More Related Content
Financial management lecture 6 What's hot (20)
Òîãòìîë ã¿éäëèéí ìàøèíû á¿òýö õèéö Çàíãèëààíû õ¿÷äëèéíí àðãà Òðàíñôîðìàòîðûí îðóóëãûí á¿ä¿¿â÷ Òðàíñôîðìàòîðûí àæèëëàõ çàð÷èì Лекц №9 Төслийн зардлын тооцоо More from Bbujee (20)
Зардлын бүртгэл Лекц 15, 16 Зардлын бүртгэл Лекц 13. 14 Financial management lecture 14, 15 Financial management lecture 12, 13 Financial management lecture 11 Financial management lecture 9, 10 Financial management lecture 8 Financial management lecture 7 Financial management lecture 5 Financial management lecture 4 Financial management lecture 3 Зардлын бүртгэл Лекц 11,12 NBB Lecture 11
- 1. Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс Б.Бүжидмаа
Лекц № 11
Àæëûí õ¿ñíýãòèéã àøèãëàí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ òуõàé
Îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí: Ажлын хүснэгтийн дараагийн багана нь ОҮДТ юм.
Òîõèðóóëñàíû äàðààõ øàëãàõ áàëàíñàíä òóñãàãäñàí øóóä îðëîãî çàðëàãóóäûã îðëîãî
¿ð ä¿íãèéí òàéëàí áàãàíàíä òóñãàíà. Îëîí óëñûí á¿ðòãýëèéí ñòàíäàðòàä
òîäîðõîéëñîíîîð îðëîãî ãýäýã íü áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í àæèë ¿éë÷èëãýýíèé áîðëóóëàëò,
õ¿¿, ò¿ðýýñèéí òºëáºð, íîîãäîë àøãèéí õýëáýðýýð áîëîí áóñàä íººö àøèãëàëòûí
ÿâöàä áèé áîëñîí ìºíãºí îðëîã àâëàãûí íèéò ºññºí õýìæýý þì.
Àøèãòàé àæèëëàõ, àøèã îëîõ íü áàéãóóëëàãûí ãîë çîðèëãî þì. Ýíý ¿åä íÿãòëàí
áîäîã÷èéí ¿¿ðýã íü áàéãóóëëàãà çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä àìæèëòòàé àæèëëàæ óó,
ýñâýë àìæèëòã¿é àæèëëàæ óó ãýäãèéã òàéëàíä òîäîðõîéëæ ä¿ðñëýæ ¿ç¿¿ëýõ ÿâäàë þì.
Àøèã ãýäýã îéëãîëò íü îëîí óòãàòàé áàéäàã. Íÿãòëàí áîäîã÷ íü öýâýð àøèã ãýñýí
óõàãäàõóóíûã ìýðãýæëèéí õóâüä îðëîãî çàðäëûí ÿëãàâàð ãýæ ¿çýæ àøèãëàæ áàéäàã.
Öýâýð àøèã = Îðëîãî – Çàðäàë
Õэрâээ çардал нь îрлîгîîсîî их бîл цэâэр алдагдал бîлнî. Орлîгî гэдэг нь биå
äààñàí àæ àõóéí íýãæèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàëò, ¿éë÷èëãýý áà áóñàä ¿éë
àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í äýõ õºðºíãèéí èõñýëò áîëîí ºð òºëáºðèéí áàãàñàëòûã õýëíý.
Õàìãèéí ýíãèéíýýð õýëáýë îðëîãî íü òîäîðõîé õóãàöààíû äîòîð õóäàëäàãäñàí
á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿ç¿¿ëñýí ¿éë÷èëãýýíèé õºëñòýé òýíö¿¿ áàéäàã. Áàéãóóëëàãà íü õóäàëäàí
àâàã÷äàä á¿òýýãäýõ¿¿íýý øèëæ¿¿ëýõ áîëîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñýíèé äàðàà òýäíýýñ ìºíãº
èðýýä¿éä òºëºõ àìëàëòûã õ¿ëýýí àâäàã. Õ¿ëýýí àâñàí ìºíãèé㠓̺íãºí õºðºí㺔
äàíñàíä, àìëàëòûã “Àâëàãûí äàíñ” áóþó “Àâëàãûí áè÷èã” äàíñàíä á¿ðòãýíý.
Òîäîðõîé õóãàöààíä îðæ èðñýí ìºíãºí áîëîí àìëàëò íü áàéãóóëëàãûí îðëîãûã
áèé áîëãîæ, õºðºíãèéã ºñãºäºã. Ãýõäýý õºðºíãèéã ºñãºäºã ÷ îðëîãûã áèé áîëãîäîãã¿é
¿éë àæèëëàãàà áàéäàã ãýäãèéã òýìäýãëýõ õýðýãòýé. Æèøýý íü: ̺íãºí õºðºíãèéã
íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð банкнаас çээл аâ÷ээ. Ýнэ тîхиîлдîлд ºр ¿¿с÷ байгаа бîлîхîîс
îðëîãî áèé áîëîîã¿é. ¯¿íèé õàìò õýëýõýä ýçýìøèã÷èéí ºì÷èéí á¿õ ºñºëò íü îðëîãûí
ºñºëòèéí ¿ð ä¿í áàéäàãã¿é. Õýðýâ ýçýìøèã÷ íü íýìýëò õºðºí㺠îðóóëàõàä,
ýçýìøèã÷èéí ºì÷ ºñíº. Ãýõäýý ýíý íü îðëîãîòîé ÿìàð÷ õîëáîîã¿é ç¿éë þì.
Àëèâàà àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí îðëîãî íü äàðààõ õýñã¿¿äýýñ á¿ðäýíý. ¯¿íä:
1. ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî
2. Áóñàä ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî
3. ¯йл ажиллагааны бóс îрлîгî çэрэг бîлнî.
¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî íü áàðàà áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í õóäàëäàõ, àæèë
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ¿åä îðæ èðæ áàéãàà îðëîãî þì. Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà á¿õýí
¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíààñ ãàäíà òóñëàõ àæ àõóé, àìðàëò ñóâèëàë, ýìíýëýã, õîîëíû
ãàçàð, õýâëýí îëøðóóëàõ òàñàã çýðýã áóñàä ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëæ îðëîãî îëæ áàéäàã.
Ýíý íü á¿ðòãýëä áóñàä ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî íýðýýð òóñãàãäàíà. ¯éë àæèëëàãààíû
áóñ îðëîãîä õ¿¿ãèéí îðëîãî, íîîãäîë àøãèéí îðëîãî, ò¿ðýýñèéí îðëîãî, âàëþòûí
õàíøíû çºð¿¿ãèéí îðëîãî, áàðàà ìàòåðèàëûí ¿íýëãýýíèé àøèã çýðýã îðíî.
Ýäãýýð îðëîãóóäûã íÿãòëан бîдîх б¿ртгэлд тóсгах ¿ндсэн гóрâан нºхцºл бий. ¯¿нд:
- 2. Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс Б.Бүжидмаа
1. Áîðëóóëàëòûí öýã äýýð îðëîãî òîäîðõîéëîõ áóþó áàðàà ìàòåðàëûã õóäàëäàí
àâàã÷äàä øèëæ¿¿ëñýí, àæèë ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëñýí òóõàéí öàã ¿åä íü á¿ðòãýõ
íºõöºë þì.
2. Áàðàà ìàòåðèàëûã à÷óóëàõààñ ºìíº îðëîãî òîäîðõîéëîõ áóþó áîðëóóëàëòûí
ìºíãºí òºëáºð õèéãäñýí áîëîâ÷ áèçíåñèéí áàéãóóëàãààñ áàðàà ìàòåðèàë
à÷èãäààã¿é, àæèë ¿éë÷èëãýý õèéãäýýã¿é íºõöºë þì.
3. Áàðàà ìàòåðèàëûã à÷óóëñàíû äàðàà îðëîãî òîäîðõîéëîõ áóþó ìºíãºí òºëáºð
õèéãäýõýýñ ºìíº áàðàà ìàòåðèàëûã à÷óóëñàí, àæèë ¿éë÷èëãýýã õèéñýí íºõöºë
þì. Ýíý íºõöºë íü çàõèàëàã÷ûí ãýðýýíèé äàãóó àæèë ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýñýí
òîõèîëäîëä õ¿ëýýí çºâøººðºãäºæ áàéãàà îðëîãî þì.
Äýýðõè íºõöºë¿¿äýýñ õàðàõàä áîðëóóëàëòûí îðëîãî íü çààâàë ìºí㺠îðæ èðñýí
òýð ¿åä áèø àæèë ¿éë÷èëãýýãýýð îðëîãî îëîõ íü òîäîðõîé áîëñîí íºõöºëä á¿ðòãýãäýæ
òàéëàíä òóñãàãäàõ ¸ñòîé.
Çàðäàë ãýäýã íü áèå äààñàí àæ àõóéí íýãæèéí õºðºíãèéã áàãàñãàæ çàðëàãàäàõ
ýñâýë ºð ¿¿ñãýõèéã õýëíý. ªºðººð õýëáýë: á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ, áîðëóóëàõ
áîëîí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä çàðöóóëñàí õºðºí㺠þì. Òýäãýýð íü õºðºíãèéã áàãàñãàæ, ºð
òºëáºðèéã èõýñãýäýã. ̺í㺺ð òºëºãäñºí á¿õýí çàðäàë áèø, õ¿ëýýí àâñàí ìºí㺠á¿õýí
îðëîãî áèø ãýäãèéã ìýäýæ àâàõ íü ÷óõàë. Æèøýý íü: ªðºº òºëºõ íü çàðäàë áèø. Õýäèé
ºð òºëáºð áàãàñ÷ áàéãàà ÷ íºãºº òàëààñ ºð òºëáºð íü ºìíº ãàðñàí çàðäëûí ¿ð ä¿íä
¿¿ñ÷ áîëíî. Òóõàéëáàë: Óóð, óñ, öàõèëãààí çàðöóóëæýý ãýæ ¿çüå. Õýðâýý áèä òýð
òîîöîîã õèéãýýã¿é áîë ºð òºëáºð ¿¿ñíý. Ýçýìøèã÷èéí ºì÷èéí áàãàñàëò íü çàðäàëòàé
òýð áîëãîí õîëáîîã¿é áàéäàã. Æèøýý íü: ýçýìøèã÷ íü ººðèéí îðóóëñàí õºðºí㺺ñ
áóöààæ òàòàí àâàõ íü õºðºíãèéã áàãàñãàæ áàéãàà áîëîâ÷ òýð íü áàéãóóëëàãûí çàðäàë
áèø þì.
Çàðäàë ãýäýã íü îðëîãî îëîõ ¿åä àøèãëàãäñàí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í, àæèë
¿йл÷илгээний ºртºг юм. Çардалыг энэ ÷анараар нь дараах 3 хэсэгт хóâаан ¿çдэг. ¯¿íä:
1. ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíä øóóä õàìààðàãäàõ çàðäàë: Ýíý íü ¿íäñýí ¿éë
ажиллагаа ÿâóóлахад øóóд хамаарагдан гар÷ байгаа çардалóóд îрнî. Тóхайлбал
хóдалдааны байгóóллагын хóâьд бîрлóóлалттай øóóд хîлбîîтîй гар÷ байгаа
áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã áîëîí òýýâýр, хадгалалтын çардалóóд îрнî.
2. Õóâаарилагдсан çардалóóд. Ýнэ нь биçнåсийн байгóóллагын ¿йл ажиллагааны
ÿâöàæ õýðýãëýãäýæ áàéãàà òîäîðõîé õóãàöààãààð àøèãëàãäàõ õºðºíãºòýé
õîëáîîòîé ãàð÷ áàéãàà çàðäàë þì. Òóõàéëáàë: óðüä÷èëàí ãàðñàí äààòãàë,
óðüä÷èëàí ãàðñàн түрээсийн çардал гэх мэт.
3. Áàéíãûí çàðäàë. Áîðëóóëòàíä øóóä òîîöîãäîõã¿é áîëîâ÷ áèçíåñèéí ¿éë
àæèëëàãààòàé õîëáîãäîí ºäºð òóòàìä ãàð÷ áàéäàã óäèðäëàãûí áà åðºíõèé ¿éë
àæèëëàãààíû çàðäàë þì.
Ýäãýýðýýñ ¿çýõýä îðëîãî çàðëàãûí õîîðîíä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé õàðèëöàí
õîëáîî îðøèí áàéíà. Ýíý íü áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí àøèã îëîõ çîðèëãîîð îðëîãûã
áèé áîëãîäîã áºãººä ¿¿íèé òóëä çààâàë çàðäàë ãàðíà ãýäýã óõàãäàõóóíààð
òàéëáàðëàãäàõ þì.
- 3. Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс Б.Бүжидмаа
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýã á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã íü îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí
áºãººä ýíý íü áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû òîäîðõîé õóãàöààíû ¿ð ä¿íã õàðóóëäàã.
Îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíã õýëáýðýýð íü:
Нэг ¿å øаттай îрлîгî ¿р д¿нгийн тайлан
Îëîí ¿å øàòòàé îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí ãýæ àíãèëäàã.
Нэг ¿å øàòòàé òàéëàíä îðëîãî àøãèéã íýã ç¿éëä çàðäàë àëäàãäëûã íýã ç¿éëä
õàìðóóëàí òîîöîæ òýäãýýðèéí çºð¿¿ãýýð öýâýð àøãèéã òîäîðõîéëäîã. Æèøýý íü:
Îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí
………………ÕÕÊ
2000……
Îðëîãî: Áîðëóóëàëò ……………
Õ¿¿ áà áóñàä îðëîãî …………… ____________
Çàðëàãà: Áîðëóóëàëòûí ºðòºã ……………
Óäèðäëàãà áà áóñàä çàðäàë …………… ____________
Òàòâàð òºëºõèéí ºìíºõ àøèã /Îðëîãî çàðëàãûí çºð¿¿/
Îðëîãûí òàòâàð ……………
Öýâýð àøèã …………….
Îëîí ¿å øàòòàé îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä îðëîãî çàðäëûã òýäãýýðèéí
íºõöºëä¿¿ëæ áóé ó÷èð õîëáîãäëîîð íü àíãèëàí àøèã àëäàãäëûã òîäîðõîéëäîã.
Íèéò àøèã (àëäàãäàë)
¯éë àæèëëàãààíû àøèã (àëäàãäàë)
Åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíû àøèã (àëäàãäàë)
Òàòâàð òºëºõèéí ºìíºõ àøèã (àëãàãäàë)
Öýâýð àøèã (àëäàãäàë) ãýæ õàðóóëíà.
ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí: Õóðèìòëàãäñàí àøèã áîë îëñîí öýâýð îðëîãîîð
áèé áîëæ áèçíåñèéí áàéãóóëëàãàä õóâààðèëàãääàãã¿é ¿ëäñýí íººö áóþó ýçýìøèã÷èéí
ºì÷èéí õýñýã þì. ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí íü òàéëàíò õóãàöààíû áèçíåñèéí ¿éë
àæèëëàãààíààñ îëñîí ¿ð ä¿íãýýð òîäîðõîéëîãäñîí àøèãò ãàðñàí ºñºëò áàãàñàëòûã
íýãòãýí ä¿ãíýæ ¿ç¿¿ëíý. Õóðèìòëàãäñàí àøãèéí ºñºëò íü îëñîí öýâýð îðëîãûí ¿ð ä¿í,
áàãàñàëò íü íîãäîë àøãèéí õóâààðèëàëò áîëîí öýâýð àëäàãäëûí ¿ð ä¿í þì. ªì÷èéí
ººð÷ëºëòèéí òàéëàí äàðààõ õàìààðàë äýýð ñóóðèëàãäàíà.
- 4. Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс Б.Бүжидмаа
Õóãàöààíû ýõýí äýõ õóðèìòëàãäñàí àøãèéí ¿ëäýãäýë + öýâýð àøèã – íîîãäîë àøèã =
Õóãàöààíû ýöýñ äýõ õóðèìòëàãäñàí àøãèéí ¿ëäýãäýë
Òàéëàíò õóãàöààíû ýöñèéí õóðèìòëàãäñàí àøãèéí ä¿í íü äàðààãèéí òàéëàíò ¿åèéí
ýõíèé ¿ëäýãäýë áîëíî.
Áàëàíñ ãàðãàõ: Áàëàíñûã àæëûí õ¿ñíýãòýýð ãàðãàõäàà òîõèðóóëñíû äàðààõ
øàëãàõ áàëàíñàíä òóñãàãäñàí õºðºíãèéí äåáåò áàãàíàíä ºð òºëáºð ýçýìøèã÷èéí
ºì÷èéí êðåäèò áàãàíàíäàõ ä¿í íü áàëàíñàä øóóä áè÷èãäýæ áàëàíñ ãàðíà. Èíãýñíýýð
àæëûí õ¿ñíýãò á¿ðýí ã¿éöýä áîëíî.
