SlideShare a Scribd company logo
@)&^
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
dlxnfdflyx'g]lx+;fsf]oyfy{tfcGj]ifL
cf]/]s g]kfn
kf]=a=g+= !#@##, sf7df8f}+, g]kfn
kmf]gM -(&&_ )! %!*^#&$, )! %!*^)&#
Email :ics@worecnepal.org
Website :www.worecnepal.org
NEPAL 1991
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
@)&^
cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog
;f/f+z k|ltj]bg
@)&^
cf]/]s g]kfn
afns'df/L, nlntk'/
NEPAL 1991
cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog ;f/f+z k|ltj]bg, @)&^
© cf]/]s g]kfn, @)&^
o; k|ltj]bgdf ;dfj]z ePsf ljifoj:t'x? dlxnf lx+;flj?4sf nflu ul/g] s'g}
klg cleofg tyf k}/jLd"ns k|of]hsf] lglDt ;|f]t v'nfO{ k|of]u ug{ ;lsg] 5 .
;Dkfbg M s}nfz /fO{
n]vg tyf ljZn]if0f M ;+lhtf ltlD;gf÷s}nfz /fO{
;+of]hg M ;+lhtf ltlD;gf÷;'nf]rgf vgfn
tYofÍ k|zf]wg M ;'nf]rgf vgfn÷b'uf{ l;+hfklt
cfly{s ;xof]u M
k|sfzg
cf]/]s g]kfn
kf]=a=g+= !#@##, sf7df8f}+, g]kfn
Email : ics@worecnepal.org
Website : www.worecnepal.org
ISBN : 978-9937-8822-5-5
;fh;Hhf
k]G6fu|fd k|f= nL=
±(&& ! %%$*!*)
business.pentagram@gmail.com
NEPAL 1991
ljifo–;"rL
kl/R5]b ! kl/ro 	 !
!=! g]kfnL ;dfhdf dlxnf lj?4sf] lx+;f 	 !
!=@ cGj]ifL M dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{ 	 %
!=# 36gf ;+sng cjlw / If]q	 ^
!=$ cWoogsf] ;Ldf 	 ^
!=% cWoog ljlw 	 &
kl/R5]b @ 	 !)
@=! sfo{ut kl/efiff 	 !)
s_ lx+;fsf k|sf/ 	 !)
v_ k|efljt÷kL8ssf] j}jflxs l:ylt 	 !!
u_ k|efljt÷kL8ssf ;d"xx¿	 !@
3_ k|efljt÷kL8ssf k]zfx¿	 !@
ª_ k|efljtnfO{ k/]sf c;/x¿	 !#
r_ k|efljt÷kL8ssf] pd]/	 !#
@=@ sfo{sf/L ;f/f+z cWoogaf6 k|fKt glthf ;ªIf]kdf 	 !#
@=!=! ef}uf]lns If]q cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ytL	 !#
s_= lx+;fsf k|sf/x?	 !#
#= pd]/ ;d"x / dlxnfdfly x'g] lx+;f 	 !^
$= lzIff / dlxnfdfly x'g] lx+;f 	 !^
%= j}jflxs cj:yf / dlxnfdfly x'g] lx+;f 	 !^
^= k]zf / dlxnfdfly x'g] lx+;f 	 !&
&= dlxnfdfly x'g] lx+;fsf c;/x¿ 	 !&
*= hftLotfsf cfwf/df dlxnfdfly x'g] lx+;f 	 !&
(= kL8s / k|efljtsf] ;DaGw 	 !*
kl/R5]b # 	 !(
#=! dlxnfdfly x'g] lx+;f cGTosf nlfu ePsf k|of; tyf k|fjwfgx?	 !(
kl/R5]b $	 @%
dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf k|fKt kl/0ffd / ljZn]if0f 	 @%
$=!= dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] cj:yf / ljZn]if0f 	 @%
$=!=! ef}uf]lns If]q cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ylt 	 @%
$=!=@ dlxnf lx+;fsf k|sf/ 	 @^
$=!=# dlxnfdfly x'g] lx+;f / pd]/ 	 @&
$=!=$ dlxnf lx+;f / lzIff 	 @*
$=!=% j}jflxs l:ylt / dlxnfdfly x'g] lx+;f 	 @(
$=!=^ k|efljtsf] hftLotf 	 #)
$=!=& k|efljt / kL8saLrdf /x]sf] ;DaGw 	 #!
$=!=* dlxnfdfly x'g] lx+;f / k]zf÷Joj;fo	 #@
$=!=(= dlxnfdfly x'g] lx+;fsf sf/0f dlxnfdf k/]sf c;/x¿	 #@
kl/R5]b %	 #%
%=! dlxnf / 3/]n' lx+;f 	 #%
%=@ 3/]n' lx+;fleqsf :j¿kx¿ 	 #^
%=# 3/]n' lx+;fsf k|sf/x¿ 	 #&
%=$ 3/]n' lx+;fsf kL8s;+usf] ;DaGw 	 #*
%=% k|efljtsf] j}jflxs cj:yf 	 #*
%=^ k|efljtsf] pd]/ / 3/]n' lx+;f 	 #(
%=& k|efljtsf] lzIffsf] :t/ / 3/]n' lx+;f 	 #(
%=* k|efljtsf] hft÷hftLotf / 3/]n' lx+;f 	 $)
%=( k|efljtsf] k]zf / 3/]n' lx+;f 	 $!
%=!) k|efljtnfO{ k/]sf] c;/ 	 $!
36gf g+ ! -3/]n' lx+;f_ 	 $$
kl/R5]b ^ 	 $%
^=! dlxnf / ;fdflhs lx+;f 	 $%
^=@ ;fdflhs lx+;fsf kl/0ffd / ljZn]if0f 	 $^
^=# ;fdflhs lx+;fsf kL8ssf k|sf/ 	 $&
^=$ k|efljtsf] j}jflxs cj:yf 	 $&
^=% k|efljtsf] pd]/ / ;fdflhs lx+;f 	 $*
^=^ k|efljtsf] lzIffsf] :t/ / ;fdflhs lx+;f	 $(
^=& k|efljtsf] hft÷hftLotf / ;fdflhs lx+;f 	 $(
^=* k|efljtsf] k]zf / ;fdflhs lx+;f	 %)
^=( ;fdflhs lx+;fsf sf/0f k|efljtdf k/]sf] c;/ 	 %!
36gf g+ # -af]S;Lsf] cf/f]kdf s'6kL6_ 	 %$
36gf g+ $ -afnljjfx_ 	 %%
kl/R5]b & 	 %^
&=! anfTsf/ 	 %^
&=@ anfTsf/sf kL8ssf k|sf/ 	 %&
&=# anfTsf/ k|efljtsf] pd]/ 	 %&
&=$ anfTsf/ k|efljtsf] z}lIfs cj:yf 	 %*
&=% k|efljtsf] hft÷hftLotf	 ^)
&=^ k|efljtsf] k]zf 	 ^!
36gf g+ % -;fd'lxs anfTsf/_	 ^#
36gf g+ ^ -anfTsf/_ 	 ^$
kl/R5]b * 	 ^%
*=! of}lgs lx+;f 	 ^%
*=@ k|efljtsf] pd]/ / of}lgs lx+;f 	 ^%
*=# of}lgs lx+;fsf kL8ssf k|sf/ 	 ^^
*=$ k|efljtsf] z}lIfs of]Uotf 	 ^&
*=% k|efljtsf] hft÷hftLotf	 ^*
*=^ k|efljtsf] k]zf 	 ^(
*=& k|efljtnfO{ k/]sf] c;/ 	 &)
36gf g+ & -of}lgs lx+;f_ 	 &@
36gf g+ * -of}lgs lx+;f_	 &#
kl/R5]b ( 	 &%
(=! xTof 	 &%
(=@ k|efljtsf] pd]/ / xTof	 &^
(=# xTof / kL8ssf] k|sf/ 	 &&
(=$ k|efljtsf] z}lIfs:t/ / xTof 	 &*
(=% k|efljtsf] hft÷hftLotf / xTof 	 &(
(=^ k|efljtsf] j}jflxs cj:yf / xTof	 *)
(=& k|efljtsf] xTof / k]zfut cj:yf 	 *!
36gf g+ ( -xTof_ 	 *#
kl/R5]b !) 	 *$
!)=! a]rlavg tyf cf];f/k;f/ 	 *$
!)=@ a]rlavgsf] cj:yf	 *%
!)=# a]rlavg / pd]/ 	 *^
!)=$ a]rlavg / kL8s;Fusf] ;DaGw	 *&
36gf g+ !) -dfgj a]rljvg tyf cf];f/kf];f/_ 	 ()
kl/R5]b !!	 (!
!!=! cfTdxTofsf] cj:yf	 (!
!!=@ cfTdxTof / pd]/ 	 (!
!!=# cfTdxTof / j}jflxs cj:yf 	 (@
!!=$ cfTdxTof / z}lIfs cj:yf 	 (#
!!=% cfTdxTof / k]zfut cj:yf 	 (#
36gf g+ !! -cfTdxTof_ 	 (%
kl/R5]b !@	 (^
!@=! dlxnf lx+;f / kL8ssf] n}lËs ljj/0f	 (^
!@=@ dlxnf lx+;f / kL8ssf] pd]/ ;d"x 	 (&
!@=# dlxnf lx+;f / kL8ssf] j}jflxs cj:yf	 (&
!@=$ dlxnf lx+;f / kL8ssf] k]zf	 (*
!@=% dlxnf lx+;f / kL8ssf] hft÷hftLotf ljj/0f	 ((
kl/R5]b !# 	 !)@
;~rf/ cg'udg 	 !)@
!#=! kqklqsfdf k|sfzg ePsf dlxnf lx+;fsf 36gfsf] dfl;s ljj/0f 	 !)@
!#=@ dfl;s ljj/0f 	 !)@
!#=# kqklqsfdf k|sflzt ePsf dlxnf lx+;fsf] k|b]z cg';f/sf] l:ytL 	 !)$
kl/R5]b !$	!)%
!$=! cf]/]sn] k|efljtnfO{ u/]sf] ;xof]usf] ljj/0f	 !)%
!$=@ cf]/]ssf] x6nfOg ;]jfdfkm{t ;Dks{dfcfPsfdlxnf lx+;fsf 36gfx¿ 	 !)^
kl/R5]b !%	!)*
!%=! dgf]/~hg If]qdf sfo{/t >lds dlxnfsf] cj:yf	 !)*
!%=@= dgf]/~hg If]qdf sfo{/t lszf]/L tyf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] k|sf/	!)(
!%=#= k|efljtsf] pd]/	 !!)
!%=$= k|efljtx¿sf] j}jflxs l:ylt	 !!!
!%=%= k|efljtsf] z}lIfs cj:yf	 !!@
!%=^= k|efljtsf] hft÷hftLo ljj/0f	 !!@
!%=&= k|efljtsf] k]zf	 !!#
!%=*= k|efljt / kL8ssf] ;DaGw	 !!$
!%=(= kL8ssf] pd]/ 	 !!$
!%=!)= kL8ssf] k]zf	 !!%
lgisif{ / ;'emfjx¿ 	 !!&
7
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
…cGj]ifLÚ aif{ k':ts ! ;oeGbf a9L dlxnf dfgj clwsf/jjfbL ;+3;+:yfx¿, ;fd'bflos
;+3 ;+:yfx¿, dlxnfjfbL n]vsx¿, dlxnf dfga clwsf/jfbLx¿, ;+rf/sdL{x¿sf] ;fd'lxs
k|of; / ;xsfo{af6 tof/ ul/Psf] dlxnf dfly ePsf e]befj, lx+;f / c;dfgtfsf] af/]df
ljZn]if0ffTds k':ts xf] . of] g]kfnsf dlxnfdfly jif{el/ ePsf lx+;fsf 36gfx¿ ;+slnt,
c+lst Pj+ ljZn]if0f ;lxtsf] Ps dxTjk"0f{ k':ts xf] . ;e]{If0fdf cfwfl/t of] k':ts
cf]/]s g]kfnn] ;g @))* af6 jif]{gL k|sfzg ub}{ cfO/x]sf] 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fsf
36gfx¿sf] gS;fÍg ug]{, ;/f]sf/jfnf Pj+ ;DalGwt lhDd]jf/ lgsfo;dIf dlxnf lx+;fsf
jf:tljstf k|:t't u/L cfjZos sbd rfNg bafa ;[hgf ug]{ p2]Zon] cGj]ifL k|sfzg Pj+
ljt/0f sfo{nfO{ k|fyldstfsf ;fy lg/Gt/tf lbFb} cfOPsf] 5 . cGj]ifLn] ljleGg e"–efudf
a;f]af; ug]{ leGg–leGg ;fdflhs ;d"x / ;d'bfosf dlxnfx¿dfly eO/x]sf] lx+;f, ltgsf]
:j?k / To;sf k|efjx¿af/] hfgsf/L lbG5 .
dlxnf lj?4sf] lx+;f dlxnfx¿sf] dfgj clwsf/sf] pNn+3g xf] . dlxnfdfly x'g] lx+;fn]
dlxnfsf] :jtGqtf / dof{lbt eP/ afFRg kfpg] clwsf/, ;dfgtfsf] clwsf/, oftgfd'Qm
eO hLjg hLpg kfpg] clwsf/ h:tf cfwf/e"t clwsf/x¿ s'l07t u/]sf] 5 . dlxnfdfly
x'g] lx+;fsf] cGTo ljgf b]zdf ;fdflhs Gofo / lbuf] zflGt :yfkgf x'g ;Sb}g . b]zn]
lbg vf]h]sf] cfly{s ;zlQms/0fsf] af6f] ;kmn x'g ;Sb}g . To;}n] b]zdf dfgj clwsf/sf]
;Ddfg, lbuf] ljsf; / ;d[4 g]kfn ;'vL g]kfnLsf] ;kgfnfO{ ;fsf/ kfg{ dlxnfdfly x'g]
;a} k|sf/sf] lx+;f cGTo x'g cToGt cfjZos 5 . To;}n] ca /fHo nufot o; If]qdf sfd
ug]{ gful/s ;dfh / ;/f]sf/jfnfx¿n] dlxnfdfly eO/x]sf lx+;f cGTosf nflu ljutb]lv
nfu" ul/Psf gLlt lgod, ul//x]sf k/Dk/fut sfddf kl/jt{g ul/ gofF / ;do cg';f/sf
cleofgx¿ ;~rfng ug'{kg]{ cfjZostf 68sf/f] b]lvG5 .
k|fSsyg
8
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
dlxnfdfly x'g] cg]s k|sf/sf lx+;fx¿ ;fj{hlgs ?kdf aflx/ cfpg ;s]sf 5}gg . lx+;f
ef]u]sf t/ sfg"gL k|lqmofdf hfg g;s]sf jf guPsf / To;sf] cg]s k|efjx¿;Fu h'Wb}
cfO/x]sf 36gfx¿sf] b:tfj]hLs/0fdf cGj]ifLn] ljz]if e"ldsf v]Nb} cfO/x]sf] 5 . cf]/]s
g]kfn / cGj]ifLn] ;f]xL e"ldsfsf] lg/Gt/tf o;kfnL klg sfod /fv]sf] 5 . cl3Nnf
jif{x¿emF} o;jif{ klg cf]/]s g]kfndf clen]vLs/0f ul/Psf hDdf !#!( dlxnf lx+;fsf
36gfx¿df ;a}eGbf a9L 3/]n' lx+;fsf 36gfx¿ /x]sf 5g . of] tYofÍn] ;du| g]kfnL
dlxnf sxfF / sf]af6 w]/} c;'/lIft 5g pQm cj:yfsf] lrq0f u/]sf] 5 . tYofÍ cg';f/
3/kl/jf/ hxfF dlxnfn] ;aeGbf a9L ;'/Iff, dfof kfpg' kg]{ xf] ToxFL dlxnfx¿ ;a}eGbf
w]/} c;'/lIft 5g . of] cj:yfn] clxn];Dd ;dfhdf :yflkt d"No dfGotfx¿n] dlxnf /
k'?ifdf x]g]{ lje]bsf/L b[li6sf]0fnfO{ k|i6 kf/]sf] 5 .
b]zdf :yfgLo txsf] pkl:ylt;Fu} hgtfn] cfˆgf] 3/b}nf]df g} /fHosf] pkl:yltsf] cg'ej
ug{ yfn]sf 5g . ;d'bfodf /x]sf dlxnfsf ;jfnx¿nfO{ :yfgLo txb]lv lg0ff{os txdf
k'¥ofpg / gLltut ?kdf ;Daf]wg ug{sf nflu tyf ;fdflhs, cfly{s, /fhg}lts /
;f+:s[lts ?kdf ;dfhdf /x]sf lje]bk"0f{ ;+/rgf / d"No dfGotfsf cfwf/df ul/g] Jojxf/
x¿df kl/jt{g ul/ ;d'bfo b]lv g} dfgjclwsf/ / ;dfg Jojxf/ ;lxtsf] ;dfh lgdf{0f
ug{ ;Ifd ePdfq dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cGTo x'g ;Sb5 .
;dfhsf x/]s ;+/rgfdf h/f] uf8]/ a;]sf] lkt[;QfTds d"No dfGotf / ;f]Fr g} dlxnf
dfly x'g] lx+;fsf] k|d'v sf/s tTj xf] . h;sf] sf/0f aif]{gL xhf/fF} dlxnfx¿ ljleGg
:j?k / cfofddf lx+;f v]Kg afWo agfOPsf 5g . c1fgtf, ;fdflhs c;xof]u, 8/
wDsL, OHhtsf] gfddf df}gtf, ck/fwdf /fhgLlts/0f, u}/sfg"gL d]nldnfk cflbsf sf/0f
cem} klg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿ aflx/ cfpg ;s]sf 5}gg . aflx/ cfPsf
sltko 36gfx¿ cg';Gwfgsf] cefj, ;fdflhs c;xof]u, kLl8tsf] c;'/Iff, cfly{s tyf
/fhgLlts rnv]nsf sf/0f kLl8tn] sfg"gL pkrf/ kfpg ;s]sf 5}gg . lx+;fd'Qm hLjg
9
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
lhpg] jftfj/0f ;'lglZrt ug'{kg{] /fHosf] bfloTj x'Fbfx'Fb} klg o;tkm{ b]lvPsf] pbfl;gtfn]
;fdflhs Gofo k|fKt ug{ cem}klg ;+3if{sf] nfdf] af6f] to ug'{kg]{ h?/L 5 . olt x'Fbfx'Fb} klg
sltko ca:yfdf dlxnfx¿ lx+;fsf 36gfnfO{ cuf8L Nofpg, kL8snfO{ sfg"gL bfo/fdf
Nofpg / Gofod"ns ;dfhsf] ;[hgdf ;xof]u ug{ klg ;Ifd ePsf 5g .
cfkm"dfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿ cGo dlxnfn] ef]Ug' gk/f]; eGg] cfsf+Iffsf ;fy cfkm"dfly
ePsf lx+;fsf] hfgsf/L u/fpg] ;fx; a6'Ng' x'g] ;Dk"0f{ g]kfnL dlxnfx¿k|lt cf]/s g]kfn
ljz]if cfef/ k|s6 ub{5 . ;d'bfo:t/df lqmofzLn /x]/ dlxnf dfgj clwsf/sdL{x¿ h;n]
cfkm"dfly kg{] hf]lvd / r'gf}ltsf] k/jfxlagf, dlxnf dfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿nfO{
aflx/ Nofpg ug'{ePsf] ;fx;, w}o{ / sfdsf] ;Ddfg ub{} cfkm"n] clen]vg u/]sf 36gfx¿
cf]/]s g]kfnsdf k7fpg' x'g] ;Dk'0f{ dlxnf clwsf/sdL{x¿ k|lt cf]/]s g]kfn ljz]if cfef/
k|s6 ub{5 .
dlxnf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ uf]kgLotf / ;+j]bgzLn tl/sfn] b:tfj]hLs/0f ug{ ;3fp
k'¥ofpg' x'g] cf]]/]s g]kfnsf ;Dk'0f{ zfvf sfof{nosf tYofÍ Joj:yfkg zfvfdf /x]/ sfo{
ug]{ ;xsdL{ ldqx¿nfO{ wGojfb lbg rfxG5' . ;fy} dlxnf lx+;fsf] 36gfx¿ clen]vLs/0f
tyf k|efljtsf Gofosf nflu ;lqmo e'ldsf lgjf{x ul//xg' ePsf] ;Dk'0f{ lhNnfsf
;+of]hsx¿, sfo{qmd clws[tx¿, ;fdflhs kl/rfnsx¿, dgf]ljdz{stf{x¿k|lt ;+:yf
ljz]if cfef/ k|s6 ub{5 . ;fy} cf]]/]s g]kfnsf] tYofÍ Joj:yfkg zfvfdf /x]/ dlxnf
lx+;fsf 36gfx¿nfO{ uf]kgLotf / ;+j]bglzn tl/sfn] b:tfj] hLs/0f ug{ ;3fp k'¥ofpg'x'g]
cf]]/]s g]kfnsf ;Dk"0f{ zfvf sfof{nosf M uf]df e08f/L -df]/Ë_, clgtf rf}w/L l;/xf_,
/f]hlng s'df/L l;+x -wg'iff_, ljGb' zdf{ -bfË_, hosnf rf}w/L -s}nfnL_, l;h{gf bg'jf/
-pbok'/_, ;kgf yfkf -l;Gw'nL, b'uf{ ahufFO{ -?s'd_ nfO{ xfdL wGojfb lbg rfxG5f+} . o;
k':tsdf tYofÍ k|zf]wgdf ljz]if e'ldsf lgjf{x ug'{x'g] cf]/]s s]lGb|o sfof{nosf ;'nf]rgf
10
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
vgfn, b'uf{ l;hfklt, ufl8{sf ah|frfo{ / /d]z e08f/LnfO{ ;+:yf wGojfb 1fkg ub{5 .
o; k':ts tof/Lsf nflu ;+of]hgsf] e"ldsf lgjf{x ug'{x'g] cf]/]s g]kfnsf dlxnf lx+;f
lj?4sf] sfo{qmd ;+of]hs ;+lhtf ltlD;gfnfO{ / sfo{sf/L lgb]{zs n'e/fh Gof}kfg]nfO{
ljz]if wGojfb lbg rfxG5' . o:t} u/L o; k':tssf] ;Dkfbg u/L k|sfzgsf nflu ;xof]u
ug'{ePsf]df lj1 s}nfz /fO{nfO{ wGojfb lbg rfxG5' .
dfly pNn]v u/LPsf JolQmx¿afx]s klg cGo y'k|} JolQmx¿sf] ;xof]u / ;xsfo{sf sf/0f
of] k|ltj]bg tof/ ePsf] xf] . o;y{ o; k':ts tof/Lsf nflu k|ToIf / ck|ToIf ¿kn]
;xof]u ug'{x'g] ;Dk"0f{ JolQmx¿nfO{ cf]/]s g]kfn wGojfb lbb} xflb{s cfef/ k|s6 ug{
rfxG5 .
Hof]T;gf df:s]
cWoIf
dlxnf k'g:yf{kgf s]Gb| -cf]/]s_
1
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
!=! g]kfnL ;dfhdf dlxnflj?4sf] lx+;f
ædlxnfdfly x'g] lx+;f n}+lustfdf cfwfl/t jf ln+usf] k|fyldstfsf] cfwf/df x'g] lx+;f xf] .
dlxnf ePs} sf/0fn] dlxnfsf] lj?4df x'g] ;Dk"0f{ lx+;fTds sfo{x¿ dlxnfdfly x'g] lx+;f
x'g . ;+o'Qm /fi6« ;+3 -;g !((#_sf] …dlxnflj?4sf] lx+;f pGd"n ug]{ ;DaGwL 3f]if0ffkqÚdf
pNn]v 5Ù ædlxnf lj?4sf] lx+;f ;fj{hlgs jf lghL lhjgdf ln+usf cfwf/df x'g] lx+;fhGo
sfo{ xf], h;n] dlxnfnfO{ zf/Ll/s, of}ghGo jf dfgl;s Iflt jf kL8f k'¥ofp5 jf k'¥ofpg]
;Defjgf x'G5 . h;cGtu{t To:tf] Iflt jf kL8f k'of{pg] vfnsf wDsL, bafa / :j]R5frf/L
?kdf dlxnfsf] :jtGqtfdf aGb]h ug]{ sfo{ ;d]t kb{5 .Æ
dlxnfdfly x'g] o:tf] lx+;f ;j{q 5 . o"Pg j'dgsf] Ps k|ltj]bgn] b]vfof]Ù æ;+;f/df x/]s
tLgdWo] Pshgf dlxnfn] cfˆgf] hLjgsfndf s'g} g s'g} vfnsf] lx+;f ef]Ug] ub{5 .
dlxnfs} lgs6, ljZjfl;nf] JolQm lx+;fdf ;+nUg kL8s x'g] ub{5Æ .!
g]kfnsf] ;Gbe{df,
@)^* ;fnsf] g]kfn hg;f+lVos tyf :jf:Yo ;j]{If0fåf/f hg;f+lVos k|ZgfjnLsf cfwf/df
;+slnt tYofÍn] dlxnfx¿ clwsf+z 3/leq} zf/Ll/s / of}lgs lx+;faf6 kLl8t x'g] u/]sf]
cf}FNofof] . lkt[;Qf alnof] ePsf] ;dfhdf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] h/f c;fWo} ufl8Psf] /
emfFluPsf] 5 . g]kfnL ;dfh dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] h/f ufl8Psf] / emfFluPsf] lkt[;QfTds
;dfh xf] . hxfF dfgj clwsf/sf] ljZjJofkL 3f]if0ffkq, wf/f ! n] æ;a} dflg;x¿ hGdhft
:jtGq / dof{bf tyf clwsf/df ;dfg x'G5GfÆ eg]/ k|Tofe"t u/]sf] ;dfg clwsf/ nfu"
ug{ cg]s ;+/rgfut tuf/}tuf/fx¿ oqtq 5g . To;}n] clxn];Dd ul/Psf hlt klg
dlxnf lx+;f Go"gLs/0f, ltgsf ;dfwfgs]G›L lqmofsnfk / ;dfwfgsf pkfox¿n] dlxnf
lx+;flj?4 cfjfh p7fpg] ;+:s[ltsf] ljsf; u/]klg dlxnf lx+;fdf sdL eg] Nofpg ;s]sf]
5}g . ljleGg k|s[ltsf r/0fut ;+3if{kZrft lgld{t P]g–sfg"gx¿sf] Jojxfl/s sfof{Gjo
klg k|efjsf/L x'g ;s]sf] 5}g .
kl/R5]b ! kl/ro
!
http://www.unwomen.org/en/news/in-focus/eng-violence-against-women/
2
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
g]kfn ljleGg cGt/fl{i6«o dfgj tyf dlxnf clwsf/;DaGwL sfg"gx¿sf] kfngstf{ xf] . cem,
g]kfnsf] ;+ljwfg, @)&@ n] dlxnf lx+;fnfO{ ck/fw dfgL ;f]xLadf]lhdsf] sfg"gL b08–;hfo
x'g] s'/f lglb{i6 u/]sf] 5 . d'n'sL P]g Pj+ c? ljleGg P]gsf Joj:yf ul/Psf 5g . dlxnf
lx+;f;DaGwL ljz]if P]gsf k|fjwfgx¿ ;d]t 5g . tL P]g / sfg"gsf] sfof{Gjogsf nflu
k|lqmof / lgodx¿ lgwf{/0f ul/Psf ljlgodx¿sf] Joj:yf ePsf] 5 . dlxnf lx+;f;DaGwL
k|fjwfgx¿– 3/]n' lx+;f -s;'/ tyf ;hfo_ P]g, @)^^, 3/]n' lx+;f -s;'/ tyf ;hfo_
lgodfjnL, @)^&, n}+lus lx+;f pGd"ng sf]if -;~rfng_ lgodfjnL, @)^^, n}+lus ;dfgtf
P]g, @)^#, j}jflxs anfTsf/ P]g, @)^#, dlxnf lj?4 x'g] ;a} k|sf/sf] e]befj pGd"ng
ug]{ dxf;lGwsf] P]lR5s k|n]vsf] cg'df]bg, ;g @))&, dfgj j]rljvg -lgoGq0f_ P]g ;g
!(*^ nfO{ k|lt:yfkg ug{ ag]sf] dfgj j]rljvg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ P]g, ;g @))&,
sfo{:yndf x'g] of}ghGo b"j{ojxf/ -lgjf/0f_ P]g, @)&! cflb /x]sf 5g .
;fydf, dlxnflj?4 x'g] lx+;f;DaGwL u}/;/sf/L tyf ;/sf/L of]hgf Pj+ sfo{qmdx¿
jif]{gL ;~rfng x'Fb} cfPsf 5g . dlxnf lx+;f /f]Sg >d, ;|f]t, ;do, 1fg/;Lksf] nufgL
Pj+ kl/rfng ul/b} cfOPsf] 5 . x/]s If]qx¿df dlxnf ;xeflutf, ;lqmotf / x:tIf]k
t'ngfTds ?kdf a9b} uPsf] 5 . :yfgLo tyf k|b]zLo lgjf{rgdfkm{t gLlt lgdf{0f ug]{
txdf ljljw k[i7e"ld / ;fdflhs ;d"xsf dlxnfx¿sf] pkl:ylt aflSnPsf] 5 . clxn],
;+3Lo ;+;bdf ##=% k|ltzt, k|fb]lzs ;efx¿df #$ k|ltzt / :yfgLo lgsfox¿df $!
k|ltzt km/s km/s hft hftLo k[i7e"ldsf dlxnfx¿ ;+nUg 5g .@
of] nfdf] ;dosf]
;+3if{sf] andf k|fKt pknAwL xf] .
t}klg, of] ;xeflutf dlxnf xsclwsf/ k|flKt / lx+;f /f]syfdsf] nflu ;ayf]s xf]Og . dlxnf
xsclwsf/ k|flKt / dlxnflj?4sf] lx+;f /f]syfdsf] cfwf/ lgdf{0ftkm{sf] ofqfdf Ps v'l8snf
kf/ ug{' ;/x dfq} xf] . To;n] g]kfnL ;dfhsf] n}+lus c;dfgsf] vf8n k'g]{tkm{sf] Ps ;'vb
ofqfsf] ;+s]t dfq} u5{ . dlxnf dfly x'g] lx+;f 36bf] 5 eGg] cfwf/ xf]Og . ;du|tfdf d'n'ssf]
n}+lus ljsf;sf] j:t'l:ylt x]bf{, ;g @)!% sf] ;+o'Qm /fi6« ljsf; sfo{qmd -o"Pg8LkL_sf]
n}+lus ljsf; ;"rs -GDI_ cg'?k g]kfn sd dfgj ljsf; ug]{ ju{df cyf{t ljZjsf] !$% cf}F
@
IFES (International Foundation For Electoral Systems) Nepal. 2018. “A Year of Elections in Nepal: Implementing a Federal
and Inclusive Constitution.” ( www.ifes.org/news/year-elections-nepal-implementing-federal-and-inclusive-constitution).
3
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
:yfgdf kb{5 . PlzofnL d'n'sdWo] ;a}eGbf sd n}+lus ljsf; ePsf] b]zsf] ;"rLdf kb{5 .
o; lx;fan] klg dlxnf lx+;f 36bf] 5 eGg] cfwf/ e]l6b}g .
;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfox¿df dlxnf lx+;fsf u'gf;f / ph'/L ug]{ qmd eg] a9]sf]
5 . t/ Gofosf] vf]hLdf To;/L ph'/L k/]sfdWo] ;xh / r':t k|lqmofaf6 Gofo k|fKt ePsf
36gfx¿ gu0o g} e]l6G5g . cem, lx+;fTds sfo{sf] k|efj / b'ikl/0ffdx¿ ;fj{hlgs
eO;Sbf ;d]t kLl8tnfO{ sfg"gL 3]/fdf NofP/ s;"/ tf]Sg ;lsg] txsf] ;xh jftfj/0f
ag]sf] 5}g . 5fgljg / tYo k|df0f h'6fpg], k|dfl0fs/0f ug]{ k|lqmof kLl8tsf] nflu Hofb}
emGeml6nf] / af]lemnf] ePsf] u'gf;fx¿ k|z:t} e]l6G5g . To:tf lx+;fTds sfo{ Jojxfl/s
tj/df /f]syfd / ;dfwfg ug{ ljBdfg sfg"gL ;+oGq / Goflos k|lqmof kLl8td}qL aGg
;s]sf 5}gg . df}h'bf P]g sfg"gåf/f Gofo k|fKt ug{ ;lsg] lemgf] cfzfs} e/df lx+;fsf
lj?4df cfjfhx¿ ;fj{hlgs eO/x]sf 5g . k"j{ k|wfgGofowLz ;'zLnf sfsL{sf] dlxnf
lx+;f;DaGwdf d'6' sfFKg] tYox¿ km]nf k/]klg lkmtnf] cg';Gwfgsf sf/0f lx+;fTds sfo{
u/]sf] 7x/ x'g ;Qm}gg#
eGg] egfO{n] xfd|f] ;dfhsf] hl6ntf / sfg"gL ;Ldfsf] jf:tljstf
csNkgLo 5 eGg] s'/fsf] ;+s]t u5{ .
oL ljleGg sfg"gL k|fjwfg, u}/;/sf/L tyf ;/sf/L k|oTg / dlxnfx¿sf] a9bf] cfjfh /
x:tIf]ksf] afah'b klg ;dfhsf] x/]s tx, ju{, hfthftLotf / e]udf dlxnf lx+;f lsg
plQs} df}nfpFbf] 5 < of] ;a}sf] nflu plQs} ;f]rgLo / uDeL/ k|Zg xf] . dlxnflj?4 x'g]
lx+;f emfFluO/xg'n] k|i6 kf5{ . Ps, ;dfhdf h/f ufl8Psf] dlxnf lx+;f / clt c;Gt'lnt
n}+lus zlQm ;DaGwsf nflu df}h'bf sfg"gL Joj:yf, ;/sf/L Pj+ u}/;/sf/L of]hgf /
sfo{qmdx¿ kof{Kt xf]Ogg . ;+/rgfut / k|lqmofut tj/df klg pko'Qm ;fljt x'g ;s]sf
5}gg . ;g @)#) ;Dddf lbuf] ljsf;sf nIox¿ xfl;n ug]{ Pp6f dfgssf] ?kdf …n}+lus
;dfgtfsf] ;'lglZrttf / dlxnf ;zlQms/0fÚ Ps k|fylds Ph]08f aGg'n] klg dlxnfdfly
ePsf] lje]b, c;dfgtf / lx+;fsf] ljifosf] ufDeLo{tf / ltgsf] ;+jf]wgsf] clgjfo{tfsf]
k'li6 u5{ . csf]{, lkt[;Qfdfkm{t k'?ifn] dlxnfsf] of}lgstf, zl//, >d, e"ldsf, ;f]r,
ljjfx, k|hgg zlQmb]lv p;sf] JolQmut–kfl/jfl/s–;fdflhs–Jofj;flos ;DaGw, klxrfg
/ sfo{If]qnufotsf s'/fx¿dfly clwsf/ / lgoGq0f sfod /fv]sf] 5 eGg] s'/f 5n{+u kf5{ .
#
sfsL{sf] …dlxnf lx+;f / ;dfwfgÚ zLif{ssf] n]v, sflGtk'/, @)&$ ebf} $ .
4
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
lkt[;QfTds ;dfhdf dlxnfnfO{ dfgjsf] ?kdf eGbf k'?ifsf] …;xfosÚ / …;DklQÚsf] ?kdf
u|x0f ul/Psf] 5 . dlxnfdfly / dlxnf;Fu ul/g] Jojxf/ jf b"Jo{jxf/sf] JofVof, kl/efiff /
l:jsfo{tf klg lkt[;QfTds ;f]r / cEof;n] lgwf{/0f ul/lbPsf] 5 . cfheGbf !( jif{ cl3
…n}+lustf / GofowL;Úaf/]sf] Ps cWoog k|ltj]bgdf GofowLzx¿n] ækTgLnfO{ Psb'O{ yKk8
xfGg'nfO{ qm'/tf eGg g;lsg] / slxn]sfxLF of] cfjZos x'g hfg]Æ wf/0ff /fv]sf lyP .$
To;Ptf g]kfnL ;dfh /fhgLlts / ;fdflhs ?kdf kl/jt{g ePklg dlxnf lx+;f;DaGwL
cvaf/sf ;dfrf/, n]vx¿n] dlxnfk|ltsf] o:tf] ;f]rdf kl/jt{g cfPsf] b]vfpFb}gg . a?,
k'?ifTj, lkt[;QfTds ;f]r / Jojxf/sf] kl/jt{gsf] ult ;':t 5 eGg] b]vfpF5g . k'/ftg
lkt[;QfTds ;f]rcg'?k ;fdflhs–;f+:s[lts ;+lxtfsf] Jofks cEof;df g]kfnL ;dfh
cem}klg cEo:t 5 . ;f]xLcg'?ksf P]g sfg'gL k|fjwfgx¿ agfO kfngf ul/Psf 5g .
To:tf P]g sfg"gx¿sf] lgdf{0fn] lkt[;QfnfO{ kfl/jfl/s ;+/rgfaf6 /fHo ;+/rgfdf lj:tf/
uof]{ . h;nfO{ gf/LjfbL ;]/f tfdfªn] …kfl/jfl/s lkt[;QfÚ …/fHo lkt[;QfÚdf ;of]{ eg]sL
l5g .%
To; lx;fan] ;}4flGts, g}lts, df}lvs / sfg"gL tj/df dlxnf lx+;f …untÚ xf] eGg]
cy{ /fV5 . oyfy{df eg] nfdf] ;dob]lvsf] lkt[;QfTds ;f]r / Jojxf/df cEo:t ;dfhsf]
b}lgs lqmofsnfkdf Tof] …untÚ Jojxf/ g} xfjL x'gk'U5 . x/]s ;d'bfo / ;dfhsf] n}+lus
zlQm ;DaGwleq …untÚ sfo{dfkm{t dlxnfnfO{ clwgdf /fVg] cEof;n] g} k|>o kfPsf] 5 .
lghL jf ;fj{hlgs :yndf xf]; dlxnfdfly b'Jo{jxf/, e]befj / lx+;f x'g'nfO{ dlxnfs} bf]if
ePsf] / Tof] dlxnfs} dfq d'2fsf] ?kdf x]l/g', kLl8tnfO{ eGbf cf/f]lkt ;xh ;dfh sfod
/xLx/g' ToxL ;f]rcGtu{tsf] Jojxf/ xf] . …n}+lustf / GofowL;Úaf/]s} cWoog k|ltj]bgdf
pNn]v 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fdf dlxnf cfkm} efuLbf/ 5g eGg] s'/fdf ^^ k|ltzt
GofowLzx¿n] ljZjf; u5{g . …e8lsnf] klx/gÚ dlxnf / of}g lx+;f lgDTofpg] sf/0f x'G5
eG7fGg] ^( k|ltzt GofowLz 5g .^
dlxnf lx+;fdf dlxnfs} rl/q, kljqtf / ;du|df
of}lgstfnfO{ s]G› agfP/ pg}nfO{ …sn+lstÚ ug]{ k|rng lkt[;Qfåf/f lgld{t / lgb]{lzt 5 .
o:tf] cj:yfdf ck/fw x'g} glbg], dlxnfdfly x'g] lx+;f /f]syfd ug]{, Ifltk"lt{, k'g:yfkgf
tyf ;+/If0fsf] bfloTj lgjf{x ug{ clgR5'stf jf c;d{ytfsf] sf/s klg dlxnf g} x'g eGg]
e|d l;h{gf ul/G5 .
$
;g @))) df k|sflzt gf/fo0f a]Naf;] / ;'r]t Kofs'/]nsf] …A Study on Gender and JudgesÚ af6 .
%
;g @))@ df k|sflzt …State of NepalÚ gfds k':tsdf ;d]l6Psf] tfdfªsf] The Politics of …Developing Nepali WomenÚ zLif{ssf] n]vaf6 .
^
;g @))) df k|sflzt gf/fo0f a]Naf;] / ;'r]t Kofs'/]nsf] …A Study on Gender and JudgesÚ af6 .
5
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
To:t}, ;+/rgfut sdhf]/L 9fs5f]k ug{ ;+j}wflgs / df}h'bf sfg"gn] lbPsf] clwsf/sf]
pkef]u ug{ dlxnfx¿ c;Ifd 5g eGg] cfIf]k af]Sg / af]sfpg klg dlxnfx¿nfO{ g} afWo
kfl/OG5g . ztflAbcf}F k'/fgf] lkt[;QfTds ;f]r / n}+lus ?kdf lje]bsf/L d"No÷dfGotf /
Jojxf/df rn]sf] d'n'sdf dlxnf;Fu ePsf] hfgsf/L / 1fgn] dfq} xs–clwsf/sf] bfaL ug{
/ ltgsf] pkef]u ug{ sfkmL x'Fb}g . dlxnf lj?4sf] lx+;fdf ;fdflhs Pj+ sfg"gL Gofosf]
af]w ug{ / u/fpgsf] nflu kLl8t cg's"n jftfj/0f l;h{gf ug{' klg plQs} cfjZos 5 .
dlxnfsf] cfˆgf] zl//df cfˆg} clwsf/ :yflkt ub}{ n}+lus lje]b, lx+;f / zf]if0f;Fu n8g]
;|f]t÷;fwg÷1fg / PstfeGbf ;+/rgfut / ;+:yfut cj/f]wx¿ alnof 5g . h;n]
dlxnf lx+;flj?4sf] j[xt ;+3if{sf] lg/Gt/tf, ckl/xfo{tf / pkb]otfsf] dfu u5{g . d"ntM
Goflos ;dfh / /fi6« lgdf{0fsf cjojx¿, lbuf] ljsf;, :yfoL Pj+ jf:tljs zflGt, n}+lus
;dfgtfsf cfwf/tTjx¿ ;'b[9 / ;jn x'g' h?/L 5 . oL cjojx¿ ;jn x'gsf] nflu
n}+lustfdf cfwfl/t lje]b, c;dfgtf, lx+;f / zf]if0fsf] cGTo ul/g' cTofjZos 5 .
dlxnfdfly x'g] lx+;f /f]syfd ug{ ;Dk"0f{ dlxnf tyf dfgj clwsf/sf nflu lqmofzLn
JolQm, gful/s ;dfh, /fhgLlts Pj+ ;fdflhs ;+3;+u7g / ;d'bfout cfjfhx¿sf]
;xsfo{ / ;fem]bf/Ltfsf] vfFrf] 5 . lx+;f /f]syfdsf] nflu lx+;fsf oyfy{ j:t'l:yltsf]
dfkg cfwf/e"t clgjfo{ zt{ xf] . lx+;fsf jf:tljs tYo tYofÍsf] cg'knAwtfn] dlxnf
clwsf/sdL{x¿sf lgldQ dfq} x}g /fHo, ;/sf/ / /fhgLlts bnx¿sf] gLlt lgdf{0f,
of]hgf th{'df, ltgsf] sfof{Gjog / nlIft sfo{qmdx¿ ;~rfng ug{df cK7of/f] kfb}{ cfPsf]
5 . lx+;fsf oyfy{ j:t'l:yltsf] dfkg ug]{ cfwf/e"t tYo tYofÍ lgdf{0f ug{' dlxnf lx+;f
/f]syfd sfo{nfO{ cl3 a9fpg' xf] eGg] . To;}n] cf]/]s g]kfnn] dlxnf lx+;fsf 36gfs]G›L
tYofÍ ;+sng sfo{nfO{ lgoldt / lg/Gt/ ub}{ cfO/x]sf] 5 .
!=@ cGj]ifLM dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{
cGj]ifL g]kfnsf dlxnfdfly jif{el/ ePsf lx+;fsf 36gfx¿ ;+slnt, c+lst Pj+
ljZn]if0f;lxtsf] Ps dxTjk"0f{ jif{ k':ts xf] . ;e]{If0fdf cfwfl/t of] k':ts cf]/]s g]kfnn]
;g @))* af6 jif]{gL k|sfzg ub}{ cfO/x]sf] 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿sf]
gS;fÍg ug]{, ;/f]sf/jfnf Pj+ ;DalGwt lhDd]jf/ lgsfo;dIf dlxnf lx+;fsf jf:tljstf
k|:t't u/L cfjZos sbd rfNg bafa ;[hgf ug]{ p2]Zon] cGj]ifL k|sfzg, ljt/0f Pj+
6
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
k|rf/k|;f/ sfo{nfO{ k|fyldstfsf ;fy lg/Gt/tf lbFb} cfOPsf] 5 . cGj]ifLn] ljleGg e"–
efudf a;f]af; ug]{ leGg–leGg ;fdflhs ;d"x / ;d'bfosf dlxnfx¿dfly eO/x]sf] lx+;f,
ltgsf] :j?k / To;sf k|efjx¿af/] hfgsf/L lbG5 .
dlxnfdfly x'g] cg]s k|sf/sf lx+;fx¿ ;fj{hlgs ?kdf aflx/ cfpg ;s]sf 5}gg .
g]kfnsf] Gofo k|0ffnLn] kLl8tx¿nfO{ k"0f{tM Gofo lbG5 eGg] s'/fsf] ljZjf;lgotf cfh{g
ul/;s]sf] 5}g . To;}n] klg w]/} kLl8tx¿ Goflos k|lqmofdf hfg lxlRsrfpg] u/]sf 5g .
lx+;faf6 d'Qm x'gsf] nflu kLl8t k'Ug] klxnf] ynf] Goflos lgsfo x'g ;s]sf] 5}g . lx+;f
ef]u]sf t/ sfg"gL k|lqmofdf hfg g;s]sf jf guPsf / To;sf] cg]s k|efjx¿;Fu h'Wb}
cfO/x]sf 36gfx¿sf] b:tfj]hLs/0fdf cGj]ifLn] ljz]if e"ldsf v]Nb} cfO/x]sf] 5 . cf]/]s
g]kfn / cGj]ifLn] ;f]xL e"ldsfsf] lg/Gt/tf o;kfnL klg sfod /fv]sf] 5 . k':tsdf
k|:t't lx+;fsf tYo–tYofÍx¿n] xfd|f] hl6n ;fdflhs ;+/rgfleqsf ;a} kf6fx¿ s]nfpg]
kof{Kt cfwf/ glbPklg dlxnf lx+;fsf d"n :j?k, k|j[lQ / To;sf] k|efjx¿af/] Ps txsf]
;"rgf k|jfx ug{ ;Ifd 5 eGg]df cf]/]s g]kfn ljZj:t 5 . ;fy} dlxnf lx+;f /f]syfd /
;dfwfgsf lgldQ rflng'kg]{ sbdx¿ klxNofpgsf] nflu cGj]ifL Ps pkof]uL b:tfj]h
x'g]5 eGg] ck]Iff /fVb5 .
!=# 36gf ;+sng cjlw / If]q
k':tsdf ;dfj]z ul/Psf tYofÍ >fj0f @)&% b]lv c;f/ @)&^ ;Ddsf] ;do cjlwdf
;+sng ul/Psf] xf] . o;leq dlxnfdfly ePsf ! xhf/ # ;o !( j6f lx+;fsf 36gfx¿
;dflji6 5g . k':tsdf tYofÍx¿sf] ljZn]if0f;d]t k|:t't ul/Psf] 5 . cf]/]s g]kfnn]
;+sng u/]sf] tfhf tYofÍsf] cnfjf o;leq ljleGg /fli6«o :t/sf kqklqsfdf k|sflzt
36gfx¿ ;d]tnfO{ ;d]l6Psf] 5 . /fli6«o :t/df k|sflzt kqklqsfx¿af6 hDdf % ;o
() j6f 36gfx¿ ;+sng ul/Psf] 5 .
!=$ cWoogsf] ;Ldf
of] ;e]{If0f d"ntM cf]/]s g]kfn / dlxnf dfgjclwsf/ /Ifs ;~hfnsf] sfo{If]q, kx'Fr
/ hfgsf/Ldf cfwfl/t /x]sf] 5 . ljleGg lhNnfx¿df ;d'bfo:t/df sfo{/t dlxnf
dfgjclwsf/ /Ifsx¿sf] clen]vLs/0f, :ynut cg';Gwfg, ;+:yfn] pknAw u/fPsf]
7
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
;'/lIft cfjf;, sfg"gL k/fdz{ tyf ;xof]u, :jf:Yof]krf/ nufotsf ;]jfx¿dfkm{t tYofÍ
;+sng ul/Psf] 5 . yk lj:t[t tYofÍsf nflu /fli6«o kqklqsfdf k|sflzt 36gfnfO{
klg ;dfj]z ul/Psf] 5 . k':tsdf g]kfnsf & j6} k|b]zdf ePsf dlxnf lx+;fsf 36gfx¿
;d]6g] k|oTg ul/Psf] ePklg o;n] ;du| g]kfnsf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] tYo /
k|j[lQnfO{ ;d]6g ;Sb}g . oBlk g]kfnsf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cj:yf, :t/ / :j?ksf]
jf:tljs lrq0f eg] ub{5 .
oxfF k|:t't tYofÍn] g]kfnsf x/]s ;d'bfo / ;d"xsf dlxnfdfly lx+;f x'g] tYo phfu/
u/]sf] 5 . ;fy} To:tf lx+;f x'g'sf] sf/s tTjx¿ ;d'bfo / ;d"xx¿sf] a;f]af;sf] If]q,
;fdflhs–;f+:s[lts k|rng / d"No–dfGotf, n}+lus ;DaGw, cfly{s, z}lIfs, /fhgLlts
:t/ cflbåf/f lgwf{l/t x'G5g eGg] s'/f;Fu klg cf]/]s g]kfn ;xdt 5 . oBlk ;Lldt ;|f]t,
;fwg / k|fljlws sf/0fj; tL kIfx¿sf] ljZn]if0f ug]{ ;lsg];Ddsf] cj:yf ;[hgf ug{
c;dy{ 5f}F . oBlk cfufdL ;e]{If0fsf] qmddf oL kIfx¿;d]tnfO{ ;d]6]/ nfg' cfjZos
/x]sf] s'/fdf xfdL ;xdt 5f}F . h;n] ubf{ dlxnf dfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿sf] cg]s
cfofdx¿;d]t aflx/ Nofpg ;lsg]5 eGg] ljZjf; lnPsf 5f}F .
!=% cWoog ljlw
of] d"ntM cf]/]s g]kfnsf] ;|f]t–;fwg / hgzlQmåf/f ;DkGg Ps ;e]{If0f xf] . ;"rgf
;+sngsf] nflu …n}+lus lje]bdf cfwfl/t dlxnf lx+;f 36gf ;+sng kmf/dÚsf] k|of]u
ul/Psf] 5 .
;"rgf ;Íngdf Ps?ktf
36gf clen]vLs/0fdf Ps?ktfsf nflu n}+lus lje]bdf cfwfl/t dlxnf lx+;f 36gf ;+sng
kmf/dsf] cfwf/df ;"rgfx¿ ;+sng ug]{ ul/Psf] 5 . kmf/ddf dlxnf lx+;f;DaGwL 36gfsf]
hfgsf/L, lx+;fsf c;/x¿nfO{ ;+VofTds / ljj/0ffTds kmDof{6df ;+sng ul/Psf] xf] .
;a} dlxnfx¿sf nflu ;f]xL kmf/dsf] k|of]u ul/Psf] ePklg ;"rgf ;+sngsf] avt cfPsf
yk ;"rgfx¿nfO{ ;d]t cfjZostfg';f/ ;dfj]z ul/Psf] 5 . To;f] ePklg ;+slnt
;"rgfx¿sf] Ps?ktf sfod /flvPsf] 5 .
8
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
;"rgf ;Íng
cf]/]s g]kfnn] tof/ kf/]sf] n}+lus lje]bdf cfwfl/t dlxnf lx+;f 36gf ;+sng kmf/dsf]
k|of]uåf/f ;+slnt ;"rgfx¿ cf]/]s g]kfn / dlxnf dfgjclwsf/ /Ifs ;~hfnsf bIf
hgzlQmaf6 clen]vLs/0f ul/Psf] 5 . ;+slnt ;"rgfx¿ kLl8t :jo+ tyf 36gf aflx/
Nofpg ;xof]u ug]{ kLl8tsf] kl/jf/sf ;b:ox¿af6 lnOPsf] xf] . cf]/]s g]kfnsf] ljleGg
zfvfx¿n] ;DalGwt If]qsf] tYofÍx¿ ;+sng u/]kZrft sf7df8f}Fl:yt s]G›Lo sfo{nodf
tL ;a}lt/sf tYofÍx¿nfO{ PsLs[t ul/G5 .
tYofÍ k|zf]wg / ljZn]if0f
clen]v ul/Psf 36gfx¿sf] uf]kgLotf sfod /fVb} k|To]s 36gfx¿sf] sf]8 gDa/ /fvL
P;kLP;P; -SPSS_ gfds ;ˆ6j]o/sf] !!=% e;{gdf tYofªsx¿nfO{ ;+ul7t, PsLs[t
/ Jojl:yt ul/of] . pQm ;ˆ6j]o/s} cfwf/df Jojl:yt / PsLs[t 36gf÷tYofÍx¿sf]
ljZn]if0f ul/ of] k':ts tof/ kfl/OPsf] xf] .
cfrf/;+lxtfsf] kfngf
dlxnf lx+;fsf 36gf cfkm}df Hofb} ;+j]bgzLn k|s[ltsf x'g] u5{g . o:tf 36gf ;fj{hlgs
/ ;+sng sfo{ b'a} g} kLl8tsf] xsdf lgs} hf]lvdo'Qm / k|lts"n klg x'g] u5{ . ToxL
;+j]bgzLn tYonfO{ dWogh/ /fVb} ;"rgf ;+sngsf] qmddf lgDg g}lts lhDd]jf/Lsf] lgjf{x
ul/Psf] lyof]M M
—	36gf clen]v ug{'k"j{ ;"rgfbftf÷k|efljt jf k|efljtsf] tkm{af6 hfgsf/L lbg] k"0f{
hfgsf/ JolQmnfO{ ;+sng ul/b} u/]sf] ;"rgfsf] uf]kgLotf sfod /flvg], ;"rgf
;+sngsf] pb]Zo / pkfb]otfaf/]df hfgsf/L k|bfg ul/OPsf] lyof] .
—	;"rgfbftfsf] df}lvs ;xdlt / :jLs[lt clgjfo{ ?kdf lnOPsf] lyof] . gfjfnssf]
xsdf cleefjs jf kl/jf/sf lgs6td xsjfnf jo:s ;b:o jf gft]bf/af6 cg'dlt
lnOPsf] lyof] .
—	k|efljtnfO{ k|lts"n c;/ kfg]{ jf s'g} klg xfgL gf]S;fgL ug]{ u/L ;+slnt ;"rgfsf]
k|of]u gul/g] s'/f :ki6;Fu atfOPsf] lyof] . ;fy} k|fKt ;"rgfnfO{ dlxnf lx+;flj?4sf]
k}/jLsf nflu ljZn]if0f ul/ k|of]u ul/g] hfgsf/L lbOPsf] lyof] .
9
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
—	;"rgf ;+sng / clen]v /fVg] qmddf k|efljtnfO{ c;/ kg]{ vfnsf s'g}klg efiff /
Jojxf/x¿sf] k|bz{g ul/Psf] lyPg .
—	tflnd k|fKt clen]vgstf{x¿dfkm{t ;"rgf ;+sng tyf clen]vLs/0f ul/Psf] lyof] .
;fy} k|efljtåf/f ;"rgf k|fKt ug{sf] nflu JolQmut nfe x'g]u/L s'g} klg j:t' jf
;xof]u k|bfg ul/Psf] lyPg . t/, k|efljtx¿sf] hf]lvd tyf gfh's dgf];fdflhs
cj:yfsf] cfw/df clen]vgstf{sf] l;kmfl/;adf]lhd dgf];fdflhs k/fdz{ / ;'/lIft
cfjf; u[xsf] Joj:yf eg] ul/Psf] lyof] . To:tf k|efljtx¿;Fu dgf];fdflhs ;'/lIft
cfjf; u[xdf dgf];fdflhs k/fdz{ ;]jf k|bfg u/]kZrft ;"rgf lnOPsf] lyof] .
—	36gf clen]vLs/0fsf] ;Dk"0f{ k|lsofdf uf]kgLotfsf] k'0f{to kfngf ul/Psf] lyof] .
10
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b @
@=! sfo{ut kl/efiff
dlxnfdfly x'g] u/]sf lx+;fsf :j¿kx¿ ax'cfoflds 5g . dlxnfdfly x'g] ;a} k|sf/sf
e]befj pGd"ng ug]{ dxf;lGw (CEDAW), dfgj clwsf/ ;DaGwL cGt/f{li6«o b:tfj]hx¿,
/fli6«o sfg"gx¿ Pj+ dlxnf lx+;flj?4sf tyf dfgjclwsf/ ;DaGwL 3f]if0ffkqx¿df
cfwfl/t x'Fb} of] cWoogdf lx+;fsf :j¿knfO{ & efudf juL{s/0f u/L ljZn]if0f ul/Psf] 5 .
s_ lx+;fsf k|sf/
3/]n' lx+;f
3/leq kl/jf/sf Ps ;b:oaf6 cGo ;b:odfly ePsf lx+;fsf 36gfnfO{ 3/]n' lx+;fleq
;dfj]z ul/Psf] 5 . >Ldfg tyf kl/jf/sf cGo ;b:ox¿af6 ePsf s'6lk6, ax'ljjfx u/L
;|f]t–;fwgaf6 jl~rt ul/Psf, 3/lgsfnf, ufnLunf}h, efjgfTds rf]6 k'¥ofpg] sfo{ tyf
ljleGg 8/, qf; b]vfO{ ul/g] dfgl;s lx+;fsf 36gfx¿nfO{ ;dfj]z ul/Psf] 5 .
;fdflhs lx+;f
;dfhsf JolQmx¿af6 ePsf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ ;fdflhs lx+;fleq ;dfj]z ul/Psf]
5 . ;fdflhs lx+;fleq ljz]ifu/L af]S;Lsf] cf/f]kdf dlxnfdfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿,
5'jf5"t, afnljjfx, bfOhf]sf sf/0fn] ePsf lx+;fx¿, dlxnfdfly ;dfhsf JolQmx¿af6
;fdflhs / dfgl;s c;/ kf/]sf 36gfx¿nfO{ ;dfj]z ul/Psf] 5 .
of}lgs lx+;f
dlxnfsf] OR5f ljk/Lt ha/h:tL of}g cËx¿ tyf ;+j]bgzLn c+ux¿df 5'g], ;'D;'Dofpg],
cZnLn zAbx¿sf] k|of]u ug{], lh:sfpg], cZnLn lrq, b[Zo jf lkmNdx¿ b]vfpg] h:tf
36gfx¿nfO{ o; k|ltj]bgdf of}lgs lx+;fleq /flvPsf 5g .
11
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
anfTsf/
anfTsf/, ;fd"lxs anfTsf/ / anfTsf/sf] k|of;nfO{ anfTsf/sf] kl/efiffleq ;dfj]z
ul/Psf] 5 . o;df dlxnfnfO{ nnfOkmsfO jf ha/h:tL zlQm k|of]u u/L ePsf anfTsf/sf
36gfx¿nfO{ ;dfj]z ul/Psf 5g .
dfgj a]rlavg÷cf];f/k;f/
bf;tf, afWofTds >d -aFw'jf dhb"/L jf C0fL agfOPsf JolQmx¿sf] >dnufot_ /
bf;tfk"0f{ Jojxf/sf nflu s'g} klg JolQmnfO{ 8/, wfs b]vfO{, hfnem]n u/L jf zlQm/kbsf]
b'?kof]u u/L sfddf nufpg' / cf];f/k;f/ ug'{ / Ps 7fpFaf6 csf{] 7fpFdf n}hfg' jf
n}hfgsf nflu ;xof]u ug'{ jf cf>o lbg' jf c?åf/f To:tf] sfdsf] lglDt ;xof]u k|fKt
ug'{ a]rlavg xf] . a]rlavg / cf];f/k;f/ tyf a]rlavg / cf];f/k;f/sf] k|of; ePsf
36gfx¿nfO{ o;df ;dfj]z ul/Psf] 5 .
xTof
xTofleq dlxnfnfO{ dg;fok"j{s ljleGg tj/af6 dfl/Psf tyf dfg{] k|of; ul/Psf
36gfx¿nfO{ ;d]l6Psf] 5 .
cfTdxTof
dlxnfdfly x'g] lje]bsf tyf pgLx?dfly ePsf] r/d lx+;fsf sf/0f dlxnfx? dfgl;s
?kdf ljlIfKt eO cfTdxTof ug{ afWo x'g] cj:yf ;d]t xfdLsxfF 5 . lx+;fsf] sf/0f
kLl8tsf kl/jf/n] cfTdxTof u/]sf] 36gfx¿nfO{ klg o;df ;dfj]z ul/Psf] 5 .
cGo
ckx/0f÷j]kQf, cgnfO{gdf ePsf n}+lus lje]bdf cfwfl/t lx+;fsf 36gfx¿nfO{ o;df
/flvPsf] 5 .
v_ k|efljt÷kL8ssf] j}jflxs l:ylt
o; cGtu{t ljjflxt, cljjflxt, Psn, ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f cnu
cnu a:b} cfPsf, sfg"gL Pj+ ;fdflhs /Lltl/jfhcg';f/ ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt hf]8L
;/x ;Fu} a;]sf / kf/kfr's]nfO{ ;d]l6Psf] 5 .
12
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
u_ k|efljt÷kL8ssf ;d"xx¿
lognfO{ lgDglnlvt ;d"xx¿df afFl8Psf] 5 —
kxf8] hghflt M u'?Ë, du/, /fO{, lnDa', ls/fFt, yfdL, 5GTofn, tfdfª, z]kf{, nfdf, ef]6],
g]jf/, lh/]n, ysfnL, /fp6], r]kfª, s';'G8f, bg'jf/ cflb .
t/fO{ hghflt M yf?, /fhj+zL, tfhk'l/of, uGufO{, l;+x, wfg's, lwdfn, ;Gyfn, d'G8f, ;tf/,
emfFu8, bg'jf/, ls;fg, sf]r] cflb .
t/fO{ blnt M rdf/, xl/hg, /fd, d';x/, b';fw, kf;jfg, kf;L, tTdf, vTj], wf]aL, ;/bf/,
lrldbf/, 8f]d, xNvf]/, s';jflbof, sn/, vflts, sf]O/L cflb .
kxf8] blnt M bdfO{, sfdL, ;fsL{, 9f]nL, ufOg], afbL cflb .
t/fO{ u}/blnt M ofbj, t]nL, u'Ktf, sfdt, dnfxf, dxtf], ;fx, 7fs'/, /fhe/, dfnL, s'dL{,
xnjfO{, s]jt, g'lgof, sx/, w]l8of/, wlgof, nf]wf, xhfd, cflb .
a|fXd0f
IfqL
3_ k|efljt÷kL8ssf] k]zfx¿
;/sf/L ;]jf
u}/;/sf/L ;]jf
s[lif tyf kz'kfng
3/of;L sfd
gLlh If]q
b}lgs Hofnfbf/L
Jofkf/ Joj;fo
ljBfyL{
/f]huf/ vf]Hb}
13
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
ª_ k|efljtnfO{ k/]sf c;/x¿
zf/Ll/s c;/
dfgl;s c;/
cfly{s c;/
;fdflhs c;/
r_ k|efljt÷kL8ssf] pd]/
!^ jif{eGbf d'lg
!& b]lv @% jif{;Dd
@^ b]lv #% jif{;Dd
#^ b]lv $% jif{;Dd
$^ b]lv %% jif{;Dd
%^ jif{eGbf dfly
@=@ sfo{sf/L ;f/f+z
cWoogaf6 k|fKt glthf ;ªIf]kdf
@=@=!= ef}uf]lns If]q cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ylt
;+:yfn] clen]v u/]sf hDdf !#!( j6f 36gfx¿sf] ljZn]if0f ubf{ dlxnfdfly ePsf
lx+;fsf 36gfx¿ ;a}eGbf a9L k|b]z gDa/ ! af6 clen]lvs/0f ePsf] 5 . k|b]z gDa/
! af6 $($ j6f lx+;fsf 36gf, k|b]z gDa/ @ af6 #(( j6f, k|b]z gDa/ % af6 @!%,
k|b]z gDa/ & af6 !)! j6f, k|b]z gDa/ # af6 &^ j6f, k|b]z gDa/ ^ af6 #@ j6f /
k|b]z gDa/ $ af6 @ hgf dlxnfdfly ePsf ljleGg k|sf/sf 36gf clen]v ul/Psf] 5 .
@=@=@= lx+;fsf k|sf/x¿
s_ 3/]n' lx+;f
cf]/]s g]kfnn] o; jif{ clen]v u/]sf] hDdf ! xhf/ # ;o !( j6f 36gfnfO{ ljZn]if0f
ubf{ ;a}eGbf a9L dlxnfx¿ 3/]n' lx+;faf6 k|efljt ePsf] kfOPsf] 5 . k|fKt tYofÍsf
cfwf/df o; jif{ ;a}eGbf a9L ^^=&@ k|ltzt -**) hgf_ dlxnfdfly 3/]n' lx+;f ePsf]
14
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
5 . dlxnfx¿dfly lx+;f ug{]x¿dWo] ;a}eGbf a9L cfˆg} >Ldfg / 3/kl/jf/sf ;b:ox¿
x'g] u/]sf] tYo o; jif{sf] tYofs+n] klg b]vfPsf] 5 . () k|ltzt -&() hgf_ dlxnf cfˆg}
>Ldfgaf6 / !) k|ltzt -()_ dlxnf 3/kl/jf/sf ;b:ox¿af6 lx+;fdf k/]sf 5g . o;/L
3/]n' lx+;f vKg afWo dlxnfx¿dWo] !&–@% aif{ pd]/ ;d'xsf #( k|ltzt -##( hgf_ / @^
b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf #* k|ltzt -##& hgf_ /x]sf 5g eg] *& k|ltzt -&^$ hgf_
;fIf/ dlxnf 3/]n' lx+;faf6 k|efljt /x]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 .
v_ ;fdflhs lx+;f
3/]n' lx+;f kl5 ;a}eGbf a9L dlxnf dfly ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . dlxnf dfly
x'g] ljleGg k|s[ltsf lx+;f dWo] ;fdflhs lx+;f klg Ps xf] . o; jif{ ;+sng ul/Psf]
tYofÍsf] cfwf/df x]bf{ !!=(* k|ltzt -!%* hgf_ dlxnfdfly ;fdflhs lx+;f ePsf]
kfOPsf] 5 . To;df %* k|ltzt -(@ hgf_ l5d]sLaf6, !& k|ltzt -@& hgf_ ;fyLaf6,
!^ k|ltzt -@^ hgf_ glhssf] ;fyLaf6, % k|ltzt -* hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6, #
k|ltzt -$ hgf_ ;]jf k|bfos ;+:yfsf JolQmx¿ h:t} k|x/L, :jf:YosdL{ cflbaf6 / ! hgf
dlxnfdfly s'g} klg ;DaGw gePsf] ckl/lrt JolQmaf6 ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
u_ anfTsf/
k|fKt tYofÍsf cfwf/df o; jif{ !)=*$ k|ltzt -!$# hgf_ dlxnfdfly anfTsf/ /
!=#^ k|ltzt -!* hgf_ dlxnfdfly anfTsf/sf] k|of; ePsf] kfOPsf] 5 . anfTsf/sf
36gfx¿dWo] ^$ k|ltzt -(@ hgf_ dlxnfdfly l5d]sLaf6, !# k|ltzt -!* hgf_
;fyLaf6, !) k|ltzt -!$ hgf_ dlxnf cfkm"n] cfTdLo 7fg]sf ;fyLaf6, & k|ltzt -!)
hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6, # k|tzt -$ hgf_ ;]]jf ;]jf k|bfosaf6, @ k|ltzt -# hgf_
lzIfsaf6 / ! k|ltzt -@ hgf_ cljjflxt t/ ;+u} a;]sf ;fyLaf6 dlxnfx¿dfly anfTsf/
ePsf] tYofÍ ;+sng ePsf] 5 . k|efljt dlxnfx¿dWo] ;a}eGbf a9L $* k|ltzt -^(
hgf_ anfTsf/sf 36gfx¿ !^ jif{d'lgsf aflnsfdfly ePsf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 .
3_ of}lgs lx+;f
o;jif{ $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5, h;dWo]
;a}eGbf a9L #& k|ltzt -@# hgf_ of}lgs lx+;fsf 36gf l5d]sLaf6 ePsf] kfOPsf] 5 .
15
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
To;}u/L #! k|ltzt -!( hgf_ dlxnfn] cfTdLo ;fyL 7fg]sf JolQmx¿af6, !) k|ltzt
-^ hgf_ lzIfsaf6, ^–^ k|ltzt -$–$ hgf_ cljjflxt t/ ;+u} a;]sf ;fyLaf6 / ;]jf
k|bfos JolQmx?af6 ;fy} %–% k|ltzt -#–# hgf_ dlxnfdfly kl/jf/sf ;b:o / ;fyLaf6
of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . 36gfnfO{ x]bf{ ;fIf/ dlxnfx¿dfly *( k|ltzt / !&–@%
jif{ pd]/ ;d"xsf #! k|ltzt -!( hgf_ dlxnfdfly of}lgs lx+;f a9L ePsf] kfOPsf] 5 .
ª_ xTof
o;jif{ ;+sng ul/Psf tYofÍsf cfwf/df )=&^ k|ltzt -!) hgf_ dlxnfsf] xTof ePsf]
5 eg] )=^! k|ltzt -* hgf_ dlxnfdfly xTofsf] k|of; ePsf] kfOPsf] 5 . xTofsf
36gfdWo] %) k|ltzt -% hgf_ kl/jf/sf ;b:ojf6, $) k|ltzt -$ hgf_ l5d]sLaf6 /
!) k|ltzt -! hgf_ sf] xTof ePsf] kfOPsf] 5 . ;fIf/ &% k|ltzt dlxnfsf] xTof ePsf]
5 eg] !&–@% pd]/ ;d"xsf $) k|ltzt -$ hgf_ / @) k|ltzt -@ hgf_ !^ aif{eGbf sd
pd]/sf aflnsf / ;f]xL k|ltztdf @–@ hgf qmdzM @^ b]lv #% / #^ aif{ eGbf dfly pd]/
;d'xsf dlxnfsf]] xTof ePsf] kfOPsf] 5 .
r_ a]rlavg
)=^! k|ltzt -* hgf_ dlxnf o; jif{ a]rlavgdf k/]sf tyf )=%# k|ltzt -& hgf_
dlxnfdfly a]rlavgsf] k|of; ePsf] kfOPsf] 5 . ;a}eGbf a9L #*–#* k|ltzt -#–@ hgf_
;fyL / ;]jf k|bfos JolQmaf6 dlxnf tyf aflnsf a]rljvg ePsf] kfOPsf] 5 . To;}u/L
!#–!# k|ltzt -!–! hgf_ ;]jf k|bfos / ;fyLaf6 dlxnf tyf aflnsf a]rlavg ePsf]
kfOPsf] 5 . oL dWo] %) k|ltzt ;fIf/ dlxnfx? a]rlavg k/]sf 5g . !& b]lv @% jif{
pd]/ ;d'xsf &% k|ltzt dlxnf a9L a]rlavgsf] hf]lvddf kg]{ u/]sf] kfOPsf] 5 .
5_ cfTdxTof
o; jif{ dlxnf dfly ePsf rl/qxTof, bfOhf]sf] sf/0fn] b}lgs ?kdf oftgf, hj/h:tL
ljjfx u/L cfTdxTof ug{ afWo agfOPsf sf/0fn] )=&^ k|ltzt -!) hgf_ dlxnfn]
cfTdxTof u/]sf 36gf clen]v ePsf 5g .
16
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
h_ cGo
dlxnfdfly ePsf lx+;f t/ yf]/} ;+Vofdf clen]v ePsf 36gfx¿nfO{ cGo ;d"xdf /fvL
ljZn]if0f ul/Psf] 5 . o; ;d"xsf 36gfx¿df ;fOj/ ck/fw, dlxnfnfO{ a]kQf agfOPsf
tyf cnkq agfOPsf 36gf /flvPsf] 5 . o; jif{ # hgf dlxnfnfO{ j]kQf agfOPsf] tyf
!@ hgf dlxnfnfO{ cnkq agfOPsf] 36gf ;+sng ePsf 5g .
#= pd]/ ;d"x / dlxnfdfly x'g] lx+;f
k|fKt tYofÍsf] cfwf/df o; jif{ ;a}eGbf a9L !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnf lx+;fdf
k/]sf] kfOPsf] 5 . o; pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿n] s"n lx+;f k|efljtx¿dWo] #^ k|ltzt
-$&# hgf_ lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . o:t} u/L @^–#% jif{ pd]/ ;d"xdf #@ k|ltzt -$@^
hgf_, #^–$% jif{ pd]/ ;d"xdf !$ k|ltzt -!&( hgf_, !^ jif{eGbf sd pd]/sf !@
k|ltzt -!^# hgf_, $^–%% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfdf $ k|ltzt -%& hgf_ / %^ jif{eGbf
a9L pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿df @ k|ltzt -@! hgf_ df s'g} g s'g} k|sf/sf] lx+;f ePsf]
kfOPsf] 5 .
$= lzIff / dlxnfdfly x'g] lx+;f
dlxnfdfly x'g] lx+;f / k|efljtsf] lzIffsf] :t/nfO{ ljZn]if0f ubf{ *^ k|ltzt -!,!#$
hgf_ ;fIf/ dlxnfdfly ;a}eGbf a9L lx+;f ePsf] kfOof]] . lx+;f k|efljt dlxnfx¿dWo] !$
k|ltzt lg/If/ -!*% hgf_ dlxnf /x]sf] kfOof] . dlxnfsf] ;fIf/tfsf] cj:yfnfO{ ;d]t
ljZn]if0f u/L x]bf{ ^$ k|ltzt -&#@ hgf_ dlxnfn] cfwf/e"t lzIff -sIff ! b]lv * sIff_
;Dd cWoog u/]sf, #! k|ltzt -#%* hgf_ dfWolds tx;Ddsf] cWoog u/]sf, $ k|ltzt
-$$ hgf_ :gfts tx;Dd cWoog u/]sf, $ hgf :gftsf]Q/ cWoog u/]sf tyf @ hgf
k|fljlws lzIff cWoog u/]sf dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOof] .
%= j}jflxs cj:yf / dlxnfdfly x'g] lx+;f
dlxnfdfly ePsf] lx+;f / dlxnfsf] j}jflxs cj:yfnfO{ ljZn]if0f ubf{ lx+;f k|efljt
dlxnfx¿df ;a}eGbf a9L &* k|ltzt -!,)@( hgf_ ljjflxt dlxnfdfly lx+;f ePsf]
kfOPsf] 5 . !( k|ltzt -@$* hgf_ cljjflxt dlxnf, @ k|ltzt -@@ hgf_ Psn dlxnf,
! k|ltzt -!% hgf_ ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0fn] cnu a:b} cfPsf, # hgf
sfg"gL / ;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt ;/x a:b} cfPsf / @
17
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
hgf kf/kfr's] u/]/ a;]sf dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOof] . dlxnfx¿ a9L 3/]n' lx+;faf6
k|efljt 5g / ;a}eGbf a9L dlxnfx¿dfly ljjfxkl5 >Ldfgåf/f lx+;f x'g] xF'bf klg
ljjflxt dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] ;+Vof a9L clen]vLs/0f ePsf] x'g ;S5 .
^= k]zf / dlxnfdfly x'g] lx+;f
s'g k]zfdf ;+nUg slt dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] 5 egL o; jif{ k|fKt tYofÍsf cfwf/df
ljZn]if0f ubf{ cfˆg} 3/sf] sfddf ;+nUg x'g] #( k|ltzt -%!& hgf_ dlxnfdfly ;a}eGbf
a9L lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . o:t}u/L lx+;f k|efljt dlxnfx¿dWo] @* k|ltzt -#^$ hgf_
dlxnf s[lif k]zfdf ;+nUg /x]sf, !@ k|ltzt -!^$ hgf_ ljBfyL{, !! k|ltzt -!%) hgf_
dlxnf b}lgs Hofnf dhb"/Ldf ;+nUg /x]sf] kfOPsf] 5 . o:t} % k|ltzt -^! hgf_ Jofkf/
Joj;fodf ;+nUg, # k|ltzt -#$ hgf_ u}/;/sf/L If]qdf sfo{/t, !–! k|ltzt -!% /
!$ hgf_ qmdzM ;/sf/L ;]jf / hflu/ vf]Hb} u/]sf dlxnf / ^ hgf gLlh If]qdf ;+nUg
dlxnfx?dfly lx+;f ePsf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 .
&= dlxnfdfly x'g] lx+;fsf c;/x¿
lx+;fsf sf/0f dlxnfx¿dfly k/]sf] c;/nfO{ o; k':tsdf % ;d"xdf ljefhg u/L ljZn]if0f
ul/Psf] 5 . dlxnfx¿dfly s'g} klg k|sf/sf] lx+;f x'Fbf ;a}eGbf a9L %! k|ltzt -^&)
hgf_ lx+;fsf] sf/0f zf/Ll/s c;/ k/]sf] kfOof] . @& k|ltzt -#%& hgf_ dlxnfnfO{
dfgl;s c;/, @ k|ltzt -@( hg_ cfly{s c;/ k/]sf], ! k|ltzt -!$ hgf_ dlxnfnfO{
;fdflhs c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 eg] !( k|ltzt -@$( hgf_ dlxnfdfly lx+;fsf] sf/0f
;a}vfn] c;/ k/]sf] tYofªsn]] b]vfPsf] 5 .
*= hftLotfsf cfwf/df dlxnfdfly x'g] lx+;f
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf ljleGg k|sf/x¿ / dlxnfsf] hftLotfsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{
o; jif{ ;a}eGbf a9L t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
lx+;f k|efljt s"n dlxnfdWo] k|ltzt @$ k|ltzt -#!! hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt, @)
k|ltzt -@^^ hgf_ kxf8]a|fXd0f÷If]qL, !% k|ltzt -!(% hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt,
!!–!! k|ltzt -!%) / !$@hgf_ qmdzM t/fO{ blnt / t/fO{ u}/blnt, ( k|ltzt -!!(
hgf_ a|fXd0f÷If]qL t/fO{, ^ k|ltzt -*% hgf_ kxf8] blnt, # k|ltzt d'lZnd -$@ hgf_
/ ! k|ltzt -( hgf_ dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] tYofÍ ;+sng ePsf] 5  .
18
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
(= kL8s / k|efljtsf] ;DaGw
dlxnfsf] kL8s;Fu /x]sf] ;DaGwsf] cfwf/df ljZn]if0f ubf{ dlxnfdfly ;a}eGbf a9L lx+;f
ug{] *)* -^! k|ltzt_ >Ldfg /x]sf] kfOof] . To:f}u/L !& k|ltzt -@@# hgf_ dlxnf cfˆg}
l5d]sLaf6, !) k|ltzt -!@& hgf_ dlxnf kl/jf/sf ;b:ojf6, $ k|ltzt -&% hgf_
dlxnf cfkm"n] cfTdLo 7fg]sf JolQmx¿af6, $ k|ltzt -&# hgf_ ckl/lrt JolQmx¿af6
/ $–$ k|ltzt -%( / %% hgf_ qmdzM k|]dL / cfˆg} ;fyLaf6 dlxnfx¿ lx+;f k|efljt
ePsf] kfOPsf] 5 . o;}u/L !–! k|ltzt -!%, !), !% hgf_ qmdzM ;]jf k|bfos h:t} k|x/L,
:jf:YosdL{x?, d'Vo x]/rfxstf{sf ?kdf /x]sf JolQm, lzIfs tyf cGo s'g} ;DaGw gePsf
JolQmx?af6 dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
19
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b #
#=! dlxnfdfly x'g] lx+;f cGTosf nflu ePsf k|of; tyf k|fjwfgx¿
dlxnfdfly x'g] lx+;fdf æz"Go ;xgzLntfÆsf] /0fgLlt cjnDag ul/g'kg]{tkm{ dlxnf tyf
dfgj clwsf/sdL{x¿sf] klg hf]8 /xFb} cfPsf] 5 . z"Go ;xgzLntf Ps To:tf] k4lt xf],
h;cGtu{t s'g}klg vfnsf] bafa jf k|efjd'Qm eP/ ck/fwLnfO{ sfg"gL bfo/fdf Nofpg]
ul/G5 . ;g !(&# df cd]l/sfsf] Go"h;L{ /fHodf ljsf; ul/Psf] …z"Go ;xgzLntfsf]Æ
cjwf/0ffn] pQm /fHodf ck/fw lgoGq0f / Go"gLs/0fdf k|efjsfl/tf NofPsf] lyof] .
g]kfndf klg dlxnf lx+;f cGTosf nflu of] plQs} cfjZos cjwf/0ff x'g;Sg] ck]Iffsf
;fy dlxnf lx+;fdf z"Go ;xgzLntfsf] l;4fGt cjnDag ug{'kg]{ s'/f p7g yfn]sf] xf] .
dlxnf dfly x'g] lx+;f g]kfnsf] dlxnfs]G›L gful/s ;dfh tyf u}/;/sf/L ;+3;++:yfx¿sf]
Ps k|d'v / ;femf d'2f /xFb} cfPsf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfg, @)&@ df æs'g}klg dlxnf lj?4
zf/Ll/s, dfgl;s jf cGo s'g} lsl;dsf] lx+;fhGo sfo{ ul/g] 5}g / To:tf] sfo{ sfg"gåf/f
b08gLo x'g]Æ pNn]v 5 .cIf/; ;+ljwfgdf n]lvPsf] of] x/kmcg'?ksf sfdsf/jfxL x'gsf
nflu g]kfndf nfdf] ;dob]lv dlxnfdfly x'g] lx+;f cGTosf nflu ;+o'Qm tyf a]Unfa]Un}
tj/df cg]s k|oTgx¿ x'Fb} cfO/x]sf 5g . ;fdflhs / sfg"gL kf6faf6 ;+o'Qm ?kdf x'Fb}
cfPsf jf cf–cfˆg} tl/sfn] ul/Fb} cfOPsf o:tf k|oTgx¿sf] kl/0ffd ck]Iffs[t gePklg
pNv]gLo eg] kSs} 5g . dlxnf lx+;f cGTosf nflu p:t} k|s[lt / :j?ksf sfo{qmdx¿
PseGbf a9L ;+3;+:yf Pj+ ;d"xx¿n] b]ze/ g} ;~rfng ub}{ cfO/x]sf 5g . t}klg
;dfhdf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cg'kftdf tL sfo{qmdx¿ ck'u, cw'/f / ;Lldt 5g .
To;}n] klg To:tf sfo{qmdx¿ lg/Gt/ ul/b} cfOPsf 5g . oBlk dlxnfdfly x'g] cg]s
lx+;fsf gofF–gofF z}nL, k|s[lt / :j?kx¿ cg'?k To:tfsf sfo{qmdx¿sf] Jofkstf /
kl/dflh{t :j?ksf] cfjZostf a9b} /x]sf] b]lvG5 .
klxn] dlxnfdfly x'g] lx+;fdf cGTosf] nflu ul/Psf] ;fdflhs k|oTgsf] s'/f u/f}F . n}+lus
;dfgtf, dlxnf ;zlQms/0f, a]rljvg, ljljw k|s[lt / ;d"x Pj+ ;d'bfosf dlxnf clwsf/,
20
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
afnclwsf/, of}lgs tyf n}lËs cNk;+Vos clwsf/ cflb ;a} clwsf/ k|flKtsf ;+3if{ tyf
cleofgx¿ g]kfnsf ljljw dlxnf tyf aflnsfx¿ dfly x'g] lx+;f cGTosf nflu ;fdflhs
?kdf ul/Psf k|oTgx¿ g} x'g . ljleGg /fli6«o, lhNnf, ;b/d'sfdb]lv :yfgLo :t/x¿;Dd
u}/;/sf/L ;+3;+:yfx¿n] o:tf k|oTgx¿ n}lËs k}/jL, ;zlQms/0f, cWoog cg';Gwfg,
;~rf/sf] kl/rfngdfkm{t ub}{ cfO/x]sf 5g . ;du|df eGg'kbf{ dlxnf xsclwsf/sf lgldQ
;fdflhs If]qaf6 ul/Fb} cfOPsf k|foh;f] lqmofsnfkx¿ dlxnf lx+;f cGTosf] ;]/f]km]/f]d}
;~rflnt 5g . dlxnfsf] lghL hLjgb]lv ;fj{hlgs jf Joj;flos hLjg / 3/leqb]lv
;fj{hlgs :yndf dlxnfdfly x'g] h'g;'s} k|sf/sf] lx+;fs} lj?4df tL sfo{qmd, cleofg
/ k}/jLx¿ s]lG›t 5g .
3/, h;nfO{ ;a}eGbf ;'/lIft :yn eGg] ul/G5 . dlxnfx¿sf] nflu ToxL ;'/lIft :yndf
a9L lx+;f x'g] u/]sf] tYof+sx¿n] b]vfO;s]sf] 5 . cf]/]s g]kfnn] g} jif]{gL ;+sng ub}{
cfPsf] tYo/tYof+sx¿n] dlxnfx¿sf nflu 3/ /cfˆgf elgPsf JolQmx¿, h;nfO{ /Ifs
jf ;+/Ifssf] bhf{ lbOPsf] 5, p;}af6 a9L lx+;f / zf]if0f x'g] u/]sf] k'li6 ul/;s]sf 5g .
To;afx]s ;fj{hlgs jf Jojf;los :ynx¿df dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] Ps csf]{ j[xt :j?k
5Fb}5 .To:tf]df kLl8t÷k|efljtsf] k|lts'n /xg] ;fdflhs d"No, dfGotf, ?9LjfbL k"/ftg
;fF]r / dfgl;stf, kL8s jf cf/f]lktnfO{ /fhgLlts, ;fdflhs, kfl/jfl/s ;+/If0fsf]
k|rng, k|efljtnfO{ bf]if / nf~5gf y'kfg]{ k|j[lQ, k|efljt dfq} geP/ kLl8tsf] 3/
kl/jf/, ;fyL;FuL / ;xof]uLx¿ ;d]tnfO{ k|efljt kf/]/ kLl8tnfO{ PSNofpg] / ljlIfKt
t'Nofpg] kl/kf6L Psflt/ 5 . csf]{lt/ pQm 36gf;Fu n8]/cl3 a9g] dlxnfsf nflu ;d]t
ljZjf;gLo, ;'/lIft / bx|f] ;xof]uL ;+oGq / ynf]sf] plQs} cefj 5 . o:tf] 36gfx¿
g} aflx/ Nofpg / kLl8t÷k|efljtnfO{ Gofo kfpg Hofb} sl7g ag]sf] 5 . To;}n] klg
dlxnfdfly b}lgs x'g] lx+;fs} 36gfx¿sf] b:tfj]hLs/0f / ltgnfO{ ;txdf NofP/ ;a}sf]
Wofgfsif{0f u/fpg] / Gofo k|flKtsf] nflu P]Soa4tf h'6fpg] sfddf clxn] w]/} hgzlQm
/ ;|f]t kl/rfng eO/x]sf] b]lvG5 .;dfhdf dlxnf lx+;flj?4sf] ;/f]sf/ / ;r]tgfdf
qmlds ?kdf j[l4 x'Fb} cfPsf] 5 . ljleGg ;fj{hlgs tyf gLlh If]q / cgnfOgx¿df x'g]
o:tf] lx+;fsf] Jofkstf / o;sf cg]s :j?kx¿af/] gofF tYox¿ aflx/ cfpg] qmd a9]sf]
5 .o:tf] lx+;fsf 36gfx¿ ljleGg ;~rf/sf dfWodx¿df lbgx'F ;dfrf/sf] ?kdf cfpg]
u/]sf 5g . To:tf 36gfx¿n] b]vfpF5g k'?iflj?4 jf k'?ifdfly x'g] lx+;feGbf dlxnfdfly
21
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
x'g] lx+;f Hofb} vt/gfs / uDeL/ vfnsf x'g] u/]sf 5g . To:tf lx+;fsf 36gfx¿ cg]s
;fdflhs, ;f+:s[lts kl/kf6Ldf cGt/lglxt ljleGg sf/0fx¿n] ubf{ x'g] ub{5g eGg]
s'/fklg :ki6 ePsf] 5 .
cf]/]s g]kfnn] @)&$ df !,!%) hgf dlxnfx¿ / ut jif{ cyf{t @)&% ;fndf !,&$!
hgf dlxnfx¿ ljleGg k|sf/sf lx+;faf6 k|efljt ePsf] b:tfj]hLs/0f u/]sf] lyof] . pQm
tYof+sdf ;a}eGbf a9L dlxnfx¿ 3/]n' lx+;faf6 k|efljt lyP . To;kl5 qmdzM ;fdflhs
lx+;f, anfTsf/, of}lgs lx+;f, a]rlavg, xTof, cfTdxTof / cgnfOg lx+;f /x]sf 5g . o:tf]
lx+;f x/]s pd]/ ;d"xsf, x/]s k]zfdf ;+nUg, x/]s hft hfltsf / x/]s If]qdf a;f]af;
ug]{ dlxnfx¿dfly x'g] u/]sf] 5 .;fy} k'?ifsf] bfFhf]df dlxnfdfly cToflwt lx+;f x'g] u/]sf]
tYo klg ;a}lt/af6 ;fj{hlgs x'g] u/]sf] 5 . o; jif{ klg !#!( hgf dlxnfx¿ ljleGg
lsl;dsf lx+;fx¿df k/]sf] clen]vLs/0f ul/Psf] 5 . g]kfndf dlxnfdfly x'g] u/]sf]
lx+;fsf] cg'kftdf of] Psbd} ;fgf] tYof+s xf] . t/ o;n] :ki6 kf5{ ls dlxnfx¿ lx+;fd'Qm
x'g] ynf] ;dfhdf aGg afFsL 5 .
ljleGg ;fdflhs k|oTgx¿af6 sDtLdf dlxnfx¿ cfˆg} 3/b]lv sfd ug]{ ynf]x¿df
;d]t cf;kf;s} JolQmx¿af6 lx+;fsf] pRr hf]lvddf /x]sf] s'/fnfO{ s]xL xb;Dd :jLsfo{
agfpg ;lsPsf] dfGg ;lsG5 . gq dlxnfx¿ dlxnf ePs} sf/0fn] Ps x}g cg]s txsf]
lje]b / zf]if0fdf 5g elgPklg pgLx¿dfly x'g] lx+;f ;fj{hlgs rf;f]sf] ljifo ag]sf]
lyPg . g t ;fdflhs, g t sfg"gL bfo/fleq To;nfO{ Nofpg'kg]{ eGg] vfnsf] ax;x¿
g} ug]{ ul/Gy] . ;+/rgfut tj/d} lglZrt ;Ldf / kl/lwleq lgwf{/0f ul/Psf e"ldsf /
lhDd]jf/Lx¿leq} ?dlng afWo kfl/OPsf dlxnfx¿dfly x'g] lx+;fTds Jojxf/x¿ …;fdfGoÚ
x'g eGg] dfGotfdf kl/jt{g x'Fb} uPsf] 5 . h'g dlxnf lx+;f lj?4sf cleofg, lqmofsnfk
/ P]g, sfg"gx¿dfkm{t k|fKt ul/b} NofOPsf] pknAwL xf] . t}klg dlxnfdfly x'g] lx+;fdf
æz"Go ;xgzLntfÆsf] gLlt ckgfP/ lgw{Ss;Fu cl3 a9g];Ddsf] ;dfh lgdf{0f x'g cem}
w]/} ;+3if{ ug{'kg]{ b]lvG5 .
ca dlxnf lx+;f cGTosf nflu lgld{t ;+j}wflgs, sfg"gL Joj:yf tyf k|fjwfgx¿af/] rrf{
u/f}F . juL{o, hftLo, If]qLo, eflifs, wfld{s, n}lËs lje]b / ;a} k|sf/sf hftLo 5'jf5'tsf]
cGTo u/L cfly{s ;dfgtf, ;d[l4 ;fdflhs Gofo ;'lglZrt ug{Ù ;dfg'kflts ;dfj]zL
22
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
/ ;xeflutfd"ns l;4fGtsf cfwf/df ;dtfd"ns ;dfhsf] lgdf{0f ug{ g]kfnsf] ;+ljwfg
@)&@ n] lglb{i6 u/]sf] 5 . ;fy} dlxnfdfly x'g] lx+;fnfO{ b08gLo agfPsf] 5 . ;f]xL cg'?k
dlxnfdfly x'g] ljleGg k|sf/sf lx+;f;DaGwL s]xL dxTjk"0f{ P]g sfg"gx¿ ;d]t ag]sf 5g .
gofF ;+/rgfcGtu{t dlxnfx¿sf cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, /fhgLltsnufotsf
;jfnx¿ ;Daf]wg ug{sf] nflu ;+3, k|b]z / :yfgLo txx¿df dlxnf afnaflnsf tyf h]i7
gful/s dGqfno, ;fdflhs ljsf; dGqfno / ;fdflhs ljsf; zfvf :yfkgf ul/Psf
5g . dlxnfsf ;d:ofx¿ ;'Gg ;'gfpgsf] nflu ;+j}wflgs lgsfosf] ?kdf /fli6«o dlxnf
cfof]u :yflkt 5. :yfgLo, k|b]z / ;+3df lgjfl{rt dlxnf k|ltlglwx¿ klg dlxnfdfly x'g]
lx+;f cGTosf] nflu ;lqmo Pj+ k|lta45g . pbfx/0fsf] nflu @@ hgf dlxnf ;f+;bx¿n]
@)&% c;f/ @! ut] btf{ u/]sf] …;a}vfn] dlxnf lx+;f / anfTsf/lj?4 ;+sNk k|:tfjÚ
k|ltlglw;efn] ebf}df kfl/t u¥of] . lje]bsf/L k|fjwfgx¿ x6fpgnfO{ sfg"gx¿ ;+zf]wgsf]
qmd hf/L 5 .
To:t}, ;+ljwfgsf] wf/f !@& -@_ df :yfgLo :t/df Goflos lgsfo jf ljjfb ;dfwfgsf
j}slNks pkfo cjnDag ug{ cfjZostfcg';f/ cGo lgsfo u7g ug{ ;Sg] Joj:yf
u/]cg'?k Goflos ;ldltsf] u7g ul/Psf] 5 . Goflos ;ldltn] :yfgLo :t/df x'g]
ljjfbx¿ vf;u/L b]jfgL k|s[ltsf d'2fx¿sf ;fydf dlxnf lx+;fsf ljifox¿ lg?k0f ug]{
;+j}wflgs clwsf/ kfPsf] 5 . :yfgLo k|zf;g P]gcg';f/ !# lsl;dsf ljjflbt d'2fx¿
Goflos ;ldltn] x]g]{ / !@ y/Lsf ljjfbx¿ ;dfwfg ug]{ clwsf/ kfPsf] 5 . :yfgLo tx
k|d'v jf pk–k|d'vdWo] Ps dlxnf x'g'kg]{ k|fjwfgn] pkk|d'vdf dlxnfx¿ lgjf{lrt ePsf
5g . To; lx;fan] :yfgLo txdf Gofo ;Dkfbg ug]{ lhDd]jf/L dlxnfx¿n] ;Dxfn]sf 5g .
hgk|ltlglwx¿sf nflu of] gf}nf] cEof; xf] . To;}n] lgikIf Gofo ;Dkfbg u/]/ b]vfpg'kg]{
r'gf}tL klg dlxnfs} sfFwdf k/]sf] 5 .tL Goflos ;ldltx¿df dlxnf lx+;fsf 36gfx¿
cToflws dfqfdf cfpg] u/]sf] tYo klg aflx/ cfO/x]sf 5g .
lj= ;+ @)^# ;fndf k'g:yf{lkt k|ltlglw ;efdf k]z ePsf] h?/L ;fj{hlgs dxTjsf]
k|:tfj æcfdf jf afa'dWo] s;}sf] gfdaf6 klg ;Gtfgn] gful/stf kfpg ;Sg] ;'lglZrt
ug{, ;dfg'kflts ;xeflutfsf] nIodf k'Ug] s'/fnfO{ Wofgdf /fvL xfnnfO{ sDtLdf Ps
ltxfO{ dlxnfnfO{ /fHosf] ;a} ;+/rgfdf ;xeflutfsf] Uof/]G6L ug{, lje]bsf/L sfg"gsf]
23
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
vf/]hL ug{, dlxnfk|lt x'g] u/]sf lx+;fsf] cGTo ug{Æ nfO{ lj= ;+ @)^# ;fn h]7 !^
sf lbg tTsfnLg k|ltlglw ;efn] ;j{;Ddt ?kdf kfl/t u/]sf] lyof] . o;n] dlxnfsf]
xs clwsf/nfO{ ;+j}wflgs ?kdf :yflkt ug{ dxTjk"0f{ cfwf/ k|bfg u/]sf] lyof] . o;
pknlAwk"0f{ lbgsf] :d/0fdf g]kfn ;/sf/n] o; jif{ -lj=;+= @)&^_ b]lv k|To]s jif{ h]7 !^
sf lbg /fli6«o dlxnf clwsf/ lbj; dgfpg] lg0f{o u/]sf] 5 . @)&^ ;fnnfO{ n}+lus lx+;f
lj?4sf] cleofg jif{ dgfpg] ;DdfggLo k|wfgdGqLsf] 3f]if0ffkl5 b]zJofkL ?kdf æn}+lus
lx+;f d'Qm b]z lgdf{0fÆ eGg] d'n gf/fsf ;fy o; cleofg ;~rfng eO/x]sf] 5 .
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cg]s :j?k / k|s[ltx¿nfO{ ;Daf]wg ug{ g]kfnsf] k'/fgf] d'n'sL
P]g @)@) nfO{ @)&% ebf}af6 cGo P]gx¿åf/f k|lt:yfkg ul/Psf] 5 . h;df d'n'sL
ck/fw -;+lxtf_ P]g, @)&$Ù d'n'sL kmf}hbf/L sfo{ljlw ;+lxtf P]g, @)&$Ù kmf}hbf/L s;"/
-;hfoF lgwf{/0f tyf sfof{Gjog_ P]g, @)&$Ù d'n'sL b]jfgL -;+lxtf_ P]g, @)&$ / d'n'sL
b]jfgL -;+lxtf_ P]g, @)&$ /x]sf 5g . oL P]gx¿dfkm{t ;a} k|sf/sf lx+;f, e]befj, zf]if0f,
;fdflhs ;f+:s[lts s'/LtLhGo Jojxf/ jf cEof;, dlxnfdfly x'g] xfgLsf/s k/Dk/fut
cEof;x¿nfO{ ck/flws sfo{sf] ?kdf JofVof u/]/ ;hfoF tyf Ifltk"lt{sf] Joj:yf ul/Psf]
5 . oL P]gx¿n] dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] k|s[lt / :j?kx¿sf cfwf/df sfg"gL ;hfo jf
Ifltk"lt{sf] Joj:yf u/]sf] 5 . dlxnf lx+;fnfO{ sfg"gL pkrf/, ;dfwfg / b08 ;hfoFsf]
lgldQ oL P]g sfg"gx¿ ljz]if 5g .
d'n'sL ck/fw -;+lxtf_ P]g, @)&$ sf] kl/R5]b !) -!_ df æpTklQ, wd{, j0f{, hft, hflt,
ln+u, zf/Ll/s cj:yf, ckfËutf, :jf:Yo l:ylt, j}jflxs l:ylt, uef{j:yf, cfly{s cj:yf,
efiff jf If]q, j}rfl/s cf:yfsf cfwf/df s'g}klg gful/sdfly hfgLhfgL e]befjk"0f{ Jojxf/
ug{' x'Fb}gÆ elgPsf] 5 . To:tf] s;"/ ug]{ jf u/fpg]nfO{ tLg jif{ s}b, #@ xhf/ ?k}of
hl/jfgf jf b'a} ;hfo x'g] Joj:yf klg pkbkmf -@_ cGtu{t ul/Psf] 5 . d'n'sL ck/fw
-;+lxtf_ P]g, @)&$ cGtu{t g} æs;}n] s'g} dlxnfnfO{ lghsf] d~h'/L glnO s/0fL -anfTsf/_
u/]df jf d~h'/L lnP/ ePklg !* jif{ eGbf sd pd]/sf] s'g} aflnsfnfO{ s/0fL u/]df P]g
adf]lhd ;hfo x'g]Æ Joj:yf u/]sf] 5 . ;f]xL P]gn] j}jflxs anfTsf/nfO{ ;d]t ck/fw
dfgL To:tf] ha/h:tLs/0fLdf kfFr jif{;Dd s}b ;hfo tf]s]sf] 5 . To:t} ;a} gful/s
sfg"gsf] b[li6sf]0fdf ;dfg x'g] / s;}nfO{ klg e]befj ug{ gkfOg] / sfg"g ljkl/tsf k|yf
jf k/Dk/fnfO{ ;d]t d'n'sL b]jfgL -;+lxtf_ P]g, @)&$ n] b'?T;fxg u/]sf] 5 .
24
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
n}lËs ;dfgtf sfod ug{ tyf n}+lus lx+;f cGTo ug{ ag]sf] P]g, @)&@ n] h'g;'s} ynf]df
x'g] n}lËs lx+;fnfO{ sfg"gL bfo/df NofPsf] 5 . To:t} n}lËs lje]bdf cfwfl/t lx+;flj?4
sfo{ ;~rfng sfo{ ljlw, @)^* n] n}lËs lx+;fleq n}lËstfsf cfwf/df 3/]n' lx+;f,
sfo{:yndf x'g] of}ghGo lx+;f, b'Jo{jxf/, ;fdflhs s'/LlthGo lje]bk"0f{ Jojxf/nfO{ ;d]t
;d]6]sf] 5 . h;cg';f/ s'g}klg JolQmnfO{ ln+ue]bsf] cfwf/df ul/Psf] s'g}klg vfnsf]
kL8f jf lx+;fnfO{ sfg'gL ?kdf ;hfo x'g] Joj:yf ul/Psf] 5.
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf ;Gbe{df c? yk sfg"gx¿ klg 5g . dfgj j]rljvg tyf
cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ P]g, @)^$Ù dfgj j]rljvg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ lgodfjnL,
@)^%Ù3/]n' lx+;f -s;'/ / ;hfo_ P]g, @)^^Ù 3/]n' lx+;f -s;'/ tyf ;hfo_ lgodfjnL,
@)^&Ù sfo{:yndf x'g] of}ghGo b"j{ojxf/ -lgoGq0f_ P]g, @)&!Ù af]S;L cf/f]klj?4sf] -s;'/
/ ;hfo_ P]g, @)&@Ù Psn dlxnf ;'/Iff sf]if lgodfjnL, @)&)Ù n}+lus lx+;f pGd"ng
sf]if -;~rfng_ lgodfjnL, @)^^Ù n}lËs lx+;f lgjf/0f sf]if -;~rfng_ lgodfjnL, @)^&Ù
dlxnflj?4 x'g] ;a} k|sf/sf e]befj pGd"n ug]{ dxf;lGw sfof{Gjogsf] nflu tof/ ul/Psf]
/fli6«o sfo{of]hgf, @)^)Ù n}lËs dfgtf tyf dlxnf ;zlQms/0f /fli6«o sfo{of]hgf,
@)^!Ù h]i7 gful/s /fli6«o sfo{of]hgf, @)^@Ù dfgj j]rljvt ljz]if u/L dlxnf tyf
afnaflnsfx¿sf] j]rljvg tyf cf];f/k;f/ lj?4sf] /fli6«o sfo{of]hgf, @)^*Ù 5fpk8L
k|yf pGd"ng lgb]l{zsf, @)^$Ù k'g:yfkgf s]G› ;~rfng lgb{]lzsf, @)^*Ù k'g:yfkgf
sf]if ;~rfng lgb{]lzsf, @)^*Ù dfgj j]rljvglj?4sf] cleofgdf ;+nUg ;/f]sf/x¿sf
nflu dgf];fdflhs dgf]ljdz{ lgb]{lzsf, @)^*Ù dfgj j]rljvg tyf cf];f/k;f/ kLl8t /
k|efljtx¿sf] x]/rfx tyf ;+/If0fsf nflu /fli6«o Go"gtd dfkb08, @)^$Ù cflb nufotsf
P]g sfg"gx¿ dlxnf lx+;f cGTosf nflu dxTjk"0f{ 5g .
oL P]g sfg"gx¿sf] sfof{Gjon] s'g}klg dlxnfdfly x'g] lx+;f ck/fw xf] / To:tf lx+;fdf
sfg"gL b08 ;hfo tf]lsg'n] Goflos ;dfh lgdf{0ftkm{ sbd rflnPsf] dfGg ;lsG5 . oBlk
sfo{Gjogsf] kIf lkmtnf] / k|efjsf/L x'g g;Sbf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿ Go"g
ePsf 5}gg . To;} sf/0f klg clxn] nfu" eO/x]sf P]g sfg"gx¿sf] k|efjsf/L sfo{Gjog
ub}{ dlxnf lx+;f cGTosf nflu z"Go ;xgzLntfsf] l;4fGt cjnDagsf] nflu dlxnf tyf
dfgj clwsf/sdL{x¿sf] cfjfh p7fpg cTofjZos 5 .
25
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b $
dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf k|fKt kl/0ffd / ljZn]if0f
$=! dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] cj:yf / ljZn]if0f
$=!=! ef}uf]lns If]q cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ylt
dlxnfdfly x'g] lx+;f s'g} ljlzi6 ef}uf]lns If]qdf dfq ;Lldt x'Fb}g . of] x/]s If]q÷:yfgx¿df
x'g] ub{5 . cf]/]s g]kfnsf] tYofÍcg';f/ klg g]kfnsf] ;ftj6} k|b]zdf dlxnf lx+;fsf
36gfx¿ x'g] u/]sf 5g . of] jif{ @)!* h'nfO{b]lv @)!( h'g;Ddsf] ;dofjlwdf cf]/]s
g]kfnn] & j6} k|b]zdf, hDdf !,#!( dlxnfdfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿sf] clen]vLs/0f
u/]sf] 5 .
rf6{ g+= != k|b]z cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ylt
26
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
o; jif{ ;+slnt tYofÍdf k|b]z g+= ! af6 ;a}eGbf a9L lx+;fsf 36gf clen]vLs/0f ePsf
5g . k|b]z g+= ! df #& k|ltzt -$($ hgf_, k|b]z g+= @ df #) k|ltzt -#(( hgf_,
k|b]z g+= % df !^ k|ltzt -@!% hgf_, k|b]z g+= & df * k|ltzt -!)! hgf_, k|b]z g+= #
df ^ k|ltzt -&^ hgf_, k|b]z g+= ^ df @ k|ltzt -#@ hgf_ / k|b]z g+= $ af6 hDdf @
j6f 36gf clen]v ul/Psf] 5 .
cf]/]s g]kfnsf] ;Dks{df cfPsf / cf]/]s g]kfnsf] kx'Frdf /x]sf] 36gfx¿sf] dfq} clen]vsf]
cfwf/df o:tf] juL{s[t tYofÍ lgsflnPsf] x'Fbf, k|b]z g+= ^ / $ df dlxnf lx+;f sd x'G5g
/ k|b]z g+= ! df a9L x'G5 eGg] ls6fg o;n] ub}{g . k|b]z g+= ! sf] df]/ª / pbok'/df
cf]/]s g]kfnn] nfdf] ;dob]lv sfd ul//x]sf], k|b]z g+= @ sf] wg'iff, k|b]z g+= & sf] s}nfnL,
k|b]z g+= % sf] bfË / k|b]z g+= # sf] sf7df8f}+df ;'/lIft cfjf; ;d]t ;~rfng ul//x]sf]
5 . To;}n] oL k|b]zx¿df a9L dfqfdf 36gfx¿ clen]vLs/0f x'g ;xh ePsf] xf] .
;"rgfsf] kx'Fr, dlxnfx¿sf] ;zQmLs/0fsf] cj:yf s]xL /fd|f] / dlxnfx¿sf nflu ;xof]uL
;+oGqx¿sf] ljsf; / kx'Fr /x]sf] :yfgx¿df dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿ a9L l/kf]l6{Ë
x'g] u/]sf 5g . ef}uf]lns ljs6tf, ;"rgfsf] kx'Frsf] sdL, lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf nflu
;xof]uL ;+oGqx¿sf] cefj ePsf] 7fpFx¿df lx+;fsf 36gfx¿df ph'/L ug]{ 7fpF / ;+oGqsf]
cefjn] To:tf 36gfx¿ sd} l/kf]l6{Ë x'g] u/]sf 5g . k|b]z g+= $ / ^ af6 lx+;fsf]
l/kf]l6{Ë sd x'gdf log} sf/0fx¿ klg /x]sf 5g  .
$=!=@ dlxnf lx+;fsf k|sf/
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf:j¿k tyf k|sf/ ljleGg vfnsf 5g . o; jif{ k|fKt tYofÍsf
cfwf/df dlxnfdfly ePsf lx+;fx¿nfO{ -rf6{ g+= @_ !! efudf juL{s/0f u/L ljZn]if0f
ul/Psf] 5 .
o; jif{ clen]v ul/Psf tYofÍx¿sf] ljZn]if0f ubf{ ;a}eGbf a9L ^^=&@ k|ltzt -**)
hgf_ dlxnfdfly 3/]n' lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . To:t} u/L !!=(* k|ltzt -!%* hgf_
dlxnf ;fdflhs lx+;faf6, !)=*$ k|ltzt -!$# hgf_ dlxnf anfTsf/ kLl8t, !=#^
k|ltzt -!* hgf_ dfly anfTsf/sf] k|of; tyf $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfdfly of}g
lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . o;}u/L )=&^ k|ltzt -!) hgf_ dlxnfsf] xTof, )=^! k|ltzt -*
27
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
hgf_ dlxnfsf] xTof k|of; ul/Psf 36gf clen]v ePsf 5g . o;/L g} )=^! k|ltzt -*
hgf_ a]rljvg, )=%# k|ltzt -& hgf_ dlxnfnfO{ a]rljvgsf] k|of; ul/Psf]] 5 eg] )=&^
k|ltzt -!) hgf_ n] cfTdxTof u/]sf], tyf !=!$ k|ltztdfly -* hgf_ cGo lx+;f ePsf]
kfOPsf] 5 . cGo lx+;fcGtu{t # hgf dlxnfnfO{ j]kQf agfOPsf] tyf !@ hgf dlxnfnfO{
cnkq agfOPsf 36gfx¿ ;+sng ePsf 5g .
Rff6{ g+ @= dlxnfdfly ePsf lx+;fsf k|sf/sf] cj:yf
3/]n' lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿sf] ljjfx ubf{sf] ;dosf] pd]/ x]g{] xf] eg] #$ k|ltzt -#^#
hgf_ n] !^ jif{ eGbf sd pd]/df / ^! k|ltzt -^$% hgf_ n] !& b]lv @% jif{sf] pd]/;Dddf
ljjfx u/]sf] kfOof] . afn ljjfx jf sd pd]/d} x'g] ljjfx 3/]n' lx+;fsf] Ps k|d'v sf/s tTj
/x]sf] cWoogn] b]vfPsf] 5 . ;fgf] pd]/df x'g] ljjfxsf sf/0f dlxnfx¿n] pRr tx;Ddsf]
lzIff xfl;n ug{] / cfly{s ?kdf cfkm} ;zQm eP/ lg0f{o k|lqmofdf ;xefuL x'g], cfTdlge{/
aGg], g]t[Tj ljsf; ug]{ cj;/x¿af6 ;d]t al~rt x'g k'u]sf 5g . .
$=!=# dlxnfdfly x'g] lx+;f / pd]/
dlxnfdfly x'g] lx+;f s'g} Ps pd]/ ;d"xdf dfq s]lGb|t 5}g . x/]s pd]/ ;d"xsf
JolQmx¿dfly lx+;f x'g] u/]sf] 5 .
28
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= #= dlxnf lx+;f / pd]/ ;d"x
o; cWoogdf dlxnfsf] pd]/nfO{ ^ ;d"xdf ljefhg u/L k|fKt tYofÍnfO{ s'g pd]/
;d"xdf a9L dlxnfdfly lx+;f ePsf] 5 egL ljZn]if0f ul/Psf] 5 -rf6{ #_ . k|fKt tYofÍsf]
cfwf/df o; jif{ ;a}eGbf a9L !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfdfly a9L lx+;f ePsf]
kfOPsf] 5 . #^ k|ltzt -$&# hgf_ lx+;fdf k/]sf dlxnfx¿ o; pd]/ ;d"xsf /x]sf 5g .
o:t} u/L @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf #@ k|ltzt -$@^ hgf_, #^–$% jif{ pd]/ ;d"xsff !$
k|ltzt -!&( hgf_, !^ jif{d'lgsf aflnsfsf pd]/ ;d"xsf !@ k|ltzt -!^# hgf_, $^–%%
jif{ pd]/ ;d"xsf $ k|ltzt -%& hgf_ / %^ jif{eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf @ k|ltzt -@!
hgf_ dlxnfx¿ s'g} g s'g} k|sf/sf] lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 . pd]/sf] lx;fan] !&–@%
jif{ / @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ a9L lx+;fsf] hf]lvddf /x]sf] tYofÍn] b]vfof] .
$=!=$ dlxnf lx+;f / lzIff
dlxnfdfly x'g] lx+;f / lzIffsf] l:ylt ljZn]if0f u/L rf6{ g+= $ / % df k|:t't ul/Psf]
5 . lx+;fdf k/]sfdWo] *^ k|ltzt -!!#$ hgf_ dlxnfx¿ ;fIf/ /x]sf 5g . tL ;fIf/
dlxnfdWo] ^$ k|ltzt -&#@ hgf_ dlxnfn] cfwf/e"t lzIff -sIff ! b]lv * sIff_ cWoog
u/]sf, #! k|ltzt -#%* hgf_ n] dfWolds tx;Ddsf] cWoog u/]sf, $ k|ltzt -$$
29
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
hgf_n] :gfts tx;Dd cWoog u/]sf, )=#% k|ltzt -$ hgf_ n] :gftsf]Q/ tx;Ddsf]
cWoog u/]sf tyf )=!* k|ltztn] k|fljlws lzIff cWoog u/]sf 5g . lx+;f k|efljt
dlxnfx¿dWo] !$ k|ltzt -!*% hgf_ lg/If/ /x]sf] kfOof] .
rf6{ g++=$ dlxnfsf] z}lIfs cj:yfsf rf6{ g++= % dlxnfsf] ;fIf/tfsf]
cfwf/df lx+;fsf kl/0ffd cj:yfsf cfwf/df lx+;fsf kl/0ffd
clzlIft jf sd k9]n]v]sf dlxnfx¿dfly a9L dfqfdf lx+;f x'G5 eGg] ;fdflhs wf/0ff /x]sf]
5 . o; jif{ clen]v ePsf] tYofÍn] o; wf/0ff ;xL xf]Og eGg] b]vfPsf] 5 . lx+;fdf k/]sfdWo]
;a}eGbf a9L *^ k|ltzt lzlIft dlxnfx¿ x'g' / !$ k|ltzt lx+;f k|efljt dlxnfx¿ lg/If/
/xg'n] dlxnfsf] lzlIft jf clzlIft cj:yfn] pgLx¿dfly lx+;f x'g] jf gx'g] s'/fsf] lgwf{/0f
ub}{g eGg] s'/f o;n] b]vfpF5 .
$=!=% j}jflxs l:ylt / dlxnfdfly x'g] lx+;f
dlxnfx¿sf] j}jflxs x}l;ot h] h:tf] ePklg ;a} x}l;otsf dlxnfdfly lx+;f x'g] tYofÍn]
b]vfPsf] 5 . o; jif{ clen]vLs/0f ul/Psf tYofÍdWo] ;a}eGbf a9L &* k|ltzt -!)@(
hgf_ ljjflxt dlxnfx¿ lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 . !*=* k|ltzt -@$* hgf_ cljjflxt
dlxnf, !=& k|ltzt -@@ hgf_ Psn dlxnf, !=! k|ltzt -!% hgf_ ljjflxt t/ kfl/jfl/s
dgd'6fjsf sf/0f cnu cnu a:b} u/]sf dlxnfx¿, )=@ k|ltzt -# hgf_ sfg"gL /
30
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/sf t/ ljjflxt ;/x ;u} a:b} u/]sf / )=@ k|ltzt -#
hgf_ hgf kf/kfr's] u/]sf dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
rf6{ g+= ^= dlxnfsf] j}jflxs l:ylt / lx+;fsf] kl/0ffd
$=!=^ k|efljtsf] hft÷hftLotf
o; jif{ ;+sng ul/Psf] tYofÍn] ;a}eGbf a9L t/fO{sf cflbjf;L hghflt ;d'bfosf
dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] b]vPsf] 5 . lx+;f k|efljt s"n dlxnfdWo] @$ k|ltzt -#!%
hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt, @) k|ltzt -@^^ hgf_ kxf8] a|fXd0f÷If]qL, !% k|ltzt
-!(% hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, !@ k|ltzt -!%% hgf_ t/fO{ blnt / !! k|ltzt
-!$@ hgf_ t/fO{ u}/blnt, ( k|ltzt -!!( hgf_ t/fO{ a|fXd0f÷If]qL, ^ k|ltzt -*% hgf_
kxf8] blnt, # k|ltzt d'lZnd -$@ hgf_ / ! k|ltzt -( hgf_ dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf]
5 .
31
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= &= lx+;f k|efljt dlxnfsf] hft÷hftLotf / lx+;fsf] kl/0ffd
$=!=& k|efljt / kL8saLrsf] ;DaGw
;+sng ul/Psf tYofÍdf ;a}eGbf a9L ^! k|ltzt -*)* hgf_ dlxnfdfly >Ldfgaf6
lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . To:f}u/L !& k|ltzt -@@#_ dlxnf cfˆg} l5d]sLaf6, !) k|ltzt
-!@& hgf_ dlxnf kl/jf/sf ;b:oaf6, $–$ k|ltzt -%( / %% hgf_ qmdzM k|]dL / cfˆg}
;fyLaf6 lx+;fdf k/]sf] kfOof] . o;}u/L !–! k|ltzt -!%, !%, !), & hgf_ qmdzM ;]jf
k|bfos h:t} k|x/L, :jf:YosdL{x¿, d'Vo x]/rfxstf{sf ?kdf /x]sf JolQm, lzIfs tyf cGo
s'g} JolQmut ;DaGw gePsf JolQmx¿af6 dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
rf6{ g+= *= lx+;f k|efljt dlxnfsf] kL8s;Fusf] ;DaGw
32
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
$=!=* dlxnfdfly x'g] lx+;f / k]zf÷Joj;fo
lx+;fdf k/]sf dlxnfx¿sf] k]zfaf/]sf] hfgsf/L rf6{ g+= ( df lbOPsf] 5 . o; jif{ k|fKt
tYofÍdf ;a}eGbf a9L cfˆg} 3/sf] sfddf ;+nUg x'g] #( k|ltzt -%!& hgf_ dlxnfdfly
lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . o:t}u/L lx+;f k|efljt dlxnfx¿dWo] @* k|ltzt -#^$ hgf_
dlxnf s[lif k]zfdf ;+nUg /x]sf, !@ k|ltzt -!^$ hgf_ ljBfyL{, !! k|ltzt -!%) hgf_
dlxnf b}lgs Hofnf dhb'/Ldf ;+nUg /x]sf] kfOPsf] 5 . To:t} % k|ltzt -^! hgf_ Jofkf/–
Joj;fodf ;+nUg, # k|ltzt -#$ hgf_ u}/;/sf/L If]qdf sfo{/t, !–! k|ltzt -!% /
!$ hgf_ qmdzM ;/sf/L ;]jf / hflu/ vf]Hb} u/]sf dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] tYofÍn]
b]vfPsf] 5 .
rf6{ g+= (= dlxnfdfly x'g] lx+;f / k]zfut cj:yf
$=!=( lx+;fsf sf/0f dlxnfdf k/]sf c;/x¿
dlxnfx¿dfly s'g} klg k|sf/sf] lx+;f x'Fbf ;a}vfnsf k|efj kfg]{ u/]sf] b]lvof] . To:tf]
lx+;fsf sf/0f ^&) hgf -%! k|ltzt_ dlxnfx¿ ;aeGbf a9L zf/Ll/s c;/ k/]sf] kfOof] .
@& k|ltzt -#%& hgf_ dlxnfnfO{ dfgl;s c;/, @ k|ltzt -@( hgf_ cfly{s c;/ k/]sf],
! k|ltzt -!$ hgf_ dlxnfnfO{ ;fdflhs c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 eg] !( k|ltzt -@$(
hgf_ dlxnfdfly PseGbf a9L jf oL ;a}vfnsf c;/x? k/]sf] tYofÍn]] b]vfPsf] 5 ..
33
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= !)= dlxnfdfly x'g] lx+;fsf sf/0f dlxnfdf k/]sf c;/x¿
ljZn]if0f
;ftj6} k|b]zaf6 ;+sng ul/Psf s"n ! xhf/ # ;o !( dlxnf lx+;fsf] 36gfn] h'g;'s}
e]udf, :yfgdf / e"uf]ndf a:g] dlxnfx¿ ;a} vfnsf lx+;faf6 k|efljt 5g eGg] k|i6ofPsf]
5 . b:tfj]hLs/0f ul/Psf 36gfx¿n] dlxnfx¿ ljleGg P3f/ vfnsf— 3/]n' lx+;f, ;fdflhs
lx+;f, anfTsf/, of}g lx+;f, anfTsf/ k|of;, a]rljvg, a]rljvg k|of;, xTof, cfTdxTof, xTof
k|of; / cGo vfnsf lx+;fx¿af6 kLl8t ePsf 5g . dlxnfx¿ hxfF;'s} /x"g, rfx] 3/df xf];
jf ;fdflhs If]qdf pgLx¿ lx+;faf6 k|efljt geO{ a:g] cj:yf 5}g . o; jif{sf] tYofÍn]
dlxnfx¿dfly ;a}eGbf a9L ^^=&@ k|ltzt 3/]n' lx+;f ePsf] / To;kl5 !!=(* k|ltzt
;fdflhs lx+;f ePsf] cf}FNofPsf] 5 . cfˆgf] JolQmut Pj+ kfl/jfl/s ;DaGwb]lv ;fdflhs
;DaGwx¿df dlxnfx¿ cg]sf lx+;fdf kb}{ cfO/x]sf 5g . sltkon] cgfxsd} Hofg u'dfPsf
5g . To;eGbf a9Ln] hLljt} ePklg cg]s oftgf / kL8fbfoL hLjg afFRg afWo kfl/OPsf
5g .
34
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
x/]s pd]/ ;d"xsf, x/]s hft÷hftLo k[i7e"ld / klxrfgsf, 3/]n'b]lv sfdsfhL, u[lx0fLb]lv
Joj;foL Pj+ ;fj{hlgs If]qdf ;+nUg, cf}krfl/s lzIff glnPsf b]lv ;fIf/–pRr lzIff k9]sf,
ljjflxt tyf cljjflxt h'g;'s} dlxnfdfly lx+;f ePsf] 5 . o;n] dlxnf ePs} sf/0fn]
dlxnfx¿ a9L g} lx+;f k|efljt x'g] u/]sf] jf ;dfhdf k'?ifsf] eGbf pgLx¿sf] n}+lus x}l;ot
sdhf]/ ePs} x'gfn] lx+;fdf kl//x]sf 5g eGg] b]vfpF5 . oBlk lx+;faf6 k|efljt x'g'df
k|efljtsf] cg]s k[i7e"ld / ;fdflhs, ;f+:s[lts / cfly{s :t/n] klg 7"nf] e"ldsf v]n]sf]
x'G5 .
Ps jif{sf] tYofÍdf lx+;faf6 k|efljtx¿ a9Lh;f] 3/]n' sfd / s[lifdf ;+nUg dlxnfx¿
/x]sf] b]lvG5 . To:t} ljjflxt dlxnf / hft÷hftLotfsf] cfwf/df x]bf{ cflbjf;L hghflt
;d'bfosf dlxnfx¿ a9L k|ltztdf k|efljt ePsf] cfFs8f 5 . o;sf] cy{ 3/ / s[lif
k]zfdf /x]sf, ljjflxt, lzlIft Pj+ cflbjf;L hghflt dlxnfx¿dfly dfq} dlxnf lx+;f a9L
x'G5 eGg] a'emfO{ /fVg' jf JofVof ul/g' ljNs'n unt x'g]5 . tL tYofÍn] b]vfPsf] s'/fnfO{
plrt 9+un] s]nfpgsf] nflu ;DalGwt If]q¿df ;3g a;f]af; /x]sf] ;fdflhs ;d"xsf]
hg;+Vof, ;fdflhs–;f+:s[lt–cfly{s cj:yf / ToxfFsf dlxnfx¿sf] a9Lh;f] ;xeflutf /xg]
If]qx¿sf] klxrfg ul/g' cTofjZos x'G5 . g]kfnL ;dfhdf cem}klg a9Lh;f] dlxnfx¿ 3/]n'
/ s[lif If]qdf g} ;+nUg 5g . To; sf/0fn] ToxL If]qdf /x]sf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf]
b:tfj]hLs/0f a9L x'Fb} cfPsf] xf] . To:t}, pTkfbgzLn pd]/ ;d"xsf / ljjflxt dlxnfdfly
al9 lx+;f ePsf], To:tf] lx+;fdf lgs6td k'?if JolQm kL8ssf] ?kdf /xg'n] dlxnf–k'?ifjLr
a9Lh;f] cGt/lqmof x'g] ;DaGwx¿df g} dlxnfdfly a9L lx+;f x'g] u/]sf] k|i6 kf5{ . d'VotM
dlxnfsf nflu lx+;f d'Qm 3/, kl/jf/ / ;dfhsf] kl/sNkgf ;fsf/ x'g cem} sl7g 5 eGg]
oyfy{ phfu/ u5{ .
35
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b %
%=! dlxnf / 3/]n' lx+;f
dlxnfdfly x'g] lx+;fx¿dWo] ;a}eGbf a9L 3/]n' lx+;fåf/f dlxnfx¿ kLl8t x'g] u/]sf 5g .
3/]n' lx+;f ;+;f/e/ dxfdf/Lsf ?kdf /x]sf] 5 . g]kfndf klg of] k|d'v r'gf}tLsf ¿kdf
/x]sf] 5 . ljZjd} x/]s $ hgf dlxnfx¿dWo] ! hgf dlxnf3/]n' lx+;faf6 k|efljt x'g]]
ub{5g .!
3/]n' lx+;f -s;"/ / ;hfo_ P]g @)^^ cg';f/ "3/]n' lx+;f" s'g} JolQmn] 3/]n' ;DaGw ePsf]
csf{] s'g} JolQmnfO{ lbPsf] zf/Ll/s, dfgl;s, cfly{s tyf of}ghGo oftgf g} 3/]n' lx+;f
xf] . o;n] JolQmnfO{ zf/Ll/s tyf efjgfTds rf]6 k'¥ofpF5 . æ3/]n' ;DaGwÆeGgfn] j+zh,
ljjfx jf wd{k'q jf wd{k'qL ePsf] jf ;+o'Qm kl/jf/sf] ;b:o, cfl>t jf sfdbf/sf] ?kdf
Ps} kl/jf/df a;]sf JolQmx¿aLr ePsf] ;DaGw ;Demg' k5{ . ;f] zAbn] ;Fu} a;]sf hf]8L
jf c+z lnO{ jf glnO{ leGg a;]sf klt jf kTgLsf] ;DaGw ;d]tnfO{ hgfp5 .@
3/]n' lx+;f JolQmsf] dfgj clwsf/ xggsf] ;jfn xf] . oBlk ;fdflhs d"No–dfGotfsf
sf/0f >Ldfgn] >LdtLnfO{ lk6g', ufnL unf}h ug'{, lgoGq0fdf /fVg'nfO{ xfd|f] ;dfhn]
;fdfGo ?kdf lnG5 . o; ljifonfO{ lgtfGt JolQmut tyf kfl/jfl/s ;jfnsf] ?kdf lng]
hdft klg 7'n} 5 . sfg"gn] ;d]t 3/]n' lx+;fnfO{ ck/fwsf] ?kdf 3f]if0ff ul/;s]sf] 5 .
o;n] JolQmsf] k|ToIf hLjgdf c;/ ug{], JolQmsf] :jtGqtf, lx+;fd'Qm hLjg ofkg ug{
kfpg] clwsf/ xgg x'g], ljleGg zfl//Ls, dfgl;s, cfly{s tyf ;fdflhs c;/ kg{] /
JolQmsf] cfTd;Ddfgdf ;d]t 7]; k'Ug] x'Fbf of] uDeL/ ck/fw xf] .
3/]n' lx+;fsf 36gfx? lbgx'F aflx/ cfpg] qmd a9bf] 5 . k|x/Lsf] tYofËn] ljutdf eGbf
!
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/violence-against-women
@
3/]n' lx+;f -s;'/ / ;hfo_ P]g, @_^^ tyf 3/]n' lx+;f -s;'/ / ;hfo_ lgodfjnL, @
36
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
emg a9L 3/]n' lx+;fsf 36gfx¿ aflx/ cfO/x]sf] tYonfO{ k'li6 ub{5 . cfly{s jif{ )&)÷&!
df g]kfn k|x/Ldf ^,*#% j6f 3/]n' lx+;fsf] 36gf btf{ ePsf] lyof] eg] )&%÷&^ ;Dd cfpFbf
pQm ;+Vof a9]/ !$,&&$ k'u]sf] 5 .#
3/]n' lx+;fsf :j¿kx¿ ;dfh, ;fdflhs–;fF:s[lts
rfnrng jf kl/l:yltcg'¿k km/s ePtfklg ;+;f/el/ g} 3/]n' lx+;fsf 36gfx¿ a9L x'g]
u/]sf] 5 .
%=@= 3/]n' lx+;fleqsf :j¿kx¿
3/]n' lx+;fsf :j¿kx¿ Jofks 5g . o;jif{ ul/Psf] clen]vLs/0fsf cfwf/df 3/]n'
lx+;fsf lgDg :j¿knfO{ ljZn]if0f u/L o; k':tsdf ;dfj]z ul/Psf] 5 .
Zff/Ll/s lx+;f
>Ldfg / 3/kl/jf/sf ;b:on] xftxltof/ cyjf cfˆgf] ansf] k|of]u u/]/ ha/h:tL
s'6lk6 ug'{, cËeË u/fpg', zf/Ll/s b08 ;hfo lbg', bfOhf]sf] lgxF'df / rfl/lqs cf/f]k
nufO{ s'6lk6 ug'{ cflbnfO{ zf/Ll/s lx+;fleq ;d]l6Psf] 5 .
Dffgl;s lx+;f
zf/Ll/s oftgfsf] 8/ b]vfpg], ufnL unf}h ug]{, rfl/lqs cf/f]k nufpg], ckzAb k|of]u
ug]{, pk]Iff jf j]jf:tf ug]{, ckzAb af]Ng], x]nf–lt/:sf/ ug]{, efjgfTds ¿kdf b"Jo{jxf/
ug]{, 8/, wDsL b]vfpg] h:tf sfo{x¿nfO{ dfgl;s lx++;fleq ;d]l6Psf] 5 .
;|f]t ;fwgsf] jl~rtLs/0f
vfg nufpg glbg], 3/af6 lgsfnf ug]{, ljjfx btf{, hGd btf{ gug]{ gful/stf gagfOlbg],
lzIffaf6 jl~rt ug]{, a]jf:tf ug]{ h:tf lx+;fx¿nfO{ o;leq ;d]l6Psf] 5 .
a}jflxs anfTsf/
ljjfx ;DaGwleq x'g] anfTsf/sf] ;Gbe{df >Ldfgn] >LdtLnfO{ hj/h:tL of}g ;Dks{sf
nflu afWo agfOPsf] 36gfnfO{ o; k':tsleq ;dfj]z ul/Psf] 5 .
#
g]kfn k|x/L
37
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
%=# 3/]n' lx+;fsf k|sf/x¿
dlxnfdlfy x'g] 3/]n' lx+;fleq klg dlxnfx¿dfly ;a}eGbf a9L zf/Ll/s lx+;f x'g] u/]sf
5g . dlxnfx¿dfly s'6lk6sf 36gf w]/} ePsf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . dlxnfdfly ePsf
3/]n' lx+;fsf 36gfx¿dWo] ^# k|ltzt -%%^ hgf_ dlxnfdfly zf/Ll/s lx+;f ePsf] kfOof] .
To;}u/L !^ k|ltzt -!$) hgf_ dlxnfnfO{ vfg–nufpg glbg], dfof tyf x]/rfx gug]{,
lzIffaf6 jl~rt u/fpg], a]jf:tf ug]{, 3/ lgsfnf ug]{, ljjfx btf{, hGdbtf{, gful/stf
cflb ;|f]t tyf ;fwg tyf df}lns xs clwsf/af6 jl~rt /fv]/ pgLx¿dfly lx+;f ug]{
ul/Psf] kfOPsf] 5 . o;/L g} !$ k|ltzt -!@! hgf_ dlxnfnfO{ ufnLunf}h u/L tyf &
k|ltzt -^# hgf_ dlxnfnfO{ rfl/lqs cf/f]k nufP/ dfgl;s lx+;f ul/Psf] kfOPsf] 5 .
rf6{ g+= !!= dlxnfdfly ePsf 3/]n' lx+;fsf k|sf/x?
38
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
%=$ 3/]n' lx+;f / kL8s;Fusf] ;DaGw
3/]n' lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿dWo] () k|ltzt -&() hgf_ dlxnf cfˆg} >Ldfgaf6 / !)
k|ltzt -() hgf_ dlxnf cfˆg} 3/kl/jf/sf ;b:ox¿af6 lx+;fdf kg{] u/]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 .
rf6{ g+= !@= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿ / kL8ssf] ;DaGw
%=% k|efljtsf] j}jflxs cj:yf
3/]n' lx+;faf6 k|efljtx¿sf] j}jflxs cj:yf ljZn]if0f ubf{ Psn, cljjflxt / 5'l§P/
a;]sf dlxnfx¿eGbf ljjflxt dlxnfx¿ 3/]n' lx+;fsf] pRr hf]lvddf /x]sf] tYofÍn]
b]vfPsf] 5 . o; jif{ (@ k|ltzt -*)( hgf_ ljjflxt dlxnf / ^ k|ltzt -%) hgf_
cljjflxt, !–! k|ltzt -!#–* hgf_ ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f cnu a:b}
cfPsf, Psn dlxnf 3/]n' lx+;faf6 k|efljt ePsf] kfOof] .
rf6{ g+= !#= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfsf] j}jflxs cj:yf
39
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
%=^ k|efljtsf] pd]/ / 3/]n' lx+;f
k|fKt tYofÍsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ 3/]n' lx+;faf6 k|efljtx¿dWo] ;a}eGbf a9L !&–@%
jif{ / @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ /x]sf 5g . #( k|ltzt -##( hgf_ !&–@% jif{
pd]/ ;d"xsf dlxnf, #* k|ltzt -##& hgf_ @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnf o;jif{ 3/]n'
lx+;faf6 k|efljt ePsf 5g . To;}u/L #^–$% jif{ pd]/ ;d"xsf !$ k|ltzt -!@$ hgf_,
$^–%% jif{ pd]/ ;d"xsf, $ k|ltzt -#( hgf_, %^ jif{eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf dlxnf
! k|ltzt -!@ hgf_ / !^ jif{d'lgsf pd]/ ;d"xsf # k|ltzt -@( hgf_ dlxnfdfly 3/]n'
lx+;f ePsf] kfOPsf] 5  .
rf6{ g+= !$= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] pd]/sf cj:yf
%=& k|efljtsf] lzIffsf] :t/ / 3/]n' lx+;f
dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;f / dlxnfsf] z}lIfs cj:yfnfO{ ljZn]if0f ubf{ *& k|ltzt -&^$
hgf_ ;fIf/ dlxnfdfly 3/]n' lx+;f ePsf] kfOof] . o;} u/L ;fIf/ dlxnfleq klg ;a}eGbf
a9L cfwf/e"t lzIff -!–* sIff;Dd_ cWoog u/]sf ^!=^ k|ltzt -$&) hgf_ dlxnf
lx+;faf6 a9L k|efljt ePsf] kfOPsf] 5 .
40
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
%=* k|efljtsf] hft÷hftLotf / 3/]n' lx+;f
o;jif{ k|fKt tYofÍsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿leq klg
;a}eGbf a9L t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnf @@ k|ltzt -!(% hgf_ lx+;fdf /x]sf] kfOPsf]
5 . To;kl5 kxf8] a|fXd0f÷If]qL @! k|ltzt -!*& hgf_, kxf8] cflbjf;L hghflt !#
k|ltzt -!!& hgf_, !! k|ltzt -(% hgf_ t/fO{ blnt, !)–!) k|ltzt -()–*( hgf_
qmdzM t/fO{ a|fXd0f÷If]qL / t/fO{ u}/blnt, # k|ltzt -#) hgf_ d'lZnd, @ k|ltzt -@)
hgf_ klxrfg gv'n]sf cGo dlxnf lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 .
rf6{ g+= !&= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] hft÷hfltut cj:yf
rf6{ g+= !%= 3/]n' lx+;f k|efljt
dlxnfx¿sf] z}lIfs cj:yf kl/0ffdx¿
rf6{ g+= !^= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf]
;fIf/tfsf] cj:yf / lx+;fsf kl/0ffdx¿
41
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
%=( k|efljtsf] k]zf / 3/]n' lx+;f
3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnfx¿ a9L dfqfdf 3/]n' lx+;fsf k|efljt /x]sf] o; jif{sf]
tYofÍn] b]vfPsf] 5 . k|fKt tYofÍsf cfwf/df $# k|ltzt -#*@ hgf_3/fo;L sfd, #)
k|ltzt -@^) hgf_ s[lif tyf kz'kfng, !@ k|ltzt -!)% hgf_ b}lgs Hofnf dhb'/L, ^
k|ltzt -%) hgf_ ;fdfGo Jofkf/, Jojf;fo ug]{, % k|ltzt -$@ hgf_ ljBfyL{, # k|ltzt
-@@ hgf_ u}/;/sf/L ;+:yfdf sfo{/t, !–! k|ltzt -!@, & hgf_ ;/sf/L ;]jfdf ;+nUg
tyf hflu/ vf]Hb} u/]sf dlxnfx¿ lx+;fdf k/]sf 5g .
rf6{ g+= !*= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] k]zf / lx+;fsf] cj:yf
%=!) k|efljtnfO{ k/]sf] c;/
3/]n' lx+;fsf sf/0f ;a}eGbf a9L dlxnfdf zf/Ll/s c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 . k|fKt tYofÍsf
cfwf/df ljZn]if0f ubf{ 3/]n' lx+;fsf k|efljt dlxnfx¿dWo] ;a}eGbf a9L %( k|ltzt -%@#
hgf_ dlxnfdfly zf/Ll/s c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 eg] #@ k|ltzt -@*! hgf_ dfgl;s
c;/, # k|ltzt -@# hgf_ cfly{s c;/, ! k|ltzt -( hgf_df ;fdflhs c;/ / % k|ltzt
-$$ hgf_ ;a}vfn] c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 .
42
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= !(= 3/]n' lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿df k/]sf] c;/ k|ltztdff
ljZn]if0f
cl3Nnf] kl/R5]b– $ df :ki6 eO;s]sf] 5 ls dlxnfdfly x'g] lx+;fdWo] 3/]n' lx+;faf6
;a}eGbf a9L dlxnfx¿ k|efljt 5g . dlxnfx¿n] em]Nb} cfPsf 3/]n' lx+;fsf cg]s :j?k
/ k|sf/ 5g . h;df zfl//Ls lx+;f, dfgl;s lx+;f, cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{sf] df}lns
xsclwsf/af6 jl~rt ul/g', j}jflxs anfTsf/ jf xf8gftf s/0fL cflb kb{5g . o:tf
3/]n' lx+;fx¿ dlxnfsf] zfl//Ls, ef}lts, of}lgs tyf dfgl;s kIfx¿dfly nlIft u/L
ug]{ ul/Psf 5g . pgLx¿dfly cg]s sf/0f b]vfO{ s'6lk6 u/L zf/Ll/s Pj+ ef}lts lx+;f
x'Fb} cfPsf] 5 . To;kl5 plrt / cfjZos ?kdf vfg nfpg glbg], :jf:Yof]krf/ gug]{{,
cfjZos ;]jf ;'ljwf lngsf] nflu rflxg] sfuhftx¿–ljjfx btf{, gful/stf, gagfOlbg],
nufotsf Jojxf/dfkm{t dlxnfx¿nfO{ kL8f kL8f lbg] 3/]n' lx+;fsf] csf]{ alnof] :j?k
cEof;df /x]sf] 5 . To:t}, cg]s ufnL a]OHhtsf ckdflgt zAbx¿sf] k|of]udfkm{t af]n]/
pgLx¿dfly lx+;f ug]{ ul/Psf] 5 . To;dfly dlxnfx¿sf] rfnrng, afgL Jojxf/ /
43
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
;DaGwx¿dfly k|xf/ ub}{ rfl/lqs nf~5gf nufP/ dfgl;s lx+;f Pj+ ;fdflhs ckx]ngf
ug]{ ul/Psf] 5 .
o:tf ;a}vfnsf lx+;fdf kL8ssf] ?kdf dlxnfsf cfˆg} >Ldfg / 3/kl/jf/ g} ;+nUg /xFb}
cfPsf 5g . glhssf JolQmx¿af6} lx+;f x'g] x'Fbf To;sf] c;/ jf k|efj emg} ulx/f] /
kL8fbfoL aGg k'U5 . lx+;fsf kL8snfO{ sfg"gL ;hfo jf k|lqmofdf nfg'eGbf klg kL8snfO{
g}lts gl;xt lbP/ 5f8g] ul/G5 . k|efljtsf] GofonfO{ eGbf kL8sn] u/]sf] uNtL Ifdf
lbg nfos xf] eGg] dfgl;stfn] a9L sfd u5{ . cyjf >Ldfgn] >Ldltdfly lx+;f ug'{
c:jefljs xf]Og eGg] dfGotf 3/kl/jf/ / ;dfhdf JofKt 5 . lsgsL >Ldlt >Ldfgs}
;DklQ xf], h;sf] ef]urng ug{' >Ldfgsf] xs xf] . ef]urngsf] qmddf x'g] To:tf lx+;fTds
Jojxf/ ;xg' >Ldltsf] bfloTj klg xf] eGg] 3fts ;f]r hLljt} 5 . To;dfly kl/jf/sf]
OHht / dlxnfsf] rfl/lqs cv08tfsf] gfddf leqleq} bafOg] ul/G5 . o:tf]df k|efljt
dlxnfdfly cg]s vfnsf] gsf/fTds k|efjx¿ kg]{ u5{ . ;+slnt tYofÍcg';f/ k|efljt
dlxnfx¿df ;a}eGbf a9L zf/Ll/s c;/ k/]sf] b]vfof] . o:tf] zfl//Ls c;/ s]xL ;do;Dd
k|ToIf b]Vg ;lsg],bf];|f] JolQmn] ;d]t b]v]/} dxz'z ug{ ;lsg] x'Fbf To;sf] ;xh} cfFsng
ug{ ;lsPsf] xf] . t/ k|efljtdf k/]sf] dfgl;s c;/sf] dfkg ug{ sl7g 5 . oBlk To;n]
k|efljtsf] hLjg afFr'Gh]n;Dd k5ofO/xG5 . Ps jif{sf] clen]vLs/0fn] k|efljtdfly
zfl//Ls c;/kl5 dfgl;s c;/ g} a9L k/]sf] b]vfPsf] 5 . jf:tjdf zfl//Ls c;/nfO{
k"g{sf] nflu xfdLsxfF s]xL pkfox¿ cjnDag ug]{ ul/Psf 5g . t/ dfgl;s c;/k|lt
vf;} Wofg k'¥ofOPsf] 5}g . To;}n] zfl//Ls eGbf dfgl;s c;/nfO{ Joj:yfkg ug{,
;dfwfg ug{df klg plQs} Wofg k'¥ofpg h?/L 5 .
dlxnfx¿dfly x'g] lx+;f JolQmut ;DaGw / 3/kl/jf/leq} lgs} emfFluP/ df}nfPsf] :ki6
x'G5 . To;}n] klg dfgl;s c;/k|lt cem a9L Wofg s]lGb|t ug{ cfjZos 5 . 3/]n' lx+;fsf]
o:tf] ljs/fn cj:yf kl/jt{g u/L lx+;f cGTo ug{sf] nflu /fHo, ;dfhsf] ;fy} lghL
txaf6} JolQmx¿sf] dlxnfk|ltsf] ;f]r / Jojxf/df Jofks kl/jt{gsf] vfFrf] 5 . lghL
;DaGwx¿leq} df}lnP/ lg/Gt/ rNb} cfPsf] o:tf] lx+;fnfO{ ;'Id txdf s]nfP/ ;Daf]wg
ul/g' h?/L 5 . h;sf] nflu dlxnf k'?ifjLrsf] c;Gt'lnt ;DaGw, prgLr x}l;otdf
kl/jt{g x'g}k5{ .
44
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf g+ ! -3/]n' lx+;f_
d]/f] gfd kbd -kl/jlt{t gfd_ xf] . d clxn] @# jif{sL ePF . ufpF ;dfhdf 5f]/L
cln 7'nL ePkl5 ljjfx ul/ k7fpg' k5{ eGg] ;f+]rsf sf/0f cfdf j'jfn] ljjfx
ul/ k7fpg' eof] . 3/df >Ldfg, ;f;', ;;'/f, gGb / b]j/ /x]sf lyP . ljjfx
u/]sf] ! dlxgf;Dd /fd|f] ;DjGw lyof] . To;kl5 >Ldfgn] cfdfsf] s'/f ;'g]/ æof]
3/af6 lgl:sP/ uO{xfn, tF of] 3/df a:g kfpFlbg; d]/f] 3/df t]/f] nflu 7fpF
5}g . tF h:tf] dfG5] xfdLnfO{ rflxb}g . d}n] t;Fu bfOhf]sf] nflu dfq gf6ssf]
ljjfx u/]sf] x'F . tF d]/f] 3/df al;; eg] sfd ug]{ sDfn/Lsf] ?kdf dfq} /fV5' .
d}n] csf]{ !) j6f >LdtL NofP/ /fV5' t/ tFnfO{ dfof ddtf s]xL lbGgÆ eGb}
b}lgs ?kdf dfgl;s oftgf lbg yfNof] . slxn]sfxL tFnfO{ dfl/lbG5' eGb} 3fF6L
lyrL s'6lk6 ug]{, ;f;'n] klg cfˆgf] 5f]/fnfO{ l;sfpg] / ufnL ug]{ uly{g .
æo;n] g 3/ 5f]8g ;S5] g >Ldfg 5f]8g ;S5], of] d]/f] 3/af6 uPkl5 d k]6el/
vfgf vfg] lyPF . of] 3/df cfP b]lv cfwf k]6 dfq vfG5'Æ eg]/ ufnL a]OHhtL
ug]{ uly{g . o;/L b}lgs ?kdf cfkm'dfly ePsf] lx+;f ;xg g;sL d}n] ljif
vfPF . t/ dg{ ;lsg . d}n] Gofosf nflu gu/kflnsfdf lgj]bg lbPF . To;a]nf
gu/kflnsfn] kmf]gdfkm{t ;Dks{ u/L af]nfpbf 3/af6 sf]lx klg cfPgg . kl5
kqdfkm{t af]nfof] . 5nkmndf cfpFbf ;f;'n] æd cfˆgf] 5f]/fnfO{ klg af]nfplbg,
bfOhf] klg lkmtf{ lbFb}gf}F, h] ug{ ;S5]; u/ . d]/f] 3/df bfOhf]sf] ;dfg lng dfq
cfOhf t]/f] s] xfnt u5'{Æ eGb} wDSofOg . oxL 8/s} sf/0fn] ;xof]u vf]Hb} hfFbf
kflnsfs} ;xof]udf cf]/]ssf] ;'/Iffjf;df a:b} cfPsf] 5' .
45
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b ^
^=! dlxnf / ;fdflhs lx+;f
;fdflhs d"No–dfGotf / xflgsf/s k/Dk/fut cEof;x¿df cfwfl/t eO{ ;dfhsf
JolQmx¿af6 x'g] lx+;fnfO{ ;fdflhs lx+;f elgG5 . ;+/rgfut lje]bsf] kl/0ffdsf ?kdf
;dfhdf k'?ifTjjfbL ;f]r xfjL 5 . of] ;f]rn] lkQ[;QfTds d"No—dfGotfnfO{ ;dfhdf
cem ;zQm agfPsf] 5 . h;sf sf/0f dlxnfx¿sf] ;dfg klxrfg / x}l;ot :yflkt x'g
;s]sf] 5}g / dlxnfx¿ lje]bk'0f{ hLjg ofkg ug{ afWo 5g .
k/Dk/fb]lv g} xfd|f] ;dfhn] 5f]/fsf] cfjZostfnfO{ a9L dxTj lbPsf] 5 . 5f]/fnfO{ hGd
glbPdf :ju{ hfg gkfOg] / gs{sf] af; x'g] h:tf / Psf+uL unt wfld{s cf:yfx¿
cfh;Dd klg alnof];Fu sfod 5g . dlxnfsf] zlQmzfnL e"ldsfnfO{ sdhf]/ agfpg
xltof/sf ¿kdf dlxgfjf/Lsf] unt wf/0ff / cEof;ul/b} cfOPsf] 5 . h:tf];'s} cj:yfdf
klg k'?ifx¿ kljq / ;j{>]i7 k|f0fL x'g eGg] dfGotf ;dfhdf :yflkt ul/Psf] 5 . wfld{s
;+:sf/ jf sfo{df xf]; jf cGo ;fdflhs sfo{x¿df xf];, k'?if g} k|d'v stf{sf] ?kdf /xFb}
cfPsf] 5 . o:tf] k|yf tyf ;f]rn] k'?ifsf] dxTjnfO{ a9fjf dfq lbFb}g, dlxnf sdhf]/ /
sd dof{lbt xf] eGg] s'/f lg/Gt/tf :yflkt /fvL/fVg ;d]t dnhn ul//x]sf] 5 .
b]zdf ePsf cfd"n /fhg}lts kl/jt{gn] /fHosf tLg} txdf dlxnfsf] pT;fxhgs
;xefuLtf ;'lglZrt ePsf] 5 . lzIff, /f]huf/nufotsf If]qx¿df dlxnfsf] ;xefuLtf
;'wf/f]Gd'v 5 . oBlk n}+lus c;dfgtfsf] k|d'v afwssf] ?kdf /x]sf] ;+/rgfTds lje]bsf]
rqm cGTo ug{] gLlt÷sfo{qmdx¿sf] cefj 5Fb}5 . dlxnfnfO{ bf];|f] bhf{sf] gful/ssf ?kdf
:yflkt ug{] ;fdflhs d"No–dfGotf / o;af6 l;lh{t xflgsf/s k/Dk/fut cEof; cGTosf
nflu ln+usf cfwf/df dlxnfdfly x'g] lje]b ck/fw xf] eGg] cfzosf gLltut Joj:yf
k|efjsf/L gx'g' n}+lus ;dfgtf k|flKtsf afwsx'g .
46
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
;d[4 g]kfn, ;'vL g]kfnLsf] gf/fnfO{ b]zn] cfTd;ft u/]sf] 5 . t/ b]zsf] cfwf eGbf
a9L hg;+Vofdf /x]sf dlxnfx¿ lje]bk'0f{ hLjgofkg ug{ afWo 5g . ;+ljwfg tyf cGo
sfg'gn] ;'lglZrt ul/;s]sf] clwsf/x¿ ;d]t pkef]u ug{ kfPsf 5}gg . lje]bsf] cGTo
/ ;fdflhs Gofosf] ;'lglZrttfaf6 dfq ;d[l4 xfl;n ug{ ;lsG5 . o;y{ dlxnfnfO{ x]g{]
;f]r, dlxnfk|lt ul/g] Jojxf/x¿ kl/jt{g u/L ;dfgtfd'ns ;dfhsf] lgdf{0fsf nflu
:yfgLo txaf6 ;fdflhs tyf ;f+:s[lts ?kfGt/0f x'g ;Sg] jftfj/0f tof/ ug{sf nflu
cleofgx¿ ;~rfng ug'{ cfjZos /x]sf] 5 .
^=@= ;fdflhs lx+;fsf kl/0ffd / ljZn]if0f
dlxnfdfly ;fdflhs ¿kdf ePsf lx+;fsf :j¿kx¿
dlxnfx¿dfly ;fdflhs ¿kdf ePsf lx+;fx¿df a9L dfqfdf $! k|ltzt -^$_ dfgl;s
lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . ;dfhsf dlxnfnfO{ af]S;Lsf] cf/f]k nufO{ dfgl;s oftgf lbg',
ufnLunf}h ug'{, rl/qxTof ug'{, 8/ wDsL b]vfO dfgl;s oftgf lbPsf lx+;fx¿ o;leq
kb{5g .
o;}u/L o;jif{ #& k|ltzt -%* hgf_ nfO{ af]S;Lsf] cf/f]k nufP/, rfl/lqs cf/f]k nufO
s'6lk6 ug'{, cËeË u/fpg', zf/Ll/s b08 ;hfo lbg' cflb zf/Ll/s lx+;fleq ;d]l6Psf] 5 .
o;}u/L @@ k|ltzt -#$ hgf_ afnljjfx tyf ! k|ltzt -@ hgf_ nfO{ gful/stf glbP/
;|f]t ;fwgaf6 al~rt ul/Psf ;fdflhs lx+;fsf 36gf clen]v ePsf 5g .
rf6{ g+= @)= dlxnfdfly x'g] ;fdflhs lx+;fsf :j?k
47
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
^=# ;fdflhs lx+;fsf kL8ssf k|sf/
;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnf / kL8s;Fusf] ;DaGwaf/] ljZn]if0f ubf{ dlxnfdfly
;a}eGbf a9L l5d]sLaf6 lx+;f ePsf] kfOof] . dlxnfx¿dfly ePsf s"n ;fdflhs lx+;fsf]
%* k|ltzt -(@ hgf_ lx+;f l5d]sLaf6 ePsf] 5 . To;}u/L !& k|ltzt -@& hgf_ ;fyLaf6
af6, !^ k|ltzt -@^ hgf_ cfkm"n] cfTdLo 7fg]sf ;fyLaf6, % k|ltzt -* hgf_ kl/jf/sf
;b:oaf6,# k|ltzt -$ hgf_ ;]jf k|bfos ;+:yfsf JolQmaf6, ! k|ltzt -! hgf_ s'g} klg
;DaGw gePsf ckl/lrt JolQmaf6 dlxnfdfly ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOof] .
rf6{ g+= @!= ;fdflhs lx+;f k|efljtx¿sf] kL8s;Fusf] ;DaGw
^=$ k|efljtsf] j}jflxs cj:yf
;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿sf] j}jflxs cj:yfnfO{ ljZn]if0f ubf{ ljjflxt
dlxnfdfly a9L &% k|ltzt -!!( hgf_ ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . To;}u/L
;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿dWo] @@ k|ltzt -#$ hgf_ cljjflxt, ! k|ltzt -!
hgf_ sfg"gL / ;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt ;/x ;Fu} a;]sf] / #
k|ltzt -$ hgf_ cGo dlxnf ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt ePsf] kfOof] .
48
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+ @@= ;fdlhs lx+;fsf k|efljtx?sf] j}jflxs l:ytL
^=% k|efljtsf] pd]/ / ;fdflhs lx+;f
;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿df ;a}eGbf a9L !&–@% / @^ b]lv #% jif{ pd]/
;d"xsf dlxnf /x]sf 5g . @^ b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf @& k|ltzt -$# hgf_ / ;f]xL
k|ltztdf !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf -$@ hgf_ dlxnf ;a}eGbf a9L ;fdflhs lx+;fdf
k/]sf 5g . o;}u/L $^ b]lv %% jif{ pd]/ ;d'xsf % k|ltzt -* hgf_ / %^ jif{eGbf
dfly pd]/ ;d"xsf # k|ltzt -% hgf_ / !^ aif{EfGbf sd pd]/ ePsf !& k|ltzt
-@& hgf_ dlxnf ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt ePsf] o; jif{sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 .
Rff6{ g+ @#= pd]/sf cfwf/df dlxnfdfly ePsf ;fdflhs lx+;fsf] cj:yf
49
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
^=^ k|efljtsf] lzIffsf] :t/ / ;fdflhs lx+;f
;fdflhs lx+;faf6 k|efljtx¿sf] z}lIfs :t/sf] af/]df ljZn]if0f ubf{ *) k|ltzt -!@^
hgf_ ;fIf/ dlxnf @) k|ltzt -#@ hgf_ lg/If/ dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
;fIf/ dlxnfx¿df klg ;fdfGo cfwf/e"t lzIff cWoog u/]sf ^% k|ltzt dlxnfdfly
dfWolds lzIff, :gfts tx cWoog u/]sf dlxnfx¿sf] t'ngfdf a9L lx+;f ePsf] kfOPsf]
5  . o;n] s] b]vfpF5 eg] a'em]sf jf ;fdfGo n]vk9 ug{ ;Sg] dlxnfx¿ ;d]t ;fdflhs
lx+;faf6 k|efljt 5g .
Rff6{ g+ @$= ;fdflhs lx+;f / z}lIfs cj:Yff	 Rff6{ g+ @%= ;fdflhs lx+;f / ;fIf/tfsf] cj:yf
^=& k|efljtsf] hft÷hftLotf / ;fdflhs lx+;f
;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿dWo] ;a}eGbf a9L @% k|ltzt -#( hgf_ t/fO{
cflbjf;L hghflt dlxnf /x]sf] kfOof] . To;}u/L bf];|f] ;fdflhs lx+;f k|efljtdf !*–!*
k|ltzt -@(–@* hgf_ qmdzM t/fO{ u}/blnt / a|fXd0f÷If]qL kxf8] a/fa/ /x]]sf] kfOof] .
To;kl5 !% k|ltZft -@$ hgf_t/fO{ blnt, !@ k|ltzt -!( hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt,
#–# k|ltzt -%,%,%,$ hgf_ qmdzM kxf8] blnt, a|fXd0f÷If]qL t/fO{, d'lZnd / kl/ro
gv'n]sf dlxnf ;fdflhs lx+;fdf k/]sf] kfOof] .
50
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+=@^= hfltut cfwf/df dlxnfdfly ePsf] ;fdflhs lx+;fsf] cj:yf
^=* k|efljtsf] k]zf / ;fdflhs lx+;f
;fdflhs lx+;faf6 klg 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnfx¿ a9L k|efljt ePsf] kfOPsf] 5 .
;fdflhs lx+;faf6 k|efljt #$ k|ltzt -%$ hgf_ dlxnf 3/fo;L sfddf ;+nUg 5g .
To;}u/L @& k|ltzt -$@ hgf_ s[lif tyf kz'kfngdf ;+nUg, !( k|ltzt -#) hgf_ ljBfyL{,
!# k|ltzt -@! hgf_ b}lgs Hofnf dhb'/L u/]/ hLjgofkg ul//x]sf dlxnfx¿ / #–#
k|ltzt -$–$ hgf_ ;fgf Jofkf/df ;+nUg / hflu/ vf]Hb} u/]sf dlxnf, @ k|ltzt -# hgf_
u}/;/sf/L ;+3;+:yfdf sfo{/t dlxnfdfly ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
rf6{ g+= @&= ;fdflhs lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] k]zfut cj:yf
51
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
^=( ;fdflhs lx+;fsf sf/0f k|efljtdf k/]sf] c;/
;fdflhs lx+;faf6 k|efljtx¿df ;a}eGbf a9L dfgl;s c;/ k/sf] kfOPsf] 5 . ;a}eGbf
a9L %( k|ltZft -(# hgf_ dlxnfdf dfgl;s c;/, To;kl5 @# k|ltZft -#& hgf_
dlxnfdf zf/Ll/s c;/, $ k|ltZft -^ hgf_ dlxnfdf ;fdflhs c;/ / # k|ltzt -% hgf_
dlxnfdf cfly{s c;/ k/]sf] 5 eg] !! k|ltzt -!& hgf_ dlxnfdf ;a}vfn] c;/ k/]sf]
tYofÍn] b]vfp5 . -rf6{ g+= @*_ . dlxnfx¿df kg{] c;/sf] k|ltztdf s]xL leGgtf ePtf
klg ;fdflhs lx+;fsf sf/0f dlxnfsf] k|ToIf hLjgdf ;a} k|sf/sf c;/x¿ kg{] u/]sf]
cWoogsf qmddf kfOPsf] 5 .
rf6{ g+= @*= ;fdflhs lx+;fsf sf/0f k|efljtdf k/]sf c;/x¿
52
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
ljZn]if0f
cf]/]ssf] tYofÍcg';f/ dlxnfdfly x'g] lx+;fdWo] 3/]n' lx+;fkl5 ;fdflhs lx+;f a9L x'g]
u/]sf] 5 . g]kfnL ;dfh ;fdflhs, ;f+:s[lts, wfld{s lx;fan] ljljw tyf ldl>t vfnsf]
5 . dlxnfx¿ 3/]n' Pj+ lghL j[Qaflx/ lg:s]klg lx+;faf6 d'Qm x'g ;Sg] ;fdflhs kl/j]z
aGg ;s]sf] 5}g . dlxnfdfly x'g] lx+;fnfO{ cGo y'k|} kIfx¿n] dnhn ug{ ;3fp k'¥ofpg]
ePklg To:tf] lx+;f …dlxnfÚsf] zf/Ll/s, of}lgs Pj+ ;fdflhs klxrfg s]lGb|t x'g] x'Fbf
s'g} klg j[Q jf If]qdf ;+nUg dlxnfdfly lx+;f x'g] u5{ . kl5Nnf] ;dodf ;fdflhs Pj+
;fj{hlgs If]qdf dlxnfx¿sf] a9bf] pkl:ylt / ;xeflutf;Fu;Fu} lx+;fTds Jojxf/ /
36gfx¿ ;fj{hlgs x'Fb} cfO/x]sf 5g .
dlxnfdfly x'g] lx+;fdWo]klg $! k|ltzt dlxnfdfly dfgl;s lx+;f ePsf] tYo
clen]vLs/0fdf km]nf k/]sf] 5 . ;fdflhs Pj+ ;f+:s[lts s'/Llt, s'k|yfx¿sf] cEof;dfkm{t
dlxnfx¿dfly lx+;f ug]{ k|j[lQ ;fdflhs lx+;fsf] Ps k|d'v k|j[lQsf] ?kdf b]lvPsf] 5 .
h:t}M af]S;Lsf] cf/f]k nufO zfl//Ls Pj+ dfgl;s lx+;f ug'{, lglZrt :jfy{ jf OR5fk"lt{sf]
vflt/ dlxnfnfO{ 8/ wDsL lbg', 5'jf5't ul/g', km/s ;+:sf/ ;+:s[ltsf sf/0f ckdflgt
/ cjx]lnt ul/g', cflb o;cGtu{t kb{5g . Ps jif{sf] cjlwdf #& k|ltzt dlxnfdfly
af]S;Lsf] cf/f]k nufO{ s'6lk6 u/L c+ue+u t'Nofpg], rfl/lqt cf/f]k nufO{ ;fdflhs
lt/isf/ ug]{ sfd ePsf] 5 . To;kl5 afnljjfxaf6 k|efljt @@ k|ltzt / ! k|ltzt
dlxnfn] gful/stf kfpgaf6 jl~rt /x]sf] tYo 5 .
o:tf ;fdflhs lx+;fdf a9Lh;f] l5d]sLx¿ kL8ssf] ?kdf ;+nUg /xg] u/]sf] 5 . To:t}
;fyL, cfTdLo JolQm, kl/jf/sf ;b:o tyf ;]jf k|bfossf] ?kdf /x]sf JolQmx¿;d]t
;fdflhs lx+;fdf ;+nUg /x]sf 5g . o; lx;fan] dlxnfdfly ;fdflhs lx+;f ug]{ kL8sx¿
klg k|foh;f] cGt/lqmof ul//xg'kg]{ JolQmx¿ g} x'g . o:tf] lx+;f ljjflxt dlxnf To;dfly
klg !& jif{b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf / k9]n]v]sf dlxnfx¿dfly g} al9h;f] x'g] u/]sf]
5 . cyf{t dlxnfx¿sf] ;lqmo pd]/ / e"ldsf ;Fu;Fu} ;fdflhs lx+;f klg km}lnPsf] 5 .
o:tf] lx+;fdf al9h;f] t/fO{ / kxf8sf cflbjf;L hghflt ;d'bfos} dlxnfx¿ kg]{ u/]sf]
tYon] b]vfpF5 . To;kl5 qmdzM cGo ;fdflhs ;d"xsf dlxnfx¿ /x]sf 5g . ;a}h;f]
dlxnfx¿ lx+;fdf kg]{ u/]klg cflbjf;L hghflt ;d'bfos} dlxnfx¿sf] ;+Vof a9L x'g'df
53
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
g]kfnL ;dfhsf] d"n ;+/rgf, pQm ;+/rgfsf] d"nk|jfx jf k|efjzfnL ;fdflhs, ;fF:s[lts,
wfld{s Pj+ /Lltl/jfhhGo cEof; / ;+:sf/x¿;Fusf] leGgtf, t'ngfTds ?kdf cleJolQm
:jtGqtf / j}olSts :jtGqtfsf] pkef]udf /x]sf] v'nfkgn] klg k|efj kf/]sf] 5 . ;fy}
hg;+Vofsf] lx;fan] klg pgLx¿sf] ;3g a;f]af; ePsf] If]qdf tYofÍ ;+sng ul/g'
cflbh:tf s'/fx¿tkm{ klg Wofg lbg' h?/L 5 . 	;du|df eGg'kbf{ o:tf lx+;fn] dlxnfdfly
rf}tkmL{ k|efj kf/]s} x'G5 . oBlk ltgnfO{ ldlxg ?kdf v'66ofpFbf ;fdflhs lx+;fsf] c;/
k|foh;f] dfgl;s k|s[ltsf] kg]{ u/]sf] b]lvPsf] 5 . ;fdflhs lx+;fsf sf/0f %( k|ltzt
dlxnfx¿df dfgl;s k|efj k/]sf] tYofÍn] b]vfof] . To;kl5 zf/Ll/s / cfly{s c;/
kg]{ u/]sf] 5 . Psflt/ g]kfnL ;dfhsf] lkt[;QfTds ;+/rgf To;dfly klg ;fdflhs,
;f+:s[lts ?kdf ljifd / ljljw w/ftn ePsf]n] klg ;fdflhs lx+;fsf cGo :j?kx¿ klg
klxrfg x'g afFsL 5g .
54
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf g+ # -af]S;Lsf] cf/f]kdf s'6kL6_
kfj{tL -kl/jlt{t gfd_ clxn] d #% jif{sL ePF, d]/f] hGd bfË lhNnfdf ePsf] xf] .
d kl/jf/sf] sflG5 5f]/L x'F  . 3/sf] cj:yf /fd|} lyof], d ;fgf] 5Fbf cfdfsf] d[To'
eof] / a'jfn] csf]{ ljjfx ug'{ eof] . d]/f] 3/fo;L sfd 3fF; bfp/fdf ;do ljlt/xFbf
!$ jif{sf] pd]/df efu]/ ljjfx u/F] . ljjfx u/]/ uP kl5 d]/f] dfOtL tyf lblbx¿
d]/f] 3/df cfpg / d;Fu af]Ng 5f8] . ul/a kl/jf/df ljjfx u/]/ uO{ eg]/ dfOtLn]
cem} klg jf:tf ub}gg . ljjfx ePsf] @@ aif{ eof], d]/f] ! 5f]/L / # 5f]/ 5g . xfn
>Ldfg dn]l;ofdf x'g'x'G5, >Ldfgn] dnfO{ slxn] klg g/fd|f] Jojxf/ ug'{ ePsf] 5}g .
>Ldfg ljb]z uPkl5 d 5f]/f5f]/Lsf;fy 3/ rnfO /x]sL lyPF . Pslbg /ftL & ah]sf]
;dodf l5d]sL JolQmn] efph' Ps l5g tn emg'{xf]; elg dnfO{ af]nfP, 9f]sf vf]nL
aflx/ cfpFbf t pgn] ;fydf cGo JolQmx¿nfO{ NofO{ cfPsf /x]5g . ;a}n] tF af]S;L
xf]; xfd|f] a'xf/Ldfly af]S;L nufP/ a'xf/L lj/fdL ePsL 5 . of] af]S;LnfO{ s'6lk6
u/L ;a} ufpFn]n] oxfFaf6 lgsfNg' k5{ elg cGo JolQmx¿n] klg ddfly xftxfnL
s'6lk6 ug{ yfn] . d}n] d af]S;L xf]Og, dnfO{ arfpg'xf]; eGbf klg ;a} /ldt] eP/
x]l//x] . ;a}n] Ps};fy s'6lk6 u/]sf] b]v]kl5 d]/f] 5f]/Ln] lsg o;/L gePsf] em'¶f
cf/f]k nufO{ s'6lk6 ug'{ x'G5, o:tf] cdfgjLo Jojxf/ gug'{xf]; elg cg'/f]w ubf{
klg gdflg s'6lk6 ul//x] . kl5 Pshgf l5d]sL dlxnfsf] ;xof]udf pkrf/sf nflu
c:ktfn nUof}F . kl5 rf}sLdf l/kf]6{ ug{ hfbf ufpFsf] s'/f ufpFdf ldnfpg' eGb}
ufpFdf cfpg dfg]gg . nfdf] ;dob]lv cf]/]s g]kfnn] dlxnf clwsf/ If]qdf sfd ub}{
cfPsf] d}n] yfxf kfPsL lyPF . To;}n] ;xof]usf] nflu cf]/]s g]kfn cfP/ ;'/Iffjf;df
a;]F . ;a} ufpFn]sf] cuf8L o;/L cfˆgf] a]OHht ePsf] s'/fn] dnfO{ ;Fw} dfgl;s
tgfj eO/xGYof] . t/ cf]/]sdf cfP/ dgf]ljdz{ ;]jf kfPkl5 dnfO{ s]xL /fxt ePsf]
5 . cfkm'dfly ePsf] lx+;f tyf cGofosf nflu nl8lbg] cf]/]ssf] ;fy kfPkl5 dgdf
s]xL cfzf knfP/ cfPsf] 5 . clxn] cf]/]ssf] ;fydf g} d'4f btf{ u/fpg ;kmn ePsf]
5' . ck/fwLx¿nfO{ s8f eGbf s8f sf/jfxL xf]; eGg] d]/f] OR5f 5 .
55
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf g+ $ -afnljjfx_
d]/f] gfd ;l/gf -kl/jlt{t gfd_ xf] . d]/f] hGd l;/xf lhNnfdf ePsf] xf] . d 3/sf] $
hgf ;Gtfg dWo] h]7L 5f]/L xF' . d]/f] afNosfn ;fdfGo cj:yfdf g} laTof] . k9bf k9b}
!& aif{sf] pd]/df d]/f] ljjfx a'jf cfdfsf] OR5fcg';f/ ;fdflhs k/Dk/f cg';f/ g}
eof] . ljjfxkZrft>Ldfgsf] 3/df s]xL lbg dfq /fd|f] laTof] To;kl5 3/]n' lx+;f z'?
eof] . ;fgf] pd]/ /fd|f];Fu 3/sf] sfd ug{ ghfGbf 3/ kl/jf/ ldn]/ ufnL unf}h ug]{,
s'6lk6 ug]{ uy]{ . kl/jf/n] cfkm'x¿n] ufnLunf}h ug]{ / s'6lk6 u/]sf] s'/f ;dfhdf
eG5] eg]/ sxLF hfg / s;};Fu klg af]Ng lbFb}gy] . 5/l5d]sdf s;};Fu af]Nbf dfq}
klg >Ldfgn] z+sf u/]/ s'6LxfNy] . >Ldfg cfkm" lj/fdL 5', pkrf/ ub}{5', eGb} d;Fu
zfl//Ls ;DjGw /fVb}gy] . t/ dnfO{ cK7of/f] nfUg] vfnsf Jojxf/x¿ eg] ;Fw}
u/L/xGy] . oxL qmd # jif{ ;Dd rln/Xof] . b}lgs ?kdf o:tf] ePsf] lx+;f ;xg
g;sL dfOtLdf cfP/ cfdf, j'jf;Fu cfˆgf] s'/fx¿ ;'gfP .dfOtLn] d]/f] Gofosf] nflu
;dfh;Fu u'xf/ dfUof] . ;dfhdf k6s k6s a;]/ 5nkmn klg eof] t/ ddfly x'g]
lx+;f sd ePg . To;kZrft ca d >Ldfg;Fu ;Fu} a:g ;lSbg eg]/ ;DaGw ljR5]b
ug]{ lg0f{o u/] . To;} ;dodf d]/f]>Ldfg lj/fdL ePkl5 pkrf/sf nflu ef/tsf] gofF
lbNnL nluof] . pkrf/s} qmddf pgsf] lgwg eof] . otf ;;'/fn] eg] dnfO{ cbfntdf
nu]/ ! lbgd};DaGw ljR5]b u/fP . To;sf] nflu # nfv gub lbP/ kmsfO{ km'nfO
u/] .dnfO{ w]/} c+z lbg'k5{ eg]/ gofF lbNnLaf6 nf; gcfpFb} dl/;]s]sf] 5f]/fnfO{
lhpFb} 5 egL 5n u/L cbfntdf;DaGw ljR5]b u/fPsf /x]5g . >Ldfgsf] d[To'kl5
;dfhsf dfG5]x¿n] w]/} nf~5gf nufp5g . pd]/ gk'Ub} >LdfgnfO{ vfO{, 3/ u/]/
vfg ;lsg eG5g . To:tf cf/f]ksf sf/0f dfOtL 3/df klg a:g ;lsg . To;kl5
cf]/]s g]kfnsf] pbok'/df /x]sf] cfjf; u[xdf a:g yfn] . cf]/]saf6 ;~rflnt
l;=Pn=P sf]if{sf] cWoog k"/f u/] . clxn] d cfkm'h:t} afnljjfxsf sf/0f c?n]
;d:of ef]Ug gk/f]; eg]/ afnljjfx tyf bx]hlj?4sf] cleofgdf ;fd]n 5' . Ps
cleoGtf eP/ ;lqmo ?kdf lxF8L/x]]sL 5' .
56
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
&=! anfTsf/
sfg"gL ?kd} anfTsf/ Ps lgs[i6 tyf h3Go ck/fw xf] . ;+ljwfgn] lx+;fd'Qm hLjg
afFRg kfpg] clwsf/ ;'lglZrt u/]sf] 5 . oBlk xfd|f] ;dfhdf dlxnfsf] zl//, of}lgstf
cem eGg'kbf{ ;du|df dlxnfnfO{ x]g{] lje]bsf/L b[li6sf]0f sfod} 5 . of] b[li6sf]0f kl/jf/,
;dfhb]lv /fhgLlts tx;Dd g} JofKt 5 . o:tf] b[li6sf]0f sfg"g lgdf{0f ug{] txb]lv
sfof{Gjog ug{] tx;Dd JofKt /x]sf] sf/0f anfTsf/ h:tf] ;+j]bgzLn ?kn] x]g'{kg{] 36gfx¿
;lhn} btf{ x'Fb}gg, e} xfNof] eg] klg cg';Gwfgdf uDeL/tf x'Gg . ;lx cg';Gwfg x'g
g;Sbf Gofo kfpg ;xh x'Fb}g . ck/fwLx¿n] ;hfo kfpFb}gg . b08xLgtf km:6fPsf] 5 .
o;n] ck/fw ug{] JolQmx¿sf] dgf]an a[l4 ug{ ;xof]u u/]sf] 5 .
dlxnfx¿sf] nfdf] ;+3if{kZrft cbfntL k|lqmof s]lx ;xh ePsf] 5 . b'|t Gofo k|0ffnL
cfTd;ft ul/Psf] 5 . t/ sfof{Gjog k|lqmof k|efjsf/L ePsf] 5}g . Gofo k|fKt ug{ ;xh
5}g . s]lx u/L Goflos k|lqmofaf6 Gofo k|fKt eP h:tf] b]lvPklg ;dfhdf anfTsf/ ePsf
dlxnfx¿k|lt /x]sf] lje]bsf/L b[li6sf]0fsf sf/0f pgLx¿ ;dfh / 3/af6 lgsfnf h:tf]
e} afFRg afWo kfl/OPsf 5g . anfTsf/ x'g'df k|efljtsf] s'g} bf]if xF'b}g . t/ kl/jf/ /
;dfhdf a;]/ p;n] cfˆgf] Gofosf] n8fO{ n8g] jftfj/0f ag]sf] 5}g .
lkt[;QfTds ;fdflhs ;+/rgfdf anfTsf/ dlxnfnfO{ lgoGq0f ug]{ Pp6f dxTjk"0f{ xltof/
ag]sf] 5 . lkt[;Qfn] anfTsf/ h:tf ck/fwsf 36gfnfO{ OHhtsf] ljifo agfPsf] 5 .
h;sf/0f kL8s / p;sf kl/jf/ ;dfhdf lgw{Ss eP/ h;/L a:g ;S5g . anfTsf/
k|efljtx¿ ;dfhdf lgw{Ss eP/ nfN5gf d'Qm hLjgofkg ug{ ;Sg] jftfj/0f ag]sf] 5}g .
of] cj:yfsf] d'Vosf/s tTjsf] ?kdf km]l/ klg kl/jf/, ;dfh / /fHosf] ;a} tx / tKsfdf
/x]sf JolQmx¿df /x]sf] lkQ[;QfTds ;f]Fr / ltgnfO{ alnof] agfpg k|of]u ul/g] xflgsf/s
k/Dk/fut Jojxf/x¿ g} x'g .
kl/R5]b &
57
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
&=@ anfTsf/ kL8ssf k|sf/
dlxnfx¿ h'g ;dfhdf a;f]af; u5{g ToxL ;dfhsf JolQmx¿af6 a9L anfTsf/ ePsf
5g . ;a}eGbf a9L ^$ k|ltzt -(@ hgf_ dlxnf l5d]sLaf6, !# k|ltzt -!* hgf_
;fyLaf6, !) k|ltzt -!$ hgf_ cfkm'n] cfTdLo 7fg]sf ;fyLaf6, & k|ltzt -!) hgf_
kl/jf/sf ;b:ox¿ h:t} cfˆg} afa', sfsfaf6 dlxnf tyf aflnsfx¿ anfTs[t ePsf
5g . o;}u/L # k|ltzt -$ hgf_ ;]jfk|bfos ;+:yfsf sd{rf/Lx¿af6, @ k|ltzt -# hgf_
lzIfs / ! k|ltzt -@ hgf_ sfg"gL Pj+ ;fdflhs k/Dk/fcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt
;/x ;Fu} a;]sf ;fyLaf6 anfTs[t ePsf] tYofÍ k|fKt ePsf] 5 .
rf6{ g+= @(= anfTsf/ k|efljt dlxnfsf] kL8s;Fusf] ;DaGw
&=# anfTsf/ k|efljtsf] pd]/
dlxnfx¿ hltsdpd]/sf x'G5g Tolt g} pgLx¿ anfTsf/sf] hf]lvddf /xg] ;Defjgf a9L
/x]sf] o; jif{sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . x'g t ;a} pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ dfly anfTsf/
ePsf] kfOG5 . t/ klg !^ jif{d'lgsf $* k|ltzt -^( hgf_ aflnsf a9L anfTsf/af6
k|efljt ePsf 5g . !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf #$ k|ltzt -$( hgf_, @^–#% jif{ pd]/
;d"xsf ( k|ltzt -!# hgf_, #^–$% tyf $^ jif{eGbf dfly pd]/ ;d"xsf $–$ k|ltzt
-^, ^ hgf_ dlxnfx¿ anfTsf/af6 k|efljt ePsf 5g .
58
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= #)= anfTsf/ k|efljt dlxnfx¿sf] pd]/sf cfwf/df lx+;fsf kl/0ffdx¿
&=$ anfTsf/af6 k|efljtsf] z}lIfs cj:yf
anfTsf/af6 k|efljt dlxnfx¿sf] z}lIfs:t/af/] ljZn]if0f ubf{ lg/If/ dlxnfx¿sf] t'ngfdf
;fIf/ dlxnf g} anfTsf/af6 a9L k|efljt x'g] u/]sf] kfOPsf] 5 . o;jif{ k|fKt tYofÍsf
cfwf/df @# k|ltzt lg/If/ -!^ hgf_ / *$ k|ltzt -!@) hgf_ ;fIf/ dlxnfdfly
anfTsf/sf 36gf ePsf] kfOof] -rf6{ g+ #!_ . o;}u/L dlxnfsf] z}lIfs cj:yf x]bf{ &@
k|ltzt -** hgf_ cfwf/e"t tx cWoog u/]sf, @% k|ltzt -#) hgf_ dfWolds tx;Ddsf]
cWoog u/]sftyf # k|ltzt -$ hgf_ :gfts tx;Dd cWoog u/]sf dlxnfdfly anfTsf/
ePsf] kfOof] .
59
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= #!= anfTsf/ k|efljtdlxnfsf]
;fIf/tfsf] cj:yf
rf6{ g+= #@= anfTsf/ k|efljtdlxnfsf] z}lIfscj:yf
60
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
&=% k|efljtsf] hft÷hfltotf
anfTsf/af6 k|efljt dlxnfx¿dWo] ;a}eGbf a9L @@ k|ltzt -#! hgf_ kxf8] a|fXd0f÷If]qL
dlxnf /x]sf 5g . o:f}u/L @) k|ltzt -@* hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, !^ k|ltzt
-@# hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt, !# k|ltzt -!* hgf_ t/fO{ blnt, !) k|ltzt -!$
hgf_ t/fO{ u}/blnt, ( k|ltzt -!# hgf_ t/fO{ a|fXd0f÷If]qL, * k|ltzt -!! hgf_ kxf8]
blnt, # k|ltzt -$ hgf_ d'lZnd / ! k|ltzt hftLo klxrfg gv'n]sf dlxnf tyf aflnsf
anfTsf/af6 k|efljt ePsf 5g .
rf6{ g+= ##= hft÷hfftLo cfwf/df dlxnfdflyePsf] ;fdflhs lx+;fcj:yf
61
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
&=^ k|efljtsf] k]zf
anfTsf/af6 k|efljt ePsf dlxnfdWo] a9L !^ jif{d'lgsf afnaflnsf / k9b} u/]sf pd]/
;d"xsf a9L /x]sf 5g . $@ k|ltzt -^) hgf_ dlxnf tyf aflnsfdf anfTsf/sf 36gf
a9L ePsf] 5 -rf6{ g+=@#_ . To;}u/L @& k|ltzt -#* hgf_ 3/fo;L sfddf ;+nUg /x]sf,
!& k|ltzt -@% hgf_ s[lif k]zfdf ;+nUg /x]sf, ( k|ltzt -!# hgf_ b}lgs Hofnf dhb'/L
u/L hLljsf]kfh{g ul//x]sf, @ k|ltzt -# hgf_ hflu/ vf]Hb} u/]sf, !–! k|ltzt u}/;/sf/L
;]jfdf sfo{/t, cfˆg} Joj;fo ;~rfng u/]sf tyf lghL If]qdf sfo{/t dlxnfdfly
anfTsf/sf 36gf ePsf] 5 .
rf6{ g+= #$= k|efljtsf] k]zf / anfTsf/sf 36gfx¿sf] cj:yf
62
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
ljZn]if0f
dlxnf lx+;fsf] Ps vt/gfs c:qsf] ?kdf anfTsf/nfO{ lng] ul/G5 . g]kfnL ;dfhdf cem
dlxnfsf] of}lgstf, kljqtf, rfl/lqs c;nkg, dlxnfsf] kl/jf/sf] OHht / k|lti7f;Fu
ufF;]/ anfTsf/nfO{ a'emg] ul/G5 . anfTsf/ h:tf] lx+;fTds sfo{n] dlxnf jf aflnsfsf]
zl//nfO{ j:t' jf ;fdfg a/fa/ 7fg]/ To;sf] ef]u ug]{ dfq} x}g To;dfkm{t dlxnfsf] k"/}
3/kl/jf/ / pm afFr]sf] ;dfhnfO{ ;d]t Wj:t kfg]{;Ddsf] ;fdYo{ /fV5 .
cf]/]s g]kfnsf] tYofÍdf ;+slnt 36gfx¿n] lgof]lht ?kdf aflnsf jf dlxnfsf] hLjg
Wj:t kfg{ jf kfl/jfl/s OHht / k|lti7fdf cfqmd0f ug]{ x]t'n] anfTsf/ ul/G5g eGg]
cfwf/ lbFb}g . oBlk aflnsf tyf dlxnfnfO{ pkef]Uo a:t'sf] ?kdf ef]Ug] k|j[lQnfO{ eg]
phfu/ u/]sf] 5 . Ps jif{df !^ jif{d'lgsf $* k|ltzt aflnsfx¿ a9L anfTsf/af6
k|efljt ePsf 5g . ^$ k|ltztanfTsf/sf 36gfdf l5d]sL/ & k|ltzt kl/jf/sf ;b:o
g} ;+nUg ePsf 5g . oBlk o:tf 36gfx¿df k|efljtnfO{ eGbf kL8snfO{ pknAw x'g]
;+/If0f jf ;xh dfkmLn] kl/jf/sf] OHht, dlxnfsf] rfl/lqs c;nkg / kljqtfsf] cf8df
9fs5f]k ug]{ ul/Psf] klg v'n:t kf5{ .
o:tf anfTsf/sf 36gf s'g}klg ;do s'g}klg :yfgdf x'g] u/]sf] 5 . o; jif{ k|fKt tYof+ssf
cfwf/df #! k|ltzt anfTsf/sf 36gf lbpF;f], @( k|ltzt 36gf ;fFem, @$ k|ltzt /ftL /
!% k|ltzt laxfgsf] ;dodf ePsf] lyof] . To;n] dlxnfdfly zf/Ll/s, dfgl;snufotsf
;a}vfnsf c;/x¿ b]vf k/]sf] klg tYon] b]vfof] . t/ o:tf 36gfx¿df k|efljtdfly
k/]sf] c;/k|lt Wofg sd lbg] / ck/fwLnfO{ Goflos k|lqmofdf n}hfgs} nflu a9L k|oTg
ug'{ k/]sf] 5 . To;}n] o:tf 36gfaf6 kg{ hfg] c;/x¿;Fu k|efljt cfkm} h'Wg' kl//x]sf]
5 . To:tf] c;/x¿ b]vf kbf{ sltko cj:yfdf k|efljtnfO{ g} cg]s nf~5gf nufpg] /
dfgl;s /f]uL s/f/ lbg] klg ul/G5 .
63
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf g+ % -;fd'lxs anfTsf/_
#% aifL{o led s'df/L -kl/jlt{t gfd_ sf] ljjfxkl5 ;f;'n] w]/} b'Mv lbg yflng .
kftnf] Hofg ePsf] sf/0f aRrf x'Fb}g eg]/ /ftlbg ufnLunf}h tyf oftgf
lblGyg . 3/df /ftlbg emu8f eO{/x]sf] x'gfn] >Ldfgn] pgnfO{ lnP/ sf7df8fF}
uP / ToxLF sdfpg yfn] . % aif{ ;Dddf ToxfF a:bf >Ldfg—>LdtLsf] lardf
w]/} /fd|f] ;DaGw lyof] . eLd s'df/Ln] @ hgf 5f]/f hGdfOg . 3/df >LdtL /
5f]/f 5f]8L pgsf] >Ldfg ljb]z uP . ;f;'n] km]/L lx+;f ug{ ;'? ug{ yflng .
5f]/fnfO{ gfgfy/L s'/f nufO{ t]/f] >LdtL rl/qlxg xf] eGb} cf/f]k nufP/ ;'gfP
kl5 >Ldfgn] klg lab]zaf6 ufnL–unf}h ug{ yfn] . To;kl5 pgL 3/ 5f8]/
cnUu} 8]/fdf a:g yflng . @ jif{;Dd >Ldfgn] k};f k7fPg . sf]7f ef8f ltg{
ufx|f] eof] . >Ldfg;Fu k};f dfUbf æd}n] tF;Fu ;DaGw ljR5]b ul/;s]sf] 5'Æ eGg
yfn] . To;kl5 cfkm} s]xL u5'{ eGg] cfTdljZjf;n] ;fgf] df};dL Joj;fo z'?
ul/g . slxn] c08f, slxn] df5f, kmnkm'n, t/sf/Lsf] Aofkf/ ub}{ vr{ 6fl/g .
/ftLxf]6ndf vfgf vfPkl5 k]6 b'Vg yfNof] . cf}ifwL lsGg k;nlt/ hfg] qmddf
:sf/lkof] uf8L lnP/ a;]sf $ hgfsf] ;d'xn] pgnfO{ ha/h:tL af]s]/ uf8Ldf
a;fP/ b|'tultdf uf8L x'Olsof] . pgn] h] eg]klg h;f] u/]klg uf8Ldf kfn}kfnf]
anfTsf/ ub}{ hÎnlt/ nluof] . uf8L c;dfGo ?kdf xlNnb} u'8]sf] k'ln;n]
b]v]kl5 /f]Sg nufof] . k|efljtn] hf]8n] /f]O{s/fO{ u/]kl5 / uf8Ldf ;a}hgf gUg
cj:yfdf e]6]kl5 / k|x/Ln] uf8L;lxt ;a}nfO{ lgoGq0fdf lnof] . k|efljtsf]
d]l8sn r]shfFr u/fOof] . To;kl5 pgnfO{ cf]/]s g]kfnsf] ;'/Iffaf;df k7fOof] .
kL8sx¿dfly d'2f btf{ u/fO{ pgLx¿ y'gfdf /x]sf 5g .
64
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf g+ ^ -anfTsf/_
d]/f] gfd ;l/tf -kl/jlt{t gfd_ xf] . d]/f] 3/sf] # hgf ;GtfgdWo] dfOnL 5f]/L x'F.
d ;fg} 5Fbf a'jfsf] d[To' eof] . cfdfn] sfg ;'Gg' x'Gg . af]Nbf cfjfh cfpb}g .
cfFvfklg b]Vg' x'Gg . xfd|f] cfly{s ca:yf Psbd sdhf]/ 5 . 3/df lhDd]jf/L
lgefpg] 7'nf] dfG5] gePsf] x'Fbf xfdLx¿nfO{ b}lgs vfg nfpg ;d:of x'g
yfNof] . cfdf sdhf]/ ePsf] sf/0f s]xLug{ ;Sg 'x'GgYof] . 7'nf] xF'b} uPkl5 dnfO{
k9g dg nfUof] cfly{s cj:yf sdhf]/ ePsf sf/0f c?sf] 3/df sfd gu/];Dd
k9g gkfOg] ePkl5 l5d]sLsf] 3/df 3/]n' sfd ug]{ / pgn] dnfO{ k9fO lbg]
;t{df sfd ug{ yfnF] . ;'?df t /fd|} lyof] . 3/sf] sfduyF]{ / k9g klg hfGyF] .
s]xL ;dokl5 3/ dflnsn] dnfO{ g/fd|f] Aoaxf/ ug{ ;'? u¥of] . d]/f z/L/sf
c+ux¿ 5'g], a]n'sf d ;'Tg] 7fpFdf t]n lnP/ cfpg] clg cfˆgf] zl// dfln; ug{
nufpg] ug{ yfNof] . cfˆgf] lk;fa km]g]{ dfln; ug{ nufpg] uYof]{ . df]jfOndf
g/fd|f] g/fd|f] lel8of] b]vfpYof] . d}n] x]lb{g eGbf ha/h:tL x]g{ nufpYof] . d}n]
gfO{ eGbfeGb} klg ha/h:tL ug]{ uYof{] . dnfO{ ufx|f] x'GYof] . d s/fpy], ?Gy] .
t/ 3/ dflnsn] ha/h:tL ul//xYof] . s;}nfO{ geGg' eGb} wDSofpYof] . k6s
k6s o:tf] g/fd|f] Jojxf/n] d ToxfF a:g} g;Sg] eP . 3/ kms]{ . 3/df uP/ æcj
d ToxfF hflbgÆ eg] . lbbLx¿n] d]/f] 7fpFdf a}lgnfO{ k7fpg' eof] . alxgLnfO{
klg dnfO{ h:t} Joaxf/ ePkl5 ;xg g;s]/ 3/df cfOg . xfdL lbbLalxgLn]
cfkm'dfly ePsf] g/fd|f] Jojxf/sf] ;a} s'/f kl/jf/df /fVofF} . dfdfx¿n] of] ck/fw
xf] ph'/L ug'{ k5{ elg sfg"gL ;xof]usf] nlu cf]/]s g]kfndf cfof}F / clxn] d'2f
btf{ u/]sf 5f}F .
65
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b *
*=! of}lgs lx+;f
ljZjdf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] :j?kx¿dWo] of}lgs lx+;f Jofks 5 . of}lgs lx+;f Ps
hl6n / r'gf}tLk"0f{ ljifosf] ?kdf b]vfkl/ /x]sf] 5 . o;n] dlxnfsf] zf/Ll/s, dfgl;s,
dgf];fdflhs :jf:Yodf gsf/fTds / uDeL/ c;/ kfb{5 . ;+;f/e/ sDtLdf tLg hgfdWo]
Ps dlxnfn] lrg]sf] JolQmaf6 cfˆgf] hLjgdf of}g lx+;f ef]usf x'G5g eGg] tYo aflx/
cfO;s]sf] 5 . #% k|ltzt dlxnfn] zf/Ll/s of of}glx+;f ef]u]sf x'G5g .!
g]kfndf ^^
k|ltzt dlxnfn] cfk"mdfly ePsf] zf/Ll/s tyf of}lgs lx+;flj?4 ph'/L tyf ;xof]usf]
vf]hL ug]{ ub}{gg . #$ k|ltzt dlxnfn] kltaf6} of}lgs lx+;f ef]u]sf x'G5g .@
klt of
cfTdLo ;fyLaf6 x'g] zf/Ll/s lx+;f JofKt ePsf] b]zdWo] g]kfn !$ cf}+ :yfgdf k5{ .#
lrghfg / glhssf ljZjf; u/]sf JolQmx¿ g} ljz]if ul/ of}g lx+;fsf 36gfsf kL8sx¿
x'g] u/]sf 5g . o;y{ o:tf 36gfx¿ ph'/L jf k|sfzdf sd} dfqfdf cfpg] ub{5g .
o; jif{ k|fKt tYof+scg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fdWo] $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfdfly
of}lgs lx+;f ePsf] 5 .
*=@= k|efljtsf] pd]/ / of}lgs lx+;f
o;jif{ hDdf $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf 36gf clen]vLs/0f
ePsf 5g . h;dWo] ;a}eGbf a9L !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf #! k|ltzt -!( hgf_ dlxnf
of}lgs lx+;faf6 k|efljt 5g . o;}u/L @& k|ltzt -!& hgf_ @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf
/ !) k|ltzt -^ hgf_ #^–$% jif{ pd]/ ;d"xsf tyf # k|ltzt -@ hgf_ $^ jif{b]lv
dflysf dlxnfdf of}lgs lx+;f ePsf 5g . o;}u/L !^ jif{eGbf sd pd]/sf aflnsf tyf
lszf]/Lx¿df @( k|ltzt -!* hgf_ of}lgs lx+;f ePsf] clen]v ul/Psf] 5 .
!
https://www.unwomen.org/en/what-we-do/ending-violence-against-women/facts-and-figures
@
g]kfn :jf:Yo hg;f+lVos ;j]{If0f @)!^ cg';f/
#
ljZj a}+s
66
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= #%= pd]/sf cfwf/df dlxnfdfly ePsf] of}lgs lx+;fsf] cj:yf
*=# of}lgs lx+;fsf kL8ssf k|sf/
o; jif{sf] tYofÍsf] cfwf/df cfˆg} l5d]sLx¿af6 dlxnfx¿ a9L dfqfdf dlxnf of}lgs
lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 . #& k|ltzt -@# hgf_ dlxnf l5d]sLaf6, #! k|ltzt -!( hgf_
k|]dLaf6, !) k|ltzt -^ hgf_ lzIfsaf6, ^–^ k|ltzt -$, $ hgf_ sfg"gL Pj+ ;fdflhs
/Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt ;/x ;+u} a;]sf ;fyL tyf ;]jf k|bfos
;+:yfaf6, %–% k|ltzt -#, # hgf_ kl/jf/sf ;b:o tyf ;fyLaf6 dlxnfdfly of}lgs lx+;f
ePsf] kfOPsf] 5 .
67
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= #^= of}lgs lx+;faf6 k|efljtx¿sf] kL8s;Fusf] ;DaGw
*=$ k|efljtsf] z}lIfs of]Uotf
of}lgs lx+;faf6 k|efljt dlxnfsf] z}lIfs cj:yf ljZn]if0f ubf{ *( k|ltzt -%% hgf_
;fIf/ / !!k|ltzt -& hgf_ lg/If/ dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . ;fIf/
dlxnfdWo] %! k|ltzt -@* hgf_ cfwf/e"t lzIff cWoog u/]sf, #! k|ltzt -!& hgf_
dfWolds lzIff cWoog u/]sf, !^ k|ltzt -( hgf_ :gfts tx cWoog u/]sf, @k|ltzt -!
hgf_ :gftsf]Q/ tx cWoog u/]sf dlxnfx¿dfly of}lgs lx+;fsf 36gf ePsf] kfOPsf] 5 .
rf6{ g++= #&= k|efljtx¿ sf] z}lIfs cj:yf
68
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+= #*= of}lgs lx+;f / k|efltsf] ;fIf/tfsf] cj:yf
*=% k|efljtsf] hft÷hfltotf
of}lgs lx+;faf6 k|efljt dlxnfdWo] ;a}eGbf a9L @$ k|ltzt -!% hgf_ t/fO{ cflbjf;L
hghflt dlxnf k|efljt /x]sf] o; jif{sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . @! k|ltzt -!# hgf_ kxf8]
cflbjf;L hghflt, !^–!^ k|ltzt kxf8] / t/fO{ a|fXd0f÷If]qL dlxnfx¿ lx+;faf6 k|efljt
ePsf 5g . o;}u/L * k|ltzt -% hgf_ t/fO{ blnt, ^ k|ltzt -$ hgf_ kxf8] blnt, %
k|ltzt -# hgf_ t/fO{ u}/blnt / # k|ltzt -@ hgf_ hftLo klxrfg gv'n]sf dlxnfdfly
of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
69
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+= #(= k|efljtsf] hft÷hfltotf / of}lgs lx+;f
*=^ k|efljtsf] k]zf
of}lgs lx+;faf6 k|efljt /x]sf dlxnfsf] k]zfsf cfwf/df @& k|ltzt -!& hgf_ ljBfnodf
k9b} u/]sf 5fqf k|efljt ePsf 5g . @! k|ltzt -!# hgf_ 3/fo;L sfddf ;+nUg,
!( k|ltzt -!@ hgf_ s[lif tyf kz'kfng ug]{, !# k|ltzt -* hgf_ u}/;/sf/L ;+:yfdf
sfo{/t, !) k|ltzt -^ hgf_ b}lgs Hofnf dhb'/L ug]{, ^ k|ltzt -$ hgf_ ;fdfGo Jofkf/
Joj;fodf ;+nUg, # k|ltzt -@ hgf_ ;/sf/L ;]jfdf sfo{/t dlxnfdfly of}lgs lx+;f
ePsf] kfOof] .
70
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= $)= k|efljtsf] k]zf / of}lgs lx+;fsf] kl/0ffd
*=& k|efljtnfO{ k/]sf c;/
of}lgs lx+;faf6 k|efljtdf ;a}eGbf a9L dfgl;s c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 . ;a}eGbf a9L
$) k|ltzt -@% hgf_ dlxnfdf dfgl;s c;/, #@ k|ltzt -@) hgf_ dlxnfdf zf/Ll/s
c;/, @ k|ltzt -! hgf_ dlxnfdf ;fdflhs c;/ tyf @^ k|ltzt -!^ hgf_ df of}lgs
lx+;fsf sf/0f ;a}vfn] c;/ k/]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . dlxnfdf kg{] c;/sf] k|ltztdf
s]xL km/s ePtfklg of}lgs lx+;fsf sf/0f dlxnfsf] hLjgdf nfdf] ;do;Dd dfgl;s
c;/ kg{] u/]sf] cWoogn] b]vfPsf] 5 .
71
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= $!= of}lgs lx+;faf6 k|efljtnfO{ k/]sf c;/
ljZn]if0f
lkt[;QfTds ;dfhdf dlxnfdfly clwstd x'g] csf]{ lx+;f xf], of}g lx+;f . Ps jif{sf]
cjlwdf cf]/]s g]kfnsf] ;Dks{ / kx'Frdf /x]sf lx+;f kLl8tdWo] $=&) k|ltzt -^@
hgf_ dlxnfx¿ of}g lx+;faf6 k|efljt ePsf 5g . h;dWo] ;a}eGbf a9L !&–@% jif{
pd]/ ;d"xsf #! k|ltzt -!( hgf_ cyf{t zfl//Ls Pj+ h}ljs ?kdf tGb'?:t, cfsif{s
/ pTkfbgzLn pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ of}g lx+;faf6 a9L dfqfdf k|efljt eP . To;sf]
dtna cGo pd]/ ;d"xsf dlxnfdfly of}g lx+;f ePg jf x'Fb}g eGg] kSs} xf]Og . lsgsL
!^ jif{eGbf sd pd]/sf aflnsf tyf lszf]/Lx¿df @( k|ltzt -!* hgf_, @& k|ltzt
-!& hgf_ @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf / !) k|ltzt -^ hgf_ #^–$% jif{ pd]/ ;d"xsf tyf
# k|ltzt -@ hgf_ $^ jif{b]lv dflysf dlxnfx¿n] klg of}lgs lx+;f v]k] . o; tYofÍn]
b]vfof], dlxnfx¿ rfx] tL aflnsfs} ?kdf x'g jf jo:ss} ?kdf x'g of}ghGo lx+;fsf]
72
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
lzsf/ ag]s} x'G5g . ;a}eGbf a9L ;Dks{df /xg] JolQmx¿af6} a9Lh;f] o:tf of}ghGo
lx+;f x'g] u/]sf] tYon] k'i6ofpF5 . h:t}M l5d]sL, k|]dL, lzIfs, kl/jf/sf ;b:o Pj+
;fyLx¿n] dlxnfdfly of}lgs lx+;f ug]{ u5{g .
clen]vLs/0fdf cfkm"dfly of}g lx+;f ePsf] hgfpF lbg]x¿df ;fIf/ dlxnfx¿ h;n] cfwf/
e"t lzIff xfl;n u/]sf 5g, sf] afx"No /x]sf] 5 . o:tf of}g lx+;fdf al9h;f] ljBfno
k9b} u/]sf lszf]/L jf aflnsfx¿ To;kl5 3/]n' sfd ug]{ dlxnfnufot kg]{ u/]sf] tYofÍ
;+sng ePsf] 5 . o;n] clwsf+z aflnsfx¿ dfgl;s / zfl//Ls tj/df kl/kSs geOsg}
of}g lx+;faf6 k|efljt eO/x]sf] oyfy{ atfpF5 . dfgl;s / zfl//Ls ?kdf kl/kSs aGg
afFsL /x]s} pd]/b]lv of}g lx+;fdf kfl/Pkl5sf] lszf]/L jf aflnsfsf] ;du| ljsf;df
gsf/fTds c;/ kg]{ u5{ . ljz]if u/]/ pgLx?df kg]{ dfgl;s c;/n] pgLx¿sf] dfgl;s
:jf:Yo / af}l4s ljsf;df ;d]t g/fd|f] c;/ kfg]{ ub{5 .
36gf g+ & -of}lgs lx+;f_
Uff]df -kl/jlt{t gfd_ clxn] !@ jif{sL eOg . pgLsIff ^ df k9b}l5g . pgL
/ pgsf % hgf c? ;fyLx¿ & / * sIffdf cWog/t 5g . Ps aif{b]lv
;a} ljBfyL{x¿ ul0ft laifo k9fpFb} cfPsf cfˆg} lzIfsaf6 laleGg vfn] of}g
zf]if0fsf] lzsf/ x'Fb} cfO/x]sf 5g . uf]df / pgsf ;fyLx¿sfcg';f/ lt lzIfsn]
pgLx¿n] NofPsf] Vffhf vfO{lbg], pgLx¿sf] glhs cfpg vf]Hg], leqL j:q tfGg]],
9f8df ;'D;'Dofpg], ltdLx¿sf] ca ljjfx ug]{ ;do eof] eGb} lh:sfpg], ltdLx¿
dlxgfjf/L ePsf] eGb} emf]nfdf x]g]{ / emf]nfdf /x]sf] Kof8 ;a}nfO{ b]vfOlbg] h:tf
Jojxf/ tyf lqmofsnfk ub}{ cfPsf lyP . To:tf] cj:yfdf s] ug]{, cfkm'dfly
ePsf] b"Jo{jxf/ s;nfO{ eGg]af/]df pgLx? cndndf lyP . csf]{lt/ lzIfsn] olb
ltdLx¿n] o:tf] s'/f ljBfnosf lzIfs / kl/jf/ s;};Fu eGf]df PSn} e]6bf h]
klgug{ ;Sg] wDsL lbPsf] sf/0fn] pgLx¿n] 8/fPsf lyP . oxL ;dodf Pslbg
cf]/]s g]kfnn] pgLx¿sf] ljBfnodf of}g lx+;f ;DaGwL cled'vLs/0f sfo{qmd
73
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
;~rfng u/]sf] lyof] . pgLx¿sf ;a} ;fyLx¿ To; sfo{qmddf ;xefuL x'g] df}sf
kfPsf lyP . o;/L ;xefuL xF'bfsf] qmddf pgLx¿n] cfkm'dfly ePsf] b"Jo{jxf/
n'sfP/ /fVg x'Fb}g, o;df k|efljtsf] uNtL 5}g eGg] s'/f a'em] . pgLx¿dfly
hj/h:tL b"Jo{jxf/ ug]{sf] uNtL xf] eGg] :ki6 eO;s]kl5 pgLx¿n] cfkm"dfly
ePsf] To:tf] zf]if0faf/] s'/f eGg] c7f]6 u/]/ aflx/ NofPsflyP .
sfo{qmdkZrft pgLx¿nfO{ k/fdz{ ;]jf pknAw u/fOPsf] lyof] . To;kl5
pgLx¿n] cfkm'dfly ePsf] b"Jo{jxf/af/]df ljBfno tyf kl/jf/;Fu klg s'/f u/]sf
lyP . ljBfnon] kL8s lzIfs;Fu 5nkmn u/L Ps k6s cfkm'nfO{ ;'wfg]{ df}sflbg]
/ k'gM o:tf Jojxf/ bf]xf]l/Pdf sf/jfxLsf] k|lqmofdfhfg] ;xdlt u/]sf] lyof] .
To;kl5 lzIfsn] g/fd|f] Jojxf/ gu/]sf] / lzIfssf] Jojxf/df ;'wf/ cfPsf]
k|efljt ljBfyL{x¿;F+usf] kmnf]ckaf6 hfgsf/Ldf cfPsf] lyof] .
36gf g+ * -of}lgs lx+;f_
d]/f] aGbgf -kl/jlt{t gfd_ xf] . clxn] d !& jif{sL ePF . xfn d / d]/f] lbbL
;Fu} cWoog/t 5fF} . d}n] !@ sIff /fd|f];Fu pQL0f{ u/]/ a;]sf] 5' . xfdL a;]sf]
glhs d]/f] 7'nf] afafsf] 5f]/fx¿ klg a:5g . bfbfx¿ / xfd|f] ;DaGw /fd|f]
lyof] . bfbfx¿ xfd|f]df cfpg] / xfdL bfbfx¿sf]df hfg], /dfO{nf] ug]{ uYof}{ . Ps
lbgbfbfx¿ xfd|f] sf]7fdf cfpg' eof] . ;a} ;Fu} a;L vfgf vfof}F . b'O{hgf bfbf
sfd 5 eg]/ hfg'eof] . Ps hgf bfbf d;Fu sf]7fdf a:g'eof] . dnfO{ PSsf;L
æcfpd;Fu ;'tÆ eGof]] . p;n] ha/h:tL d]/f] ;+j]bgzLn c+ux¿df 5'g yfNof] .
d 8/n] cflQPF . /f]PF, s/fPF . t/ p;n] ha/h:tL ul//Xof] . d}n] of] s'/f d]/f] lbbL
/ c? bfbfx¿nfO{ eg] . t/ s;}n] d]/f] egfOdf ljZjf; u/]gg . s]xL ;dokl5
km]/L Pslbg lbbL / d bfbfx¿sf]df uPsf lyof}F . ;fFem kl/;s]sf] x'gfn] xfdL
74
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
ToxLF a:g] s'/f eof] . bfbfsf] sf]7fdf @ j6f dfq a]8 lyof] . Pp6f j]8df lbbLx¿
/ csf]{df d / bfbfnfO{ ;'t eGg' eof] . d}n] dflgg . t/ klg jfWo eP/ ;'Tf]F .
/ftsf] !!÷!@ slt ah]sf] lyof] xf]nf . p;n] cfˆgf] xft d]/f] 5ftLdf /fVof] /
ha/h:tL htftt} ;dfpg yfNof] . d s]xL af]Ng ;lsg .
o; 36gfkl5 dnfO{ dfgl;s tgfj eof] . d lj/fdL ePF . d]/f] z/L/df b]ptf
cfPh:tf] x'g] . ;a}nfO{ vfOlbG5' eGg], bfx|f ls6g], ?g], s/fpg], z/L/ ;a} a6f/Lg],
xf]; gx'g] h:tf] Jojxf/ ug{ yfn]5' . dnfO{ w]/} rf]l6 c:ktfn nluof] . wfdLsf]df
km'Sg nluof] . t/ dnfO{ ;Grf] ePg . 3/ kl/jf/ / l5d]sLn] o;sf] ;DaGw 5
eGb} d dfly g} z+sf ug{ yfn] . slxn]sfxLF Tof] bfbf d]/f] 3/df cfpFbf km]/L d;Fu
;'t d tnfO{ ;Grf] agfOlbG5' eGYof] . d emg 8/fpFy]F . oxL 36gfn] ubf{ d ca
d5'{ . afFr]/ s]xLsfd 5}g eGg] ;f]rdf k'u]sf] lyPF . xfd|f] 3/sf] glhs cf]/]s
g]kfndf sfd ug]{ Pshgf lbbL;Fu d]/f] e]6 eof] pxf;Fu cfˆgf ;a} s'/f eg]F .
pxfF dgf]ljdz{stf{ x'g'x'Fbf] /x]5 . pxfF;Fu dgf]ljdz{ ul/;s]kZrft clxn] cfkm'df
cfTdljZjf; a9]sf] 5 . o; 36gfdf d]/f] s]xL bf]if 5}g eGg] a'em]kl5 clxn]
d sn]h hfG5' . 3/sf] ;a} sfd u5'{ . dnfO{ ;Grf] ePsf] b]v]/ 3/kl/jf/ ;a}
v'zL 5g . d klg clxn] v'zL 5' . cfkm'dfly ePsf] 36gf kl/jf/sf ;b:onfO{
elg;s]kl5 kL8snfO{ /fv]/ 5nkmn ul/of] . kl/jf/leqs} dfG5] xf], Psk6snfO{
dfkmL lbG5f}F . cfufdL lbgdf o:tf] Jojxf/ bf]xf]¥ofPdf k|x/Ldf hfg] wDsL lbOof] .
To;kl5 clxn];Dd p;n] o:tf] Jojxf/ bf]xf]¥ofPsf] 5}g .
75
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b (
( xTof
(=! xTofsf] cj:yf
dlxnfdfly x'g]] lx+;f dWo] xTofsf 36gfx¿ a9bf] qmddf l/kf]l6Ë eO{/x]sf] 5 . dlxnfdfly
x'g] lx+;fnfO{ clxn] klg kl/jf/ tyf ;dfhn] ;fdfGo cj:yfdf :jLsf/ ub{5 . h;sf]
kl/0ffd dlxnfx¿n] cfˆgf] hLjg u'dfO/x]sf 5g . r/d zfl//Ls tyf dfgl;s lx+;fkZrft
To:tf 36gfx¿ aflx/ cfpg] 8/sf sf/0f kL8sn] dlxnfsf] xTof ug]{ u/]sf w]/} 36gfx¿
5g . >Ldfg tyf kl/jf/sf ;b:oaf6 xTof ePsf 36gfx¿sf] ljZn]if0f ug{] xf] eg],
sltko 36gfx¿ 3/]n' lx+;fsf] ph'/L eP/ d]nldnfk ePsf, kL8sn] eljiodf o:tf 36gf
gbf]xf]¥ofpg] k|lta4tf u/]sf / dlxnfx¿n] klg Pslbg cfˆgf] >Ldfg tyf kl/jf/sf
;b:o ;'w|g] cfzf u/]sf] cj:yfdf x'g] u/]sf] kfOG5 . o;n] s] b]vfpF5 eg], olb s'g} klg
lx+;fsf 36gfx¿df z"Go ;xgzLntf sfod ug{ ;s]df, / kL8sn] ug{] ck/fwsf] z'?df g}
ph'/L ug{ ;Sg] jftfj/0f ag]df dlxnfx¿n] lagf sf/0f Hofg u'dfpg'kg{] 5}g .
Rff6{ g+= $@= xTof / xTof k|of;sf 36gf k|ltztdf
76
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= $#= xTof ePsf dlxnfsf] pd]/ ;d"x
(=@ k|efljtsf] pd]/ / xTof
lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] pd]/sf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ !& jif{ pd]/b]lv @% jif{ pd]/
;d"xsf dlxnfsf] $) k|ltzt -$ hgf_ xTof a9L ePsf] kfOPsf] 5 . @^ b]lv #% jif{ pd]/
;d"xsf, #^ b]lv $% jif{sf / !^ jif{d'lgsf @)–@) k|ltzt -@, @, @ hgf_ dlxnf tyf
aflnsfx¿sf] xTof ePsf] 5 .
77
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
(=# xTof / kL8ssf] k|sf/
dlxnfsf] xTofdf ;+nUg kL8sx¿df ljz]ifu/L kl/jf/sf ;b:osf] ;+nUgtf g} a9L /x]sf]
kfOG5 . %) k|ltzt -% hgf_ dlxnfsf] xTof kl/jf/sf ;b:oaf6 ePsf] 5 eg] $) k|ltzt
-$ hgf_ l5d]sLaf6, !) k|ltzt -! hgf_ sfg"gL tyf ;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx
gu/]sf t/ ;Fu} a;]sf ;fyLaf6 dlxnfsf] xTof ePsf] tYofÍ o; jif{ k|fKt ePsf] 5 .
rf6{ g+= $$= dlxnfdfly ePsf xTof / kL8s;Fusf] ;DaGw
78
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
(=$ k|efljtsf] z}lIfs:t/ / xTof
dlxnfdfly x'g] ;a} k|sf/sf lx+;f lg/If/ eGbf a9L ;fIf/ dlxnfx¿dfly g} ePsf] kfOG5 .
o; jif{ *) k|ltzt -* hgf_ ;fIf/ dlxnf tyf @) k|ltzt -@ hgf_ lg/If/ dlxnfsf] xTof
ePsf] kfOPsf] 5 eg] ;fIf/ dlxnfx¿df klg &% k|ltzt -^ hgf_ cfwf/e"t lzIff cWoog
u/]sf tyf @% k|ltzt -@ hgf_ dfWolds lzIff cWoog u/]sf dlxnfsf] xTof ePsf] 5 .
rf6{ g+= $%= xTof / dlxnfsf] z}lIfs cj:yf
rf6{ g+= $^= xTof / dlxnfsf] ;fIf/tfsf] cj:yf
79
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
(=% k|efljtsf] hft÷hfltotf / xTof
o;jif{sf] tYofÍn] ;a}eGbf a9L xTof x'g]df t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnf /x]sf] b]vfPsf]
5 . s'n xTof ;+VofdWo] $) k|ltzt -$ hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnfsf] xTof
ePsf] 5 . #) k|ltzt -# hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, To:t}u/L @) k|ltzt -@ hgf_
t/fO{ u}/blnt / !) k|ltzt -! hgf_ t/fO{ blnt dlxnfx¿sf]] o; jif{ xTof ePsf] kfOof] .
rf6{ g+= $&= xTof / hfltut cj:yf
80
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
(=^ k|efljtsf] j}jflxs cj:yf / xTof
o;jif{sf] tYofÍsf cfwf/df ^) k|ltzt -^ hgf_ ljjflxt tyf $) k|ltzt -$ hgf_
cljjflxt dlxnfsf] xTof ePsf] kfOPsf] 5 .
Rff6{ g+= $*= xTof k|efljt / j}jflxs cj:yf
81
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
(=& k|efljtsf] xTof / k]zfut cj:yf
clen]v ul/Psf] tYofÍsf cfwf/df o; jif{ ePsf xTof k|efljt dlxnfdWo] %) k|ltzt
-% hgf_ 3/fo;L sfddf ;+nUg, @) k|ltzt -@ hgf_ ;fdfGo Jofkf/ Joj;fosf ;+nUg,
!)–!) ;dfg k|ltztdf u}/;/sf/L ;]jfdf ;+nUg, s[lif tyf kz'kfngdf tyf b}lgs Hofnf
dhb'/L ul//x]sf dlxnfsf] xTof ePsf] kfOPsf] 5 .
Rff6{ g+= $(= xTof / k|efljtsf] k]zfut cj:yf
82
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
ljZn]if0f
cg]s k|sf/sf oftgf, zf]if0f / kL8fsf] afah'b dlxnfsf] xTof ul/g' Ps ljeT; k|sf/sf]
lx+;f xf] . o:tf xTofsf 36gfx¿ cg]s sf/0fn] x'g] u/]sf 5g . ljz]iftM kL8sn] cfkm"
;'/lIft x'g] jf cfˆgf] ck/fw n'sfpg] k|of;df jf cfj];df cfP/} klg dlxnfsf] xTof
ug]{ ul/Psf] kfOG5 . oBlk o:tf xTofsf 36gf jf xTofsf k|of; ckjfbs} ?kdf dfq}
PSsf;L x'g] u/]sf] kfOG5 . kLl8t jf k|efljt;Fu kL8ssf] ;DaGwdf cfpg] kmf6f], tgfj jf
dgd'6fjn] cGtt xTof k|of; jf xTof;Dd 8f]¥ofPsf] tYox¿ al9h;f] aflx/ cfPsf 5g .
cf]/]s g]kfnsf] Ps jif{sf] tYofÍcg';f/ dlxnf lx+;fsf k|efljt dWo] %^ k|ltzt dlxnfsf]
To;dfly klg al9h;f] ljjflxtx¿sf] xTof ePsf] / $$ k|ltzt dlxnfsf] xTofsf] k|of;
ul/Psf] 5 . To;/L xTof ul/PsfdWo] !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿a9L lyP . @^
b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf, #^ b]lv $% jif{sf / !^ jif{ d'lgsf @)–@) k|ltzt dlxnf
tyf aflnsfx¿sf] xTof eof] .
To:tf xTofdf ;+nUg x'g]df %) k|ltzt kl/jf/sf ;b:ox¿ g} /x]sf 5g eg] $) k|ltzt
l5d]sLx¿ / !) k|ltzt k|]dL jf ;Fu} a;]sf cfTdLo JolQm /x]sf 5g . o;/L xTof ul/Psf
dlxnfx¿ klg clwsf+z t/fO{ / kxf8] e]usf cflbjf;L hghflt ;d'bfos} dlxnfx¿ /x]sf
5g . To:t} u}/blnt / blnt ;d'bfosf dlxnfx¿ klg xTof / xTof k|of;af6 k|efljt
ePsf 5g . 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnfx¿s} al9h;f] xTof ePsf] tYofÍn] dlxnfx¿
cfˆgf elgPsf 3/, kl/jf/leq} c;fWo} c;'/lIft hLjgofkg ul//x]sf 5g eGg] k|i6 kf5{ .
83
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf g+ ( -xTof_
d zdL{nf -kl/jlt{t gfd_ xf] . Hofnf dhb'/L ul/ pgsf] kl/jf/ rNg] uYof]{ . @*
jifL{o zld{nfsf] cfh eGbf !) aif{ cufl8 k|]d ljjfx ePsf] lyof] . pgsf] Ps
5f]/L l5g . pgsf] ljjfx ePsf] s]xL ;do;Dd dfq >Ldfg;Fusf] ;DaGw /fd|f]
lyof] . >Ldfg / 3/ kl/jf/;Fu ;DaGw g/fd|f] ePkl5 pgL 5f]/L;lxt dfOtL
3/df a:g yflng . pgLdfly 5f]/Lsf] lhDd]jf/L ylkof] . Pp6f sk8f k;ndf
sfd ug{ yflng . sfd ug]{ qmddf pgsf] s;};Fu e]6 eof] . nfdf] ;do;Dd
s'/fsfgLkl5 pgLx¿sf] e]63f6 dfof k|]ddf kl/0ft eof] . 3/kl/jf/n] ;d]t
pgLx¿sf] ;DaGwaf/] yfxf kfP . zld{nfn] cfkm'x¿ ljjfx ug{ nfu]sf] s'/f ;d]t
cfˆgf] lbbLx¿nfO{ elgg . pgL x'g]jfnf >Ldfgsf] 3/df hfg] cfpg], ;Fu} aflx/
3'Dg hfg] uly{g . tL k'?if klg zld{nfsf] 3/df cfpg] hfg] ub{y] .
Ps lbg a]n'sf zld{nf pg} k'?if / pgsf] @ hgf ;fly;Fu} xf]6ndf /ftL ca]/;Dd
/S;L vfP/ /dfOnf] u/L al;/x]sf lyP . @ hgf ;fyLnfO{ 3/ k'¥ofPkl5 zld{nf
cfˆgf] ljjfxsf] s'/f ug{ x'g]jfnf >Ldfg;Fu pgsf] 3/ uOg . s'/fsfgLs} qmddf
dg gldn] kl5 zld{nfsf] d'v !) ldg]6;Dd aGb u/L df/] . /ftL g}zld{nfsf]
6fpsf]df Knfli6s nufO{ / xft v'§f 8f]/Ln] afFw]/ af]/fdf xfnL sf]zL Aof/]hdf
kmfnL lbP . k|x/Ln] oL ;a} s'/f cg';Gwfgsf qmddf l;;L Sofd/f km'6]hsf]
cfwf/df kQf nufPsf] lyof] . k|efljt kIfn] k|x/Ldf d'2f btf{ u¥of] . sfg'gL
;xof]usf] nflu cf]/]s g]kfnnfO{ ;xfotf dfluPkl5 cf]/]s g]kfnsf] sfg'gL
;xof]udf lhNnf cbfntdf y'g5]s ax; rnfOof] . To;kl5 lk8snfO{ k'k{Ifsf
nflu lhNnf sf/fuf/df rnfg ul/Psf] 5 .
84
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b !)
!)=! a]rlavg tyf cf];f/k;f/
dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ Ps ljZjJofkL ;d:of xf] . g]kfn klg of] ;d:ofaf6
c5'tf] 5}g . dfgj a]rlavg Ps uDeL/ ck/fw xf] . of] dfgjclwsf/ pNn+3gsf] ;a}eGbf
lgs[i6 / nHhf:kb sfd xf] . of] ck/fw cfw'lgs bf;Tjsf] ?kdfdlxnf, k'?if / afnaflnsf
hf] sf]lxnfO{ ljleGg p2]Zon] ljz]ifu/L >d tyf of}g zf]if0fsf nflu x'g] u/sf] kfOG5 .
dfgj a]rlavg ljZjd} t];|f] 7"nf] ;+ul7t ck/fwsf] ?kdf /xFb} cfPsf] 5 . ljZj Oltxf;df
ljleGg sfnv08df bf;Tj, afWofTds >d, aw'jf >d, c;'/lIft cfk|jf;g, Jofj;flos
of}g zf]if0f, of}g bf;Tj, afWofTds ljjfx, afn ljjfx, afn>d, afn bf;Tj, wd{–k'q÷wd{–
k'qLsf ?kdf zf]if0f, dfgj cË k|Tof/f]k0f cflbsfnflu dlxnf, afnaflnsf / k'?ifx¿sf]
;d]t a]rlavg x'g] u/]sf] 5 . ;dosf] cGt/fn;Fu} of] ;d:ofsf] :j?k / cfofddf kl/jt{g
x'Fb} cfO/x]sf] 5 .
g]kfn ;/sf/n] dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lj?4 ljleGg sfo{x¿ ub{} cfPsf] 5 . lj=
;+= @)%@ c;f]hdf dlxnf, afnaflnsf, tyf ;dfh sNof0f dGqfnosf] :yfkgf ePkl5
tTsfn} r]nLa]6L / afnaflnsf a]rlavg tyf b]x Jofkf/ lj?4 gLlt tof/ ul/of] . To;kl5
@)^% ;fndf æof}g tyf >d zf]if0fsf nflu dlxnf tyf afnaflnsf a]rlavg lj?4sf]
/fli6«o sfo{of]hgfÆ th'{df u/L sfof{Gjogdf NofOof] . s]lGb|o :t/b]lv :yfgLo :t/;Dd
ljleGg ;+/rgfx¿ lgdf{0f ul/P . s]Gb|df dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfnosf]
;lrjsf] ;+of]hsTjdf ;/f]sf/jfnf lgsfo tyf ;+3;+:yfsf k|ltlglwx¿ ;lDdlnt /fli6«o
:t/sf sfo{ bn ;d]t u7g eof] .
abln+b} uPsf] dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf] ;d:of / cfofdx¿nfO{ lj=;+= @)$#
dftof/ ePsf] r]nLa]6L a]rlavg lgoGq0f P]gn] ;Daf]wgug{ ;s]g . o;y{ dfgj a]rlavg
tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ P]g @)^$ / dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_
lgodfjnL @)^% hf/L ul/of] . ;f] P]g tyf lgodfjnLdf /fli6«o, lhNnf tyf :yfgLo
85
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
:t/df dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0fsf nflu :yfoL ?kd} ;ldltx¿ u7g ug{]
Joj:yf ul/of] .
o:t}u/L lj=;+= @)^* df dfgj a]rlavg ljz]if u/L dlxnf tyf afnaflnsfx¿sf] a]rlavg
tyf cf];f/k;f/ lgoGq0f;DaGwL /fli6«o sfo{of]hgf th'{df ul/of] . ;fy} lj=;+= @)&! Df
dfgj a]rlavg ljz]if u/L dlxnf tyf afnaflnsfx¿sf] a]rlavg tyf cf];f/k;f/
lgoGq0f ;DaGwL /fli6«o sfo{of]hgf, @)^* sf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf] nflu sfof{Gjog
of]hgf tof/ kf/L sfof{Gjogdf NofOPsf] 5 .
dlxnf tyf afnaflnsf a]rlavgdf kg'{sf] d'Vo sf/ssf ¿kdf ul/aL xf] eGg] dflgPtf
klg o;nfO{ dfq k|d'v sf/0f dfGg ;lsGg . dflg;nfO{ ul/a agfpg] tTjx¿ h:t}
;dflhs n}lËs lje]b, hLljsf]kfh{gsf] cefj, ;+/rgfut lje]bx¿ h:tf sf/0fx¿nfO{
dfgj a]rlavg÷cf];f/k;f/sf] klg k|d'v sf/s tTjsf] ¿kdf lng ;lsG5 . kfk/ (Poverty
Reduction Strategy Papers) sfcg';f/ g]kfnsf #*Ü hg;+Vof ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf
5g . a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf nflu ;fdflhs tyf n}lËs lje]b, hLljsf]kfh{gsf]
cefj, ;dfhdf ljBdfg ;+/rgfut e]befj, k|fs[lts k|sf]kx¿, ;z:q ;+3if{÷u[x o'4n]
dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf] hf]lvd a[l4 u/fpg k|d'v tTjx¿sf] ¿kdf e"ldsf
v]N5 . !
ul/aL / /f]huf/Lsf] cj;/sf] cefjdf s'g} klg vfnsf] cj;/ k|fKtx'g] cfzfsf
sf/0f jf w]/} 36gfx¿df 3/]n' lx+;f cyjf ;fdflhs lje]baf6 d'Qmx'gkfpg] ck]Ifdf
ljz]if¿kdf dlxnf / afnaflnsfx¿nfO{ cfk"m a;]sf] :yfgaf6 zx/L :yfgdf :yfgfGt/0f
ug{ bafa l;h{gf ub{5 . To;n] dlxnf / afnaflnsfdfly a]rlavg x'g] hf]lvd a9fPsf]]
5 .
!)=@ a]rlavgsf] cj:yf
o;jif{sf] dlxnf lx+;fsf] s'n tYofÍ !&$! Dlxnf lx+;fsf 36gfdWo] )=^) k|ltzt -!!_
dlxnfsf] a]rljvg / @ k|ltzt -!(_ dlxnf tyf aflnsf a]rlavgsf] k|of;af6 k|efljt
ePsf 5g . a]rlavg tyf o;sf] k|of;df k/]sf dlxnf tyf aflnsfsf] s'n ;+VofdWo]
^# k|ltzt -!(_ a]rlavgsf] k|of; ePsf] 5 eg] #& k|ltzt -!!_ dlxnf tyf aflnsf
a]rljvgdf k/]sf] 36gf ;+sng ePsf 5g . h;sf] ljj/0f lgDg rf6{df k|:t't ul/Psf] 5
!
dfgj a]rlavgtyfcf];f/ k;f/ lj?4 ;"rgf ;fdfu|L Hof]lt, dlxnf k'g:yfkgf s]Gb| ;g @))@
86
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= %)= a]rlavg / o;sf] k|of;sf] cj:yf
!)=# a]rlavg / k|efljtsf] pd]/
a]rlavgdf k/]sf dlxnf tyf aflnsfx¿sf] pd]/ x]bf{ !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf
;a}eGbf a9L &% k|ltzt -^ hgf_ dlxnfx¿ clws dfqfdf a]rlavgdf k/]]sf] kfOPsf] 5 .
o;}u/L !^ jif{ eGbf sd pd]/ ;d'xsf / @^ b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf !# k|ltzt -!, !
hgf_ dlxnf a]rljvgdf k/]sf] kfOPsf] 5 .
rf6{ g+= %!= a]rlavgdf k/]sf dlxnfsf] pd]/ ;d"x
87
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
!)=$ a]rlavg / kL8s;Fusf] ;DaGw
a]rlavgdf ;+nUg kLl8t / a]rlavgug{] JolQmtyf ;d"x;Fusf] ;DaGw tyf gftfsf] cj:yf
ljZn]if0f ubf{ $^ k|ltzt -% hgf_ ckl/lrt JolQmaf6, #^ k|ltzt -$ hgf_ l5d]sLaf6,
!* k|ltzt -@ hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6 dlxnf tyf aflnsf a]rlavg x'g] u/]f 5g .
rf6{ g+= %@= a]rlavgk|efljt / kL8s;Fusf] ;DaGw
88
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= %#= dlxnf lx+;f / kL8ssf] hft÷hftLo ljj/0f
dflysf] rf6{cg';f/ ;a}eGbf a9L dfqfdf t/fO{ cflbjf;L hghflt kL8ssf] ?kdf /x]sf]
b]lvG5 . h;nfO{ ;+VofTds ¿kdf x]bf{ @) k|ltzt -@^$ hgf_ /x]sf] 5 . !* k|ltzt
-@$) hgf_ kxf8] a|fXd0f÷If]qL, !^ k|ltzt -@!#_ kxf8] cflbjf;L hghflt, !!–!! k|ltzt
-!$%, !$) hgf_ t/fO{ u}/ blnttyf t/fO{ blnt / ( k|ltzt -!@% hgf_ a|fXd0f÷If]qL
t/fO{ hftsf kL8s /x]sf] kfOPsf] 5 . To;}u/L, kxf8] blnt ^ k|ltzt -*% hgf_, $
k|ltzt d'lZnd -$* hgf_ / ;f]xL k|ltzt -$* hgf_ kL8sx¿sf] hftLo klxrfg v'Ng
;s]sf] 5}g .
89
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
ljZn]if0f
g]kfndf aflnsf tyf dlxnf a]rljvgsf] Oltxf; Hofb} k'/fgf] 5 . of}gsf nflu, dgf]/~hgfsf
nflu, a:t' ljlgdosf nflu jf cGo y'k|} k|nf]eg / afWofTds cj:yfsf sf/0f aflnsf
tyf dlxnfx¿ a]rljvgdf kb}{ cfPsf 5g . aflnsf tyf dlxnfdfly x'g] csf]{ cdfgjLo
k|s[ltsf] lx+;fsf] :j?k xf] a]rljvg . dlxnfnfO{ l;km{ Ps j:t'sf] lng] / To;sf] dgdfgL
pkef]u ug'{kg]{ t'R5 dfgl;stfsf sf/0f o:tf] sfo{df sdL cfpg ;s]sf] 5}g . jif]{gL
g]kfnsf w]/} 7fpFx¿af6 aflnsf tyf dlxnfx¿ a]rlvrgdf kg]{ u/]sf] tYo tYofÍx¿
;fj{hlgs eO/x]sf 5g . oBlk Psd'i6 tYofÍsf] cefj cem}klg /lx/x]s} 5 .
cf]/]s g]kfnsf] o; jif{sf] clen]vLs/0fdf klg aflnsf tyf dlxnfx¿ a]rljvgdf k/]sf]
tYo 5 . dlxnf lx+;f;DaGwL ;+slnt 36gfdWo]df $& k|ltzt aflnsf tyf dlxnfx¿
a]lrPsf 5g eg] %# k|ltztdfly a]rljvgsf] k|of; ePsf] 5 . o;/L a]rlavgdf kg]{ !^
jif{ d'lgsf aflnsfb]lv jo:s;Dd /x]sf 5g . oBlk clwsf+z a]rljvg k|efljtsf] pd]/
;d"x eg] pTkfbgzLn / ;lqmo cj:yfsf] /x]sf] 5 . cyf{t !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d"xsf
dlxnfx¿ al9 a]rljvgdf k/]sf 5g . To;dfly klg a9Lh;f] cflbjf;L hghflt ;d'bfos}
aflnsf tyf dlxnfx¿ To;af6 k|efljt ePsf 5g . aflnsf tyf dlxnf a]rljvgdf
k|foh;f] cflbjf;L hghflt ;d'bfos} aflnsf tyf dlxnfx¿ kb}{ cfPsf] 6'qm] tYofÍx¿
af/Daf/ ;fj{hlgs x'Fb} cfO/x]sf] 5 . To;f] x'g'sf] k5fl8sf] sf/0f / sf/s tTj;DaGwL
lj:t[t / ;'Id cWoog ug'{kg]{ vfFrf] b]lvG5 . 	
a]rljvgdf kfl/g]x¿ ;]jf k|bfos / ;fyLx¿af6} 7luPsf] tYofÍn] b]vfpF5 . To;cnfjf
l5d]sL / >Ldfg klg To:tf] sfo{df ;+nUg /x]sf] tYo klg cfPsf] 5 . hft÷hftLo ?kdf
x]g]{ xf] eg] x/]s hft / hftLo ;d"x / ;d'bfosf JolQmx¿ a]rljvg sfo{df ;+nUg /x]sf
5g . o; lx;fan] aflnsf tyf dlxnfx¿ ;]jf k|bfos, ;fyL, l5d]sL / >Ldfgsf nflu
;d]t laqmL ul/g'kg]{ j:t'sf] ?kdf /xFb} cfPsf] s'/fnfO{ oL tYofÍx¿n] k'li6 u/]sf 5g .
90
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf g+= !)M -dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/_
d Uff}/L -kl/jlt{t gfd_ . clxn] @# jif{sL ePF . d ;fgf] xF'bf a'af laTg' eof] .
cfdfn] csf]{ ljjfx u/]/ hfg' eof] . d]/f] 3/sf] cfly{s cj:yf Hofb} sdhf]/
ePsf] sf/0f c?sf] 3/df sfd u/]/ vfg' kYof]{ . o;/L c?sf] 3/df sfd ub}{ d
csf]{ 7fpFsf] xf]6ndf dfl;s % xhf/ tna lbg] ;t{df sfd ug{ yfnF] . d}n] ToxfF
( dlxgf;Dd sfd u/F] . sfd ug]{ qmddf Ps hgf lrg]sf] bfOn] csf]{ xf]6ndf
;Dks{ u/fOlbg' eof] . xf]6n dflnsn] j]6/sf] sfd xf], /fd|f] x'G5 eg] . d}n] ToxL
xf]6]ndf j]6/sf] sfd ug{ yfn]F . sfd ub}{ hfFbf ToxfF ug'{ kg]{ sfd cs}{ /x]5 . Tof]
xf]6ndf ljleGg k'?ifx¿;Fu dfbs kbfy{ vfg'kg]{ / of}g ;DaGw /fVg' kg]{ /x]5 .
d}n] o:tf] sfd ulb{g eGbf tnfOF oxfF k"hf ug{ NofPsf] xf] eGb} ufnL–unf}h ug{],
s'6lk6 ug]{, dflnsn] ;Fw} t}Fn]] d]/f] u|fxsnfO{ v'zL kfg'{k5{ eGb} dfg]{ 8/ wDsL
lbof] . hj/h:tL u|fxsx¿;Fu hfgnfO{ afWo kfYof]{ . dnfO{ o:tf] sfd ug]{ dg
gx'Fbf gx'Fb} dflnsn] w]/} oftgf lbP/ 8/ b]vfO{ of}g ;DaGw /fVg nufpFYof] .
xf]6ndf g]kfnL dfq geP/ OlG8ofaf6 klg dflg; cfpg] ub{y] . dflnsn] t}Fn] d}n]
eg] adf]lhd ul/g; eg] OlG8of nu]/ a]lrlbG5' eGYof] . Ps lbg sfd ug]{ qmddf
Pshgf JolQm;Fu e]6 eof] / ToxL JolQmsf] ;xof]udf d ToxfFaf6 efu]F . dnfO{
ToxfFaf6 eufPsf] s'/f xf]6n dflnsn] yfxf kfPkl5 xfdLnfO{ dfg]{ wDsL lbof] .
wDsL lbPsf] sf/0f k|x/Ldf ph'/L ug{ hfFbf k|x/Lsf] ;xof]udf cf]/]s g]kfnsf]
;'/Iffjf;df l;kmfl/; ul/ lbg' eof] . cf]/]s g]kfnsf] ;xof]udf d'2f btf{ u/L
:jf:Yo kl/If0f u/fPF . pxfFx¿n] lbg' ePsf] dgf]ljdz{ ;]jfn] d leq cfTdljZjf;
hufPsf] 5 .
91
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b !!
!!=! cfTdxTofsf] cj:yf
ljZj :jf:Yo ;+u7gsf cg';f/ cfTdxTofsf sf/0f jif{df sl/a * nfv dflg;sf] d[To'
x'g] ub{5 . !% b]lv !( jif{ pd]/ ;d'xsf JolQmx¿sf] d[To'sf] sf/0fdWo] cfTdxTof
t];|f] k|d'v sf/0f /x]sf] 5 .!
ljZj :jf:Yo ;+u7gsf cg';f/ JolQm :jf:Yo x'g' zf/Ll/s
dfq geO{ dfgl;s / ;fdflhs :jf:Yo klg plQs} dxTjk"0f{ /xG5 .@
t/ :jf:Yo eGg]
lalQs} zf/Ll/s :jf:Yo dfq a'emg] kl/kf6L 5 . cfd dflg;b]lv gLlt lgdf{0fstf{x¿
;d]tn] dfgl;s :jf:Yo;DaGwL ;d:ofnfO{ :jf:Yosf] k|d'v ;jfnsf ?kdflnPsf] kfOb}g .
dfgl;s lx;fan] :jf:Yo /xg ;s] dfq JolQmn] cfˆgf] Ifdtfsf] k"0f{ cg'ej dx;';
ug{;S5 . hLjgdf cfOkg{] cGo tgfjx¿ ;fdgf ug{ ;S5 . pTkfbs Pj+ l;h{gzLn
sfo{ ug{ ;S5 . cfˆgf] ;d'bfodf k|ToIf of]ubfg k'¥ofpg ;S5 . n}lu+s lje]bdf cfwfl/t
lx+;fn] dfgl;s :jf:Yodf gsf/fTds c;/ ub{5 . h;sf] kl/0ffd dlxnfx¿ cfTdxTof ug{
afWo eO/x]sf 5g . o;jif{ dlxnfdfly ePsf rl/q xTof, bfOhf]sf] sf/0fn] b}lgs ?kdf
ef]Ug' k/]sf] zf/Ll/s tyf dfgl;s oftgf, hj/h:tL ljjfxsf sf/0f cfTdxTof ug{ afWo
agfOPsf )=&^ k|ltzt -!) hgf_ 36gf clen]v ePsf 5g .
!!=@ cfTdxTof / pd]/
cfTdxTof u/]sf dlxnfsf] pd]/ ;d"x x]bf{ ;a}eGbf a9L cfTdxTof ug]{ $) k|ltzt -$ hgf_
!^ aif{eGbf sd pd]/ ;d'xsf aflnsf tyf lszf]/L /x]sf 5g . ;f]xL k|ltztdf @^–#%
pd]/ ;d"xsf klg /x]sf 5g . of] pd]/ ;d"xsf dlxnfn] eg] bfOhf]sf sf/0f kfPsf] b}lgs
zf/Ll/s tyf dfgl;s oftgf ;xg g;sL cfTdxTof u/]sf] kfOPsf] 5 . o;}u/L cfTdxTof
ug]{dWo] @) k|ltzt -@ hgf_ !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf dlxnfx¿ /x]sf 5g .
!
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/suicide.
@
The World Health Organization (WHO) defined human health in a broader sense in its 1948 constitution as "a
state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity."
92
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+= %#= cfTdxTof / k|efljtsf] pd]/
!!=# cfTdxTof / j}jflxs cj:yf
o;jif{ ljleGg sf/0fn] ^) k|ltzt -^ hgf_ ljjflxt / $) k|ltzt -$ hgf_ cljjflxt
dlxnfn] cfTdxTof u/]sf 36gf clen]vLs/0f ul/Psf] 5 .
Rff6{ g+= %$= cfTdxTof / j}jflxs l:ylt
93
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
!!=% cfTdxTof / k]zfut cj:yf
;+sng ePsf cfTdxTofsf 36gfx¿df dlxnfsf] k]zfut cj:yf x]bf{ ;a}eGbf a9L ^)
k|ltzt -^ hgf_ 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnf tyf $) k|ltzt -$ hgf_ ljBfnosf 5fqf
/x]sf 5g .
Rff6{ g+= %^= cfTdxTof / k|efljtsf] k]zfut cj:yf ljZN]fif0f
!!=$ cfTdxTof / z}lIfs cj:yf
o;jif{ ePsf () k|ltzt -* hgf_ ;fIf/ / !) k|ltzt -@ hgf_ lg/If/ dlxnfx¿n]
cfTdxTof u/]sf] kfOPsf] 5 . ;fIf/ dlxnfx¿sf] z}lIfs cj:yfnfO{ x]bf{ &) k|ltzt -&
hgf_ cfwf/e"t lzIff cWoog u/]sf tyf #) k|ltzt -# hgf_ dfWolds tx;Ddsf] cWoog
u/]sf] kfOPsf] 5 . -rf6{ g+ %%_
Rff6{ g+= %%= cfTdxTof / k|efljtsf] ;fIf/tfsf] cj:yf ljZN]fif0f
94
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
ljZn]if0f
cfTdxTof cfkm}n] cfˆgf] Hofg / k|f0f ;dfKt ug'{ xf] . oBlk o:tf] cj:yf s;/L ;[hgf
x'G5 jf ul/G5 eGg] s'/f dxTjk"0f{ xf] . dlxnfx¿n] cfTdxTof ug'{sf] k5fl8sf] sf/0f jf
sf/stTjx¿ cg]s x'g] u/]sf 5g . cf]/]s g]kfnn] dlxnf lx+;fsf 36gfx¿sf] jif]{gL /fVb}
cfPsf] clen]vLs/0fn] dlxnfx¿n] cfTdxTof ug'{sf] sf/0fdf pgLx¿dfly x'g] zfl//Ls,
dfgl;s / of}lgs lx+;f /x]sf] b]vfp5 . To:tf lx+;fx¿ k|foh;f] 3/ kl/jf/, >Ldfg,
;fyL, k|]dLx¿n] ug]{ u/]sf 5g . ;fy} ljleGg ;fdflhs nf~5gfsf sf/0f klg cfTdxTof
ul/Psf 36gfx¿ y'k|} 5g . bfOhf], rfl/lqs nf~5gf, dfgl;s tgfj Pj+ zfl//Ls oftgf
cflbsf sf/0f jif]{gL dlxnfx¿n] cfkm" afFRg'eGbf dg'{ plrt 7fGg] afWofTds cj:yf pTkGg
ul/G5 . kmntM dlxnfx¿ cfkm}n] cfˆgf] hLjg ;dfKt ug]{ u5{g . o; jif{ cf]/]s g]kfnn]
clen]vLs/0f u/]sf] s"n dlxnf lx+;fsf] 36gfsf] )=&^ k|ltzt dlxnfx¿ cfTdxTofsf]
lzsf/ ePsf 5g . h;df sd pd]/sf lszf]/L Pj+ aflnsf / pTkfbgzLn pd]/, !^–#%
jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿sf] ;+Vof w]/} /x]sf] 5 . sd pd]/sf lszf]/L Pj+ aflnsf /
pTkfbgzLn pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿dfly cToflws ef}lts, dfgl;s tgfj / lx+;f, of}lgs
lx+;f x'g] u/]sf] tYofÍn] b]vfpF5 . To;}n] klg olx pd]/ ;d"xsf lszf]/L Pj+ aflnsf tyf
dlxnfx¿n] al9 cfTdxTof ug]{ u/]sf 5g .
c? vfnsf lx+;fdf em}F cfTdxTof ug]{x¿df klg ljjflxt / ;fIf/ dlxnfx¿sf] afx"Notf
/x]sf] 5 . k]zfut lx;fan] x]bf{ ljBfyL{ hLjgdf /x]sfx¿n] al9 cfTdxTof u/]sf] b]lvG5 .
To;kl5 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnfx¿ /x]sf 5g . cfTdxTofsf 36gfx¿sf sf/0faf/]df
o; cWoogn] kof{Kt dfqfdf vf]hL gu/]sf] x'gfn] To;sf] olsg sf/0fx¿ ls6fg ug{ ufx|f]
5 . oBlk dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿sf] clen]vLs/0f;Fu} cfTdxTofsf] 36gf klg
ufFl;Psf] x'Fbf d"nt bfOhf], 3/]n' lx+;f / dfgl;s tgfjsf sf/0f aflnsf Pj+ dlxnfx¿n]
cfTdxTof ug]{ u/]sf 5g eGg ;lsg] cfwf/ eg] e]l6G5 . cfTdxTofsf 36gfx¿df kof{Kt
5fglag / cg';Gwfg sfo{ klg x'g g;sL/x]sf] x'Fbf klg To;sf] sf/0f / cfTdxTofsf nflu
pS;fpg] JolQmx¿nfO{ Goflos k|lqmofdf Nofpg] k|rng a;L;s]sf] 5}g .
95
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf g+ !! -cfTdxTof_
%! jifL{o aGbgf -kl/jlt{t gfd_ cfdf–afa'sf] Psdfq ;Gtfg x'g . pgL !
jif{sf] x'Fbf a'af j]kQf ePsf lyP . cfdfn] klg bf];|f] ljjfx ul/g . pgL xh'/a'af
xh'/cfdf;Fu al:yg . pgsf] cfly{s cj:yf ;fdfGo lyof] . k9fO n]vfO klg
;fdfGo lyof] . 3/sf] sfd w]/} ug'{ kYof]{ . !* jif{sf] pd]/df pgsf] dfuL ljjfx
eof] . >Ldfg lzIfs lyP . 3/sf] cfly{s cj:yf /fd|} lyof] . >Ldfg hfF8/S;L
vfg] x'gfn] pgnfO{ ;Fw} lrGtf nflu /xGYof] . ljjfx ePsf] s]xL ;dokl5 >Ldfgn]
æt]/f] dfOtaf6 s] ;Dklt NofPsL 5];Æ eg]/ /ftlbg dfgl;s / zf/Ll/s oftgf
lbg yfn] . o;} ljrdf pgsf] # j6f 5f]/fsf] klg hGd eof] . 5f]/fx¿nfO{ k9fpg
pgnfO{ ;fx} ;d:of eof] . >Ldfgn] vr{ glbg] . 3/df klg slxn] cfpg] slxn]
gcfpg] ug{ yfn] . >Ldfgn] lbgx'F /S;L vfg], lagfsf/0f lgx'F vf]hL s'6lk6 u/L
3/af6 lgl:sP/ u}xfn elg oftgf lbO g} /xGy] . 5f]/fx¿ 7'nf xF'b} uP . h]7f]
/ dfOnf] 5f]/f] a}b]lzs /f]huf/Ldf uP . sfG5f] 5f]/f] sf7df8f}Fdf kl9/x]sf] 5 .
Pslbg kl/jf/df sf]xL klg gePsf] ;dodf >Ldfgn] d/0ff;Gg x'g] u/L s'6] .
æ3/af6 lg:s]/ uOxfnÆ egL wDsL lbP/ >Ldfg 3/af6 aflxl/P . 3/df sfd
ug]{ ld:qL ePsf]n] ;ls g;sL ePklg pgLx¿nfO{ vfgf agfP/ v'jfOg . ;fFem
>Ldfg cfP/ pgnfO{ eftvf]O eGb} efF8fs'F8f ˆofFSb} s'6kL6 u/] . l5d]sLx¿n]
8fË8'Ë cfjfh t ;'g]klg ælogLx¿sf] 3/df ;Fw} o:t} t xf]Æ elg jf:tf u/]gg .
pgn] eg] >Ldfgaf6 kfPsf] oftgf ;xg g;s]/ ljif ;]jg u/L cfTdxTof ul/g .
xfn dfOtL kIfn] lhNnf k|x/L sfof{nodf 36gfk|lt lj/f]w ub}{ hfx]/L lbPsf 5g .
cf]/]s g]kfnsf] ;xof]udf kL8s >LdfgnfO{ ^ lbgkl5 kqmfp u/L sfg"gL k|lqmof
cuf8L a9fOPsf] 5 .
96
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b !@
kL8ssf] k[i7e"ld
!@=!= dlxnf lx+;f / kL8ssf] n}l∙s ljj/0f
o; jif{ ;+slnt tYofÍcg';f/ s'n !,#!( hgfdWo] ($ k|ltzt lx+;f ug]{ k'?ifsf] ;+nUgtf
ePsf] kfOPsf] 5 . lx+;f ug]{df ^ k|ltzt dlxnf ;d]t /x]sf 5g . h;sf] ljj/0f
lgDgadf]lhd tn k|:t't ul/Psf] 5 .
Rff6{ g+= %&= dlxnf lx+;f / kL8ssf] n}+lusljj/0f
97
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+ %*= dlxnf lx+;f / kL8ssf] pd]/ ;d"x
!@=@= dlxnf lx+;f / kL8ssf] pd]/ ;d"x
dlxnf lx+;f / kL8ssf] pd]/nfO{ o; jif{sf] tYofÍcg';f/ d'Vo u/L ^ pd]/ ;d"xdfjuL{s/0f
ul/Psf] 5 . dflysf] rf6{dfpNn]v ePadf]lhd kL8ssf] pd]/nfO{ x]bf{ @^ b]lv #% jif{
pd]/ ;d"xsf kL8sx¿n] $! k|ltzt -%$$ hgf_ dlxnfx¿dfly lx+;f u/]sf] kfOPsf] 5 .
To;}u/L @! k|ltzt -@&$ hgf_ kL8sx¿ #^ b]lv $% pd]/ ;d"xsf, @) k|ltzt -@&)
hgf_ !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d"xsf /x]sf 5g . o;}u/L ( k|ltzt -!!( hgf_ $^ b]lv
%% jif{ pd]/ ;d"xsf /x]sf5g . %^ aif{eGbf dflysf kL8sx¿ % k|ltzt -^) hgf_ /x]sf]
kfOof] eg] !^ aif{ d'lgsf kL8sx¿ $ k|ltzt -%@ hgf_ /x]sf] kfOof] . -Rff6{ g+= %$_ .
!@=#= dlxnf lx+;f / kL8ssf] j}jflxscj:yf
kL8ssf] j}jflxs cj:yfsf] ljZn]if0f ubf{ *% k|ltzt -!,!!* hgf_ ljjflxt JolQmx¿n]
dlxnfdflylx+;f u/]sf] kfOPsf] 5 . To;}u/L !) k|ltzt -!#$ hgf_ cljjflxt JolQmx¿,
!–! k|ltzt ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f;Fu} ga;]sf] / Psn dlxnf lx+;fsf
kL8s /x]sf 5g . # k|ltzt -#* hgf_ lx+;f ug{] kL8s JolQmx¿sf] klxrfg v'Ng ;s]sf]
5}g -Rff6{ g+ %_.
98
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+ %(= kL8ssf] j}jflxs cj:yf
!@=$= dlxnf lx+;f / kL8ssf] k]zf
Dlxnfdfly x'g] lx+;f / kL8ssf] k]zfaf/] ljZn]if0f ubf{ s[lif k]zfdf ;+nUg ePsf JolQmx¿
a9L /x]sf] kfOPsf] 5 . dlxnfdfly s[lifdf ;+nUg $) k|ltzt -%#) hgf_ kL8sx¿af6
lx+;f ePsf] 5 . To;}u/L @^ k|ltzt -#$& hgf_ kL8sx¿ Hofnf dhb"/Ldf ;+nUg /x]sf
5g eg] * k|ltzt -!)^ hgf_ ;fdfGo Jofkf/ Joj;fodf ;+nUg, ^ k|ltzt -*@ hgf_
u}/;/sf/L ;]jfdf ;+nUg JolQmaf6 dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . ;fy} 8«fOe/, cfdL{,
k'ln;, lzIfs, /fhgLltsdL{, ;dfh;]jL h:tf k]zfdf ;+nUg k'¿ifx¿af6 klg dlxnfx¿
k|efljt ePsf 5g -Rff6{ g+ %*_ .
99
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+ ^)= dlxnf lx+;f / kL8ssf] k]zfutcj:yf
!@=%= dlxnf lx+;f / kL8ssf] hft÷hftLoljj/0f
dlxnf lx+;f kL8ssf] hft÷hftLo cj:yf klxrfg ug{] p2]Zon] o; jif{sf] 36gfnfO{
cWoog / ljZn]if0f ul/of] . h;cg';f/ ( ljleGg hft÷hftLo ;d"xsf] ;+nUgtf /x]sf]
kfOPsf] 5 . h;nfO{ lgDgadf]lhd JofVof ul/Psf] 5 -Rff6{ g+ %(_ .
100
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+= ^!= dlxnf lx+;f / kL8ssf] hft÷hftLoljj/0f
dflysf] rf6{cg';f/ ;a}eGbf a9L dfqfdf t/fO{ cflbjf;L hghflt kL8s /x]sf] b]lvG5 .
h;nfO{ ;+VofTds ¿kdf x]bf{ @) k|ltzt -@^$hgf_ x'g cfpF5 eg] !* k|ltzt -@$)
hgf_ kxf8] a|fXd0f÷If]qL, !^ k|ltzt -@!# hgf_ kxf8] cflbjf;Lhghflt, !!–!! k|ltzt
-!$%, !$) hgf_ t/fO{ u}/ blnt tyf t/fO{ blnt / ( k|ltzt -!@% hgf_ t/fO{
a|fXd0f÷If]qL ;d'bfosf kL8s /x]sf] kfOPsf] 5 . To;}u/L, kxf8] blnt ^ k|ltzt -*%
hgf_, $ k|ltzt d'lZnd -$* hgf_ / ;f]xL k|ltzt -%( hgf_ kL8sx¿sf] hft÷hftLo
klxrfg v'Ng ;s]sf] 5}g .
ljZn]if0f
g]kfnL ;dfhdf ax';+Vofdf ;Fw} g} dlxnfx¿ kLl8t / k|efljt g} /xFb} cfPsf 5g .
To;f] xf] eg] kL8s rflxFsf] xf] t < w]/}h;f] cWoog cg';Gwfgx¿n] b]vfO;s]sf] s'/f xf],
kLl8tx¿ k|fok'?if g} x'g] u/]sf 5g . cf]/]s g]kfnsf] clen]vLs/0faf6 klg olx tYo aflx/
cfPsf] 5 . kL8ssf] ?kdf afx"No ;+Vofdf k'?ifx¿ g} /x]sf] tYo ;+sngePsf] 5 . oBlk
101
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
k'?if dfq} ;Fw} kL8s eO/xG5 jf ;a} k'?ifx¿ kL8s g} x'G5g eGg] of] tYofÍsf] ljZn]if0f
ul/g' cg'lrt x'G5 . ;+slnt tYofÍn] ($ k|ltzt kL8s k'?if / ^ k|ltzt kL8sdf
dlxnf /x]sf] b]vfof] . o;n] ;a} dlxnf ;Fw} kLl8t jf k|efljt dfq} x'Fb}gg eGg] tYonfO{
klgaflx/ NofPsf] 5 . oBlk g]kfnL ;dfhsf] ;+/rgf, lkt[;QfTds cEof; / Jojxf/sf
sf/0f dlxnfx¿dfly clws dfqfdf lx+;f x'Fb} cfO/x]sf] hl6n ;d:ofnfO{ s]Gb|df /fv]/ of]
tYofÍ lgdf{0f / ljZn]if0f ul/Psf] xf] .
h;/L lx+;f k|efljtsf] pd]/, k]zf, hft÷hftLo k[i7e"lddf ljljwtf /x]sf] 5, To:t} u/]/
kL8ssf] ;Gbe{dfklgnfu" x'G5 . !^ jif{d'lgsf] pd]/ ;d"xb]lv %^ jif{dflysf ;d]t kL8ssf]
?kdf /x]sf] tYo xfdL ;fd' 5 . t/ al9h;f] cyf{t ;+slnt tYofÍsf] $! k|ltzt @^
b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf JolQmx¿ kL8ssf] ?kdf /x]sf 5g . o;n] kLl8t / kL8ssf]
pd]/ ;d"xdf klg ;dfg b]lvG5 . To:t} *% k|ltzt ljjflxt JolQmx¿ kL8s /x]sf 5g .
k]zfut lx;fan] x]bf{ x/]s If]qdf ;+nUg /x]sf JolQmx¿ /x]klg al9h;f] s[lif tyf Hofnf
dhb'/Ldf ;+nUg JolQmx¿ /x]sf] b]lvG5 . To:t} hfthftLo k[i7e"ld x]bf{ klg ;a} ;fdflhs
;d"xsfx¿sf] ;+nUgtf /x]sf] b]vfof] . h;dWo] cflbjf;L hghflt / a|fXd0f If]qL ;d'bfosf
JolQmx¿sf] al9 ;+nUgtf /x]sf] b]vfof] . o;n] :ki6 x'G5, k|efljt h:t} kL8s klg x/]s
;d"x, ;dfh, :yfgdf plQs} x'G5g . lsgsL lkt[;Qf, k'?ifTj, prlgr ;f]r, cEof; /
;+:sf/ ;a}sf] lghL Pj+ ;fdflhs hLjgsf] cleGg c+u ag]sf] 5 .
102
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b !#
;~rf/ cg'udg
!#=!= k|sfzg ePsf dlxnf lx+;fsf 36gfsf] dfl;s ljj/0f
cf]/]s g]kfnn] /fli6«o :t/sf kqklqsfdf k|sflzt ePsf dlxnf lx+;fsf ;dfrf/sf] lg/Gt/
cg'udgub}{ cfO/x]sf] 5 . pQm cg'udgs} cfwf/df dlxnf lx+;fsf] jt{dfg cj:yfnfO{
dfl;s k|ltj]bgsf] ?kdf ;fj{hlgs ub{} cfO/x]sf] 5 . kl5Nnf] Ps jif{df ;~rf/ dfWodaf6
s'n %() j6f dlxnf lx+;fsf 36gf ;fj{hlgs ePsf 5g . cf]/]s g]kfnn] clen]v u/]sf
36gf ;~rf/ dfWodn] k|sfzg u/]sf] ePtfklg Pp6} 36gf bf]xf]¥ofP/ clen]v /flvPsf]
5}g . t;y{ Pp6f 36gfnfO{ Ps} k6s dfq} u0fgf ul/Psf] 5  .
kqklqsfx¿df cfpg] 36gfdf cf]/]s g]kfnnfO{ cfjZos kg]{ kof{Kt lj:t[t ljj/0f k|fKt
gx'g] x'Fbf, tL 36gfsf cfwf/df k'Ubf] ljZn]if0f ug{ ;lsPsf] 5}g . oBlk ;~rf/dfWoddf
k|sflzt 36gfx¿n] dlxnf lx+;fsf] jt{dfg cj:yf / k|s[ltnfO{ b]vfpg] x'Fbf pknAw
;"rgfsf cfwf/df tnsf] ljZn]if0f tof/ ul/Psf] 5 .
!#=@= dfl;s ljj/0f
o;jif{ kqklqsfdf cfPsf dlxnf lx+;fsf 36gfx¿sf] dfl;s ljj/0f o;k|sf/ /x]sf] 5M
103
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+ ^@= b}lgs /fli6«o kqklqsfdf k|sflzt dlxnf lx+;fsf 36gf
rf6{ g+ ^#= b}lgs /fli6«o kqklqsfdf k|sflzt dlxnf lx+;fsf 36gfsf] k|sf/
104
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= ^%= kqklqsfdf k|sflzt ePsf dlxnf lx+;fsf] k|b]z cg';f/sf] l:ylt .
Ps jif{sf] /fli6«o b}lgs kqklqsfx¿df k|sflzt ;dfrf/n] b]vfpF5 ls ;a}eGbf w]/}
anfTsf/sf 36gf ;fj{hlgs ePsf lyP . s'n %() j6f 36gfdWo] $^ k|ltzt -@^( j6f_
anfTsf/ ;DaGwL ;dfrf/ k|sflzt ePsf 5g . To;}u/L !* k|ltzt -*$ j6f_ xTof, ^–^
k|ltzt -#& / ## j6f_ anfTsf/sf] k|of; / of}g b"Jo{jxf/sf] 36gf /x]sf 5g . o;}u/L %
k|ltzt -@& j6f_ / ;f]xL k|ltztdf @& j6f zf/Ll/s lx+;f ePsf] 36gf ;~rf/ dfWoddf
;fj{hlgs ePsf] lyof] . o;}u/L # k|ltzt !^ hgfnfO{ af]S;Lsf] cf/f]kdf lx+;f ePsf], @
k|ltzt !@ hgfsf] xTof k|of; ul/Psf], ;f]xL k|ltztdf !) hgfdfly dfgl;s lx+;f ePsf],
;f]xL k|ltztdf g} !) hgfnfO{ a]rljvg u/L lx+;f ePsf] ;dfrf/ k|sflzt ePsf lyP .
;fy} Pl;8 cfqmd0f, a]rljvgsf] k|of;, afnljjfx, ckx/0f, ;fOj/ ck/fw h:tf 36gf
klg ;~rf/ dfWoddf cfP . h;sf] ljj/0f ;lxtlgDg rf6{df k|:t't ul/Psf] 5M
!#=#= kqklqsfdf k|sflzt dlxnf lx+;fsf] k|b]z cg';f/sf] l:ylt
o; jif{ kqklqsfdf ;a} eGbf a9L @$ k|ltzt k|b]z g+ # df dlxnf lx+;fsf 36gf ePsf]
k|sflzt ePsf] lyof] . o;}u/L k|b]z g+= ! df @# k|ltzt, k|b]z g+= @ df @) k|ltzt, k|b]z
g+= % / k|b]z g+= ^ df !)–!) k|ltzt, k|b]z g+= $ / k|b]z g+= ^ df &–& k|ltzt 36gfx¿
ePsf] tYof+sn] b]vfof]  .
105
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b !$
!$=! k|efljtnfO{ cf]/]sn] u/]sf] ;xof]u ljj/0f
cf]/]s g]kfnn] cfˆgf] :yfkgfsfnb]lv g} lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] Gofodf kx'Fr ;'lglZrt
ug{ lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ ljleGg lsl;dsf] ;xof]u ub{} cfPsf] 5 . clwsf+z lx+;f
k|efljtn] ;xof]uL ;+oGqsf] cefjdf cfkm"dfly ePsf] ck/fwlj?4df cfjfh p7fpg ;s]sf
5}gg . o:tf] cj:yfdf pgLx¿ Gofoaf6 al~rt x'g'k/]sf] 5 . Gofo kfpg' x/]s JolQmsf]
clwsf/ xf] . o;y{ lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ Gofo kfpg] jftfj/0f agfpgsf nflu lbOPsf
;]jfnfO{ o; kl/R5]bdf /flvPsf] 5 .
o;jif{ ;+:yfn] clen]v u/]sf 36gfsf k|efljt dlxnfdWo] #() hgf dlxnfnfO{ ;'/lIft
cfjf;sf] ;]jf k|bfg ul/Psf] 5 . @*%hgf lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ dgf]ljdz{ ;]jf, @
(% hgfnfO{ sfg'gL k/fdz{, !)$ hgfnfO{ sfg'gL ;xof]u k|bfg ul/Psf] 5 . o:t}
;'/lIftjf;df /x]sfx¿dWo] !$( hgfnfO{ ljleGg ljifodf cled'vLs/0f u/L ;xof]uL
;+oGqaf/] hfgsf/L lbOof] . !)& hgf k|efljtnfO{ :jf:Yof]krf/ tyf !@ hgfnfO{ k|;'tL
:Jff:Yopkrf/ ;]jf pknAw u/fOPsf] 5 . o:t} @!* hgf lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ cGo
;xof]u h:t} k9fO{–n]vfO{, nQf sk8f / oftfoft ;xof]u ul/Psf] lyof] . ;fy} ;'/lIftaf;df
cfPsf #() dWo] #!) hgfsf] ;d:of a'emL k'g:yf{kgf ul/of] . #% hg lx+;f k|efljt
dlxnfnfO{ cj:yf x]/L cfjZos ;xof]usf nflu /]km/ ul/of] . h;sf] ljj/0f tnsf] lgDg
rf6{df k|:t't ul/Psf] 5 .
106
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= ^^= ;+:yfåf/f ;'/lIft cfjf;dfkm{t k|bfg ul/Psf ;]jf ljj/0f
!$=@= cf]/]ssf] x6nfOg ;]jfdfkm{t ;Dks{df cfPsf dlxnf lx+;fsf 36gfx¿
lx+;f k|efljt dlxnfn] cfkm"dfly ePsf] lx+;faf/] ;xh ?kdf ph'/L ug{ ;s'g, pknAw
;]jfdf dlxnfsf] kx'Fr ;'lglZrt x'g ;sf]; / sf]xL klg dlxnf Gofoaf6 al~rt x'g
gk/f]; eGg] clek|fon] cf]/]s g]kfnn] lgMz'Ns x6nfO{g ;]jf ;~rfng ub{} cfO/x]sf] 5 .
h;df lx+;f k|efljtn] kmf]g u/]/ cfkm"nfO{ cfjZos ;"rgfx¿ k|fKt ug{ ;Sb5g . cf]/]s
g]kfnsf x6nfO{gdf dlxnfn] ljz]iful/ lx+;fsf] ph'/L sxfF ug{], s;/L uf]Ko ph'/L ug{
;lsG5, pknAw ;xof]uL ;+oGqx¿ h:t} sfg'gL k/fdz{ ;xfotf, ;'/lIft cfjf; nufotsf
;]jfx¿ s;/L k|fKt ug{ ;lsG5 eGg] ljifox¿df k/fdz{ lng] u/]sf 5g .
o;jif{ cf]/]ssf $ j6f sfof{nodf x6nfOg ;]jfdfkm{t @!@ j6f dlxnf lx+;fsf 36gfaf/]
hfgsf/L k|fKt ePsf lyP . h;sf] ljj/0f lgDgfg';f/ pNn]v ul/Psf] 5 .
107
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= ^&= x6nfOdf ;Dks{dfcfPsfdlxnf lx+;fsf 36gfsf] k|sf/
rf6{ g+= ^*= x6nfOgdf cfPsf 36gfsf] lhNnfut btf{ ljj/0f
o; jif{ ;+sng ePsf s"n @!@ 36gfdWo] !)@ j6f sf7df8f}Fdf, *% j6f df]/ª, @^ j6f
bfË / !! j6f s}nfnLsf] sfof{nodf btf{ ePsf x'g .
108
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/R5]b !%
dgf]/~hg If]qdf sfo{/t >lds dlxnf tyf lszf]/Lx¿dfly x'g] lx+;f
!%=! dgf]/~hg If]qdf sfo{/t >lds dlxnfsf] cj:yf
bf]xf]/L, 8fG;af/, d;fh kfn{/, vfhf3/ / Sofljg /]i6'/]i6 u/Lsg hDdf kfFrj6f If]qdf
sfo{/t dlxnf tyf lszf]/Lx¿nfO{ ;d]6]/ dgf]/~hg If]qdf sfo{/t dlxnfx¿dfly ePsf]
lx+;fnfO{ of] v08df ;d]l6Psf] 5 . oL kfFrj6f If]qnfO{ cf}krfl/s jf Jojf;flos /f]huf/Lsf]
If]qsf] ?kdf ;d]l6g afFsL 5 . To;n] klg oL If]qx¿df sfo{/t dlxnfx¿dfly x'g] lx+;fsf]
hf]lvdnfO{ a9fPsf] 5 . o; If]qdf sfo{/t dlxnfx¿dfly cg]s k|sf/sf lx+;f x'g] u/]sf
5g . h;dWo] ljleGg ( k|sf/sf– s'6lk6, ax'ljjfx, dfgl;s lx+;f, ljB'tLo÷cgnfOg
ck/fw, gful/stf / hGdbtf{af6 al~rt, of}ghGo b"Jo{jxf/, anfTsf/, hftLo lje]b /
Hofg dfg]{ wDsLnufotsf lx+;fTds 36gfx¿sf] clen]v ul/Psf 5g . o:tf lx+;fTds
lqmofsnfksf kL8s cfˆg} >Ldfg, k|]dL, /f]huf/bftf, u|fxsb]lv 3/a]6L;Dd /x]sf 5g .
dgf]/~hg If]qnfO{ lx+;f /lxt, ;'/lIft, ;Ddflgt / Jojl:yt sfo{:ynsf] ?kdf :yflkt
ug{ …dlxnfsf lglDt dlxnf d~rÚ gfds ;+:yf ;lqmo /x]sf] 5 . oxfF ;dfj]z v08
d~råf/f pknAw tYofÍsf] cfwf/df tof/ kfl/OPsf] xf] . @)&% ;fpgb]lv @)&^ c;f/df
clen]lvs/0f ul/Psf dlxnf dfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿ oxfF ;dfj]z ul/Psf 5g .
oL 36gfx¿ :jo+ lx+;f kLl8tx¿ dlxnfsf lglDt dlxnf d~rsf] sfo{nodf u'gf;f
lnP/ cfPsfx¿sf] dfq} xf] . of] Psjif{df hDdf %% j6f o:tf lx+;fsf 36gfx¿ lnP/
dgf]/~hg If]qdf sfo{/t dlxnfx¿ sf7df8f}Fl:yt d~rsf] sfo{nodf cfOk'u]sf lyP .
k|efljtx¿ cfkm} u'gf;f ug{ cfPsfx¿sf] dfq} tYofÍ ePsf] x'Fbf o;n] dgf]/~hg If]qleq
109
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+= ^(= dgf]/~hg If]qdf sfo{/t lszf]/L tyf
dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] k|sf/
x'g] lx+;fnfO{ k"0f{ ?kdf k|ltlglwTj ub}{g . oBlk of] tYofÍn] dgf]/~hg If]qleq dlxnf tyf
lszf]/Lx¿dfly lx+;f x'g] u/]sf] tYonfO{ To;sf s]xL :j?kx¿;lxt phfu/ u/]sf] 5 . of]
If]qleq x'g] u/]sf] lx+;fnfO{ yk aflx/ Nofpg' / To;sf] cGTosf] nflu kxn ul/g' plQs}
cfjZos 5 eGg]tkm{ ;f]Rg 3R3rfpF5 .
!%=@= dgf]/~hg If]qdf sfo{/t lszf]/L tyf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf]
k|sf/
@)&% ;fpgb]lv @)&^ c;f/;Ddsf] cjlwdf clen]lvs/0f ul/Psf] tYofÍcg';f/
dgf]/~hg If]qdf ;+nUg dlxnf tyf lszf]/Lx¿dfly ljleGg ( k|sf/sf lx+;f ePsf 5g .
h;df ;a}eGbf a9L ljleGg vfnsf] 8/ wDsfåf/f dfgl;s lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿
!# k|ltzt -!$ hgf_ /x]sf 5g . To;kl5 s'6lk6af6 k|efljt dlxnfx¿ !) k|ltzt -!!
hgf_ /x]sf 5g . of}ghGo b"Jo{jxf/ / ljB'tLo cyf{t cgnfOg lx+;f af6 k|efljt ^÷^
k|ltzt -&÷& hgf_, hGdbtf{ / gful/stfaf6 jl~rt % k|ltzt -^ hgf_, ax'ljjfxaf6
k|efljt % k|ltzt -% hgf_, anfTsf/ / hftLo lje]baf6 @÷@ k|ltzt -@÷@ hgf_ / Hofg
dfg]{ wDsLaf6 ! k|ltzt -! hgf_ k|efljt ePsf 5g .
110
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
Rff6{ g+ &)= k|efljtsf] pd]/
!%=#= k|efljtsf] pd]/
dgf]/~hg If]qdf sfo{/t k|efljt lszf]/L Pj+ dlxnfx¿sf] pd]/ ;d"xnfO{ !* jif{ eGbf
dfly / To;eGbf d'lgsf pd]/ ;d"xsf] ?kdf b'O{ efudf juL{s/0f ul/Psf] 5 . To;cg';f/
$( hgf !* jif{eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf dlxnf / ^ hgf !* jif{ eGbf tnsf
lszf]/Lx¿dfly dfly pNn]v ul/Psf] ( k|sf/sf] lx+;f ePsf] 5 . dgf]/~hg If]qdf !*
jif{eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿sf] ;+nUgtf al9 /x]sf]n] klg oxL pd]/ ;d"xsf
dlxnfdfly a9L lx+;f ePsf] xf] . oBlk !* jif{ eGbf sd pd]/ ;d"xsf lszf]/Lx¿ klg
;+nUg /x]sf / pgLx¿dfly klg plQs} lx+;f eO/x]sf] tYonfO{ klg plQs} Wofgk"j{s
x]l/g'kb{5 . of] pd]/ ;d"xsfx¿dfly lx+;fsf] hf]lvd cem a9L g} x'g] / To;sf] c;/ klg
a9L g} kg{] x'Fbf o;tkm{ ljz]if Wofg k'¥ofpg' h?/L 5 .
111
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+ &!= k|efljtsf] j}jflxs l:ytL
!%=$= k|efljtx¿sf] j}jflxs l:ylt
Ps jif{leq u'gf;f ul/Psf lx+;fsf 36gfcg';f/ k|efljtx?sf] j}jflxs cj:yf s]nfOPsf]
lyof] . h;cg'?k lx+;f k|efljtdWo] $@ k|ltzt -@# hgf_ ljjflxt, #! k|ltzt -!& hgf_
cljjflxt, !^ k|ltzt -( hgf_ ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f 5'l6P/ a;]sf /
!! k|ltzt -^ hgf_ kf/kfr's] ePsf dlxnfx¿ /x]sf 5g . o; If]qdf klg lx+;fdf kg]{dWo]
clwsf+z ljjflxt dlxnfx¿ g} /x]sf 5g .
112
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
!%=%= k|efljtsf] z}lIfs cj:yf
dgf]/~hg If]qdf klg clwsf+z ;fIf/ dlxnfx¿dfly g} lx+;f ePsf] tYofÍ km]nf k/]sf]
5 . h;dWo] $@ k|ltzt -@# hgf_ ;fIf/, dfWodls tx;Ddsf] k9fO{ u/]sf @% k|ltzt
-!$ hgf_, lgDg dfWolds tx;Ddsf] k9fO{ u/]sf @@ k|ltzt -!@ hgf_ / pRr dfWolds
tx;Dd cWoog u/]sf !! k|ltzt -^ hgf_ dlxnfx¿ /x]sf 5g .
rf6{ g+= &@= k|efljtsf] z}lIfs cj:yf
!%=^= k|efljtsf] hft÷hftLo ljj/0f
dgf]/~hg If]qdf al9h;f] lx+;fdf kg]{x¿ cflbjf;L hghflt ;d'bfosf dlxnf tyf
lszf]/Lx¿ /x]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . h;cg';f/ $$ k|ltzt -@$ hgf_ cflbjf;L
hghflt, #^ k|ltzt -!( hgf_ cGo / @@ k|ltzt -!@ hgf_ blnt ;d'bfosf lszf]/L tyf
dlxnfx¿ lx+;f k|efljt ag]sf 5g .
113
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+ &#= k||efljtsf] hft÷hftLo ljj/0f
rf6{ g+ &$= k|efljtsf] k]zf
!%=&= k|efljtsf] k]zf
ljleGg vfnsf % j6f dgf]/~hgsf If]qx¿dWo] ;a}eGbf a9L lx+;fsf 36gfsf ph'/L lnP/
cfpg]x¿ bf]xf]/L ;fFemdf sfo{/t dlxnfx¿ /x]sf 5g . bf]xf]/L ;fFemdf sfo{/t @@ hgf,
vfhf 3/df sfo{/t & hgf, 8fG; af/df sfo{/t & hgf, :kf d;fhdf sfo{/t # hgf /
oLafx]ssf cGo If]qx¿df sfo{/t !^ hgf dlxnfx¿ /x]sf 5g . oL 36gfx¿ kLl8t jf
k|efljt :jo+s} ph'/Lsf] cfwf/df dfq} ;+slnt tYofÍ ePsf] x'Fbf dgf]/~hg If]qdWo] bf]xf]/L
;fFemdf g} a9L lx+;f x'g] u5{ eGg] ljZn]if0f lgsfNg eg] ;lsb}g .
114
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
!%=*= k|efljt / kL8ssf] ;DaGw
dgf]/~hg If]qdf klg ;a}eGbf a9L dlxnfx¿ >Ldfg / k|]dLaf6 kLl8t ag]sf 5g . s"n
k|fKt 36gfx¿dWo] $% k|ltzt -@% hgf_ >Ldfgaf6, @# k|ltzt -!# hgf_ k|]dLaf6,
!# k|ltzt -& hgf_ /f]huf/bftfaf6, * k|ltzt -$ hgf_ ;fyLaf6, % k|ltzt -# hgf_
ckl/lrt JolQmaf6, # k|ltzt -@ hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6 / @ k|ltzt -! hgf_
3/a]6Laf6 kLl8t ePsf 5g .
rf6{ g+ &%= k|efljt / kL8ssf] ;DaGw
!%=(= kL8ssf] pd]/
lx+;fdf ;+nUg kL8ssf] pd]/ ;d'xdf @% jif{ eGbf tnsf ^ hgf, @% b]lv #% jif{ pd]/
;d"xsf @( hgf, #% b]lv $% jif{ pd]/ ;d"xsf !$ hgf / $% jif{ eGbf dflysf pd]/
;d"xsf ^ hgf /x]sf 5g . lx+;fdf ;+nUg x'g] kL8sx¿df a9Lh;f] @% b]lv #% jif{ pd]/
;d"xsf JolQmx¿ /x]sf 5g .
115
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+ &^= kL8ssf] pd]/ ;d"x
!%=!)= kL8ssf] k]zf
lx+;fdf ;+nUg kL8ssf] k]zfsf] ;Gbe{df ljZn]if0f ubf{ hDdf * vfnsf k]zf–Joj;fodf
;+nUg /x]sf] tYofÍ 5 . h;dWo] rfns k]zfsf !( hgf, Jofkf/ Joj;fodf ;+nUg !$
hgf, ufog If]qsf ( hgf, a}b]lzs /f]uhf/bftf $ hgf, /fhgLltsdL{ # hgf, lkmNd
If]qdf ;+nUg @ hgf, s'g} k]zf Joj;fo gug]{ JolQm @ hgf, k]zf v'Ng g;s]sf] @ hgf
/x]sf 5g . rfns k]zfdf ;+nUg JolQmx¿sf] ;+Vof w]/} ePklg dgf]/~hg If]qdf sfo{/t
dlxnfx¿dfly lx+;f ug]{ JolQmx¿ k|foh;f] w]/}j6f k]zf / Joj;fodf ;+nUg /x]sfx¿ x'g]
u/]sf] o;n] b]vfpF5 .
116
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
rf6{ g+ &&= kL8ssf] k]zf
ljZn]if0f
dgf]/~hg If]qnfO{ g]kfnL ;dfh / /fHon] /f]huf/Lsf] If]qsf] ?kdf g;d]6]sf] x'Fbf o;
If]qdf sfo{/t dlxnfx¿n] cfˆgf] k]zfaf/] eGg ;ls/x]sf 5}gg . To;n] pgLx¿dfly ePsf
ljleGg vfnsf lx+;f / zf]if0fx¿af/]df ph'/L ug]{ jf u'gf;f] ug]{ 7fpF g} ;[hgf x'g lbPsf]
5}g . pgLx¿dfly ePsf] lx+;flj?4df cfjfh p7fpbf sfo{/t If]qaf/] klg ;fj{hlgs
x'Fbf To;n] kfl/jfl/s ;DaGw lau|g] 8/, ;dfhaf6 alxis[t x'g] 8/, ul//x]sf] sfdaf6
klg jl~rt ePkl5sf] a]/f]huf/Lkgsf] 8/ / km]l/klg csf]{ uDeL/ vfnsf] lx+;fsf] lzsf/
x'g;Sg]nufotsf 8/x¿;Fu pgLx¿ h'wL/x]sf 5g . o:tf]df Gofo k|s[ofdf hfg' cufj}sf
cg]s r'gf}lt / 8/ qf;n] dgf]/~hg If]qdf ;+nUg dlxnf tyf lszf]/Lx¿ eolet 5g .
pgLx¿dfly x'g] lx+;faf/] hfgsf/ ePklg To:tf] lx+;f / zf]if0flj?4 af]Ng] lxDdt h'6fpgsf]
nflu s'g}klg vfnsf] ;xof]uL ;+oGq / plrt jftfj/0fsf] Psbd} cefj 5 . To;}n] lx+;f
;x]/ a:g' kg]{ afWoTds cj:yfdf pgLx¿ sfd ul//x]sf 5g . hlt lx+;fsf 36gfx¿
aflx/ cfpF5g ltgsf] klg plrt tl/sfn] ;+af]wg ul/b}g . To;n] emg} lg/fzfsf] l:ylt
k}bf ul/lbG5 . To;n] o; If]qdf ;+nUg dlxnfx¿dfly x'g] lx+;fnfO{ Goflos k|lqmofdf
Nofpgsf] nflu z'?cftL r/0fd} ;d:of b]lvPsf] 5 .
117
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
lgisif{ / ;'emfjx¿
xfd|f] ;dfhdf dlxnfdfly x'g] lx+;f ljs/fn :j?kdf 5 . ljZjel/ g} Ps hl6n ;d:ofsf]
?kdf /xL cfPsf] dlxnf lx+;fn] dlxnfsf] cfwf/e"t dfgjclwsf/ pkef]udf ;d]t aGb]h
nufPsf] 5 . of] ;dli6df dfgj clwsf/sf] pNn+3g / xggsf] uDeL/ ljifo xf] . cfˆg}
3/, kl/jf/, ;dfh / ljZjf;gLo dflgPsfx¿af6} lx+;fdf kg'{, kL8f of oftgfdf kfl/g',
qf; / 8/df afFRg'n] pgLx¿sf] ;'/lIft / :jtGqk"j{s afFRg kfpg] clwsf/af6 jl~rt
u/]sf] 5 .
sfg"gtM dlxnfdfly x'g] x/]s k|sf/sf lx+;f ck/fw xf] . oBlk o:tf ck/flws lqmofsnfk /
36gfx¿ lg/Gt/ x'Fb} / ul/b} cfOPsf] x'Fbf dlxnf lx+;f cGTo ePsf] ;dfhsf] kl/sNkgf Ps
dxTjsf+Iffdf ;Lldt ePsf] 5 . cf]/]s g]kfnn] jif]{gL dlxnf lx+;fsf 36gfx?sf] clen]v
ub}{ To;sf] laZn]z0ffTd k|ltj]bg ;fj{hlgs ub}{ cfO/x]sf] 5 .tYox¿n] ;du| ;d]6g
;s]sf] 5}g . cf]/]s g]kfn af6 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf h] hlt tYo–36gfx¿ ;+slnt tyf
clen]v x'Fb} cfPsf 5g, To;n] s] :ki6 kf/]sf] 5 eg] aflnsf / dlxnfx¿ pgLx¿sf] h}ljs
Pj+ ;fdflhs n}lËs klxrfgs} sf/0fn] jif]{gL cg]s vfnsf lx+;faf6 k|efljt x'Fb} cfPsf
5g . To;df pgLx¿sf] cGo ljljw klxrfgx?– h:t}, hft÷hftLotf, juL{otf, cfly{s
ljkGgtf, z}lIfs tyf ;fdflhs :t/, wfld{s tyf ;f+:s[lts rfnrngnufot kIfx¿ klg
;Fu;Fu} ufFl;P/ cfp5g . ;du|df x/]s e]u÷e"efu, wd{÷;+:s[lt, hft÷hftLotf, ju{,
;dfh÷;d'bfodf ;a} vfnsf dlxnf lx+;f x'g] u5{ . ;ftj6} k|b]zaf6 Ps jif{leq ;+sng
ul/Psf s"n ! xhf/ # ;o !( dlxnf lx+;f / To;eGbf klxn] klxn]sf jif{x¿df ;d]t
;+sng ul/Psf tYofÍn] ToxL k'li6 u/]sf] 5 .
dlxnfdfly x'g] lx+;f lj?4 laleGg ;+3 ;+:yf, ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfox?sf] k|of;sf
afjh'b cf]/]s g]kfnn] jif]{gL dlxnf lx+;fsf 36gfx¿sf] clen]vLs/0f ub}{ cfpFbf To:tf
36gfx¿df sdL cfPsf] jf ;'wf/ ePsf] tYo kfpg ;lsPsf] 5}g . a? dlxnf lx+;fsf
gofF gofF :j?k / k|sf/x¿ ;fy} To;sf cg] c;/x¿ b]vf kb}{ uO/x]sf] tYo;Fu cjut
118
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
x'g] qmd a9bf] 5 . pxL ;dfh, pxL ;d'bfoleq nuftf/ dlxnf lx+;f eO/xg'n] xfd|f]
;dfhdf dlxnfsf] xsdf s]xL kl/jt{g / pknlAwx¿ ePklg pgLx¿sf] jf:tljs cj:yf
/ x}l;otdf 7f]; kl/jt{g gePsf] l:ylt lrq0f u5{ . ;du|df dlxnfdfly x]g]{ lje]lbt,
ckdfghgs / cdof{lbt b[li6sf]0f, Jojxf/ / ;f]xLcg'?ksf cEof;x¿sf] k|e'Tj /xLxg'n]
dlxnfdfly x'g] lx+;fnfO{ dnhn ul//x]sf] 5 .
ljutsf] t'ngfdf dlxnfx¿sf] lx88'nsf] bfo/f km/flsnf] ePsf] 5 . dlxnfsf] ;+nUgtfsf]
If]q a9b} uO/x]sf] 5 . k|foh;f] ;fj{hlgs / lghL If]qsf Joj;flos lgsfox¿df pgLx?sf]
pkl:ylt a9bf] 5 . of] ;sf/fTds kIf xf] t/ o; ;Fu} csf]{ jf:tljstf klg 5– dlxnfx¿
hxfF hxfF ;+nUg x'G5g jfePsf5g, tL tL :yfg, If]q / j[Qx¿leq} pgLx¿ lx+;fdf k/]sf
5g. lsgsL dlxnfdfly x'g] lx+;f pgLx?sf] n}+lustfs} cfwf/df ug]{ ul/Psf] 5 . s"n
hg;+VofdWo] cfwfeGbf a9L /x]sf dlxnfx¿ k|foh;f] kLl8t jf k|efljtdf kfl/g' / kL8s
jf cf/f]lktsf] v]dfdf a9Lh;f] k'?ifx¿ g} b]lvg'df xfd|f] ;fdflhs ;+/rgf / /fHosf]
zf;sLo ;+/rgf cfkm} n}+lus ?kdf c;dfg / lje]lbt x'g' xf] . dlxnfdfly x'g] zfl//Ls,
dfgl;s, cfly{s, /fhgLtls lx+;fsf] Jofks k[i7e"ldnfO{ /fHo / ;fdflhs ;+/rgfn] ;b}j
dnhn ul//x]sf] x'gfn] dlxnf lx+;f cGTosf cg]s k|of; / ;+3if{x¿sf afah'b klg
o;sf]Go"gLs/0f x'g ;ls/x]sf]5}g .
b:tfj]hLs/0f ul/Psf 36gfx¿n] dlxnfx¿ ljleGg P3f/ vfnsf— 3/]n' lx+;f, ;fdflhs
lx+;f, anfTsf/, of}g lx+;f, anfTsf/ k|of;, a]rljvg, a]rljvg k|of;, xTof, cfTdxTof,
xTof k|of; / cGo vfnsf lx+;fx¿af6 dlxnfx¿ k|efljt ePsf] k'li6 u/]sf] 5 . dlxnfx¿
hxfF;'s} /x"g, rfx] 3/df xf]; jf ;fdflhs If]qdf pgLx¿ s'g} g s'g} k|sf/sf] lx+;faf6
k|efljt ePsf] cj:yf 5 . cfˆgf] JolQmut ;DaGwb]lv ;fdflhs ;DaGwx¿df dlxnfx¿
cg]sf}+ k|sf/sf lx+;fdf kb}{ cfO/x]sf 5g . sltkon] cgfxsd} Hofg ;d]t u'dfPsf 5g .
t;y{ ;fdflhs Gofo, lbuf] ljsf;, :yfoL / bL3{sflng zflGt / /fli6«o ;befjsf vflt/
dlxnf lx+;fsf] cGTo h?/L 5 . o;k|lt ljdlt /fVg] jf o;nfO{ gsfg]{ ;fob} xf]nfg . dlxnf
lx+;f Go"gLs/0f tyf cGTosf nflu :yfgLo, /fli6«o, cGt/f{li6«o tx;Dd cg]s k|oTgx¿ x'Fb}
cfPsf 5g . To:tf k|oTgx¿ cfkm}df dxTjk"0f{ 5g oBlk o:tf k|oTgx¿ cfkm}df kof{Kt
eg] kSs} 5}gg . o:tf] lx+;f ;lbof}F]b]lv cEof;df /xFb} cfPsf] x'Fbf To;nfO{ lgd"n kfg{ s]xL
;d"x jf ;d'bfo :t/sf] k|of;n] dfq} ;Dej 5}g .
119
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
dlxnf lx+;f dlxnfsf ;/f]sf/sf] ljifo dfq} x}g eGg] s'/f :yflkt x'g afFsL 5 . ;fdflhs
Gofo / n}lËs Gofok"0f{ ;dfh lgdf{0fsf] nflu dlxnf lx+;fsf] d'2f /fli6«o Ph]08fsf]
?kdf k|fyldstf kfpg'k5{ . To;f] ul/bf dlxnf lx+;fleqsf ljleGg :j?k / k|sf/x¿sf]
hl6ntfdfly ljz]if Wofg k'¥ofpg' cTofjZos 5 .
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cGToljgf dlxnfsf] dfgj clwsf/ ;'lglZrttf x'g ;Sb}g dlxnfdfly
x'g] lx+;f ;dfhsf x/]s ;+/rgfdf h/f] uf8]/ a;]sf] lkt[;QfTds d"NodfGotf / ;f]rsf]
kl/0ffd xf] . To;sf] kmn:j?k jif]{gL xhf/f}F dlxnfx? ljleGg :j?kdf zf/Ll/s, dfgl;s,
cfly{s, ;fdflhs lx+;f ;xg afWo agfOPsf 5g . o;y{ g]kfnsf] ;+ljwfg, g]kfn;/sf/n]
cGt/fli6«o :t/df u/]sf k|lta4tfx?sf] k'0f{ kfngf ub{}, dlxnf ePs} sf/0fn] ef]Ug'kg{]
lje]b tyf lx+;fsf] cGTo ug{] jftfj/0f tof/ ;/sf/af6 x'g'kb{5 . o;sf nflu ;j{k|yd
lkQ[;QfTds ;f]r / o;nfO{ dnhn ug{] k'?ifjfbL dfgl;stf xfjL /x]sf] ;+/rgfsf] kl/jt{g,
x/]s If]qdf dlxnfsf] ;dfg tyf cy{k'0f{ ;xeflutfsf] ;'lglZrttf, n}lËs d}qL ;+/rgfsf]
:yfkgf / dlxnflx+;fsf 36gfdf z"Go ;xglzntfsf] k'0f{ kfngf ug'{ cfjZos /x]sf] 5 .
;fy} dlxnfnfO{ bf];|f] bhf{sf[ gful/ssf ?kdf x]g{] ;f]r, ul/g] Jojxf/ / b[li6sf]0f kl/jt{g ul/
3/b]lv ;fj{hlgs :yn;Dd dlxnfsf] :jtGq klxrfg / g]t[TjnfO{ :jLsf/ ug{] jftfj/0f tof/
ug{ :yfgLo txb]lv cleofgx? ;~rfng ug'{kb{5 . z"Go ;xgzLntfsf] gLlt cjnDag ub}{
o:tf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ uDeL/ ?kdf ;+af]wg ul/g'kb{5 . ;+af]wg ug{sf] nflu klxn] o:tf
36gfx¿ kof{Kt dfqfdf aflx/ cfpg'kb{5 . ToxL x]t'n] cf]/]s g]kfnn] jif]{gL dlxnf lx+;fsf
b:tfj]hLs/0f ub}{ cfPsf] 5 . ToxL b:tfj]hLs/0fdfkm{t k|fKt tYofÍ / ltgsf] ljZn]if0fsf
cfwf/df dlxnf lx+;f cGTosf lgldQ s]xL ;'emfjx¿ oxfF k]z ul/Psf 5g .
;'emfjx¿M
—	 dlxnfdfly x'g] lx+;f x/]s ;dfh, e"efu, hft / hftLotf, ju{, lnËdf plQs} x'Fb} cfO/x]sf]
5 . oBlk o:tf 36gfx¿sf] Psd'i6 b:tfj]hLs/0f u/L PsLs[t tYofÍ lgdf{0f sfo{ ePsf]
5}g . ljleGg u}/ ;/sf/L ;+:yf tyf s]xL ;/sf/L lgsfoaf6 ul/b} cfOPsf] dlxnf lx+;fsf
tYofÍ ;+sng tyf ljZn]if0f sfo{ cfkm}df lj:t[t / PsLs[t :j?ksf] x'g] u/]sf] 5}g .
o:tf] tYofÍ lghL jf u}/;/sf/L If]qaf6 ul/g' cfkm}df ;x|fgLo sfo{ xf] . oBlk ;/sf/L
tj/df lj:t[t PsLs[t tYofÍ lgdf{0fsf] kxn ul/g' pko'Qm x'g]5 . ljleGg u}/;/sf/L
;+:yf tyf lghL If]qx¿sf] kl/rfng Pj+;dGjo / ;xsfo{ dfkm{t To:tf] PsLs[t tYofÍ
120
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
lgdf{0fsf] sfd ug{ ;lsg]5 . h;n] g]kfndf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cj:yfnfO{ ;du|tfdf
cfFsng ug{ / ltgsf] klxrfg ug{ ;xof]u k'Ug]5 . To:tf] tYofÍsf cfwf/df lx+;f cGTo
ug]{ pkfox¿sf] vf]hL sfo{df ;xhtf Nofpg] 5 .
—	ph'/L ug]{ lgsfox¿sf] cefjdf lx+;fdf k/]sf dlxnfx¿n] cfkm"dfly ePsf] lx+;faf/]
af]Ng] jf To;sf] ;dfwfgsf] nflu sbd rfNg] ;Defjgfx¿sf] vf]hL ug{ ;d]t Jojwfg
Joxf]g]{ u/]sf 5g . t;y{ dlxnflj?4 x'g] lx+;faf/] u'gf;f ug]{ dlxnf d}qL tyf dlxnf
k|lt pTt/bfoL ;+oGq jf ph'/L ug]{ lgsfox¿ :yfgLo txx¿df :yfkgf ug'{ cTofjZos
5 . o;n] dlxnfx¿dfcfkm"dfly ePsf] lx+;f la?2sf] pkrf/df ;xhtf k|bfg ug]{5 .
—	dlxnfdfly x'g] lx+;faf/]df hfgsf/ jf ;r]t dlxnfx¿sf] hdft a9bf] 5 . t/ dlxnf
lx+;fsf gofF gofF :j?k / dfWodx¿ klg plQs} b]vf kl//x]sf 5g . To:tf gofF gofF
lx+;fsf :j?k / dfWodx¿af/]df ;d]t ;r]tgf / 5nkmnx¿ Jofks ?kdf ;~rfng
ul/g'kb{5 . To:tf lqmofsnfkx¿ ;/sf/L Pj+ u}/;/sf/L / lghL j[Qaf6 ;d]t ;~rfng
ul/ ;DalGwt ;d"x / ;dfhsf] Wofgfsif{0f u/fpg' cfjZos 5 .
—	lx+;f k|efljtx¿sf nflu ;xof]uL ;+oGqx? kof{Kt dfqfdf lgdf{0f ul/g'kb{5 . clxn]
;~rflnt ;+oGqx¿ cg]s sf/0fj; k|efjsf/L x'g ;sL/x]sf 5}gg . ltgnfO{ k|efjsf/L
agfpFb} yk k|efjsf/L ;+oGqx¿sf] ljsf; ul/g' h?/L 5 . To:tf ;xof]uL ;+oGqx¿n]
dlxnf dfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ aflx/ Nofpg] dfq} geOsg k|efljtnfO{ Gofo
k|bfg ug]{, ;dfhdf ;'/lIft / ;Ddfghgs tj/df afFRgsf] nflu jftfj/0f lgdf{0f
;Ddsf] lhDd]jf/L jxg ug'{kb{5 . h'g;'s} k|sf/sf] dlxnf lx+;faf6 k|efljt ePklg
;/sf/n] plrt Ifltk"lt{sf] Joj:yf ug'{kb{5 .
—	dlxnf lx+;fdWo] klg of}g lx+;f, anfTsf/ k|efljtx¿, vf;u/L aflnsf Pj+ lszf]/Lx¿,
sf nflu ;/sf/L txaf6 plrt ;+/If0f, dgf];fdflhs k/fdz{ ;]jf, ;'/lIft cfjf;,
u'0f:t/Lo / ;j{;'ne lzIff tyf /f]huf/ Pj+ hLljsf]kfh{gsf] e/kbf]{ dfWodx¿sf]
;'lglZrt ub}{ cfTd;Ddfg ;lxtsf] ;fdflhs k'gMPlss/0fsf] Joj:yf ul/g'kb{5 .
—	:yfgLob]lv /fli6«o :t/sf Goflos Pj+ sfg"gL lgsfosf k|ltlglwx¿ dlxnf lx+;f /
n}+lus lje]b, zf]if0f / lx+;fk|lt ;+j]bgzLn / ;r]t aGg cfjZos 5 . clwsf+z dlxnf
lx+;fsf 36gfx¿nfO{ sfg"gL k|lqmofdf nfg'sf] ;§f cfk;L d]nldnfkdf n}hfg] k|j[lQdf
121
@)&^cGj]ifL
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
kl/jt{g ug'{kb{5 . ;fy} kLl8tsf] ;'/Iff / hLljsf]kfh{gsf] sf]0faf6 o:tf 36gfx¿nfO{
;+af]wg ug]{tkm{ hf]8 lbg'kb{5 .
—	 ;a} :yfgLo lgsfox¿n] anfTsf/ h:tf d'2fdf ;/sf/n] b|'t Gofo ;]jf nfu" u/]sf] sfg"gL
k|fjwfgnfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug'kb{5 . anfTsf/sf 36gfdf ph'/L ug]{ !
jif{sf] xbDofb vf/]hL ul/g'kb{5 . tfsL anfTsf/ h:tf] ck/flws lqmofsnfksf] bf]ifLdfly
sf/jfxL ug{ / kLl8tnfO{ Gofo lbnfpg] sfddf afwf c8rg sd ug{ ;lsof]; .
—	;/sf/n] Pskl5 csf]{ P]g sfg"gx¿sf] lgdf{0f Pj+ ;do ;fk]If kl/dfh{g Pj+ ;+zf]wg
ub}{ NofPsf] k|fjwfgx¿af/] k|To]s :yfgLo lgsfob]lv cfd dflg;x¿;dIf hfgsf/L /
;"rgf k'¥ofpg] plrt ;+oGq / dfWodx¿sf] cjnDag ul/g'kb{5 . tfsL lx+;f kLl8tx¿n]
cfkm"dfly ePsf] lx+;fTds 36gfnfO{ rfF8f] eGbf rfF8f] Goflos k|lqmofdf n}hfg k|f]T;fxg
ldnf]; . ;fy} b]zsf] P]g sfg"g / Goflos lgsfok|lt ljZjf; / e/f];fdf j[l4 xf]; .
—	 dlxnfdfly x'g] jf ePsf ;a} k|sf/sf lje]b / c;dfg gLlt, k|fjwfg, P]gx¿sf] vf/]hL
Pj+ g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ df /x]sf lje]lbt s'/fx? ;+zf]wgsf] nflu sbd rflng'kb{5 .
h:t}M gful/stfsf] k|fjwfgdf /x]sf] c;dfgtf gx6];Dd k|To]s gful/s ;dfg x'g eGg]
;+ljwfgn] lbPsf] clwsf/sf] pkef]u ug{af6 dlxnfx¿ jl~rt /xL/xg]5g .
—	lx+;f k|efljtx¿sf] uf]kgLotfsf] clwsf/nfO{ pgLx¿sf] ;'/Iff Pj+ cGo qf;x¿ Go"g
ug{sf] nflu klg ;/sf/ Pj+ ;DalGwt lgsfox¿n] ;'/lIft Pj+ ;'lglZrt ug'{kb{5 .
—	dlxnf lx+;f lj?4 sfo{/t dfgjclwsf/sdL{, cleoGtf tyf dlxnf clwsf/sdL{
;+3;+:yfx¿nfO{ ;d]t c;'/Iff / qf;sf] dfxf}n ;[hgf x'g] u/]sf] oyfy{nfO{ Wofgdf
/fvL pgLx¿n] ;'/lIft tj/df cfˆgf sfd ;DkGg ug]{ jftfj/0f ;d]t /fHon] lgdf{0f
ug'{kb{5 . vf;u/L ;d'bfo:t/df sfo{/t JolQm Pj+ ;d"xx¿n] dlxnf lx+;fsf 36gfnfO{
aflx/ Nofpg / kLl8tnfO{ Gofo lbnfpg v]n]sf] e"ldsfsf sf/0f ql;t agfOg] ul/Psf]
5 . o:tf lqmofsnfknfO{ k"0f{t lgif]w ug{sf] nflu plrt sfg"gL k|fjwfg Pj+ ;fdflhs
jftfjf/0f lgdf{0f ug{ ;/sf/L kxnsf] vfFrf] 5 .
—	dlxnf lx+;f k|efljtx¿sf nflu ;/sf/n] pknAw u/fOcfPsf] ;]jf ;'ljwfx¿ plrt
?kdf pknAw eO/x]sf 5g jf 5}gg eg]/ cg'udg tyf d"NofÍgsf] ;+oGq lgdf{0f
122
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
ul/Psf] 5}g . of] sfd oyf;So rfF8f] ul/g'kb{5 . @)&^ ;fnnfO{ ;/sf/n] n}+lus lx+;f
lj?4sf] jif{ 3f]if0ff u/]sf] 5 . /fHosf] tLg} txdf dlxnf lx+;f lj?4sf] 36gfnfO{ s] /
s;/L ;+af]wg ug]{ ul/Psf] 5 eg]/ k|efjsf/L tj/n] cg'udg tyf d"NofÍgsf] sfo{sf]
yfngL oxLaf6 z'? ul/g'kb{5 .
—	dlxnf lj?4 x'g] e]befj lj?4 z"Go ;xgzLntfsf] gLtLnfO{ :yfgLo b]lv s]lGb|o
:t/;Ddsf ;a} ;+/rgfx?df k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ul/of]; .
—	dlxnfn] ;Ddflgt / :jtGq eP/ hLjgofkg ug{ ;Sg] jftfj/0f l;h{gfsf nflu
/fHosf ;a} :yfgLo b]lv s]lGbo tx;Ddsf lgsfox?df n}lËs ;dfgtf gLltsf] th'{df
u/L sfof{Gjogdf NofO{of];  .
—	dlxnfnfO{ x]g{] b[li6sf]0f / ;f]Frdf cfd'n kl/jt{g geP;Dd g]kfnsf] ;+ljwfg–@)&@
n] k|Tofe"t u/]sf] …k|To]s gful/ssf] ;dfg clwsf/Ú eGg] k|fjwfg g]kfnL dlxnfn]
cg'e"t ug{ kfpg] jftfj/0f aGg ;Sb}g . ;fy} b]zdf ePsf] a[xt / Jofks /fhgLlts
¿kfGt/0fsf afah'b klg g]kfnL dlxnfsf] hLjg lx+;fd"Qm / clwsf/ ;DkGg x'g
;Sb}g . t;y{ ljleGg xflgsf/s ;fdflhs, cfly{s tyf wfld{s k/Dk/fx¿af6
k|ltkflbt / lgb]{lzt s'k|yfsf sf/0f dlxnfdfly e}/x]sf] lx+;fnfO{ uDeL/ ck/fwsf]
¿kdf :jLsf/ tyf AofVof ul/ To:tf ;a}vfn] xflgsf/s k/Dk/fut ck/fwsf] cGTosf
nflu :yfgLob]lv /fli6«o tx;Dd /0fgLlt agfO{ sfof{Gjogdf NofO{of]; . ;fy} /fHos}
g]t[Tjdf o:tf xflgsf/s k/Dk/fut cEof;lj?4 cfd ;r]tgfsf sfo{qmdx? Jofks
?kdf ;~rfng ul/of]; .
—	 dlxnfx?n] cfly{s ?kdf ;zQm / :jnDa eP/ hLjgofkg ug{ ;Sg] cj:yfsf] l;h{gfsf
nflu dlxnfx?sf] cfGtl/s / cfly{s ;zlQms/0fsf sfo{qmdx?sfnflu cfjZos
ah]6sf] ljgLof]hg ;lxt gLltut Joj:yf ul/of]; .
—	cGt/fli6«o ;lGw ;Demf}tf ljz]ifu/L dlxnf lj?4 x'g] ;a} lsl;dsf lje]b pGd'ng
ug]{ dxf;lGw (CEDAW), cfly{s, ;fdflhs tyf ;f+:s[lt clwsf/ ;DaGwL dxf;GwL
(UNESCR) / lbuf] lasf;sf nIo sfof{Gjogsf nflu /fli6«o sfo{of]hgf lgdf{0f tyf
k|efjsf/L cg'udg ;+oGqsf] ljsf; ul/of];
n}lu+s lje]bdf cfwfl/t lx+;f 36gf ;Íng kmf/fd
cf]/]s g]kfn
k|efljt ÷kLl8tsf] k]zf kl/jf/sf] k|d'v cfo >f]t -v'nfpg'xf];_
;/sf/L ;]jf===================
u}/;/sf/L
;]jf=======================
s[lif tyf
kz'kfng===================
b}lgs Hofnfbf/L=============
3/fo;L sfd=======================
Jofkf/ / Joj;fo=================
ljBfyL{=============================
/f]huf/ vf]Hb} =====================
cGo===================================
;/sf/L ;]jf==========================
u}/;/sf/L ;]jf=====================
s[lif tyf kz'kfng=================
b}lgs
Hofnfbf/L===============================
3/fo;L sfd=======================
Jofkf/ / Joj;fo=======================
lgj[lQ e/0f ========================
cGo===========================================
36gfsf] ljj/0f
36gf 36]sf] ldlt M 36gfsf] hfgsf/L lbPsf] ldlt M ;do M
36gfsf] lsl;d
3/]n' lx+;f
zf/Ll/s lx+;f
of}lgs lx+;f
anfTsf/
dfgj a]rlavg
dfgj a]rlavgsf] k|of;
xTof
xTofsf] k|of;
36gf ;+sngstf{sf] gfd cfj4 ;+:yf kmf]g g+ 36gf ;+sng u/]sf] ldlt 36gf ;+sng u/]sf]
:yfg
k|efljt ÷kLl8tsf] ljj/0f
sf]8 gDa/ M hGd ldlt M
pd]/ M
lnË
dlxnf
k'?if
of}g cNk;+Vos
-v'nfpg'xf];_
==================================
/fli6«otf
g]kfnL
cGo eP
v'nfpg'xf];
=========================
=
hftLotf
a|fXd0f÷If]qL -t/fO{_
a|fXd0f÷If]qL -kxf8]_
hghflt -lxdfn_
hghflt -t/fO{_
blnt -lxdfn_
blnt -t/fO{_
d'l:nd
cGo -v'nfpg'xf];_ ========================
j}jflxs l:ylt olb ljjflxt xf] eg] z}lIfs cj:yf olb ;fIf/ xf] eg]
cljjflxt
ljjflxt
ljjflxt t/ ;Fu} ga;]sf]
cljjflxt t/ ;Fu} a;]sf
kf/kfr's] u/]sf]
Psn
cGo -v'nfpg'xf];_ ==================
ljjfx x'bfFsf] pd]/
===================
lg/If/
;fIf/
cfwf/e"t lzIff -!–* sIff_
dfWolds lzIff -(–!@ sIff_
:gfts
:gfsf]Q/
:gfsf]Q/ eGbf dfly
k]zfut lzIff-eP v'nfpg'xf];_
========================================
n}lu+s lje]bdf cfwfl/t lx+;f 36gf ;°ng kmf/fd
cf]/]s g]kfn
uflnunf}h
rfl/lqs cf/f]k
;|f]t ;'ljwfgaf6 al~rlts/0f
;fd'lxs anfTsf/
anfTsf/sf] k|of;
of}g b'Jo{jxf/
;fdflhs lx+;f
s'6kL6
uflnunf}h
rfl/lqs cf/f]k
;|f]t ;'ljwfgaf6 al~rlts/0f
Affnljjfx
cfTdxTof
cGo v'nfpg'xf]; ==========
;|f]t ;'ljwfgaf6 al~rlts/0flsl;ddf -√_ lrGx nufpg'xf]; xflgsf/s k/Dk/fut cEof;sf] lsl;ddf -√_ lrGx nufpg'xf];
!_ ef}lts -uf;, jf;, skf;_ ^_ ;xeflutf !_ bfOhf] k|yf ^_ dlxgfjf/Lsf] ;dodf
cnUofpg' jf 5'66} /fVg'
@_ ;+j]ufTds -dfof tyf x]/rfx_ &_ hGdbtf{ @_ jfnljjfx &_ ax'ljjfx
#_ z}lIfs *_ ljjfx btf{ #_ of]gL 5]bg *_ 3'D6f] k|yf
$_ hGdbtf{ (_ gful/stf $_ jf]S;Lsf] cf/f]k (_ e'|0f klxrfg ul/ ul/g]
ue{ktg
%_ :jf:Yo ;]jf !)_ cGo -
v'nfpg'xf];_=======================
%_ ha/h:tL ljjfx !)_ cGo -
v'nfpg'xf];_===========================
36gfsf sf/0fx? v'nfP/ n]Vg'xf]; ===================================================================================================
cf/f]lkt JolQmsf] hfgsf/L
cf/flkt JolQmsf]
;+Vof
k|efljt ÷kLl8tn] cf/f]lkt
JolQmnfO{ lrg]sf] 5 <
k|efljt ÷kLl8tsf] cf/f]lkt JolQm;“usf] ;DaGw
dlxnf != 5
@= 5}g
>Ldfg >Ldlt
zfl//Ls ;DaGw /flv/x]sf]÷
/flv;s]sf] JolQm
;xfotfstf{
;d'bfosf ;b:o
yfxf gePsf]
36gf 36]sf] :yfg
k|b]z M lhNnf M ufpFkflnsf÷gkf
36gf:ynsf] lsl;d
!_ 3/
@_ ljBfno
#_ sfo{:yn
$_ ;d'bfodf
%_ af6f]
^_ h+un
&_ v]t
*_ ;fj{hlgs ;f}rfno
(_ lzjL/ jf ;]N6/df
!)_ ;]jf s]Gb|
!!_ cGo================================================
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
k'?if
cGo-v'nfpg'xf];_
================
#= b]v]kl5 lrGg]
l5d]sL
d'Vo x]/rfxstf{
u'? r]nf
;]jfk|bfos
;fyL
Glhssf] ;fyL
kl/jf/sf ;b:o
cGo -v'nfpg'xf];_
=========================
-cf/f]lkt ;+Vof PshgfeGbf a9L ePdf ;fbf sfuh yk u/L dflys} cg';f/ eg'{xf]nf ._
cf/f]lkt JolQmsf] ljj/0f
gfd M lnË
dlxnf
k'?if
of}g cNk;+Vos
===========================
/fli6«otf
g]kfnL
cGo eP v'nfpg'xf];
======================================
hGd ldlt÷ pd]/ M
hftLotf 7]ufgf z}lIfs cj:yf olb ;fIf/ eP
a|fXd0f÷If]qL -t/fO{_
a|fXd0f÷If]qL -kxf8]_
hghflt -lxdfn_
hghflt -t/fO{_
blnt -lxdfn_
blnt -t/fO{_
d'l:nd
cGo -v'nfpg'xf];_ =======================
k|b]z M
lhNnf M
ufpFkflnsf÷gkf M
lg/If/
;fIf/
cfwf/e"t lzIff -!–* sIff_
dfWolds lzIff -(–!@ sIff_
:gfts
:gfsf]Q/
:gfsf]Q/ eGbf dfly
k]zfut lzIff-eP v'nfpg'xf];_
========================================
j}jflxs l:ylt k]zf
cljjflxt
ljjflxt
ljjflxt t/ ;Fu} ga;]sf]
cljjflxt t/ ;Fu} a;]sf
kf/kfr's] u/]sf]
cljjflxt t/ ;Fu} a;]sf
Psn
cGo -v'nfpg'xf];_ ==================
;/sf/L ;]jf==============================
u}/;/sf/L ;]jf=======================
s[lif tyf kz'kfng=========================
b}lgs Hofnfbf/L===================================
3/fo;L sfd==========================
Jofkf/ / Joj;fo=====================
ljBfyL{====================================
/f]huf/ vf]Hb} ============================
cGo============================================
cf/f]lktsf] rl/q emNsfpg] vfnsf] kl/ro M -;fdflhs dgf]ljdz{stf{÷dgf]ljdz{stf{÷s]z Joj:yfksn] eg{]_
36gfsf] sfg'gL kIf
36gfsf] af/]df s;}nfO{ ph'/L÷;"rgf 5 eg] s;nfO{ <
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
36gf x'Fbf k};f a:t' nfesf] jf ;]jfsf] cfbfg k|bfg ePsf] lyof]< lyof] lyPg
36gfsf] k'0f{ ljj/0f s[kof ;fbf kfgf yk u/L n]Vg'xf]nf .
u/]sf] 5 <
5
5}g
k|x/L÷k|zf;g÷cbfnt
;fyL÷Oi6ldq
ufFpn]÷l5d]sL
ufpFkflnsf÷gu/kflnsf
kl/jf/
cfkm" sfd ug{] :yfg
cf/f]lkt sf] kl/jf/
cf/f]lkt sf gft]bf/÷
;fyL
u}/;/sf/L ;+:yf
dlxnf dfgj
clwsf/ /Ifsx?
lgu/fgL ;d'x
cGo eP -v'nfpg'xf];_
=================================
36gf :ynsf] lg/LIf0f ul/Psf] 5 ls
5}g <
5 eg] s;n] -v'nfpg'xf];_< 36gf;“u ;DalGwtx¿sf] :jf:Yo k/LIf0f
u/]sf] 5 <
5
5}g
Yfxf 5}g
5
5}g
Yfxf 5}g
36gf;“u ;DalGwt kmf]6f] lvr]sf] 5 < kLl8tnfO{ k/]sf] c;/ kLl8tsf] kl/jf/nfO{ k/]sf] c;/
5
5}g
Yfxf 5}g
zf/L/Ls c;/=======================
dfgl;s c;/+++========================
;fdflhs c;/ ======================
cfly{s c;/ ==========================
zf/L/Ls c;/=======================
dfgl;s c;/+++========================
;fdflhs c;/ ======================
cfly{s c;/ ==========================
cGo b;L k|df0f eP ;f] sf] ljj/0f - 36gf ePsf] xf] eg]/ k|dfl0ft ug{ ;Sg] cGo s] s:tf k|df0fx? 5g v'nfpg'xf];_
36gfsf sf/0f kLl8t tyf kLl8tsf] kl/jf/nfO{ k/]sf] c;/ lj:t[t ?kdf v'nfP/ n]Vg'xf]; .
k|efljt ÷kLl8tsf] nflu tTsfnsf cfjZos ;]jfx? ;+:yfn] k|efljt÷kLl8tnfO{ k|bfg u/]sf] ;]jf
!_ ;'/Iff cfjf; %_ :jf:Yo pkrf/ !_ ;'/Iff cfjf; %_ :jf:Yo pkrf/
@_ sfg'gL k/fdz{ ^_ cGo s]xL eP pNn]v ug'{xf]; @_ sfg'gL k/fdz{ ^_ hLljsf]kfh{gdf ;xof]u
#_ sfg'gL ;xof]u #_ sfg'gL ;xof]u &_ cGo s]xL eP pNn]v ug'{xf];
$_ dgf]k/fdz{ $_ dgf]k/fdz{
cf]/]s g]kfn
kf]=a=g= !#@##, sf7df8f}+, kmf]g g+= -(&&_– )!–%!*^#&$, )!–%!*^)&# -s]lGb|o sfof{no_ ˆofS; M -(&&_ –)!–%))^@&!,
Od]n M ics@worecnepal.org, database@worecnepal.org, x6nfO{g gDa/ M !^^)–)!–&*(!)
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
@)&^
dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
dlxnfdflyx'g]lx+;fsf]oyfy{tfcGj]ifL
cf]/]s g]kfn
kf]=a=g+= !#@##, sf7df8f}+, g]kfn
kmf]gM -(&&_ )! %!*^#&$, )! %!*^)&#
Email :ics@worecnepal.org
Website :www.worecnepal.org
NEPAL 1991

More Related Content

PDF
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
PDF
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
PDF
Women rights in constitution of Nepal (Nepali)
PDF
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
PDF
Sample template of report writing
PDF
Gender roles in society
PDF
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
PDF
बालअघिकार सचेतना पुस्तिका
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा | Gender-based violence
Women rights in constitution of Nepal (Nepali)
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
Sample template of report writing
Gender roles in society
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बालअघिकार सचेतना पुस्तिका

What's hot (20)

PDF
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
PDF
दाइजोप्रथा
PDF
Say no to violence
PDF
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
PDF
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
PDF
बालयौन दुरुपयोग
PDF
बालबिवाह के हो?
PDF
बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।
PDF
Ba programme history notes Sartaz Sir Notes
PDF
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
PDF
မပိုင္သည့္ပန္း
PDF
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
PDF
အျပာေရာင္သစၥာစကား
PDF
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
PDF
ကိုကိုေမာင္ေတာ္ေတာ္ဆိုး
PDF
မမျဖဴ
PDF
Ba programme political science notes Sartaz Sir Notes
PDF
253 အခ်စ္ႀကိမ္လုံး
PDF
COVID-19 its intro, causes,symptoms and preventive measures in Nepali Language
PDF
Ba programme political science notes Sartaz Sir Notes
२८ औं अन्तराष्ट्रिय १६ दिने लैंगिक हिंसा बिरुद्धको अभियान २०१९ अवधारणा पत्र अन्र
दाइजोप्रथा
Say no to violence
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
बालयौन दुरुपयोग
बालबिवाह के हो?
बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।
Ba programme history notes Sartaz Sir Notes
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
မပိုင္သည့္ပန္း
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
အျပာေရာင္သစၥာစကား
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
ကိုကိုေမာင္ေတာ္ေတာ္ဆိုး
မမျဖဴ
Ba programme political science notes Sartaz Sir Notes
253 အခ်စ္ႀကိမ္လုံး
COVID-19 its intro, causes,symptoms and preventive measures in Nepali Language
Ba programme political science notes Sartaz Sir Notes
Ad

Similar to महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी” (20)

PDF
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
PDF
Media Situation of Far West Nepal
PDF
3. Nepalko Bhougolik Awastha_watermark.pdf
PDF
Aksharica - 082 (अक्षरिका - ०८२)
PDF
Ram sharan mehta jiwani pdf rs mehta
PDF
PDF
Ram Sharan Mehta jiwani Nepali
PDF
Presentation Rangeli.pdf
PPTX
Goat keeping manual Nepali
PDF
Malpot minha
PDF
aaha sanchar weekly 9, rukum
PDF
Hanumandhoka - Earthquake Nepal
PDF
Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
PDF
Fwu karmachari sewa ayog 2070
PDF
Aksharica - 050 (अक्षरिका - ०५०)
DOC
100435579 ttt
PDF
Aksharica - 052 (अक्षरिका - ०५२)
PPT
Hanumandhoka - Earthquake Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Media Situation of Far West Nepal
3. Nepalko Bhougolik Awastha_watermark.pdf
Aksharica - 082 (अक्षरिका - ०८२)
Ram sharan mehta jiwani pdf rs mehta
Ram Sharan Mehta jiwani Nepali
Presentation Rangeli.pdf
Goat keeping manual Nepali
Malpot minha
aaha sanchar weekly 9, rukum
Hanumandhoka - Earthquake Nepal
Anbeshi 2012 : Status and Dimension of Violence against Women, Reality Revealed
Fwu karmachari sewa ayog 2070
Aksharica - 050 (अक्षरिका - ०५०)
100435579 ttt
Aksharica - 052 (अक्षरिका - ०५२)
Hanumandhoka - Earthquake Nepal
Ad

More from WOREC Nepal (18)

PDF
Socio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In Nepa
PDF
Anbeshi 2076
PDF
Women and health : Key facts in Nepal
PDF
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Three
PDF
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Two
PDF
Annual report 1991
PDF
Pairabi WOREC Newsletter
PDF
A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...
PDF
Rebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok district
PDF
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
PDF
Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)
PDF
Annual Report 2074/075 Nepali
PDF
Introduction to eco village programme
PDF
Looking back and beyond health through women’s eyes
PDF
Situation of women human rights defenders in Nepal
PDF
Nepal CEDAW Shadow Report
PDF
महिला मानव अधिकार रक्षक सुरक्षा नीति
PDF
Girl Trafficking The Hidden Grief in Himalayas
Socio-Economic Impact Of COVID-19 On Returnee Migrant Women Workers In Nepa
Anbeshi 2076
Women and health : Key facts in Nepal
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग ३ | Our bodies ourselves Part Three
हाम्रो शरीर हाम्रै हो भाग २ | Our bodies ourselves Part Two
Annual report 1991
Pairabi WOREC Newsletter
A midterm Review Report on Economic, Social and Cultural Rights in Nepal: Wom...
Rebuilding Bisdeutar, a Majhi community settlement in Sindhupalchok district
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
Introduction to Women's Rehabilitation Centre (WOREC)
Annual Report 2074/075 Nepali
Introduction to eco village programme
Looking back and beyond health through women’s eyes
Situation of women human rights defenders in Nepal
Nepal CEDAW Shadow Report
महिला मानव अधिकार रक्षक सुरक्षा नीति
Girl Trafficking The Hidden Grief in Himalayas

Recently uploaded (20)

PPTX
Neurons.pptx and the family in London are you chatgpt
PDF
Items # 6&7 - 900 Cambridge Oval Right-of-Way
PDF
PPT Items # 6&7 - 900 Cambridge Oval Right-of-Way
PDF
Redefining Diplomacy: Françoise Joly on Navigating a Multipolar Order
PPTX
Portland FPDR Oregon Legislature 2025.pptx
PDF
Item # 8 - 218 Primrose Place variance req.
PDF
Concept_Note_-_GoAP_Primary_Sector_-_The_Great_Rural_Reset_-_Updated_18_June_...
PDF
ESG Alignment in Action - The Abhay Bhutada Foundation
PPTX
Developing_An_Advocacy_Agenda_by_Kevin_Karuga.pptx
PDF
Introducrion of creative nonfiction lesson 1
PDF
Abhay Bhutada Foundation’s ESG Compliant Initiatives
PPTX
International Tracking Project Unloading Guidance Manual V1 (1) 1.pptx
PPTX
Presentatio koos kokos koko ossssn5.pptx
PDF
PPT Item # 5 - 5307 Broadway St (Final Review).pdf
PDF
The Detrimental Impacts of Hydraulic Fracturing for Oil and Gas_ A Researched...
PDF
eVerify Overview and Detailed Instructions to Set up an account
PDF
4_Key Concepts Structure and Governance plus UN.pdf okay
PPTX
Workshop-Session-1-LGU-WFP-Formulation.pptx
PPTX
BHARATIYA NAGARIKA SURAKSHA SAHMITA^J2023 (1).pptx
DOCX
EAPP.docxdffgythjyuikuuiluikluikiukuuuuuu
Neurons.pptx and the family in London are you chatgpt
Items # 6&7 - 900 Cambridge Oval Right-of-Way
PPT Items # 6&7 - 900 Cambridge Oval Right-of-Way
Redefining Diplomacy: Françoise Joly on Navigating a Multipolar Order
Portland FPDR Oregon Legislature 2025.pptx
Item # 8 - 218 Primrose Place variance req.
Concept_Note_-_GoAP_Primary_Sector_-_The_Great_Rural_Reset_-_Updated_18_June_...
ESG Alignment in Action - The Abhay Bhutada Foundation
Developing_An_Advocacy_Agenda_by_Kevin_Karuga.pptx
Introducrion of creative nonfiction lesson 1
Abhay Bhutada Foundation’s ESG Compliant Initiatives
International Tracking Project Unloading Guidance Manual V1 (1) 1.pptx
Presentatio koos kokos koko ossssn5.pptx
PPT Item # 5 - 5307 Broadway St (Final Review).pdf
The Detrimental Impacts of Hydraulic Fracturing for Oil and Gas_ A Researched...
eVerify Overview and Detailed Instructions to Set up an account
4_Key Concepts Structure and Governance plus UN.pdf okay
Workshop-Session-1-LGU-WFP-Formulation.pptx
BHARATIYA NAGARIKA SURAKSHA SAHMITA^J2023 (1).pptx
EAPP.docxdffgythjyuikuuiluikluikiukuuuuuu

महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”

  • 1. @)&^ dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf dlxnfdflyx'g]lx+;fsf]oyfy{tfcGj]ifL cf]/]s g]kfn kf]=a=g+= !#@##, sf7df8f}+, g]kfn kmf]gM -(&&_ )! %!*^#&$, )! %!*^)&# Email :ics@worecnepal.org Website :www.worecnepal.org NEPAL 1991
  • 3. @)&^ cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog ;f/f+z k|ltj]bg @)&^ cf]/]s g]kfn afns'df/L, nlntk'/ NEPAL 1991
  • 4. cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog ;f/f+z k|ltj]bg, @)&^ © cf]/]s g]kfn, @)&^ o; k|ltj]bgdf ;dfj]z ePsf ljifoj:t'x? dlxnf lx+;flj?4sf nflu ul/g] s'g} klg cleofg tyf k}/jLd"ns k|of]hsf] lglDt ;|f]t v'nfO{ k|of]u ug{ ;lsg] 5 . ;Dkfbg M s}nfz /fO{ n]vg tyf ljZn]if0f M ;+lhtf ltlD;gf÷s}nfz /fO{ ;+of]hg M ;+lhtf ltlD;gf÷;'nf]rgf vgfn tYofÍ k|zf]wg M ;'nf]rgf vgfn÷b'uf{ l;+hfklt cfly{s ;xof]u M k|sfzg cf]/]s g]kfn kf]=a=g+= !#@##, sf7df8f}+, g]kfn Email : ics@worecnepal.org Website : www.worecnepal.org ISBN : 978-9937-8822-5-5 ;fh;Hhf k]G6fu|fd k|f= nL= ±(&& ! %%$*!*) business.pentagram@gmail.com NEPAL 1991
  • 5. ljifo–;"rL kl/R5]b ! kl/ro ! !=! g]kfnL ;dfhdf dlxnf lj?4sf] lx+;f ! !=@ cGj]ifL M dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{ % !=# 36gf ;+sng cjlw / If]q ^ !=$ cWoogsf] ;Ldf ^ !=% cWoog ljlw & kl/R5]b @ !) @=! sfo{ut kl/efiff !) s_ lx+;fsf k|sf/ !) v_ k|efljt÷kL8ssf] j}jflxs l:ylt !! u_ k|efljt÷kL8ssf ;d"xx¿ !@ 3_ k|efljt÷kL8ssf k]zfx¿ !@ ª_ k|efljtnfO{ k/]sf c;/x¿ !# r_ k|efljt÷kL8ssf] pd]/ !# @=@ sfo{sf/L ;f/f+z cWoogaf6 k|fKt glthf ;ªIf]kdf !# @=!=! ef}uf]lns If]q cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ytL !# s_= lx+;fsf k|sf/x? !# #= pd]/ ;d"x / dlxnfdfly x'g] lx+;f !^ $= lzIff / dlxnfdfly x'g] lx+;f !^ %= j}jflxs cj:yf / dlxnfdfly x'g] lx+;f !^ ^= k]zf / dlxnfdfly x'g] lx+;f !& &= dlxnfdfly x'g] lx+;fsf c;/x¿ !& *= hftLotfsf cfwf/df dlxnfdfly x'g] lx+;f !& (= kL8s / k|efljtsf] ;DaGw !* kl/R5]b # !( #=! dlxnfdfly x'g] lx+;f cGTosf nlfu ePsf k|of; tyf k|fjwfgx? !( kl/R5]b $ @% dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf k|fKt kl/0ffd / ljZn]if0f @% $=!= dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] cj:yf / ljZn]if0f @% $=!=! ef}uf]lns If]q cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ylt @%
  • 6. $=!=@ dlxnf lx+;fsf k|sf/ @^ $=!=# dlxnfdfly x'g] lx+;f / pd]/ @& $=!=$ dlxnf lx+;f / lzIff @* $=!=% j}jflxs l:ylt / dlxnfdfly x'g] lx+;f @( $=!=^ k|efljtsf] hftLotf #) $=!=& k|efljt / kL8saLrdf /x]sf] ;DaGw #! $=!=* dlxnfdfly x'g] lx+;f / k]zf÷Joj;fo #@ $=!=(= dlxnfdfly x'g] lx+;fsf sf/0f dlxnfdf k/]sf c;/x¿ #@ kl/R5]b % #% %=! dlxnf / 3/]n' lx+;f #% %=@ 3/]n' lx+;fleqsf :j¿kx¿ #^ %=# 3/]n' lx+;fsf k|sf/x¿ #& %=$ 3/]n' lx+;fsf kL8s;+usf] ;DaGw #* %=% k|efljtsf] j}jflxs cj:yf #* %=^ k|efljtsf] pd]/ / 3/]n' lx+;f #( %=& k|efljtsf] lzIffsf] :t/ / 3/]n' lx+;f #( %=* k|efljtsf] hft÷hftLotf / 3/]n' lx+;f $) %=( k|efljtsf] k]zf / 3/]n' lx+;f $! %=!) k|efljtnfO{ k/]sf] c;/ $! 36gf g+ ! -3/]n' lx+;f_ $$ kl/R5]b ^ $% ^=! dlxnf / ;fdflhs lx+;f $% ^=@ ;fdflhs lx+;fsf kl/0ffd / ljZn]if0f $^ ^=# ;fdflhs lx+;fsf kL8ssf k|sf/ $& ^=$ k|efljtsf] j}jflxs cj:yf $& ^=% k|efljtsf] pd]/ / ;fdflhs lx+;f $* ^=^ k|efljtsf] lzIffsf] :t/ / ;fdflhs lx+;f $( ^=& k|efljtsf] hft÷hftLotf / ;fdflhs lx+;f $( ^=* k|efljtsf] k]zf / ;fdflhs lx+;f %) ^=( ;fdflhs lx+;fsf sf/0f k|efljtdf k/]sf] c;/ %! 36gf g+ # -af]S;Lsf] cf/f]kdf s'6kL6_ %$ 36gf g+ $ -afnljjfx_ %%
  • 7. kl/R5]b & %^ &=! anfTsf/ %^ &=@ anfTsf/sf kL8ssf k|sf/ %& &=# anfTsf/ k|efljtsf] pd]/ %& &=$ anfTsf/ k|efljtsf] z}lIfs cj:yf %* &=% k|efljtsf] hft÷hftLotf ^) &=^ k|efljtsf] k]zf ^! 36gf g+ % -;fd'lxs anfTsf/_ ^# 36gf g+ ^ -anfTsf/_ ^$ kl/R5]b * ^% *=! of}lgs lx+;f ^% *=@ k|efljtsf] pd]/ / of}lgs lx+;f ^% *=# of}lgs lx+;fsf kL8ssf k|sf/ ^^ *=$ k|efljtsf] z}lIfs of]Uotf ^& *=% k|efljtsf] hft÷hftLotf ^* *=^ k|efljtsf] k]zf ^( *=& k|efljtnfO{ k/]sf] c;/ &) 36gf g+ & -of}lgs lx+;f_ &@ 36gf g+ * -of}lgs lx+;f_ &# kl/R5]b ( &% (=! xTof &% (=@ k|efljtsf] pd]/ / xTof &^ (=# xTof / kL8ssf] k|sf/ && (=$ k|efljtsf] z}lIfs:t/ / xTof &* (=% k|efljtsf] hft÷hftLotf / xTof &( (=^ k|efljtsf] j}jflxs cj:yf / xTof *) (=& k|efljtsf] xTof / k]zfut cj:yf *! 36gf g+ ( -xTof_ *# kl/R5]b !) *$ !)=! a]rlavg tyf cf];f/k;f/ *$ !)=@ a]rlavgsf] cj:yf *% !)=# a]rlavg / pd]/ *^ !)=$ a]rlavg / kL8s;Fusf] ;DaGw *& 36gf g+ !) -dfgj a]rljvg tyf cf];f/kf];f/_ ()
  • 8. kl/R5]b !! (! !!=! cfTdxTofsf] cj:yf (! !!=@ cfTdxTof / pd]/ (! !!=# cfTdxTof / j}jflxs cj:yf (@ !!=$ cfTdxTof / z}lIfs cj:yf (# !!=% cfTdxTof / k]zfut cj:yf (# 36gf g+ !! -cfTdxTof_ (% kl/R5]b !@ (^ !@=! dlxnf lx+;f / kL8ssf] n}lËs ljj/0f (^ !@=@ dlxnf lx+;f / kL8ssf] pd]/ ;d"x (& !@=# dlxnf lx+;f / kL8ssf] j}jflxs cj:yf (& !@=$ dlxnf lx+;f / kL8ssf] k]zf (* !@=% dlxnf lx+;f / kL8ssf] hft÷hftLotf ljj/0f (( kl/R5]b !# !)@ ;~rf/ cg'udg !)@ !#=! kqklqsfdf k|sfzg ePsf dlxnf lx+;fsf 36gfsf] dfl;s ljj/0f !)@ !#=@ dfl;s ljj/0f !)@ !#=# kqklqsfdf k|sflzt ePsf dlxnf lx+;fsf] k|b]z cg';f/sf] l:ytL !)$ kl/R5]b !$ !)% !$=! cf]/]sn] k|efljtnfO{ u/]sf] ;xof]usf] ljj/0f !)% !$=@ cf]/]ssf] x6nfOg ;]jfdfkm{t ;Dks{dfcfPsfdlxnf lx+;fsf 36gfx¿ !)^ kl/R5]b !% !)* !%=! dgf]/~hg If]qdf sfo{/t >lds dlxnfsf] cj:yf !)* !%=@= dgf]/~hg If]qdf sfo{/t lszf]/L tyf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] k|sf/ !)( !%=#= k|efljtsf] pd]/ !!) !%=$= k|efljtx¿sf] j}jflxs l:ylt !!! !%=%= k|efljtsf] z}lIfs cj:yf !!@ !%=^= k|efljtsf] hft÷hftLo ljj/0f !!@ !%=&= k|efljtsf] k]zf !!# !%=*= k|efljt / kL8ssf] ;DaGw !!$ !%=(= kL8ssf] pd]/ !!$ !%=!)= kL8ssf] k]zf !!% lgisif{ / ;'emfjx¿ !!&
  • 9. 7 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf …cGj]ifLÚ aif{ k':ts ! ;oeGbf a9L dlxnf dfgj clwsf/jjfbL ;+3;+:yfx¿, ;fd'bflos ;+3 ;+:yfx¿, dlxnfjfbL n]vsx¿, dlxnf dfga clwsf/jfbLx¿, ;+rf/sdL{x¿sf] ;fd'lxs k|of; / ;xsfo{af6 tof/ ul/Psf] dlxnf dfly ePsf e]befj, lx+;f / c;dfgtfsf] af/]df ljZn]if0ffTds k':ts xf] . of] g]kfnsf dlxnfdfly jif{el/ ePsf lx+;fsf 36gfx¿ ;+slnt, c+lst Pj+ ljZn]if0f ;lxtsf] Ps dxTjk"0f{ k':ts xf] . ;e]{If0fdf cfwfl/t of] k':ts cf]/]s g]kfnn] ;g @))* af6 jif]{gL k|sfzg ub}{ cfO/x]sf] 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿sf] gS;fÍg ug]{, ;/f]sf/jfnf Pj+ ;DalGwt lhDd]jf/ lgsfo;dIf dlxnf lx+;fsf jf:tljstf k|:t't u/L cfjZos sbd rfNg bafa ;[hgf ug]{ p2]Zon] cGj]ifL k|sfzg Pj+ ljt/0f sfo{nfO{ k|fyldstfsf ;fy lg/Gt/tf lbFb} cfOPsf] 5 . cGj]ifLn] ljleGg e"–efudf a;f]af; ug]{ leGg–leGg ;fdflhs ;d"x / ;d'bfosf dlxnfx¿dfly eO/x]sf] lx+;f, ltgsf] :j?k / To;sf k|efjx¿af/] hfgsf/L lbG5 . dlxnf lj?4sf] lx+;f dlxnfx¿sf] dfgj clwsf/sf] pNn+3g xf] . dlxnfdfly x'g] lx+;fn] dlxnfsf] :jtGqtf / dof{lbt eP/ afFRg kfpg] clwsf/, ;dfgtfsf] clwsf/, oftgfd'Qm eO hLjg hLpg kfpg] clwsf/ h:tf cfwf/e"t clwsf/x¿ s'l07t u/]sf] 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cGTo ljgf b]zdf ;fdflhs Gofo / lbuf] zflGt :yfkgf x'g ;Sb}g . b]zn] lbg vf]h]sf] cfly{s ;zlQms/0fsf] af6f] ;kmn x'g ;Sb}g . To;}n] b]zdf dfgj clwsf/sf] ;Ddfg, lbuf] ljsf; / ;d[4 g]kfn ;'vL g]kfnLsf] ;kgfnfO{ ;fsf/ kfg{ dlxnfdfly x'g] ;a} k|sf/sf] lx+;f cGTo x'g cToGt cfjZos 5 . To;}n] ca /fHo nufot o; If]qdf sfd ug]{ gful/s ;dfh / ;/f]sf/jfnfx¿n] dlxnfdfly eO/x]sf lx+;f cGTosf nflu ljutb]lv nfu" ul/Psf gLlt lgod, ul//x]sf k/Dk/fut sfddf kl/jt{g ul/ gofF / ;do cg';f/sf cleofgx¿ ;~rfng ug'{kg]{ cfjZostf 68sf/f] b]lvG5 . k|fSsyg
  • 10. 8 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf dlxnfdfly x'g] cg]s k|sf/sf lx+;fx¿ ;fj{hlgs ?kdf aflx/ cfpg ;s]sf 5}gg . lx+;f ef]u]sf t/ sfg"gL k|lqmofdf hfg g;s]sf jf guPsf / To;sf] cg]s k|efjx¿;Fu h'Wb} cfO/x]sf 36gfx¿sf] b:tfj]hLs/0fdf cGj]ifLn] ljz]if e"ldsf v]Nb} cfO/x]sf] 5 . cf]/]s g]kfn / cGj]ifLn] ;f]xL e"ldsfsf] lg/Gt/tf o;kfnL klg sfod /fv]sf] 5 . cl3Nnf jif{x¿emF} o;jif{ klg cf]/]s g]kfndf clen]vLs/0f ul/Psf hDdf !#!( dlxnf lx+;fsf 36gfx¿df ;a}eGbf a9L 3/]n' lx+;fsf 36gfx¿ /x]sf 5g . of] tYofÍn] ;du| g]kfnL dlxnf sxfF / sf]af6 w]/} c;'/lIft 5g pQm cj:yfsf] lrq0f u/]sf] 5 . tYofÍ cg';f/ 3/kl/jf/ hxfF dlxnfn] ;aeGbf a9L ;'/Iff, dfof kfpg' kg]{ xf] ToxFL dlxnfx¿ ;a}eGbf w]/} c;'/lIft 5g . of] cj:yfn] clxn];Dd ;dfhdf :yflkt d"No dfGotfx¿n] dlxnf / k'?ifdf x]g]{ lje]bsf/L b[li6sf]0fnfO{ k|i6 kf/]sf] 5 . b]zdf :yfgLo txsf] pkl:ylt;Fu} hgtfn] cfˆgf] 3/b}nf]df g} /fHosf] pkl:yltsf] cg'ej ug{ yfn]sf 5g . ;d'bfodf /x]sf dlxnfsf ;jfnx¿nfO{ :yfgLo txb]lv lg0ff{os txdf k'¥ofpg / gLltut ?kdf ;Daf]wg ug{sf nflu tyf ;fdflhs, cfly{s, /fhg}lts / ;f+:s[lts ?kdf ;dfhdf /x]sf lje]bk"0f{ ;+/rgf / d"No dfGotfsf cfwf/df ul/g] Jojxf/ x¿df kl/jt{g ul/ ;d'bfo b]lv g} dfgjclwsf/ / ;dfg Jojxf/ ;lxtsf] ;dfh lgdf{0f ug{ ;Ifd ePdfq dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cGTo x'g ;Sb5 . ;dfhsf x/]s ;+/rgfdf h/f] uf8]/ a;]sf] lkt[;QfTds d"No dfGotf / ;f]Fr g} dlxnf dfly x'g] lx+;fsf] k|d'v sf/s tTj xf] . h;sf] sf/0f aif]{gL xhf/fF} dlxnfx¿ ljleGg :j?k / cfofddf lx+;f v]Kg afWo agfOPsf 5g . c1fgtf, ;fdflhs c;xof]u, 8/ wDsL, OHhtsf] gfddf df}gtf, ck/fwdf /fhgLlts/0f, u}/sfg"gL d]nldnfk cflbsf sf/0f cem} klg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿ aflx/ cfpg ;s]sf 5}gg . aflx/ cfPsf sltko 36gfx¿ cg';Gwfgsf] cefj, ;fdflhs c;xof]u, kLl8tsf] c;'/Iff, cfly{s tyf /fhgLlts rnv]nsf sf/0f kLl8tn] sfg"gL pkrf/ kfpg ;s]sf 5}gg . lx+;fd'Qm hLjg
  • 11. 9 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf lhpg] jftfj/0f ;'lglZrt ug'{kg{] /fHosf] bfloTj x'Fbfx'Fb} klg o;tkm{ b]lvPsf] pbfl;gtfn] ;fdflhs Gofo k|fKt ug{ cem}klg ;+3if{sf] nfdf] af6f] to ug'{kg]{ h?/L 5 . olt x'Fbfx'Fb} klg sltko ca:yfdf dlxnfx¿ lx+;fsf 36gfnfO{ cuf8L Nofpg, kL8snfO{ sfg"gL bfo/fdf Nofpg / Gofod"ns ;dfhsf] ;[hgdf ;xof]u ug{ klg ;Ifd ePsf 5g . cfkm"dfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿ cGo dlxnfn] ef]Ug' gk/f]; eGg] cfsf+Iffsf ;fy cfkm"dfly ePsf lx+;fsf] hfgsf/L u/fpg] ;fx; a6'Ng' x'g] ;Dk"0f{ g]kfnL dlxnfx¿k|lt cf]/s g]kfn ljz]if cfef/ k|s6 ub{5 . ;d'bfo:t/df lqmofzLn /x]/ dlxnf dfgj clwsf/sdL{x¿ h;n] cfkm"dfly kg{] hf]lvd / r'gf}ltsf] k/jfxlagf, dlxnf dfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ aflx/ Nofpg ug'{ePsf] ;fx;, w}o{ / sfdsf] ;Ddfg ub{} cfkm"n] clen]vg u/]sf 36gfx¿ cf]/]s g]kfnsdf k7fpg' x'g] ;Dk'0f{ dlxnf clwsf/sdL{x¿ k|lt cf]/]s g]kfn ljz]if cfef/ k|s6 ub{5 . dlxnf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ uf]kgLotf / ;+j]bgzLn tl/sfn] b:tfj]hLs/0f ug{ ;3fp k'¥ofpg' x'g] cf]]/]s g]kfnsf ;Dk'0f{ zfvf sfof{nosf tYofÍ Joj:yfkg zfvfdf /x]/ sfo{ ug]{ ;xsdL{ ldqx¿nfO{ wGojfb lbg rfxG5' . ;fy} dlxnf lx+;fsf] 36gfx¿ clen]vLs/0f tyf k|efljtsf Gofosf nflu ;lqmo e'ldsf lgjf{x ul//xg' ePsf] ;Dk'0f{ lhNnfsf ;+of]hsx¿, sfo{qmd clws[tx¿, ;fdflhs kl/rfnsx¿, dgf]ljdz{stf{x¿k|lt ;+:yf ljz]if cfef/ k|s6 ub{5 . ;fy} cf]]/]s g]kfnsf] tYofÍ Joj:yfkg zfvfdf /x]/ dlxnf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ uf]kgLotf / ;+j]bglzn tl/sfn] b:tfj] hLs/0f ug{ ;3fp k'¥ofpg'x'g] cf]]/]s g]kfnsf ;Dk"0f{ zfvf sfof{nosf M uf]df e08f/L -df]/Ë_, clgtf rf}w/L l;/xf_, /f]hlng s'df/L l;+x -wg'iff_, ljGb' zdf{ -bfË_, hosnf rf}w/L -s}nfnL_, l;h{gf bg'jf/ -pbok'/_, ;kgf yfkf -l;Gw'nL, b'uf{ ahufFO{ -?s'd_ nfO{ xfdL wGojfb lbg rfxG5f+} . o; k':tsdf tYofÍ k|zf]wgdf ljz]if e'ldsf lgjf{x ug'{x'g] cf]/]s s]lGb|o sfof{nosf ;'nf]rgf
  • 12. 10 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf vgfn, b'uf{ l;hfklt, ufl8{sf ah|frfo{ / /d]z e08f/LnfO{ ;+:yf wGojfb 1fkg ub{5 . o; k':ts tof/Lsf nflu ;+of]hgsf] e"ldsf lgjf{x ug'{x'g] cf]/]s g]kfnsf dlxnf lx+;f lj?4sf] sfo{qmd ;+of]hs ;+lhtf ltlD;gfnfO{ / sfo{sf/L lgb]{zs n'e/fh Gof}kfg]nfO{ ljz]if wGojfb lbg rfxG5' . o:t} u/L o; k':tssf] ;Dkfbg u/L k|sfzgsf nflu ;xof]u ug'{ePsf]df lj1 s}nfz /fO{nfO{ wGojfb lbg rfxG5' . dfly pNn]v u/LPsf JolQmx¿afx]s klg cGo y'k|} JolQmx¿sf] ;xof]u / ;xsfo{sf sf/0f of] k|ltj]bg tof/ ePsf] xf] . o;y{ o; k':ts tof/Lsf nflu k|ToIf / ck|ToIf ¿kn] ;xof]u ug'{x'g] ;Dk"0f{ JolQmx¿nfO{ cf]/]s g]kfn wGojfb lbb} xflb{s cfef/ k|s6 ug{ rfxG5 . Hof]T;gf df:s] cWoIf dlxnf k'g:yf{kgf s]Gb| -cf]/]s_
  • 13. 1 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf !=! g]kfnL ;dfhdf dlxnflj?4sf] lx+;f ædlxnfdfly x'g] lx+;f n}+lustfdf cfwfl/t jf ln+usf] k|fyldstfsf] cfwf/df x'g] lx+;f xf] . dlxnf ePs} sf/0fn] dlxnfsf] lj?4df x'g] ;Dk"0f{ lx+;fTds sfo{x¿ dlxnfdfly x'g] lx+;f x'g . ;+o'Qm /fi6« ;+3 -;g !((#_sf] …dlxnflj?4sf] lx+;f pGd"n ug]{ ;DaGwL 3f]if0ffkqÚdf pNn]v 5Ù ædlxnf lj?4sf] lx+;f ;fj{hlgs jf lghL lhjgdf ln+usf cfwf/df x'g] lx+;fhGo sfo{ xf], h;n] dlxnfnfO{ zf/Ll/s, of}ghGo jf dfgl;s Iflt jf kL8f k'¥ofp5 jf k'¥ofpg] ;Defjgf x'G5 . h;cGtu{t To:tf] Iflt jf kL8f k'of{pg] vfnsf wDsL, bafa / :j]R5frf/L ?kdf dlxnfsf] :jtGqtfdf aGb]h ug]{ sfo{ ;d]t kb{5 .Æ dlxnfdfly x'g] o:tf] lx+;f ;j{q 5 . o"Pg j'dgsf] Ps k|ltj]bgn] b]vfof]Ù æ;+;f/df x/]s tLgdWo] Pshgf dlxnfn] cfˆgf] hLjgsfndf s'g} g s'g} vfnsf] lx+;f ef]Ug] ub{5 . dlxnfs} lgs6, ljZjfl;nf] JolQm lx+;fdf ;+nUg kL8s x'g] ub{5Æ .! g]kfnsf] ;Gbe{df, @)^* ;fnsf] g]kfn hg;f+lVos tyf :jf:Yo ;j]{If0fåf/f hg;f+lVos k|ZgfjnLsf cfwf/df ;+slnt tYofÍn] dlxnfx¿ clwsf+z 3/leq} zf/Ll/s / of}lgs lx+;faf6 kLl8t x'g] u/]sf] cf}FNofof] . lkt[;Qf alnof] ePsf] ;dfhdf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] h/f c;fWo} ufl8Psf] / emfFluPsf] 5 . g]kfnL ;dfh dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] h/f ufl8Psf] / emfFluPsf] lkt[;QfTds ;dfh xf] . hxfF dfgj clwsf/sf] ljZjJofkL 3f]if0ffkq, wf/f ! n] æ;a} dflg;x¿ hGdhft :jtGq / dof{bf tyf clwsf/df ;dfg x'G5GfÆ eg]/ k|Tofe"t u/]sf] ;dfg clwsf/ nfu" ug{ cg]s ;+/rgfut tuf/}tuf/fx¿ oqtq 5g . To;}n] clxn];Dd ul/Psf hlt klg dlxnf lx+;f Go"gLs/0f, ltgsf ;dfwfgs]G›L lqmofsnfk / ;dfwfgsf pkfox¿n] dlxnf lx+;flj?4 cfjfh p7fpg] ;+:s[ltsf] ljsf; u/]klg dlxnf lx+;fdf sdL eg] Nofpg ;s]sf] 5}g . ljleGg k|s[ltsf r/0fut ;+3if{kZrft lgld{t P]g–sfg"gx¿sf] Jojxfl/s sfof{Gjo klg k|efjsf/L x'g ;s]sf] 5}g . kl/R5]b ! kl/ro ! http://www.unwomen.org/en/news/in-focus/eng-violence-against-women/
  • 14. 2 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf g]kfn ljleGg cGt/fl{i6«o dfgj tyf dlxnf clwsf/;DaGwL sfg"gx¿sf] kfngstf{ xf] . cem, g]kfnsf] ;+ljwfg, @)&@ n] dlxnf lx+;fnfO{ ck/fw dfgL ;f]xLadf]lhdsf] sfg"gL b08–;hfo x'g] s'/f lglb{i6 u/]sf] 5 . d'n'sL P]g Pj+ c? ljleGg P]gsf Joj:yf ul/Psf 5g . dlxnf lx+;f;DaGwL ljz]if P]gsf k|fjwfgx¿ ;d]t 5g . tL P]g / sfg"gsf] sfof{Gjogsf nflu k|lqmof / lgodx¿ lgwf{/0f ul/Psf ljlgodx¿sf] Joj:yf ePsf] 5 . dlxnf lx+;f;DaGwL k|fjwfgx¿– 3/]n' lx+;f -s;'/ tyf ;hfo_ P]g, @)^^, 3/]n' lx+;f -s;'/ tyf ;hfo_ lgodfjnL, @)^&, n}+lus lx+;f pGd"ng sf]if -;~rfng_ lgodfjnL, @)^^, n}+lus ;dfgtf P]g, @)^#, j}jflxs anfTsf/ P]g, @)^#, dlxnf lj?4 x'g] ;a} k|sf/sf] e]befj pGd"ng ug]{ dxf;lGwsf] P]lR5s k|n]vsf] cg'df]bg, ;g @))&, dfgj j]rljvg -lgoGq0f_ P]g ;g !(*^ nfO{ k|lt:yfkg ug{ ag]sf] dfgj j]rljvg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ P]g, ;g @))&, sfo{:yndf x'g] of}ghGo b"j{ojxf/ -lgjf/0f_ P]g, @)&! cflb /x]sf 5g . ;fydf, dlxnflj?4 x'g] lx+;f;DaGwL u}/;/sf/L tyf ;/sf/L of]hgf Pj+ sfo{qmdx¿ jif]{gL ;~rfng x'Fb} cfPsf 5g . dlxnf lx+;f /f]Sg >d, ;|f]t, ;do, 1fg/;Lksf] nufgL Pj+ kl/rfng ul/b} cfOPsf] 5 . x/]s If]qx¿df dlxnf ;xeflutf, ;lqmotf / x:tIf]k t'ngfTds ?kdf a9b} uPsf] 5 . :yfgLo tyf k|b]zLo lgjf{rgdfkm{t gLlt lgdf{0f ug]{ txdf ljljw k[i7e"ld / ;fdflhs ;d"xsf dlxnfx¿sf] pkl:ylt aflSnPsf] 5 . clxn], ;+3Lo ;+;bdf ##=% k|ltzt, k|fb]lzs ;efx¿df #$ k|ltzt / :yfgLo lgsfox¿df $! k|ltzt km/s km/s hft hftLo k[i7e"ldsf dlxnfx¿ ;+nUg 5g .@ of] nfdf] ;dosf] ;+3if{sf] andf k|fKt pknAwL xf] . t}klg, of] ;xeflutf dlxnf xsclwsf/ k|flKt / lx+;f /f]syfdsf] nflu ;ayf]s xf]Og . dlxnf xsclwsf/ k|flKt / dlxnflj?4sf] lx+;f /f]syfdsf] cfwf/ lgdf{0ftkm{sf] ofqfdf Ps v'l8snf kf/ ug{' ;/x dfq} xf] . To;n] g]kfnL ;dfhsf] n}+lus c;dfgsf] vf8n k'g]{tkm{sf] Ps ;'vb ofqfsf] ;+s]t dfq} u5{ . dlxnf dfly x'g] lx+;f 36bf] 5 eGg] cfwf/ xf]Og . ;du|tfdf d'n'ssf] n}+lus ljsf;sf] j:t'l:ylt x]bf{, ;g @)!% sf] ;+o'Qm /fi6« ljsf; sfo{qmd -o"Pg8LkL_sf] n}+lus ljsf; ;"rs -GDI_ cg'?k g]kfn sd dfgj ljsf; ug]{ ju{df cyf{t ljZjsf] !$% cf}F @ IFES (International Foundation For Electoral Systems) Nepal. 2018. “A Year of Elections in Nepal: Implementing a Federal and Inclusive Constitution.” ( www.ifes.org/news/year-elections-nepal-implementing-federal-and-inclusive-constitution).
  • 15. 3 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf :yfgdf kb{5 . PlzofnL d'n'sdWo] ;a}eGbf sd n}+lus ljsf; ePsf] b]zsf] ;"rLdf kb{5 . o; lx;fan] klg dlxnf lx+;f 36bf] 5 eGg] cfwf/ e]l6b}g . ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfox¿df dlxnf lx+;fsf u'gf;f / ph'/L ug]{ qmd eg] a9]sf] 5 . t/ Gofosf] vf]hLdf To;/L ph'/L k/]sfdWo] ;xh / r':t k|lqmofaf6 Gofo k|fKt ePsf 36gfx¿ gu0o g} e]l6G5g . cem, lx+;fTds sfo{sf] k|efj / b'ikl/0ffdx¿ ;fj{hlgs eO;Sbf ;d]t kLl8tnfO{ sfg"gL 3]/fdf NofP/ s;"/ tf]Sg ;lsg] txsf] ;xh jftfj/0f ag]sf] 5}g . 5fgljg / tYo k|df0f h'6fpg], k|dfl0fs/0f ug]{ k|lqmof kLl8tsf] nflu Hofb} emGeml6nf] / af]lemnf] ePsf] u'gf;fx¿ k|z:t} e]l6G5g . To:tf lx+;fTds sfo{ Jojxfl/s tj/df /f]syfd / ;dfwfg ug{ ljBdfg sfg"gL ;+oGq / Goflos k|lqmof kLl8td}qL aGg ;s]sf 5}gg . df}h'bf P]g sfg"gåf/f Gofo k|fKt ug{ ;lsg] lemgf] cfzfs} e/df lx+;fsf lj?4df cfjfhx¿ ;fj{hlgs eO/x]sf 5g . k"j{ k|wfgGofowLz ;'zLnf sfsL{sf] dlxnf lx+;f;DaGwdf d'6' sfFKg] tYox¿ km]nf k/]klg lkmtnf] cg';Gwfgsf sf/0f lx+;fTds sfo{ u/]sf] 7x/ x'g ;Qm}gg# eGg] egfO{n] xfd|f] ;dfhsf] hl6ntf / sfg"gL ;Ldfsf] jf:tljstf csNkgLo 5 eGg] s'/fsf] ;+s]t u5{ . oL ljleGg sfg"gL k|fjwfg, u}/;/sf/L tyf ;/sf/L k|oTg / dlxnfx¿sf] a9bf] cfjfh / x:tIf]ksf] afah'b klg ;dfhsf] x/]s tx, ju{, hfthftLotf / e]udf dlxnf lx+;f lsg plQs} df}nfpFbf] 5 < of] ;a}sf] nflu plQs} ;f]rgLo / uDeL/ k|Zg xf] . dlxnflj?4 x'g] lx+;f emfFluO/xg'n] k|i6 kf5{ . Ps, ;dfhdf h/f ufl8Psf] dlxnf lx+;f / clt c;Gt'lnt n}+lus zlQm ;DaGwsf nflu df}h'bf sfg"gL Joj:yf, ;/sf/L Pj+ u}/;/sf/L of]hgf / sfo{qmdx¿ kof{Kt xf]Ogg . ;+/rgfut / k|lqmofut tj/df klg pko'Qm ;fljt x'g ;s]sf 5}gg . ;g @)#) ;Dddf lbuf] ljsf;sf nIox¿ xfl;n ug]{ Pp6f dfgssf] ?kdf …n}+lus ;dfgtfsf] ;'lglZrttf / dlxnf ;zlQms/0fÚ Ps k|fylds Ph]08f aGg'n] klg dlxnfdfly ePsf] lje]b, c;dfgtf / lx+;fsf] ljifosf] ufDeLo{tf / ltgsf] ;+jf]wgsf] clgjfo{tfsf] k'li6 u5{ . csf]{, lkt[;Qfdfkm{t k'?ifn] dlxnfsf] of}lgstf, zl//, >d, e"ldsf, ;f]r, ljjfx, k|hgg zlQmb]lv p;sf] JolQmut–kfl/jfl/s–;fdflhs–Jofj;flos ;DaGw, klxrfg / sfo{If]qnufotsf s'/fx¿dfly clwsf/ / lgoGq0f sfod /fv]sf] 5 eGg] s'/f 5n{+u kf5{ . # sfsL{sf] …dlxnf lx+;f / ;dfwfgÚ zLif{ssf] n]v, sflGtk'/, @)&$ ebf} $ .
  • 16. 4 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf lkt[;QfTds ;dfhdf dlxnfnfO{ dfgjsf] ?kdf eGbf k'?ifsf] …;xfosÚ / …;DklQÚsf] ?kdf u|x0f ul/Psf] 5 . dlxnfdfly / dlxnf;Fu ul/g] Jojxf/ jf b"Jo{jxf/sf] JofVof, kl/efiff / l:jsfo{tf klg lkt[;QfTds ;f]r / cEof;n] lgwf{/0f ul/lbPsf] 5 . cfheGbf !( jif{ cl3 …n}+lustf / GofowL;Úaf/]sf] Ps cWoog k|ltj]bgdf GofowLzx¿n] ækTgLnfO{ Psb'O{ yKk8 xfGg'nfO{ qm'/tf eGg g;lsg] / slxn]sfxLF of] cfjZos x'g hfg]Æ wf/0ff /fv]sf lyP .$ To;Ptf g]kfnL ;dfh /fhgLlts / ;fdflhs ?kdf kl/jt{g ePklg dlxnf lx+;f;DaGwL cvaf/sf ;dfrf/, n]vx¿n] dlxnfk|ltsf] o:tf] ;f]rdf kl/jt{g cfPsf] b]vfpFb}gg . a?, k'?ifTj, lkt[;QfTds ;f]r / Jojxf/sf] kl/jt{gsf] ult ;':t 5 eGg] b]vfpF5g . k'/ftg lkt[;QfTds ;f]rcg'?k ;fdflhs–;f+:s[lts ;+lxtfsf] Jofks cEof;df g]kfnL ;dfh cem}klg cEo:t 5 . ;f]xLcg'?ksf P]g sfg'gL k|fjwfgx¿ agfO kfngf ul/Psf 5g . To:tf P]g sfg"gx¿sf] lgdf{0fn] lkt[;QfnfO{ kfl/jfl/s ;+/rgfaf6 /fHo ;+/rgfdf lj:tf/ uof]{ . h;nfO{ gf/LjfbL ;]/f tfdfªn] …kfl/jfl/s lkt[;QfÚ …/fHo lkt[;QfÚdf ;of]{ eg]sL l5g .% To; lx;fan] ;}4flGts, g}lts, df}lvs / sfg"gL tj/df dlxnf lx+;f …untÚ xf] eGg] cy{ /fV5 . oyfy{df eg] nfdf] ;dob]lvsf] lkt[;QfTds ;f]r / Jojxf/df cEo:t ;dfhsf] b}lgs lqmofsnfkdf Tof] …untÚ Jojxf/ g} xfjL x'gk'U5 . x/]s ;d'bfo / ;dfhsf] n}+lus zlQm ;DaGwleq …untÚ sfo{dfkm{t dlxnfnfO{ clwgdf /fVg] cEof;n] g} k|>o kfPsf] 5 . lghL jf ;fj{hlgs :yndf xf]; dlxnfdfly b'Jo{jxf/, e]befj / lx+;f x'g'nfO{ dlxnfs} bf]if ePsf] / Tof] dlxnfs} dfq d'2fsf] ?kdf x]l/g', kLl8tnfO{ eGbf cf/f]lkt ;xh ;dfh sfod /xLx/g' ToxL ;f]rcGtu{tsf] Jojxf/ xf] . …n}+lustf / GofowL;Úaf/]s} cWoog k|ltj]bgdf pNn]v 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fdf dlxnf cfkm} efuLbf/ 5g eGg] s'/fdf ^^ k|ltzt GofowLzx¿n] ljZjf; u5{g . …e8lsnf] klx/gÚ dlxnf / of}g lx+;f lgDTofpg] sf/0f x'G5 eG7fGg] ^( k|ltzt GofowLz 5g .^ dlxnf lx+;fdf dlxnfs} rl/q, kljqtf / ;du|df of}lgstfnfO{ s]G› agfP/ pg}nfO{ …sn+lstÚ ug]{ k|rng lkt[;Qfåf/f lgld{t / lgb]{lzt 5 . o:tf] cj:yfdf ck/fw x'g} glbg], dlxnfdfly x'g] lx+;f /f]syfd ug]{, Ifltk"lt{, k'g:yfkgf tyf ;+/If0fsf] bfloTj lgjf{x ug{ clgR5'stf jf c;d{ytfsf] sf/s klg dlxnf g} x'g eGg] e|d l;h{gf ul/G5 . $ ;g @))) df k|sflzt gf/fo0f a]Naf;] / ;'r]t Kofs'/]nsf] …A Study on Gender and JudgesÚ af6 . % ;g @))@ df k|sflzt …State of NepalÚ gfds k':tsdf ;d]l6Psf] tfdfªsf] The Politics of …Developing Nepali WomenÚ zLif{ssf] n]vaf6 . ^ ;g @))) df k|sflzt gf/fo0f a]Naf;] / ;'r]t Kofs'/]nsf] …A Study on Gender and JudgesÚ af6 .
  • 17. 5 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf To:t}, ;+/rgfut sdhf]/L 9fs5f]k ug{ ;+j}wflgs / df}h'bf sfg"gn] lbPsf] clwsf/sf] pkef]u ug{ dlxnfx¿ c;Ifd 5g eGg] cfIf]k af]Sg / af]sfpg klg dlxnfx¿nfO{ g} afWo kfl/OG5g . ztflAbcf}F k'/fgf] lkt[;QfTds ;f]r / n}+lus ?kdf lje]bsf/L d"No÷dfGotf / Jojxf/df rn]sf] d'n'sdf dlxnf;Fu ePsf] hfgsf/L / 1fgn] dfq} xs–clwsf/sf] bfaL ug{ / ltgsf] pkef]u ug{ sfkmL x'Fb}g . dlxnf lj?4sf] lx+;fdf ;fdflhs Pj+ sfg"gL Gofosf] af]w ug{ / u/fpgsf] nflu kLl8t cg's"n jftfj/0f l;h{gf ug{' klg plQs} cfjZos 5 . dlxnfsf] cfˆgf] zl//df cfˆg} clwsf/ :yflkt ub}{ n}+lus lje]b, lx+;f / zf]if0f;Fu n8g] ;|f]t÷;fwg÷1fg / PstfeGbf ;+/rgfut / ;+:yfut cj/f]wx¿ alnof 5g . h;n] dlxnf lx+;flj?4sf] j[xt ;+3if{sf] lg/Gt/tf, ckl/xfo{tf / pkb]otfsf] dfu u5{g . d"ntM Goflos ;dfh / /fi6« lgdf{0fsf cjojx¿, lbuf] ljsf;, :yfoL Pj+ jf:tljs zflGt, n}+lus ;dfgtfsf cfwf/tTjx¿ ;'b[9 / ;jn x'g' h?/L 5 . oL cjojx¿ ;jn x'gsf] nflu n}+lustfdf cfwfl/t lje]b, c;dfgtf, lx+;f / zf]if0fsf] cGTo ul/g' cTofjZos 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;f /f]syfd ug{ ;Dk"0f{ dlxnf tyf dfgj clwsf/sf nflu lqmofzLn JolQm, gful/s ;dfh, /fhgLlts Pj+ ;fdflhs ;+3;+u7g / ;d'bfout cfjfhx¿sf] ;xsfo{ / ;fem]bf/Ltfsf] vfFrf] 5 . lx+;f /f]syfdsf] nflu lx+;fsf oyfy{ j:t'l:yltsf] dfkg cfwf/e"t clgjfo{ zt{ xf] . lx+;fsf jf:tljs tYo tYofÍsf] cg'knAwtfn] dlxnf clwsf/sdL{x¿sf lgldQ dfq} x}g /fHo, ;/sf/ / /fhgLlts bnx¿sf] gLlt lgdf{0f, of]hgf th{'df, ltgsf] sfof{Gjog / nlIft sfo{qmdx¿ ;~rfng ug{df cK7of/f] kfb}{ cfPsf] 5 . lx+;fsf oyfy{ j:t'l:yltsf] dfkg ug]{ cfwf/e"t tYo tYofÍ lgdf{0f ug{' dlxnf lx+;f /f]syfd sfo{nfO{ cl3 a9fpg' xf] eGg] . To;}n] cf]/]s g]kfnn] dlxnf lx+;fsf 36gfs]G›L tYofÍ ;+sng sfo{nfO{ lgoldt / lg/Gt/ ub}{ cfO/x]sf] 5 . !=@ cGj]ifLM dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{ cGj]ifL g]kfnsf dlxnfdfly jif{el/ ePsf lx+;fsf 36gfx¿ ;+slnt, c+lst Pj+ ljZn]if0f;lxtsf] Ps dxTjk"0f{ jif{ k':ts xf] . ;e]{If0fdf cfwfl/t of] k':ts cf]/]s g]kfnn] ;g @))* af6 jif]{gL k|sfzg ub}{ cfO/x]sf] 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿sf] gS;fÍg ug]{, ;/f]sf/jfnf Pj+ ;DalGwt lhDd]jf/ lgsfo;dIf dlxnf lx+;fsf jf:tljstf k|:t't u/L cfjZos sbd rfNg bafa ;[hgf ug]{ p2]Zon] cGj]ifL k|sfzg, ljt/0f Pj+
  • 18. 6 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf k|rf/k|;f/ sfo{nfO{ k|fyldstfsf ;fy lg/Gt/tf lbFb} cfOPsf] 5 . cGj]ifLn] ljleGg e"– efudf a;f]af; ug]{ leGg–leGg ;fdflhs ;d"x / ;d'bfosf dlxnfx¿dfly eO/x]sf] lx+;f, ltgsf] :j?k / To;sf k|efjx¿af/] hfgsf/L lbG5 . dlxnfdfly x'g] cg]s k|sf/sf lx+;fx¿ ;fj{hlgs ?kdf aflx/ cfpg ;s]sf 5}gg . g]kfnsf] Gofo k|0ffnLn] kLl8tx¿nfO{ k"0f{tM Gofo lbG5 eGg] s'/fsf] ljZjf;lgotf cfh{g ul/;s]sf] 5}g . To;}n] klg w]/} kLl8tx¿ Goflos k|lqmofdf hfg lxlRsrfpg] u/]sf 5g . lx+;faf6 d'Qm x'gsf] nflu kLl8t k'Ug] klxnf] ynf] Goflos lgsfo x'g ;s]sf] 5}g . lx+;f ef]u]sf t/ sfg"gL k|lqmofdf hfg g;s]sf jf guPsf / To;sf] cg]s k|efjx¿;Fu h'Wb} cfO/x]sf 36gfx¿sf] b:tfj]hLs/0fdf cGj]ifLn] ljz]if e"ldsf v]Nb} cfO/x]sf] 5 . cf]/]s g]kfn / cGj]ifLn] ;f]xL e"ldsfsf] lg/Gt/tf o;kfnL klg sfod /fv]sf] 5 . k':tsdf k|:t't lx+;fsf tYo–tYofÍx¿n] xfd|f] hl6n ;fdflhs ;+/rgfleqsf ;a} kf6fx¿ s]nfpg] kof{Kt cfwf/ glbPklg dlxnf lx+;fsf d"n :j?k, k|j[lQ / To;sf] k|efjx¿af/] Ps txsf] ;"rgf k|jfx ug{ ;Ifd 5 eGg]df cf]/]s g]kfn ljZj:t 5 . ;fy} dlxnf lx+;f /f]syfd / ;dfwfgsf lgldQ rflng'kg]{ sbdx¿ klxNofpgsf] nflu cGj]ifL Ps pkof]uL b:tfj]h x'g]5 eGg] ck]Iff /fVb5 . !=# 36gf ;+sng cjlw / If]q k':tsdf ;dfj]z ul/Psf tYofÍ >fj0f @)&% b]lv c;f/ @)&^ ;Ddsf] ;do cjlwdf ;+sng ul/Psf] xf] . o;leq dlxnfdfly ePsf ! xhf/ # ;o !( j6f lx+;fsf 36gfx¿ ;dflji6 5g . k':tsdf tYofÍx¿sf] ljZn]if0f;d]t k|:t't ul/Psf] 5 . cf]/]s g]kfnn] ;+sng u/]sf] tfhf tYofÍsf] cnfjf o;leq ljleGg /fli6«o :t/sf kqklqsfdf k|sflzt 36gfx¿ ;d]tnfO{ ;d]l6Psf] 5 . /fli6«o :t/df k|sflzt kqklqsfx¿af6 hDdf % ;o () j6f 36gfx¿ ;+sng ul/Psf] 5 . !=$ cWoogsf] ;Ldf of] ;e]{If0f d"ntM cf]/]s g]kfn / dlxnf dfgjclwsf/ /Ifs ;~hfnsf] sfo{If]q, kx'Fr / hfgsf/Ldf cfwfl/t /x]sf] 5 . ljleGg lhNnfx¿df ;d'bfo:t/df sfo{/t dlxnf dfgjclwsf/ /Ifsx¿sf] clen]vLs/0f, :ynut cg';Gwfg, ;+:yfn] pknAw u/fPsf]
  • 19. 7 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ;'/lIft cfjf;, sfg"gL k/fdz{ tyf ;xof]u, :jf:Yof]krf/ nufotsf ;]jfx¿dfkm{t tYofÍ ;+sng ul/Psf] 5 . yk lj:t[t tYofÍsf nflu /fli6«o kqklqsfdf k|sflzt 36gfnfO{ klg ;dfj]z ul/Psf] 5 . k':tsdf g]kfnsf & j6} k|b]zdf ePsf dlxnf lx+;fsf 36gfx¿ ;d]6g] k|oTg ul/Psf] ePklg o;n] ;du| g]kfnsf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] tYo / k|j[lQnfO{ ;d]6g ;Sb}g . oBlk g]kfnsf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cj:yf, :t/ / :j?ksf] jf:tljs lrq0f eg] ub{5 . oxfF k|:t't tYofÍn] g]kfnsf x/]s ;d'bfo / ;d"xsf dlxnfdfly lx+;f x'g] tYo phfu/ u/]sf] 5 . ;fy} To:tf lx+;f x'g'sf] sf/s tTjx¿ ;d'bfo / ;d"xx¿sf] a;f]af;sf] If]q, ;fdflhs–;f+:s[lts k|rng / d"No–dfGotf, n}+lus ;DaGw, cfly{s, z}lIfs, /fhgLlts :t/ cflbåf/f lgwf{l/t x'G5g eGg] s'/f;Fu klg cf]/]s g]kfn ;xdt 5 . oBlk ;Lldt ;|f]t, ;fwg / k|fljlws sf/0fj; tL kIfx¿sf] ljZn]if0f ug]{ ;lsg];Ddsf] cj:yf ;[hgf ug{ c;dy{ 5f}F . oBlk cfufdL ;e]{If0fsf] qmddf oL kIfx¿;d]tnfO{ ;d]6]/ nfg' cfjZos /x]sf] s'/fdf xfdL ;xdt 5f}F . h;n] ubf{ dlxnf dfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿sf] cg]s cfofdx¿;d]t aflx/ Nofpg ;lsg]5 eGg] ljZjf; lnPsf 5f}F . !=% cWoog ljlw of] d"ntM cf]/]s g]kfnsf] ;|f]t–;fwg / hgzlQmåf/f ;DkGg Ps ;e]{If0f xf] . ;"rgf ;+sngsf] nflu …n}+lus lje]bdf cfwfl/t dlxnf lx+;f 36gf ;+sng kmf/dÚsf] k|of]u ul/Psf] 5 . ;"rgf ;Íngdf Ps?ktf 36gf clen]vLs/0fdf Ps?ktfsf nflu n}+lus lje]bdf cfwfl/t dlxnf lx+;f 36gf ;+sng kmf/dsf] cfwf/df ;"rgfx¿ ;+sng ug]{ ul/Psf] 5 . kmf/ddf dlxnf lx+;f;DaGwL 36gfsf] hfgsf/L, lx+;fsf c;/x¿nfO{ ;+VofTds / ljj/0ffTds kmDof{6df ;+sng ul/Psf] xf] . ;a} dlxnfx¿sf nflu ;f]xL kmf/dsf] k|of]u ul/Psf] ePklg ;"rgf ;+sngsf] avt cfPsf yk ;"rgfx¿nfO{ ;d]t cfjZostfg';f/ ;dfj]z ul/Psf] 5 . To;f] ePklg ;+slnt ;"rgfx¿sf] Ps?ktf sfod /flvPsf] 5 .
  • 20. 8 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ;"rgf ;Íng cf]/]s g]kfnn] tof/ kf/]sf] n}+lus lje]bdf cfwfl/t dlxnf lx+;f 36gf ;+sng kmf/dsf] k|of]uåf/f ;+slnt ;"rgfx¿ cf]/]s g]kfn / dlxnf dfgjclwsf/ /Ifs ;~hfnsf bIf hgzlQmaf6 clen]vLs/0f ul/Psf] 5 . ;+slnt ;"rgfx¿ kLl8t :jo+ tyf 36gf aflx/ Nofpg ;xof]u ug]{ kLl8tsf] kl/jf/sf ;b:ox¿af6 lnOPsf] xf] . cf]/]s g]kfnsf] ljleGg zfvfx¿n] ;DalGwt If]qsf] tYofÍx¿ ;+sng u/]kZrft sf7df8f}Fl:yt s]G›Lo sfo{nodf tL ;a}lt/sf tYofÍx¿nfO{ PsLs[t ul/G5 . tYofÍ k|zf]wg / ljZn]if0f clen]v ul/Psf 36gfx¿sf] uf]kgLotf sfod /fVb} k|To]s 36gfx¿sf] sf]8 gDa/ /fvL P;kLP;P; -SPSS_ gfds ;ˆ6j]o/sf] !!=% e;{gdf tYofªsx¿nfO{ ;+ul7t, PsLs[t / Jojl:yt ul/of] . pQm ;ˆ6j]o/s} cfwf/df Jojl:yt / PsLs[t 36gf÷tYofÍx¿sf] ljZn]if0f ul/ of] k':ts tof/ kfl/OPsf] xf] . cfrf/;+lxtfsf] kfngf dlxnf lx+;fsf 36gf cfkm}df Hofb} ;+j]bgzLn k|s[ltsf x'g] u5{g . o:tf 36gf ;fj{hlgs / ;+sng sfo{ b'a} g} kLl8tsf] xsdf lgs} hf]lvdo'Qm / k|lts"n klg x'g] u5{ . ToxL ;+j]bgzLn tYonfO{ dWogh/ /fVb} ;"rgf ;+sngsf] qmddf lgDg g}lts lhDd]jf/Lsf] lgjf{x ul/Psf] lyof]M M — 36gf clen]v ug{'k"j{ ;"rgfbftf÷k|efljt jf k|efljtsf] tkm{af6 hfgsf/L lbg] k"0f{ hfgsf/ JolQmnfO{ ;+sng ul/b} u/]sf] ;"rgfsf] uf]kgLotf sfod /flvg], ;"rgf ;+sngsf] pb]Zo / pkfb]otfaf/]df hfgsf/L k|bfg ul/OPsf] lyof] . — ;"rgfbftfsf] df}lvs ;xdlt / :jLs[lt clgjfo{ ?kdf lnOPsf] lyof] . gfjfnssf] xsdf cleefjs jf kl/jf/sf lgs6td xsjfnf jo:s ;b:o jf gft]bf/af6 cg'dlt lnOPsf] lyof] . — k|efljtnfO{ k|lts"n c;/ kfg]{ jf s'g} klg xfgL gf]S;fgL ug]{ u/L ;+slnt ;"rgfsf] k|of]u gul/g] s'/f :ki6;Fu atfOPsf] lyof] . ;fy} k|fKt ;"rgfnfO{ dlxnf lx+;flj?4sf] k}/jLsf nflu ljZn]if0f ul/ k|of]u ul/g] hfgsf/L lbOPsf] lyof] .
  • 21. 9 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf — ;"rgf ;+sng / clen]v /fVg] qmddf k|efljtnfO{ c;/ kg]{ vfnsf s'g}klg efiff / Jojxf/x¿sf] k|bz{g ul/Psf] lyPg . — tflnd k|fKt clen]vgstf{x¿dfkm{t ;"rgf ;+sng tyf clen]vLs/0f ul/Psf] lyof] . ;fy} k|efljtåf/f ;"rgf k|fKt ug{sf] nflu JolQmut nfe x'g]u/L s'g} klg j:t' jf ;xof]u k|bfg ul/Psf] lyPg . t/, k|efljtx¿sf] hf]lvd tyf gfh's dgf];fdflhs cj:yfsf] cfw/df clen]vgstf{sf] l;kmfl/;adf]lhd dgf];fdflhs k/fdz{ / ;'/lIft cfjf; u[xsf] Joj:yf eg] ul/Psf] lyof] . To:tf k|efljtx¿;Fu dgf];fdflhs ;'/lIft cfjf; u[xdf dgf];fdflhs k/fdz{ ;]jf k|bfg u/]kZrft ;"rgf lnOPsf] lyof] . — 36gf clen]vLs/0fsf] ;Dk"0f{ k|lsofdf uf]kgLotfsf] k'0f{to kfngf ul/Psf] lyof] .
  • 22. 10 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b @ @=! sfo{ut kl/efiff dlxnfdfly x'g] u/]sf lx+;fsf :j¿kx¿ ax'cfoflds 5g . dlxnfdfly x'g] ;a} k|sf/sf e]befj pGd"ng ug]{ dxf;lGw (CEDAW), dfgj clwsf/ ;DaGwL cGt/f{li6«o b:tfj]hx¿, /fli6«o sfg"gx¿ Pj+ dlxnf lx+;flj?4sf tyf dfgjclwsf/ ;DaGwL 3f]if0ffkqx¿df cfwfl/t x'Fb} of] cWoogdf lx+;fsf :j¿knfO{ & efudf juL{s/0f u/L ljZn]if0f ul/Psf] 5 . s_ lx+;fsf k|sf/ 3/]n' lx+;f 3/leq kl/jf/sf Ps ;b:oaf6 cGo ;b:odfly ePsf lx+;fsf 36gfnfO{ 3/]n' lx+;fleq ;dfj]z ul/Psf] 5 . >Ldfg tyf kl/jf/sf cGo ;b:ox¿af6 ePsf s'6lk6, ax'ljjfx u/L ;|f]t–;fwgaf6 jl~rt ul/Psf, 3/lgsfnf, ufnLunf}h, efjgfTds rf]6 k'¥ofpg] sfo{ tyf ljleGg 8/, qf; b]vfO{ ul/g] dfgl;s lx+;fsf 36gfx¿nfO{ ;dfj]z ul/Psf] 5 . ;fdflhs lx+;f ;dfhsf JolQmx¿af6 ePsf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ ;fdflhs lx+;fleq ;dfj]z ul/Psf] 5 . ;fdflhs lx+;fleq ljz]ifu/L af]S;Lsf] cf/f]kdf dlxnfdfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿, 5'jf5"t, afnljjfx, bfOhf]sf sf/0fn] ePsf lx+;fx¿, dlxnfdfly ;dfhsf JolQmx¿af6 ;fdflhs / dfgl;s c;/ kf/]sf 36gfx¿nfO{ ;dfj]z ul/Psf] 5 . of}lgs lx+;f dlxnfsf] OR5f ljk/Lt ha/h:tL of}g cËx¿ tyf ;+j]bgzLn c+ux¿df 5'g], ;'D;'Dofpg], cZnLn zAbx¿sf] k|of]u ug{], lh:sfpg], cZnLn lrq, b[Zo jf lkmNdx¿ b]vfpg] h:tf 36gfx¿nfO{ o; k|ltj]bgdf of}lgs lx+;fleq /flvPsf 5g .
  • 23. 11 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf anfTsf/ anfTsf/, ;fd"lxs anfTsf/ / anfTsf/sf] k|of;nfO{ anfTsf/sf] kl/efiffleq ;dfj]z ul/Psf] 5 . o;df dlxnfnfO{ nnfOkmsfO jf ha/h:tL zlQm k|of]u u/L ePsf anfTsf/sf 36gfx¿nfO{ ;dfj]z ul/Psf 5g . dfgj a]rlavg÷cf];f/k;f/ bf;tf, afWofTds >d -aFw'jf dhb"/L jf C0fL agfOPsf JolQmx¿sf] >dnufot_ / bf;tfk"0f{ Jojxf/sf nflu s'g} klg JolQmnfO{ 8/, wfs b]vfO{, hfnem]n u/L jf zlQm/kbsf] b'?kof]u u/L sfddf nufpg' / cf];f/k;f/ ug'{ / Ps 7fpFaf6 csf{] 7fpFdf n}hfg' jf n}hfgsf nflu ;xof]u ug'{ jf cf>o lbg' jf c?åf/f To:tf] sfdsf] lglDt ;xof]u k|fKt ug'{ a]rlavg xf] . a]rlavg / cf];f/k;f/ tyf a]rlavg / cf];f/k;f/sf] k|of; ePsf 36gfx¿nfO{ o;df ;dfj]z ul/Psf] 5 . xTof xTofleq dlxnfnfO{ dg;fok"j{s ljleGg tj/af6 dfl/Psf tyf dfg{] k|of; ul/Psf 36gfx¿nfO{ ;d]l6Psf] 5 . cfTdxTof dlxnfdfly x'g] lje]bsf tyf pgLx?dfly ePsf] r/d lx+;fsf sf/0f dlxnfx? dfgl;s ?kdf ljlIfKt eO cfTdxTof ug{ afWo x'g] cj:yf ;d]t xfdLsxfF 5 . lx+;fsf] sf/0f kLl8tsf kl/jf/n] cfTdxTof u/]sf] 36gfx¿nfO{ klg o;df ;dfj]z ul/Psf] 5 . cGo ckx/0f÷j]kQf, cgnfO{gdf ePsf n}+lus lje]bdf cfwfl/t lx+;fsf 36gfx¿nfO{ o;df /flvPsf] 5 . v_ k|efljt÷kL8ssf] j}jflxs l:ylt o; cGtu{t ljjflxt, cljjflxt, Psn, ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f cnu cnu a:b} cfPsf, sfg"gL Pj+ ;fdflhs /Lltl/jfhcg';f/ ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt hf]8L ;/x ;Fu} a;]sf / kf/kfr's]nfO{ ;d]l6Psf] 5 .
  • 24. 12 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf u_ k|efljt÷kL8ssf ;d"xx¿ lognfO{ lgDglnlvt ;d"xx¿df afFl8Psf] 5 — kxf8] hghflt M u'?Ë, du/, /fO{, lnDa', ls/fFt, yfdL, 5GTofn, tfdfª, z]kf{, nfdf, ef]6], g]jf/, lh/]n, ysfnL, /fp6], r]kfª, s';'G8f, bg'jf/ cflb . t/fO{ hghflt M yf?, /fhj+zL, tfhk'l/of, uGufO{, l;+x, wfg's, lwdfn, ;Gyfn, d'G8f, ;tf/, emfFu8, bg'jf/, ls;fg, sf]r] cflb . t/fO{ blnt M rdf/, xl/hg, /fd, d';x/, b';fw, kf;jfg, kf;L, tTdf, vTj], wf]aL, ;/bf/, lrldbf/, 8f]d, xNvf]/, s';jflbof, sn/, vflts, sf]O/L cflb . kxf8] blnt M bdfO{, sfdL, ;fsL{, 9f]nL, ufOg], afbL cflb . t/fO{ u}/blnt M ofbj, t]nL, u'Ktf, sfdt, dnfxf, dxtf], ;fx, 7fs'/, /fhe/, dfnL, s'dL{, xnjfO{, s]jt, g'lgof, sx/, w]l8of/, wlgof, nf]wf, xhfd, cflb . a|fXd0f IfqL 3_ k|efljt÷kL8ssf] k]zfx¿ ;/sf/L ;]jf u}/;/sf/L ;]jf s[lif tyf kz'kfng 3/of;L sfd gLlh If]q b}lgs Hofnfbf/L Jofkf/ Joj;fo ljBfyL{ /f]huf/ vf]Hb}
  • 25. 13 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ª_ k|efljtnfO{ k/]sf c;/x¿ zf/Ll/s c;/ dfgl;s c;/ cfly{s c;/ ;fdflhs c;/ r_ k|efljt÷kL8ssf] pd]/ !^ jif{eGbf d'lg !& b]lv @% jif{;Dd @^ b]lv #% jif{;Dd #^ b]lv $% jif{;Dd $^ b]lv %% jif{;Dd %^ jif{eGbf dfly @=@ sfo{sf/L ;f/f+z cWoogaf6 k|fKt glthf ;ªIf]kdf @=@=!= ef}uf]lns If]q cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ylt ;+:yfn] clen]v u/]sf hDdf !#!( j6f 36gfx¿sf] ljZn]if0f ubf{ dlxnfdfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿ ;a}eGbf a9L k|b]z gDa/ ! af6 clen]lvs/0f ePsf] 5 . k|b]z gDa/ ! af6 $($ j6f lx+;fsf 36gf, k|b]z gDa/ @ af6 #(( j6f, k|b]z gDa/ % af6 @!%, k|b]z gDa/ & af6 !)! j6f, k|b]z gDa/ # af6 &^ j6f, k|b]z gDa/ ^ af6 #@ j6f / k|b]z gDa/ $ af6 @ hgf dlxnfdfly ePsf ljleGg k|sf/sf 36gf clen]v ul/Psf] 5 . @=@=@= lx+;fsf k|sf/x¿ s_ 3/]n' lx+;f cf]/]s g]kfnn] o; jif{ clen]v u/]sf] hDdf ! xhf/ # ;o !( j6f 36gfnfO{ ljZn]if0f ubf{ ;a}eGbf a9L dlxnfx¿ 3/]n' lx+;faf6 k|efljt ePsf] kfOPsf] 5 . k|fKt tYofÍsf cfwf/df o; jif{ ;a}eGbf a9L ^^=&@ k|ltzt -**) hgf_ dlxnfdfly 3/]n' lx+;f ePsf]
  • 26. 14 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 5 . dlxnfx¿dfly lx+;f ug{]x¿dWo] ;a}eGbf a9L cfˆg} >Ldfg / 3/kl/jf/sf ;b:ox¿ x'g] u/]sf] tYo o; jif{sf] tYofs+n] klg b]vfPsf] 5 . () k|ltzt -&() hgf_ dlxnf cfˆg} >Ldfgaf6 / !) k|ltzt -()_ dlxnf 3/kl/jf/sf ;b:ox¿af6 lx+;fdf k/]sf 5g . o;/L 3/]n' lx+;f vKg afWo dlxnfx¿dWo] !&–@% aif{ pd]/ ;d'xsf #( k|ltzt -##( hgf_ / @^ b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf #* k|ltzt -##& hgf_ /x]sf 5g eg] *& k|ltzt -&^$ hgf_ ;fIf/ dlxnf 3/]n' lx+;faf6 k|efljt /x]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . v_ ;fdflhs lx+;f 3/]n' lx+;f kl5 ;a}eGbf a9L dlxnf dfly ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . dlxnf dfly x'g] ljleGg k|s[ltsf lx+;f dWo] ;fdflhs lx+;f klg Ps xf] . o; jif{ ;+sng ul/Psf] tYofÍsf] cfwf/df x]bf{ !!=(* k|ltzt -!%* hgf_ dlxnfdfly ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . To;df %* k|ltzt -(@ hgf_ l5d]sLaf6, !& k|ltzt -@& hgf_ ;fyLaf6, !^ k|ltzt -@^ hgf_ glhssf] ;fyLaf6, % k|ltzt -* hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6, # k|ltzt -$ hgf_ ;]jf k|bfos ;+:yfsf JolQmx¿ h:t} k|x/L, :jf:YosdL{ cflbaf6 / ! hgf dlxnfdfly s'g} klg ;DaGw gePsf] ckl/lrt JolQmaf6 ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . u_ anfTsf/ k|fKt tYofÍsf cfwf/df o; jif{ !)=*$ k|ltzt -!$# hgf_ dlxnfdfly anfTsf/ / !=#^ k|ltzt -!* hgf_ dlxnfdfly anfTsf/sf] k|of; ePsf] kfOPsf] 5 . anfTsf/sf 36gfx¿dWo] ^$ k|ltzt -(@ hgf_ dlxnfdfly l5d]sLaf6, !# k|ltzt -!* hgf_ ;fyLaf6, !) k|ltzt -!$ hgf_ dlxnf cfkm"n] cfTdLo 7fg]sf ;fyLaf6, & k|ltzt -!) hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6, # k|tzt -$ hgf_ ;]]jf ;]jf k|bfosaf6, @ k|ltzt -# hgf_ lzIfsaf6 / ! k|ltzt -@ hgf_ cljjflxt t/ ;+u} a;]sf ;fyLaf6 dlxnfx¿dfly anfTsf/ ePsf] tYofÍ ;+sng ePsf] 5 . k|efljt dlxnfx¿dWo] ;a}eGbf a9L $* k|ltzt -^( hgf_ anfTsf/sf 36gfx¿ !^ jif{d'lgsf aflnsfdfly ePsf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . 3_ of}lgs lx+;f o;jif{ $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5, h;dWo] ;a}eGbf a9L #& k|ltzt -@# hgf_ of}lgs lx+;fsf 36gf l5d]sLaf6 ePsf] kfOPsf] 5 .
  • 27. 15 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf To;}u/L #! k|ltzt -!( hgf_ dlxnfn] cfTdLo ;fyL 7fg]sf JolQmx¿af6, !) k|ltzt -^ hgf_ lzIfsaf6, ^–^ k|ltzt -$–$ hgf_ cljjflxt t/ ;+u} a;]sf ;fyLaf6 / ;]jf k|bfos JolQmx?af6 ;fy} %–% k|ltzt -#–# hgf_ dlxnfdfly kl/jf/sf ;b:o / ;fyLaf6 of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . 36gfnfO{ x]bf{ ;fIf/ dlxnfx¿dfly *( k|ltzt / !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf #! k|ltzt -!( hgf_ dlxnfdfly of}lgs lx+;f a9L ePsf] kfOPsf] 5 . ª_ xTof o;jif{ ;+sng ul/Psf tYofÍsf cfwf/df )=&^ k|ltzt -!) hgf_ dlxnfsf] xTof ePsf] 5 eg] )=^! k|ltzt -* hgf_ dlxnfdfly xTofsf] k|of; ePsf] kfOPsf] 5 . xTofsf 36gfdWo] %) k|ltzt -% hgf_ kl/jf/sf ;b:ojf6, $) k|ltzt -$ hgf_ l5d]sLaf6 / !) k|ltzt -! hgf_ sf] xTof ePsf] kfOPsf] 5 . ;fIf/ &% k|ltzt dlxnfsf] xTof ePsf] 5 eg] !&–@% pd]/ ;d"xsf $) k|ltzt -$ hgf_ / @) k|ltzt -@ hgf_ !^ aif{eGbf sd pd]/sf aflnsf / ;f]xL k|ltztdf @–@ hgf qmdzM @^ b]lv #% / #^ aif{ eGbf dfly pd]/ ;d'xsf dlxnfsf]] xTof ePsf] kfOPsf] 5 . r_ a]rlavg )=^! k|ltzt -* hgf_ dlxnf o; jif{ a]rlavgdf k/]sf tyf )=%# k|ltzt -& hgf_ dlxnfdfly a]rlavgsf] k|of; ePsf] kfOPsf] 5 . ;a}eGbf a9L #*–#* k|ltzt -#–@ hgf_ ;fyL / ;]jf k|bfos JolQmaf6 dlxnf tyf aflnsf a]rljvg ePsf] kfOPsf] 5 . To;}u/L !#–!# k|ltzt -!–! hgf_ ;]jf k|bfos / ;fyLaf6 dlxnf tyf aflnsf a]rlavg ePsf] kfOPsf] 5 . oL dWo] %) k|ltzt ;fIf/ dlxnfx? a]rlavg k/]sf 5g . !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf &% k|ltzt dlxnf a9L a]rlavgsf] hf]lvddf kg]{ u/]sf] kfOPsf] 5 . 5_ cfTdxTof o; jif{ dlxnf dfly ePsf rl/qxTof, bfOhf]sf] sf/0fn] b}lgs ?kdf oftgf, hj/h:tL ljjfx u/L cfTdxTof ug{ afWo agfOPsf sf/0fn] )=&^ k|ltzt -!) hgf_ dlxnfn] cfTdxTof u/]sf 36gf clen]v ePsf 5g .
  • 28. 16 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf h_ cGo dlxnfdfly ePsf lx+;f t/ yf]/} ;+Vofdf clen]v ePsf 36gfx¿nfO{ cGo ;d"xdf /fvL ljZn]if0f ul/Psf] 5 . o; ;d"xsf 36gfx¿df ;fOj/ ck/fw, dlxnfnfO{ a]kQf agfOPsf tyf cnkq agfOPsf 36gf /flvPsf] 5 . o; jif{ # hgf dlxnfnfO{ j]kQf agfOPsf] tyf !@ hgf dlxnfnfO{ cnkq agfOPsf] 36gf ;+sng ePsf 5g . #= pd]/ ;d"x / dlxnfdfly x'g] lx+;f k|fKt tYofÍsf] cfwf/df o; jif{ ;a}eGbf a9L !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnf lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 . o; pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿n] s"n lx+;f k|efljtx¿dWo] #^ k|ltzt -$&# hgf_ lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . o:t} u/L @^–#% jif{ pd]/ ;d"xdf #@ k|ltzt -$@^ hgf_, #^–$% jif{ pd]/ ;d"xdf !$ k|ltzt -!&( hgf_, !^ jif{eGbf sd pd]/sf !@ k|ltzt -!^# hgf_, $^–%% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfdf $ k|ltzt -%& hgf_ / %^ jif{eGbf a9L pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿df @ k|ltzt -@! hgf_ df s'g} g s'g} k|sf/sf] lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . $= lzIff / dlxnfdfly x'g] lx+;f dlxnfdfly x'g] lx+;f / k|efljtsf] lzIffsf] :t/nfO{ ljZn]if0f ubf{ *^ k|ltzt -!,!#$ hgf_ ;fIf/ dlxnfdfly ;a}eGbf a9L lx+;f ePsf] kfOof]] . lx+;f k|efljt dlxnfx¿dWo] !$ k|ltzt lg/If/ -!*% hgf_ dlxnf /x]sf] kfOof] . dlxnfsf] ;fIf/tfsf] cj:yfnfO{ ;d]t ljZn]if0f u/L x]bf{ ^$ k|ltzt -&#@ hgf_ dlxnfn] cfwf/e"t lzIff -sIff ! b]lv * sIff_ ;Dd cWoog u/]sf, #! k|ltzt -#%* hgf_ dfWolds tx;Ddsf] cWoog u/]sf, $ k|ltzt -$$ hgf_ :gfts tx;Dd cWoog u/]sf, $ hgf :gftsf]Q/ cWoog u/]sf tyf @ hgf k|fljlws lzIff cWoog u/]sf dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOof] . %= j}jflxs cj:yf / dlxnfdfly x'g] lx+;f dlxnfdfly ePsf] lx+;f / dlxnfsf] j}jflxs cj:yfnfO{ ljZn]if0f ubf{ lx+;f k|efljt dlxnfx¿df ;a}eGbf a9L &* k|ltzt -!,)@( hgf_ ljjflxt dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . !( k|ltzt -@$* hgf_ cljjflxt dlxnf, @ k|ltzt -@@ hgf_ Psn dlxnf, ! k|ltzt -!% hgf_ ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0fn] cnu a:b} cfPsf, # hgf sfg"gL / ;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt ;/x a:b} cfPsf / @
  • 29. 17 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf hgf kf/kfr's] u/]/ a;]sf dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOof] . dlxnfx¿ a9L 3/]n' lx+;faf6 k|efljt 5g / ;a}eGbf a9L dlxnfx¿dfly ljjfxkl5 >Ldfgåf/f lx+;f x'g] xF'bf klg ljjflxt dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] ;+Vof a9L clen]vLs/0f ePsf] x'g ;S5 . ^= k]zf / dlxnfdfly x'g] lx+;f s'g k]zfdf ;+nUg slt dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] 5 egL o; jif{ k|fKt tYofÍsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ cfˆg} 3/sf] sfddf ;+nUg x'g] #( k|ltzt -%!& hgf_ dlxnfdfly ;a}eGbf a9L lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . o:t}u/L lx+;f k|efljt dlxnfx¿dWo] @* k|ltzt -#^$ hgf_ dlxnf s[lif k]zfdf ;+nUg /x]sf, !@ k|ltzt -!^$ hgf_ ljBfyL{, !! k|ltzt -!%) hgf_ dlxnf b}lgs Hofnf dhb"/Ldf ;+nUg /x]sf] kfOPsf] 5 . o:t} % k|ltzt -^! hgf_ Jofkf/ Joj;fodf ;+nUg, # k|ltzt -#$ hgf_ u}/;/sf/L If]qdf sfo{/t, !–! k|ltzt -!% / !$ hgf_ qmdzM ;/sf/L ;]jf / hflu/ vf]Hb} u/]sf dlxnf / ^ hgf gLlh If]qdf ;+nUg dlxnfx?dfly lx+;f ePsf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . &= dlxnfdfly x'g] lx+;fsf c;/x¿ lx+;fsf sf/0f dlxnfx¿dfly k/]sf] c;/nfO{ o; k':tsdf % ;d"xdf ljefhg u/L ljZn]if0f ul/Psf] 5 . dlxnfx¿dfly s'g} klg k|sf/sf] lx+;f x'Fbf ;a}eGbf a9L %! k|ltzt -^&) hgf_ lx+;fsf] sf/0f zf/Ll/s c;/ k/]sf] kfOof] . @& k|ltzt -#%& hgf_ dlxnfnfO{ dfgl;s c;/, @ k|ltzt -@( hg_ cfly{s c;/ k/]sf], ! k|ltzt -!$ hgf_ dlxnfnfO{ ;fdflhs c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 eg] !( k|ltzt -@$( hgf_ dlxnfdfly lx+;fsf] sf/0f ;a}vfn] c;/ k/]sf] tYofªsn]] b]vfPsf] 5 . *= hftLotfsf cfwf/df dlxnfdfly x'g] lx+;f dlxnfdfly x'g] lx+;fsf ljleGg k|sf/x¿ / dlxnfsf] hftLotfsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ o; jif{ ;a}eGbf a9L t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . lx+;f k|efljt s"n dlxnfdWo] k|ltzt @$ k|ltzt -#!! hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt, @) k|ltzt -@^^ hgf_ kxf8]a|fXd0f÷If]qL, !% k|ltzt -!(% hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, !!–!! k|ltzt -!%) / !$@hgf_ qmdzM t/fO{ blnt / t/fO{ u}/blnt, ( k|ltzt -!!( hgf_ a|fXd0f÷If]qL t/fO{, ^ k|ltzt -*% hgf_ kxf8] blnt, # k|ltzt d'lZnd -$@ hgf_ / ! k|ltzt -( hgf_ dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] tYofÍ ;+sng ePsf] 5  .
  • 30. 18 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf (= kL8s / k|efljtsf] ;DaGw dlxnfsf] kL8s;Fu /x]sf] ;DaGwsf] cfwf/df ljZn]if0f ubf{ dlxnfdfly ;a}eGbf a9L lx+;f ug{] *)* -^! k|ltzt_ >Ldfg /x]sf] kfOof] . To:f}u/L !& k|ltzt -@@# hgf_ dlxnf cfˆg} l5d]sLaf6, !) k|ltzt -!@& hgf_ dlxnf kl/jf/sf ;b:ojf6, $ k|ltzt -&% hgf_ dlxnf cfkm"n] cfTdLo 7fg]sf JolQmx¿af6, $ k|ltzt -&# hgf_ ckl/lrt JolQmx¿af6 / $–$ k|ltzt -%( / %% hgf_ qmdzM k|]dL / cfˆg} ;fyLaf6 dlxnfx¿ lx+;f k|efljt ePsf] kfOPsf] 5 . o;}u/L !–! k|ltzt -!%, !), !% hgf_ qmdzM ;]jf k|bfos h:t} k|x/L, :jf:YosdL{x?, d'Vo x]/rfxstf{sf ?kdf /x]sf JolQm, lzIfs tyf cGo s'g} ;DaGw gePsf JolQmx?af6 dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
  • 31. 19 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b # #=! dlxnfdfly x'g] lx+;f cGTosf nflu ePsf k|of; tyf k|fjwfgx¿ dlxnfdfly x'g] lx+;fdf æz"Go ;xgzLntfÆsf] /0fgLlt cjnDag ul/g'kg]{tkm{ dlxnf tyf dfgj clwsf/sdL{x¿sf] klg hf]8 /xFb} cfPsf] 5 . z"Go ;xgzLntf Ps To:tf] k4lt xf], h;cGtu{t s'g}klg vfnsf] bafa jf k|efjd'Qm eP/ ck/fwLnfO{ sfg"gL bfo/fdf Nofpg] ul/G5 . ;g !(&# df cd]l/sfsf] Go"h;L{ /fHodf ljsf; ul/Psf] …z"Go ;xgzLntfsf]Æ cjwf/0ffn] pQm /fHodf ck/fw lgoGq0f / Go"gLs/0fdf k|efjsfl/tf NofPsf] lyof] . g]kfndf klg dlxnf lx+;f cGTosf nflu of] plQs} cfjZos cjwf/0ff x'g;Sg] ck]Iffsf ;fy dlxnf lx+;fdf z"Go ;xgzLntfsf] l;4fGt cjnDag ug{'kg]{ s'/f p7g yfn]sf] xf] . dlxnf dfly x'g] lx+;f g]kfnsf] dlxnfs]G›L gful/s ;dfh tyf u}/;/sf/L ;+3;++:yfx¿sf] Ps k|d'v / ;femf d'2f /xFb} cfPsf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfg, @)&@ df æs'g}klg dlxnf lj?4 zf/Ll/s, dfgl;s jf cGo s'g} lsl;dsf] lx+;fhGo sfo{ ul/g] 5}g / To:tf] sfo{ sfg"gåf/f b08gLo x'g]Æ pNn]v 5 .cIf/; ;+ljwfgdf n]lvPsf] of] x/kmcg'?ksf sfdsf/jfxL x'gsf nflu g]kfndf nfdf] ;dob]lv dlxnfdfly x'g] lx+;f cGTosf nflu ;+o'Qm tyf a]Unfa]Un} tj/df cg]s k|oTgx¿ x'Fb} cfO/x]sf 5g . ;fdflhs / sfg"gL kf6faf6 ;+o'Qm ?kdf x'Fb} cfPsf jf cf–cfˆg} tl/sfn] ul/Fb} cfOPsf o:tf k|oTgx¿sf] kl/0ffd ck]Iffs[t gePklg pNv]gLo eg] kSs} 5g . dlxnf lx+;f cGTosf nflu p:t} k|s[lt / :j?ksf sfo{qmdx¿ PseGbf a9L ;+3;+:yf Pj+ ;d"xx¿n] b]ze/ g} ;~rfng ub}{ cfO/x]sf 5g . t}klg ;dfhdf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cg'kftdf tL sfo{qmdx¿ ck'u, cw'/f / ;Lldt 5g . To;}n] klg To:tf sfo{qmdx¿ lg/Gt/ ul/b} cfOPsf 5g . oBlk dlxnfdfly x'g] cg]s lx+;fsf gofF–gofF z}nL, k|s[lt / :j?kx¿ cg'?k To:tfsf sfo{qmdx¿sf] Jofkstf / kl/dflh{t :j?ksf] cfjZostf a9b} /x]sf] b]lvG5 . klxn] dlxnfdfly x'g] lx+;fdf cGTosf] nflu ul/Psf] ;fdflhs k|oTgsf] s'/f u/f}F . n}+lus ;dfgtf, dlxnf ;zlQms/0f, a]rljvg, ljljw k|s[lt / ;d"x Pj+ ;d'bfosf dlxnf clwsf/,
  • 32. 20 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf afnclwsf/, of}lgs tyf n}lËs cNk;+Vos clwsf/ cflb ;a} clwsf/ k|flKtsf ;+3if{ tyf cleofgx¿ g]kfnsf ljljw dlxnf tyf aflnsfx¿ dfly x'g] lx+;f cGTosf nflu ;fdflhs ?kdf ul/Psf k|oTgx¿ g} x'g . ljleGg /fli6«o, lhNnf, ;b/d'sfdb]lv :yfgLo :t/x¿;Dd u}/;/sf/L ;+3;+:yfx¿n] o:tf k|oTgx¿ n}lËs k}/jL, ;zlQms/0f, cWoog cg';Gwfg, ;~rf/sf] kl/rfngdfkm{t ub}{ cfO/x]sf 5g . ;du|df eGg'kbf{ dlxnf xsclwsf/sf lgldQ ;fdflhs If]qaf6 ul/Fb} cfOPsf k|foh;f] lqmofsnfkx¿ dlxnf lx+;f cGTosf] ;]/f]km]/f]d} ;~rflnt 5g . dlxnfsf] lghL hLjgb]lv ;fj{hlgs jf Joj;flos hLjg / 3/leqb]lv ;fj{hlgs :yndf dlxnfdfly x'g] h'g;'s} k|sf/sf] lx+;fs} lj?4df tL sfo{qmd, cleofg / k}/jLx¿ s]lG›t 5g . 3/, h;nfO{ ;a}eGbf ;'/lIft :yn eGg] ul/G5 . dlxnfx¿sf] nflu ToxL ;'/lIft :yndf a9L lx+;f x'g] u/]sf] tYof+sx¿n] b]vfO;s]sf] 5 . cf]/]s g]kfnn] g} jif]{gL ;+sng ub}{ cfPsf] tYo/tYof+sx¿n] dlxnfx¿sf nflu 3/ /cfˆgf elgPsf JolQmx¿, h;nfO{ /Ifs jf ;+/Ifssf] bhf{ lbOPsf] 5, p;}af6 a9L lx+;f / zf]if0f x'g] u/]sf] k'li6 ul/;s]sf 5g . To;afx]s ;fj{hlgs jf Jojf;los :ynx¿df dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] Ps csf]{ j[xt :j?k 5Fb}5 .To:tf]df kLl8t÷k|efljtsf] k|lts'n /xg] ;fdflhs d"No, dfGotf, ?9LjfbL k"/ftg ;fF]r / dfgl;stf, kL8s jf cf/f]lktnfO{ /fhgLlts, ;fdflhs, kfl/jfl/s ;+/If0fsf] k|rng, k|efljtnfO{ bf]if / nf~5gf y'kfg]{ k|j[lQ, k|efljt dfq} geP/ kLl8tsf] 3/ kl/jf/, ;fyL;FuL / ;xof]uLx¿ ;d]tnfO{ k|efljt kf/]/ kLl8tnfO{ PSNofpg] / ljlIfKt t'Nofpg] kl/kf6L Psflt/ 5 . csf]{lt/ pQm 36gf;Fu n8]/cl3 a9g] dlxnfsf nflu ;d]t ljZjf;gLo, ;'/lIft / bx|f] ;xof]uL ;+oGq / ynf]sf] plQs} cefj 5 . o:tf] 36gfx¿ g} aflx/ Nofpg / kLl8t÷k|efljtnfO{ Gofo kfpg Hofb} sl7g ag]sf] 5 . To;}n] klg dlxnfdfly b}lgs x'g] lx+;fs} 36gfx¿sf] b:tfj]hLs/0f / ltgnfO{ ;txdf NofP/ ;a}sf] Wofgfsif{0f u/fpg] / Gofo k|flKtsf] nflu P]Soa4tf h'6fpg] sfddf clxn] w]/} hgzlQm / ;|f]t kl/rfng eO/x]sf] b]lvG5 .;dfhdf dlxnf lx+;flj?4sf] ;/f]sf/ / ;r]tgfdf qmlds ?kdf j[l4 x'Fb} cfPsf] 5 . ljleGg ;fj{hlgs tyf gLlh If]q / cgnfOgx¿df x'g] o:tf] lx+;fsf] Jofkstf / o;sf cg]s :j?kx¿af/] gofF tYox¿ aflx/ cfpg] qmd a9]sf] 5 .o:tf] lx+;fsf 36gfx¿ ljleGg ;~rf/sf dfWodx¿df lbgx'F ;dfrf/sf] ?kdf cfpg] u/]sf 5g . To:tf 36gfx¿n] b]vfpF5g k'?iflj?4 jf k'?ifdfly x'g] lx+;feGbf dlxnfdfly
  • 33. 21 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf x'g] lx+;f Hofb} vt/gfs / uDeL/ vfnsf x'g] u/]sf 5g . To:tf lx+;fsf 36gfx¿ cg]s ;fdflhs, ;f+:s[lts kl/kf6Ldf cGt/lglxt ljleGg sf/0fx¿n] ubf{ x'g] ub{5g eGg] s'/fklg :ki6 ePsf] 5 . cf]/]s g]kfnn] @)&$ df !,!%) hgf dlxnfx¿ / ut jif{ cyf{t @)&% ;fndf !,&$! hgf dlxnfx¿ ljleGg k|sf/sf lx+;faf6 k|efljt ePsf] b:tfj]hLs/0f u/]sf] lyof] . pQm tYof+sdf ;a}eGbf a9L dlxnfx¿ 3/]n' lx+;faf6 k|efljt lyP . To;kl5 qmdzM ;fdflhs lx+;f, anfTsf/, of}lgs lx+;f, a]rlavg, xTof, cfTdxTof / cgnfOg lx+;f /x]sf 5g . o:tf] lx+;f x/]s pd]/ ;d"xsf, x/]s k]zfdf ;+nUg, x/]s hft hfltsf / x/]s If]qdf a;f]af; ug]{ dlxnfx¿dfly x'g] u/]sf] 5 .;fy} k'?ifsf] bfFhf]df dlxnfdfly cToflwt lx+;f x'g] u/]sf] tYo klg ;a}lt/af6 ;fj{hlgs x'g] u/]sf] 5 . o; jif{ klg !#!( hgf dlxnfx¿ ljleGg lsl;dsf lx+;fx¿df k/]sf] clen]vLs/0f ul/Psf] 5 . g]kfndf dlxnfdfly x'g] u/]sf] lx+;fsf] cg'kftdf of] Psbd} ;fgf] tYof+s xf] . t/ o;n] :ki6 kf5{ ls dlxnfx¿ lx+;fd'Qm x'g] ynf] ;dfhdf aGg afFsL 5 . ljleGg ;fdflhs k|oTgx¿af6 sDtLdf dlxnfx¿ cfˆg} 3/b]lv sfd ug]{ ynf]x¿df ;d]t cf;kf;s} JolQmx¿af6 lx+;fsf] pRr hf]lvddf /x]sf] s'/fnfO{ s]xL xb;Dd :jLsfo{ agfpg ;lsPsf] dfGg ;lsG5 . gq dlxnfx¿ dlxnf ePs} sf/0fn] Ps x}g cg]s txsf] lje]b / zf]if0fdf 5g elgPklg pgLx¿dfly x'g] lx+;f ;fj{hlgs rf;f]sf] ljifo ag]sf] lyPg . g t ;fdflhs, g t sfg"gL bfo/fleq To;nfO{ Nofpg'kg]{ eGg] vfnsf] ax;x¿ g} ug]{ ul/Gy] . ;+/rgfut tj/d} lglZrt ;Ldf / kl/lwleq lgwf{/0f ul/Psf e"ldsf / lhDd]jf/Lx¿leq} ?dlng afWo kfl/OPsf dlxnfx¿dfly x'g] lx+;fTds Jojxf/x¿ …;fdfGoÚ x'g eGg] dfGotfdf kl/jt{g x'Fb} uPsf] 5 . h'g dlxnf lx+;f lj?4sf cleofg, lqmofsnfk / P]g, sfg"gx¿dfkm{t k|fKt ul/b} NofOPsf] pknAwL xf] . t}klg dlxnfdfly x'g] lx+;fdf æz"Go ;xgzLntfÆsf] gLlt ckgfP/ lgw{Ss;Fu cl3 a9g];Ddsf] ;dfh lgdf{0f x'g cem} w]/} ;+3if{ ug{'kg]{ b]lvG5 . ca dlxnf lx+;f cGTosf nflu lgld{t ;+j}wflgs, sfg"gL Joj:yf tyf k|fjwfgx¿af/] rrf{ u/f}F . juL{o, hftLo, If]qLo, eflifs, wfld{s, n}lËs lje]b / ;a} k|sf/sf hftLo 5'jf5'tsf] cGTo u/L cfly{s ;dfgtf, ;d[l4 ;fdflhs Gofo ;'lglZrt ug{Ù ;dfg'kflts ;dfj]zL
  • 34. 22 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf / ;xeflutfd"ns l;4fGtsf cfwf/df ;dtfd"ns ;dfhsf] lgdf{0f ug{ g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ n] lglb{i6 u/]sf] 5 . ;fy} dlxnfdfly x'g] lx+;fnfO{ b08gLo agfPsf] 5 . ;f]xL cg'?k dlxnfdfly x'g] ljleGg k|sf/sf lx+;f;DaGwL s]xL dxTjk"0f{ P]g sfg"gx¿ ;d]t ag]sf 5g . gofF ;+/rgfcGtu{t dlxnfx¿sf cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, /fhgLltsnufotsf ;jfnx¿ ;Daf]wg ug{sf] nflu ;+3, k|b]z / :yfgLo txx¿df dlxnf afnaflnsf tyf h]i7 gful/s dGqfno, ;fdflhs ljsf; dGqfno / ;fdflhs ljsf; zfvf :yfkgf ul/Psf 5g . dlxnfsf ;d:ofx¿ ;'Gg ;'gfpgsf] nflu ;+j}wflgs lgsfosf] ?kdf /fli6«o dlxnf cfof]u :yflkt 5. :yfgLo, k|b]z / ;+3df lgjfl{rt dlxnf k|ltlglwx¿ klg dlxnfdfly x'g] lx+;f cGTosf] nflu ;lqmo Pj+ k|lta45g . pbfx/0fsf] nflu @@ hgf dlxnf ;f+;bx¿n] @)&% c;f/ @! ut] btf{ u/]sf] …;a}vfn] dlxnf lx+;f / anfTsf/lj?4 ;+sNk k|:tfjÚ k|ltlglw;efn] ebf}df kfl/t u¥of] . lje]bsf/L k|fjwfgx¿ x6fpgnfO{ sfg"gx¿ ;+zf]wgsf] qmd hf/L 5 . To:t}, ;+ljwfgsf] wf/f !@& -@_ df :yfgLo :t/df Goflos lgsfo jf ljjfb ;dfwfgsf j}slNks pkfo cjnDag ug{ cfjZostfcg';f/ cGo lgsfo u7g ug{ ;Sg] Joj:yf u/]cg'?k Goflos ;ldltsf] u7g ul/Psf] 5 . Goflos ;ldltn] :yfgLo :t/df x'g] ljjfbx¿ vf;u/L b]jfgL k|s[ltsf d'2fx¿sf ;fydf dlxnf lx+;fsf ljifox¿ lg?k0f ug]{ ;+j}wflgs clwsf/ kfPsf] 5 . :yfgLo k|zf;g P]gcg';f/ !# lsl;dsf ljjflbt d'2fx¿ Goflos ;ldltn] x]g]{ / !@ y/Lsf ljjfbx¿ ;dfwfg ug]{ clwsf/ kfPsf] 5 . :yfgLo tx k|d'v jf pk–k|d'vdWo] Ps dlxnf x'g'kg]{ k|fjwfgn] pkk|d'vdf dlxnfx¿ lgjf{lrt ePsf 5g . To; lx;fan] :yfgLo txdf Gofo ;Dkfbg ug]{ lhDd]jf/L dlxnfx¿n] ;Dxfn]sf 5g . hgk|ltlglwx¿sf nflu of] gf}nf] cEof; xf] . To;}n] lgikIf Gofo ;Dkfbg u/]/ b]vfpg'kg]{ r'gf}tL klg dlxnfs} sfFwdf k/]sf] 5 .tL Goflos ;ldltx¿df dlxnf lx+;fsf 36gfx¿ cToflws dfqfdf cfpg] u/]sf] tYo klg aflx/ cfO/x]sf 5g . lj= ;+ @)^# ;fndf k'g:yf{lkt k|ltlglw ;efdf k]z ePsf] h?/L ;fj{hlgs dxTjsf] k|:tfj æcfdf jf afa'dWo] s;}sf] gfdaf6 klg ;Gtfgn] gful/stf kfpg ;Sg] ;'lglZrt ug{, ;dfg'kflts ;xeflutfsf] nIodf k'Ug] s'/fnfO{ Wofgdf /fvL xfnnfO{ sDtLdf Ps ltxfO{ dlxnfnfO{ /fHosf] ;a} ;+/rgfdf ;xeflutfsf] Uof/]G6L ug{, lje]bsf/L sfg"gsf]
  • 35. 23 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf vf/]hL ug{, dlxnfk|lt x'g] u/]sf lx+;fsf] cGTo ug{Æ nfO{ lj= ;+ @)^# ;fn h]7 !^ sf lbg tTsfnLg k|ltlglw ;efn] ;j{;Ddt ?kdf kfl/t u/]sf] lyof] . o;n] dlxnfsf] xs clwsf/nfO{ ;+j}wflgs ?kdf :yflkt ug{ dxTjk"0f{ cfwf/ k|bfg u/]sf] lyof] . o; pknlAwk"0f{ lbgsf] :d/0fdf g]kfn ;/sf/n] o; jif{ -lj=;+= @)&^_ b]lv k|To]s jif{ h]7 !^ sf lbg /fli6«o dlxnf clwsf/ lbj; dgfpg] lg0f{o u/]sf] 5 . @)&^ ;fnnfO{ n}+lus lx+;f lj?4sf] cleofg jif{ dgfpg] ;DdfggLo k|wfgdGqLsf] 3f]if0ffkl5 b]zJofkL ?kdf æn}+lus lx+;f d'Qm b]z lgdf{0fÆ eGg] d'n gf/fsf ;fy o; cleofg ;~rfng eO/x]sf] 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cg]s :j?k / k|s[ltx¿nfO{ ;Daf]wg ug{ g]kfnsf] k'/fgf] d'n'sL P]g @)@) nfO{ @)&% ebf}af6 cGo P]gx¿åf/f k|lt:yfkg ul/Psf] 5 . h;df d'n'sL ck/fw -;+lxtf_ P]g, @)&$Ù d'n'sL kmf}hbf/L sfo{ljlw ;+lxtf P]g, @)&$Ù kmf}hbf/L s;"/ -;hfoF lgwf{/0f tyf sfof{Gjog_ P]g, @)&$Ù d'n'sL b]jfgL -;+lxtf_ P]g, @)&$ / d'n'sL b]jfgL -;+lxtf_ P]g, @)&$ /x]sf 5g . oL P]gx¿dfkm{t ;a} k|sf/sf lx+;f, e]befj, zf]if0f, ;fdflhs ;f+:s[lts s'/LtLhGo Jojxf/ jf cEof;, dlxnfdfly x'g] xfgLsf/s k/Dk/fut cEof;x¿nfO{ ck/flws sfo{sf] ?kdf JofVof u/]/ ;hfoF tyf Ifltk"lt{sf] Joj:yf ul/Psf] 5 . oL P]gx¿n] dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] k|s[lt / :j?kx¿sf cfwf/df sfg"gL ;hfo jf Ifltk"lt{sf] Joj:yf u/]sf] 5 . dlxnf lx+;fnfO{ sfg"gL pkrf/, ;dfwfg / b08 ;hfoFsf] lgldQ oL P]g sfg"gx¿ ljz]if 5g . d'n'sL ck/fw -;+lxtf_ P]g, @)&$ sf] kl/R5]b !) -!_ df æpTklQ, wd{, j0f{, hft, hflt, ln+u, zf/Ll/s cj:yf, ckfËutf, :jf:Yo l:ylt, j}jflxs l:ylt, uef{j:yf, cfly{s cj:yf, efiff jf If]q, j}rfl/s cf:yfsf cfwf/df s'g}klg gful/sdfly hfgLhfgL e]befjk"0f{ Jojxf/ ug{' x'Fb}gÆ elgPsf] 5 . To:tf] s;"/ ug]{ jf u/fpg]nfO{ tLg jif{ s}b, #@ xhf/ ?k}of hl/jfgf jf b'a} ;hfo x'g] Joj:yf klg pkbkmf -@_ cGtu{t ul/Psf] 5 . d'n'sL ck/fw -;+lxtf_ P]g, @)&$ cGtu{t g} æs;}n] s'g} dlxnfnfO{ lghsf] d~h'/L glnO s/0fL -anfTsf/_ u/]df jf d~h'/L lnP/ ePklg !* jif{ eGbf sd pd]/sf] s'g} aflnsfnfO{ s/0fL u/]df P]g adf]lhd ;hfo x'g]Æ Joj:yf u/]sf] 5 . ;f]xL P]gn] j}jflxs anfTsf/nfO{ ;d]t ck/fw dfgL To:tf] ha/h:tLs/0fLdf kfFr jif{;Dd s}b ;hfo tf]s]sf] 5 . To:t} ;a} gful/s sfg"gsf] b[li6sf]0fdf ;dfg x'g] / s;}nfO{ klg e]befj ug{ gkfOg] / sfg"g ljkl/tsf k|yf jf k/Dk/fnfO{ ;d]t d'n'sL b]jfgL -;+lxtf_ P]g, @)&$ n] b'?T;fxg u/]sf] 5 .
  • 36. 24 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf n}lËs ;dfgtf sfod ug{ tyf n}+lus lx+;f cGTo ug{ ag]sf] P]g, @)&@ n] h'g;'s} ynf]df x'g] n}lËs lx+;fnfO{ sfg"gL bfo/df NofPsf] 5 . To:t} n}lËs lje]bdf cfwfl/t lx+;flj?4 sfo{ ;~rfng sfo{ ljlw, @)^* n] n}lËs lx+;fleq n}lËstfsf cfwf/df 3/]n' lx+;f, sfo{:yndf x'g] of}ghGo lx+;f, b'Jo{jxf/, ;fdflhs s'/LlthGo lje]bk"0f{ Jojxf/nfO{ ;d]t ;d]6]sf] 5 . h;cg';f/ s'g}klg JolQmnfO{ ln+ue]bsf] cfwf/df ul/Psf] s'g}klg vfnsf] kL8f jf lx+;fnfO{ sfg'gL ?kdf ;hfo x'g] Joj:yf ul/Psf] 5. dlxnfdfly x'g] lx+;fsf ;Gbe{df c? yk sfg"gx¿ klg 5g . dfgj j]rljvg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ P]g, @)^$Ù dfgj j]rljvg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ lgodfjnL, @)^%Ù3/]n' lx+;f -s;'/ / ;hfo_ P]g, @)^^Ù 3/]n' lx+;f -s;'/ tyf ;hfo_ lgodfjnL, @)^&Ù sfo{:yndf x'g] of}ghGo b"j{ojxf/ -lgoGq0f_ P]g, @)&!Ù af]S;L cf/f]klj?4sf] -s;'/ / ;hfo_ P]g, @)&@Ù Psn dlxnf ;'/Iff sf]if lgodfjnL, @)&)Ù n}+lus lx+;f pGd"ng sf]if -;~rfng_ lgodfjnL, @)^^Ù n}lËs lx+;f lgjf/0f sf]if -;~rfng_ lgodfjnL, @)^&Ù dlxnflj?4 x'g] ;a} k|sf/sf e]befj pGd"n ug]{ dxf;lGw sfof{Gjogsf] nflu tof/ ul/Psf] /fli6«o sfo{of]hgf, @)^)Ù n}lËs dfgtf tyf dlxnf ;zlQms/0f /fli6«o sfo{of]hgf, @)^!Ù h]i7 gful/s /fli6«o sfo{of]hgf, @)^@Ù dfgj j]rljvt ljz]if u/L dlxnf tyf afnaflnsfx¿sf] j]rljvg tyf cf];f/k;f/ lj?4sf] /fli6«o sfo{of]hgf, @)^*Ù 5fpk8L k|yf pGd"ng lgb]l{zsf, @)^$Ù k'g:yfkgf s]G› ;~rfng lgb{]lzsf, @)^*Ù k'g:yfkgf sf]if ;~rfng lgb{]lzsf, @)^*Ù dfgj j]rljvglj?4sf] cleofgdf ;+nUg ;/f]sf/x¿sf nflu dgf];fdflhs dgf]ljdz{ lgb]{lzsf, @)^*Ù dfgj j]rljvg tyf cf];f/k;f/ kLl8t / k|efljtx¿sf] x]/rfx tyf ;+/If0fsf nflu /fli6«o Go"gtd dfkb08, @)^$Ù cflb nufotsf P]g sfg"gx¿ dlxnf lx+;f cGTosf nflu dxTjk"0f{ 5g . oL P]g sfg"gx¿sf] sfof{Gjon] s'g}klg dlxnfdfly x'g] lx+;f ck/fw xf] / To:tf lx+;fdf sfg"gL b08 ;hfo tf]lsg'n] Goflos ;dfh lgdf{0ftkm{ sbd rflnPsf] dfGg ;lsG5 . oBlk sfo{Gjogsf] kIf lkmtnf] / k|efjsf/L x'g g;Sbf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿ Go"g ePsf 5}gg . To;} sf/0f klg clxn] nfu" eO/x]sf P]g sfg"gx¿sf] k|efjsf/L sfo{Gjog ub}{ dlxnf lx+;f cGTosf nflu z"Go ;xgzLntfsf] l;4fGt cjnDagsf] nflu dlxnf tyf dfgj clwsf/sdL{x¿sf] cfjfh p7fpg cTofjZos 5 .
  • 37. 25 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b $ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf k|fKt kl/0ffd / ljZn]if0f $=! dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] cj:yf / ljZn]if0f $=!=! ef}uf]lns If]q cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ylt dlxnfdfly x'g] lx+;f s'g} ljlzi6 ef}uf]lns If]qdf dfq ;Lldt x'Fb}g . of] x/]s If]q÷:yfgx¿df x'g] ub{5 . cf]/]s g]kfnsf] tYofÍcg';f/ klg g]kfnsf] ;ftj6} k|b]zdf dlxnf lx+;fsf 36gfx¿ x'g] u/]sf 5g . of] jif{ @)!* h'nfO{b]lv @)!( h'g;Ddsf] ;dofjlwdf cf]/]s g]kfnn] & j6} k|b]zdf, hDdf !,#!( dlxnfdfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿sf] clen]vLs/0f u/]sf] 5 . rf6{ g+= != k|b]z cg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fsf] l:ylt
  • 38. 26 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf o; jif{ ;+slnt tYofÍdf k|b]z g+= ! af6 ;a}eGbf a9L lx+;fsf 36gf clen]vLs/0f ePsf 5g . k|b]z g+= ! df #& k|ltzt -$($ hgf_, k|b]z g+= @ df #) k|ltzt -#(( hgf_, k|b]z g+= % df !^ k|ltzt -@!% hgf_, k|b]z g+= & df * k|ltzt -!)! hgf_, k|b]z g+= # df ^ k|ltzt -&^ hgf_, k|b]z g+= ^ df @ k|ltzt -#@ hgf_ / k|b]z g+= $ af6 hDdf @ j6f 36gf clen]v ul/Psf] 5 . cf]/]s g]kfnsf] ;Dks{df cfPsf / cf]/]s g]kfnsf] kx'Frdf /x]sf] 36gfx¿sf] dfq} clen]vsf] cfwf/df o:tf] juL{s[t tYofÍ lgsflnPsf] x'Fbf, k|b]z g+= ^ / $ df dlxnf lx+;f sd x'G5g / k|b]z g+= ! df a9L x'G5 eGg] ls6fg o;n] ub}{g . k|b]z g+= ! sf] df]/ª / pbok'/df cf]/]s g]kfnn] nfdf] ;dob]lv sfd ul//x]sf], k|b]z g+= @ sf] wg'iff, k|b]z g+= & sf] s}nfnL, k|b]z g+= % sf] bfË / k|b]z g+= # sf] sf7df8f}+df ;'/lIft cfjf; ;d]t ;~rfng ul//x]sf] 5 . To;}n] oL k|b]zx¿df a9L dfqfdf 36gfx¿ clen]vLs/0f x'g ;xh ePsf] xf] . ;"rgfsf] kx'Fr, dlxnfx¿sf] ;zQmLs/0fsf] cj:yf s]xL /fd|f] / dlxnfx¿sf nflu ;xof]uL ;+oGqx¿sf] ljsf; / kx'Fr /x]sf] :yfgx¿df dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿ a9L l/kf]l6{Ë x'g] u/]sf 5g . ef}uf]lns ljs6tf, ;"rgfsf] kx'Frsf] sdL, lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf nflu ;xof]uL ;+oGqx¿sf] cefj ePsf] 7fpFx¿df lx+;fsf 36gfx¿df ph'/L ug]{ 7fpF / ;+oGqsf] cefjn] To:tf 36gfx¿ sd} l/kf]l6{Ë x'g] u/]sf 5g . k|b]z g+= $ / ^ af6 lx+;fsf] l/kf]l6{Ë sd x'gdf log} sf/0fx¿ klg /x]sf 5g  . $=!=@ dlxnf lx+;fsf k|sf/ dlxnfdfly x'g] lx+;fsf:j¿k tyf k|sf/ ljleGg vfnsf 5g . o; jif{ k|fKt tYofÍsf cfwf/df dlxnfdfly ePsf lx+;fx¿nfO{ -rf6{ g+= @_ !! efudf juL{s/0f u/L ljZn]if0f ul/Psf] 5 . o; jif{ clen]v ul/Psf tYofÍx¿sf] ljZn]if0f ubf{ ;a}eGbf a9L ^^=&@ k|ltzt -**) hgf_ dlxnfdfly 3/]n' lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . To:t} u/L !!=(* k|ltzt -!%* hgf_ dlxnf ;fdflhs lx+;faf6, !)=*$ k|ltzt -!$# hgf_ dlxnf anfTsf/ kLl8t, !=#^ k|ltzt -!* hgf_ dfly anfTsf/sf] k|of; tyf $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfdfly of}g lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . o;}u/L )=&^ k|ltzt -!) hgf_ dlxnfsf] xTof, )=^! k|ltzt -*
  • 39. 27 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf hgf_ dlxnfsf] xTof k|of; ul/Psf 36gf clen]v ePsf 5g . o;/L g} )=^! k|ltzt -* hgf_ a]rljvg, )=%# k|ltzt -& hgf_ dlxnfnfO{ a]rljvgsf] k|of; ul/Psf]] 5 eg] )=&^ k|ltzt -!) hgf_ n] cfTdxTof u/]sf], tyf !=!$ k|ltztdfly -* hgf_ cGo lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . cGo lx+;fcGtu{t # hgf dlxnfnfO{ j]kQf agfOPsf] tyf !@ hgf dlxnfnfO{ cnkq agfOPsf 36gfx¿ ;+sng ePsf 5g . Rff6{ g+ @= dlxnfdfly ePsf lx+;fsf k|sf/sf] cj:yf 3/]n' lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿sf] ljjfx ubf{sf] ;dosf] pd]/ x]g{] xf] eg] #$ k|ltzt -#^# hgf_ n] !^ jif{ eGbf sd pd]/df / ^! k|ltzt -^$% hgf_ n] !& b]lv @% jif{sf] pd]/;Dddf ljjfx u/]sf] kfOof] . afn ljjfx jf sd pd]/d} x'g] ljjfx 3/]n' lx+;fsf] Ps k|d'v sf/s tTj /x]sf] cWoogn] b]vfPsf] 5 . ;fgf] pd]/df x'g] ljjfxsf sf/0f dlxnfx¿n] pRr tx;Ddsf] lzIff xfl;n ug{] / cfly{s ?kdf cfkm} ;zQm eP/ lg0f{o k|lqmofdf ;xefuL x'g], cfTdlge{/ aGg], g]t[Tj ljsf; ug]{ cj;/x¿af6 ;d]t al~rt x'g k'u]sf 5g . . $=!=# dlxnfdfly x'g] lx+;f / pd]/ dlxnfdfly x'g] lx+;f s'g} Ps pd]/ ;d"xdf dfq s]lGb|t 5}g . x/]s pd]/ ;d"xsf JolQmx¿dfly lx+;f x'g] u/]sf] 5 .
  • 40. 28 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= #= dlxnf lx+;f / pd]/ ;d"x o; cWoogdf dlxnfsf] pd]/nfO{ ^ ;d"xdf ljefhg u/L k|fKt tYofÍnfO{ s'g pd]/ ;d"xdf a9L dlxnfdfly lx+;f ePsf] 5 egL ljZn]if0f ul/Psf] 5 -rf6{ #_ . k|fKt tYofÍsf] cfwf/df o; jif{ ;a}eGbf a9L !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfdfly a9L lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . #^ k|ltzt -$&# hgf_ lx+;fdf k/]sf dlxnfx¿ o; pd]/ ;d"xsf /x]sf 5g . o:t} u/L @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf #@ k|ltzt -$@^ hgf_, #^–$% jif{ pd]/ ;d"xsff !$ k|ltzt -!&( hgf_, !^ jif{d'lgsf aflnsfsf pd]/ ;d"xsf !@ k|ltzt -!^# hgf_, $^–%% jif{ pd]/ ;d"xsf $ k|ltzt -%& hgf_ / %^ jif{eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf @ k|ltzt -@! hgf_ dlxnfx¿ s'g} g s'g} k|sf/sf] lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 . pd]/sf] lx;fan] !&–@% jif{ / @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ a9L lx+;fsf] hf]lvddf /x]sf] tYofÍn] b]vfof] . $=!=$ dlxnf lx+;f / lzIff dlxnfdfly x'g] lx+;f / lzIffsf] l:ylt ljZn]if0f u/L rf6{ g+= $ / % df k|:t't ul/Psf] 5 . lx+;fdf k/]sfdWo] *^ k|ltzt -!!#$ hgf_ dlxnfx¿ ;fIf/ /x]sf 5g . tL ;fIf/ dlxnfdWo] ^$ k|ltzt -&#@ hgf_ dlxnfn] cfwf/e"t lzIff -sIff ! b]lv * sIff_ cWoog u/]sf, #! k|ltzt -#%* hgf_ n] dfWolds tx;Ddsf] cWoog u/]sf, $ k|ltzt -$$
  • 41. 29 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf hgf_n] :gfts tx;Dd cWoog u/]sf, )=#% k|ltzt -$ hgf_ n] :gftsf]Q/ tx;Ddsf] cWoog u/]sf tyf )=!* k|ltztn] k|fljlws lzIff cWoog u/]sf 5g . lx+;f k|efljt dlxnfx¿dWo] !$ k|ltzt -!*% hgf_ lg/If/ /x]sf] kfOof] . rf6{ g++=$ dlxnfsf] z}lIfs cj:yfsf rf6{ g++= % dlxnfsf] ;fIf/tfsf] cfwf/df lx+;fsf kl/0ffd cj:yfsf cfwf/df lx+;fsf kl/0ffd clzlIft jf sd k9]n]v]sf dlxnfx¿dfly a9L dfqfdf lx+;f x'G5 eGg] ;fdflhs wf/0ff /x]sf] 5 . o; jif{ clen]v ePsf] tYofÍn] o; wf/0ff ;xL xf]Og eGg] b]vfPsf] 5 . lx+;fdf k/]sfdWo] ;a}eGbf a9L *^ k|ltzt lzlIft dlxnfx¿ x'g' / !$ k|ltzt lx+;f k|efljt dlxnfx¿ lg/If/ /xg'n] dlxnfsf] lzlIft jf clzlIft cj:yfn] pgLx¿dfly lx+;f x'g] jf gx'g] s'/fsf] lgwf{/0f ub}{g eGg] s'/f o;n] b]vfpF5 . $=!=% j}jflxs l:ylt / dlxnfdfly x'g] lx+;f dlxnfx¿sf] j}jflxs x}l;ot h] h:tf] ePklg ;a} x}l;otsf dlxnfdfly lx+;f x'g] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . o; jif{ clen]vLs/0f ul/Psf tYofÍdWo] ;a}eGbf a9L &* k|ltzt -!)@( hgf_ ljjflxt dlxnfx¿ lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 . !*=* k|ltzt -@$* hgf_ cljjflxt dlxnf, !=& k|ltzt -@@ hgf_ Psn dlxnf, !=! k|ltzt -!% hgf_ ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f cnu cnu a:b} u/]sf dlxnfx¿, )=@ k|ltzt -# hgf_ sfg"gL /
  • 42. 30 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/sf t/ ljjflxt ;/x ;u} a:b} u/]sf / )=@ k|ltzt -# hgf_ hgf kf/kfr's] u/]sf dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . rf6{ g+= ^= dlxnfsf] j}jflxs l:ylt / lx+;fsf] kl/0ffd $=!=^ k|efljtsf] hft÷hftLotf o; jif{ ;+sng ul/Psf] tYofÍn] ;a}eGbf a9L t/fO{sf cflbjf;L hghflt ;d'bfosf dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] b]vPsf] 5 . lx+;f k|efljt s"n dlxnfdWo] @$ k|ltzt -#!% hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt, @) k|ltzt -@^^ hgf_ kxf8] a|fXd0f÷If]qL, !% k|ltzt -!(% hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, !@ k|ltzt -!%% hgf_ t/fO{ blnt / !! k|ltzt -!$@ hgf_ t/fO{ u}/blnt, ( k|ltzt -!!( hgf_ t/fO{ a|fXd0f÷If]qL, ^ k|ltzt -*% hgf_ kxf8] blnt, # k|ltzt d'lZnd -$@ hgf_ / ! k|ltzt -( hgf_ dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] 5 .
  • 43. 31 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= &= lx+;f k|efljt dlxnfsf] hft÷hftLotf / lx+;fsf] kl/0ffd $=!=& k|efljt / kL8saLrsf] ;DaGw ;+sng ul/Psf tYofÍdf ;a}eGbf a9L ^! k|ltzt -*)* hgf_ dlxnfdfly >Ldfgaf6 lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . To:f}u/L !& k|ltzt -@@#_ dlxnf cfˆg} l5d]sLaf6, !) k|ltzt -!@& hgf_ dlxnf kl/jf/sf ;b:oaf6, $–$ k|ltzt -%( / %% hgf_ qmdzM k|]dL / cfˆg} ;fyLaf6 lx+;fdf k/]sf] kfOof] . o;}u/L !–! k|ltzt -!%, !%, !), & hgf_ qmdzM ;]jf k|bfos h:t} k|x/L, :jf:YosdL{x¿, d'Vo x]/rfxstf{sf ?kdf /x]sf JolQm, lzIfs tyf cGo s'g} JolQmut ;DaGw gePsf JolQmx¿af6 dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . rf6{ g+= *= lx+;f k|efljt dlxnfsf] kL8s;Fusf] ;DaGw
  • 44. 32 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf $=!=* dlxnfdfly x'g] lx+;f / k]zf÷Joj;fo lx+;fdf k/]sf dlxnfx¿sf] k]zfaf/]sf] hfgsf/L rf6{ g+= ( df lbOPsf] 5 . o; jif{ k|fKt tYofÍdf ;a}eGbf a9L cfˆg} 3/sf] sfddf ;+nUg x'g] #( k|ltzt -%!& hgf_ dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . o:t}u/L lx+;f k|efljt dlxnfx¿dWo] @* k|ltzt -#^$ hgf_ dlxnf s[lif k]zfdf ;+nUg /x]sf, !@ k|ltzt -!^$ hgf_ ljBfyL{, !! k|ltzt -!%) hgf_ dlxnf b}lgs Hofnf dhb'/Ldf ;+nUg /x]sf] kfOPsf] 5 . To:t} % k|ltzt -^! hgf_ Jofkf/– Joj;fodf ;+nUg, # k|ltzt -#$ hgf_ u}/;/sf/L If]qdf sfo{/t, !–! k|ltzt -!% / !$ hgf_ qmdzM ;/sf/L ;]jf / hflu/ vf]Hb} u/]sf dlxnfx¿dfly lx+;f ePsf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . rf6{ g+= (= dlxnfdfly x'g] lx+;f / k]zfut cj:yf $=!=( lx+;fsf sf/0f dlxnfdf k/]sf c;/x¿ dlxnfx¿dfly s'g} klg k|sf/sf] lx+;f x'Fbf ;a}vfnsf k|efj kfg]{ u/]sf] b]lvof] . To:tf] lx+;fsf sf/0f ^&) hgf -%! k|ltzt_ dlxnfx¿ ;aeGbf a9L zf/Ll/s c;/ k/]sf] kfOof] . @& k|ltzt -#%& hgf_ dlxnfnfO{ dfgl;s c;/, @ k|ltzt -@( hgf_ cfly{s c;/ k/]sf], ! k|ltzt -!$ hgf_ dlxnfnfO{ ;fdflhs c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 eg] !( k|ltzt -@$( hgf_ dlxnfdfly PseGbf a9L jf oL ;a}vfnsf c;/x? k/]sf] tYofÍn]] b]vfPsf] 5 ..
  • 45. 33 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= !)= dlxnfdfly x'g] lx+;fsf sf/0f dlxnfdf k/]sf c;/x¿ ljZn]if0f ;ftj6} k|b]zaf6 ;+sng ul/Psf s"n ! xhf/ # ;o !( dlxnf lx+;fsf] 36gfn] h'g;'s} e]udf, :yfgdf / e"uf]ndf a:g] dlxnfx¿ ;a} vfnsf lx+;faf6 k|efljt 5g eGg] k|i6ofPsf] 5 . b:tfj]hLs/0f ul/Psf 36gfx¿n] dlxnfx¿ ljleGg P3f/ vfnsf— 3/]n' lx+;f, ;fdflhs lx+;f, anfTsf/, of}g lx+;f, anfTsf/ k|of;, a]rljvg, a]rljvg k|of;, xTof, cfTdxTof, xTof k|of; / cGo vfnsf lx+;fx¿af6 kLl8t ePsf 5g . dlxnfx¿ hxfF;'s} /x"g, rfx] 3/df xf]; jf ;fdflhs If]qdf pgLx¿ lx+;faf6 k|efljt geO{ a:g] cj:yf 5}g . o; jif{sf] tYofÍn] dlxnfx¿dfly ;a}eGbf a9L ^^=&@ k|ltzt 3/]n' lx+;f ePsf] / To;kl5 !!=(* k|ltzt ;fdflhs lx+;f ePsf] cf}FNofPsf] 5 . cfˆgf] JolQmut Pj+ kfl/jfl/s ;DaGwb]lv ;fdflhs ;DaGwx¿df dlxnfx¿ cg]sf lx+;fdf kb}{ cfO/x]sf 5g . sltkon] cgfxsd} Hofg u'dfPsf 5g . To;eGbf a9Ln] hLljt} ePklg cg]s oftgf / kL8fbfoL hLjg afFRg afWo kfl/OPsf 5g .
  • 46. 34 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf x/]s pd]/ ;d"xsf, x/]s hft÷hftLo k[i7e"ld / klxrfgsf, 3/]n'b]lv sfdsfhL, u[lx0fLb]lv Joj;foL Pj+ ;fj{hlgs If]qdf ;+nUg, cf}krfl/s lzIff glnPsf b]lv ;fIf/–pRr lzIff k9]sf, ljjflxt tyf cljjflxt h'g;'s} dlxnfdfly lx+;f ePsf] 5 . o;n] dlxnf ePs} sf/0fn] dlxnfx¿ a9L g} lx+;f k|efljt x'g] u/]sf] jf ;dfhdf k'?ifsf] eGbf pgLx¿sf] n}+lus x}l;ot sdhf]/ ePs} x'gfn] lx+;fdf kl//x]sf 5g eGg] b]vfpF5 . oBlk lx+;faf6 k|efljt x'g'df k|efljtsf] cg]s k[i7e"ld / ;fdflhs, ;f+:s[lts / cfly{s :t/n] klg 7"nf] e"ldsf v]n]sf] x'G5 . Ps jif{sf] tYofÍdf lx+;faf6 k|efljtx¿ a9Lh;f] 3/]n' sfd / s[lifdf ;+nUg dlxnfx¿ /x]sf] b]lvG5 . To:t} ljjflxt dlxnf / hft÷hftLotfsf] cfwf/df x]bf{ cflbjf;L hghflt ;d'bfosf dlxnfx¿ a9L k|ltztdf k|efljt ePsf] cfFs8f 5 . o;sf] cy{ 3/ / s[lif k]zfdf /x]sf, ljjflxt, lzlIft Pj+ cflbjf;L hghflt dlxnfx¿dfly dfq} dlxnf lx+;f a9L x'G5 eGg] a'emfO{ /fVg' jf JofVof ul/g' ljNs'n unt x'g]5 . tL tYofÍn] b]vfPsf] s'/fnfO{ plrt 9+un] s]nfpgsf] nflu ;DalGwt If]q¿df ;3g a;f]af; /x]sf] ;fdflhs ;d"xsf] hg;+Vof, ;fdflhs–;f+:s[lt–cfly{s cj:yf / ToxfFsf dlxnfx¿sf] a9Lh;f] ;xeflutf /xg] If]qx¿sf] klxrfg ul/g' cTofjZos x'G5 . g]kfnL ;dfhdf cem}klg a9Lh;f] dlxnfx¿ 3/]n' / s[lif If]qdf g} ;+nUg 5g . To; sf/0fn] ToxL If]qdf /x]sf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] b:tfj]hLs/0f a9L x'Fb} cfPsf] xf] . To:t}, pTkfbgzLn pd]/ ;d"xsf / ljjflxt dlxnfdfly al9 lx+;f ePsf], To:tf] lx+;fdf lgs6td k'?if JolQm kL8ssf] ?kdf /xg'n] dlxnf–k'?ifjLr a9Lh;f] cGt/lqmof x'g] ;DaGwx¿df g} dlxnfdfly a9L lx+;f x'g] u/]sf] k|i6 kf5{ . d'VotM dlxnfsf nflu lx+;f d'Qm 3/, kl/jf/ / ;dfhsf] kl/sNkgf ;fsf/ x'g cem} sl7g 5 eGg] oyfy{ phfu/ u5{ .
  • 47. 35 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b % %=! dlxnf / 3/]n' lx+;f dlxnfdfly x'g] lx+;fx¿dWo] ;a}eGbf a9L 3/]n' lx+;fåf/f dlxnfx¿ kLl8t x'g] u/]sf 5g . 3/]n' lx+;f ;+;f/e/ dxfdf/Lsf ?kdf /x]sf] 5 . g]kfndf klg of] k|d'v r'gf}tLsf ¿kdf /x]sf] 5 . ljZjd} x/]s $ hgf dlxnfx¿dWo] ! hgf dlxnf3/]n' lx+;faf6 k|efljt x'g]] ub{5g .! 3/]n' lx+;f -s;"/ / ;hfo_ P]g @)^^ cg';f/ "3/]n' lx+;f" s'g} JolQmn] 3/]n' ;DaGw ePsf] csf{] s'g} JolQmnfO{ lbPsf] zf/Ll/s, dfgl;s, cfly{s tyf of}ghGo oftgf g} 3/]n' lx+;f xf] . o;n] JolQmnfO{ zf/Ll/s tyf efjgfTds rf]6 k'¥ofpF5 . æ3/]n' ;DaGwÆeGgfn] j+zh, ljjfx jf wd{k'q jf wd{k'qL ePsf] jf ;+o'Qm kl/jf/sf] ;b:o, cfl>t jf sfdbf/sf] ?kdf Ps} kl/jf/df a;]sf JolQmx¿aLr ePsf] ;DaGw ;Demg' k5{ . ;f] zAbn] ;Fu} a;]sf hf]8L jf c+z lnO{ jf glnO{ leGg a;]sf klt jf kTgLsf] ;DaGw ;d]tnfO{ hgfp5 .@ 3/]n' lx+;f JolQmsf] dfgj clwsf/ xggsf] ;jfn xf] . oBlk ;fdflhs d"No–dfGotfsf sf/0f >Ldfgn] >LdtLnfO{ lk6g', ufnL unf}h ug'{, lgoGq0fdf /fVg'nfO{ xfd|f] ;dfhn] ;fdfGo ?kdf lnG5 . o; ljifonfO{ lgtfGt JolQmut tyf kfl/jfl/s ;jfnsf] ?kdf lng] hdft klg 7'n} 5 . sfg"gn] ;d]t 3/]n' lx+;fnfO{ ck/fwsf] ?kdf 3f]if0ff ul/;s]sf] 5 . o;n] JolQmsf] k|ToIf hLjgdf c;/ ug{], JolQmsf] :jtGqtf, lx+;fd'Qm hLjg ofkg ug{ kfpg] clwsf/ xgg x'g], ljleGg zfl//Ls, dfgl;s, cfly{s tyf ;fdflhs c;/ kg{] / JolQmsf] cfTd;Ddfgdf ;d]t 7]; k'Ug] x'Fbf of] uDeL/ ck/fw xf] . 3/]n' lx+;fsf 36gfx? lbgx'F aflx/ cfpg] qmd a9bf] 5 . k|x/Lsf] tYofËn] ljutdf eGbf ! https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/violence-against-women @ 3/]n' lx+;f -s;'/ / ;hfo_ P]g, @_^^ tyf 3/]n' lx+;f -s;'/ / ;hfo_ lgodfjnL, @
  • 48. 36 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf emg a9L 3/]n' lx+;fsf 36gfx¿ aflx/ cfO/x]sf] tYonfO{ k'li6 ub{5 . cfly{s jif{ )&)÷&! df g]kfn k|x/Ldf ^,*#% j6f 3/]n' lx+;fsf] 36gf btf{ ePsf] lyof] eg] )&%÷&^ ;Dd cfpFbf pQm ;+Vof a9]/ !$,&&$ k'u]sf] 5 .# 3/]n' lx+;fsf :j¿kx¿ ;dfh, ;fdflhs–;fF:s[lts rfnrng jf kl/l:yltcg'¿k km/s ePtfklg ;+;f/el/ g} 3/]n' lx+;fsf 36gfx¿ a9L x'g] u/]sf] 5 . %=@= 3/]n' lx+;fleqsf :j¿kx¿ 3/]n' lx+;fsf :j¿kx¿ Jofks 5g . o;jif{ ul/Psf] clen]vLs/0fsf cfwf/df 3/]n' lx+;fsf lgDg :j¿knfO{ ljZn]if0f u/L o; k':tsdf ;dfj]z ul/Psf] 5 . Zff/Ll/s lx+;f >Ldfg / 3/kl/jf/sf ;b:on] xftxltof/ cyjf cfˆgf] ansf] k|of]u u/]/ ha/h:tL s'6lk6 ug'{, cËeË u/fpg', zf/Ll/s b08 ;hfo lbg', bfOhf]sf] lgxF'df / rfl/lqs cf/f]k nufO{ s'6lk6 ug'{ cflbnfO{ zf/Ll/s lx+;fleq ;d]l6Psf] 5 . Dffgl;s lx+;f zf/Ll/s oftgfsf] 8/ b]vfpg], ufnL unf}h ug]{, rfl/lqs cf/f]k nufpg], ckzAb k|of]u ug]{, pk]Iff jf j]jf:tf ug]{, ckzAb af]Ng], x]nf–lt/:sf/ ug]{, efjgfTds ¿kdf b"Jo{jxf/ ug]{, 8/, wDsL b]vfpg] h:tf sfo{x¿nfO{ dfgl;s lx++;fleq ;d]l6Psf] 5 . ;|f]t ;fwgsf] jl~rtLs/0f vfg nufpg glbg], 3/af6 lgsfnf ug]{, ljjfx btf{, hGd btf{ gug]{ gful/stf gagfOlbg], lzIffaf6 jl~rt ug]{, a]jf:tf ug]{ h:tf lx+;fx¿nfO{ o;leq ;d]l6Psf] 5 . a}jflxs anfTsf/ ljjfx ;DaGwleq x'g] anfTsf/sf] ;Gbe{df >Ldfgn] >LdtLnfO{ hj/h:tL of}g ;Dks{sf nflu afWo agfOPsf] 36gfnfO{ o; k':tsleq ;dfj]z ul/Psf] 5 . # g]kfn k|x/L
  • 49. 37 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf %=# 3/]n' lx+;fsf k|sf/x¿ dlxnfdlfy x'g] 3/]n' lx+;fleq klg dlxnfx¿dfly ;a}eGbf a9L zf/Ll/s lx+;f x'g] u/]sf 5g . dlxnfx¿dfly s'6lk6sf 36gf w]/} ePsf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . dlxnfdfly ePsf 3/]n' lx+;fsf 36gfx¿dWo] ^# k|ltzt -%%^ hgf_ dlxnfdfly zf/Ll/s lx+;f ePsf] kfOof] . To;}u/L !^ k|ltzt -!$) hgf_ dlxnfnfO{ vfg–nufpg glbg], dfof tyf x]/rfx gug]{, lzIffaf6 jl~rt u/fpg], a]jf:tf ug]{, 3/ lgsfnf ug]{, ljjfx btf{, hGdbtf{, gful/stf cflb ;|f]t tyf ;fwg tyf df}lns xs clwsf/af6 jl~rt /fv]/ pgLx¿dfly lx+;f ug]{ ul/Psf] kfOPsf] 5 . o;/L g} !$ k|ltzt -!@! hgf_ dlxnfnfO{ ufnLunf}h u/L tyf & k|ltzt -^# hgf_ dlxnfnfO{ rfl/lqs cf/f]k nufP/ dfgl;s lx+;f ul/Psf] kfOPsf] 5 . rf6{ g+= !!= dlxnfdfly ePsf 3/]n' lx+;fsf k|sf/x?
  • 50. 38 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf %=$ 3/]n' lx+;f / kL8s;Fusf] ;DaGw 3/]n' lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿dWo] () k|ltzt -&() hgf_ dlxnf cfˆg} >Ldfgaf6 / !) k|ltzt -() hgf_ dlxnf cfˆg} 3/kl/jf/sf ;b:ox¿af6 lx+;fdf kg{] u/]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . rf6{ g+= !@= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿ / kL8ssf] ;DaGw %=% k|efljtsf] j}jflxs cj:yf 3/]n' lx+;faf6 k|efljtx¿sf] j}jflxs cj:yf ljZn]if0f ubf{ Psn, cljjflxt / 5'l§P/ a;]sf dlxnfx¿eGbf ljjflxt dlxnfx¿ 3/]n' lx+;fsf] pRr hf]lvddf /x]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . o; jif{ (@ k|ltzt -*)( hgf_ ljjflxt dlxnf / ^ k|ltzt -%) hgf_ cljjflxt, !–! k|ltzt -!#–* hgf_ ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f cnu a:b} cfPsf, Psn dlxnf 3/]n' lx+;faf6 k|efljt ePsf] kfOof] . rf6{ g+= !#= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfsf] j}jflxs cj:yf
  • 51. 39 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf %=^ k|efljtsf] pd]/ / 3/]n' lx+;f k|fKt tYofÍsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ 3/]n' lx+;faf6 k|efljtx¿dWo] ;a}eGbf a9L !&–@% jif{ / @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ /x]sf 5g . #( k|ltzt -##( hgf_ !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnf, #* k|ltzt -##& hgf_ @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnf o;jif{ 3/]n' lx+;faf6 k|efljt ePsf 5g . To;}u/L #^–$% jif{ pd]/ ;d"xsf !$ k|ltzt -!@$ hgf_, $^–%% jif{ pd]/ ;d"xsf, $ k|ltzt -#( hgf_, %^ jif{eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf dlxnf ! k|ltzt -!@ hgf_ / !^ jif{d'lgsf pd]/ ;d"xsf # k|ltzt -@( hgf_ dlxnfdfly 3/]n' lx+;f ePsf] kfOPsf] 5  . rf6{ g+= !$= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] pd]/sf cj:yf %=& k|efljtsf] lzIffsf] :t/ / 3/]n' lx+;f dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;f / dlxnfsf] z}lIfs cj:yfnfO{ ljZn]if0f ubf{ *& k|ltzt -&^$ hgf_ ;fIf/ dlxnfdfly 3/]n' lx+;f ePsf] kfOof] . o;} u/L ;fIf/ dlxnfleq klg ;a}eGbf a9L cfwf/e"t lzIff -!–* sIff;Dd_ cWoog u/]sf ^!=^ k|ltzt -$&) hgf_ dlxnf lx+;faf6 a9L k|efljt ePsf] kfOPsf] 5 .
  • 52. 40 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf %=* k|efljtsf] hft÷hftLotf / 3/]n' lx+;f o;jif{ k|fKt tYofÍsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿leq klg ;a}eGbf a9L t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnf @@ k|ltzt -!(% hgf_ lx+;fdf /x]sf] kfOPsf] 5 . To;kl5 kxf8] a|fXd0f÷If]qL @! k|ltzt -!*& hgf_, kxf8] cflbjf;L hghflt !# k|ltzt -!!& hgf_, !! k|ltzt -(% hgf_ t/fO{ blnt, !)–!) k|ltzt -()–*( hgf_ qmdzM t/fO{ a|fXd0f÷If]qL / t/fO{ u}/blnt, # k|ltzt -#) hgf_ d'lZnd, @ k|ltzt -@) hgf_ klxrfg gv'n]sf cGo dlxnf lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 . rf6{ g+= !&= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] hft÷hfltut cj:yf rf6{ g+= !%= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] z}lIfs cj:yf kl/0ffdx¿ rf6{ g+= !^= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] ;fIf/tfsf] cj:yf / lx+;fsf kl/0ffdx¿
  • 53. 41 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf %=( k|efljtsf] k]zf / 3/]n' lx+;f 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnfx¿ a9L dfqfdf 3/]n' lx+;fsf k|efljt /x]sf] o; jif{sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . k|fKt tYofÍsf cfwf/df $# k|ltzt -#*@ hgf_3/fo;L sfd, #) k|ltzt -@^) hgf_ s[lif tyf kz'kfng, !@ k|ltzt -!)% hgf_ b}lgs Hofnf dhb'/L, ^ k|ltzt -%) hgf_ ;fdfGo Jofkf/, Jojf;fo ug]{, % k|ltzt -$@ hgf_ ljBfyL{, # k|ltzt -@@ hgf_ u}/;/sf/L ;+:yfdf sfo{/t, !–! k|ltzt -!@, & hgf_ ;/sf/L ;]jfdf ;+nUg tyf hflu/ vf]Hb} u/]sf dlxnfx¿ lx+;fdf k/]sf 5g . rf6{ g+= !*= 3/]n' lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] k]zf / lx+;fsf] cj:yf %=!) k|efljtnfO{ k/]sf] c;/ 3/]n' lx+;fsf sf/0f ;a}eGbf a9L dlxnfdf zf/Ll/s c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 . k|fKt tYofÍsf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ 3/]n' lx+;fsf k|efljt dlxnfx¿dWo] ;a}eGbf a9L %( k|ltzt -%@# hgf_ dlxnfdfly zf/Ll/s c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 eg] #@ k|ltzt -@*! hgf_ dfgl;s c;/, # k|ltzt -@# hgf_ cfly{s c;/, ! k|ltzt -( hgf_df ;fdflhs c;/ / % k|ltzt -$$ hgf_ ;a}vfn] c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 .
  • 54. 42 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= !(= 3/]n' lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿df k/]sf] c;/ k|ltztdff ljZn]if0f cl3Nnf] kl/R5]b– $ df :ki6 eO;s]sf] 5 ls dlxnfdfly x'g] lx+;fdWo] 3/]n' lx+;faf6 ;a}eGbf a9L dlxnfx¿ k|efljt 5g . dlxnfx¿n] em]Nb} cfPsf 3/]n' lx+;fsf cg]s :j?k / k|sf/ 5g . h;df zfl//Ls lx+;f, dfgl;s lx+;f, cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{sf] df}lns xsclwsf/af6 jl~rt ul/g', j}jflxs anfTsf/ jf xf8gftf s/0fL cflb kb{5g . o:tf 3/]n' lx+;fx¿ dlxnfsf] zfl//Ls, ef}lts, of}lgs tyf dfgl;s kIfx¿dfly nlIft u/L ug]{ ul/Psf 5g . pgLx¿dfly cg]s sf/0f b]vfO{ s'6lk6 u/L zf/Ll/s Pj+ ef}lts lx+;f x'Fb} cfPsf] 5 . To;kl5 plrt / cfjZos ?kdf vfg nfpg glbg], :jf:Yof]krf/ gug]{{, cfjZos ;]jf ;'ljwf lngsf] nflu rflxg] sfuhftx¿–ljjfx btf{, gful/stf, gagfOlbg], nufotsf Jojxf/dfkm{t dlxnfx¿nfO{ kL8f kL8f lbg] 3/]n' lx+;fsf] csf]{ alnof] :j?k cEof;df /x]sf] 5 . To:t}, cg]s ufnL a]OHhtsf ckdflgt zAbx¿sf] k|of]udfkm{t af]n]/ pgLx¿dfly lx+;f ug]{ ul/Psf] 5 . To;dfly dlxnfx¿sf] rfnrng, afgL Jojxf/ /
  • 55. 43 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ;DaGwx¿dfly k|xf/ ub}{ rfl/lqs nf~5gf nufP/ dfgl;s lx+;f Pj+ ;fdflhs ckx]ngf ug]{ ul/Psf] 5 . o:tf ;a}vfnsf lx+;fdf kL8ssf] ?kdf dlxnfsf cfˆg} >Ldfg / 3/kl/jf/ g} ;+nUg /xFb} cfPsf 5g . glhssf JolQmx¿af6} lx+;f x'g] x'Fbf To;sf] c;/ jf k|efj emg} ulx/f] / kL8fbfoL aGg k'U5 . lx+;fsf kL8snfO{ sfg"gL ;hfo jf k|lqmofdf nfg'eGbf klg kL8snfO{ g}lts gl;xt lbP/ 5f8g] ul/G5 . k|efljtsf] GofonfO{ eGbf kL8sn] u/]sf] uNtL Ifdf lbg nfos xf] eGg] dfgl;stfn] a9L sfd u5{ . cyjf >Ldfgn] >Ldltdfly lx+;f ug'{ c:jefljs xf]Og eGg] dfGotf 3/kl/jf/ / ;dfhdf JofKt 5 . lsgsL >Ldlt >Ldfgs} ;DklQ xf], h;sf] ef]urng ug{' >Ldfgsf] xs xf] . ef]urngsf] qmddf x'g] To:tf lx+;fTds Jojxf/ ;xg' >Ldltsf] bfloTj klg xf] eGg] 3fts ;f]r hLljt} 5 . To;dfly kl/jf/sf] OHht / dlxnfsf] rfl/lqs cv08tfsf] gfddf leqleq} bafOg] ul/G5 . o:tf]df k|efljt dlxnfdfly cg]s vfnsf] gsf/fTds k|efjx¿ kg]{ u5{ . ;+slnt tYofÍcg';f/ k|efljt dlxnfx¿df ;a}eGbf a9L zf/Ll/s c;/ k/]sf] b]vfof] . o:tf] zfl//Ls c;/ s]xL ;do;Dd k|ToIf b]Vg ;lsg],bf];|f] JolQmn] ;d]t b]v]/} dxz'z ug{ ;lsg] x'Fbf To;sf] ;xh} cfFsng ug{ ;lsPsf] xf] . t/ k|efljtdf k/]sf] dfgl;s c;/sf] dfkg ug{ sl7g 5 . oBlk To;n] k|efljtsf] hLjg afFr'Gh]n;Dd k5ofO/xG5 . Ps jif{sf] clen]vLs/0fn] k|efljtdfly zfl//Ls c;/kl5 dfgl;s c;/ g} a9L k/]sf] b]vfPsf] 5 . jf:tjdf zfl//Ls c;/nfO{ k"g{sf] nflu xfdLsxfF s]xL pkfox¿ cjnDag ug]{ ul/Psf 5g . t/ dfgl;s c;/k|lt vf;} Wofg k'¥ofOPsf] 5}g . To;}n] zfl//Ls eGbf dfgl;s c;/nfO{ Joj:yfkg ug{, ;dfwfg ug{df klg plQs} Wofg k'¥ofpg h?/L 5 . dlxnfx¿dfly x'g] lx+;f JolQmut ;DaGw / 3/kl/jf/leq} lgs} emfFluP/ df}nfPsf] :ki6 x'G5 . To;}n] klg dfgl;s c;/k|lt cem a9L Wofg s]lGb|t ug{ cfjZos 5 . 3/]n' lx+;fsf] o:tf] ljs/fn cj:yf kl/jt{g u/L lx+;f cGTo ug{sf] nflu /fHo, ;dfhsf] ;fy} lghL txaf6} JolQmx¿sf] dlxnfk|ltsf] ;f]r / Jojxf/df Jofks kl/jt{gsf] vfFrf] 5 . lghL ;DaGwx¿leq} df}lnP/ lg/Gt/ rNb} cfPsf] o:tf] lx+;fnfO{ ;'Id txdf s]nfP/ ;Daf]wg ul/g' h?/L 5 . h;sf] nflu dlxnf k'?ifjLrsf] c;Gt'lnt ;DaGw, prgLr x}l;otdf kl/jt{g x'g}k5{ .
  • 56. 44 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 36gf g+ ! -3/]n' lx+;f_ d]/f] gfd kbd -kl/jlt{t gfd_ xf] . d clxn] @# jif{sL ePF . ufpF ;dfhdf 5f]/L cln 7'nL ePkl5 ljjfx ul/ k7fpg' k5{ eGg] ;f+]rsf sf/0f cfdf j'jfn] ljjfx ul/ k7fpg' eof] . 3/df >Ldfg, ;f;', ;;'/f, gGb / b]j/ /x]sf lyP . ljjfx u/]sf] ! dlxgf;Dd /fd|f] ;DjGw lyof] . To;kl5 >Ldfgn] cfdfsf] s'/f ;'g]/ æof] 3/af6 lgl:sP/ uO{xfn, tF of] 3/df a:g kfpFlbg; d]/f] 3/df t]/f] nflu 7fpF 5}g . tF h:tf] dfG5] xfdLnfO{ rflxb}g . d}n] t;Fu bfOhf]sf] nflu dfq gf6ssf] ljjfx u/]sf] x'F . tF d]/f] 3/df al;; eg] sfd ug]{ sDfn/Lsf] ?kdf dfq} /fV5' . d}n] csf]{ !) j6f >LdtL NofP/ /fV5' t/ tFnfO{ dfof ddtf s]xL lbGgÆ eGb} b}lgs ?kdf dfgl;s oftgf lbg yfNof] . slxn]sfxL tFnfO{ dfl/lbG5' eGb} 3fF6L lyrL s'6lk6 ug]{, ;f;'n] klg cfˆgf] 5f]/fnfO{ l;sfpg] / ufnL ug]{ uly{g . æo;n] g 3/ 5f]8g ;S5] g >Ldfg 5f]8g ;S5], of] d]/f] 3/af6 uPkl5 d k]6el/ vfgf vfg] lyPF . of] 3/df cfP b]lv cfwf k]6 dfq vfG5'Æ eg]/ ufnL a]OHhtL ug]{ uly{g . o;/L b}lgs ?kdf cfkm'dfly ePsf] lx+;f ;xg g;sL d}n] ljif vfPF . t/ dg{ ;lsg . d}n] Gofosf nflu gu/kflnsfdf lgj]bg lbPF . To;a]nf gu/kflnsfn] kmf]gdfkm{t ;Dks{ u/L af]nfpbf 3/af6 sf]lx klg cfPgg . kl5 kqdfkm{t af]nfof] . 5nkmndf cfpFbf ;f;'n] æd cfˆgf] 5f]/fnfO{ klg af]nfplbg, bfOhf] klg lkmtf{ lbFb}gf}F, h] ug{ ;S5]; u/ . d]/f] 3/df bfOhf]sf] ;dfg lng dfq cfOhf t]/f] s] xfnt u5'{Æ eGb} wDSofOg . oxL 8/s} sf/0fn] ;xof]u vf]Hb} hfFbf kflnsfs} ;xof]udf cf]/]ssf] ;'/Iffjf;df a:b} cfPsf] 5' .
  • 57. 45 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b ^ ^=! dlxnf / ;fdflhs lx+;f ;fdflhs d"No–dfGotf / xflgsf/s k/Dk/fut cEof;x¿df cfwfl/t eO{ ;dfhsf JolQmx¿af6 x'g] lx+;fnfO{ ;fdflhs lx+;f elgG5 . ;+/rgfut lje]bsf] kl/0ffdsf ?kdf ;dfhdf k'?ifTjjfbL ;f]r xfjL 5 . of] ;f]rn] lkQ[;QfTds d"No—dfGotfnfO{ ;dfhdf cem ;zQm agfPsf] 5 . h;sf sf/0f dlxnfx¿sf] ;dfg klxrfg / x}l;ot :yflkt x'g ;s]sf] 5}g / dlxnfx¿ lje]bk'0f{ hLjg ofkg ug{ afWo 5g . k/Dk/fb]lv g} xfd|f] ;dfhn] 5f]/fsf] cfjZostfnfO{ a9L dxTj lbPsf] 5 . 5f]/fnfO{ hGd glbPdf :ju{ hfg gkfOg] / gs{sf] af; x'g] h:tf / Psf+uL unt wfld{s cf:yfx¿ cfh;Dd klg alnof];Fu sfod 5g . dlxnfsf] zlQmzfnL e"ldsfnfO{ sdhf]/ agfpg xltof/sf ¿kdf dlxgfjf/Lsf] unt wf/0ff / cEof;ul/b} cfOPsf] 5 . h:tf];'s} cj:yfdf klg k'?ifx¿ kljq / ;j{>]i7 k|f0fL x'g eGg] dfGotf ;dfhdf :yflkt ul/Psf] 5 . wfld{s ;+:sf/ jf sfo{df xf]; jf cGo ;fdflhs sfo{x¿df xf];, k'?if g} k|d'v stf{sf] ?kdf /xFb} cfPsf] 5 . o:tf] k|yf tyf ;f]rn] k'?ifsf] dxTjnfO{ a9fjf dfq lbFb}g, dlxnf sdhf]/ / sd dof{lbt xf] eGg] s'/f lg/Gt/tf :yflkt /fvL/fVg ;d]t dnhn ul//x]sf] 5 . b]zdf ePsf cfd"n /fhg}lts kl/jt{gn] /fHosf tLg} txdf dlxnfsf] pT;fxhgs ;xefuLtf ;'lglZrt ePsf] 5 . lzIff, /f]huf/nufotsf If]qx¿df dlxnfsf] ;xefuLtf ;'wf/f]Gd'v 5 . oBlk n}+lus c;dfgtfsf] k|d'v afwssf] ?kdf /x]sf] ;+/rgfTds lje]bsf] rqm cGTo ug{] gLlt÷sfo{qmdx¿sf] cefj 5Fb}5 . dlxnfnfO{ bf];|f] bhf{sf] gful/ssf ?kdf :yflkt ug{] ;fdflhs d"No–dfGotf / o;af6 l;lh{t xflgsf/s k/Dk/fut cEof; cGTosf nflu ln+usf cfwf/df dlxnfdfly x'g] lje]b ck/fw xf] eGg] cfzosf gLltut Joj:yf k|efjsf/L gx'g' n}+lus ;dfgtf k|flKtsf afwsx'g .
  • 58. 46 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ;d[4 g]kfn, ;'vL g]kfnLsf] gf/fnfO{ b]zn] cfTd;ft u/]sf] 5 . t/ b]zsf] cfwf eGbf a9L hg;+Vofdf /x]sf dlxnfx¿ lje]bk'0f{ hLjgofkg ug{ afWo 5g . ;+ljwfg tyf cGo sfg'gn] ;'lglZrt ul/;s]sf] clwsf/x¿ ;d]t pkef]u ug{ kfPsf 5}gg . lje]bsf] cGTo / ;fdflhs Gofosf] ;'lglZrttfaf6 dfq ;d[l4 xfl;n ug{ ;lsG5 . o;y{ dlxnfnfO{ x]g{] ;f]r, dlxnfk|lt ul/g] Jojxf/x¿ kl/jt{g u/L ;dfgtfd'ns ;dfhsf] lgdf{0fsf nflu :yfgLo txaf6 ;fdflhs tyf ;f+:s[lts ?kfGt/0f x'g ;Sg] jftfj/0f tof/ ug{sf nflu cleofgx¿ ;~rfng ug'{ cfjZos /x]sf] 5 . ^=@= ;fdflhs lx+;fsf kl/0ffd / ljZn]if0f dlxnfdfly ;fdflhs ¿kdf ePsf lx+;fsf :j¿kx¿ dlxnfx¿dfly ;fdflhs ¿kdf ePsf lx+;fx¿df a9L dfqfdf $! k|ltzt -^$_ dfgl;s lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . ;dfhsf dlxnfnfO{ af]S;Lsf] cf/f]k nufO{ dfgl;s oftgf lbg', ufnLunf}h ug'{, rl/qxTof ug'{, 8/ wDsL b]vfO dfgl;s oftgf lbPsf lx+;fx¿ o;leq kb{5g . o;}u/L o;jif{ #& k|ltzt -%* hgf_ nfO{ af]S;Lsf] cf/f]k nufP/, rfl/lqs cf/f]k nufO s'6lk6 ug'{, cËeË u/fpg', zf/Ll/s b08 ;hfo lbg' cflb zf/Ll/s lx+;fleq ;d]l6Psf] 5 . o;}u/L @@ k|ltzt -#$ hgf_ afnljjfx tyf ! k|ltzt -@ hgf_ nfO{ gful/stf glbP/ ;|f]t ;fwgaf6 al~rt ul/Psf ;fdflhs lx+;fsf 36gf clen]v ePsf 5g . rf6{ g+= @)= dlxnfdfly x'g] ;fdflhs lx+;fsf :j?k
  • 59. 47 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ^=# ;fdflhs lx+;fsf kL8ssf k|sf/ ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnf / kL8s;Fusf] ;DaGwaf/] ljZn]if0f ubf{ dlxnfdfly ;a}eGbf a9L l5d]sLaf6 lx+;f ePsf] kfOof] . dlxnfx¿dfly ePsf s"n ;fdflhs lx+;fsf] %* k|ltzt -(@ hgf_ lx+;f l5d]sLaf6 ePsf] 5 . To;}u/L !& k|ltzt -@& hgf_ ;fyLaf6 af6, !^ k|ltzt -@^ hgf_ cfkm"n] cfTdLo 7fg]sf ;fyLaf6, % k|ltzt -* hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6,# k|ltzt -$ hgf_ ;]jf k|bfos ;+:yfsf JolQmaf6, ! k|ltzt -! hgf_ s'g} klg ;DaGw gePsf ckl/lrt JolQmaf6 dlxnfdfly ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOof] . rf6{ g+= @!= ;fdflhs lx+;f k|efljtx¿sf] kL8s;Fusf] ;DaGw ^=$ k|efljtsf] j}jflxs cj:yf ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿sf] j}jflxs cj:yfnfO{ ljZn]if0f ubf{ ljjflxt dlxnfdfly a9L &% k|ltzt -!!( hgf_ ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . To;}u/L ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿dWo] @@ k|ltzt -#$ hgf_ cljjflxt, ! k|ltzt -! hgf_ sfg"gL / ;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt ;/x ;Fu} a;]sf] / # k|ltzt -$ hgf_ cGo dlxnf ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt ePsf] kfOof] .
  • 60. 48 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+ @@= ;fdlhs lx+;fsf k|efljtx?sf] j}jflxs l:ytL ^=% k|efljtsf] pd]/ / ;fdflhs lx+;f ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿df ;a}eGbf a9L !&–@% / @^ b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnf /x]sf 5g . @^ b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf @& k|ltzt -$# hgf_ / ;f]xL k|ltztdf !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf -$@ hgf_ dlxnf ;a}eGbf a9L ;fdflhs lx+;fdf k/]sf 5g . o;}u/L $^ b]lv %% jif{ pd]/ ;d'xsf % k|ltzt -* hgf_ / %^ jif{eGbf dfly pd]/ ;d"xsf # k|ltzt -% hgf_ / !^ aif{EfGbf sd pd]/ ePsf !& k|ltzt -@& hgf_ dlxnf ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt ePsf] o; jif{sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . Rff6{ g+ @#= pd]/sf cfwf/df dlxnfdfly ePsf ;fdflhs lx+;fsf] cj:yf
  • 61. 49 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ^=^ k|efljtsf] lzIffsf] :t/ / ;fdflhs lx+;f ;fdflhs lx+;faf6 k|efljtx¿sf] z}lIfs :t/sf] af/]df ljZn]if0f ubf{ *) k|ltzt -!@^ hgf_ ;fIf/ dlxnf @) k|ltzt -#@ hgf_ lg/If/ dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . ;fIf/ dlxnfx¿df klg ;fdfGo cfwf/e"t lzIff cWoog u/]sf ^% k|ltzt dlxnfdfly dfWolds lzIff, :gfts tx cWoog u/]sf dlxnfx¿sf] t'ngfdf a9L lx+;f ePsf] kfOPsf] 5  . o;n] s] b]vfpF5 eg] a'em]sf jf ;fdfGo n]vk9 ug{ ;Sg] dlxnfx¿ ;d]t ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt 5g . Rff6{ g+ @$= ;fdflhs lx+;f / z}lIfs cj:Yff Rff6{ g+ @%= ;fdflhs lx+;f / ;fIf/tfsf] cj:yf ^=& k|efljtsf] hft÷hftLotf / ;fdflhs lx+;f ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿dWo] ;a}eGbf a9L @% k|ltzt -#( hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnf /x]sf] kfOof] . To;}u/L bf];|f] ;fdflhs lx+;f k|efljtdf !*–!* k|ltzt -@(–@* hgf_ qmdzM t/fO{ u}/blnt / a|fXd0f÷If]qL kxf8] a/fa/ /x]]sf] kfOof] . To;kl5 !% k|ltZft -@$ hgf_t/fO{ blnt, !@ k|ltzt -!( hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, #–# k|ltzt -%,%,%,$ hgf_ qmdzM kxf8] blnt, a|fXd0f÷If]qL t/fO{, d'lZnd / kl/ro gv'n]sf dlxnf ;fdflhs lx+;fdf k/]sf] kfOof] .
  • 62. 50 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+=@^= hfltut cfwf/df dlxnfdfly ePsf] ;fdflhs lx+;fsf] cj:yf ^=* k|efljtsf] k]zf / ;fdflhs lx+;f ;fdflhs lx+;faf6 klg 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnfx¿ a9L k|efljt ePsf] kfOPsf] 5 . ;fdflhs lx+;faf6 k|efljt #$ k|ltzt -%$ hgf_ dlxnf 3/fo;L sfddf ;+nUg 5g . To;}u/L @& k|ltzt -$@ hgf_ s[lif tyf kz'kfngdf ;+nUg, !( k|ltzt -#) hgf_ ljBfyL{, !# k|ltzt -@! hgf_ b}lgs Hofnf dhb'/L u/]/ hLjgofkg ul//x]sf dlxnfx¿ / #–# k|ltzt -$–$ hgf_ ;fgf Jofkf/df ;+nUg / hflu/ vf]Hb} u/]sf dlxnf, @ k|ltzt -# hgf_ u}/;/sf/L ;+3;+:yfdf sfo{/t dlxnfdfly ;fdflhs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . rf6{ g+= @&= ;fdflhs lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] k]zfut cj:yf
  • 63. 51 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ^=( ;fdflhs lx+;fsf sf/0f k|efljtdf k/]sf] c;/ ;fdflhs lx+;faf6 k|efljtx¿df ;a}eGbf a9L dfgl;s c;/ k/sf] kfOPsf] 5 . ;a}eGbf a9L %( k|ltZft -(# hgf_ dlxnfdf dfgl;s c;/, To;kl5 @# k|ltZft -#& hgf_ dlxnfdf zf/Ll/s c;/, $ k|ltZft -^ hgf_ dlxnfdf ;fdflhs c;/ / # k|ltzt -% hgf_ dlxnfdf cfly{s c;/ k/]sf] 5 eg] !! k|ltzt -!& hgf_ dlxnfdf ;a}vfn] c;/ k/]sf] tYofÍn] b]vfp5 . -rf6{ g+= @*_ . dlxnfx¿df kg{] c;/sf] k|ltztdf s]xL leGgtf ePtf klg ;fdflhs lx+;fsf sf/0f dlxnfsf] k|ToIf hLjgdf ;a} k|sf/sf c;/x¿ kg{] u/]sf] cWoogsf qmddf kfOPsf] 5 . rf6{ g+= @*= ;fdflhs lx+;fsf sf/0f k|efljtdf k/]sf c;/x¿
  • 64. 52 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ljZn]if0f cf]/]ssf] tYofÍcg';f/ dlxnfdfly x'g] lx+;fdWo] 3/]n' lx+;fkl5 ;fdflhs lx+;f a9L x'g] u/]sf] 5 . g]kfnL ;dfh ;fdflhs, ;f+:s[lts, wfld{s lx;fan] ljljw tyf ldl>t vfnsf] 5 . dlxnfx¿ 3/]n' Pj+ lghL j[Qaflx/ lg:s]klg lx+;faf6 d'Qm x'g ;Sg] ;fdflhs kl/j]z aGg ;s]sf] 5}g . dlxnfdfly x'g] lx+;fnfO{ cGo y'k|} kIfx¿n] dnhn ug{ ;3fp k'¥ofpg] ePklg To:tf] lx+;f …dlxnfÚsf] zf/Ll/s, of}lgs Pj+ ;fdflhs klxrfg s]lGb|t x'g] x'Fbf s'g} klg j[Q jf If]qdf ;+nUg dlxnfdfly lx+;f x'g] u5{ . kl5Nnf] ;dodf ;fdflhs Pj+ ;fj{hlgs If]qdf dlxnfx¿sf] a9bf] pkl:ylt / ;xeflutf;Fu;Fu} lx+;fTds Jojxf/ / 36gfx¿ ;fj{hlgs x'Fb} cfO/x]sf 5g . dlxnfdfly x'g] lx+;fdWo]klg $! k|ltzt dlxnfdfly dfgl;s lx+;f ePsf] tYo clen]vLs/0fdf km]nf k/]sf] 5 . ;fdflhs Pj+ ;f+:s[lts s'/Llt, s'k|yfx¿sf] cEof;dfkm{t dlxnfx¿dfly lx+;f ug]{ k|j[lQ ;fdflhs lx+;fsf] Ps k|d'v k|j[lQsf] ?kdf b]lvPsf] 5 . h:t}M af]S;Lsf] cf/f]k nufO zfl//Ls Pj+ dfgl;s lx+;f ug'{, lglZrt :jfy{ jf OR5fk"lt{sf] vflt/ dlxnfnfO{ 8/ wDsL lbg', 5'jf5't ul/g', km/s ;+:sf/ ;+:s[ltsf sf/0f ckdflgt / cjx]lnt ul/g', cflb o;cGtu{t kb{5g . Ps jif{sf] cjlwdf #& k|ltzt dlxnfdfly af]S;Lsf] cf/f]k nufO{ s'6lk6 u/L c+ue+u t'Nofpg], rfl/lqt cf/f]k nufO{ ;fdflhs lt/isf/ ug]{ sfd ePsf] 5 . To;kl5 afnljjfxaf6 k|efljt @@ k|ltzt / ! k|ltzt dlxnfn] gful/stf kfpgaf6 jl~rt /x]sf] tYo 5 . o:tf ;fdflhs lx+;fdf a9Lh;f] l5d]sLx¿ kL8ssf] ?kdf ;+nUg /xg] u/]sf] 5 . To:t} ;fyL, cfTdLo JolQm, kl/jf/sf ;b:o tyf ;]jf k|bfossf] ?kdf /x]sf JolQmx¿;d]t ;fdflhs lx+;fdf ;+nUg /x]sf 5g . o; lx;fan] dlxnfdfly ;fdflhs lx+;f ug]{ kL8sx¿ klg k|foh;f] cGt/lqmof ul//xg'kg]{ JolQmx¿ g} x'g . o:tf] lx+;f ljjflxt dlxnf To;dfly klg !& jif{b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf / k9]n]v]sf dlxnfx¿dfly g} al9h;f] x'g] u/]sf] 5 . cyf{t dlxnfx¿sf] ;lqmo pd]/ / e"ldsf ;Fu;Fu} ;fdflhs lx+;f klg km}lnPsf] 5 . o:tf] lx+;fdf al9h;f] t/fO{ / kxf8sf cflbjf;L hghflt ;d'bfos} dlxnfx¿ kg]{ u/]sf] tYon] b]vfpF5 . To;kl5 qmdzM cGo ;fdflhs ;d"xsf dlxnfx¿ /x]sf 5g . ;a}h;f] dlxnfx¿ lx+;fdf kg]{ u/]klg cflbjf;L hghflt ;d'bfos} dlxnfx¿sf] ;+Vof a9L x'g'df
  • 65. 53 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf g]kfnL ;dfhsf] d"n ;+/rgf, pQm ;+/rgfsf] d"nk|jfx jf k|efjzfnL ;fdflhs, ;fF:s[lts, wfld{s Pj+ /Lltl/jfhhGo cEof; / ;+:sf/x¿;Fusf] leGgtf, t'ngfTds ?kdf cleJolQm :jtGqtf / j}olSts :jtGqtfsf] pkef]udf /x]sf] v'nfkgn] klg k|efj kf/]sf] 5 . ;fy} hg;+Vofsf] lx;fan] klg pgLx¿sf] ;3g a;f]af; ePsf] If]qdf tYofÍ ;+sng ul/g' cflbh:tf s'/fx¿tkm{ klg Wofg lbg' h?/L 5 . ;du|df eGg'kbf{ o:tf lx+;fn] dlxnfdfly rf}tkmL{ k|efj kf/]s} x'G5 . oBlk ltgnfO{ ldlxg ?kdf v'66ofpFbf ;fdflhs lx+;fsf] c;/ k|foh;f] dfgl;s k|s[ltsf] kg]{ u/]sf] b]lvPsf] 5 . ;fdflhs lx+;fsf sf/0f %( k|ltzt dlxnfx¿df dfgl;s k|efj k/]sf] tYofÍn] b]vfof] . To;kl5 zf/Ll/s / cfly{s c;/ kg]{ u/]sf] 5 . Psflt/ g]kfnL ;dfhsf] lkt[;QfTds ;+/rgf To;dfly klg ;fdflhs, ;f+:s[lts ?kdf ljifd / ljljw w/ftn ePsf]n] klg ;fdflhs lx+;fsf cGo :j?kx¿ klg klxrfg x'g afFsL 5g .
  • 66. 54 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 36gf g+ # -af]S;Lsf] cf/f]kdf s'6kL6_ kfj{tL -kl/jlt{t gfd_ clxn] d #% jif{sL ePF, d]/f] hGd bfË lhNnfdf ePsf] xf] . d kl/jf/sf] sflG5 5f]/L x'F  . 3/sf] cj:yf /fd|} lyof], d ;fgf] 5Fbf cfdfsf] d[To' eof] / a'jfn] csf]{ ljjfx ug'{ eof] . d]/f] 3/fo;L sfd 3fF; bfp/fdf ;do ljlt/xFbf !$ jif{sf] pd]/df efu]/ ljjfx u/F] . ljjfx u/]/ uP kl5 d]/f] dfOtL tyf lblbx¿ d]/f] 3/df cfpg / d;Fu af]Ng 5f8] . ul/a kl/jf/df ljjfx u/]/ uO{ eg]/ dfOtLn] cem} klg jf:tf ub}gg . ljjfx ePsf] @@ aif{ eof], d]/f] ! 5f]/L / # 5f]/ 5g . xfn >Ldfg dn]l;ofdf x'g'x'G5, >Ldfgn] dnfO{ slxn] klg g/fd|f] Jojxf/ ug'{ ePsf] 5}g . >Ldfg ljb]z uPkl5 d 5f]/f5f]/Lsf;fy 3/ rnfO /x]sL lyPF . Pslbg /ftL & ah]sf] ;dodf l5d]sL JolQmn] efph' Ps l5g tn emg'{xf]; elg dnfO{ af]nfP, 9f]sf vf]nL aflx/ cfpFbf t pgn] ;fydf cGo JolQmx¿nfO{ NofO{ cfPsf /x]5g . ;a}n] tF af]S;L xf]; xfd|f] a'xf/Ldfly af]S;L nufP/ a'xf/L lj/fdL ePsL 5 . of] af]S;LnfO{ s'6lk6 u/L ;a} ufpFn]n] oxfFaf6 lgsfNg' k5{ elg cGo JolQmx¿n] klg ddfly xftxfnL s'6lk6 ug{ yfn] . d}n] d af]S;L xf]Og, dnfO{ arfpg'xf]; eGbf klg ;a} /ldt] eP/ x]l//x] . ;a}n] Ps};fy s'6lk6 u/]sf] b]v]kl5 d]/f] 5f]/Ln] lsg o;/L gePsf] em'¶f cf/f]k nufO{ s'6lk6 ug'{ x'G5, o:tf] cdfgjLo Jojxf/ gug'{xf]; elg cg'/f]w ubf{ klg gdflg s'6lk6 ul//x] . kl5 Pshgf l5d]sL dlxnfsf] ;xof]udf pkrf/sf nflu c:ktfn nUof}F . kl5 rf}sLdf l/kf]6{ ug{ hfbf ufpFsf] s'/f ufpFdf ldnfpg' eGb} ufpFdf cfpg dfg]gg . nfdf] ;dob]lv cf]/]s g]kfnn] dlxnf clwsf/ If]qdf sfd ub}{ cfPsf] d}n] yfxf kfPsL lyPF . To;}n] ;xof]usf] nflu cf]/]s g]kfn cfP/ ;'/Iffjf;df a;]F . ;a} ufpFn]sf] cuf8L o;/L cfˆgf] a]OHht ePsf] s'/fn] dnfO{ ;Fw} dfgl;s tgfj eO/xGYof] . t/ cf]/]sdf cfP/ dgf]ljdz{ ;]jf kfPkl5 dnfO{ s]xL /fxt ePsf] 5 . cfkm'dfly ePsf] lx+;f tyf cGofosf nflu nl8lbg] cf]/]ssf] ;fy kfPkl5 dgdf s]xL cfzf knfP/ cfPsf] 5 . clxn] cf]/]ssf] ;fydf g} d'4f btf{ u/fpg ;kmn ePsf] 5' . ck/fwLx¿nfO{ s8f eGbf s8f sf/jfxL xf]; eGg] d]/f] OR5f 5 .
  • 67. 55 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 36gf g+ $ -afnljjfx_ d]/f] gfd ;l/gf -kl/jlt{t gfd_ xf] . d]/f] hGd l;/xf lhNnfdf ePsf] xf] . d 3/sf] $ hgf ;Gtfg dWo] h]7L 5f]/L xF' . d]/f] afNosfn ;fdfGo cj:yfdf g} laTof] . k9bf k9b} !& aif{sf] pd]/df d]/f] ljjfx a'jf cfdfsf] OR5fcg';f/ ;fdflhs k/Dk/f cg';f/ g} eof] . ljjfxkZrft>Ldfgsf] 3/df s]xL lbg dfq /fd|f] laTof] To;kl5 3/]n' lx+;f z'? eof] . ;fgf] pd]/ /fd|f];Fu 3/sf] sfd ug{ ghfGbf 3/ kl/jf/ ldn]/ ufnL unf}h ug]{, s'6lk6 ug]{ uy]{ . kl/jf/n] cfkm'x¿n] ufnLunf}h ug]{ / s'6lk6 u/]sf] s'/f ;dfhdf eG5] eg]/ sxLF hfg / s;};Fu klg af]Ng lbFb}gy] . 5/l5d]sdf s;};Fu af]Nbf dfq} klg >Ldfgn] z+sf u/]/ s'6LxfNy] . >Ldfg cfkm" lj/fdL 5', pkrf/ ub}{5', eGb} d;Fu zfl//Ls ;DjGw /fVb}gy] . t/ dnfO{ cK7of/f] nfUg] vfnsf Jojxf/x¿ eg] ;Fw} u/L/xGy] . oxL qmd # jif{ ;Dd rln/Xof] . b}lgs ?kdf o:tf] ePsf] lx+;f ;xg g;sL dfOtLdf cfP/ cfdf, j'jf;Fu cfˆgf] s'/fx¿ ;'gfP .dfOtLn] d]/f] Gofosf] nflu ;dfh;Fu u'xf/ dfUof] . ;dfhdf k6s k6s a;]/ 5nkmn klg eof] t/ ddfly x'g] lx+;f sd ePg . To;kZrft ca d >Ldfg;Fu ;Fu} a:g ;lSbg eg]/ ;DaGw ljR5]b ug]{ lg0f{o u/] . To;} ;dodf d]/f]>Ldfg lj/fdL ePkl5 pkrf/sf nflu ef/tsf] gofF lbNnL nluof] . pkrf/s} qmddf pgsf] lgwg eof] . otf ;;'/fn] eg] dnfO{ cbfntdf nu]/ ! lbgd};DaGw ljR5]b u/fP . To;sf] nflu # nfv gub lbP/ kmsfO{ km'nfO u/] .dnfO{ w]/} c+z lbg'k5{ eg]/ gofF lbNnLaf6 nf; gcfpFb} dl/;]s]sf] 5f]/fnfO{ lhpFb} 5 egL 5n u/L cbfntdf;DaGw ljR5]b u/fPsf /x]5g . >Ldfgsf] d[To'kl5 ;dfhsf dfG5]x¿n] w]/} nf~5gf nufp5g . pd]/ gk'Ub} >LdfgnfO{ vfO{, 3/ u/]/ vfg ;lsg eG5g . To:tf cf/f]ksf sf/0f dfOtL 3/df klg a:g ;lsg . To;kl5 cf]/]s g]kfnsf] pbok'/df /x]sf] cfjf; u[xdf a:g yfn] . cf]/]saf6 ;~rflnt l;=Pn=P sf]if{sf] cWoog k"/f u/] . clxn] d cfkm'h:t} afnljjfxsf sf/0f c?n] ;d:of ef]Ug gk/f]; eg]/ afnljjfx tyf bx]hlj?4sf] cleofgdf ;fd]n 5' . Ps cleoGtf eP/ ;lqmo ?kdf lxF8L/x]]sL 5' .
  • 68. 56 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf &=! anfTsf/ sfg"gL ?kd} anfTsf/ Ps lgs[i6 tyf h3Go ck/fw xf] . ;+ljwfgn] lx+;fd'Qm hLjg afFRg kfpg] clwsf/ ;'lglZrt u/]sf] 5 . oBlk xfd|f] ;dfhdf dlxnfsf] zl//, of}lgstf cem eGg'kbf{ ;du|df dlxnfnfO{ x]g{] lje]bsf/L b[li6sf]0f sfod} 5 . of] b[li6sf]0f kl/jf/, ;dfhb]lv /fhgLlts tx;Dd g} JofKt 5 . o:tf] b[li6sf]0f sfg"g lgdf{0f ug{] txb]lv sfof{Gjog ug{] tx;Dd JofKt /x]sf] sf/0f anfTsf/ h:tf] ;+j]bgzLn ?kn] x]g'{kg{] 36gfx¿ ;lhn} btf{ x'Fb}gg, e} xfNof] eg] klg cg';Gwfgdf uDeL/tf x'Gg . ;lx cg';Gwfg x'g g;Sbf Gofo kfpg ;xh x'Fb}g . ck/fwLx¿n] ;hfo kfpFb}gg . b08xLgtf km:6fPsf] 5 . o;n] ck/fw ug{] JolQmx¿sf] dgf]an a[l4 ug{ ;xof]u u/]sf] 5 . dlxnfx¿sf] nfdf] ;+3if{kZrft cbfntL k|lqmof s]lx ;xh ePsf] 5 . b'|t Gofo k|0ffnL cfTd;ft ul/Psf] 5 . t/ sfof{Gjog k|lqmof k|efjsf/L ePsf] 5}g . Gofo k|fKt ug{ ;xh 5}g . s]lx u/L Goflos k|lqmofaf6 Gofo k|fKt eP h:tf] b]lvPklg ;dfhdf anfTsf/ ePsf dlxnfx¿k|lt /x]sf] lje]bsf/L b[li6sf]0fsf sf/0f pgLx¿ ;dfh / 3/af6 lgsfnf h:tf] e} afFRg afWo kfl/OPsf 5g . anfTsf/ x'g'df k|efljtsf] s'g} bf]if xF'b}g . t/ kl/jf/ / ;dfhdf a;]/ p;n] cfˆgf] Gofosf] n8fO{ n8g] jftfj/0f ag]sf] 5}g . lkt[;QfTds ;fdflhs ;+/rgfdf anfTsf/ dlxnfnfO{ lgoGq0f ug]{ Pp6f dxTjk"0f{ xltof/ ag]sf] 5 . lkt[;Qfn] anfTsf/ h:tf ck/fwsf 36gfnfO{ OHhtsf] ljifo agfPsf] 5 . h;sf/0f kL8s / p;sf kl/jf/ ;dfhdf lgw{Ss eP/ h;/L a:g ;S5g . anfTsf/ k|efljtx¿ ;dfhdf lgw{Ss eP/ nfN5gf d'Qm hLjgofkg ug{ ;Sg] jftfj/0f ag]sf] 5}g . of] cj:yfsf] d'Vosf/s tTjsf] ?kdf km]l/ klg kl/jf/, ;dfh / /fHosf] ;a} tx / tKsfdf /x]sf JolQmx¿df /x]sf] lkQ[;QfTds ;f]Fr / ltgnfO{ alnof] agfpg k|of]u ul/g] xflgsf/s k/Dk/fut Jojxf/x¿ g} x'g . kl/R5]b &
  • 69. 57 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf &=@ anfTsf/ kL8ssf k|sf/ dlxnfx¿ h'g ;dfhdf a;f]af; u5{g ToxL ;dfhsf JolQmx¿af6 a9L anfTsf/ ePsf 5g . ;a}eGbf a9L ^$ k|ltzt -(@ hgf_ dlxnf l5d]sLaf6, !# k|ltzt -!* hgf_ ;fyLaf6, !) k|ltzt -!$ hgf_ cfkm'n] cfTdLo 7fg]sf ;fyLaf6, & k|ltzt -!) hgf_ kl/jf/sf ;b:ox¿ h:t} cfˆg} afa', sfsfaf6 dlxnf tyf aflnsfx¿ anfTs[t ePsf 5g . o;}u/L # k|ltzt -$ hgf_ ;]jfk|bfos ;+:yfsf sd{rf/Lx¿af6, @ k|ltzt -# hgf_ lzIfs / ! k|ltzt -@ hgf_ sfg"gL Pj+ ;fdflhs k/Dk/fcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt ;/x ;Fu} a;]sf ;fyLaf6 anfTs[t ePsf] tYofÍ k|fKt ePsf] 5 . rf6{ g+= @(= anfTsf/ k|efljt dlxnfsf] kL8s;Fusf] ;DaGw &=# anfTsf/ k|efljtsf] pd]/ dlxnfx¿ hltsdpd]/sf x'G5g Tolt g} pgLx¿ anfTsf/sf] hf]lvddf /xg] ;Defjgf a9L /x]sf] o; jif{sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . x'g t ;a} pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ dfly anfTsf/ ePsf] kfOG5 . t/ klg !^ jif{d'lgsf $* k|ltzt -^( hgf_ aflnsf a9L anfTsf/af6 k|efljt ePsf 5g . !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf #$ k|ltzt -$( hgf_, @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf ( k|ltzt -!# hgf_, #^–$% tyf $^ jif{eGbf dfly pd]/ ;d"xsf $–$ k|ltzt -^, ^ hgf_ dlxnfx¿ anfTsf/af6 k|efljt ePsf 5g .
  • 70. 58 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= #)= anfTsf/ k|efljt dlxnfx¿sf] pd]/sf cfwf/df lx+;fsf kl/0ffdx¿ &=$ anfTsf/af6 k|efljtsf] z}lIfs cj:yf anfTsf/af6 k|efljt dlxnfx¿sf] z}lIfs:t/af/] ljZn]if0f ubf{ lg/If/ dlxnfx¿sf] t'ngfdf ;fIf/ dlxnf g} anfTsf/af6 a9L k|efljt x'g] u/]sf] kfOPsf] 5 . o;jif{ k|fKt tYofÍsf cfwf/df @# k|ltzt lg/If/ -!^ hgf_ / *$ k|ltzt -!@) hgf_ ;fIf/ dlxnfdfly anfTsf/sf 36gf ePsf] kfOof] -rf6{ g+ #!_ . o;}u/L dlxnfsf] z}lIfs cj:yf x]bf{ &@ k|ltzt -** hgf_ cfwf/e"t tx cWoog u/]sf, @% k|ltzt -#) hgf_ dfWolds tx;Ddsf] cWoog u/]sftyf # k|ltzt -$ hgf_ :gfts tx;Dd cWoog u/]sf dlxnfdfly anfTsf/ ePsf] kfOof] .
  • 71. 59 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= #!= anfTsf/ k|efljtdlxnfsf] ;fIf/tfsf] cj:yf rf6{ g+= #@= anfTsf/ k|efljtdlxnfsf] z}lIfscj:yf
  • 72. 60 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf &=% k|efljtsf] hft÷hfltotf anfTsf/af6 k|efljt dlxnfx¿dWo] ;a}eGbf a9L @@ k|ltzt -#! hgf_ kxf8] a|fXd0f÷If]qL dlxnf /x]sf 5g . o:f}u/L @) k|ltzt -@* hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, !^ k|ltzt -@# hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt, !# k|ltzt -!* hgf_ t/fO{ blnt, !) k|ltzt -!$ hgf_ t/fO{ u}/blnt, ( k|ltzt -!# hgf_ t/fO{ a|fXd0f÷If]qL, * k|ltzt -!! hgf_ kxf8] blnt, # k|ltzt -$ hgf_ d'lZnd / ! k|ltzt hftLo klxrfg gv'n]sf dlxnf tyf aflnsf anfTsf/af6 k|efljt ePsf 5g . rf6{ g+= ##= hft÷hfftLo cfwf/df dlxnfdflyePsf] ;fdflhs lx+;fcj:yf
  • 73. 61 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf &=^ k|efljtsf] k]zf anfTsf/af6 k|efljt ePsf dlxnfdWo] a9L !^ jif{d'lgsf afnaflnsf / k9b} u/]sf pd]/ ;d"xsf a9L /x]sf 5g . $@ k|ltzt -^) hgf_ dlxnf tyf aflnsfdf anfTsf/sf 36gf a9L ePsf] 5 -rf6{ g+=@#_ . To;}u/L @& k|ltzt -#* hgf_ 3/fo;L sfddf ;+nUg /x]sf, !& k|ltzt -@% hgf_ s[lif k]zfdf ;+nUg /x]sf, ( k|ltzt -!# hgf_ b}lgs Hofnf dhb'/L u/L hLljsf]kfh{g ul//x]sf, @ k|ltzt -# hgf_ hflu/ vf]Hb} u/]sf, !–! k|ltzt u}/;/sf/L ;]jfdf sfo{/t, cfˆg} Joj;fo ;~rfng u/]sf tyf lghL If]qdf sfo{/t dlxnfdfly anfTsf/sf 36gf ePsf] 5 . rf6{ g+= #$= k|efljtsf] k]zf / anfTsf/sf 36gfx¿sf] cj:yf
  • 74. 62 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ljZn]if0f dlxnf lx+;fsf] Ps vt/gfs c:qsf] ?kdf anfTsf/nfO{ lng] ul/G5 . g]kfnL ;dfhdf cem dlxnfsf] of}lgstf, kljqtf, rfl/lqs c;nkg, dlxnfsf] kl/jf/sf] OHht / k|lti7f;Fu ufF;]/ anfTsf/nfO{ a'emg] ul/G5 . anfTsf/ h:tf] lx+;fTds sfo{n] dlxnf jf aflnsfsf] zl//nfO{ j:t' jf ;fdfg a/fa/ 7fg]/ To;sf] ef]u ug]{ dfq} x}g To;dfkm{t dlxnfsf] k"/} 3/kl/jf/ / pm afFr]sf] ;dfhnfO{ ;d]t Wj:t kfg]{;Ddsf] ;fdYo{ /fV5 . cf]/]s g]kfnsf] tYofÍdf ;+slnt 36gfx¿n] lgof]lht ?kdf aflnsf jf dlxnfsf] hLjg Wj:t kfg{ jf kfl/jfl/s OHht / k|lti7fdf cfqmd0f ug]{ x]t'n] anfTsf/ ul/G5g eGg] cfwf/ lbFb}g . oBlk aflnsf tyf dlxnfnfO{ pkef]Uo a:t'sf] ?kdf ef]Ug] k|j[lQnfO{ eg] phfu/ u/]sf] 5 . Ps jif{df !^ jif{d'lgsf $* k|ltzt aflnsfx¿ a9L anfTsf/af6 k|efljt ePsf 5g . ^$ k|ltztanfTsf/sf 36gfdf l5d]sL/ & k|ltzt kl/jf/sf ;b:o g} ;+nUg ePsf 5g . oBlk o:tf 36gfx¿df k|efljtnfO{ eGbf kL8snfO{ pknAw x'g] ;+/If0f jf ;xh dfkmLn] kl/jf/sf] OHht, dlxnfsf] rfl/lqs c;nkg / kljqtfsf] cf8df 9fs5f]k ug]{ ul/Psf] klg v'n:t kf5{ . o:tf anfTsf/sf 36gf s'g}klg ;do s'g}klg :yfgdf x'g] u/]sf] 5 . o; jif{ k|fKt tYof+ssf cfwf/df #! k|ltzt anfTsf/sf 36gf lbpF;f], @( k|ltzt 36gf ;fFem, @$ k|ltzt /ftL / !% k|ltzt laxfgsf] ;dodf ePsf] lyof] . To;n] dlxnfdfly zf/Ll/s, dfgl;snufotsf ;a}vfnsf c;/x¿ b]vf k/]sf] klg tYon] b]vfof] . t/ o:tf 36gfx¿df k|efljtdfly k/]sf] c;/k|lt Wofg sd lbg] / ck/fwLnfO{ Goflos k|lqmofdf n}hfgs} nflu a9L k|oTg ug'{ k/]sf] 5 . To;}n] o:tf 36gfaf6 kg{ hfg] c;/x¿;Fu k|efljt cfkm} h'Wg' kl//x]sf] 5 . To:tf] c;/x¿ b]vf kbf{ sltko cj:yfdf k|efljtnfO{ g} cg]s nf~5gf nufpg] / dfgl;s /f]uL s/f/ lbg] klg ul/G5 .
  • 75. 63 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 36gf g+ % -;fd'lxs anfTsf/_ #% aifL{o led s'df/L -kl/jlt{t gfd_ sf] ljjfxkl5 ;f;'n] w]/} b'Mv lbg yflng . kftnf] Hofg ePsf] sf/0f aRrf x'Fb}g eg]/ /ftlbg ufnLunf}h tyf oftgf lblGyg . 3/df /ftlbg emu8f eO{/x]sf] x'gfn] >Ldfgn] pgnfO{ lnP/ sf7df8fF} uP / ToxLF sdfpg yfn] . % aif{ ;Dddf ToxfF a:bf >Ldfg—>LdtLsf] lardf w]/} /fd|f] ;DaGw lyof] . eLd s'df/Ln] @ hgf 5f]/f hGdfOg . 3/df >LdtL / 5f]/f 5f]8L pgsf] >Ldfg ljb]z uP . ;f;'n] km]/L lx+;f ug{ ;'? ug{ yflng . 5f]/fnfO{ gfgfy/L s'/f nufO{ t]/f] >LdtL rl/qlxg xf] eGb} cf/f]k nufP/ ;'gfP kl5 >Ldfgn] klg lab]zaf6 ufnL–unf}h ug{ yfn] . To;kl5 pgL 3/ 5f8]/ cnUu} 8]/fdf a:g yflng . @ jif{;Dd >Ldfgn] k};f k7fPg . sf]7f ef8f ltg{ ufx|f] eof] . >Ldfg;Fu k};f dfUbf æd}n] tF;Fu ;DaGw ljR5]b ul/;s]sf] 5'Æ eGg yfn] . To;kl5 cfkm} s]xL u5'{ eGg] cfTdljZjf;n] ;fgf] df};dL Joj;fo z'? ul/g . slxn] c08f, slxn] df5f, kmnkm'n, t/sf/Lsf] Aofkf/ ub}{ vr{ 6fl/g . /ftLxf]6ndf vfgf vfPkl5 k]6 b'Vg yfNof] . cf}ifwL lsGg k;nlt/ hfg] qmddf :sf/lkof] uf8L lnP/ a;]sf $ hgfsf] ;d'xn] pgnfO{ ha/h:tL af]s]/ uf8Ldf a;fP/ b|'tultdf uf8L x'Olsof] . pgn] h] eg]klg h;f] u/]klg uf8Ldf kfn}kfnf] anfTsf/ ub}{ hÎnlt/ nluof] . uf8L c;dfGo ?kdf xlNnb} u'8]sf] k'ln;n] b]v]kl5 /f]Sg nufof] . k|efljtn] hf]8n] /f]O{s/fO{ u/]kl5 / uf8Ldf ;a}hgf gUg cj:yfdf e]6]kl5 / k|x/Ln] uf8L;lxt ;a}nfO{ lgoGq0fdf lnof] . k|efljtsf] d]l8sn r]shfFr u/fOof] . To;kl5 pgnfO{ cf]/]s g]kfnsf] ;'/Iffaf;df k7fOof] . kL8sx¿dfly d'2f btf{ u/fO{ pgLx¿ y'gfdf /x]sf 5g .
  • 76. 64 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 36gf g+ ^ -anfTsf/_ d]/f] gfd ;l/tf -kl/jlt{t gfd_ xf] . d]/f] 3/sf] # hgf ;GtfgdWo] dfOnL 5f]/L x'F. d ;fg} 5Fbf a'jfsf] d[To' eof] . cfdfn] sfg ;'Gg' x'Gg . af]Nbf cfjfh cfpb}g . cfFvfklg b]Vg' x'Gg . xfd|f] cfly{s ca:yf Psbd sdhf]/ 5 . 3/df lhDd]jf/L lgefpg] 7'nf] dfG5] gePsf] x'Fbf xfdLx¿nfO{ b}lgs vfg nfpg ;d:of x'g yfNof] . cfdf sdhf]/ ePsf] sf/0f s]xLug{ ;Sg 'x'GgYof] . 7'nf] xF'b} uPkl5 dnfO{ k9g dg nfUof] cfly{s cj:yf sdhf]/ ePsf sf/0f c?sf] 3/df sfd gu/];Dd k9g gkfOg] ePkl5 l5d]sLsf] 3/df 3/]n' sfd ug]{ / pgn] dnfO{ k9fO lbg] ;t{df sfd ug{ yfnF] . ;'?df t /fd|} lyof] . 3/sf] sfduyF]{ / k9g klg hfGyF] . s]xL ;dokl5 3/ dflnsn] dnfO{ g/fd|f] Aoaxf/ ug{ ;'? u¥of] . d]/f z/L/sf c+ux¿ 5'g], a]n'sf d ;'Tg] 7fpFdf t]n lnP/ cfpg] clg cfˆgf] zl// dfln; ug{ nufpg] ug{ yfNof] . cfˆgf] lk;fa km]g]{ dfln; ug{ nufpg] uYof]{ . df]jfOndf g/fd|f] g/fd|f] lel8of] b]vfpYof] . d}n] x]lb{g eGbf ha/h:tL x]g{ nufpYof] . d}n] gfO{ eGbfeGb} klg ha/h:tL ug]{ uYof{] . dnfO{ ufx|f] x'GYof] . d s/fpy], ?Gy] . t/ 3/ dflnsn] ha/h:tL ul//xYof] . s;}nfO{ geGg' eGb} wDSofpYof] . k6s k6s o:tf] g/fd|f] Jojxf/n] d ToxfF a:g} g;Sg] eP . 3/ kms]{ . 3/df uP/ æcj d ToxfF hflbgÆ eg] . lbbLx¿n] d]/f] 7fpFdf a}lgnfO{ k7fpg' eof] . alxgLnfO{ klg dnfO{ h:t} Joaxf/ ePkl5 ;xg g;s]/ 3/df cfOg . xfdL lbbLalxgLn] cfkm'dfly ePsf] g/fd|f] Jojxf/sf] ;a} s'/f kl/jf/df /fVofF} . dfdfx¿n] of] ck/fw xf] ph'/L ug'{ k5{ elg sfg"gL ;xof]usf] nlu cf]/]s g]kfndf cfof}F / clxn] d'2f btf{ u/]sf 5f}F .
  • 77. 65 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b * *=! of}lgs lx+;f ljZjdf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] :j?kx¿dWo] of}lgs lx+;f Jofks 5 . of}lgs lx+;f Ps hl6n / r'gf}tLk"0f{ ljifosf] ?kdf b]vfkl/ /x]sf] 5 . o;n] dlxnfsf] zf/Ll/s, dfgl;s, dgf];fdflhs :jf:Yodf gsf/fTds / uDeL/ c;/ kfb{5 . ;+;f/e/ sDtLdf tLg hgfdWo] Ps dlxnfn] lrg]sf] JolQmaf6 cfˆgf] hLjgdf of}g lx+;f ef]usf x'G5g eGg] tYo aflx/ cfO;s]sf] 5 . #% k|ltzt dlxnfn] zf/Ll/s of of}glx+;f ef]u]sf x'G5g .! g]kfndf ^^ k|ltzt dlxnfn] cfk"mdfly ePsf] zf/Ll/s tyf of}lgs lx+;flj?4 ph'/L tyf ;xof]usf] vf]hL ug]{ ub}{gg . #$ k|ltzt dlxnfn] kltaf6} of}lgs lx+;f ef]u]sf x'G5g .@ klt of cfTdLo ;fyLaf6 x'g] zf/Ll/s lx+;f JofKt ePsf] b]zdWo] g]kfn !$ cf}+ :yfgdf k5{ .# lrghfg / glhssf ljZjf; u/]sf JolQmx¿ g} ljz]if ul/ of}g lx+;fsf 36gfsf kL8sx¿ x'g] u/]sf 5g . o;y{ o:tf 36gfx¿ ph'/L jf k|sfzdf sd} dfqfdf cfpg] ub{5g . o; jif{ k|fKt tYof+scg';f/ dlxnfdfly ePsf] lx+;fdWo] $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf] 5 . *=@= k|efljtsf] pd]/ / of}lgs lx+;f o;jif{ hDdf $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf 36gf clen]vLs/0f ePsf 5g . h;dWo] ;a}eGbf a9L !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf #! k|ltzt -!( hgf_ dlxnf of}lgs lx+;faf6 k|efljt 5g . o;}u/L @& k|ltzt -!& hgf_ @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf / !) k|ltzt -^ hgf_ #^–$% jif{ pd]/ ;d"xsf tyf # k|ltzt -@ hgf_ $^ jif{b]lv dflysf dlxnfdf of}lgs lx+;f ePsf 5g . o;}u/L !^ jif{eGbf sd pd]/sf aflnsf tyf lszf]/Lx¿df @( k|ltzt -!* hgf_ of}lgs lx+;f ePsf] clen]v ul/Psf] 5 . ! https://www.unwomen.org/en/what-we-do/ending-violence-against-women/facts-and-figures @ g]kfn :jf:Yo hg;f+lVos ;j]{If0f @)!^ cg';f/ # ljZj a}+s
  • 78. 66 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= #%= pd]/sf cfwf/df dlxnfdfly ePsf] of}lgs lx+;fsf] cj:yf *=# of}lgs lx+;fsf kL8ssf k|sf/ o; jif{sf] tYofÍsf] cfwf/df cfˆg} l5d]sLx¿af6 dlxnfx¿ a9L dfqfdf dlxnf of}lgs lx+;fdf k/]sf] kfOPsf] 5 . #& k|ltzt -@# hgf_ dlxnf l5d]sLaf6, #! k|ltzt -!( hgf_ k|]dLaf6, !) k|ltzt -^ hgf_ lzIfsaf6, ^–^ k|ltzt -$, $ hgf_ sfg"gL Pj+ ;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ljjflxt ;/x ;+u} a;]sf ;fyL tyf ;]jf k|bfos ;+:yfaf6, %–% k|ltzt -#, # hgf_ kl/jf/sf ;b:o tyf ;fyLaf6 dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
  • 79. 67 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= #^= of}lgs lx+;faf6 k|efljtx¿sf] kL8s;Fusf] ;DaGw *=$ k|efljtsf] z}lIfs of]Uotf of}lgs lx+;faf6 k|efljt dlxnfsf] z}lIfs cj:yf ljZn]if0f ubf{ *( k|ltzt -%% hgf_ ;fIf/ / !!k|ltzt -& hgf_ lg/If/ dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . ;fIf/ dlxnfdWo] %! k|ltzt -@* hgf_ cfwf/e"t lzIff cWoog u/]sf, #! k|ltzt -!& hgf_ dfWolds lzIff cWoog u/]sf, !^ k|ltzt -( hgf_ :gfts tx cWoog u/]sf, @k|ltzt -! hgf_ :gftsf]Q/ tx cWoog u/]sf dlxnfx¿dfly of}lgs lx+;fsf 36gf ePsf] kfOPsf] 5 . rf6{ g++= #&= k|efljtx¿ sf] z}lIfs cj:yf
  • 80. 68 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+= #*= of}lgs lx+;f / k|efltsf] ;fIf/tfsf] cj:yf *=% k|efljtsf] hft÷hfltotf of}lgs lx+;faf6 k|efljt dlxnfdWo] ;a}eGbf a9L @$ k|ltzt -!% hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnf k|efljt /x]sf] o; jif{sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . @! k|ltzt -!# hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, !^–!^ k|ltzt kxf8] / t/fO{ a|fXd0f÷If]qL dlxnfx¿ lx+;faf6 k|efljt ePsf 5g . o;}u/L * k|ltzt -% hgf_ t/fO{ blnt, ^ k|ltzt -$ hgf_ kxf8] blnt, % k|ltzt -# hgf_ t/fO{ u}/blnt / # k|ltzt -@ hgf_ hftLo klxrfg gv'n]sf dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 .
  • 81. 69 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+= #(= k|efljtsf] hft÷hfltotf / of}lgs lx+;f *=^ k|efljtsf] k]zf of}lgs lx+;faf6 k|efljt /x]sf dlxnfsf] k]zfsf cfwf/df @& k|ltzt -!& hgf_ ljBfnodf k9b} u/]sf 5fqf k|efljt ePsf 5g . @! k|ltzt -!# hgf_ 3/fo;L sfddf ;+nUg, !( k|ltzt -!@ hgf_ s[lif tyf kz'kfng ug]{, !# k|ltzt -* hgf_ u}/;/sf/L ;+:yfdf sfo{/t, !) k|ltzt -^ hgf_ b}lgs Hofnf dhb'/L ug]{, ^ k|ltzt -$ hgf_ ;fdfGo Jofkf/ Joj;fodf ;+nUg, # k|ltzt -@ hgf_ ;/sf/L ;]jfdf sfo{/t dlxnfdfly of}lgs lx+;f ePsf] kfOof] .
  • 82. 70 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= $)= k|efljtsf] k]zf / of}lgs lx+;fsf] kl/0ffd *=& k|efljtnfO{ k/]sf c;/ of}lgs lx+;faf6 k|efljtdf ;a}eGbf a9L dfgl;s c;/ k/]sf] kfOPsf] 5 . ;a}eGbf a9L $) k|ltzt -@% hgf_ dlxnfdf dfgl;s c;/, #@ k|ltzt -@) hgf_ dlxnfdf zf/Ll/s c;/, @ k|ltzt -! hgf_ dlxnfdf ;fdflhs c;/ tyf @^ k|ltzt -!^ hgf_ df of}lgs lx+;fsf sf/0f ;a}vfn] c;/ k/]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . dlxnfdf kg{] c;/sf] k|ltztdf s]xL km/s ePtfklg of}lgs lx+;fsf sf/0f dlxnfsf] hLjgdf nfdf] ;do;Dd dfgl;s c;/ kg{] u/]sf] cWoogn] b]vfPsf] 5 .
  • 83. 71 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= $!= of}lgs lx+;faf6 k|efljtnfO{ k/]sf c;/ ljZn]if0f lkt[;QfTds ;dfhdf dlxnfdfly clwstd x'g] csf]{ lx+;f xf], of}g lx+;f . Ps jif{sf] cjlwdf cf]/]s g]kfnsf] ;Dks{ / kx'Frdf /x]sf lx+;f kLl8tdWo] $=&) k|ltzt -^@ hgf_ dlxnfx¿ of}g lx+;faf6 k|efljt ePsf 5g . h;dWo] ;a}eGbf a9L !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf #! k|ltzt -!( hgf_ cyf{t zfl//Ls Pj+ h}ljs ?kdf tGb'?:t, cfsif{s / pTkfbgzLn pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ of}g lx+;faf6 a9L dfqfdf k|efljt eP . To;sf] dtna cGo pd]/ ;d"xsf dlxnfdfly of}g lx+;f ePg jf x'Fb}g eGg] kSs} xf]Og . lsgsL !^ jif{eGbf sd pd]/sf aflnsf tyf lszf]/Lx¿df @( k|ltzt -!* hgf_, @& k|ltzt -!& hgf_ @^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf / !) k|ltzt -^ hgf_ #^–$% jif{ pd]/ ;d"xsf tyf # k|ltzt -@ hgf_ $^ jif{b]lv dflysf dlxnfx¿n] klg of}lgs lx+;f v]k] . o; tYofÍn] b]vfof], dlxnfx¿ rfx] tL aflnsfs} ?kdf x'g jf jo:ss} ?kdf x'g of}ghGo lx+;fsf]
  • 84. 72 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf lzsf/ ag]s} x'G5g . ;a}eGbf a9L ;Dks{df /xg] JolQmx¿af6} a9Lh;f] o:tf of}ghGo lx+;f x'g] u/]sf] tYon] k'i6ofpF5 . h:t}M l5d]sL, k|]dL, lzIfs, kl/jf/sf ;b:o Pj+ ;fyLx¿n] dlxnfdfly of}lgs lx+;f ug]{ u5{g . clen]vLs/0fdf cfkm"dfly of}g lx+;f ePsf] hgfpF lbg]x¿df ;fIf/ dlxnfx¿ h;n] cfwf/ e"t lzIff xfl;n u/]sf 5g, sf] afx"No /x]sf] 5 . o:tf of}g lx+;fdf al9h;f] ljBfno k9b} u/]sf lszf]/L jf aflnsfx¿ To;kl5 3/]n' sfd ug]{ dlxnfnufot kg]{ u/]sf] tYofÍ ;+sng ePsf] 5 . o;n] clwsf+z aflnsfx¿ dfgl;s / zfl//Ls tj/df kl/kSs geOsg} of}g lx+;faf6 k|efljt eO/x]sf] oyfy{ atfpF5 . dfgl;s / zfl//Ls ?kdf kl/kSs aGg afFsL /x]s} pd]/b]lv of}g lx+;fdf kfl/Pkl5sf] lszf]/L jf aflnsfsf] ;du| ljsf;df gsf/fTds c;/ kg]{ u5{ . ljz]if u/]/ pgLx?df kg]{ dfgl;s c;/n] pgLx¿sf] dfgl;s :jf:Yo / af}l4s ljsf;df ;d]t g/fd|f] c;/ kfg]{ ub{5 . 36gf g+ & -of}lgs lx+;f_ Uff]df -kl/jlt{t gfd_ clxn] !@ jif{sL eOg . pgLsIff ^ df k9b}l5g . pgL / pgsf % hgf c? ;fyLx¿ & / * sIffdf cWog/t 5g . Ps aif{b]lv ;a} ljBfyL{x¿ ul0ft laifo k9fpFb} cfPsf cfˆg} lzIfsaf6 laleGg vfn] of}g zf]if0fsf] lzsf/ x'Fb} cfO/x]sf 5g . uf]df / pgsf ;fyLx¿sfcg';f/ lt lzIfsn] pgLx¿n] NofPsf] Vffhf vfO{lbg], pgLx¿sf] glhs cfpg vf]Hg], leqL j:q tfGg]], 9f8df ;'D;'Dofpg], ltdLx¿sf] ca ljjfx ug]{ ;do eof] eGb} lh:sfpg], ltdLx¿ dlxgfjf/L ePsf] eGb} emf]nfdf x]g]{ / emf]nfdf /x]sf] Kof8 ;a}nfO{ b]vfOlbg] h:tf Jojxf/ tyf lqmofsnfk ub}{ cfPsf lyP . To:tf] cj:yfdf s] ug]{, cfkm'dfly ePsf] b"Jo{jxf/ s;nfO{ eGg]af/]df pgLx? cndndf lyP . csf]{lt/ lzIfsn] olb ltdLx¿n] o:tf] s'/f ljBfnosf lzIfs / kl/jf/ s;};Fu eGf]df PSn} e]6bf h] klgug{ ;Sg] wDsL lbPsf] sf/0fn] pgLx¿n] 8/fPsf lyP . oxL ;dodf Pslbg cf]/]s g]kfnn] pgLx¿sf] ljBfnodf of}g lx+;f ;DaGwL cled'vLs/0f sfo{qmd
  • 85. 73 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ;~rfng u/]sf] lyof] . pgLx¿sf ;a} ;fyLx¿ To; sfo{qmddf ;xefuL x'g] df}sf kfPsf lyP . o;/L ;xefuL xF'bfsf] qmddf pgLx¿n] cfkm'dfly ePsf] b"Jo{jxf/ n'sfP/ /fVg x'Fb}g, o;df k|efljtsf] uNtL 5}g eGg] s'/f a'em] . pgLx¿dfly hj/h:tL b"Jo{jxf/ ug]{sf] uNtL xf] eGg] :ki6 eO;s]kl5 pgLx¿n] cfkm"dfly ePsf] To:tf] zf]if0faf/] s'/f eGg] c7f]6 u/]/ aflx/ NofPsflyP . sfo{qmdkZrft pgLx¿nfO{ k/fdz{ ;]jf pknAw u/fOPsf] lyof] . To;kl5 pgLx¿n] cfkm'dfly ePsf] b"Jo{jxf/af/]df ljBfno tyf kl/jf/;Fu klg s'/f u/]sf lyP . ljBfnon] kL8s lzIfs;Fu 5nkmn u/L Ps k6s cfkm'nfO{ ;'wfg]{ df}sflbg] / k'gM o:tf Jojxf/ bf]xf]l/Pdf sf/jfxLsf] k|lqmofdfhfg] ;xdlt u/]sf] lyof] . To;kl5 lzIfsn] g/fd|f] Jojxf/ gu/]sf] / lzIfssf] Jojxf/df ;'wf/ cfPsf] k|efljt ljBfyL{x¿;F+usf] kmnf]ckaf6 hfgsf/Ldf cfPsf] lyof] . 36gf g+ * -of}lgs lx+;f_ d]/f] aGbgf -kl/jlt{t gfd_ xf] . clxn] d !& jif{sL ePF . xfn d / d]/f] lbbL ;Fu} cWoog/t 5fF} . d}n] !@ sIff /fd|f];Fu pQL0f{ u/]/ a;]sf] 5' . xfdL a;]sf] glhs d]/f] 7'nf] afafsf] 5f]/fx¿ klg a:5g . bfbfx¿ / xfd|f] ;DaGw /fd|f] lyof] . bfbfx¿ xfd|f]df cfpg] / xfdL bfbfx¿sf]df hfg], /dfO{nf] ug]{ uYof}{ . Ps lbgbfbfx¿ xfd|f] sf]7fdf cfpg' eof] . ;a} ;Fu} a;L vfgf vfof}F . b'O{hgf bfbf sfd 5 eg]/ hfg'eof] . Ps hgf bfbf d;Fu sf]7fdf a:g'eof] . dnfO{ PSsf;L æcfpd;Fu ;'tÆ eGof]] . p;n] ha/h:tL d]/f] ;+j]bgzLn c+ux¿df 5'g yfNof] . d 8/n] cflQPF . /f]PF, s/fPF . t/ p;n] ha/h:tL ul//Xof] . d}n] of] s'/f d]/f] lbbL / c? bfbfx¿nfO{ eg] . t/ s;}n] d]/f] egfOdf ljZjf; u/]gg . s]xL ;dokl5 km]/L Pslbg lbbL / d bfbfx¿sf]df uPsf lyof}F . ;fFem kl/;s]sf] x'gfn] xfdL
  • 86. 74 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ToxLF a:g] s'/f eof] . bfbfsf] sf]7fdf @ j6f dfq a]8 lyof] . Pp6f j]8df lbbLx¿ / csf]{df d / bfbfnfO{ ;'t eGg' eof] . d}n] dflgg . t/ klg jfWo eP/ ;'Tf]F . /ftsf] !!÷!@ slt ah]sf] lyof] xf]nf . p;n] cfˆgf] xft d]/f] 5ftLdf /fVof] / ha/h:tL htftt} ;dfpg yfNof] . d s]xL af]Ng ;lsg . o; 36gfkl5 dnfO{ dfgl;s tgfj eof] . d lj/fdL ePF . d]/f] z/L/df b]ptf cfPh:tf] x'g] . ;a}nfO{ vfOlbG5' eGg], bfx|f ls6g], ?g], s/fpg], z/L/ ;a} a6f/Lg], xf]; gx'g] h:tf] Jojxf/ ug{ yfn]5' . dnfO{ w]/} rf]l6 c:ktfn nluof] . wfdLsf]df km'Sg nluof] . t/ dnfO{ ;Grf] ePg . 3/ kl/jf/ / l5d]sLn] o;sf] ;DaGw 5 eGb} d dfly g} z+sf ug{ yfn] . slxn]sfxLF Tof] bfbf d]/f] 3/df cfpFbf km]/L d;Fu ;'t d tnfO{ ;Grf] agfOlbG5' eGYof] . d emg 8/fpFy]F . oxL 36gfn] ubf{ d ca d5'{ . afFr]/ s]xLsfd 5}g eGg] ;f]rdf k'u]sf] lyPF . xfd|f] 3/sf] glhs cf]/]s g]kfndf sfd ug]{ Pshgf lbbL;Fu d]/f] e]6 eof] pxf;Fu cfˆgf ;a} s'/f eg]F . pxfF dgf]ljdz{stf{ x'g'x'Fbf] /x]5 . pxfF;Fu dgf]ljdz{ ul/;s]kZrft clxn] cfkm'df cfTdljZjf; a9]sf] 5 . o; 36gfdf d]/f] s]xL bf]if 5}g eGg] a'em]kl5 clxn] d sn]h hfG5' . 3/sf] ;a} sfd u5'{ . dnfO{ ;Grf] ePsf] b]v]/ 3/kl/jf/ ;a} v'zL 5g . d klg clxn] v'zL 5' . cfkm'dfly ePsf] 36gf kl/jf/sf ;b:onfO{ elg;s]kl5 kL8snfO{ /fv]/ 5nkmn ul/of] . kl/jf/leqs} dfG5] xf], Psk6snfO{ dfkmL lbG5f}F . cfufdL lbgdf o:tf] Jojxf/ bf]xf]¥ofPdf k|x/Ldf hfg] wDsL lbOof] . To;kl5 clxn];Dd p;n] o:tf] Jojxf/ bf]xf]¥ofPsf] 5}g .
  • 87. 75 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b ( ( xTof (=! xTofsf] cj:yf dlxnfdfly x'g]] lx+;f dWo] xTofsf 36gfx¿ a9bf] qmddf l/kf]l6Ë eO{/x]sf] 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fnfO{ clxn] klg kl/jf/ tyf ;dfhn] ;fdfGo cj:yfdf :jLsf/ ub{5 . h;sf] kl/0ffd dlxnfx¿n] cfˆgf] hLjg u'dfO/x]sf 5g . r/d zfl//Ls tyf dfgl;s lx+;fkZrft To:tf 36gfx¿ aflx/ cfpg] 8/sf sf/0f kL8sn] dlxnfsf] xTof ug]{ u/]sf w]/} 36gfx¿ 5g . >Ldfg tyf kl/jf/sf ;b:oaf6 xTof ePsf 36gfx¿sf] ljZn]if0f ug{] xf] eg], sltko 36gfx¿ 3/]n' lx+;fsf] ph'/L eP/ d]nldnfk ePsf, kL8sn] eljiodf o:tf 36gf gbf]xf]¥ofpg] k|lta4tf u/]sf / dlxnfx¿n] klg Pslbg cfˆgf] >Ldfg tyf kl/jf/sf ;b:o ;'w|g] cfzf u/]sf] cj:yfdf x'g] u/]sf] kfOG5 . o;n] s] b]vfpF5 eg], olb s'g} klg lx+;fsf 36gfx¿df z"Go ;xgzLntf sfod ug{ ;s]df, / kL8sn] ug{] ck/fwsf] z'?df g} ph'/L ug{ ;Sg] jftfj/0f ag]df dlxnfx¿n] lagf sf/0f Hofg u'dfpg'kg{] 5}g . Rff6{ g+= $@= xTof / xTof k|of;sf 36gf k|ltztdf
  • 88. 76 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= $#= xTof ePsf dlxnfsf] pd]/ ;d"x (=@ k|efljtsf] pd]/ / xTof lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] pd]/sf cfwf/df ljZn]if0f ubf{ !& jif{ pd]/b]lv @% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfsf] $) k|ltzt -$ hgf_ xTof a9L ePsf] kfOPsf] 5 . @^ b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf, #^ b]lv $% jif{sf / !^ jif{d'lgsf @)–@) k|ltzt -@, @, @ hgf_ dlxnf tyf aflnsfx¿sf] xTof ePsf] 5 .
  • 89. 77 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf (=# xTof / kL8ssf] k|sf/ dlxnfsf] xTofdf ;+nUg kL8sx¿df ljz]ifu/L kl/jf/sf ;b:osf] ;+nUgtf g} a9L /x]sf] kfOG5 . %) k|ltzt -% hgf_ dlxnfsf] xTof kl/jf/sf ;b:oaf6 ePsf] 5 eg] $) k|ltzt -$ hgf_ l5d]sLaf6, !) k|ltzt -! hgf_ sfg"gL tyf ;fdflhs /Lltl/jfhcg'?k ljjfx gu/]sf t/ ;Fu} a;]sf ;fyLaf6 dlxnfsf] xTof ePsf] tYofÍ o; jif{ k|fKt ePsf] 5 . rf6{ g+= $$= dlxnfdfly ePsf xTof / kL8s;Fusf] ;DaGw
  • 90. 78 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf (=$ k|efljtsf] z}lIfs:t/ / xTof dlxnfdfly x'g] ;a} k|sf/sf lx+;f lg/If/ eGbf a9L ;fIf/ dlxnfx¿dfly g} ePsf] kfOG5 . o; jif{ *) k|ltzt -* hgf_ ;fIf/ dlxnf tyf @) k|ltzt -@ hgf_ lg/If/ dlxnfsf] xTof ePsf] kfOPsf] 5 eg] ;fIf/ dlxnfx¿df klg &% k|ltzt -^ hgf_ cfwf/e"t lzIff cWoog u/]sf tyf @% k|ltzt -@ hgf_ dfWolds lzIff cWoog u/]sf dlxnfsf] xTof ePsf] 5 . rf6{ g+= $%= xTof / dlxnfsf] z}lIfs cj:yf rf6{ g+= $^= xTof / dlxnfsf] ;fIf/tfsf] cj:yf
  • 91. 79 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf (=% k|efljtsf] hft÷hfltotf / xTof o;jif{sf] tYofÍn] ;a}eGbf a9L xTof x'g]df t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnf /x]sf] b]vfPsf] 5 . s'n xTof ;+VofdWo] $) k|ltzt -$ hgf_ t/fO{ cflbjf;L hghflt dlxnfsf] xTof ePsf] 5 . #) k|ltzt -# hgf_ kxf8] cflbjf;L hghflt, To:t}u/L @) k|ltzt -@ hgf_ t/fO{ u}/blnt / !) k|ltzt -! hgf_ t/fO{ blnt dlxnfx¿sf]] o; jif{ xTof ePsf] kfOof] . rf6{ g+= $&= xTof / hfltut cj:yf
  • 92. 80 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf (=^ k|efljtsf] j}jflxs cj:yf / xTof o;jif{sf] tYofÍsf cfwf/df ^) k|ltzt -^ hgf_ ljjflxt tyf $) k|ltzt -$ hgf_ cljjflxt dlxnfsf] xTof ePsf] kfOPsf] 5 . Rff6{ g+= $*= xTof k|efljt / j}jflxs cj:yf
  • 93. 81 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf (=& k|efljtsf] xTof / k]zfut cj:yf clen]v ul/Psf] tYofÍsf cfwf/df o; jif{ ePsf xTof k|efljt dlxnfdWo] %) k|ltzt -% hgf_ 3/fo;L sfddf ;+nUg, @) k|ltzt -@ hgf_ ;fdfGo Jofkf/ Joj;fosf ;+nUg, !)–!) ;dfg k|ltztdf u}/;/sf/L ;]jfdf ;+nUg, s[lif tyf kz'kfngdf tyf b}lgs Hofnf dhb'/L ul//x]sf dlxnfsf] xTof ePsf] kfOPsf] 5 . Rff6{ g+= $(= xTof / k|efljtsf] k]zfut cj:yf
  • 94. 82 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ljZn]if0f cg]s k|sf/sf oftgf, zf]if0f / kL8fsf] afah'b dlxnfsf] xTof ul/g' Ps ljeT; k|sf/sf] lx+;f xf] . o:tf xTofsf 36gfx¿ cg]s sf/0fn] x'g] u/]sf 5g . ljz]iftM kL8sn] cfkm" ;'/lIft x'g] jf cfˆgf] ck/fw n'sfpg] k|of;df jf cfj];df cfP/} klg dlxnfsf] xTof ug]{ ul/Psf] kfOG5 . oBlk o:tf xTofsf 36gf jf xTofsf k|of; ckjfbs} ?kdf dfq} PSsf;L x'g] u/]sf] kfOG5 . kLl8t jf k|efljt;Fu kL8ssf] ;DaGwdf cfpg] kmf6f], tgfj jf dgd'6fjn] cGtt xTof k|of; jf xTof;Dd 8f]¥ofPsf] tYox¿ al9h;f] aflx/ cfPsf 5g . cf]/]s g]kfnsf] Ps jif{sf] tYofÍcg';f/ dlxnf lx+;fsf k|efljt dWo] %^ k|ltzt dlxnfsf] To;dfly klg al9h;f] ljjflxtx¿sf] xTof ePsf] / $$ k|ltzt dlxnfsf] xTofsf] k|of; ul/Psf] 5 . To;/L xTof ul/PsfdWo] !&–@% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿a9L lyP . @^ b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf, #^ b]lv $% jif{sf / !^ jif{ d'lgsf @)–@) k|ltzt dlxnf tyf aflnsfx¿sf] xTof eof] . To:tf xTofdf ;+nUg x'g]df %) k|ltzt kl/jf/sf ;b:ox¿ g} /x]sf 5g eg] $) k|ltzt l5d]sLx¿ / !) k|ltzt k|]dL jf ;Fu} a;]sf cfTdLo JolQm /x]sf 5g . o;/L xTof ul/Psf dlxnfx¿ klg clwsf+z t/fO{ / kxf8] e]usf cflbjf;L hghflt ;d'bfos} dlxnfx¿ /x]sf 5g . To:t} u}/blnt / blnt ;d'bfosf dlxnfx¿ klg xTof / xTof k|of;af6 k|efljt ePsf 5g . 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnfx¿s} al9h;f] xTof ePsf] tYofÍn] dlxnfx¿ cfˆgf elgPsf 3/, kl/jf/leq} c;fWo} c;'/lIft hLjgofkg ul//x]sf 5g eGg] k|i6 kf5{ .
  • 95. 83 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 36gf g+ ( -xTof_ d zdL{nf -kl/jlt{t gfd_ xf] . Hofnf dhb'/L ul/ pgsf] kl/jf/ rNg] uYof]{ . @* jifL{o zld{nfsf] cfh eGbf !) aif{ cufl8 k|]d ljjfx ePsf] lyof] . pgsf] Ps 5f]/L l5g . pgsf] ljjfx ePsf] s]xL ;do;Dd dfq >Ldfg;Fusf] ;DaGw /fd|f] lyof] . >Ldfg / 3/ kl/jf/;Fu ;DaGw g/fd|f] ePkl5 pgL 5f]/L;lxt dfOtL 3/df a:g yflng . pgLdfly 5f]/Lsf] lhDd]jf/L ylkof] . Pp6f sk8f k;ndf sfd ug{ yflng . sfd ug]{ qmddf pgsf] s;};Fu e]6 eof] . nfdf] ;do;Dd s'/fsfgLkl5 pgLx¿sf] e]63f6 dfof k|]ddf kl/0ft eof] . 3/kl/jf/n] ;d]t pgLx¿sf] ;DaGwaf/] yfxf kfP . zld{nfn] cfkm'x¿ ljjfx ug{ nfu]sf] s'/f ;d]t cfˆgf] lbbLx¿nfO{ elgg . pgL x'g]jfnf >Ldfgsf] 3/df hfg] cfpg], ;Fu} aflx/ 3'Dg hfg] uly{g . tL k'?if klg zld{nfsf] 3/df cfpg] hfg] ub{y] . Ps lbg a]n'sf zld{nf pg} k'?if / pgsf] @ hgf ;fly;Fu} xf]6ndf /ftL ca]/;Dd /S;L vfP/ /dfOnf] u/L al;/x]sf lyP . @ hgf ;fyLnfO{ 3/ k'¥ofPkl5 zld{nf cfˆgf] ljjfxsf] s'/f ug{ x'g]jfnf >Ldfg;Fu pgsf] 3/ uOg . s'/fsfgLs} qmddf dg gldn] kl5 zld{nfsf] d'v !) ldg]6;Dd aGb u/L df/] . /ftL g}zld{nfsf] 6fpsf]df Knfli6s nufO{ / xft v'§f 8f]/Ln] afFw]/ af]/fdf xfnL sf]zL Aof/]hdf kmfnL lbP . k|x/Ln] oL ;a} s'/f cg';Gwfgsf qmddf l;;L Sofd/f km'6]hsf] cfwf/df kQf nufPsf] lyof] . k|efljt kIfn] k|x/Ldf d'2f btf{ u¥of] . sfg'gL ;xof]usf] nflu cf]/]s g]kfnnfO{ ;xfotf dfluPkl5 cf]/]s g]kfnsf] sfg'gL ;xof]udf lhNnf cbfntdf y'g5]s ax; rnfOof] . To;kl5 lk8snfO{ k'k{Ifsf nflu lhNnf sf/fuf/df rnfg ul/Psf] 5 .
  • 96. 84 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b !) !)=! a]rlavg tyf cf];f/k;f/ dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ Ps ljZjJofkL ;d:of xf] . g]kfn klg of] ;d:ofaf6 c5'tf] 5}g . dfgj a]rlavg Ps uDeL/ ck/fw xf] . of] dfgjclwsf/ pNn+3gsf] ;a}eGbf lgs[i6 / nHhf:kb sfd xf] . of] ck/fw cfw'lgs bf;Tjsf] ?kdfdlxnf, k'?if / afnaflnsf hf] sf]lxnfO{ ljleGg p2]Zon] ljz]ifu/L >d tyf of}g zf]if0fsf nflu x'g] u/sf] kfOG5 . dfgj a]rlavg ljZjd} t];|f] 7"nf] ;+ul7t ck/fwsf] ?kdf /xFb} cfPsf] 5 . ljZj Oltxf;df ljleGg sfnv08df bf;Tj, afWofTds >d, aw'jf >d, c;'/lIft cfk|jf;g, Jofj;flos of}g zf]if0f, of}g bf;Tj, afWofTds ljjfx, afn ljjfx, afn>d, afn bf;Tj, wd{–k'q÷wd{– k'qLsf ?kdf zf]if0f, dfgj cË k|Tof/f]k0f cflbsfnflu dlxnf, afnaflnsf / k'?ifx¿sf] ;d]t a]rlavg x'g] u/]sf] 5 . ;dosf] cGt/fn;Fu} of] ;d:ofsf] :j?k / cfofddf kl/jt{g x'Fb} cfO/x]sf] 5 . g]kfn ;/sf/n] dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lj?4 ljleGg sfo{x¿ ub{} cfPsf] 5 . lj= ;+= @)%@ c;f]hdf dlxnf, afnaflnsf, tyf ;dfh sNof0f dGqfnosf] :yfkgf ePkl5 tTsfn} r]nLa]6L / afnaflnsf a]rlavg tyf b]x Jofkf/ lj?4 gLlt tof/ ul/of] . To;kl5 @)^% ;fndf æof}g tyf >d zf]if0fsf nflu dlxnf tyf afnaflnsf a]rlavg lj?4sf] /fli6«o sfo{of]hgfÆ th'{df u/L sfof{Gjogdf NofOof] . s]lGb|o :t/b]lv :yfgLo :t/;Dd ljleGg ;+/rgfx¿ lgdf{0f ul/P . s]Gb|df dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfnosf] ;lrjsf] ;+of]hsTjdf ;/f]sf/jfnf lgsfo tyf ;+3;+:yfsf k|ltlglwx¿ ;lDdlnt /fli6«o :t/sf sfo{ bn ;d]t u7g eof] . abln+b} uPsf] dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf] ;d:of / cfofdx¿nfO{ lj=;+= @)$# dftof/ ePsf] r]nLa]6L a]rlavg lgoGq0f P]gn] ;Daf]wgug{ ;s]g . o;y{ dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ P]g @)^$ / dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ -lgoGq0f_ lgodfjnL @)^% hf/L ul/of] . ;f] P]g tyf lgodfjnLdf /fli6«o, lhNnf tyf :yfgLo
  • 97. 85 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf :t/df dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0fsf nflu :yfoL ?kd} ;ldltx¿ u7g ug{] Joj:yf ul/of] . o:t}u/L lj=;+= @)^* df dfgj a]rlavg ljz]if u/L dlxnf tyf afnaflnsfx¿sf] a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0f;DaGwL /fli6«o sfo{of]hgf th'{df ul/of] . ;fy} lj=;+= @)&! Df dfgj a]rlavg ljz]if u/L dlxnf tyf afnaflnsfx¿sf] a]rlavg tyf cf];f/k;f/ lgoGq0f ;DaGwL /fli6«o sfo{of]hgf, @)^* sf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf] nflu sfof{Gjog of]hgf tof/ kf/L sfof{Gjogdf NofOPsf] 5 . dlxnf tyf afnaflnsf a]rlavgdf kg'{sf] d'Vo sf/ssf ¿kdf ul/aL xf] eGg] dflgPtf klg o;nfO{ dfq k|d'v sf/0f dfGg ;lsGg . dflg;nfO{ ul/a agfpg] tTjx¿ h:t} ;dflhs n}lËs lje]b, hLljsf]kfh{gsf] cefj, ;+/rgfut lje]bx¿ h:tf sf/0fx¿nfO{ dfgj a]rlavg÷cf];f/k;f/sf] klg k|d'v sf/s tTjsf] ¿kdf lng ;lsG5 . kfk/ (Poverty Reduction Strategy Papers) sfcg';f/ g]kfnsf #*Ü hg;+Vof ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf 5g . a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf nflu ;fdflhs tyf n}lËs lje]b, hLljsf]kfh{gsf] cefj, ;dfhdf ljBdfg ;+/rgfut e]befj, k|fs[lts k|sf]kx¿, ;z:q ;+3if{÷u[x o'4n] dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/sf] hf]lvd a[l4 u/fpg k|d'v tTjx¿sf] ¿kdf e"ldsf v]N5 . ! ul/aL / /f]huf/Lsf] cj;/sf] cefjdf s'g} klg vfnsf] cj;/ k|fKtx'g] cfzfsf sf/0f jf w]/} 36gfx¿df 3/]n' lx+;f cyjf ;fdflhs lje]baf6 d'Qmx'gkfpg] ck]Ifdf ljz]if¿kdf dlxnf / afnaflnsfx¿nfO{ cfk"m a;]sf] :yfgaf6 zx/L :yfgdf :yfgfGt/0f ug{ bafa l;h{gf ub{5 . To;n] dlxnf / afnaflnsfdfly a]rlavg x'g] hf]lvd a9fPsf]] 5 . !)=@ a]rlavgsf] cj:yf o;jif{sf] dlxnf lx+;fsf] s'n tYofÍ !&$! Dlxnf lx+;fsf 36gfdWo] )=^) k|ltzt -!!_ dlxnfsf] a]rljvg / @ k|ltzt -!(_ dlxnf tyf aflnsf a]rlavgsf] k|of;af6 k|efljt ePsf 5g . a]rlavg tyf o;sf] k|of;df k/]sf dlxnf tyf aflnsfsf] s'n ;+VofdWo] ^# k|ltzt -!(_ a]rlavgsf] k|of; ePsf] 5 eg] #& k|ltzt -!!_ dlxnf tyf aflnsf a]rljvgdf k/]sf] 36gf ;+sng ePsf 5g . h;sf] ljj/0f lgDg rf6{df k|:t't ul/Psf] 5 ! dfgj a]rlavgtyfcf];f/ k;f/ lj?4 ;"rgf ;fdfu|L Hof]lt, dlxnf k'g:yfkgf s]Gb| ;g @))@
  • 98. 86 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= %)= a]rlavg / o;sf] k|of;sf] cj:yf !)=# a]rlavg / k|efljtsf] pd]/ a]rlavgdf k/]sf dlxnf tyf aflnsfx¿sf] pd]/ x]bf{ !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf ;a}eGbf a9L &% k|ltzt -^ hgf_ dlxnfx¿ clws dfqfdf a]rlavgdf k/]]sf] kfOPsf] 5 . o;}u/L !^ jif{ eGbf sd pd]/ ;d'xsf / @^ b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf !# k|ltzt -!, ! hgf_ dlxnf a]rljvgdf k/]sf] kfOPsf] 5 . rf6{ g+= %!= a]rlavgdf k/]sf dlxnfsf] pd]/ ;d"x
  • 99. 87 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf !)=$ a]rlavg / kL8s;Fusf] ;DaGw a]rlavgdf ;+nUg kLl8t / a]rlavgug{] JolQmtyf ;d"x;Fusf] ;DaGw tyf gftfsf] cj:yf ljZn]if0f ubf{ $^ k|ltzt -% hgf_ ckl/lrt JolQmaf6, #^ k|ltzt -$ hgf_ l5d]sLaf6, !* k|ltzt -@ hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6 dlxnf tyf aflnsf a]rlavg x'g] u/]f 5g . rf6{ g+= %@= a]rlavgk|efljt / kL8s;Fusf] ;DaGw
  • 100. 88 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= %#= dlxnf lx+;f / kL8ssf] hft÷hftLo ljj/0f dflysf] rf6{cg';f/ ;a}eGbf a9L dfqfdf t/fO{ cflbjf;L hghflt kL8ssf] ?kdf /x]sf] b]lvG5 . h;nfO{ ;+VofTds ¿kdf x]bf{ @) k|ltzt -@^$ hgf_ /x]sf] 5 . !* k|ltzt -@$) hgf_ kxf8] a|fXd0f÷If]qL, !^ k|ltzt -@!#_ kxf8] cflbjf;L hghflt, !!–!! k|ltzt -!$%, !$) hgf_ t/fO{ u}/ blnttyf t/fO{ blnt / ( k|ltzt -!@% hgf_ a|fXd0f÷If]qL t/fO{ hftsf kL8s /x]sf] kfOPsf] 5 . To;}u/L, kxf8] blnt ^ k|ltzt -*% hgf_, $ k|ltzt d'lZnd -$* hgf_ / ;f]xL k|ltzt -$* hgf_ kL8sx¿sf] hftLo klxrfg v'Ng ;s]sf] 5}g .
  • 101. 89 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ljZn]if0f g]kfndf aflnsf tyf dlxnf a]rljvgsf] Oltxf; Hofb} k'/fgf] 5 . of}gsf nflu, dgf]/~hgfsf nflu, a:t' ljlgdosf nflu jf cGo y'k|} k|nf]eg / afWofTds cj:yfsf sf/0f aflnsf tyf dlxnfx¿ a]rljvgdf kb}{ cfPsf 5g . aflnsf tyf dlxnfdfly x'g] csf]{ cdfgjLo k|s[ltsf] lx+;fsf] :j?k xf] a]rljvg . dlxnfnfO{ l;km{ Ps j:t'sf] lng] / To;sf] dgdfgL pkef]u ug'{kg]{ t'R5 dfgl;stfsf sf/0f o:tf] sfo{df sdL cfpg ;s]sf] 5}g . jif]{gL g]kfnsf w]/} 7fpFx¿af6 aflnsf tyf dlxnfx¿ a]rlvrgdf kg]{ u/]sf] tYo tYofÍx¿ ;fj{hlgs eO/x]sf 5g . oBlk Psd'i6 tYofÍsf] cefj cem}klg /lx/x]s} 5 . cf]/]s g]kfnsf] o; jif{sf] clen]vLs/0fdf klg aflnsf tyf dlxnfx¿ a]rljvgdf k/]sf] tYo 5 . dlxnf lx+;f;DaGwL ;+slnt 36gfdWo]df $& k|ltzt aflnsf tyf dlxnfx¿ a]lrPsf 5g eg] %# k|ltztdfly a]rljvgsf] k|of; ePsf] 5 . o;/L a]rlavgdf kg]{ !^ jif{ d'lgsf aflnsfb]lv jo:s;Dd /x]sf 5g . oBlk clwsf+z a]rljvg k|efljtsf] pd]/ ;d"x eg] pTkfbgzLn / ;lqmo cj:yfsf] /x]sf] 5 . cyf{t !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿ al9 a]rljvgdf k/]sf 5g . To;dfly klg a9Lh;f] cflbjf;L hghflt ;d'bfos} aflnsf tyf dlxnfx¿ To;af6 k|efljt ePsf 5g . aflnsf tyf dlxnf a]rljvgdf k|foh;f] cflbjf;L hghflt ;d'bfos} aflnsf tyf dlxnfx¿ kb}{ cfPsf] 6'qm] tYofÍx¿ af/Daf/ ;fj{hlgs x'Fb} cfO/x]sf] 5 . To;f] x'g'sf] k5fl8sf] sf/0f / sf/s tTj;DaGwL lj:t[t / ;'Id cWoog ug'{kg]{ vfFrf] b]lvG5 . a]rljvgdf kfl/g]x¿ ;]jf k|bfos / ;fyLx¿af6} 7luPsf] tYofÍn] b]vfpF5 . To;cnfjf l5d]sL / >Ldfg klg To:tf] sfo{df ;+nUg /x]sf] tYo klg cfPsf] 5 . hft÷hftLo ?kdf x]g]{ xf] eg] x/]s hft / hftLo ;d"x / ;d'bfosf JolQmx¿ a]rljvg sfo{df ;+nUg /x]sf 5g . o; lx;fan] aflnsf tyf dlxnfx¿ ;]jf k|bfos, ;fyL, l5d]sL / >Ldfgsf nflu ;d]t laqmL ul/g'kg]{ j:t'sf] ?kdf /xFb} cfPsf] s'/fnfO{ oL tYofÍx¿n] k'li6 u/]sf 5g .
  • 102. 90 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 36gf g+= !)M -dfgj a]rlavg tyf cf];f/k;f/_ d Uff}/L -kl/jlt{t gfd_ . clxn] @# jif{sL ePF . d ;fgf] xF'bf a'af laTg' eof] . cfdfn] csf]{ ljjfx u/]/ hfg' eof] . d]/f] 3/sf] cfly{s cj:yf Hofb} sdhf]/ ePsf] sf/0f c?sf] 3/df sfd u/]/ vfg' kYof]{ . o;/L c?sf] 3/df sfd ub}{ d csf]{ 7fpFsf] xf]6ndf dfl;s % xhf/ tna lbg] ;t{df sfd ug{ yfnF] . d}n] ToxfF ( dlxgf;Dd sfd u/F] . sfd ug]{ qmddf Ps hgf lrg]sf] bfOn] csf]{ xf]6ndf ;Dks{ u/fOlbg' eof] . xf]6n dflnsn] j]6/sf] sfd xf], /fd|f] x'G5 eg] . d}n] ToxL xf]6]ndf j]6/sf] sfd ug{ yfn]F . sfd ub}{ hfFbf ToxfF ug'{ kg]{ sfd cs}{ /x]5 . Tof] xf]6ndf ljleGg k'?ifx¿;Fu dfbs kbfy{ vfg'kg]{ / of}g ;DaGw /fVg' kg]{ /x]5 . d}n] o:tf] sfd ulb{g eGbf tnfOF oxfF k"hf ug{ NofPsf] xf] eGb} ufnL–unf}h ug{], s'6lk6 ug]{, dflnsn] ;Fw} t}Fn]] d]/f] u|fxsnfO{ v'zL kfg'{k5{ eGb} dfg]{ 8/ wDsL lbof] . hj/h:tL u|fxsx¿;Fu hfgnfO{ afWo kfYof]{ . dnfO{ o:tf] sfd ug]{ dg gx'Fbf gx'Fb} dflnsn] w]/} oftgf lbP/ 8/ b]vfO{ of}g ;DaGw /fVg nufpFYof] . xf]6ndf g]kfnL dfq geP/ OlG8ofaf6 klg dflg; cfpg] ub{y] . dflnsn] t}Fn] d}n] eg] adf]lhd ul/g; eg] OlG8of nu]/ a]lrlbG5' eGYof] . Ps lbg sfd ug]{ qmddf Pshgf JolQm;Fu e]6 eof] / ToxL JolQmsf] ;xof]udf d ToxfFaf6 efu]F . dnfO{ ToxfFaf6 eufPsf] s'/f xf]6n dflnsn] yfxf kfPkl5 xfdLnfO{ dfg]{ wDsL lbof] . wDsL lbPsf] sf/0f k|x/Ldf ph'/L ug{ hfFbf k|x/Lsf] ;xof]udf cf]/]s g]kfnsf] ;'/Iffjf;df l;kmfl/; ul/ lbg' eof] . cf]/]s g]kfnsf] ;xof]udf d'2f btf{ u/L :jf:Yo kl/If0f u/fPF . pxfFx¿n] lbg' ePsf] dgf]ljdz{ ;]jfn] d leq cfTdljZjf; hufPsf] 5 .
  • 103. 91 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b !! !!=! cfTdxTofsf] cj:yf ljZj :jf:Yo ;+u7gsf cg';f/ cfTdxTofsf sf/0f jif{df sl/a * nfv dflg;sf] d[To' x'g] ub{5 . !% b]lv !( jif{ pd]/ ;d'xsf JolQmx¿sf] d[To'sf] sf/0fdWo] cfTdxTof t];|f] k|d'v sf/0f /x]sf] 5 .! ljZj :jf:Yo ;+u7gsf cg';f/ JolQm :jf:Yo x'g' zf/Ll/s dfq geO{ dfgl;s / ;fdflhs :jf:Yo klg plQs} dxTjk"0f{ /xG5 .@ t/ :jf:Yo eGg] lalQs} zf/Ll/s :jf:Yo dfq a'emg] kl/kf6L 5 . cfd dflg;b]lv gLlt lgdf{0fstf{x¿ ;d]tn] dfgl;s :jf:Yo;DaGwL ;d:ofnfO{ :jf:Yosf] k|d'v ;jfnsf ?kdflnPsf] kfOb}g . dfgl;s lx;fan] :jf:Yo /xg ;s] dfq JolQmn] cfˆgf] Ifdtfsf] k"0f{ cg'ej dx;'; ug{;S5 . hLjgdf cfOkg{] cGo tgfjx¿ ;fdgf ug{ ;S5 . pTkfbs Pj+ l;h{gzLn sfo{ ug{ ;S5 . cfˆgf] ;d'bfodf k|ToIf of]ubfg k'¥ofpg ;S5 . n}lu+s lje]bdf cfwfl/t lx+;fn] dfgl;s :jf:Yodf gsf/fTds c;/ ub{5 . h;sf] kl/0ffd dlxnfx¿ cfTdxTof ug{ afWo eO/x]sf 5g . o;jif{ dlxnfdfly ePsf rl/q xTof, bfOhf]sf] sf/0fn] b}lgs ?kdf ef]Ug' k/]sf] zf/Ll/s tyf dfgl;s oftgf, hj/h:tL ljjfxsf sf/0f cfTdxTof ug{ afWo agfOPsf )=&^ k|ltzt -!) hgf_ 36gf clen]v ePsf 5g . !!=@ cfTdxTof / pd]/ cfTdxTof u/]sf dlxnfsf] pd]/ ;d"x x]bf{ ;a}eGbf a9L cfTdxTof ug]{ $) k|ltzt -$ hgf_ !^ aif{eGbf sd pd]/ ;d'xsf aflnsf tyf lszf]/L /x]sf 5g . ;f]xL k|ltztdf @^–#% pd]/ ;d"xsf klg /x]sf 5g . of] pd]/ ;d"xsf dlxnfn] eg] bfOhf]sf sf/0f kfPsf] b}lgs zf/Ll/s tyf dfgl;s oftgf ;xg g;sL cfTdxTof u/]sf] kfOPsf] 5 . o;}u/L cfTdxTof ug]{dWo] @) k|ltzt -@ hgf_ !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d'xsf dlxnfx¿ /x]sf 5g . ! https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/suicide. @ The World Health Organization (WHO) defined human health in a broader sense in its 1948 constitution as "a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity."
  • 104. 92 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+= %#= cfTdxTof / k|efljtsf] pd]/ !!=# cfTdxTof / j}jflxs cj:yf o;jif{ ljleGg sf/0fn] ^) k|ltzt -^ hgf_ ljjflxt / $) k|ltzt -$ hgf_ cljjflxt dlxnfn] cfTdxTof u/]sf 36gf clen]vLs/0f ul/Psf] 5 . Rff6{ g+= %$= cfTdxTof / j}jflxs l:ylt
  • 105. 93 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf !!=% cfTdxTof / k]zfut cj:yf ;+sng ePsf cfTdxTofsf 36gfx¿df dlxnfsf] k]zfut cj:yf x]bf{ ;a}eGbf a9L ^) k|ltzt -^ hgf_ 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnf tyf $) k|ltzt -$ hgf_ ljBfnosf 5fqf /x]sf 5g . Rff6{ g+= %^= cfTdxTof / k|efljtsf] k]zfut cj:yf ljZN]fif0f !!=$ cfTdxTof / z}lIfs cj:yf o;jif{ ePsf () k|ltzt -* hgf_ ;fIf/ / !) k|ltzt -@ hgf_ lg/If/ dlxnfx¿n] cfTdxTof u/]sf] kfOPsf] 5 . ;fIf/ dlxnfx¿sf] z}lIfs cj:yfnfO{ x]bf{ &) k|ltzt -& hgf_ cfwf/e"t lzIff cWoog u/]sf tyf #) k|ltzt -# hgf_ dfWolds tx;Ddsf] cWoog u/]sf] kfOPsf] 5 . -rf6{ g+ %%_ Rff6{ g+= %%= cfTdxTof / k|efljtsf] ;fIf/tfsf] cj:yf ljZN]fif0f
  • 106. 94 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ljZn]if0f cfTdxTof cfkm}n] cfˆgf] Hofg / k|f0f ;dfKt ug'{ xf] . oBlk o:tf] cj:yf s;/L ;[hgf x'G5 jf ul/G5 eGg] s'/f dxTjk"0f{ xf] . dlxnfx¿n] cfTdxTof ug'{sf] k5fl8sf] sf/0f jf sf/stTjx¿ cg]s x'g] u/]sf 5g . cf]/]s g]kfnn] dlxnf lx+;fsf 36gfx¿sf] jif]{gL /fVb} cfPsf] clen]vLs/0fn] dlxnfx¿n] cfTdxTof ug'{sf] sf/0fdf pgLx¿dfly x'g] zfl//Ls, dfgl;s / of}lgs lx+;f /x]sf] b]vfp5 . To:tf lx+;fx¿ k|foh;f] 3/ kl/jf/, >Ldfg, ;fyL, k|]dLx¿n] ug]{ u/]sf 5g . ;fy} ljleGg ;fdflhs nf~5gfsf sf/0f klg cfTdxTof ul/Psf 36gfx¿ y'k|} 5g . bfOhf], rfl/lqs nf~5gf, dfgl;s tgfj Pj+ zfl//Ls oftgf cflbsf sf/0f jif]{gL dlxnfx¿n] cfkm" afFRg'eGbf dg'{ plrt 7fGg] afWofTds cj:yf pTkGg ul/G5 . kmntM dlxnfx¿ cfkm}n] cfˆgf] hLjg ;dfKt ug]{ u5{g . o; jif{ cf]/]s g]kfnn] clen]vLs/0f u/]sf] s"n dlxnf lx+;fsf] 36gfsf] )=&^ k|ltzt dlxnfx¿ cfTdxTofsf] lzsf/ ePsf 5g . h;df sd pd]/sf lszf]/L Pj+ aflnsf / pTkfbgzLn pd]/, !^–#% jif{ pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿sf] ;+Vof w]/} /x]sf] 5 . sd pd]/sf lszf]/L Pj+ aflnsf / pTkfbgzLn pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿dfly cToflws ef}lts, dfgl;s tgfj / lx+;f, of}lgs lx+;f x'g] u/]sf] tYofÍn] b]vfpF5 . To;}n] klg olx pd]/ ;d"xsf lszf]/L Pj+ aflnsf tyf dlxnfx¿n] al9 cfTdxTof ug]{ u/]sf 5g . c? vfnsf lx+;fdf em}F cfTdxTof ug]{x¿df klg ljjflxt / ;fIf/ dlxnfx¿sf] afx"Notf /x]sf] 5 . k]zfut lx;fan] x]bf{ ljBfyL{ hLjgdf /x]sfx¿n] al9 cfTdxTof u/]sf] b]lvG5 . To;kl5 3/fo;L sfddf ;+nUg dlxnfx¿ /x]sf 5g . cfTdxTofsf 36gfx¿sf sf/0faf/]df o; cWoogn] kof{Kt dfqfdf vf]hL gu/]sf] x'gfn] To;sf] olsg sf/0fx¿ ls6fg ug{ ufx|f] 5 . oBlk dlxnfdfly x'g] lx+;fsf 36gfx¿sf] clen]vLs/0f;Fu} cfTdxTofsf] 36gf klg ufFl;Psf] x'Fbf d"nt bfOhf], 3/]n' lx+;f / dfgl;s tgfjsf sf/0f aflnsf Pj+ dlxnfx¿n] cfTdxTof ug]{ u/]sf 5g eGg ;lsg] cfwf/ eg] e]l6G5 . cfTdxTofsf 36gfx¿df kof{Kt 5fglag / cg';Gwfg sfo{ klg x'g g;sL/x]sf] x'Fbf klg To;sf] sf/0f / cfTdxTofsf nflu pS;fpg] JolQmx¿nfO{ Goflos k|lqmofdf Nofpg] k|rng a;L;s]sf] 5}g .
  • 107. 95 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf 36gf g+ !! -cfTdxTof_ %! jifL{o aGbgf -kl/jlt{t gfd_ cfdf–afa'sf] Psdfq ;Gtfg x'g . pgL ! jif{sf] x'Fbf a'af j]kQf ePsf lyP . cfdfn] klg bf];|f] ljjfx ul/g . pgL xh'/a'af xh'/cfdf;Fu al:yg . pgsf] cfly{s cj:yf ;fdfGo lyof] . k9fO n]vfO klg ;fdfGo lyof] . 3/sf] sfd w]/} ug'{ kYof]{ . !* jif{sf] pd]/df pgsf] dfuL ljjfx eof] . >Ldfg lzIfs lyP . 3/sf] cfly{s cj:yf /fd|} lyof] . >Ldfg hfF8/S;L vfg] x'gfn] pgnfO{ ;Fw} lrGtf nflu /xGYof] . ljjfx ePsf] s]xL ;dokl5 >Ldfgn] æt]/f] dfOtaf6 s] ;Dklt NofPsL 5];Æ eg]/ /ftlbg dfgl;s / zf/Ll/s oftgf lbg yfn] . o;} ljrdf pgsf] # j6f 5f]/fsf] klg hGd eof] . 5f]/fx¿nfO{ k9fpg pgnfO{ ;fx} ;d:of eof] . >Ldfgn] vr{ glbg] . 3/df klg slxn] cfpg] slxn] gcfpg] ug{ yfn] . >Ldfgn] lbgx'F /S;L vfg], lagfsf/0f lgx'F vf]hL s'6lk6 u/L 3/af6 lgl:sP/ u}xfn elg oftgf lbO g} /xGy] . 5f]/fx¿ 7'nf xF'b} uP . h]7f] / dfOnf] 5f]/f] a}b]lzs /f]huf/Ldf uP . sfG5f] 5f]/f] sf7df8f}Fdf kl9/x]sf] 5 . Pslbg kl/jf/df sf]xL klg gePsf] ;dodf >Ldfgn] d/0ff;Gg x'g] u/L s'6] . æ3/af6 lg:s]/ uOxfnÆ egL wDsL lbP/ >Ldfg 3/af6 aflxl/P . 3/df sfd ug]{ ld:qL ePsf]n] ;ls g;sL ePklg pgLx¿nfO{ vfgf agfP/ v'jfOg . ;fFem >Ldfg cfP/ pgnfO{ eftvf]O eGb} efF8fs'F8f ˆofFSb} s'6kL6 u/] . l5d]sLx¿n] 8fË8'Ë cfjfh t ;'g]klg ælogLx¿sf] 3/df ;Fw} o:t} t xf]Æ elg jf:tf u/]gg . pgn] eg] >Ldfgaf6 kfPsf] oftgf ;xg g;s]/ ljif ;]jg u/L cfTdxTof ul/g . xfn dfOtL kIfn] lhNnf k|x/L sfof{nodf 36gfk|lt lj/f]w ub}{ hfx]/L lbPsf 5g . cf]/]s g]kfnsf] ;xof]udf kL8s >LdfgnfO{ ^ lbgkl5 kqmfp u/L sfg"gL k|lqmof cuf8L a9fOPsf] 5 .
  • 108. 96 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b !@ kL8ssf] k[i7e"ld !@=!= dlxnf lx+;f / kL8ssf] n}l∙s ljj/0f o; jif{ ;+slnt tYofÍcg';f/ s'n !,#!( hgfdWo] ($ k|ltzt lx+;f ug]{ k'?ifsf] ;+nUgtf ePsf] kfOPsf] 5 . lx+;f ug]{df ^ k|ltzt dlxnf ;d]t /x]sf 5g . h;sf] ljj/0f lgDgadf]lhd tn k|:t't ul/Psf] 5 . Rff6{ g+= %&= dlxnf lx+;f / kL8ssf] n}+lusljj/0f
  • 109. 97 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+ %*= dlxnf lx+;f / kL8ssf] pd]/ ;d"x !@=@= dlxnf lx+;f / kL8ssf] pd]/ ;d"x dlxnf lx+;f / kL8ssf] pd]/nfO{ o; jif{sf] tYofÍcg';f/ d'Vo u/L ^ pd]/ ;d"xdfjuL{s/0f ul/Psf] 5 . dflysf] rf6{dfpNn]v ePadf]lhd kL8ssf] pd]/nfO{ x]bf{ @^ b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf kL8sx¿n] $! k|ltzt -%$$ hgf_ dlxnfx¿dfly lx+;f u/]sf] kfOPsf] 5 . To;}u/L @! k|ltzt -@&$ hgf_ kL8sx¿ #^ b]lv $% pd]/ ;d"xsf, @) k|ltzt -@&) hgf_ !& b]lv @% jif{ pd]/ ;d"xsf /x]sf 5g . o;}u/L ( k|ltzt -!!( hgf_ $^ b]lv %% jif{ pd]/ ;d"xsf /x]sf5g . %^ aif{eGbf dflysf kL8sx¿ % k|ltzt -^) hgf_ /x]sf] kfOof] eg] !^ aif{ d'lgsf kL8sx¿ $ k|ltzt -%@ hgf_ /x]sf] kfOof] . -Rff6{ g+= %$_ . !@=#= dlxnf lx+;f / kL8ssf] j}jflxscj:yf kL8ssf] j}jflxs cj:yfsf] ljZn]if0f ubf{ *% k|ltzt -!,!!* hgf_ ljjflxt JolQmx¿n] dlxnfdflylx+;f u/]sf] kfOPsf] 5 . To;}u/L !) k|ltzt -!#$ hgf_ cljjflxt JolQmx¿, !–! k|ltzt ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f;Fu} ga;]sf] / Psn dlxnf lx+;fsf kL8s /x]sf 5g . # k|ltzt -#* hgf_ lx+;f ug{] kL8s JolQmx¿sf] klxrfg v'Ng ;s]sf] 5}g -Rff6{ g+ %_.
  • 110. 98 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+ %(= kL8ssf] j}jflxs cj:yf !@=$= dlxnf lx+;f / kL8ssf] k]zf Dlxnfdfly x'g] lx+;f / kL8ssf] k]zfaf/] ljZn]if0f ubf{ s[lif k]zfdf ;+nUg ePsf JolQmx¿ a9L /x]sf] kfOPsf] 5 . dlxnfdfly s[lifdf ;+nUg $) k|ltzt -%#) hgf_ kL8sx¿af6 lx+;f ePsf] 5 . To;}u/L @^ k|ltzt -#$& hgf_ kL8sx¿ Hofnf dhb"/Ldf ;+nUg /x]sf 5g eg] * k|ltzt -!)^ hgf_ ;fdfGo Jofkf/ Joj;fodf ;+nUg, ^ k|ltzt -*@ hgf_ u}/;/sf/L ;]jfdf ;+nUg JolQmaf6 dlxnfdfly lx+;f ePsf] kfOPsf] 5 . ;fy} 8«fOe/, cfdL{, k'ln;, lzIfs, /fhgLltsdL{, ;dfh;]jL h:tf k]zfdf ;+nUg k'¿ifx¿af6 klg dlxnfx¿ k|efljt ePsf 5g -Rff6{ g+ %*_ .
  • 111. 99 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+ ^)= dlxnf lx+;f / kL8ssf] k]zfutcj:yf !@=%= dlxnf lx+;f / kL8ssf] hft÷hftLoljj/0f dlxnf lx+;f kL8ssf] hft÷hftLo cj:yf klxrfg ug{] p2]Zon] o; jif{sf] 36gfnfO{ cWoog / ljZn]if0f ul/of] . h;cg';f/ ( ljleGg hft÷hftLo ;d"xsf] ;+nUgtf /x]sf] kfOPsf] 5 . h;nfO{ lgDgadf]lhd JofVof ul/Psf] 5 -Rff6{ g+ %(_ .
  • 112. 100 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+= ^!= dlxnf lx+;f / kL8ssf] hft÷hftLoljj/0f dflysf] rf6{cg';f/ ;a}eGbf a9L dfqfdf t/fO{ cflbjf;L hghflt kL8s /x]sf] b]lvG5 . h;nfO{ ;+VofTds ¿kdf x]bf{ @) k|ltzt -@^$hgf_ x'g cfpF5 eg] !* k|ltzt -@$) hgf_ kxf8] a|fXd0f÷If]qL, !^ k|ltzt -@!# hgf_ kxf8] cflbjf;Lhghflt, !!–!! k|ltzt -!$%, !$) hgf_ t/fO{ u}/ blnt tyf t/fO{ blnt / ( k|ltzt -!@% hgf_ t/fO{ a|fXd0f÷If]qL ;d'bfosf kL8s /x]sf] kfOPsf] 5 . To;}u/L, kxf8] blnt ^ k|ltzt -*% hgf_, $ k|ltzt d'lZnd -$* hgf_ / ;f]xL k|ltzt -%( hgf_ kL8sx¿sf] hft÷hftLo klxrfg v'Ng ;s]sf] 5}g . ljZn]if0f g]kfnL ;dfhdf ax';+Vofdf ;Fw} g} dlxnfx¿ kLl8t / k|efljt g} /xFb} cfPsf 5g . To;f] xf] eg] kL8s rflxFsf] xf] t < w]/}h;f] cWoog cg';Gwfgx¿n] b]vfO;s]sf] s'/f xf], kLl8tx¿ k|fok'?if g} x'g] u/]sf 5g . cf]/]s g]kfnsf] clen]vLs/0faf6 klg olx tYo aflx/ cfPsf] 5 . kL8ssf] ?kdf afx"No ;+Vofdf k'?ifx¿ g} /x]sf] tYo ;+sngePsf] 5 . oBlk
  • 113. 101 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf k'?if dfq} ;Fw} kL8s eO/xG5 jf ;a} k'?ifx¿ kL8s g} x'G5g eGg] of] tYofÍsf] ljZn]if0f ul/g' cg'lrt x'G5 . ;+slnt tYofÍn] ($ k|ltzt kL8s k'?if / ^ k|ltzt kL8sdf dlxnf /x]sf] b]vfof] . o;n] ;a} dlxnf ;Fw} kLl8t jf k|efljt dfq} x'Fb}gg eGg] tYonfO{ klgaflx/ NofPsf] 5 . oBlk g]kfnL ;dfhsf] ;+/rgf, lkt[;QfTds cEof; / Jojxf/sf sf/0f dlxnfx¿dfly clws dfqfdf lx+;f x'Fb} cfO/x]sf] hl6n ;d:ofnfO{ s]Gb|df /fv]/ of] tYofÍ lgdf{0f / ljZn]if0f ul/Psf] xf] . h;/L lx+;f k|efljtsf] pd]/, k]zf, hft÷hftLo k[i7e"lddf ljljwtf /x]sf] 5, To:t} u/]/ kL8ssf] ;Gbe{dfklgnfu" x'G5 . !^ jif{d'lgsf] pd]/ ;d"xb]lv %^ jif{dflysf ;d]t kL8ssf] ?kdf /x]sf] tYo xfdL ;fd' 5 . t/ al9h;f] cyf{t ;+slnt tYofÍsf] $! k|ltzt @^ b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf JolQmx¿ kL8ssf] ?kdf /x]sf 5g . o;n] kLl8t / kL8ssf] pd]/ ;d"xdf klg ;dfg b]lvG5 . To:t} *% k|ltzt ljjflxt JolQmx¿ kL8s /x]sf 5g . k]zfut lx;fan] x]bf{ x/]s If]qdf ;+nUg /x]sf JolQmx¿ /x]klg al9h;f] s[lif tyf Hofnf dhb'/Ldf ;+nUg JolQmx¿ /x]sf] b]lvG5 . To:t} hfthftLo k[i7e"ld x]bf{ klg ;a} ;fdflhs ;d"xsfx¿sf] ;+nUgtf /x]sf] b]vfof] . h;dWo] cflbjf;L hghflt / a|fXd0f If]qL ;d'bfosf JolQmx¿sf] al9 ;+nUgtf /x]sf] b]vfof] . o;n] :ki6 x'G5, k|efljt h:t} kL8s klg x/]s ;d"x, ;dfh, :yfgdf plQs} x'G5g . lsgsL lkt[;Qf, k'?ifTj, prlgr ;f]r, cEof; / ;+:sf/ ;a}sf] lghL Pj+ ;fdflhs hLjgsf] cleGg c+u ag]sf] 5 .
  • 114. 102 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b !# ;~rf/ cg'udg !#=!= k|sfzg ePsf dlxnf lx+;fsf 36gfsf] dfl;s ljj/0f cf]/]s g]kfnn] /fli6«o :t/sf kqklqsfdf k|sflzt ePsf dlxnf lx+;fsf ;dfrf/sf] lg/Gt/ cg'udgub}{ cfO/x]sf] 5 . pQm cg'udgs} cfwf/df dlxnf lx+;fsf] jt{dfg cj:yfnfO{ dfl;s k|ltj]bgsf] ?kdf ;fj{hlgs ub{} cfO/x]sf] 5 . kl5Nnf] Ps jif{df ;~rf/ dfWodaf6 s'n %() j6f dlxnf lx+;fsf 36gf ;fj{hlgs ePsf 5g . cf]/]s g]kfnn] clen]v u/]sf 36gf ;~rf/ dfWodn] k|sfzg u/]sf] ePtfklg Pp6} 36gf bf]xf]¥ofP/ clen]v /flvPsf] 5}g . t;y{ Pp6f 36gfnfO{ Ps} k6s dfq} u0fgf ul/Psf] 5  . kqklqsfx¿df cfpg] 36gfdf cf]/]s g]kfnnfO{ cfjZos kg]{ kof{Kt lj:t[t ljj/0f k|fKt gx'g] x'Fbf, tL 36gfsf cfwf/df k'Ubf] ljZn]if0f ug{ ;lsPsf] 5}g . oBlk ;~rf/dfWoddf k|sflzt 36gfx¿n] dlxnf lx+;fsf] jt{dfg cj:yf / k|s[ltnfO{ b]vfpg] x'Fbf pknAw ;"rgfsf cfwf/df tnsf] ljZn]if0f tof/ ul/Psf] 5 . !#=@= dfl;s ljj/0f o;jif{ kqklqsfdf cfPsf dlxnf lx+;fsf 36gfx¿sf] dfl;s ljj/0f o;k|sf/ /x]sf] 5M
  • 115. 103 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+ ^@= b}lgs /fli6«o kqklqsfdf k|sflzt dlxnf lx+;fsf 36gf rf6{ g+ ^#= b}lgs /fli6«o kqklqsfdf k|sflzt dlxnf lx+;fsf 36gfsf] k|sf/
  • 116. 104 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= ^%= kqklqsfdf k|sflzt ePsf dlxnf lx+;fsf] k|b]z cg';f/sf] l:ylt . Ps jif{sf] /fli6«o b}lgs kqklqsfx¿df k|sflzt ;dfrf/n] b]vfpF5 ls ;a}eGbf w]/} anfTsf/sf 36gf ;fj{hlgs ePsf lyP . s'n %() j6f 36gfdWo] $^ k|ltzt -@^( j6f_ anfTsf/ ;DaGwL ;dfrf/ k|sflzt ePsf 5g . To;}u/L !* k|ltzt -*$ j6f_ xTof, ^–^ k|ltzt -#& / ## j6f_ anfTsf/sf] k|of; / of}g b"Jo{jxf/sf] 36gf /x]sf 5g . o;}u/L % k|ltzt -@& j6f_ / ;f]xL k|ltztdf @& j6f zf/Ll/s lx+;f ePsf] 36gf ;~rf/ dfWoddf ;fj{hlgs ePsf] lyof] . o;}u/L # k|ltzt !^ hgfnfO{ af]S;Lsf] cf/f]kdf lx+;f ePsf], @ k|ltzt !@ hgfsf] xTof k|of; ul/Psf], ;f]xL k|ltztdf !) hgfdfly dfgl;s lx+;f ePsf], ;f]xL k|ltztdf g} !) hgfnfO{ a]rljvg u/L lx+;f ePsf] ;dfrf/ k|sflzt ePsf lyP . ;fy} Pl;8 cfqmd0f, a]rljvgsf] k|of;, afnljjfx, ckx/0f, ;fOj/ ck/fw h:tf 36gf klg ;~rf/ dfWoddf cfP . h;sf] ljj/0f ;lxtlgDg rf6{df k|:t't ul/Psf] 5M !#=#= kqklqsfdf k|sflzt dlxnf lx+;fsf] k|b]z cg';f/sf] l:ylt o; jif{ kqklqsfdf ;a} eGbf a9L @$ k|ltzt k|b]z g+ # df dlxnf lx+;fsf 36gf ePsf] k|sflzt ePsf] lyof] . o;}u/L k|b]z g+= ! df @# k|ltzt, k|b]z g+= @ df @) k|ltzt, k|b]z g+= % / k|b]z g+= ^ df !)–!) k|ltzt, k|b]z g+= $ / k|b]z g+= ^ df &–& k|ltzt 36gfx¿ ePsf] tYof+sn] b]vfof]  .
  • 117. 105 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b !$ !$=! k|efljtnfO{ cf]/]sn] u/]sf] ;xof]u ljj/0f cf]/]s g]kfnn] cfˆgf] :yfkgfsfnb]lv g} lx+;f k|efljt dlxnfx¿sf] Gofodf kx'Fr ;'lglZrt ug{ lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ ljleGg lsl;dsf] ;xof]u ub{} cfPsf] 5 . clwsf+z lx+;f k|efljtn] ;xof]uL ;+oGqsf] cefjdf cfkm"dfly ePsf] ck/fwlj?4df cfjfh p7fpg ;s]sf 5}gg . o:tf] cj:yfdf pgLx¿ Gofoaf6 al~rt x'g'k/]sf] 5 . Gofo kfpg' x/]s JolQmsf] clwsf/ xf] . o;y{ lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ Gofo kfpg] jftfj/0f agfpgsf nflu lbOPsf ;]jfnfO{ o; kl/R5]bdf /flvPsf] 5 . o;jif{ ;+:yfn] clen]v u/]sf 36gfsf k|efljt dlxnfdWo] #() hgf dlxnfnfO{ ;'/lIft cfjf;sf] ;]jf k|bfg ul/Psf] 5 . @*%hgf lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ dgf]ljdz{ ;]jf, @ (% hgfnfO{ sfg'gL k/fdz{, !)$ hgfnfO{ sfg'gL ;xof]u k|bfg ul/Psf] 5 . o:t} ;'/lIftjf;df /x]sfx¿dWo] !$( hgfnfO{ ljleGg ljifodf cled'vLs/0f u/L ;xof]uL ;+oGqaf/] hfgsf/L lbOof] . !)& hgf k|efljtnfO{ :jf:Yof]krf/ tyf !@ hgfnfO{ k|;'tL :Jff:Yopkrf/ ;]jf pknAw u/fOPsf] 5 . o:t} @!* hgf lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ cGo ;xof]u h:t} k9fO{–n]vfO{, nQf sk8f / oftfoft ;xof]u ul/Psf] lyof] . ;fy} ;'/lIftaf;df cfPsf #() dWo] #!) hgfsf] ;d:of a'emL k'g:yf{kgf ul/of] . #% hg lx+;f k|efljt dlxnfnfO{ cj:yf x]/L cfjZos ;xof]usf nflu /]km/ ul/of] . h;sf] ljj/0f tnsf] lgDg rf6{df k|:t't ul/Psf] 5 .
  • 118. 106 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= ^^= ;+:yfåf/f ;'/lIft cfjf;dfkm{t k|bfg ul/Psf ;]jf ljj/0f !$=@= cf]/]ssf] x6nfOg ;]jfdfkm{t ;Dks{df cfPsf dlxnf lx+;fsf 36gfx¿ lx+;f k|efljt dlxnfn] cfkm"dfly ePsf] lx+;faf/] ;xh ?kdf ph'/L ug{ ;s'g, pknAw ;]jfdf dlxnfsf] kx'Fr ;'lglZrt x'g ;sf]; / sf]xL klg dlxnf Gofoaf6 al~rt x'g gk/f]; eGg] clek|fon] cf]/]s g]kfnn] lgMz'Ns x6nfO{g ;]jf ;~rfng ub{} cfO/x]sf] 5 . h;df lx+;f k|efljtn] kmf]g u/]/ cfkm"nfO{ cfjZos ;"rgfx¿ k|fKt ug{ ;Sb5g . cf]/]s g]kfnsf x6nfO{gdf dlxnfn] ljz]iful/ lx+;fsf] ph'/L sxfF ug{], s;/L uf]Ko ph'/L ug{ ;lsG5, pknAw ;xof]uL ;+oGqx¿ h:t} sfg'gL k/fdz{ ;xfotf, ;'/lIft cfjf; nufotsf ;]jfx¿ s;/L k|fKt ug{ ;lsG5 eGg] ljifox¿df k/fdz{ lng] u/]sf 5g . o;jif{ cf]/]ssf $ j6f sfof{nodf x6nfOg ;]jfdfkm{t @!@ j6f dlxnf lx+;fsf 36gfaf/] hfgsf/L k|fKt ePsf lyP . h;sf] ljj/0f lgDgfg';f/ pNn]v ul/Psf] 5 .
  • 119. 107 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= ^&= x6nfOdf ;Dks{dfcfPsfdlxnf lx+;fsf 36gfsf] k|sf/ rf6{ g+= ^*= x6nfOgdf cfPsf 36gfsf] lhNnfut btf{ ljj/0f o; jif{ ;+sng ePsf s"n @!@ 36gfdWo] !)@ j6f sf7df8f}Fdf, *% j6f df]/ª, @^ j6f bfË / !! j6f s}nfnLsf] sfof{nodf btf{ ePsf x'g .
  • 120. 108 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/R5]b !% dgf]/~hg If]qdf sfo{/t >lds dlxnf tyf lszf]/Lx¿dfly x'g] lx+;f !%=! dgf]/~hg If]qdf sfo{/t >lds dlxnfsf] cj:yf bf]xf]/L, 8fG;af/, d;fh kfn{/, vfhf3/ / Sofljg /]i6'/]i6 u/Lsg hDdf kfFrj6f If]qdf sfo{/t dlxnf tyf lszf]/Lx¿nfO{ ;d]6]/ dgf]/~hg If]qdf sfo{/t dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fnfO{ of] v08df ;d]l6Psf] 5 . oL kfFrj6f If]qnfO{ cf}krfl/s jf Jojf;flos /f]huf/Lsf] If]qsf] ?kdf ;d]l6g afFsL 5 . To;n] klg oL If]qx¿df sfo{/t dlxnfx¿dfly x'g] lx+;fsf] hf]lvdnfO{ a9fPsf] 5 . o; If]qdf sfo{/t dlxnfx¿dfly cg]s k|sf/sf lx+;f x'g] u/]sf 5g . h;dWo] ljleGg ( k|sf/sf– s'6lk6, ax'ljjfx, dfgl;s lx+;f, ljB'tLo÷cgnfOg ck/fw, gful/stf / hGdbtf{af6 al~rt, of}ghGo b"Jo{jxf/, anfTsf/, hftLo lje]b / Hofg dfg]{ wDsLnufotsf lx+;fTds 36gfx¿sf] clen]v ul/Psf 5g . o:tf lx+;fTds lqmofsnfksf kL8s cfˆg} >Ldfg, k|]dL, /f]huf/bftf, u|fxsb]lv 3/a]6L;Dd /x]sf 5g . dgf]/~hg If]qnfO{ lx+;f /lxt, ;'/lIft, ;Ddflgt / Jojl:yt sfo{:ynsf] ?kdf :yflkt ug{ …dlxnfsf lglDt dlxnf d~rÚ gfds ;+:yf ;lqmo /x]sf] 5 . oxfF ;dfj]z v08 d~råf/f pknAw tYofÍsf] cfwf/df tof/ kfl/OPsf] xf] . @)&% ;fpgb]lv @)&^ c;f/df clen]lvs/0f ul/Psf dlxnf dfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿ oxfF ;dfj]z ul/Psf 5g . oL 36gfx¿ :jo+ lx+;f kLl8tx¿ dlxnfsf lglDt dlxnf d~rsf] sfo{nodf u'gf;f lnP/ cfPsfx¿sf] dfq} xf] . of] Psjif{df hDdf %% j6f o:tf lx+;fsf 36gfx¿ lnP/ dgf]/~hg If]qdf sfo{/t dlxnfx¿ sf7df8f}Fl:yt d~rsf] sfo{nodf cfOk'u]sf lyP . k|efljtx¿ cfkm} u'gf;f ug{ cfPsfx¿sf] dfq} tYofÍ ePsf] x'Fbf o;n] dgf]/~hg If]qleq
  • 121. 109 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+= ^(= dgf]/~hg If]qdf sfo{/t lszf]/L tyf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] k|sf/ x'g] lx+;fnfO{ k"0f{ ?kdf k|ltlglwTj ub}{g . oBlk of] tYofÍn] dgf]/~hg If]qleq dlxnf tyf lszf]/Lx¿dfly lx+;f x'g] u/]sf] tYonfO{ To;sf s]xL :j?kx¿;lxt phfu/ u/]sf] 5 . of] If]qleq x'g] u/]sf] lx+;fnfO{ yk aflx/ Nofpg' / To;sf] cGTosf] nflu kxn ul/g' plQs} cfjZos 5 eGg]tkm{ ;f]Rg 3R3rfpF5 . !%=@= dgf]/~hg If]qdf sfo{/t lszf]/L tyf dlxnfx¿dfly ePsf] lx+;fsf] k|sf/ @)&% ;fpgb]lv @)&^ c;f/;Ddsf] cjlwdf clen]lvs/0f ul/Psf] tYofÍcg';f/ dgf]/~hg If]qdf ;+nUg dlxnf tyf lszf]/Lx¿dfly ljleGg ( k|sf/sf lx+;f ePsf 5g . h;df ;a}eGbf a9L ljleGg vfnsf] 8/ wDsfåf/f dfgl;s lx+;faf6 k|efljt dlxnfx¿ !# k|ltzt -!$ hgf_ /x]sf 5g . To;kl5 s'6lk6af6 k|efljt dlxnfx¿ !) k|ltzt -!! hgf_ /x]sf 5g . of}ghGo b"Jo{jxf/ / ljB'tLo cyf{t cgnfOg lx+;f af6 k|efljt ^÷^ k|ltzt -&÷& hgf_, hGdbtf{ / gful/stfaf6 jl~rt % k|ltzt -^ hgf_, ax'ljjfxaf6 k|efljt % k|ltzt -% hgf_, anfTsf/ / hftLo lje]baf6 @÷@ k|ltzt -@÷@ hgf_ / Hofg dfg]{ wDsLaf6 ! k|ltzt -! hgf_ k|efljt ePsf 5g .
  • 122. 110 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf Rff6{ g+ &)= k|efljtsf] pd]/ !%=#= k|efljtsf] pd]/ dgf]/~hg If]qdf sfo{/t k|efljt lszf]/L Pj+ dlxnfx¿sf] pd]/ ;d"xnfO{ !* jif{ eGbf dfly / To;eGbf d'lgsf pd]/ ;d"xsf] ?kdf b'O{ efudf juL{s/0f ul/Psf] 5 . To;cg';f/ $( hgf !* jif{eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf dlxnf / ^ hgf !* jif{ eGbf tnsf lszf]/Lx¿dfly dfly pNn]v ul/Psf] ( k|sf/sf] lx+;f ePsf] 5 . dgf]/~hg If]qdf !* jif{eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf dlxnfx¿sf] ;+nUgtf al9 /x]sf]n] klg oxL pd]/ ;d"xsf dlxnfdfly a9L lx+;f ePsf] xf] . oBlk !* jif{ eGbf sd pd]/ ;d"xsf lszf]/Lx¿ klg ;+nUg /x]sf / pgLx¿dfly klg plQs} lx+;f eO/x]sf] tYonfO{ klg plQs} Wofgk"j{s x]l/g'kb{5 . of] pd]/ ;d"xsfx¿dfly lx+;fsf] hf]lvd cem a9L g} x'g] / To;sf] c;/ klg a9L g} kg{] x'Fbf o;tkm{ ljz]if Wofg k'¥ofpg' h?/L 5 .
  • 123. 111 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+ &!= k|efljtsf] j}jflxs l:ytL !%=$= k|efljtx¿sf] j}jflxs l:ylt Ps jif{leq u'gf;f ul/Psf lx+;fsf 36gfcg';f/ k|efljtx?sf] j}jflxs cj:yf s]nfOPsf] lyof] . h;cg'?k lx+;f k|efljtdWo] $@ k|ltzt -@# hgf_ ljjflxt, #! k|ltzt -!& hgf_ cljjflxt, !^ k|ltzt -( hgf_ ljjflxt t/ kfl/jfl/s dgd'6fjsf sf/0f 5'l6P/ a;]sf / !! k|ltzt -^ hgf_ kf/kfr's] ePsf dlxnfx¿ /x]sf 5g . o; If]qdf klg lx+;fdf kg]{dWo] clwsf+z ljjflxt dlxnfx¿ g} /x]sf 5g .
  • 124. 112 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf !%=%= k|efljtsf] z}lIfs cj:yf dgf]/~hg If]qdf klg clwsf+z ;fIf/ dlxnfx¿dfly g} lx+;f ePsf] tYofÍ km]nf k/]sf] 5 . h;dWo] $@ k|ltzt -@# hgf_ ;fIf/, dfWodls tx;Ddsf] k9fO{ u/]sf @% k|ltzt -!$ hgf_, lgDg dfWolds tx;Ddsf] k9fO{ u/]sf @@ k|ltzt -!@ hgf_ / pRr dfWolds tx;Dd cWoog u/]sf !! k|ltzt -^ hgf_ dlxnfx¿ /x]sf 5g . rf6{ g+= &@= k|efljtsf] z}lIfs cj:yf !%=^= k|efljtsf] hft÷hftLo ljj/0f dgf]/~hg If]qdf al9h;f] lx+;fdf kg]{x¿ cflbjf;L hghflt ;d'bfosf dlxnf tyf lszf]/Lx¿ /x]sf] tYofÍn] b]vfPsf] 5 . h;cg';f/ $$ k|ltzt -@$ hgf_ cflbjf;L hghflt, #^ k|ltzt -!( hgf_ cGo / @@ k|ltzt -!@ hgf_ blnt ;d'bfosf lszf]/L tyf dlxnfx¿ lx+;f k|efljt ag]sf 5g .
  • 125. 113 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+ &#= k||efljtsf] hft÷hftLo ljj/0f rf6{ g+ &$= k|efljtsf] k]zf !%=&= k|efljtsf] k]zf ljleGg vfnsf % j6f dgf]/~hgsf If]qx¿dWo] ;a}eGbf a9L lx+;fsf 36gfsf ph'/L lnP/ cfpg]x¿ bf]xf]/L ;fFemdf sfo{/t dlxnfx¿ /x]sf 5g . bf]xf]/L ;fFemdf sfo{/t @@ hgf, vfhf 3/df sfo{/t & hgf, 8fG; af/df sfo{/t & hgf, :kf d;fhdf sfo{/t # hgf / oLafx]ssf cGo If]qx¿df sfo{/t !^ hgf dlxnfx¿ /x]sf 5g . oL 36gfx¿ kLl8t jf k|efljt :jo+s} ph'/Lsf] cfwf/df dfq} ;+slnt tYofÍ ePsf] x'Fbf dgf]/~hg If]qdWo] bf]xf]/L ;fFemdf g} a9L lx+;f x'g] u5{ eGg] ljZn]if0f lgsfNg eg] ;lsb}g .
  • 126. 114 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf !%=*= k|efljt / kL8ssf] ;DaGw dgf]/~hg If]qdf klg ;a}eGbf a9L dlxnfx¿ >Ldfg / k|]dLaf6 kLl8t ag]sf 5g . s"n k|fKt 36gfx¿dWo] $% k|ltzt -@% hgf_ >Ldfgaf6, @# k|ltzt -!# hgf_ k|]dLaf6, !# k|ltzt -& hgf_ /f]huf/bftfaf6, * k|ltzt -$ hgf_ ;fyLaf6, % k|ltzt -# hgf_ ckl/lrt JolQmaf6, # k|ltzt -@ hgf_ kl/jf/sf ;b:oaf6 / @ k|ltzt -! hgf_ 3/a]6Laf6 kLl8t ePsf 5g . rf6{ g+ &%= k|efljt / kL8ssf] ;DaGw !%=(= kL8ssf] pd]/ lx+;fdf ;+nUg kL8ssf] pd]/ ;d'xdf @% jif{ eGbf tnsf ^ hgf, @% b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf @( hgf, #% b]lv $% jif{ pd]/ ;d"xsf !$ hgf / $% jif{ eGbf dflysf pd]/ ;d"xsf ^ hgf /x]sf 5g . lx+;fdf ;+nUg x'g] kL8sx¿df a9Lh;f] @% b]lv #% jif{ pd]/ ;d"xsf JolQmx¿ /x]sf 5g .
  • 127. 115 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+ &^= kL8ssf] pd]/ ;d"x !%=!)= kL8ssf] k]zf lx+;fdf ;+nUg kL8ssf] k]zfsf] ;Gbe{df ljZn]if0f ubf{ hDdf * vfnsf k]zf–Joj;fodf ;+nUg /x]sf] tYofÍ 5 . h;dWo] rfns k]zfsf !( hgf, Jofkf/ Joj;fodf ;+nUg !$ hgf, ufog If]qsf ( hgf, a}b]lzs /f]uhf/bftf $ hgf, /fhgLltsdL{ # hgf, lkmNd If]qdf ;+nUg @ hgf, s'g} k]zf Joj;fo gug]{ JolQm @ hgf, k]zf v'Ng g;s]sf] @ hgf /x]sf 5g . rfns k]zfdf ;+nUg JolQmx¿sf] ;+Vof w]/} ePklg dgf]/~hg If]qdf sfo{/t dlxnfx¿dfly lx+;f ug]{ JolQmx¿ k|foh;f] w]/}j6f k]zf / Joj;fodf ;+nUg /x]sfx¿ x'g] u/]sf] o;n] b]vfpF5 .
  • 128. 116 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf rf6{ g+ &&= kL8ssf] k]zf ljZn]if0f dgf]/~hg If]qnfO{ g]kfnL ;dfh / /fHon] /f]huf/Lsf] If]qsf] ?kdf g;d]6]sf] x'Fbf o; If]qdf sfo{/t dlxnfx¿n] cfˆgf] k]zfaf/] eGg ;ls/x]sf 5}gg . To;n] pgLx¿dfly ePsf ljleGg vfnsf lx+;f / zf]if0fx¿af/]df ph'/L ug]{ jf u'gf;f] ug]{ 7fpF g} ;[hgf x'g lbPsf] 5}g . pgLx¿dfly ePsf] lx+;flj?4df cfjfh p7fpbf sfo{/t If]qaf/] klg ;fj{hlgs x'Fbf To;n] kfl/jfl/s ;DaGw lau|g] 8/, ;dfhaf6 alxis[t x'g] 8/, ul//x]sf] sfdaf6 klg jl~rt ePkl5sf] a]/f]huf/Lkgsf] 8/ / km]l/klg csf]{ uDeL/ vfnsf] lx+;fsf] lzsf/ x'g;Sg]nufotsf 8/x¿;Fu pgLx¿ h'wL/x]sf 5g . o:tf]df Gofo k|s[ofdf hfg' cufj}sf cg]s r'gf}lt / 8/ qf;n] dgf]/~hg If]qdf ;+nUg dlxnf tyf lszf]/Lx¿ eolet 5g . pgLx¿dfly x'g] lx+;faf/] hfgsf/ ePklg To:tf] lx+;f / zf]if0flj?4 af]Ng] lxDdt h'6fpgsf] nflu s'g}klg vfnsf] ;xof]uL ;+oGq / plrt jftfj/0fsf] Psbd} cefj 5 . To;}n] lx+;f ;x]/ a:g' kg]{ afWoTds cj:yfdf pgLx¿ sfd ul//x]sf 5g . hlt lx+;fsf 36gfx¿ aflx/ cfpF5g ltgsf] klg plrt tl/sfn] ;+af]wg ul/b}g . To;n] emg} lg/fzfsf] l:ylt k}bf ul/lbG5 . To;n] o; If]qdf ;+nUg dlxnfx¿dfly x'g] lx+;fnfO{ Goflos k|lqmofdf Nofpgsf] nflu z'?cftL r/0fd} ;d:of b]lvPsf] 5 .
  • 129. 117 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf lgisif{ / ;'emfjx¿ xfd|f] ;dfhdf dlxnfdfly x'g] lx+;f ljs/fn :j?kdf 5 . ljZjel/ g} Ps hl6n ;d:ofsf] ?kdf /xL cfPsf] dlxnf lx+;fn] dlxnfsf] cfwf/e"t dfgjclwsf/ pkef]udf ;d]t aGb]h nufPsf] 5 . of] ;dli6df dfgj clwsf/sf] pNn+3g / xggsf] uDeL/ ljifo xf] . cfˆg} 3/, kl/jf/, ;dfh / ljZjf;gLo dflgPsfx¿af6} lx+;fdf kg'{, kL8f of oftgfdf kfl/g', qf; / 8/df afFRg'n] pgLx¿sf] ;'/lIft / :jtGqk"j{s afFRg kfpg] clwsf/af6 jl~rt u/]sf] 5 . sfg"gtM dlxnfdfly x'g] x/]s k|sf/sf lx+;f ck/fw xf] . oBlk o:tf ck/flws lqmofsnfk / 36gfx¿ lg/Gt/ x'Fb} / ul/b} cfOPsf] x'Fbf dlxnf lx+;f cGTo ePsf] ;dfhsf] kl/sNkgf Ps dxTjsf+Iffdf ;Lldt ePsf] 5 . cf]/]s g]kfnn] jif]{gL dlxnf lx+;fsf 36gfx?sf] clen]v ub}{ To;sf] laZn]z0ffTd k|ltj]bg ;fj{hlgs ub}{ cfO/x]sf] 5 .tYox¿n] ;du| ;d]6g ;s]sf] 5}g . cf]/]s g]kfn af6 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf h] hlt tYo–36gfx¿ ;+slnt tyf clen]v x'Fb} cfPsf 5g, To;n] s] :ki6 kf/]sf] 5 eg] aflnsf / dlxnfx¿ pgLx¿sf] h}ljs Pj+ ;fdflhs n}lËs klxrfgs} sf/0fn] jif]{gL cg]s vfnsf lx+;faf6 k|efljt x'Fb} cfPsf 5g . To;df pgLx¿sf] cGo ljljw klxrfgx?– h:t}, hft÷hftLotf, juL{otf, cfly{s ljkGgtf, z}lIfs tyf ;fdflhs :t/, wfld{s tyf ;f+:s[lts rfnrngnufot kIfx¿ klg ;Fu;Fu} ufFl;P/ cfp5g . ;du|df x/]s e]u÷e"efu, wd{÷;+:s[lt, hft÷hftLotf, ju{, ;dfh÷;d'bfodf ;a} vfnsf dlxnf lx+;f x'g] u5{ . ;ftj6} k|b]zaf6 Ps jif{leq ;+sng ul/Psf s"n ! xhf/ # ;o !( dlxnf lx+;f / To;eGbf klxn] klxn]sf jif{x¿df ;d]t ;+sng ul/Psf tYofÍn] ToxL k'li6 u/]sf] 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;f lj?4 laleGg ;+3 ;+:yf, ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfox?sf] k|of;sf afjh'b cf]/]s g]kfnn] jif]{gL dlxnf lx+;fsf 36gfx¿sf] clen]vLs/0f ub}{ cfpFbf To:tf 36gfx¿df sdL cfPsf] jf ;'wf/ ePsf] tYo kfpg ;lsPsf] 5}g . a? dlxnf lx+;fsf gofF gofF :j?k / k|sf/x¿ ;fy} To;sf cg] c;/x¿ b]vf kb}{ uO/x]sf] tYo;Fu cjut
  • 130. 118 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf x'g] qmd a9bf] 5 . pxL ;dfh, pxL ;d'bfoleq nuftf/ dlxnf lx+;f eO/xg'n] xfd|f] ;dfhdf dlxnfsf] xsdf s]xL kl/jt{g / pknlAwx¿ ePklg pgLx¿sf] jf:tljs cj:yf / x}l;otdf 7f]; kl/jt{g gePsf] l:ylt lrq0f u5{ . ;du|df dlxnfdfly x]g]{ lje]lbt, ckdfghgs / cdof{lbt b[li6sf]0f, Jojxf/ / ;f]xLcg'?ksf cEof;x¿sf] k|e'Tj /xLxg'n] dlxnfdfly x'g] lx+;fnfO{ dnhn ul//x]sf] 5 . ljutsf] t'ngfdf dlxnfx¿sf] lx88'nsf] bfo/f km/flsnf] ePsf] 5 . dlxnfsf] ;+nUgtfsf] If]q a9b} uO/x]sf] 5 . k|foh;f] ;fj{hlgs / lghL If]qsf Joj;flos lgsfox¿df pgLx?sf] pkl:ylt a9bf] 5 . of] ;sf/fTds kIf xf] t/ o; ;Fu} csf]{ jf:tljstf klg 5– dlxnfx¿ hxfF hxfF ;+nUg x'G5g jfePsf5g, tL tL :yfg, If]q / j[Qx¿leq} pgLx¿ lx+;fdf k/]sf 5g. lsgsL dlxnfdfly x'g] lx+;f pgLx?sf] n}+lustfs} cfwf/df ug]{ ul/Psf] 5 . s"n hg;+VofdWo] cfwfeGbf a9L /x]sf dlxnfx¿ k|foh;f] kLl8t jf k|efljtdf kfl/g' / kL8s jf cf/f]lktsf] v]dfdf a9Lh;f] k'?ifx¿ g} b]lvg'df xfd|f] ;fdflhs ;+/rgf / /fHosf] zf;sLo ;+/rgf cfkm} n}+lus ?kdf c;dfg / lje]lbt x'g' xf] . dlxnfdfly x'g] zfl//Ls, dfgl;s, cfly{s, /fhgLtls lx+;fsf] Jofks k[i7e"ldnfO{ /fHo / ;fdflhs ;+/rgfn] ;b}j dnhn ul//x]sf] x'gfn] dlxnf lx+;f cGTosf cg]s k|of; / ;+3if{x¿sf afah'b klg o;sf]Go"gLs/0f x'g ;ls/x]sf]5}g . b:tfj]hLs/0f ul/Psf 36gfx¿n] dlxnfx¿ ljleGg P3f/ vfnsf— 3/]n' lx+;f, ;fdflhs lx+;f, anfTsf/, of}g lx+;f, anfTsf/ k|of;, a]rljvg, a]rljvg k|of;, xTof, cfTdxTof, xTof k|of; / cGo vfnsf lx+;fx¿af6 dlxnfx¿ k|efljt ePsf] k'li6 u/]sf] 5 . dlxnfx¿ hxfF;'s} /x"g, rfx] 3/df xf]; jf ;fdflhs If]qdf pgLx¿ s'g} g s'g} k|sf/sf] lx+;faf6 k|efljt ePsf] cj:yf 5 . cfˆgf] JolQmut ;DaGwb]lv ;fdflhs ;DaGwx¿df dlxnfx¿ cg]sf}+ k|sf/sf lx+;fdf kb}{ cfO/x]sf 5g . sltkon] cgfxsd} Hofg ;d]t u'dfPsf 5g . t;y{ ;fdflhs Gofo, lbuf] ljsf;, :yfoL / bL3{sflng zflGt / /fli6«o ;befjsf vflt/ dlxnf lx+;fsf] cGTo h?/L 5 . o;k|lt ljdlt /fVg] jf o;nfO{ gsfg]{ ;fob} xf]nfg . dlxnf lx+;f Go"gLs/0f tyf cGTosf nflu :yfgLo, /fli6«o, cGt/f{li6«o tx;Dd cg]s k|oTgx¿ x'Fb} cfPsf 5g . To:tf k|oTgx¿ cfkm}df dxTjk"0f{ 5g oBlk o:tf k|oTgx¿ cfkm}df kof{Kt eg] kSs} 5}gg . o:tf] lx+;f ;lbof}F]b]lv cEof;df /xFb} cfPsf] x'Fbf To;nfO{ lgd"n kfg{ s]xL ;d"x jf ;d'bfo :t/sf] k|of;n] dfq} ;Dej 5}g .
  • 131. 119 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf dlxnf lx+;f dlxnfsf ;/f]sf/sf] ljifo dfq} x}g eGg] s'/f :yflkt x'g afFsL 5 . ;fdflhs Gofo / n}lËs Gofok"0f{ ;dfh lgdf{0fsf] nflu dlxnf lx+;fsf] d'2f /fli6«o Ph]08fsf] ?kdf k|fyldstf kfpg'k5{ . To;f] ul/bf dlxnf lx+;fleqsf ljleGg :j?k / k|sf/x¿sf] hl6ntfdfly ljz]if Wofg k'¥ofpg' cTofjZos 5 . dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cGToljgf dlxnfsf] dfgj clwsf/ ;'lglZrttf x'g ;Sb}g dlxnfdfly x'g] lx+;f ;dfhsf x/]s ;+/rgfdf h/f] uf8]/ a;]sf] lkt[;QfTds d"NodfGotf / ;f]rsf] kl/0ffd xf] . To;sf] kmn:j?k jif]{gL xhf/f}F dlxnfx? ljleGg :j?kdf zf/Ll/s, dfgl;s, cfly{s, ;fdflhs lx+;f ;xg afWo agfOPsf 5g . o;y{ g]kfnsf] ;+ljwfg, g]kfn;/sf/n] cGt/fli6«o :t/df u/]sf k|lta4tfx?sf] k'0f{ kfngf ub{}, dlxnf ePs} sf/0fn] ef]Ug'kg{] lje]b tyf lx+;fsf] cGTo ug{] jftfj/0f tof/ ;/sf/af6 x'g'kb{5 . o;sf nflu ;j{k|yd lkQ[;QfTds ;f]r / o;nfO{ dnhn ug{] k'?ifjfbL dfgl;stf xfjL /x]sf] ;+/rgfsf] kl/jt{g, x/]s If]qdf dlxnfsf] ;dfg tyf cy{k'0f{ ;xeflutfsf] ;'lglZrttf, n}lËs d}qL ;+/rgfsf] :yfkgf / dlxnflx+;fsf 36gfdf z"Go ;xglzntfsf] k'0f{ kfngf ug'{ cfjZos /x]sf] 5 . ;fy} dlxnfnfO{ bf];|f] bhf{sf[ gful/ssf ?kdf x]g{] ;f]r, ul/g] Jojxf/ / b[li6sf]0f kl/jt{g ul/ 3/b]lv ;fj{hlgs :yn;Dd dlxnfsf] :jtGq klxrfg / g]t[TjnfO{ :jLsf/ ug{] jftfj/0f tof/ ug{ :yfgLo txb]lv cleofgx? ;~rfng ug'{kb{5 . z"Go ;xgzLntfsf] gLlt cjnDag ub}{ o:tf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ uDeL/ ?kdf ;+af]wg ul/g'kb{5 . ;+af]wg ug{sf] nflu klxn] o:tf 36gfx¿ kof{Kt dfqfdf aflx/ cfpg'kb{5 . ToxL x]t'n] cf]/]s g]kfnn] jif]{gL dlxnf lx+;fsf b:tfj]hLs/0f ub}{ cfPsf] 5 . ToxL b:tfj]hLs/0fdfkm{t k|fKt tYofÍ / ltgsf] ljZn]if0fsf cfwf/df dlxnf lx+;f cGTosf lgldQ s]xL ;'emfjx¿ oxfF k]z ul/Psf 5g . ;'emfjx¿M — dlxnfdfly x'g] lx+;f x/]s ;dfh, e"efu, hft / hftLotf, ju{, lnËdf plQs} x'Fb} cfO/x]sf] 5 . oBlk o:tf 36gfx¿sf] Psd'i6 b:tfj]hLs/0f u/L PsLs[t tYofÍ lgdf{0f sfo{ ePsf] 5}g . ljleGg u}/ ;/sf/L ;+:yf tyf s]xL ;/sf/L lgsfoaf6 ul/b} cfOPsf] dlxnf lx+;fsf tYofÍ ;+sng tyf ljZn]if0f sfo{ cfkm}df lj:t[t / PsLs[t :j?ksf] x'g] u/]sf] 5}g . o:tf] tYofÍ lghL jf u}/;/sf/L If]qaf6 ul/g' cfkm}df ;x|fgLo sfo{ xf] . oBlk ;/sf/L tj/df lj:t[t PsLs[t tYofÍ lgdf{0fsf] kxn ul/g' pko'Qm x'g]5 . ljleGg u}/;/sf/L ;+:yf tyf lghL If]qx¿sf] kl/rfng Pj+;dGjo / ;xsfo{ dfkm{t To:tf] PsLs[t tYofÍ
  • 132. 120 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf lgdf{0fsf] sfd ug{ ;lsg]5 . h;n] g]kfndf dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] cj:yfnfO{ ;du|tfdf cfFsng ug{ / ltgsf] klxrfg ug{ ;xof]u k'Ug]5 . To:tf] tYofÍsf cfwf/df lx+;f cGTo ug]{ pkfox¿sf] vf]hL sfo{df ;xhtf Nofpg] 5 . — ph'/L ug]{ lgsfox¿sf] cefjdf lx+;fdf k/]sf dlxnfx¿n] cfkm"dfly ePsf] lx+;faf/] af]Ng] jf To;sf] ;dfwfgsf] nflu sbd rfNg] ;Defjgfx¿sf] vf]hL ug{ ;d]t Jojwfg Joxf]g]{ u/]sf 5g . t;y{ dlxnflj?4 x'g] lx+;faf/] u'gf;f ug]{ dlxnf d}qL tyf dlxnf k|lt pTt/bfoL ;+oGq jf ph'/L ug]{ lgsfox¿ :yfgLo txx¿df :yfkgf ug'{ cTofjZos 5 . o;n] dlxnfx¿dfcfkm"dfly ePsf] lx+;f la?2sf] pkrf/df ;xhtf k|bfg ug]{5 . — dlxnfdfly x'g] lx+;faf/]df hfgsf/ jf ;r]t dlxnfx¿sf] hdft a9bf] 5 . t/ dlxnf lx+;fsf gofF gofF :j?k / dfWodx¿ klg plQs} b]vf kl//x]sf 5g . To:tf gofF gofF lx+;fsf :j?k / dfWodx¿af/]df ;d]t ;r]tgf / 5nkmnx¿ Jofks ?kdf ;~rfng ul/g'kb{5 . To:tf lqmofsnfkx¿ ;/sf/L Pj+ u}/;/sf/L / lghL j[Qaf6 ;d]t ;~rfng ul/ ;DalGwt ;d"x / ;dfhsf] Wofgfsif{0f u/fpg' cfjZos 5 . — lx+;f k|efljtx¿sf nflu ;xof]uL ;+oGqx? kof{Kt dfqfdf lgdf{0f ul/g'kb{5 . clxn] ;~rflnt ;+oGqx¿ cg]s sf/0fj; k|efjsf/L x'g ;sL/x]sf 5}gg . ltgnfO{ k|efjsf/L agfpFb} yk k|efjsf/L ;+oGqx¿sf] ljsf; ul/g' h?/L 5 . To:tf ;xof]uL ;+oGqx¿n] dlxnf dfly ePsf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ aflx/ Nofpg] dfq} geOsg k|efljtnfO{ Gofo k|bfg ug]{, ;dfhdf ;'/lIft / ;Ddfghgs tj/df afFRgsf] nflu jftfj/0f lgdf{0f ;Ddsf] lhDd]jf/L jxg ug'{kb{5 . h'g;'s} k|sf/sf] dlxnf lx+;faf6 k|efljt ePklg ;/sf/n] plrt Ifltk"lt{sf] Joj:yf ug'{kb{5 . — dlxnf lx+;fdWo] klg of}g lx+;f, anfTsf/ k|efljtx¿, vf;u/L aflnsf Pj+ lszf]/Lx¿, sf nflu ;/sf/L txaf6 plrt ;+/If0f, dgf];fdflhs k/fdz{ ;]jf, ;'/lIft cfjf;, u'0f:t/Lo / ;j{;'ne lzIff tyf /f]huf/ Pj+ hLljsf]kfh{gsf] e/kbf]{ dfWodx¿sf] ;'lglZrt ub}{ cfTd;Ddfg ;lxtsf] ;fdflhs k'gMPlss/0fsf] Joj:yf ul/g'kb{5 . — :yfgLob]lv /fli6«o :t/sf Goflos Pj+ sfg"gL lgsfosf k|ltlglwx¿ dlxnf lx+;f / n}+lus lje]b, zf]if0f / lx+;fk|lt ;+j]bgzLn / ;r]t aGg cfjZos 5 . clwsf+z dlxnf lx+;fsf 36gfx¿nfO{ sfg"gL k|lqmofdf nfg'sf] ;§f cfk;L d]nldnfkdf n}hfg] k|j[lQdf
  • 133. 121 @)&^cGj]ifL dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf kl/jt{g ug'{kb{5 . ;fy} kLl8tsf] ;'/Iff / hLljsf]kfh{gsf] sf]0faf6 o:tf 36gfx¿nfO{ ;+af]wg ug]{tkm{ hf]8 lbg'kb{5 . — ;a} :yfgLo lgsfox¿n] anfTsf/ h:tf d'2fdf ;/sf/n] b|'t Gofo ;]jf nfu" u/]sf] sfg"gL k|fjwfgnfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug'kb{5 . anfTsf/sf 36gfdf ph'/L ug]{ ! jif{sf] xbDofb vf/]hL ul/g'kb{5 . tfsL anfTsf/ h:tf] ck/flws lqmofsnfksf] bf]ifLdfly sf/jfxL ug{ / kLl8tnfO{ Gofo lbnfpg] sfddf afwf c8rg sd ug{ ;lsof]; . — ;/sf/n] Pskl5 csf]{ P]g sfg"gx¿sf] lgdf{0f Pj+ ;do ;fk]If kl/dfh{g Pj+ ;+zf]wg ub}{ NofPsf] k|fjwfgx¿af/] k|To]s :yfgLo lgsfob]lv cfd dflg;x¿;dIf hfgsf/L / ;"rgf k'¥ofpg] plrt ;+oGq / dfWodx¿sf] cjnDag ul/g'kb{5 . tfsL lx+;f kLl8tx¿n] cfkm"dfly ePsf] lx+;fTds 36gfnfO{ rfF8f] eGbf rfF8f] Goflos k|lqmofdf n}hfg k|f]T;fxg ldnf]; . ;fy} b]zsf] P]g sfg"g / Goflos lgsfok|lt ljZjf; / e/f];fdf j[l4 xf]; . — dlxnfdfly x'g] jf ePsf ;a} k|sf/sf lje]b / c;dfg gLlt, k|fjwfg, P]gx¿sf] vf/]hL Pj+ g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ df /x]sf lje]lbt s'/fx? ;+zf]wgsf] nflu sbd rflng'kb{5 . h:t}M gful/stfsf] k|fjwfgdf /x]sf] c;dfgtf gx6];Dd k|To]s gful/s ;dfg x'g eGg] ;+ljwfgn] lbPsf] clwsf/sf] pkef]u ug{af6 dlxnfx¿ jl~rt /xL/xg]5g . — lx+;f k|efljtx¿sf] uf]kgLotfsf] clwsf/nfO{ pgLx¿sf] ;'/Iff Pj+ cGo qf;x¿ Go"g ug{sf] nflu klg ;/sf/ Pj+ ;DalGwt lgsfox¿n] ;'/lIft Pj+ ;'lglZrt ug'{kb{5 . — dlxnf lx+;f lj?4 sfo{/t dfgjclwsf/sdL{, cleoGtf tyf dlxnf clwsf/sdL{ ;+3;+:yfx¿nfO{ ;d]t c;'/Iff / qf;sf] dfxf}n ;[hgf x'g] u/]sf] oyfy{nfO{ Wofgdf /fvL pgLx¿n] ;'/lIft tj/df cfˆgf sfd ;DkGg ug]{ jftfj/0f ;d]t /fHon] lgdf{0f ug'{kb{5 . vf;u/L ;d'bfo:t/df sfo{/t JolQm Pj+ ;d"xx¿n] dlxnf lx+;fsf 36gfnfO{ aflx/ Nofpg / kLl8tnfO{ Gofo lbnfpg v]n]sf] e"ldsfsf sf/0f ql;t agfOg] ul/Psf] 5 . o:tf lqmofsnfknfO{ k"0f{t lgif]w ug{sf] nflu plrt sfg"gL k|fjwfg Pj+ ;fdflhs jftfjf/0f lgdf{0f ug{ ;/sf/L kxnsf] vfFrf] 5 . — dlxnf lx+;f k|efljtx¿sf nflu ;/sf/n] pknAw u/fOcfPsf] ;]jf ;'ljwfx¿ plrt ?kdf pknAw eO/x]sf 5g jf 5}gg eg]/ cg'udg tyf d"NofÍgsf] ;+oGq lgdf{0f
  • 134. 122 dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] ljZn]if0ffTds cWoog k|ltj]bg dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf ul/Psf] 5}g . of] sfd oyf;So rfF8f] ul/g'kb{5 . @)&^ ;fnnfO{ ;/sf/n] n}+lus lx+;f lj?4sf] jif{ 3f]if0ff u/]sf] 5 . /fHosf] tLg} txdf dlxnf lx+;f lj?4sf] 36gfnfO{ s] / s;/L ;+af]wg ug]{ ul/Psf] 5 eg]/ k|efjsf/L tj/n] cg'udg tyf d"NofÍgsf] sfo{sf] yfngL oxLaf6 z'? ul/g'kb{5 . — dlxnf lj?4 x'g] e]befj lj?4 z"Go ;xgzLntfsf] gLtLnfO{ :yfgLo b]lv s]lGb|o :t/;Ddsf ;a} ;+/rgfx?df k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ul/of]; . — dlxnfn] ;Ddflgt / :jtGq eP/ hLjgofkg ug{ ;Sg] jftfj/0f l;h{gfsf nflu /fHosf ;a} :yfgLo b]lv s]lGbo tx;Ddsf lgsfox?df n}lËs ;dfgtf gLltsf] th'{df u/L sfof{Gjogdf NofO{of];  . — dlxnfnfO{ x]g{] b[li6sf]0f / ;f]Frdf cfd'n kl/jt{g geP;Dd g]kfnsf] ;+ljwfg–@)&@ n] k|Tofe"t u/]sf] …k|To]s gful/ssf] ;dfg clwsf/Ú eGg] k|fjwfg g]kfnL dlxnfn] cg'e"t ug{ kfpg] jftfj/0f aGg ;Sb}g . ;fy} b]zdf ePsf] a[xt / Jofks /fhgLlts ¿kfGt/0fsf afah'b klg g]kfnL dlxnfsf] hLjg lx+;fd"Qm / clwsf/ ;DkGg x'g ;Sb}g . t;y{ ljleGg xflgsf/s ;fdflhs, cfly{s tyf wfld{s k/Dk/fx¿af6 k|ltkflbt / lgb]{lzt s'k|yfsf sf/0f dlxnfdfly e}/x]sf] lx+;fnfO{ uDeL/ ck/fwsf] ¿kdf :jLsf/ tyf AofVof ul/ To:tf ;a}vfn] xflgsf/s k/Dk/fut ck/fwsf] cGTosf nflu :yfgLob]lv /fli6«o tx;Dd /0fgLlt agfO{ sfof{Gjogdf NofO{of]; . ;fy} /fHos} g]t[Tjdf o:tf xflgsf/s k/Dk/fut cEof;lj?4 cfd ;r]tgfsf sfo{qmdx? Jofks ?kdf ;~rfng ul/of]; . — dlxnfx?n] cfly{s ?kdf ;zQm / :jnDa eP/ hLjgofkg ug{ ;Sg] cj:yfsf] l;h{gfsf nflu dlxnfx?sf] cfGtl/s / cfly{s ;zlQms/0fsf sfo{qmdx?sfnflu cfjZos ah]6sf] ljgLof]hg ;lxt gLltut Joj:yf ul/of]; . — cGt/fli6«o ;lGw ;Demf}tf ljz]ifu/L dlxnf lj?4 x'g] ;a} lsl;dsf lje]b pGd'ng ug]{ dxf;lGw (CEDAW), cfly{s, ;fdflhs tyf ;f+:s[lt clwsf/ ;DaGwL dxf;GwL (UNESCR) / lbuf] lasf;sf nIo sfof{Gjogsf nflu /fli6«o sfo{of]hgf lgdf{0f tyf k|efjsf/L cg'udg ;+oGqsf] ljsf; ul/of];
  • 135. n}lu+s lje]bdf cfwfl/t lx+;f 36gf ;Íng kmf/fd cf]/]s g]kfn k|efljt ÷kLl8tsf] k]zf kl/jf/sf] k|d'v cfo >f]t -v'nfpg'xf];_ ;/sf/L ;]jf=================== u}/;/sf/L ;]jf======================= s[lif tyf kz'kfng=================== b}lgs Hofnfbf/L============= 3/fo;L sfd======================= Jofkf/ / Joj;fo================= ljBfyL{============================= /f]huf/ vf]Hb} ===================== cGo=================================== ;/sf/L ;]jf========================== u}/;/sf/L ;]jf===================== s[lif tyf kz'kfng================= b}lgs Hofnfbf/L=============================== 3/fo;L sfd======================= Jofkf/ / Joj;fo======================= lgj[lQ e/0f ======================== cGo=========================================== 36gfsf] ljj/0f 36gf 36]sf] ldlt M 36gfsf] hfgsf/L lbPsf] ldlt M ;do M 36gfsf] lsl;d 3/]n' lx+;f zf/Ll/s lx+;f of}lgs lx+;f anfTsf/ dfgj a]rlavg dfgj a]rlavgsf] k|of; xTof xTofsf] k|of; 36gf ;+sngstf{sf] gfd cfj4 ;+:yf kmf]g g+ 36gf ;+sng u/]sf] ldlt 36gf ;+sng u/]sf] :yfg k|efljt ÷kLl8tsf] ljj/0f sf]8 gDa/ M hGd ldlt M pd]/ M lnË dlxnf k'?if of}g cNk;+Vos -v'nfpg'xf];_ ================================== /fli6«otf g]kfnL cGo eP v'nfpg'xf]; ========================= = hftLotf a|fXd0f÷If]qL -t/fO{_ a|fXd0f÷If]qL -kxf8]_ hghflt -lxdfn_ hghflt -t/fO{_ blnt -lxdfn_ blnt -t/fO{_ d'l:nd cGo -v'nfpg'xf];_ ======================== j}jflxs l:ylt olb ljjflxt xf] eg] z}lIfs cj:yf olb ;fIf/ xf] eg] cljjflxt ljjflxt ljjflxt t/ ;Fu} ga;]sf] cljjflxt t/ ;Fu} a;]sf kf/kfr's] u/]sf] Psn cGo -v'nfpg'xf];_ ================== ljjfx x'bfFsf] pd]/ =================== lg/If/ ;fIf/ cfwf/e"t lzIff -!–* sIff_ dfWolds lzIff -(–!@ sIff_ :gfts :gfsf]Q/ :gfsf]Q/ eGbf dfly k]zfut lzIff-eP v'nfpg'xf];_ ======================================== n}lu+s lje]bdf cfwfl/t lx+;f 36gf ;°ng kmf/fd cf]/]s g]kfn
  • 136. uflnunf}h rfl/lqs cf/f]k ;|f]t ;'ljwfgaf6 al~rlts/0f ;fd'lxs anfTsf/ anfTsf/sf] k|of; of}g b'Jo{jxf/ ;fdflhs lx+;f s'6kL6 uflnunf}h rfl/lqs cf/f]k ;|f]t ;'ljwfgaf6 al~rlts/0f Affnljjfx cfTdxTof cGo v'nfpg'xf]; ========== ;|f]t ;'ljwfgaf6 al~rlts/0flsl;ddf -√_ lrGx nufpg'xf]; xflgsf/s k/Dk/fut cEof;sf] lsl;ddf -√_ lrGx nufpg'xf]; !_ ef}lts -uf;, jf;, skf;_ ^_ ;xeflutf !_ bfOhf] k|yf ^_ dlxgfjf/Lsf] ;dodf cnUofpg' jf 5'66} /fVg' @_ ;+j]ufTds -dfof tyf x]/rfx_ &_ hGdbtf{ @_ jfnljjfx &_ ax'ljjfx #_ z}lIfs *_ ljjfx btf{ #_ of]gL 5]bg *_ 3'D6f] k|yf $_ hGdbtf{ (_ gful/stf $_ jf]S;Lsf] cf/f]k (_ e'|0f klxrfg ul/ ul/g] ue{ktg %_ :jf:Yo ;]jf !)_ cGo - v'nfpg'xf];_======================= %_ ha/h:tL ljjfx !)_ cGo - v'nfpg'xf];_=========================== 36gfsf sf/0fx? v'nfP/ n]Vg'xf]; =================================================================================================== cf/f]lkt JolQmsf] hfgsf/L cf/flkt JolQmsf] ;+Vof k|efljt ÷kLl8tn] cf/f]lkt JolQmnfO{ lrg]sf] 5 < k|efljt ÷kLl8tsf] cf/f]lkt JolQm;“usf] ;DaGw dlxnf != 5 @= 5}g >Ldfg >Ldlt zfl//Ls ;DaGw /flv/x]sf]÷ /flv;s]sf] JolQm ;xfotfstf{ ;d'bfosf ;b:o yfxf gePsf] 36gf 36]sf] :yfg k|b]z M lhNnf M ufpFkflnsf÷gkf 36gf:ynsf] lsl;d !_ 3/ @_ ljBfno #_ sfo{:yn $_ ;d'bfodf %_ af6f] ^_ h+un &_ v]t *_ ;fj{hlgs ;f}rfno (_ lzjL/ jf ;]N6/df !)_ ;]jf s]Gb| !!_ cGo================================================ dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
  • 137. k'?if cGo-v'nfpg'xf];_ ================ #= b]v]kl5 lrGg] l5d]sL d'Vo x]/rfxstf{ u'? r]nf ;]jfk|bfos ;fyL Glhssf] ;fyL kl/jf/sf ;b:o cGo -v'nfpg'xf];_ ========================= -cf/f]lkt ;+Vof PshgfeGbf a9L ePdf ;fbf sfuh yk u/L dflys} cg';f/ eg'{xf]nf ._ cf/f]lkt JolQmsf] ljj/0f gfd M lnË dlxnf k'?if of}g cNk;+Vos =========================== /fli6«otf g]kfnL cGo eP v'nfpg'xf]; ====================================== hGd ldlt÷ pd]/ M hftLotf 7]ufgf z}lIfs cj:yf olb ;fIf/ eP a|fXd0f÷If]qL -t/fO{_ a|fXd0f÷If]qL -kxf8]_ hghflt -lxdfn_ hghflt -t/fO{_ blnt -lxdfn_ blnt -t/fO{_ d'l:nd cGo -v'nfpg'xf];_ ======================= k|b]z M lhNnf M ufpFkflnsf÷gkf M lg/If/ ;fIf/ cfwf/e"t lzIff -!–* sIff_ dfWolds lzIff -(–!@ sIff_ :gfts :gfsf]Q/ :gfsf]Q/ eGbf dfly k]zfut lzIff-eP v'nfpg'xf];_ ======================================== j}jflxs l:ylt k]zf cljjflxt ljjflxt ljjflxt t/ ;Fu} ga;]sf] cljjflxt t/ ;Fu} a;]sf kf/kfr's] u/]sf] cljjflxt t/ ;Fu} a;]sf Psn cGo -v'nfpg'xf];_ ================== ;/sf/L ;]jf============================== u}/;/sf/L ;]jf======================= s[lif tyf kz'kfng========================= b}lgs Hofnfbf/L=================================== 3/fo;L sfd========================== Jofkf/ / Joj;fo===================== ljBfyL{==================================== /f]huf/ vf]Hb} ============================ cGo============================================ cf/f]lktsf] rl/q emNsfpg] vfnsf] kl/ro M -;fdflhs dgf]ljdz{stf{÷dgf]ljdz{stf{÷s]z Joj:yfksn] eg{]_ 36gfsf] sfg'gL kIf 36gfsf] af/]df s;}nfO{ ph'/L÷;"rgf 5 eg] s;nfO{ < dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
  • 138. 36gf x'Fbf k};f a:t' nfesf] jf ;]jfsf] cfbfg k|bfg ePsf] lyof]< lyof] lyPg 36gfsf] k'0f{ ljj/0f s[kof ;fbf kfgf yk u/L n]Vg'xf]nf . u/]sf] 5 < 5 5}g k|x/L÷k|zf;g÷cbfnt ;fyL÷Oi6ldq ufFpn]÷l5d]sL ufpFkflnsf÷gu/kflnsf kl/jf/ cfkm" sfd ug{] :yfg cf/f]lkt sf] kl/jf/ cf/f]lkt sf gft]bf/÷ ;fyL u}/;/sf/L ;+:yf dlxnf dfgj clwsf/ /Ifsx? lgu/fgL ;d'x cGo eP -v'nfpg'xf];_ ================================= 36gf :ynsf] lg/LIf0f ul/Psf] 5 ls 5}g < 5 eg] s;n] -v'nfpg'xf];_< 36gf;“u ;DalGwtx¿sf] :jf:Yo k/LIf0f u/]sf] 5 < 5 5}g Yfxf 5}g 5 5}g Yfxf 5}g 36gf;“u ;DalGwt kmf]6f] lvr]sf] 5 < kLl8tnfO{ k/]sf] c;/ kLl8tsf] kl/jf/nfO{ k/]sf] c;/ 5 5}g Yfxf 5}g zf/L/Ls c;/======================= dfgl;s c;/+++======================== ;fdflhs c;/ ====================== cfly{s c;/ ========================== zf/L/Ls c;/======================= dfgl;s c;/+++======================== ;fdflhs c;/ ====================== cfly{s c;/ ========================== cGo b;L k|df0f eP ;f] sf] ljj/0f - 36gf ePsf] xf] eg]/ k|dfl0ft ug{ ;Sg] cGo s] s:tf k|df0fx? 5g v'nfpg'xf];_ 36gfsf sf/0f kLl8t tyf kLl8tsf] kl/jf/nfO{ k/]sf] c;/ lj:t[t ?kdf v'nfP/ n]Vg'xf]; . k|efljt ÷kLl8tsf] nflu tTsfnsf cfjZos ;]jfx? ;+:yfn] k|efljt÷kLl8tnfO{ k|bfg u/]sf] ;]jf !_ ;'/Iff cfjf; %_ :jf:Yo pkrf/ !_ ;'/Iff cfjf; %_ :jf:Yo pkrf/ @_ sfg'gL k/fdz{ ^_ cGo s]xL eP pNn]v ug'{xf]; @_ sfg'gL k/fdz{ ^_ hLljsf]kfh{gdf ;xof]u #_ sfg'gL ;xof]u #_ sfg'gL ;xof]u &_ cGo s]xL eP pNn]v ug'{xf]; $_ dgf]k/fdz{ $_ dgf]k/fdz{ cf]/]s g]kfn kf]=a=g= !#@##, sf7df8f}+, kmf]g g+= -(&&_– )!–%!*^#&$, )!–%!*^)&# -s]lGb|o sfof{no_ ˆofS; M -(&&_ –)!–%))^@&!, Od]n M ics@worecnepal.org, database@worecnepal.org, x6nfO{g gDa/ M !^^)–)!–&*(!) dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf
  • 140. @)&^ dlxnfdfly x'g] lx+;fsf] oyfy{tf dlxnfdflyx'g]lx+;fsf]oyfy{tfcGj]ifL cf]/]s g]kfn kf]=a=g+= !#@##, sf7df8f}+, g]kfn kmf]gM -(&&_ )! %!*^#&$, )! %!*^)&# Email :ics@worecnepal.org Website :www.worecnepal.org NEPAL 1991