Macro L13

Сэдэв. Сангийн бодлого
1. Улсын төсөв
Мөнгөн хөрөнгийн хуримтлалыг бий болгон тэдгээрийг ашиглахтай холбогдон үүсэх
мөнгөний харилцааны бүрдэл хэсгийг санхүү гэж нэрлэдэг. Харин өрхийн аж ахуй, пүүс, төр
зэрэг эдийн засгийн харилцаанд оролцогч субъектуудын төсөв нь санхүүгийн тогтолцоог
бүрдүүлдэг.
Санхүүгийн тогтолцоонд улсын төсөв чухал байр суурь эзэлдэг.
Улсын төсөв нь нийт санхүүгийн харилцааны чухал бүрдэл хэсэг болохын хамт төрийн
мөнгөн сан хөмрөгийг бүрдүүлэн ашиглахтай холбогдсон харилцааг илэрхийлдэг. Төр сан
хөмрөгөө өөрийн өмчийн үйлдвэрийн газруудын ашиг орлогоос гадна хувийн секторт
бүтээгдсэн орлогын нэг хэсгийг заавал төлөх татвар, хураамжийн хэлбэрээр дайчлан
бүрдүүлдэг билээ. Төр болон үйлдвэрлэгч нарын хооронд үүсэх харилцааны иймэрхүү хариу
нэхээгүй, буцалтгүй шинж чанар нь төрийн мөнгөн сан хөмрөгийг бүрдүүлэн ашиглахтай
холбогдсон харилцааны гол онцлог нь юм. Энэ нь мөнгөний харилцаанд онцгой дэд
тогтолцоог бий болгодог бөгөөд түүний гадна талд мөнгө ба таваарын огт өөр, хоёр талын
хөдөлгөөн бий болж худалдагчийн бараа худалдан авагчийн мөнгөөр арилжигдах үйл явц
өрнөж байдаг.
Барааг мөнгөөр арилжих үйл явц нь тэнцүү солилцооны зарчим дээр суурилдаг учраас
талуудын эрх тэгш байдлыг нөхцөлдүүлэхийн хамт хэлцэлд оролцогч тус бүр өөрийн хувийн
эрх ашгийн үүднээс бие даасан үйл ажиллагаа явуулах боломжоор хангагдсан байдаг. Тэгвэл
харилцаа хариу нэхээгүй, буцалтгүй шинжтэй болчихоор оролцогч талуудын эрх тэгш байдал
арилж, нэг оролцогч нь бусдын бүтээсэн орлогын нэг хэсгийг эзэмших давуу эрхтэй болдог
аж. Нийт иргэдийн нийтлэг эрх ашгийг илэрхийлэн хэрэгжүүлэгч болдог учраас л төр ийм
давуу эрхтэй субъект болж чаддаг байна.
Санхүүгийн тогтолцооны гол бүрдэл хэсэг болохын хувьд улсын төсөв нь төрийн мөнгөний
урсгалын тусгал, орлого, зарлагын төлөвлөгөө нь болж өгдөг. Аль ч улсын төсвийг аваад
үзсэн тэр нь орлого, зарлага, сальдо гэсэн 3 үндсэн хэсгээс бүрддэг. Хэрэв төсвийн орлого
нь зарлагаасаа давчихвал сальдо эерэг утгатай болж хуримтлал, харин эсрэгээр зарлага
орлогоосоо давчихвал сальдо сөрөг утгатай болж төсвийн алдагдал тус тус үүсдэг.
Улсын төсвийн бүтэц нь тухайн улсын төрийн байгуулалтаас хамаарч өөр өөр байж болдог.
Тухайлбал, ОХУ, АНУ, ХБНГУ зэрэг орнууд нь холбооны улсууд учраас холбооны субъект
тус бүр нь өөрийн төсөвтэй байдаг онцлогтой. Харин манай улс шиг нэгдмэл улсын хувьд
улсын төсөв нь ч мөн нэгдмэл байдаг аж. Гэхдээ шатлалын хувьд өөрийн онцлогтой байж
болдог. Тухайлбал, Монгол улс нь төрийн байгуулалтын хувьд нэгдмэл боловч нутаг дэвсгэр,

засаг захиргааны хувьд аймаг, нийслэлд, аймаг нь сумд, сум нь багт, харин нийслэл нь
дүүрэгт, дүүрэг нь хороонд тус тус хуваарилагддаг учраас улсын нэгдсэн төсөв нь төвлөрсөн
төсөв, орон нутгийн төсөв гэсэн 2 шатлалтай байдаг юм.
Төвлөрсөн төсвийн санхүүгийн нөөц нь Засгийн газрын мэдэлд байдаг бөгөөд улс орны
нийтлэг эрх ашгийн үүднээс тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх дарааллаар нь эрэмбэлэн
хөрөнгө хүчийг тарамдуулалгүйгээр гол зүйлд төвлөрүүлэн томоохон хэмжээний төсөл,
хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхэд төвлөрсөн төсөв шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг. Гэхдээ энэ нь
орон нутгийн төр, захиргааны байгууллагуудын хэвийн үйл ажиллагааг хангахад шийдвэрлэх
үүрэг гүйцэтгэдэг орон нутгийн төсвийн үүрэг ролийг бууруулж байгаа хэрэг огт биш юм.
Улсын төсвийн зарлага нь улс орны тухайн үеийн нийгэм-эдийн засгийн зорилго,
зорилтуудыг тусгаж байдаг бөгөөд энэ нь зардлын зүйл ангиудын нийт төсөвт эзлэх хувь
хэмжээгээр тодорхойлогддог. Гэхдээ ерөнхийд нь авч үзвэл төсвийн зарлага нь урсгал
зардал, хөрөнгийн зардал гэсэн 2 хэсэгт хуваагддаг юм.
Улсын төсвөөс дараах байгууллага, үйл ажиллагаа, арга хэмжээг санхүүжүүлдэг:
 Төрийн төв, орон нутгийн болон өөрийн удирдлагын байгууллагууд;
 Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, эрүүл мэнд, биеийн тамирын үйлчилгээ;
 Батлан хамгаалах арга хэмжээ;
 Байгаль хамгаалах, байгалийн нөөцийг нөхөн сэргээх болон улсын захиалгат геологи
хайгуулын ажил;
 Хүн, мал эмнэлгийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ;
 Эдийн засгийн суурь дэд бүтцийг хөгжүүлэх, нийгмийн зориулалттай арга хэмжээг
хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон хөрөнгө оруулалт;
 Байгалийн гамшиг, ган, зуд зэрэг урьдчилан тооцоолох бололцоогүй арга хэмжээ;
 Хуулинд заасан бусад арга хэмжээ.
Улсын төсвийн зарлагын хэмжээ нь эдийн засаг дахь төрийн оролцооноос ихээхэн
шалтгаалдаг. Манай орны хувьд ДНБ- ний 40 гаруй хувийг улсын төсвөөр дамжуулан дахин
хуваарилж байна.
Монгол улсын нэгдсэн төсөвт цаашид нийгмийн даатгалын сан, Монгол улсын хөгжлийн сан
гэсэн бие даасан бүрдэл хэсгүүдийг бий болгох талаар шийдвэр гаргагчид ярих болжээ.
Дээр дурьдсан зардлыг санхүүжүүлэхэд шаардагдах санхүүгийн нөөцийг улсын төсвийн
орлого гэж нэрлэдэг. Улсын төсвийн орлогыг эх үүсвэрээр нь татварын ба татварын бус
гэж 2 ангилдаг.
Татварын орлого нь :
 Хувь хүний болон аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар;

 Нийгмийн даатгалын орлого;
 Өмчийн татвар;
 Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар;
 Онцгой албан татвар;
 Гаалийн албан татвар;
 Тэмдэгтийн хураамж, агнуурын нөөц ашигласны болон ашигт малтмалын нөөцийн
төлбөр зэрэг татвар, хураамжуудаас бүрддэг юм. Манай улсын хувьд төсвийн орлогын
80 гаруй хувь нь татварын орлогоос бүрдэж байна.
Харин улсын төсвийн татварын бус орлогод:
 Төрийн өмчийн үйлдвэрийн газруудын ашгийн төрд ногдох хэсэг;
 Төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжийн хувьцааны ногдол ашиг;
 Хүү, торгууль;
 Туслах аж ахуйн орлого гэх мэт төсөвт байгууллагуудын өөрийн орлого;
 Төрийн өмчийн орон байрны түрээсийн орлого зэрэг орлогын төрлүүд тус тус
хамаардаг байна.
Улсын төсөв нь төрөөс эдийн засагт эдийн засгийн аргаар нөлөөлөх чухал хөшүүрэг болдог.
Гэхдээ улсын төсвөөр дамжуулан дахин хуваарилж байгаа үндэсний орлогын хувь хэмжээ нь
сонгон авсан хөгжлийн загвараас ихээхэн хамаардаг аж. Тухайлбал, Кейнсийн онолыг
баримталж байгаа улс орнуудад төрийн оролцоотой дахин хуваарилагдаж байгаа орлогын
хэмжээ харьцангуй өндөр байхад монетаризмыг чиг баримжаа болгож буй улс орнуудын
хувьд энэ хувь хэмжээ бүр бага байх жишээтэй. Гэхдээ улсын төсөвийн зорилго нь зах
зээлийн зохицуулалтын механизмыг засварлах юм уу, түүнийг орлоход биш, харин түүний үр
ашгийг улам дээшлүүлэхэд чиглэгдэх учиртай.
2. Сангийн бодлого, түүний төрөл
Эдийн засаг дахь төрийн оролцооны нэг зорилго нь эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах
замаар түүний давшингуй өсөлтийг хангахад оршдог билээ. Энэхүү зорилгодоо хүрэхийн
тулд төр эдийн засгийн төрөл бүрийн хөшүүргүүдийг ашигладаг. Тэгвэл татвар, төсвийн
зарлага гэсэн хөшүүргүүдийг ашиглах замаар эдийн засгийг тогтворжуулах, өсөлтийг
хангахад чиглэсэн төрөөс авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээний нийлбэр цогцыг сангийн
бодлого гэж нэрлэдэг. Энэхүү бодлогыг заримдаа татвар-төсвийн бодлого ч гэж нэрлэх нь
бий. Ингэхлээр татвар, төсвийн зарлага хоёр нь сангийн бодлогын гол хэрэгсэлүүд болдог
байна. Эдгээр хөшүүргүүдийг олон янзаар хослон хэрэглэж болдог учраас гарц, ажил эрхлэлт,
инфляцид хувилбар тус бүрийн үзүүлэх нөлөөлөл нь мөн олон янз байдаг аж. Гэхдээ татвар,
төсвийн зарлага хоёр хоорондоо нягт холбоотой. Тухайлбал, татварын орлого бүрдсэн

тохиолдолд л төр зарлага гаргаж чаддаг бол улсын төсвийн зардал оновчтой болчихвол эдийн
засаг өсч, улмаар татварын орлого нэмэгдэх боломж бүрддэг.
Гэхдээ татвар, төсвийн зарлагын гарцад үзүүлэх нөлөөлөл нь эсрэг тэсрэг байдаг аж. Улсын
зардал нэмэгдэхэд нийт эрэлт өсч, энэ нь нийт нийлүүлэлтийг урамшуулах учраас
үйлдвэрлэлийн бодит хэмжээ мөн нэмэгдэх боломжтой болдог. Харин татварын хэмжээ
өсвөл дээрхийн эсрэг үйл явц өрнөх учраас гарцын бодит хэмжээ багасдаг.
Сангийн бодлогын хөшүүргүүдийн үйлдвэрлэлийн бодит хэмжээнд үзүүлэх нөлөөллийн
хэмжээг харьцуулан үзэхийн тулд улсын зардлын болон татварын мультипликаторыг
ашигладаг.
Улсын зардлын мультипликатор нь төсвийн зардал нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд гарцын хэмжээ
хэдэн нэгжээр өөрчлөгдөхийг харуулдаг. Улсын зардлын ихэнх хэсэг нь нийгмийн болон аж
ахуйн чиглэлийн хөрөнгө оруулалттай холбогдсон зардал байдаг учраас хэрэглээ болон нийт
хөрөнгө оруулалтын хэмжээг нэмэгдүүлдэг. Иймд нийт төлөвлөгдсөн зардал буюу нийт эрэлт
нэмэгдэж, улмаар гарцын хэмжээ өсдөг. Тухайлбал, Засгийн газар зам тавихад зориулж
ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийжээ гэж бопъё. Ингэснээр зам тавихад шаардагдах
үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийн хэрэглээ нэмэгднэ. Үүний хариуд замын ажил эрхэлдэг
пүүсүүд үйлдвэрлэлээ өргөтгөх учраас үйлдвэрлэгчид, ажиллагсадын аль алиных нь орлого
нэмэгднэ. Энэнхүү нэмэгдэл орлогын нэг хэсэг нь хэрэглээнд, нөгөө хэсэг нь хөрөнгө
оруулалтад зориулагдна гэж үзвэл бүтээгдэхүүн, үйлчилээний эрэлтийг дахиад нэмэгдүүлнэ.
Иймэрхүү үйл явц цаашид тасралтгүй үргэлжилэх нь ойлгомжтой. Ийнхүү улсын төсвийн
зарлага өсөхөд тэр нь мультипликаторын нөлөөгөөр гарцын бодит хэмжээг нэмэгдүүлдэг
байна (Зураг 1.1).
Зураг 1.1. Гарцад улсын зарлагын өсөлтийн үзүүлэх нөлөө
Зургаас харахад улсын зарлага ∆𝐺 хэмжээгээр нэмэгдэхэд гарц (𝑄 𝑒1 − 𝑄 𝑒) хэмжээгээр өсч
байна. Гэхдээ гарц зардлаас илүү их өссөн нь харагдаж байна. Энэ нь улсын зарлагын
мультипликаторын нөлөө юм.

Одоо тэгвэл татвар нэг нэгжээр өөрчлөгдөхөд гарцын хэмжээнд ямар өөрчлөлт гардагийг
тайлбарлая. Юуны өмнө таварын болон гарцын өөрчлөлт нь эсрэг чиглэлтэй байдгийг
тэмдэглэе. Өөрөөр хэлбэл, татвар өсөхөд гарц буурч, харин буурахад өсдөг гэсэн үг юм.
Татварын өсөлт хэрэглээний зардлын бууралтаар дамжуулаад нийт эрэлтийг хорогдуулах
учир бодит зардал мөн буурна. Энэ нь нийт нийлүүлэлт багасч байна гэсэн үг. Нийт
нийлүүлэлт буурч байгаа нь гарцын бодит хэмжээ буурсныг гэрчилдэг аж. Гэхдээ татварын
өсөлттэй яг адилхан хэмжээгээр хэрэглээ буурдаггүй. Учир нь татвар өсөхөд хэрэглээ
төдийгүй хадгаламж бас тодорхой хэмжээгээр буурдаг. Мөн хадгаламж нь хөрөнгө оруулалт
болж хувирахгүй бол гарцад ямар ч нөлөө үзүүлдэггүй билээ. Энэ бол хадгаламж нь
үржүүлэгчийн нөлөөгүй байдгийн нотолгоо юм. Харин хэрэглээний зардал нь үржүүлэгчийн
нөлөөтэй байдаг аж.
Татвар өссөний улмаас хэрэглээний зардал хэрхэн буурахыг тодорхойлохдоо тэр нь татварын
өсөлттэй адилхан хэмжээгээр биш, харин түүний ахиу хэрэглэх хандлагаар тодорхойлогдох
хэсэгтэй тэнцүү хэмжээгээр хорогддог гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Ингэхлээр татвар
нэмэгдэхэд хэрэглээний хорогдох хэмжээг дараахь томъёогоор тодорхойлж болно:
∆𝐶 = ∆𝑇 ∙ 𝑀𝑃𝐶
Урт хугацаанд дээрх хэмжигдэхүүн нь үржүүлэгчийн нөлөө үзүүлж, гарцын хумигдах
хэмжээг илэрхийлдэг. Ингэхлээр татварын өөрчлөлтийн нөлөөгөөр бий болсон гарцын
өөрчлөлтийг татварын өөрчлөлтөд харьцуулсан харьцаа нь татварын үржүүлэгч буюу
мультипликаторыг тодорхойлдог аж. Үүнийг томъёолбол:
𝑀 𝑇 = ∆𝑄/∆𝑇
Дээрх томъёонд математикийн зохих хувиргалт хийвэл дараах хэлбэртэй болдог байна:
𝑀 𝑇 = - МРС (1-МРС )
Энд байгаа хасах тэмдэг татварын өөрчлөлт гарцын өөрчлөлт хоёр хоорондоо эсрэг чиглэлд
байдаг гэдгийг илэрхийлж байгаа юм.
Улсын зарлагын мультипликаторын тоон утга татварынхтай харьцуулахад их байдаг аж. Энэ
нь улсын зардлын өсөлт бүхэлдээ мультипликаторын нөлөө үзүүлдэг бол татварын өсөлт нь
нийт орлогын бууралтын зөвхөн ахиу хэрэглэх хандлагаар тодорхойлогддог хэрэглээтэй
тэнцүү тэр хэсэгт мультипликаторын нөлөө үзүүлдэгтэй холбоотой. Ийм учраас 𝑀 𝐺 > 𝑀 𝑇 гэж
бичиж болно. Татварын мультипликаторын үнэмлэхүй утгыг улсын зарлагын
мультипликатороор илэрхийлбэл энэ харьцаа бүр ч үнэмшилтэй болдог :
𝑀 𝑇 = МРС Ţ

Ахиу хэрэглэх хандлага нь нэгээс бага хэмжигдэхүүн байдаг болохоор татварын
мультипликатор улсын зарлагынхаас үнэмлэхүй хэмжээний хувьд бага болох нь дээрх
томъёоноос тодорхой байна. Эндээс ямар дүгнэлт хийж болох вэ?
Улсын зарлага болон татварын хэмжээг адилхан хэмжээгээр нэмэгдүүлэхэд эдгээр
өөрчлөлтүүдийн үр нөлөө нь бие биенийгээ бүрэн саармагжуулж чаддаггүй. Өөрөөр хэлбэл,
улсын зарлагын мультипликаторын нөлөөгөөр бий болсон гарцын өсөлтийг татвар
нэмэгдсэний улмаас үүсэх гарцын хорогдол бүрэн арилгадаггүй гэсэн үг юм. Ийм учраас энэ
тохиолдолд гарц өсөх нь ойлгомжтой байна. Ингэхлээр улсын зарлагын болон татварын
мультипликаторын утга учрыг мэдсэний ачаар эдгээр хөшүүргүүдийг оновчтой хослуулан
сангийн бодлогыг явуулах боломж бүрддэг байна.
Сангийн бодлогын үндсэн хоёр хөшүүргийг хослуулан хэрэглэх асуудал нь тэдгээрийг
зэрэгцүүлэн хэрэглэх, угсруулан хэрэглэх гэсэн хэлбэрүүдтэй байж болдог. Ийнхүү татвар,
улсын зарлага гэсэн хөшүүргүүдийг хослуулан хэрэглэх замаар эдийн засгийг тогтворжуулан,
улмаар давшингуй өсөлтийг нь хангах зорилгоор сангийн бодлогыг явуулж байвал түүнийг
зорилтот сангийн бодлого гэж нэрлэдэг. Зорилтот сангийн бодлогын үед эдийн засгийн
хөшүүргүүдийг зэрэгцүүлэн хэрэглэхэд ямар үр дүнд хүрч болохыг дараах хийсвэр жишээн
дээр авч үзье.
Татвар болон улсын зарлагын хэмжээ нэгэн зэрэг 20 нэгжээр нэмэгдсэн гэж үзье. Хэрэв ахиу
хэрэглэх хандлага, өөрөөр хэлбэл МРС = 0.75 гэж үзвэл улсын зарлага өссөний улмаас түүний
мультипликаторын нөлөөгөөр гарц 80 [ = 1/(1-MPC)= 1/ (1-0.75)= 4; 4 20=80] нэгжээр өсөх
боловч татвар өссөний улмаас хэрэглээ 15 (20 0.75=15) нэгжээр хорогдож, түүний
үржүүлэгчийн нөлөөгөөр гарц 60 [ = MPCŢMG= 0.75 4= 3 ; 3 20= 60] нэгжээр багасна.
Харин дээрх үр нөлөөнүүдийн нийлбэр дүнгээр гарц 20 ( 80-60) нэгжээр өснө. Ийнхүү улсын
зарлага, татвар хоёрыг адилхан хэмжээгээр нэгэн зэрэг нэмэгдүүлэхэд гарц нэмэгддэг аж.
Зорилтот сангийн бодлого нь эдийн засгийн тодорхой зорилтыг шийдвэрлэхэд чиглэгддэг
учраас уг зорилт хэрэгжсэнээр өөр нөхцөл байдал үүсч, энэ нь татвар, улсын зарлагын
хослолын өөр хувилбарыг шаарддаг. Үүнийг мэдэрч, цаг алдалгүй хариу арга хэмжээ авч
хэрэгжүүлэхэд сангийн бодлогын энэхүү хэлбэрийн гол зорилго оршдог байна.
Зорилтот сангийн бодлогын гол хэрэгсэлүүд болох татвар, улсын төсвийн зарлагын хэмжээг
өөрчлөх асуудал нь Засгийн газрын бус, харин Улсын Их Хурлын бүрэн эрхэд хамаардаг
учраас эдийн засагт үүссэн нөхцөл байдлыг сангийн бодлогын тусламжтайгаар шийдвэрлэхэд
дараахь шалтгаануудын улмаас хүндрэл бэрхшээлтэй тулгардаг. Үүнд:
 Засгийн газраас эдийн засгийн нөхцөл байдлыг оношлоод хариу арга хэмжээ төлөвлөн,
түүнийг хууль тогтоох дээд байгууллагаар батлуулахад асар их хугацаа шаардагддаг

учраас сангийн бодлогын хөшүүргүүдийн хослолыг өөрчлөх хэрэгцээ, шийдвэр
гаргалт хоёрын хооронд цаг хугацааны зөрөө үүсч, энэ нь төлөвлөсөн сангийн
бодлогын үр дүнг өөрчлөх явдал олонтоо тохиолддог.
 Зорилтот сангийн бодлогын арга хэмжээнүүд нь хууль тогтоогчдын хүсэл сонирхолд
тэр бүр нийцдэггүй учраас Засгийн газрын төлөвлөсөн арга хэмжээ дэмжигдэхгүй
байх тохиолдлол гардаг. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүд татварын хэмжээг бууруулах,
нийгмийн арга хэмжээнд зарцуулах төсвийн хөрөнгийг нэмэгдүүлэх талаар янз бүрийн
амлалт өгч сонгогдсон байдаг учраас татварын хэмжээг нэмэгдүүлэх, эсвэл нийгмийн
чиглэлийн төсвийн санхүүжилтийг хорогдуулах замаар эдийн засгийг хэт халалтаас
сэргийлэх Засгийн газрын саналыг хууль тогтоогчид батлах, эсэх нь эргэлзээтэй
байдаг.
Эдийн засгийн шинэ нөхцөл байдалд зорилтот сангийн бодлогын дасан зохицох боломж нь
хязгаарлагдмал байдаг учраас татварын болон улсын зардлын хэмжээг эдийн засгийн үүссэн
нөхцөл байдалд зохицуулан байнга өөрчлөх чадвар бүхий өөр хэлбэрийн бодлогоор нөхөн
баяжуулах шаардлагатай болдог байна. Үүнийг сангийн зорилтот бус бодлого гэж нэрлэдэг.
Сангийн зорилтот бус бодлого нь автомат тохируулагчдын тусламжтайгаар хэрэгждэг байна.
Үүний тулд татвар, улсын зарлагыг эдийн засагт гарч байгаа өөрчлөлтүүдтэй холбож өгдөг.
Тухайлбал, татварын хэмжээг орлогын хэмжээтэй уяж өгсөнөөр татварын орлого нь автомат
тохируулагчийн үүргийг шууд гүйцэтгэдэг аж. Ингэснээр татварын хувь хэмжээний талаар
хууль тогтоох дээд байгууллагаас ямар нэгэн шийдвэр гаргуулах гэж цаг хугацаа алдахгүй
болдогоороо ихээхэн ач холбогдолтой юм. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засаг дахь нийт орлогын
өөрчлөлтөөс улсын төсвийн орлогын хэмжээ шууд хамаардаг байна. Үүнийг Зураг 14.2 дээр
тайлбарлая.
Зураг 1.2. Гарцын өөрчлөлттэй уялдаж татварын орлого өөрчлөгдөх нь
Зураг дээр улсын зарлагын хэмжээг тогтмол гэж харуулав. Үнэн хэрэгтээ тэр нь өөрчлөгдөж
болох боловч холбогдох байгууллагын шийдвэрийг заавал шаарддаг учраас улсын зарлага

болон гарцын хооронд шууд хамаарал байдаггүй юм. Харин эдийн засаг өсч борлуулалт
нэмэгдэхийн хирээр татварын орлого мөн дагаж өсдөг. Ийнхүү татвараар дамжуулан орлогын
нэг хэсгийг төсөвт төвлөрүүлсэнээр эдийн засгийн өсөлт болон инфляцийг хязгаарлах учир
эдийн засгийн хэт халалт зохицуулагддаг. Энэ үе( Зураг дээрх А цэгээс дээш орших хэсэг)- д
төсвийн орлого нь зарлагаасаа давж байх учир илүүдэл үүсч, энэ нь уналтын үед үүссэн өр
зээлээ дарах боломж олгодог.
Эдийн засгийн өсөлт удааширч, улмаар уналтанд ороход татварын орлого буурдагийг мөн
графикаас харж болно. Энэ үе( Зураг дээрх А цэгээс доош орших хэсэг)- д төсвийн алдагдал
үүсдэг. Хэрэв эдийн засгийн хямралын үед татварын орлогыг өмнөх хэмжээнд барих юм бол
тэртэй тэргүй хүнд байдалд орсон пүүсүүдийг дампууралд хүргэх нь дамжиггүй билээ. Ийм
учраас орлого буурахад татварын орлого аяндаа даган буурч байгаа нь эдийн засагт хямрал
даамжирахаас аварч, үйлдвэрлэлийн уналтыг саармагжуулж өгдөг аж.
Татварын орлогын нэгэн адил улсын төсвийн зарлагын хэсэгт ч автомат тохируулагч бас
байдаг. Үүнд төрийн албан хаагчдын цалингийн индекс, ажилгүйдлийн тэтгэмж зэргийг
дурьдаж болох юм. Жишээ нь, эдийн засгийн уналт болоход үйлдвэрлэл хумигдан
ажилгүйчүүдийн тоо нэмэгдэхэд тэдэнд олгох тэтгэмжинд зориулсан төсвийн зардал аяндаа
нэмэгддэг. Энэ нь орлогын бууралтыг хязгаарлахын сацуу нийт эрэлтээр дамжуулан гарцын
тогтвортой байдлыг урамшуулдаг байна. Харин эдийн засаг сэргэхэд ажлын байр нэмэгдэх
учраас ажилгүйчүүдийн тоо буурч, ажилгүйдлын тэтгэмжинд зориулах төсвийн
санхүүжилтийн хэмжээ аяндаа багасдаг аж. Эдгээр үйл явц нь аль нэгэн байгууллагын
шийдвэр шаарддаггүйгээрээ ач холбогдолтой юм.
Бодит амьдрал дээр зорилтот болон зорилтот бус сангийн бодлогыг хослуулан хэрэглэх нь
илүү үр дүнтэй гэдгийг эцэст нь тэмдэглэе.

Macro L13

More Related Content

What's hot (20)

Similar to Macro L13 (16)

More from hicheel2020 (20)

Macro L13