Lecture 1
- 1. ИЛ УУРХАЙН АШИГЛАЛТЫН ТЕХНОЛОГИЙН ҮНДЭС Лекц-1
- 2. ҮНЭЛГЭЭ 70 + 30 = 100 70 = 30 (бие даалт) +10 (идэвх) +30 (сорил 1,2) 30 = ерөнхий шалгалт
- 3. 1. АШИГТ МАЛТМАЛЫН ОРДЫН АНГИЛАЛ, ИЛ АРГААР АШИГЛАХ НӨХЦӨЛ Ашигт малтмалын ордыг ил аргаар ашиглахын тулд түүний хэрэгцээ, шаардлага, ашигт малтмалыг хэрэглэх аж үйлдвэрлэлийн салбарын чиглэл, орд илэрлийн байрлал, ашигт малтмалын давхаргыг гарал үүсэл, байгаль дээр оршиж байгаа нөхцөл, ашигт малтмалын биетийн тогтоц, хэлбэр дүрс, нимгэн зузаан, уналын өнцөг, газрын гадаргуутай харьцаж байгаа байрлал зэрэг ихээхэн хүчин зүйлийн хамаарлыг судлан тогтоож, геологийн судалгааг иж бүрэн гүйцэд хийж ашигт малтмалын нөөцийн хэмжээг тооцоолон гаргасан байх ба эдгээрийн үндсэн дээр ил аргаар ашиглахад техникийн болон эдийн засгийн хувьд үр ашигтай байгаа эсэхэд урьдчилан үнэлгээ өгөх шаардлагатай байдаг.
- 4. Аливаа ашигт малтмалын ордыг ашиглах салбараар дараах ангилалд хуваана. Үүнд: А. Түлш эрчим хүчний зориулалтаар ашиглах орд Б. Металл боловсруулах чиглэлийн орд В. Барилгын материалын орд Г. Уул химийн үйлдвэрлэлийн орд Д. Үйлдвэрийн түүхий эдийн зориулалттай орд
- 5. Орд газрын уул геологийн нөхцөл нь ил аргаар олборлоход хэрэглэх техник тоног төхөөрөмжийг сонгох, ашиглалтын технологи, тэдгээрийн хувилбаруудыг сонгох, уулын ажлын дэс дараалал тогтоох, горимын сонголт хийх, үр ашигтай, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа явуулах зэрэгт гол нөлөө үзүүлнэ.
- 6. Ашигт малтмалын ордын уул геологийн үндсэн нөхцөл болох байгальд оршин тогтнож байгаа хэлбэр дүрс, гарал үүсэл, чулуулгийн болон ашигт малтмалын физик,химийн шинж чанар,газрын гадаргуугийн тогтоц, биетийн нөхцөл ,түүний зузаан нимгэн,уналын өнцөг зэргээс нь доор дурьдсанаар ангилан ялгана. Үүнд: Хэлбэр дүрсээр нь хавтан, изометр, шон, завсрын хэлбэрийн гэж ангилна.
- 7. Гадаргуугийн байдал талаас нь тэгш гадаргатай, доворхог, налуу хазгай, өндөрлөгийн хэлбэр бүхий гадаргатай гэж хуваана. Ашигт малтмалын биетийг гарал үүслээр нь тунамал гаралтай, бялхмалын гаралтай, метаморфизм, маагмын гаралтай гэж ангилна. Ашигт малтмалын давхарга болон биетийн уналын нөхцөлөөр нь хэвтээ байрлалтай, хэвгий уналттай, налуу уналттай, нийлмэл өнцөг бүхий хүдрийн биетийн орд гэж тус тус ангилна.
- 8. Ил уурхайгаар ашиглах гадаргын ,гүний, уулын, гүний уулын хосолсон, усан доорх ашиглалт гэсэн хэлбэрүүд байна. Мөн ил уурхайн хүрээнд орших ашигт малтмалыг чанарын үзүүлэлтээс хамааран кондицийн ашигт малтмал, кондицийн бус ашигт малтмал гэж ангилна.
- 10. 2. ИЛ УУРХАЙН УУЛЫН АЖЛЫН ТӨРӨЛ, ҮЕ ШАТ Уулын бэлтгэл ажил, ашиглалтын ажил гэж 2 үндсэн хэсэгт хуваана. Ил уурхайн уулын бэлтгэл ажлын хүрээнд ил аргаар ашиглалт явуулах талбайд оршин суурин ба түр байгууламж, барилга орон сууц, зам тээврийн болон шугам сүлжээний бусад байгууламжуудийг нүүлгэн шилжүүлэх замаар чөлөөлж, хэрвээ уурхайн талбай нь усархаг, намгархаг газар байвал уг талбайн усыг шүүрүүлэн хатаах, уурхайн эдэлбэрийн хүрээний талбайд эрчим хүч, тээврийн дэд бүтцийн сүлжээ, уурхайчдын тосгон суурин, нийгэм ахуйн дэд бүтцийн байгууламжууд зэргийг барих ажлыг хийж
- 11. Тухайлбал байгалийн тогтвортой зүйлүүдийг өөрчлөх, байгалийн болон хүний гараар бүтээгдсэн саад бэрхшээл болон сөрөг хүчин зүйлүүдийг арилгах, зайлуулах зэрэг ажлуудыг хийдэг. Байгалиас тогтсон голын голидролыг шилжүүлэх, намаг, нуур цөөрмийг хатаах, мод, бут, сөөгийг зайлуулах зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэнэ. Ил уурхайн ажлын талбайд орох гүний усны түвшинг бууруулж хөрс хуулах, ашигт малтмалын хэвийн олборлох нөхцөлийг хангахын тулд гүний усыг шүүрүүлэх дараах 3- н аргыг хэрэглэнэ. Үүнд гадаргын, гүний, хосолсон арга байна.
- 12. Гадаргын арга гэж гол горхины голидорлыг шилжүүлэх, ууршуулах хатаах, газрын гадаргуугаас гүн рүү өрөмдсөн цооногийн аргаар усыг татаж газрын гадаргад шахаж хоолой шуудуугаар урсгаж зайлуулах аргыг хэрэглэнэ. Жишээ нь: Багануурын нүүрсний уурхайн ашиглалтын талбай дундуур анх байгалийн тогтоцоор урсаж байсан. Хуцаагийн голын голидролыг өөрчлөн 2-5 км-ын шилжүүлж 5м гүн, 10м өргөн, 6км урт бетонон хиймэл суваг шинээр барьж байгуулан түүгээр урт гол урсаж байна.
- 13. Гүний арга гэдэг нь газрын гүнд олборлох ашигт малтмалын давхаргын доогуур эсвэл дундуур далд малталт нэвтэрч тэдгээр малталтанд ус хураагуур, ус сорох төхөөрөмж байрлуулан хоолойн тусламжтайгаар гүний усыг газрын гадаргууд татаж гарган уурхайн ус шүүрүүлэх технологи юм. Ийм жишээний нэг нь Шарын голын нүүрсний ил уурхайн гүний ус шүүрүүлэх далд уурхай юм. Гадаргын болон гүний арга хосолсон аргаар мөн газрын гүний болон гадаргуугийн усыг зайлуулж талбайг хатаах арга байдаг.
- 14. ГҮНИЙН АРГА
- 15. ГАДАРГЫН АРГА
- 16. ГАДАРГЫН АРГА
- 17. ЗУМПФЫН АРГА
- 18. Хүний гараар бүтээгдсэн байшин барилга, өндөр хүчдэлийн шугам,төмөр зам,агаарын болон далд байрласан орон нутгийн болон олон улсын чанартай холбооны шугам зэрэг обьектууд ил уурхайн ашиглалтын талбайд оршиж байвал боломжтой хэсгийг шилжүүлж, зарим шилжүүлэх боломжгүй хэсэгт хамгаалалтын цул үлдээнэ. Тухайлбал: Шивээ-овоогийн нүүрсний ордын дундуур Чойр-Сайншандын 110кВт-ын өндөр хүчдэлийн шугам ,Улаанбаатар–Замын- Үүдийн чиглэлийн төмөр замын гол магистрал шугам дайран өнгөрдөг байсан юм.
- 19. Уурхайн ашиглалтын үе шатны хүрээнд дараах ажлууд орно. Үүнд: 1.Ил уурхайн байгууламжийн үе шат 2.Ил уурхайг ашиглалтанд өгөх үе шат 3.Төслийн хүчин чадал эзэмших үе шат 4.Хэвийн ашиглалтын үе шат 5.Ил уурхайн ажлын төгсгөлийн үе шат
- 21. -Ил уурхайн байгууламжийн үе шатанд үндсэн траншей малтах, технологийн тээврийн замын сүлжээ байгуулах, баяжуулах фабрик, засварын газар, гараж, агуулах, ахуй үйлчилгээний комбинат, бусад барилга байгууламж барих ажил багтана.
- 22. Ил уурхайг ашиглалтанд өгөх үе шат гэдэг нь ил уурхайн байгууламжийн ажил үндсэндээ дуусаж, урьдчилан боловсруулсан техник эдийн засгийн үндэслэл, зураг төслийн дагуу хөрс хуулах, ашигт малтмал олборлох технологийн үндсэн үйл ажиллагаа эхлэхэд бэлэн болж холбогдох дээд байгууллага, мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас уул уурхайн үйлдвэрлэл явуулах зөвшөөрөл олгодсоны дараа уулын ажил өрнөж төслийн хүчин чадлын эхний ээлжийг ашиглалтанд оруулан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн хэрэглэгч, худалдан авагчдад нийлүүлж эхлэхийг хэлнэ.
- 23. Төслийн хүчин чадал эзэмших үе шат гэж орд газрыг ил аргаар олборлох техник эдийн засгийн үндэслэл, түүний дагуу боловсруулсан зураг төслийн хүрээнд тодорхойлсон үйлдвэрлэлийн хүчин чадалыг бүрэн хэмжээгээр ашиглан уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж эхлэх хугацааг хэлнэ.
- 24. Хэвийн ашиглалтын үе шатанд тухайн үйлдвэр төслийн хүчин чадлыг бүрэн эзэмшиж удаан хугацаанд тогтвортой ажиллаж бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, нийлүүлэлтийг найдвартай ханган хэвийн ажиллагааг хангасан байна.
- 25. Ил уурхайн ажлын төгсгөлийн үе шат гэдэг нь ашигт малтмалыг ил аргаар олборлох нөөц дуусах, эсвэл ил аргаар ашиглалт явуулах нь хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөө үзүүлж байгаагийн улмаас уурхайг хаах шаардлага урган гарах зэрэг янз бүрийн нөлөөллийн улмаас ил уурхайн ашиглалтыг цаашид явуулах боломжгүй болсонтой холбогдуулан уулын ажлын өрнөлтийг зогсоон, ашиглалтын явцад үүссэн эдэлбэр газрын элэгдлийг арилгах, үүссэн хонхор нүх шуудууг хөрс шороогоор буцаан дүүргэх,гадаад дотоод овоолгын гадаргууг хөрсжүүлэх,
- 26. ургамалжуулах зэрэг техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлтийн ажлыг иж бүрэн хийж гүйцэтгэх ,ашиглаж дууссан талбайг тоног төхөөрөмж, барилга байгууламжаас чөлөөлж ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн хувьд хүлээсэн үүргийг бүрэн биелүүлэн түүнийгээ мэргэжлийн байгуулагад газар дээр хүлээлгэн өгч, ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг холбогдох байгууллагад буцаан цуцлуулсан байна.
- 29. ЭРЧИМЖИЛТ