More Related Content
Taraah material huuhdiin hogjil Трудовое обучение. Мальчики 6 класс.indd What's hot (19)
монгол бичгийн хэрэглэгдэхүүн Маркетингийн судалгааны үндсэн асуудал 5.ug zui. mongol hel. bolormaa.04.13 Turiin soyoliin bodlogiin tuhai Лекц №14 Төслийн эрсдлийн үнэлгээ 7 r angi medleg shalgah soril Lecture 2
- 1. Аãóóëãà:
1. ¯ãийн бүтэц - бүтээвэр
2. ¯ãç¿éí óõààíû ñóäëàõ ç¿éë
3. Ìîíãîë ¿ãèéí á¿òöèéí îíöëîã
4. Á¿òýýâðèéí óòãà
5. Á¿òýýâðèéí õóâèëáàð
6. Òýã á¿òýýâýð, á¿òýýâðèéí òýã
õóâèëáàð
- 2. Õýëç¿éí ñàëáàð óõààí
Õýëç¿éã ñóäëàõ çîðèëãî, àãóóëãà
äýýð íü òóëãóóðëàí
1. ¿ãç¿é (ìîðôîëîãèÿ)
2. ºã¿¿ëáýðç¿é (ñèíòàêñèñ) ãýñýí õî¸ð
ñàëáàð óõààíä õóâààäàã.
- 3. ¯ãç¿é (ìîðôîëîãèÿ) þó ñóäëàõ âý?
Õýëç¿éí ¿ãèéí á¿òýõ õóâèëàõ ç¿é
òîãòëûã áóþó õýëç¿éí ¿ãèéã õýëáýð,
á¿òöèéí òàëààñ íü óòãàòàé õîëáîæ
ñóäàëíà.
Ìîðôîëîãèÿ ãýäýã íü morph(õýëáýð),
logos(ñóäëàë, ñóðãààë) áóþó õýëáýð
ñóäëàë ãýñýí ãåðåã ¿ãíýýñ ãàðàëòàé.
- 4. ¯ãç¿é (ìîðôîëîãèÿ) ãýæ þó âý?
Á¿òýö ºã¿¿ëáýðèéí á¿òöýä îðñîí
õýëç¿éí ¿ãèéí á¿òýõ, õóâèëàõ ç¿é
òîãòîë, õýëç¿éí îíöëîã øèíæèéã ñóäëàõ
õýëøèíæëýëèéí íýã ñàëáàð óõààíûã
¿ãç¿é ãýíý.
- 5. ¯ãç¿é (ìîðôîëîãèÿ) ãýæ þó âý?
¯ãç¿é áîë õýëíèé åðòºíöèéí òºâ áºãººä
õýëèéã ñóð÷ ñóäëàõûí òóëä þóíû ºìíº
ò¿¿íèé ¿ãç¿éã òàíèí ìýäýõ õýðýãòýé.
À.Ðåôåðìàòñêèé
- 6. ¯ãç¿éä þó þóã õàìðóóëàí ñóäëàõ âý?
1. ¯ãèéí á¿òýö
2. ¯ã á¿òýõ, õóâèëàõ ¸ñ
3. ¯ãñèéí àéìàã
- 7. Ìîíãîë íýð ¿ãèéí á¿òýö
Íýð ¿ãèéí á¿òöýä îðâîë çîõèõ á¿õ
á¿òýýâýð òóñ á¿ð íýã îðñîí òîõèîëäîëä
äàðààõ áàéð äýñ äàðààëàëòàé áàéíà.
ÿçãóóð + äàãàâàð(Í) + òîîíû íºõöºë + òèéí
ÿëãàëûí íºõöºë + õàìààòóóëàõ íºõöºë
- 8. Ìîíãîë ¿éë ¿ãèéí á¿òýö
¯éë ¿ãèéí á¿òöýä îðâîë çîõèõ á¿õ
á¿òýýâýð òóñ á¿ð íýã îðñîí òîõèîëäîëä
äàðààõ áàéð äýñ äàðààëàëòàé áàéíà.
ÿçãóóð + äàãàâàð(¯) + áàéäëûí íºõöºë +
¿éëèéí õîëáîõ ýñâýë òºãñãºõ íºõöºë
- 9. Ìîíãîë íýð ¿ãèéí á¿òöèéã çºð÷èõ òîõèîëäëóóä
1. Õýëýõèéí õýìíýëýýñ øàëòãààëæ òèéí
ÿëãàëûí íºõöºëèéí äàðàà òèéí ÿëãàëûí íºõöºë
äàâõàðëàí îðäîã.
Æèøýý íü:
àõûíä, ä¿¿ãèéíõýýñ
2. Òèéí ÿëãàëûí íºõöºëèéí äàðàà –õ, -õàí4 ãýñýí
ãàíö, îëíû õàðüÿàëàë çààñàí äàãàâàð îðäîã.
Æèøýý íü: àõûíõ, õ¿íèéõ, àëáàíûõàí
3. Õàðüÿàëàõûí òèéí ÿëãàëûí íºõöºëèéí äàðàà
¿éë ¿ã á¿òýýõ çàðèì äàãàâàð îðäîã. Æèøýý
íü: õ¿íèéðõ, ººðèéìñ
- 10. Ìîíãîë íýð ¿ãèéí á¿òöèéã çºð÷èõ òîõèîëäëóóä
4. ¯éëèéí íºõöºëä¿¿ëýí õîëáîõ çàðèì íºõöºëèéí
äàðàà íýðèéí õàìààòóóëàõ íºõöºë îðäîã.
Æèøýý íü: èðýíã¿¿òýý, î÷ìîãöîî, õýëáýë ÷èíü
5.
- 11. Á¿òýýâýðç¿é, ò¿¿íèé ñóäëàõ ç¿éë
Á¿òýýâýð, ò¿¿íèé áàéðëàë,
á¿òýö, óòãà, ¿¿ðãèéã ñóäëàõ
õýëøèíæëýëèéí ñàëáàð óõààíûã
á¿òýýâýðç¿é (ìîðôåìèêà) ãýíý.
- 12. Á¿òýýâýð ãýæ þó âý?
ßâöóó óòãààð íü:
¯ãèéí á¿òöèéí öààø ¿ë çàäðàõ õàìãèéí áàãà
óòãàò íýãæèéã á¿òýýâýð ãýíý.
Á¿òýýâýð íü ¿ãèéí á¿òöèéí íýã áºãººä ¿ãèéí
ÿçãóóð, çàëãàâàð(óãòâàð, îðóóëáàð, äàãàâàð,
íºõöºë)-ûã õàìðóóëíà.
ªðãºí óòãààð íü:
Õýëíèé òîãòîëöîîíû õàìãèéí áàãà óòãàò íýãæ
áºãººä ò¿¿íä ¿ãèéí ÿçãóóð, çàëãàâàð òºäèéã¿é
¿ãèéí ñàí áà õýëç¿éí óòãà ÿëãàõ ºðãºëò áóþó
íýìýëò á¿òýýâýð, óãòâàð ¿ã, ñóë ¿ã, ÿëãàö çýðýã
õýëç¿éí ¿¿ðýãòýé òóñëàõ ¿ãñèéã ÷ áàãòààäàã.
- 13. Á¿òýýâýð ãýæ þó âý?
Ø.Ëóâñàíâàíäàí
ìîíãîë
õýëíèé
¿ãç¿éí
áàéãóóëëûã
á¿òýö
ñóäëàëûí
àðãààð
ñóäëàõäàà îäîîãèéí ÷èìýõ ¿ãñèéã á¿òýýâýð
ãýæ ¿çýýä “ºã¿¿ëáýðèéí íºõöºë” ãýæ
íýðëýñýí.
Ì.Áàçàððàã÷àà á¿òýö ºã¿¿ëáýðèéí á¿òöýä
îðæ
áàéãàà
óòãà
èëòãýõ
ãèø¿¿ä,
ºã¿¿ëáýð¿¿ä,
öîãöîëáîðóóäûã
õîëáîõ
¿¿ðýãòýé õýëç¿éæñýí òóñëàõ ¿ãñèéã ñóë
á¿òýýâýð ãýæ ¿çñýí.
- 14. Á¿òýýâýð áà àâèàëáàðûí ÿëãàà
Àâèàëáàð
• Óòãàã¿é ó÷èð
äîõèîíû ¿¿ðýã
ã¿éöýòãýæ
÷àäàõã¿é
• Á¿òýýâðèéã
á¿òýýõ ìàòåðèàë
áîëäîã ó÷ðààñ
õýëíèé õàìãèéí äîîä
òºâøíèé íýãæ þì.
Á¿òýýâýð
• Óòãàòàé ó÷ðààñ
ýíãèéí äîõèî áîëäîã
• Ãàäààä
õýëáýðýýðýý
àâèàëáàðòàé òîõèð÷
áîëîõ ÷ äîòîîä óòãûí
íýãäýëòýéãýýðýý
àâèàëáàðààñ
ÿëãààòàé
- 15. Á¿òýýâýð áà ¿ãèéí ÿëãàà
Á¿òýýâýð
¯ã
•¯ã á¿òýýõ,
õóâèëãàõ ¿¿ðýãòýé
• Öààø óòãàò õýñýã
áîëæ çàäðàõã¿é
• Íýðëýí òýìäýãëýõ
¿¿ðýãòýé.
• Öààø óòãàò õýñýã
áîëæ çàäàðíà.
• ¯ãèéí ñàí õýëç¿éí
óòãûí íýãäýë
• Áîäèò òîäîðõîé óòãàòàé
• ªã¿¿ëáýðèéí äîîä
òºâøíèé íýãæ
• ¯ãèéí ñàíãèéí ýñâýë
õýëç¿éí óòãàòàé
•Óòãà íü õèéñâýð
• ¯ãèéí äîîä òºâøíèé
íýãæ
- 16. Á¿òýýâðèéí óòãà
Îéðîëöîî
óòãàò
á¿òýýâýð
Ýñðýã
óòãàò
á¿òýýâýð
•Ýâ-, ýå•ÿä- , ç¿ä
• - âòàð,-äóó
• - ä, -ààð
(óóëàíä,
óóëààð)
• - ëç, -ãýíý
•Òîìîä-,
áàãàä•-òîé, -ã¿é
•-ààñ, -ðóó
•-ýýñ, -ò
(ãýðýýñ,
ãýðò )
Òºñººò
óòãàò
á¿òýýâýð
•Õàãà-,
õóãà-,
íóãà• -ìõàé, ìòãàé
(àéìõàé
àéìòãàé)
Ç¿éë÷èëñýí
óòãàò
á¿òýýâýð
-òàí, -÷èí, ýý÷, -ã÷, ãòýé ãýõ ìýò
äàãàâàð íü
õ¿íèé
õîëáîãäîëòîé
óòãûí
ç¿éë÷ëýëä
õàìààðíà
- 17. Á¿òýýâðèéí õóâèëáàð
Õýëíèé íýã á¿òýýâðèéã òºëººëæ,
õýëýõýä èëýð÷ áàéãàà õî¸ð áà ò¿¿íýýñ
äýýø õýëáýðèéã õóâèëáàð ãýíý.
Á¿òýýâðèéí õóâèëáàð íü àâèàëáàðûí
áàéðëàë, òýäãýýðèéí õàðèëöàí íºëººë뺺ñ
øàëòãààëæ ¿¿ñäýã.
Á¿òýýâðèéí õóâèëáàð óó, áèå äààñàí
á¿òýýâýð ¿¿? ãýäãèéã íºõºõ, ¿ë íºõºõ
áàéðëàëûí çàð÷ìààð ÿëãàæ ìýäíý.
- 18. ͺõºõ, ¿ë íºõºõ áàéðëàë
1. Õî¸ð ýëåìåíò íü õýëáýð, áàéðààðàà
õàðèëöàí áèå áèåý ¿ã¿éñãýâ÷,
¿¿ðãýýðýý áèå áèåý íºõºæ áàéâàë
íºõºõ áàéðëàë ãýíý. (õóâèëáàðóóä)
2. Õî¸ð ýëåìåíò íü äàí õýëáýð, áàéð
ýñâýë õýëáýð áàéð õî¸ðîîðîî áèå áèåý
¿ã¿éñãýâ÷, ¿¿ðãýýðýý áèå áèåý
íºõºõã¿é áàéâàë ¿ë íºõºõ áàéðëàë
ãýíý. (áèå äààñàí á¿òýýâýð)
- 19. Òýã á¿òýýâýð, á¿òýýâðèéí òýã
õóâèëáàð
Õýëíèé á¿òýýâýð íü èë, äàëä (òýã) õî¸ð õýëáýðòýé.
Ìîíãîë õýëýíä äàðààõ òýã á¿òýýâýð áàéäàã. ¯¿íä:
• Ãàíö òîî
• Íýðëýõèéí òèéí ÿëãàë
• ªºðºº ¿éëäýõ õýâ
• Ýíãèéí ¿éëäýõ áàéäàë
• ¯éëèéí II áèåä øóóä çàõèðàõ
• ¯íäýñ ¿¿ñãýõ äàãàâàð
Èë áîäèòîé á¿òýýâðèéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ
áàéãàà õîîñíûã á¿òýýâðèéí òýã õóâèëáàð ãýíý.
Ìîíãîë õýëýíä æèíõýíý íýðèéí îëîí òîî, íýðëýõýýñ
áóñàä òèéí ÿëãàë, õàìààòóóëàõ íºõöºë¿¿ä òýã
õóâèëáàðòàé.
- 20. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
Ö.ªíºðáàÿí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿ãç¿é, Óá., 1994, 2004
Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë, Áýýæèí, 1961
Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö, ¿ã íºõöºë õî¸ð íü,
Óá., 1968, 1999
Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Õýëíèé íºõºõ, ¿ë íºõºõ áàéðëàëûí òóõàé àñóó-äàëä,
Ìîíãîë ñóäëàë òîéì VII, 1-26 äýâòýð, ÓÁ., 1970, 201-210
Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Ìîðôåìèéí îíîëûí àñóóäàëä, Ìîíãîë ñóäëàë òîéì VI, 2233 äýâòýð, ÓÁ., 1969, 136-151
Ò.À.Áåðòåãàåâ, Ìîðôîëîãè÷åñêàÿ ñòðóêòóðà ñëîâà â ìîíãîëüñêèõ
ÿçûêàõ, Ì., 1969
Ï.Áÿìáàñàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí á¿òýö, íýð ¿ãñèéí àéìàã,
Óá., 1975
Â.Ì.Íàäëÿåâ, ñîâåðìåííèé ìîíãîëüñêèé ÿçûê, Ìîðôîëîãèÿ, Íîâîñèáèðñê,
1988.
Ì.Ñàðóóë-Ýðäýíý, Ìîíãîë õýëíèé íºõöºë á¿òýýâðèéí ¿ãç¿éí ò¿¿õýí
õóâüñàë, Óá., 2002
Ä.Áàäàìäîðæ, Ìîíãîë õýëíèé óòãà ñóäëàë, Òýðã¿¿í äýâòýð
- 21. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
P.H.Matthews, Morphology, Grambridge,1974
ÌÓÈÑ, ÓáÄÑ, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë, Óá.,
ÌÓÈÑ, Ìîíãîë õýëíèé ñóðàõ áè÷èã, ÓÁ.,1998,
Ä.Òºìºðòîãîî, Õýë øèíæëýëèéí íýð òîìú¸îíû õóðààíãóé òîëü, Óá., 2004
Ö.ªíºðáàÿí, Á.Ï¿ðýâ-Î÷èð, Õýëç¿éí çàäëàë õèéöãýýå, õýëíèé áîäëîãî
áîäîöãîî¸. (òîâõèìîë),ÓÁ., 1997
ÌÓÈÑ, Ìîíãîë õýë, ñî¸ëûí ñóðãóóëü,Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí ñîðèë, ÓÁ.,
2000, 2001
Ö.ªëçèéõóòàã, Ìîíãîë ¿ãèéí á¿òýö, ò¿¿íèéã çàäëàõ àðãà, Óá.,1972
Ö.ªíºðáàÿí, Ìîíãîë õýë, óðàí çîõèîëûí ñîðèë,ÓÁ.,2002
Ö.ªíºðáàÿí, ¯ãèéí á¿òöèéí çàäëàë õèéõ àðãà÷ëàë,ÓÁ., 1991
http:// Êhelzasag.mn/ âåéá ñàéò
- 22. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Ö.ªíºðáàÿí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿ãç¿é, Óá., 1994, 2004
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë, Áýýæèí, 1961
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö, ¿ã íºõöºë
õî¸ð íü, Óá., 1968, 1999
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Õýëíèé íºõºõ, ¿ë íºõºõ áàéðëàëûí òóõàé
àñóóäàëä, Ìîíãîë ñóäëàë òîéì VII, 1-26 äýâòýð, ÓÁ., 1970,
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Ìîðôåìèéí îíîëûí àñóóäàëä, Ìîíãîë ñóäëàë òîéì
VI, 22-33 äýâòýð, ÓÁ., 1969, 136-151
• Ï.Áÿìáàñàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí á¿òýö, íýð
¿ãñèéí àéìàã, Óá., 1975
• Â.Ì.Íàäëÿåâ, ñîâåðìåííèé ìîíãîëüñêèé ÿçûê, Ìîðôîëîãèÿ,
Íîâîñèáèðñê, 1988.
• www.khelzasag.mn
