thay vì đưa ta đi. Với những ai chỉ nghĩ đến nỗi buồn khi về già, tôi muốn
bàn đến sự thú vị của nó. Với những người chỉ biết đến cảnh buông xuôi, tôi muốn nhắc họ
về sự thông thái của tuổi già.
Ta phải sống tiếp với thời của mình. Nhưng thời của mình là thời nào, ở đ}u?
Bên tai ta cứ văng vẳng những c}u như thời của mình qua rồi , mình không nên… hay
có đời thuở nh{ ai m{…? . Mất mát khiến ta dễ tổn thương, sợ rằng mình sẽ còn mất nữa.
Sợ người thân yêu quên ta, những người khác sẽ ra đi; sợ hoa tàn, cỏ úa. Ta không muốn tái
diễn những cảnh này, không muốn mất mát thêm. Thậm chí ta còn chẳng muốn có thêm gì
nữa.

.vn/
Nhưng nếu ta chú ý lắng nghe, tiếng lòng sẽ nhắc ta nhớ về những thời khắc hạnh phúc,
những kỷ niệm đẹp, nhắn nhủ ta rằng cuộc đời vẫn còn đ}y, vẫn đang ph|t đi những tín
hiệu vô thanh m{ ta thường chậm hiểu.
Tôi có một người bạn th}n đ~ gần chín mươi tuổi. Tôi vẫn hào hứng chờ đến cuối tuần
để c‘ng nh}m nhi ly whisky trong căn nh{ ấm cúng của bà. Bà với tôi luôn có rất nhiều
chuyện để nói. Bà biết mọi thứ, hứng thú theo dõi thời sự. Bà không nói về sức khỏe – người
b{ không còn được như mười năm về trước - mà bình luận về các tin tức trên báo chí, về
chính trị, âm nhạc. Bà hỏi thăm những người bạn kh|c. B{ không đến rạp xem phim nữa,
nhưng lại ham đọc s|ch. Qua đó b{ có cả ngàn chuyện để nói.
B{ cười nhiều và bọn tôi thật vui vẻ.
Khi nghĩ về bà và những người như b{, tôi tự hỏi: Tuổi t|m mươi hoặc cao hơn nữa phải
chăng l{ bản |n, hay l{ đỉnh cao của đời người? Đồng ý, để có được chiến thắng, phải chuẩn
bị đội hình hợp lý để giành chiến thắng. Dòng đời tựa như dòng nước chảy tự do, mang theo
thắng và bại, sản sinh v{ tích lũy, c‘ng niềm vui nỗi buồn, cùng hỷ nộ ái ố.
Niềm vui trên đời này gộp lại vẫn nặng hơn bao nỗi muộn phiền.
***
Người ta hỏi tôi quan niệm thế nào về tuổi trẻ.
Tôi không nói nhiều vì người ta đ~ tôn vinh v{ t|n dương tuổi trẻ trên mọi phương tiện
truyền thông, trong tất cả các phòng tranh và cả những nơi kh|c. Tuổi trẻ có sôi động v{ ưu
phiền, có trưởng thành và bất lực, có lo lắng v{ say mê, như bao giai đoạn khác trong cuộc
đời – chỉ trừ một điểm khác biệt: mọi cảm xúc khi ta còn trẻ đều mãnh liệt.
Nhưng tôi không tin rằng tuổi trẻ l{ độ tuổi duy nhất đ|ng sống, hoặc đ|ng gi|.
Tôi cũng không cho rằng tuổi trung niên hay tuổi già là tốt hơn. Trên thực tế, các giai
đoạn này rất khác nhau, và mỗi tuổi đều có thế mạnh cũng như hạn chế. Tuổi tác không phải
l{ thước đo lòng tốt và vẻ duyên dáng của con người.
Hình ảnh ông già tốt bụng chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng; cụ b{ đôn hậu chỉ có
trong truyện cổ tích. Thực tế lại khác. Thực tế là cụ già có thể rất hách dịch, lợi dụng tuổi tác
v{ cơ thể yếu ớt của mình để hành hạ người nhà.
Có những người càng lớn tuổi càng khắt khe, khó tính đến mức khó lòng sống chung.
Chỉ biết đến quá khứ, đến người xưa cũ, đến vẻ ngoài mà mình không còn nữa, đến những
chuyện mình không l{m được nữa. Họ không thích nghi.
Không hẳn người gi{ n{o cũng có con ch|u bất hiếu, cũng bị bỏ rơi, m{ thông thường,
chính c|c ông c|c b{ đ~ l{m đ|m con c|i xa rời mình, bằng cách chê bai hết thảy mọi việc,
mọi người, bằng c|ch đòi hỏi người khác phải luôn mắt để ý đến mình – chuyện không thể

.vn/
l’c n{o cũng thực hiện được. Trong c|c gia đình hiện đại, khi hai vợ chồng đều phải đi l{m,
cháu chắt ít, chi phí thuê mướn người giúp việc cao, thật khó gánh vác thêm ông cụ nếu ông
quá ỷ lại. Bệnh viện tốt đ~ hiếm, lại còn đắt đỏ. Quả là vấn đề nan giải. Mỗi nh{ đều cố gắng
bươn chải, được đến đ}u hay đến đó, thường là phải hy sinh tiền bạc và chịu áp lực tinh
thần.
Vấn đề đối với người cao tuổi là họ không có gì để làm, họ không có gì để giải trí ,
người ta thường nói như thể đ}y l{ sự thật không tránh khỏi. Nhưng không phải vậy. Chừng
nào còn tự lo cho mình được, chừng nào tinh thần còn minh mẫn, chừng đó người cao tuổi
vẫn có quyền tự quyết. Chính đ}y l{ thứ quý giá nhất của một con người, trừ phi là chỉ để
thoát khỏi nỗi đau đớn về thể xác.
Khi đạt tới tuổi cao niên, người ta không thể, và không cần, quan tâm tới hoạt động, tiền
bạc, du lịch và những cuộc chinh phục như trước. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc
họ trở nên vô dụng và vô vị. Ngược lại, chúng ta tìm thấy niềm vui ở những thứ bình dị hơn.
Và thế là hạnh phúc trở nên đơn giản hơn.
Ở tuổi n{o ta cũng có thể phát sinh cảm xúc mới, gắn bó với con người, nơi chốn và sở
thích mới. Ngay cả tình yêu, tâm hồn dịu dàng và nhục dục cũng không phải l{ đặc quyền
của tuổi trẻ.
Nhưng thường thì người lớn tuổi không được độc lập dù ở cấp độ thấp nhất, dẫu họ
hoàn toàn có thể.
- Mẹ à, sao mẹ d|m ra đường một mình vậy chứ, con thật không hiểu nổi!
- Ba ơi, ba không sống một mình được đ}u! Đi lại một mình, ăn uống một mình hả ba?
Đ~ tới tuổi này rồi, ba đừng…
Ở tuổi ba mẹ , ở tuổi con – nghe cứ như một lời tuyên án! Chúng ta không mất đi
niềm vui, sức khỏe, tình yêu: ta tự buông chúng khỏi tay mình, rồi lại tự tẩy chay mình bằng
những c}u như:
- Mình già rồi, tay nhăn nheo cả, đeo nhẫn làm gì nữa nhỉ?
- Mua bộ vest mới này làm chi, mình già rồi. Có mấy lần mặc đ}u.
- Già rồi mà còn sắm quần áo mới, sơn lại nhà, sửa cái ghế salon làm gì chứ?
Thế l{ người lớn tuổi cứ phải mặc áo quần lụng thụng, đi gi{y cong vênh, đầu tóc rối bù
và ngồi trên ghế sofa sờn rách. Quy luật nào khiến ta tự khép mình vào khuôn mẫu đó vì tự
cho rằng nó phản ánh tuổi tác của ta? Trong khi ta vẫn còn chọn lựa khác.
Thời nào mình sống thì cũng l{ thời của mình, cũng l{ thời để mình l{m được điều gì đó
tích cực – dù chỉ l{ thay đổi vị trí của chiếc ghế (hoặc xe lăn để ngắm cơn mưa qua cửa sổ.

.vn/
Có cụ bà sống một mình nhưng lại có thú vui tụ tập bạn bè, gia đình, yêu s|ch vở, âm
nhạc và thiên nhiên. Hết lần n{y đến lần kh|c, b{ khui rượu sâm-banh uống một mình -
không phải uống giải sầu, mà uống mừng những điều tốt đẹp m{ b{ đ~ có v{ đang có, mừng
những gì bà còn muốn trải nghiệm.
Ngày nọ, tôi nói tôi rất ngưỡng mộ bà.
Bà mỉm cười, vừa rụt rè, vừa thích thú, nói rằng đối với b{, đời luôn có c|i để ăn mừng.
Quả là một đặc ân khi có thể sống tới tuổi ấy mà hiểu được như vậy, đồng thời không
gặp vấn đề gì nghiêm trọng về sức khỏe. Bà thấy được giá trị của nắng sớm, chất vị món ăn,
m‘i hương nước hoa. Giao tiếp, cập nhật tin tức thể thao, âm nhạc, chính trị… muốn gì làm
nấy. Bà vẫn chan hòa với đời.
Tôi x’c động trước hình tượng một cụ bà lạc quan. Tuổi tác chẳng những không đình
trệ cuộc sống, m{ còn cho phép b{ l{m được những việc trước đ}y b{ không thể. B{ đ~ thôi
phải b‘ đầu làm những việc vô danh trong nh{, hay đ|p ứng quá nhiều kỳ vọng. B{ cười:
- Bây giờ người ta ai cũng xuề xòa với tôi hơn hồi xưa, chắc tại nghĩ tội nghiệp b{ gi{ ,
vậy là tôi có quyền sống thoải mái, tự nhiên.
Tôi đọc được một câu chuyện đại ý thế này:
Có cô gái nọ thường xuyên chạy bộ để giữ vóc dáng. Chạy ngang qua một bà cụ đang
chăm tưới mảnh vườn trước nhà, cô la lớn:
- Bà ơi, phải chi con mi nhon được như bà thì con không cần chạy như vầy đâu!
Bà cụ nhỏ nhắn vẫy cô đứng lại. Bà đến bên cô, mỉm cười và nói:
- Con à, khi người ta tới tuổi bà đây thì mọi việc đều trở nên dễ dàng. Mình chỉ cần nghỉ
ngơi và tưới đám hoa trước nhà thôi.
Nhưng nếu mơ du h{nh tới mặt trăng, ta sẽ thấy chuyện trồng hoa hồng sao tầm
thường quá, và rồi ta sẽ chẳng trồng được gì.
Đời ta vẫn là của ta, d‘ ta mười hai, ba mươi hay bảy mươi tuổi. Ta có thể làm những
việc người khác bảo ta đừng làm. Vẫn được - trong giới hạn của cái khả năng, của cái hợp lý,
mặc dù thỉnh thoảng ta cũng thật ngớ ngẩn. Nếu không chịu tin vào tiềm năng vẫn còn đó,
trong mình, trong cuộc sống, ta sẽ trở th{nh hư vô.
Thương tiếc và tái sinh
Một nhóm các nhà tâm lý và tâm thần học thuộc một bệnh viện lớn đ~ mời tôi nói
chuyện về chủ đề mất mát. Mất người thân, mất sức khỏe và cái chết.

.vn/
Tôi sẽ nói gì với họ, những nh{ chuyên môn đầy năng lực ng{y ng{y đối mặt với đau
thương, sợ hãi, hy vọng và cả cái chết trong một bệnh viện tầm cỡ đ}y? Ngay cả những
người trẻ tuổi trong nhóm cũng nhiều kinh nghiệm hơn tôi ở lãnh vực này.
Vì vậy, tôi chỉ nói đơn giản. Nói về những khó khăn ta nghiễm nhiên gặp phải khi đối
mặt với mất mát.
Trước tiên, con người không muốn mất mát.
Cũng hợp lý thôi. Lẽ ra ta không phải mất gì cả - sức khỏe, tình yêu, gia quyến. Nhưng
thực tế lại khác: cuộc đời bắt ta nếm trải hết được rồi đến mất, như chơi trò bập bênh của
trẻ con. V{ đ}y cũng l{ nội dung cuốn sách này muốn chia sẻ với các bạn độc giả.
Thứ đến, mất mát thật đau đớn.
Chẳng có cách nào lẩn tránh nỗi đau trên đời. Thật dại dột sao khi nói: N{y, đừng đau
khổ nữa, đừng khóc nữa . Đớn đau, cũng như c|i chết, đều mang ý nghĩa, miễn là nó không
làm ta tê dại. Vì ta vẫn còn nhiều thời gian phía trước.
Thứ ba, ta cần có sức mạnh nội tâm để đối mặt với bi thương và chết chóc.
Lời động viên, vòng tay an ủi, một ai đó lắng nghe ta, một bờ vai hay thậm chí miếng ăn,
thức uống, đều chỉ mang tính tương đối và thoáng qua. Sức mạnh thật sự phải xuất phát từ
bên trong. Khả năng đối mặt với mất mát sẽ phụ thuộc vào những gì ta tìm thấy bên trong
con người mình.
Ở một số người, đau thương sẽ khơi dậy nguồn nghị lực không ngờ. Đớn đau có sức
mạnh t{n ph|, nhưng cũng khiến ta trưởng th{nh hơn, tạo động lực cho ta vươn lên.
Đối với nhiều người, tất cả đều l{ đổ vỡ. Trong cõi lòng trống rỗng của họ như có b~o
giông thét g{o. Ch|n ghét, cay đắng. Họ xem mất m|t l{ h{nh động bội ước của cuộc đời bất
công.
Biết tin sét đ|nh về căn bệnh hiểm nghèo có khả năng cướp đi mạng sống của mình
hoặc người th}n, người ta hay làm những chuyện vô bổ. Cái tôi muốn nói ở đ}y không phải
những nghi thức ta l{m khi có người bệnh hay người chết, mà là thứ nghiêm trọng hơn: là
khi người ta không còn nhìn thấy ý nghĩa cuộc sống. Ta sống thiếu nghĩ suy, mãi cho đến cái
ngày mất mát ập đến.
Ta cứ sống mà không chiêm nghiệm, cũng chẳng coi trọng những thứ mình đang mất:
con người, sức khỏe, tình yêu, địa vị… Sống thiển cận nên khi nhìn vào bên trong mình, ta
chỉ thấy cảnh hoang tàn.
Tôi thấy người ta chẳng phải làm triết gia, ẩn sĩ hay tín đồ của tôn giáo nào cả. Tôi
không tin vào những thứ gi|o điều. Nói thật, tôi còn chẳng muốn đem chuyện sinh tử, sầu
đau… ra lý sự làm gì cho lắm. Nhưng tôi tin v{o tình yêu, v{ tôi biết rằng chúng ta là một

.vn/
phần của một vòng luân hồi đầy huyền bí. Sự tồn tại của ta mang một ý nghĩa n{o đó. Ta l{
quan trọng, dẫu trong vòng luân hồi này ta có nhỏ nhoi.
Đó l{ một trong những lý do vì sao những bí ẩn và vẻ đẹp của tuổi già không bộc lộ đầy
đủ khi ta còn trẻ.
***
Khi tranh luận về sự mất mát, tôi nhận ra con người thật kém cỏi khi phải đối diện với
nỗi đau của người kh|c. Như thể ta đặt lên mình nghĩa vụ phải gượng vui cười - một vấn đề
vệ sinh, như phải tắm rồi xức nước hoa.
Nhưng có đôi khi ta phải để cho mình, hoặc người khác, chịu đựng đau khổ.
Tất cả chúng ta - bè bạn, gia đình v{ b|c sĩ – đều bất lực khi nhìn người kh|c đang chịu
đựng khổ đau m{ mình không l{m sao gi’p được. Có những thời điểm ta chỉ nên hiện diện
rồi đ|p lại khi được yêu cầu. Chỉ cần cho người ấy biết rằng ta đang ở kề bên.
Nhưng không d{nh thời gian để buồn thương thì thật không phải. Trong l’c đau đớn, cớ
sao ta phải xin phép người khác cho mình cảm nhận – để rồi gột bỏ - nỗi thống khổ?
Trong xã hội m{ người ta hô vang khẩu hiệu ({nh động, chịu đựng, chớ dừng bước,
đừng suy nghĩ, đừng đau khổ , chuyện khổ đau, đói nghèo, bệnh tật, chia ly, chết chóc… bị
xem như những nguy cơ luôn rình rập con người, như qu}n th‘ x}m lăng - }u cũng l{ dễ
hiểu.
Đau buồn thật là phiền toái.
Im lặng thật là khó chịu.
Sợ nhất l{ khi người gặp chuyện buồn lại ẩn mình đi: Chắc ông ấy không khỏe. Suy sụp
rồi, trầm cảm rồi, chắc vì rượu chè, tình cảm, bồ bịch gì đ}y m{… . Để không phải lo lắng, để
không phải dừng lại m{ suy nghĩ , hoặc chỉ đơn giản vì họ thương yêu ta, nỗi đau của ta
làm họ rối bời, họ sẽ không ngừng thúc giục ta: Vui lên bạn. Ra ngo{i chơi, đừng ru rú
trong nhà mãi thế. Nín khóc đi, diện đồ đẹp lên n{o. Đi coi phim, đi ăn uống gì đó cho thoải
m|i .
Rồi ta sẽ vui lên. Tiếc thương l{ chuyện cần thiết, nếu không làm thì nỗi đau sẽ bị vùi
lấp, nhưng gốc rễ của nó còn đ}m s}u hơn, h’t hết nguồn sinh lực dự trữ của ta và bịt kín
mọi lối thoát.
Tôi sẽ không cố làm mình vui lên bằng c|ch đi ăn uống bên ngoài khi mất đi người thân,
sức khỏe, bạn bè, công việc, ảo tưởng hay bất cứ điều gì khiến tôi đau đớn.
Vậy, hãy cứ để tôi đau khổ một thời gian - một tuần, một tháng hoặc hơn nữa.

.vn/
Để tôi được buồn trong một khoảng thời gian hợp lý. Muốn tốt cho tôi, xin đừng can
thiệp quá nhiều. Gọi điện, tặng hoa, thăm hỏi, ôm chầm lấy tôi mà an ủi, gì cũng được,
nhưng đừng nài nỉ tôi tìm kiếm niềm vui.
Nếu ta không quá yếu ớt hoặc quá rối bời, nỗi đau sẽ tự nó chấm dứt. Ta có thể bừng
tỉnh – dù chỉ trước v{i dòng thư ngắn ngủi.
Sẽ có những điều tích cực giúp ta thoát khỏi khu vực chăm sóc t}m lý đặc biệt m{ mất
m|t đ~ đẩy ta vào. Rồi một ngày kia, ta rảo mắt nhìn h{nh lang, đoạn ta bước ra s}n trước
của bệnh viện. Ta nhìn ra đường, rồi cuối cùng, ta lại hòa nhập vào cuộc sống.
Ta vẫn sống, vẫn đi trên h{nh trình mang tên cuộc đời, cho đến khi nhắm mắt xuôi tay.
***
Sự mất mát của tình yêu nơi điểm cuối tình yêu, do bị bỏ rơi hay phản bội, sẽ lấn át hết
thảy triết lý sống, giá trị của ta, dù bản th}n ta đ~ cố chống chọi.
Nỗi đau ấy không thể vơi đi; không gì an ủi được ta. Vì người kia vẫn còn đó, có thể đang
sống với kẻ khác. Ta thấy khổ tâm, thấy bị hắt hủi, từ đó sinh căm giận, dại dột. Ta muốn
giành lại c|i người đ~ không còn yêu mình nữa.
Nỗi đau đó c{ng khiến ta tự giày vò mình. Ta càng phải chịu đựng l}u hơn, đau khổ hơn,
trước khi tự giải thoát khỏi con người đ~ bỏ rơi mình, đ~ tỏ ra khó chịu trước yêu cầu quá
lố của mình.
Sẽ còn nhiều, nhiều cơ hội để tìm thấy tình yêu mới – nhiều hơn ta tưởng. Ngay cả khi
cơ hội không đến hoặc khi thời gian đ~ hết (nói vậy thôi, chứ l’c n{o mình cũng còn quỹ
thời gian để yêu, ngay cả khi đ~ b|t tuần), ta vẫn biết thêm những hình thái mới của tình
yêu: với gia đình, bạn bè, với cái mới, với thú tiêu khiển.
Phải chăng nhờ mất mát mà ta biết yêu thêm cuộc sống - thứ vật phẩm vô giá, chỉ bị
tước khỏi tay ta vào phút cuối?
Sức khỏe mất đi, ta có thể b‘ đắp bằng những tiến bộ y học. Mất tiền bạc hoặc công việc,
ta vẫn cứu v~n được, dẫu vấp phải những hạn chế nhất định. Tuổi trẻ qua đi l{ tốt hay xấu
còn t‘y xem c|ch nghĩ, c|ch nhìn của ta có rỗng tuếch, có hạn hẹp chăng.
Nhưng bị Tử Thần cướp đi tình yêu mới là cái mất mát lớn nhất.
Điều đó buộc ta đi s}u v{o những ngóc ngách sâu thẳm trong nội tâm mình: niềm tin,
tâm linh - tóm lại là những gì thuộc về phần hồn . Mất đi người th}n thương, ta học cách
tìm thấy chính mình và tiếp thu những cái tốt vẫn hiển hiện trong con người ấy (mặc dù
thường ngày ta không chú ý).

.vn/
Như nhiều phụ nữ tận tâm khác, bà bạn thân của tôi đ~ phải sống chung với căn bệnh
mãn tính của người bạn đời. Ông từng một thời đẹp trai, hấp dẫn và tráng kiện – một người
chủ đích thực của thân thể mình - nhưng nay thì ông đang dần suy sụp; ông sợ hãi, muốn
sống; ông liên tục đấu tranh giữa lạc quan và tuyệt vọng.
Ta có thể rơi nước mắt cùng ông, hoặc giấu mình sau chiếc mặt nạ trầm tĩnh. Trò
chuyện, im tiếng, thách thức – đôi l’c l{ trốn chạy; mỗi trường hợp đều rất riêng, rất đặc
biệt.
Cuộc đối đầu cuối cùng sẽ không đến bất thình lình. Chẳng qua nó chỉ l{ bước đi cuối
cùng trong cuộc đấu tranh d{i hơi với thực tế và tâm hồn. Ai cũng phải tự phát quang lấy
con đường của riêng mình.
Khi những nghi thức tang lễ và chôn cất đ~ xong, theo sau đó sẽ là phần lạ lùng nhất,
buồn thảm nhất của cái chết: khoảng lặng trong cuộc đời của người ở lại.
Chẳng một lời an ủi hay cử chỉ vỗ về nào có thể chữa lành nỗi đau n{y. Người ta phải
nhờ tới liều thuốc của thời gian. Thời gian không chỉ biết nuốt chửng ngày giờ, mà còn là
bậc lương y m|t tay.
Một nhà báo hỏi tôi:
- Bà viết nhiều về cái chết quá, cứ như bị ám ảnh vậy. Tại sao thế?
Không, tôi không viết về cái chết, mà tôi viết về cuộc sống.
Cái chết chỉ là một phần của cuộc sống.
Cũng thật sai lầm nếu nghĩ tôi đem tư tưởng chủ bại hay c|i nhìn cay đắng v{o văn
chương. Ai đọc sách tôi thì xin hiểu rằng tôi viết văn từ niềm đồng cảm với các nhân vật tôi
hư cấu, xuất phát từ cảm xúc mãnh liệt, từ niềm hy vọng không thể phủ nhận.
Tôi viết về những gì hiện diện trên đời, cái tuyệt diệu, c|i đ|ng sợ, cái xấu xa. Tôi viết về
muôn hình vạn trạng của tình yêu và cuộc sống. Do vậy m{ tôi cũng cần phải nói về cái chết.
Văn vẻ một chút, có thể nói chính cái chết đang viết về con người – nó theo ta từ khi ta
ch{o đời, nó định hình lộ trình của ta. Cái chết là nhân vật ngự trên tầng cao chót vót, l{ đôi
mắt ng{y đêm dõi theo ta không nghỉ, là giọng thì thầm mà ta không muốn để t}m, nhưng
lại tiết lộ được cho ta rất nhiều bí mật.
Mà bí mật tuyệt vời nhất trong đó l{: cái chết khiến cuộc sống trở nên đáng sống!
Bởi ai rồi cũng khuất bóng, nên hôm nay ta phải dũng cảm nói lời yêu, phải làm những
gì mình hằng mong ước, phải ghì chặt lấy bạn bè và con cái. Hôm nay ta phải tử tế, rộng
lượng. Hôm nay ta phải gắng mà vui sống.

.vn/
Cái chết không cần đuổi theo ta: nó chỉ đợi ta sà vào lòng thôi. Nhưng ta lại có cả một
cuộc đời để quyết định c|ch mình đi gặp Thần Chết.
Cao đẹp hơn cả, cái chết nhắc nhở ta rằng mình ưu việt.
Con người ta đ}u chỉ có thân thể và nỗi ưu phiền. Ta là một bản thể huyền bí và lớn lao.
Lớn hơn cả ta nghĩ. (ơn cả những nỗi khiếp sợ trong lòng.
Khi tiến gần hơn tới l~nh địa mơ hồ này, tình yêu phải thu mình trước kinh hoàng và
đau thương, phải chấp nhận tính phù du của đời người. Tình yêu dịu ngọt hơn v{ tiến dần
tới trạng th|i vĩnh cửu.
Nếu ta quan niệm rằng sống chỉ đơn giản l{ để ăn uống, lao động, làm tình, mua sắm và
trả tiền, ta sẽ khổ sở trước cái chết của người thân. Ta không chấp nhận thực tế và chẳng
còn tin v{o điều gì nữa.
Nhưng nếu ta có cái nhìn tích cực về mọi thứ, bao gồm cả sự biến chuyển do cái chết gây
nên - sự biến chuyển ta không mong đợi, không biết trước nhưng không thể tránh khỏi - thì
chẳng bao lâu, ký ức về người thương sẽ hòa quyện vào trong ta, trở thành một phần đời
của ta.
Thực tại nay đ~ kh|c rồi, nhưng đời sống vẫn cứ tiếp diễn.
Bạn tôi, một người mẹ không may mất đi đứa con gái bé bỏng c|ch đ}y hơn ba mươi
năm, đ~ nói:
- Năm n{y qua năm kh|c, dần dà rồi mình cũng bớt buồn đi.
Tôi có biết chút ít về Thần Chết. Đ~ hai lần lão sắp bắt được tôi, nhổ vào mặt tôi rồi
quăng tôi xuống đất. Đối với tôi đó l{ những trải nghiệm đ|ng gi|. Nhưng tôi n{o giống loài
vật có khả năng t|i tạo lại phần cơ thể đ~ mất. Tôi không cảm thấy mình bị đứt lìa, mặc dù
mỗi ngày, bên trong tâm hồn mình, tôi có thấy những phần trống vắng. Những khoảng trống
sẽ chẳng bao giờ đầy lại.
Tôi nghiệm ra rằng nếu muốn bày tỏ tình yêu với người đ~ khuất, tốt nhất là ta hãy sống
theo c|ch người ấy muốn ta sống. Nghĩa là sống tốt, sống chan hòa, sống khỏe mạnh với
nhiều niềm vui và cả các kế hoạch bất khả.
***
Tuổi trung niên đ~ cho tôi bao b{i học quý báu (dù không phải l’c n{o tôi cũng l{ học
trò giỏi). Hy vọng tuổi già sẽ thấy đứa học trò này giờ đ~ chịu nghe giảng hơn v{ sẽ dạy tôi
thêm nhiều bài học nữa.
Tôi học lại những bài học từ thuở thơ ấu mà gánh nặng gia đình v{ nghề nghiệp đ~
khiến tôi quên mất. Giống như bao đứa trẻ khác - những trẻ không bị gia đình bảo bọc quá

.vn/
mức - tôi thích chơi một mình, lặng lẽ và hoàn toàn hạnh ph’c được nhìn vào các con chữ
trong trang sách, lắng nghe tiếng gió mưa hay tiếng vọng trong ngôi nhà.
Càng lớn, ta càng sợ ở một mình. Có lẽ bởi ta đ|nh đồng khái niệm đơn độc với cô lập.
Ta dần mất đi khả năng hòa nhập cùng thế giới, dù thế giới đó nhỏ bé như một khoảnh
vườn hay một gian phòng. Ta tự tước đi những gi}y ph’t riêng tư cần thiết, vốn có tác dụng
l{m đầy tâm hồn ta, qua suy ngẫm, yên lặng v{ đối diện với những cảm xúc chân thật nhất.
Nhà tôi giờ đ}y ngập tràn tình cảm. Tôi không hề bị cô lập. Tôi mở cửa đón tiếp bạn bè
thuộc mọi lứa tuổi đến chia vui, tán chuyện phiếm hoặc lắng nghe những trăn trở trong
lòng họ, những chuyện rắc rối mà thời trẻ tôi không tài nào xoay xở nổi. Hầu như tôi chẳng
biết phải nói gì với họ - không ý ngọc, chẳng lời v{ng. Nhưng có lẽ người khác cảm nhận
được rằng tôi đ~ sống, nghe, nhìn và quan sát nhiều.
Ít có điều gì trên đời còn làm tôi ngạc nhiên.
Gần như chẳng còn gì có thể khiến tôi hụt hẫng.
Mọi thứ lay động tôi, khiến tôi đau buồn và giúp tôi tiến lên: từ thứ đ~ th{nh thông lệ
cho đến thứ bất ngờ nhất. Sự chín chắn khiến tôi biết yêu lành mạnh hơn, bớt phần phù
phiếm – nhưng không kém phần vui tươi.
***
Tôi không tàn tật, hoàn toàn có khả năng tự đi đ}y đi đó khi cần. Tôi vẫn đi ăn tiệm một
mình. Tự lái xe. Thật ra vẫn còn bao phụ nữ cứ tần ngần đứng m~i trước cửa quán chờ tôi
đến mỗi khi có hẹn đi ăn với nhau, vì họ không muốn v{o đó một mình. Tôi không nói tới
các bà nội trợ suốt đời chỉ biết đến xó bếp nhà mình hay những người nông dân chẳng mấy
khi có dịp đến nhà hàng.
Thật không bình thường khi một người phụ nữ lớn tuổi ngại vào nhà hàng một mình.
Thật không bình thường khi con người không sống theo ý thích của mình, mà chỉ chăm
chăm nghe theo ý kiến người kh|c. Cũng không bình thường khi người ta xấu hổ, không
dám yêu và khát khao ở độ tuổi n{o đó. V{ cũng bất bình thường nếu người ta không chịu
lên kế hoạch sống, vì nghĩ mình đ~ bảy mươi rồi.
Tôi chỉ cần đảm bảo đ}y l{ cuộc sống của mình, không phải của người khác, của xã hội,
hay của phương tiện truyền thông |p đặt lên tôi. Cuộc sống đó phải được khai triển, được
mở mang. Trong một thế giới với hàng vạn nguồn vui và công nghệ, cải tiến và phát minh,
một thế giới năng động, sục sôi, tôi nên tiếp tục giữ vững vị trí n{y, nơi tôi cảm thấy an toàn
và dễ chịu. Nhưng tôi không ngủ quên.
L{ nơi khiến tôi tin tưởng rằng mỗi ngày sẽ tạo nên một khác biệt nho nhỏ, và cuộc đời
không chỉ có cái ác, bạo lực, bội phản, đồi bại, tiêu cực.

.vn/
5
Thời gian sống
Nếu thời gian quay về
tôi sẽ trở lại
sẽ trèo lên cao
cho máu tràn vào hồn
vượt qua mê cung và nghịch lý
đến khi máu nhận chìm, gột rửa con tim.
(Dòng máu ấy chắc vẫn nóng như xưa.(*)
Điệu nhạc của cuộc đời
Tôi định viết một cuốn sách nhỏ, thiết thực, về sự tái tạo không ngừng nơi bản thân
chúng ta.
Trong đó, trước nhất l{ để tự nhủ mình, tôi sẽ viết: đừng cảm thấy quá bất lực hay sợ
hãi, bởi cuộc sống không phải để ta uống như ly nước đang cạn dần, m{ như ly nước uống
mãi chẳng vơi.
Chỉ cần có đầu óc sáng suốt, ta có thể nhìn xung quanh và vào bên trong mình, để tìm ra
quãng lặng giữa dòng đời bon chen, giữa hẹn hò, mua sắm, tivi, m|y tính, ăn uống, cà phê,
bia rượu, tình dục không tình yêu, giữa bất mãn, thù hận, than vãn, ngập ngừng và cam chịu.
Suy nghĩ về bản thân là xuyên thấu cái nông cạn.
Nhưng nếu nép mình vào một góc và che mặt lại, ta sẽ không nghe được tiếng gió xào
xạc qua rừng cây cuộc đời – điều tôi vẫn mong muốn lĩnh hội, dù chỉ một ngày, có lẽ là ngày
cuối đời. Ta cũng không biết liệu đĩa c}n của những thứ chắc chắn sẽ mất đi có nặng hơn đĩa
cân của những gì ta có thể đạt được hay không.
***

.vn/
Ta là khách trọ của một thứ vĩ mô gấp bội với những bí mật bé nhỏ của riêng ta: vòng
luân hồi. Trong quá trình chuyển động đó, mọi tai ương v{ c|i đẹp đều có ý nghĩa, như c|c
giai đoạn khác nhau trong một quy trình.
Chúng ta là một phần trong đó, như c}y cối trong rừng. Có cây bị đốn ngã giữa l’c đẹp
đẽ và mạnh mẽ nhất; cây khác chẳng thể lớn lên, để rồi lụi tàn; một cây khác nữa đ~ sống
rất l}u năm, th}n cong vẹo, kh|t khao được về với cát bụi – nhưng vẫn giữ được phẩm giá
và vẻ đẹp trong hoàn cảnh của mình.
Trong những trang s|ch trước, tôi đ~ nói đến việc thời gian qua đi, đem theo tất cả và
trả về tất cả, như dòng thủy triều - nhưng nó chỉ nhấn chìm ta đến mức nào ta cho phép. Tôi
đ~ nói đến chủ đề thời gian đ|ng lẽ để ta sinh sôi nảy nở, nhưng lại bị ta xem là hiểm họa và
khổ đau – dòng thời gian mà chúng ta phải thuần phục để tránh bị hủy diệt.
Tôi đ~ nói đến những điều được và mất, m{ định nghĩa của ch’ng thay đổi tùy theo cách
nhìn và tiềm năng mỗi người.
Tôi mạo muội tuyên bố rằng tôi cần đi tìm một giọng văn cho phép tôi đối thoại với độc
giả, như con người ai cũng tìm kiếm một điệu nhạc mà mình muốn – hay có thể – sống theo.
Âm điệu ấy có khi không phải của riêng ta, mà là một }m điệu giả, lạc phách, bởi quá
nông cạn. Lại có giai điệu vui tai vì đ~ sinh ra từ trong tâm hồn, từ ngọn nguồn khát vọng
của ta, từ bản chất, từ toàn bộ khả năng của con người ta.
Có những người chẳng bao giờ tìm được khúc nhạc đó.
Có những người không theo kịp nhịp điệu đời mình, vì họ không nghe thấy hay không
hiểu được, bởi còn bận che đậy những thứ đ~ rõ r{ng. Người khác lại kh|m ph| ra giai điệu
nọ, rồi lả lướt cùng nó: nhanh, êm dịu, nồng nàn, nghiêm trang, bi thảm, chậm rãi và nhanh
trở lại. Những người như vậy không nhảy múa cùng con bù nhìn của định kiến và ảo ảnh,
m{ đang khiêu vũ với tình yêu của họ - cuộc sống.
Ta dễ nghe thấy điệu nhạc vui tươi ở tuổi bốn mươi hơn l{ ở tuổi hai mươi, v{ đến sáu
mươi lại càng dễ hơn. Tôi hình dung, khi t|m mươi, ta sẽ có đủ sự tĩnh lặng và không gian
nội t}m để }m điệu ấy ổn định, lắng dịu và hát lên.
Tôi quay lại với điểm khởi đầu của cuốn s|ch, như tôi vẫn thích làm: Thế giới không tồn
tại nếu không có nhận thức của con người. Nhận thức ấy nhào nặn vũ trụ thành hình hài. Tư
duy của ta đưa thế giới vào trật tự.
***
Sống, có lẽ cũng như chết, là kiến tạo lại bản thân trong mỗi phút giây.
Có vô vàn lối sống phản chiếu trong chiếc gương cuộc đời. Có những hình ảnh chỉ là ảo
ảnh: những cù lao kết từ bèo bọt, mà ta sẽ chìm nghỉm khi bước chân lên. Cái khác lại treo

.vn/
hờ hững trên cành cây cao chót vót, quá tầm với của niềm hy vọng khiêm nhường trong ta.
Những cái còn lại vẫn tỏa s|ng, nhưng người ta không mấy chú ý – hay không tin tưởng vào
chúng.
Ta có cuộc đời, không chỉ để chịu đựng hay để sống, m{ l{ để làm cho nó ngày một đẹp
hơn. Để lập trình lại, chẳng chóng thì chầy. Để hoàn thiện bằng cả lương t}m.
Ta không cần tạo kỳ tích.
Nhưng ít nhất là phải tung cánh bay cao.
***
Tôi kết thúc quyển sách và tắt máy tính. Tôi biết dẫu nh{ văn có tốn bao nhiêu giấy
mực, nhạc sĩ có viết bao nhiêu lời hát, họa sĩ, nh{ điêu khắc có tạo nên bao nhiêu hình dạng,
màu sắc và ánh sáng – dù cho nghệ thuật có ví von và lột tả mâu thuẫn trong hồn người, dẫu
nó có nhảy m’a trước mặt ta và hát lên tiếng lòng ta đến giờ phút tỉnh táo cuối cùng - thì
tinh hoa của cuộc sống vẫn chẳng có tên tuổi hay hình thù: nó là khám phá và e sợ, là thiên
đường hay địa ngục của mỗi con người.

.vn/
Mục Lục
1 - Lời mời gọi
2 - Những gì tôi thấy trong gương
3 - Thuần phục để không bị hủy diệt
4 - Mất m|t, nhưng không đ|nh mất chính mình
5 - Thời gian sống

.vn/
gay từ khi lên s|u, tôi đ~ đam mê ph|c họa hình dáng mọi thứ. Trước tuổi năm
mươi, tôi đ~ có vô số thiết kế. Nhưng tất cả những gì tôi l{m được trước tuổi bảy
mươi đều không đ|ng nói đến. M~i năm bảy ba tuổi, tôi mới bắt đầu có khái niệm về
cấu trúc thật sự của thiên nhiên, cây cỏ, động vật, chim muông, cá và côn trùng. Vậy
đến khi t|m mươi tuổi, tôi sẽ tiến bộ hơn một ch’t; đến năm chín mươi tuổi thì có
thể nói rằng tôi đ~ lĩnh hội được điều huyền bí của vạn vật; ở tuổi một trăm chắc hẳn tôi đ~
đạt đến trình độ phi thường, v{ khi tròn trăm mười tuổi, mọi thứ tôi vẽ ra, dù là một chấm
nhỏ hay một nét vạch, tất thảy đều mang trong mình sự sống.
- Hokusai Katsushika, 1760-1849(*)
N

Lẽ được mất

More Related Content

What's hot (17)

Similar to Lẽ được mất (20)

More from Xephang Daihoc (20)

Recently uploaded (20)

Lẽ được mất