More Related Content
Lecture 1. Хэрэглэгчийн төсвийн хязгаарлалт What's hot (20)
Эрэлт, нийлүүлэлт ба зах зээлийн тэнцвэр Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/ төгс өрсөлдөөнт зах зээл /Үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба үнэ бүрдэлт/ Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс лекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээл Пүүс-1: Зах зээлийн тэнцвэр ба тэнцвэрт татвар нөлөөлөх нь /хураангуй/ Эдийн засгийн тогтворгүй байдал /эдийн засгийн мөчлөг, эдийн засгийн хямрал, ... Similar to Lecture 7.2019 2020 (20)
lecture7.2-2022- 2023.pdf More from hicheel2020 (20)
Seminar 11. 2020 2021on -h Lecture 7.2019 2020
- 1. Тэнцвэр
1.Зах зээлийн тэнцвэр, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд
2. Хэрэглэгч ба үйлдвэрлэгчийн нийгмийн хожоо
3.Төрийн бодлогоор зах зээлийн тэнцвэрт нөлөөлөх нь
- 4. Тэнцвэрт үнийн тухай онолыг Альфред Маршалл
анх үндэслэсэн бөгөөд тэнцвэрт үнэ бий болоход
эрэлт, нийлүүлэлт чухал үүрэгтэй болохыг хайчаар
жишээ болгон тайлбарлаж байжээ.
Үнэхээр хайчны ир бүхий 2 тал нэг нь нөгөөгүйгээр
байж болохгүйн нэгэн адилаар зах зээл дээр эрэлт
нийлүүлэлтгүйгээр тэнцвэрт үнэ бий болж чадахгүй.
- 30. 2.Хэрэглэгч ба үйлдвэрлэгчийн нийгмийн хожоо
Аливаа хэрэглэгч хямд өртгөөр өөрийн хэрэгцээг
өндөр түвшинд хангахыг хүсч байдаг.
Энэ ч утгаараа бусад хүчин зүйлс, тогтмол байхад
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ буурвал хэрэглэгчид
эрэлтийнхээ тоо хэмжээг нэмэгдүүлж байдаг.
Эсрэг тохиолдолд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ
өндөр байвал эрэлтийн тоо хэмжээ бага байна.
- 31. Пүүсийн хувьд бусад хүчин зүйлс өөрчлөгдөхгүй
тогтмол байхад зах зээл дээр бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний үнэ өсвөл зах зээл рүү нийлүүлэх
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийхээ тоо хэмжээг
нэмэгдүүлж байдаг.
Хэрэглэгч ба үйлдвэрлэгчийн хожоо буюу илүүдлийг
дараах зураг ашиглан тайлбарлая.
- 33. Дээрх Зурагт хэрэглэгчийн хожоо нь гурвалжин
ABE* - гийн талбайгаар тодорхойлогдоно.
Хэрэглэгчийн хожоо буюу илүүдлийг математик
хэлбэрээр томъёолбол:
=
- 34. Дээрх зурагт илэрхийлсэнээр үйлдвэрлэгчийн
хожоо буюу илүүдэл нь гурвалжин BFE* -гийн
талбайгаар тодорхойлогдож байна.
Үйлдвэрлэгчийн хожоог математик томъёоллоор
тодорхойлбол:
==
- 37. Хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгчийн хожоог тооцох
томъёонд байгаа P3 ба P1 гэсэн үнүүд нь харгалзан
эрэлт болон нийлүүлэлтийн муруйн босоо буюу үнийн
тэнхлэгийг огтолж байгаа цэгүүд болно.
P3 ба P1 – г доорх байдлаар тодорхойлно.
Qd = a - b∙Pd Qd = 0 0 = a - b∙Pd P3 = Pd =
Qs = c + d∙Ps Qs= 0 0 = c + d∙Ps P1 = Ps = -
- 38. 3.Төрийн бодлогоор зах зээлийн тэнцвэрт нөлөөлөх нь
Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээлийн тэнцвэрт
байдалд төрөөс бизнесийн орчны талаар явуулж
байгаа бодлого, зохицуулалтууд хэрхэн нөлөөлөхийг
авч үзэх болно. Үүнд:
- 55. Татвар ноогдуулснаар :
• Зах зээлийн тэнцвэр хэрхэн өөрчлөгдөх
• Хэрэглэгч, үйлдвэрлэгчийн хожоо хэрхэн өөрчлөгдөх
• Татварын орлогыг хэрхэн тодорхойлох
• Татварын ачаалал хэрэглэгч ба үйлдвэрлэгчийн хувьд
• хэнд илүү ноогдох
• Нийгмийн алдагдал гэж юу болох зэрэг асуудлуудыг
• авч үзэх болно.
- 56. Эндээс хэмжээний татвар ноогдуулахаас өмнөх зах
зээлийн тэнцвэрт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний тоо
хэмжээ болон нийлүүлэлтий функцуудийг дараах
энгийн шугаман хэлбэрээр авъя.
Qd = a - b∙Pd - эрэлтийн функц
Qs = c + d∙Ps - нийлүүлэтийн функц
Татвар ноогдуулаагүй байх тохиолдолд зах зээлийн
тэнцвэрийг хэрхэн тодорхойлох вэ гэдгийг авч үзсэн
учраас шууд эцсийн үр дүнг нь доор бичлээ.
/ E* -тэнцвэр /
- 58. Дээрх зурагт дүрсэлсэнээр хэмжээний татвар
ноогдуулсаны дараах зах зээлийн тэнцвэр буюу E*
1-
ийг тодорхойлно гэсэн үг.
Үүний тулд бид хэмжээний татвар ноогдуулсаны
дараа үүсэх нийлүүлэлтийн муруйн тэгшитгэлийг
тодорхойлох шаардлагатай.
Шинээр үүсэх нийлүүлэлтийн муруйн
тэгшитгэлийг (Pd = Ps + t )- с үйлдвэрлэгчийн үнийг
олж (Qs = c + d∙Ps ) - д орлуулах замаар тодорхойлно.
- 60. Энэхүү олсон хэрэглэгчийнхээ үнийг эрэлт болон
хэмжээний татвар ноогдуулсны дараах
нийлүүлэлтийн муруйн тэгшитгэлийн аль нэгэд
орлуулах замаар хэмжээний татвар ноогдуулсны
дараах тэнцвэрт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний тоо
хэмжээг тодорхойлно.
𝑸 𝟏
∗
=Qd = a - b∙Pd= a –b
𝒂−𝒄+ 𝒅∙𝒕
𝒃+𝒅
=
𝒂∙𝒅 +𝒃∙𝒄 −𝒃∙𝒅∙𝒕
𝒃+𝒅
𝑸 𝟏
∗
=Q’
s = c - d∙t + d
𝒂−𝒄+ 𝒅∙𝒕
𝒃+𝒅
=
𝒂∙𝒅 +𝒃∙𝒄 −𝒃∙𝒅∙𝒕
𝒃+𝒅
𝑸 𝟏
∗
=Q’
s = Qd =
𝒂∙𝒅 +𝒃∙𝒄 −𝒃∙𝒅∙𝒕
𝒃+𝒅
- 61. Бид хэрэглэгчийн үнийг тодорхойлсон учраас
үйлдвэрлэгчийн үнийг олох боломжтой.
Дараачийн алхам бол татварын өмнөх болон дараах
хэрэглэчдийн хожоог тодорхойлох явдал юм.
Татварын өмнөх хэрэглэгчийн хожоог дараах
байдлаар тодорхойлно. / ACE*- гурвалжны талбай/
Pd= Ps + t →Ps = Pd – t =
𝒂−𝒄+ 𝒅∙𝒕
𝒃+𝒅
- t =
𝒂− 𝒄 − 𝒃∙𝒕
𝒃+𝒅
𝑺∆𝑨𝑪𝑬∗ =
𝑨𝑪 ∙ 𝑪𝑬∗
𝟐
=
𝑷 𝟐 − 𝑷∗
∙ 𝑸∗
𝟐
- 62. Дээрх татварын өмнөх хэрэглэгчийн хожоог тооцох
томъёоны хувьд P2 – ыг дараах байдлаар тодорхойлож
болно. Үнэндээ P2 нь эрэлтийн муруйн босоо буюу
үнийн тэнхлэгийг огтолж байгаа цэг юм
Татвар ноогдуулсны дараа хэрэглэгчийн хожоо нь
зурагт илэрхийлснээр ABE*
1 гурвалжны талбайгаар
тодорхойлогдож байна.
Qd= a-b∙Pd →Qd= 0 →0 = a - b∙Pd →P2 = Pd=
𝒂
𝒃
𝑺∆𝑨𝑩𝑬 𝟏
∗ =
𝑨𝑩 ∙ 𝑩𝑬 𝟏
∗
𝟐
=
𝑷 𝟐 − 𝑷 𝒅 ∙ 𝑸 𝟏
∗
𝟐
- 63. Зурагт илэрхийлснээр засгийн газраас хэмжээний
татвар ноогдуулсан хэрэглэгч хожооноосоо тодорхой
хэсгийг нь алдаж байна.
Зурагт үзүүлснээр BCE*E*
1 –д дөрвөн өнцөгийн
талбайгаар тодорхойлогдоно.
Үйлдвэрлэгчийн татвар ноогдуулах өмнөх хожоог
дараах байдлаар тодорхойлж болно.
Зурагт гурвалжин CKE* -ын талбайгаар тодорхойлно.
- 64. Дээрх татвар ноогдуулахаас өмнөх үйлдвэрлэгчийн
хожоог тооцох томъёонд байгаа P0 нь татварын өмнөх
нийлүүлэлтийн муруйн босоо буюу үнийн тэнхлэгийг
огтолж байгаа цэг юм.
Татварын дараах үйлдвэрлэгчийн хожоо нь зурагт
илэрхийлснээр BFE* гурвалжны талбайгаар
тодорхойлогдоно. Энэ гурвалжны талбай нь GKN
гурвалжны талбайтай тэнцүү.
𝑺∆𝑪𝑲𝑬∗ =
𝑪𝑲 ∙ 𝑪𝑬∗
𝟐
=
𝑷∗
− 𝑷 𝟎 ∙ 𝑸∗
𝟐
Qs = c + d∙Ps → Qs = 0 →0 = c + d∙Ps→ 𝑷 𝟎= Ps = -
𝒄
𝒃
- 66. 𝑺 𝐂𝐆𝐍𝑬∗ = 𝑺∆𝐁𝐅𝑬∗ − 𝑺∆𝐂𝐊𝑬∗ =
𝑷 𝐬 − 𝑷 𝟎 ∙ 𝑸 𝟏
∗
𝟐
−
𝑷∗
− 𝑷 𝟎 ∙ 𝑸∗
𝟐
Хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгч татвар ноогдуулсанаар
хоёл хожооноосоо алдаж байгаагийн шалтгаан нь
татварын дарамтыг тодорхой хэмжээгээр хувааж үүрч
байгааг харуулж байна.
Үүнийг эдийн засагчид татварын ачаалал гэсэн
ойлголтоор тайлбарладаг.
Өөрөөр хэлбэл төрөөс ноогдуулж байгаа t гэсэн
хэмжээний татварыг хэдийн хэрэглэгч, хэдийг
ньүйлдвэрлэгч төлж байна гэсэн үг л дээ.
- 67. Татварын ачааллыг хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгчийн
хувьд дараах байдлаар тодорхойлно.
│ Pd− P*│- хэрэглэгчид ноогдож буй татварын
ачаалал
│ P*− Ps │ - үйлдвэрлэгчидноогдожбуйтатварын
ачаалал
Хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгчийн татварын ачааллын
нийлбэр нь төрөөс ноогдуулж байгаа татварын хэмжээ
болох нь тодорхой.
Pd= Ps + t t = Pd - Ps
t = │ Pd− P*│+ │ P*− Ps │
- 68. Хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгчийн хожооноос алдаж
байгаа хэсгийг хэн авах вэ?
Мэдээжийн хэрэг татвар авч байгаа субъект бол төр
учраас төр л авнa.
Гэхдээ хэрэглэгч, үйлдвэрлэгчийн хожооноос алдаж
байгаа хэсгийг бүгдийг нь төр татварын орлого
болгож авдаггүй бөгөөд тодорхой хэсэг нь алдагдаж
байдаг.Үүнийг нийгмийн алдагдал гэдэг.
Зураг –оос харвал татварын орлого нь
𝐵𝐺𝑁𝐸1
∗
дөрвөн өнцөгтийн талбайгаар
тодорхойлогдоно.
- 69. Өөрөөр хэлбэл татвар ноогдуулсанаар зах зээл дээр
хичнээн хэмжээний бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ
борлогдож байна түүнийгээ хэмжээний татвараар
үржүүлсэнээр татварын орлого тодорхойлогдоно. / t
∙ Q1
∗
/
Энэхүү татварын орлогын тодорхой хэсгийг нь
хэрэглэгч төлөх бөгөөд үлдсэн хэсгийг үйлдвэрлэгч
төлж байдаг.
𝑺 𝑩𝑮𝑵𝑬 𝟏
∗ = 𝑩𝑮 ∙ 𝑮𝑵 = 𝑷 𝒅 − 𝑷 𝒔 ∙ 𝑸 𝟏
∗
= 𝒕 ∙ 𝑸 𝟏
∗
- 71. Харин үлдэж байгаа хэсэг болох гурвалжин 𝐸1
∗
𝑁𝐸∗
-
ын талбайгаар нийгмийн алдагдал юм.
𝑺∆𝑬 𝟏
∗
𝑵𝑬∗ =
𝑵𝑬 𝟏
∗
∙ 𝑹𝑬∗
𝟐
=
(𝑷 𝒅− 𝑷𝒔 ) ∙ (𝑸∗
− 𝑸 𝟏
∗
)
𝟐
=
𝒕 ∙ (𝑸∗
− 𝑸 𝟏
∗
)
𝟐
Нийгмийн алдагдал үүсч байгаагийн шалтгааны
тайлбарлах нэгэн хувилбар нь татварын эдийн засаг
дахь сөрөг нөлөөлөл юм.
Татвар ноогдуулсанаар бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
үйлдвэрлэлийн хэмжээ буурч байна. /Q1
∗
< Q* / бөгөөд
хэрэглэгч урьдынхасаа өндөр үнээр бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг худалдаж авч байна. / Pd > P∗
- 72. Татаасын хөнгөлөлт үзүүлэх
Татаас гэдэг нь ямар нэгэн аж ахуй нэгжид төрөөс
үзүүлж байгаа дэмжлэг юм.
Бид энд төрөөс татаасын хөнгөлөлт үзүүлснээр
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээлийн тэнцвэрт
хэрхэн нөлөөлөхийг авч үзэх болно. Төрөөс
хэмжээний татаас ноогдуулсан гэж үзье.
Ингэснээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээний эрэлт
тогтмол байхад нийлүүлэлт өсөх бөгөөд
нийлүүлэлтийн муруй баруун доош параллель
шилжинэ. PS = f(Q S) PS
1= f(QS) / Зураг 7 /
- 78. Татаасийн өмнөх болон дараах тэнцвэрийг хэрхэн
тодорхойлохыг авч үзье.
Эрэлт ,нийлүүлэлтийн шугаман функцийн хувьд
өмнө нь татаасын хөнгөлөлт үзүүлээгүй байх
тохиолдолд зах зээлийн тэнцвэрийг хэрхэн
тодорхойлох вэ? гэдгийг авч үзсэн учраас шууд
эцсийн үр дүнг нь бичье.
Qd= Qs → a - b∙P* = c + d∙P*→P* =
𝒂−𝒄
𝒃+𝒅
Q* = Qd = Qs =
𝒂∙𝒅+𝒃∙𝒄
𝒃+𝒅
- 79. Засгийн газраас t1хэмжээний татаас ноогдуулсан гэж
үзье.
Үйлдвэрлэгч өөрийн үнээс татаасын хэмжээг хасаж,
хэрэглэгчдэд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг борлуулна.
Үүнийг дараах хэлбэрээр бичиж болно.
Pd = Ps – t1
Энд: Pd – Хэрэглэгчийн үнэ
Ps – Үйлдвэрлэгчийн үнэ
t1 –хэмжээний татаас
- 80. Pd = Ps – t1 тэгшитгэл нь татаас ноогдуулснаар
хэрэглэгч үйлдвэрлэгч ялгаатай үнээр бүтээгдэхүүн
үйлчилгээг худалдан авч худалдана гэдгийг
илэрхийлнэ.
Дээрх тэгшитгэлээс үйлдвэрлэгчийн үнийг олж
(Qs=c+d∙Ps) –д орлуулах замаар татаасын дараах
нийлүүлэлтийн муруйг тодорхойлж зах зээлийн
тэнцвэрийн тэнцвэрийн нөхцлийг ашиглан татаасын
дараах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тэнцвэрт тоо
хэмжээ болон үнийг тодорхойлно.
- 81. Qs
1 = c+d∙ Ps= c+d ∙(Ps+t1) =(c+d ∙t1)+d∙Pd
Qs
1 = (c+d ∙t1)+d∙Pd
Qd= Q’
s
a-b∙Pd = (c - d∙ t1) + 𝒅 ∙ 𝑷 𝒅
𝑷 𝒅
=
𝒂−𝒄 − 𝒅∙ t1
𝒃+𝒅
Qd = a - b∙Pd
- 82. Энэхүү олсон хэрэглэгчийнхээ үнийг эрэлт болон
хэмжээний татаас ноогдуулсны дараах
нийлүүлэлтийн муруйн тэгшитгэлийг аль нэгэнд
орлуулах замаар хэмжээний татаас ноогдуулсны
дараах тэнцвэрт бүтээгдэхүүн,үйлчилгээний тоо
хэмжээг тодорхойлно.
Q1
* = Qd= a - b∙Pd= a –b
𝒂−𝒄 − 𝒅∙t1
𝒃+𝒅
=
𝒂∙𝒅 +𝒃∙𝒄 +𝒃∙𝒅∙t1
𝒃+𝒅
Q1
*= Q’
s= c + d∙ t1+ d
𝒂−𝒄− 𝒅∙t1
𝒃+𝒅
=
𝒂∙𝒅 +𝒃∙𝒄+𝒃∙𝒅∙t1
𝒃+𝒅
Q1
* = Q’
s= Qd =
𝒂∙𝒅 +𝒃∙𝒄+ 𝒃∙𝒅∙t1
𝒃+𝒅
- 89. Хэмжээний татаас ноогдуулснаар үйлдвэрлэгч нь
хэрэглэгчтэй адилаар E* тэнцвэрийн хувьд авч байсан
хожоон дээрээ тодорхой хэмжээний хожоог нэмж авч
байна.
Дээрх зургаас харвал үйлдвэрлагчийн хожоон дээрээ
нэмж авч байгаа хэсгийг KMRE*
1 дөрвөн өнцөгтийн
талбайгаар тодорхойлж болно.
Мөн энэхүү нэмэлт хожоо нь BCE*J дөрвөн
өнцөгтийн талбайтай тэнцүү.
- 90. 𝑺 𝑲𝑴𝑹𝑬 𝟏
∗ = 𝑺∆𝑩𝑪𝑬∗ 𝑱 = 𝑺∆𝑲𝑵𝑬 𝟏
∗ − 𝑺∆𝑴𝑵𝑹 =
=
𝑷 𝒅 − 𝑷 𝟎 ∙ 𝑸 𝟏
∗
𝟐
−
𝑷∗
− 𝑷 𝟐 ∙ 𝑸∗
𝟐
Хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгч татаа ноогдуулснаар
хоёул хожоон дээрээ тодорхой хэмжээний хожоог нэмж
авч байгаагийн шалтгаан нь татаасын хөнгөлөлтийг
хуваан авч байгааг харуулж байна.
Өөрөөр хэлбэл төрөөс үзүүлж байгаа гэсэн хэмжээний
татаасын хэдийг нь , хэрэглэгч хэдийг нь үйлдвэрлэгч
авч байна гэсэн үг
- 91. Татаасын хөнгөлөлтийг хэрэглэгч болон
үйлдвэрлэгчийн хувьд дараах байдлаар тодорхойлдог.
/P* - Pd/ -хэрэглэгчийн авч буй татаасын хөнгөлөлт
/Ps – P*/ -үйлдвэрлэгчийн авч буй татаасын хөнгөлөлт
Хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгчийн татаасын
хөнгөлөлтийн нийлбэр нь төрөөс ноогдуулж байгаа
татаасын хэмжээ болох нь тодорхой.
Pd = Ps – t1 → t1 = Ps - Pd →
→ t1 =│ P*−Pd│ + │ Ps− P*│
- 94. Өөрөөр хэлбэл татаас ноогдуулснаар нийгмийн
алдагдал үүсч байна.
Нийгмийн алдагдлыг дараах байдлаар тодорхойлно.
𝑺∆𝑬∗ 𝑬 𝟏
∗
𝑱 =
(Q1
∗ − Q∗)(Ps − Pd)
𝟐
=
Q1
∗ − Q∗ ∙ t1
𝟐
