Συνέντευξη με τον κύριο Άγγελο Χρυσοβέργη

Συνέντευξη με τον κύριο
Άγγελο Χρυσοβέργη
(Ο κύριος Άγγελος Χρυσοβέργης ήταν κάτοικος της περιοχής των Αμπελοκήπων Αθήνας
και κυρίως των πολυκατοικιών της Στέγης Πατρίδας)
56ο Γυμνάσιο Αθήνας
Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής
Σχολικό έτος: 2022-2023

Συνέντευξη με τον κύριο Άγγελο Χρυσοβέργη, για χρόνια κάτοικο της ευρύτερης περιοχής των Αμπελοκήπων
Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής/ Σχολικό έτος: 2022-2023 [2]
Αναμνήσεις του κυρίου Άγγελου Χρυσοβέργη από την ευρύτερη περιοχή των
Αμπελοκήπων Αθήνας. Τον ευχαριστούμε πάρα πολύ για τις πληροφορίες που
μας έδωσε για τις εργασίες μας καθώς και για τη φιλοξενία στο σπίτι του.
Συναντήσεις: 12/01/2023 και 15/02/2023. Πληροφορίες και με ηλεκτρονικό
ταχυδρομείο.
Ερωτήσεις:
[56ο] Πώς βρεθήκατε στους Αμπελόκηπους κύριε Χρυσοβέργη;
[κύριος Άγγελος Χρυσοβέργης Α.Χ.] Οι γονείς μου ήταν Μικρασιάτες
(https://el.wikipedia.org/wiki/Μικρασιάτες), από την Πέραμο Κυζίκου
(https://el.wikipedia.org/wiki/Χερσόνησος_της_Κυζίκου) στην Προποντίδα
(https://el.wikipedia.org/wiki/Θάλασσα_του_Μαρμαρά). Με την ανταλλαγή των
πληθυσμών η οικογένειά μας βρέθηκε να κατοικεί στα παραπήγματα του
συνοικισμού Νέας Ανατολής που βρίσκονταν στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Όταν
κατεδαφίστηκαν τα παραπήγματα, για ένα χρόνο μείναμε σε ένα
διαμερισματάκι, σε μιαν αυλή, επί της οδού Θεοφάνους στο τέρμα
Αμπελοκήπων. Στην ίδια αυλή έμενε και η οικογένεια Μανταίου. Ο Στέλιος, η
Μερόπη με τα παιδιά που είχαν τότε. Ήμουν συμμαθητής με τον Λούη, τον
δεύτερο γιο της οικογένειας. Ο πρώτος ήταν ο Γιώργος. Κατόπιν μετακομίσαμε
στις πολυκατοικίες της Στέγης Πατρίδος.
[56ο] Μπορείτε να μας δώσετε κάποιες περισσότερες πληροφορίες για τους
συνοικισμούς;
[Α.Χ.] Από τον συνοικισμό Νέας Ανατολής ήμουν μικρός όταν φύγαμε. Ήμουν 5
χρονών.
Τα Κουντουριώτικα τα θυμάμαι καλά, γιατί Κουντουριώτισσα παντρεύτηκα.
Από τη Νέα Ανατολή φύγαμε το 1937, όταν πήγα και σχολείο και
μεταφερθήκαμε στην οδό Θεοφάνους, όπου συνοικήσαμε με τους Μανταίους. Η
οδός Θεοφάνους είναι ένας δρόμος παράλληλος με την οδό Έσλιν, στο τέρμα
Αμπελοκήπων. Η οδός Έσλιν είναι κάθετος στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Η
Θεοφάνους δεν έφτανε στην Αλεξάνδρας, γιατί παρεμβάλλονταν η έπαυλη του
Θων. Η Θεοφάνους είχε έξοδο προς την Αγία Τριάδα, προς τα πάνω. Στη
Θεοφάνους ήταν μια αυλή που είχε διαμερισματάκια που νοικιάζανε. Εμείς

νοικιάσαμε για κάνα χρόνο, όσο χρειαζόταν ώστε να πάμε στις πολυκατοικίες
της Στέγης Πατρίδος. Από τη Νέα Ανατολή φύγαμε γιατί είχε αποφασιστεί να
κατεδαφιστεί ο συνοικισμός. Όλοι όσοι είχαν δικαιώματα, γιατί έμεναν και
αρκετοί που δεν είχαν προσφυγικά δικαιώματα, θα έπαιρναν διαμερίσματα σε
πολυκατοικίες. Εκείνη την εποχή υπήρχαν δύο συγκροτήματα προσφυγικών
Εικόνα 1: Η οδός Θεοφάνους από το google earth (2023)
Εικόνα 2: Κάποιοι από τους προσφυγικούς συνοικισμούς της περιοχής των Αμπελοκήπων Αθήνας και η οδός
Θεοφάνους (φωτογραφία του 1937 που προμηθευτήκαμε από το Κτηματολόγιο)

πολυκατοικιών. Το ένα στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Μάλιστα γίνεται και πολύς
καβγάς για να το αν θα το γκρεμίσουν ή όχι. Κατά τη γνώμη μου να μην το
γκρεμίσουν γιατί είναι ένα ζωντανό μνημείο. Το άλλο συγκρότημα
πολυκατοικιών είναι αυτό στη Στέγη Πατρίδος. Εμείς είχαμε δικαιώματα.
Μεσολαβούσε όμως ένα διάστημα από την κατεδάφιση των σπιτιών της Νέας
Ανατολής μέχρι τη μετεγκατάσταση στα διαμερίσματα των πολυκατοικιών της
Στέγης Πατρίδας που κάπου έπρεπε να μείνουμε. Νοικιάσαμε λοιπόν εκεί πέρα,
στη Θεοφάνους. Εμείς φύγαμε από τον συνοικισμό Νέας Ανατολής, γιατί θα
κατεδαφιζόταν. Το 1938 πήγαμε στις πολυκατοικίες της Στέγης Πατρίδος στον
Λυκαβηττό.
[56ο] Πώς ήταν εκεί στις πολυκατοικίες της Στέγης Πατρίδας;
[Α.Χ.] Όπως είναι και τώρα! Ως προς τα κτίσματα είναι όπως είναι και τώρα. Δεν
έχουν αλλάξει. Έχει αλλάξει ως περιβάλλον. Είχαν γίνει κάποια πράγματα
ανάλογα και με τις δυνατότητες που είχε τότε το Ελληνικό Κράτος. Για
παράδειγμα. Δεν υπήρχαν υπόνομοι. Ήταν ένα βασικό πρόβλημα αυτό. Μια
μικρή πλατεία που είναι στη μέση των πολυκατοικιών ήταν όλο από κάτω
βόθρος με μια πλάκα από πάνω. Αυτός ήταν για πολλά χρόνια απορροφητικός
και δε μας ενοχλούσε. Μέσα στην περίοδο της κατοχής έσπασε επάνω και
άρχισαν να τρέχουν τα νερά έξω. Αυτό ήταν στα μέσα της κατοχής περίπου. Η
κατοχή κράτησε 1941 με 1944. Στα μέσα της κατοχής άρχισε αυτό το "βιολί", το
οποίο κάθε εβδομάδα, κάθε πέντε μέρες υπερχείλιζε και έτρεχαν τα νερά κάτω,
μέχρι τη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας. Βρωμούσε όλη η περιοχή. Αυτό
φτιάχτηκε μετά τον πόλεμο και με ενέργειες ενός πολύ συμπαθητικού
ηλικιωμένου που λεγόταν Πικανίδης. Δόθηκε και το όνομά του σε μια οδό.
Ονομάστηκε οδός Πικανίδη, ορθώς. Αυτός ήταν ένας άνθρωπος που δεν είχε
κάνει κανέναν Σύλλογο, δεν μπορούσε να κάνει τότε, αλλά νοιαζόταν και έκανε
διάφορα πράγματα για την περιοχή, για τη συνοικία. Δεν είχε τίποτα συνδρομές
για να τα κάνει. Συγκέντρωνε από τους κατοίκους τα απαιτούμενα χρήματα και
βελτιώνονταν η κατάσταση. Το τι του σούρανε ήταν άλλο πράγμα. Ότι έτρωγε
τα λεφτά αυτά που βάζαμε... τέλος πάντων. Οι άνθρωποι γενικά έτσι είναι, δεν
αλλάζουν. Με τις ενέργειες αυτού του ανθρώπου έγιναν υπόνομοι στην περιοχή.
Συνδέθηκαν όλες οι πολυκατοικίες της Στέγης Πατρίδος με τους κεντρικούς
αγωγούς του υπονόμου και έπαψε να υπάρχει το πρόβλημα. Τότε φυτέψανε
πάνω στην πλατεία δέντρα τα οποία αναπτύχθηκαν πολύ γρήγορα, μιας και

Εικόνα 3: Προσφυγικές πολυκατοικίες Στέγης Πατρίδος στον Λυκαβηττό. Οδός Πικανίδη.
Εικόνα 4: Αρχικά (η αεροφωτογραφία είναι του 1937)
υπήρχε "μικρή πλατεία που είναι στη μέση των
πολυκατοικιών ήταν όλο από κάτω βόθρος με μια
πλάκα από πάνω".
βρήκαν από κάτω πρόσφορο έδαφος,
λίπασμα. Μάλιστα, σε μια πολύ
μεγάλη κακοκαιρία που είχε γίνει
έπεσε και ένα δέντρο. Πέρασε πάνω
από ένα αυτοκίνητο και ακούμπησε
πάνω σε μια από τις πολυκατοικίες.
Αυτό έγινε αργότερα. Το ξέρει και ο
γιος μου ο Γιάννης που μένει τώρα
εκεί πέρα. Το έζησε. Το πατρικό μου
σπίτι είναι στη Γεροστάθη. Εκεί τώρα
έχει γραφείο η νύφη μου. Δεν το
παρατήσαμε. Είναι ωραίο μέρος. Είναι
δίπλα στον Λυκαβηττό. Μια χαρά
είναι. Εγώ μέσα στον Λυκαβηττό
μεγάλωσα. Όλη μέρα, ως παιδί, στον Λυκαβηττό τριγυρνούσα.

[56ο] Ηλεκτρικό, νερό είχατε;
[Α.Χ.] Δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, δεν υπήρχε ύδρευση. Ένας νερουλάς της
Ελληνικής Εταιρίας Υδάτων ερχόταν. Υπήρχαν Δημόσιες κρήνες τις οποίες
νοίκιαζε σε ανθρώπους. Αυτές τις άνοιγαν κάποιες καθορισμένες ώρες και
ημέρες της εβδομάδας και τρέχαμε με τους ντενεκέδες να τους γεμίσουμε νερό
και να τους κουβαλήσουμε στο σπίτι για να έχουμε. Δεν υπήρχε ηλεκτρικό
ρεύμα. Φωτιζόμασταν με λάμπες πετρελαίου, κηροζίνης. Αργότερα, το ρεύμα
έφτασε μέχρι την πολυκατοικία που ήταν στην οδό Σκοπετέα. Ακριβώς από
κάτω ήταν μια αλάνα που παίζαμε. Πολύ αργότερα έγινε πλατεία [Πάρκο
Φιλήμονος, Πλατεία Βάρναλη]. Εκεί υπήρχε και ένα ρέμα που κατέβαινε κάτω.
Δεν ξέρω τι έχουν κάνει τώρα.
[56ο] Το ρεύμα πότε ήρθε;
[Α.Χ.] Το ρεύμα είχε φτάσει στην πολυκατοικία που ήταν Μιχαήλ Μελά και
Σκοπετέα. Από εκεί είχε πάρει ρεύμα όλη η Γεροστάθη. Τραβούσαμε καλώδια για
να έχουμε ρεύμα. Ρολόι υπήρχε μόνον εκεί. Ένας Αβραμίδης το είχε ο οποίος,
από καλοσύνη του, μας έδινε ρεύμα. Φυσικά τότε δεν είχαμε ηλεκτρικές
συσκευές για να έχουμε μεγάλες καταναλώσεις για να μην αντέχει το ρολόι του.
Άντεχε τις καταναλώσεις που κάναμε στα διαμερίσματά μας. Έτσι αποχτήσαμε
ηλεκτρικό φως. Το ρεύμα ήρθε λίγο μετά την κατοχή. Το νερό δεν άργησε και
αυτό. Μετά την κατοχή, λίγο μετά, αποκτήσαμε και νερό. Σταμάτησε να έρχεται
ο νερουλάς. Εγώ τον νερουλά τον θυμάμαι πολύ καλά. Δεν μπορώ να εντοπίσω
την ακριβή ημερομηνία που αποκτήσαμε νερό. Γιατί εγκατάσταση νερού, όπως
και ηλεκτρική εγκατάσταση στις πολυκατοικίες υπήρχαν ήδη. Δεν υπήρχε
σύνδεση με τα κεντρικά δίκτυα. Όταν οι κεντρικοί αγωγοί έφτασαν στην
περιοχή μας, έγινε η σύνδεση, μπήκαν τα ρολόγια και όλα τελείωσαν αμέσως,
γιατί υπήρχαν οι κατάλληλες εγκαταστάσεις στις πολυκατοικίες αυτές. Υπήρχε
πρόβλεψη, όπως και κάτω θέσεις για τα ρολόγια.
[56ο] Πόσα και ποια ήταν τα μέλη της οικογένειάς σας;
[Α.Χ.] Πέντε μέλη: πατέρας, μητέρα και τρία παιδιά. Τον πατέρα μου τον έλεγαν
Γιάννη, Άννα τη μητέρα μου, Αναστάσιος ο αδελφός μου, Άγγελος εγώ και
Μαρία η αδελφή μου. Η Μαρία ήταν η πιο μικρή, αλλά έφυγε πρώτη. Ήταν στην
Αμερική καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ
(https://el.wikipedia.org/wiki/Πίτσμπεργκ). Εγώ τελείωσα το Πολυτεχνείο.

Είμαι διπλωματούχος Χημικός Μηχανικός του ΕΜΠ. Ο αδελφός μου είχε κάνει
γραφείο για λογιστικά και στη συνέχεια έγινε πολύ καλός φοροτεχνικός. Εγώ
γεννήθηκα το 1931, 24 Νοεμβρίου 1931, στο Προσφυγικό Νοσοκομείο, νυν
Ιπποκράτειο. Ο αδελφός μου τον Μάιο του 1927 και η αδελφή μου το 1934.
[56ο] Οι οικογένειες των γονιών σας είχαν έρθει και οι δύο από τη Μικρά Ασία.
Σας έχουν μεταφέρει ιστορίες από εκεί;
[Α.Χ.] Ναι. Οι οικογένειες καταγόντουσαν από το ίδιο χωριό της Μικράς Ασίας.
Από την Πέραμο της επαρχίας Κυζίκου που ήταν στην Προποντίδα. Να σας πω
κάτι. Η εξέλιξη της κάθε οικογένειας έχει μεγάλη σχέση και με τις καταβολές της,
με το περιβάλλον της. Εγώ από πάντα έλεγα ότι για να κάνει κανείς κάτι
χρειάζονται τρία πράγματα. Το πρώτο είναι τύχη. Το δεύτερο είναι να
εκμεταλλευτείς τις ευκαιρίες που σου δίνει η τύχη και το τρίτο είναι η πολλή
δουλειά. Έφερνα ως παράδειγμα, επειδή εμένα μου αρέσει πολύ η κλασική
Μουσική, τον Μπετόβεν, τον οποίο και θεωρώ κορυφή της κλασικής μουσικής.
Ας δούμε λοιπόν τον Μπετόβεν, τον κορυφαίο της κλασικής μουσικής. Είχε
ταλέντο. Ας υποθέσουμε ότι ένας βοσκός στα Ιμαλάϊα είχε το ίδιο ταλέντο. Τι
μπορούσε να κάνει; Το πολύ να έπαιζε ωραία φλογέρα, να μαζευόντουσαν και
άλλοι χωρικοί και να τον ακούγανε. Παρά πέρα όμως δε θα πήγαινε. Ενώ ο
Μπετόβεν, πατέρας και παππούς ήταν μουσικοί. Έπαιζαν κάποιο όργανο σε
ορχήστρες. Όμως η μουσική στο σπίτι του ήταν "περιβάλλον". Μεγάλωσε με
αυτήν και την άκουγε από μωρό, από το πρωί μέχρι το βράδυ. Και ο Ρομαίν
Ρολάν (https://el.wikipedia.org/wiki/Ρομαίν_Ρολάν) που έχει γράψει ένα
βιβλίο, μυθιστόρημα είναι, το Ζαν Κριστόφ, λένε ότι είναι μυθιστορηματική
ιστορία του Μπετόβεν. Δεύτερον, έζησε σε ένα περιβάλλον πρόσφορο που
μπορούσε να καλλιεργήσει το ταλέντο του. Τρίτον, είναι γνωστό ότι ο Μπετόβεν
δούλευε σκληρά. Πολύ σκληρά. Καθετί που έφτιαχνε το προσπαθούσε πολύ, το
χάλαγε, το ξανάφτιαχνε. Αυτό. Χρειάζονται και τα τρία. Τύχη, κατάλληλο
περιβάλλον για να αναπτυχθεί το ταλέντο και τρίτον σκληρή δουλειά. Μόνον
έτσι μπορεί να αναδειχθεί η προσωπικότητα ενός ανθρώπου στο σύνολό της.
Αυτό γιατί σας το λέω. Γιατί εμείς, σε σχέση με άλλους πρόσφυγες, ήμασταν
τυχεροί. Ο πατέρας μου ήταν γιος ενός ψαρά. Είχε μια τράτα, ένα καΐκι και
ψάρευε. Όταν τελείωσε ο πατέρας μου το Δημοτικό, ο παππούς μου ήθελε να τον
κρατήσει κοντά του να τον κάνει ψαρά και να δουλεύουν μαζί. Τον κράτησε για
κάνα δυο χρόνια. Ο πατέρας μου όμως είχε μανία με τα γράμματα. Το έσκασε

από το χωριό και πήγε στην πόλη. Στην πόλη έμεναν τα αδέλφια του που
δούλευαν εκεί και έβγαζαν λεφτά καλά. Τα αδέλφια του τον έπαιρναν το βράδυ
και δούλευε ως βοηθός γκαρσονιού και την ημέρα είχε γραφτεί στο Ζωγράφειο
Γυμνάσιο της Πόλης. Εκεί έμαθε άψογα Γαλλικά, άψογα Αγγλικά, δεν ήταν σαν
τα δικά μας Γυμνάσια στην Ελλάδα και Τούρκικα. Τα Τούρκικα στο βιογραφικό
του, στα δύσκολα χρόνια που πέρασε, δεν τα ανέφερε. Δεν ανέφερε ότι γνωρίζει
Τούρκικα, γιατί τους μισούσε τους Τούρκους. Είχαν σκοτώσει έναν αδελφό του
και έναν από τους δυο παππούδες μου. Τον πατέρα της μάνας μου. Ο πατέρας
μου, με τις γνώσεις που απέκτησε, σταμάτησε να κάνει το γκαρσόνι και έγινε
συντάκτης σε μια εφημερίδα της Πόλης. Όταν έγινε η ανταλλαγή των
πληθυσμών, βρέθηκε στην εξής περίεργη θέση. Ως κάτοικος της
Κωσταντινούπολης δεν ήταν ανταλλάξιμος. Ενώ η Πέραμος, που ήταν το χωριό
τους, ήταν. Έτσι για να μπορέσει να ακολουθήσει την μητέρα μου, με την οποία
ήταν αρραβωνιασμένος, χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει πλαστά χαρτιά ως
κάτοικος Περάμου. Υπάρχουν δύο χωριά που έγιναν εδώ με το ίδιο όνομα. Η Νέα
Πέραμος, που είναι εδώ μετά την Ελευσίνα ή μεγάλο Πεύκο που την έλεγαν
παλιά και μια Νέα Πέραμος κοντά στην Καβάλα. Η Πέραμος είχε 5000 κατοίκους,
ήταν κωμόπολη και όχι χωριό. Λοιπόν ο πατέρας μου ήρθε εδώ σε ένα
περιβάλλον που δεν ήξερε κανείς ξένες γλώσσες και βρήκε αμέσως δουλειά στην
Αμέρικαν Εξπρές (https://en.wikipedia.org/wiki/American_Express). Παρά το
γεγονός ότι ήταν στο υποκατάστημα Πειραιώς και ανεβοκατέβαινε κάθε μέρα,
είχε ένα μισθό και ένα επίπεδο καλύτερο από ό.τι είχαν οι άλλοι πρόσφυγες.
Ούτε άνεργος ήταν ούτε έτρεχε να κάνει κάποιο μεροκάματο. Μέσα στο σπίτι
μου είχαμε μια βιβλιοθήκη πολύ καλή. Δεν είχε πολλά λεφτά ούτε νοιαζόταν να
έχει έπιπλα σπουδαία. Περισσότερο νοιαζόταν να περνούσε καλά η οικογένειά
του, αλλά είχε αγοράσει έναν μπουφέ που είχε μετατρέψει σε βιβλιοθήκη. Εκεί
είχε πολλά βιβλία. Επειδή και εμένα μου άρεσε πολύ το διάβασμα από μικρός,
βρισκόμουν συχνά εκεί και "σκάλιζα" τα βιβλία, διάβαζα και μάθαινα. Εκεί
έμαθα Γαλλικά χωρίς να έχω πάει σε Γαλλικό σχολείο με μια μέθοδο άνευ
διδασκάλου. Ο πατέρας μου δεν είχε καιρό για να μου κάνει μαθήματα. Τελικά
πήγα και στο Γαλλικό Ινστιτούτο για να τα μάθω καλύτερα. Μέσα σε αυτό το
περιβάλλον, με τα πολλά βιβλία και με το γεγονός ότι μου άρεσε το διάβασμα,
ενώ ήμουν και πολύ δυνατός στο σχολείο, αποφάσισα να πάω στο Πολυτεχνείο.
Ο πατέρας μου δεν είχε λεφτά για φροντιστήρια. Δε χρειάστηκε. Διάβαζα.
Έπαιρνα τα βιβλία από τα φροντιστήρια που πήγαιναν συμμαθητές μου στο

σχολείο, φυλλάδια από άλλους που πήγαιναν και έλυνα τις ασκήσεις... Μπήκα με
την πρώτη στο Πολυτεχνείο. Τότε το σύστημα δεν ήταν όπως τώρα. Τότε είχε
εισαγωγικές εξετάσεις. Υπήρχε το Μετσόβιο Πολυτεχνείο
(https://el.wikipedia.org/wiki/Εθνικό_Μετσόβιο_Πολυτεχνείο), το
Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο
(https://el.wikipedia.org/wiki/Εθνικό_και_Καποδιστριακό_Πανεπιστήμιο_Αθην
ών), το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης
(https://el.wikipedia.org/wiki/Αριστοτέλειο_Πανεπιστήμιο_Θεσσαλονίκης), η
Ανωτάτη Εμπορική, που είναι το Οικονομικό Πανεπιστήμιο
(https://el.wikipedia.org/wiki/Οικονομικό_Πανεπιστήμιο_Αθηνών) και η
Ανωτέρα Βιομηχανική Σχολή που ήταν στον Πειραιά που είναι τώρα το
Πανεπιστήμιο Πειραιά (https://el.wikipedia.org/wiki/Πανεπιστήμιο_Πειραιώς).
Από την πείρα μου μπορώ να πω ότι η μεν Ανωτάτη Εμπορική έβγαζε
οικονομολόγους με ευρύτερη οικονομική μόρφωση, αλλά δεν γνώριζαν καλά τα
λογιστικά. Αντιθέτως η Ανωτέρα Σχολή του Πειραιά ήταν πιο ρεαλιστική σχολή.
Μάθαιναν καλά λογιστικά και γενικά μέσα στη βιομηχανία "πλασαριζόντουσαν"
πιο καλά. Η Ανωτάτη Εμπορική προσανατόλιζε περισσότερο προς το Δημόσιο.
[56ο] Στην περιοχή των Αμπελοκήπων πόσα χρόνια μένετε;
[Α.Χ.] Ακόμα μένει η εγγονή μου και έως πριν λίγο καιρό η οικογένεια του γιου
μου. Είναι ωραία περιοχή.
[56ο] Θυμόσαστε πότε φύγατε;
[Α.Χ.] Έφυγα το 1957, αφού είχα ήδη παντρευτεί.
[56ο] Πού ήταν το σχολείο σας;
[Α.Χ.] Ποιο από όλα. Το Δημοτικό ήταν ως την τρίτη τάξη στην οδό Έσλιν στο
τέρμα Αμπελοκήπων. Από την Τετάρτη τάξη στα Κουντουριώτικα. Μετά στο 10ο
Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών (τέως Πρακτικό Λύκειο), απέναντι από το
Μαιευτήριο της Έλενας. Το Πολυτεχνείο στην οδό Πατησίων.
[56ο] Θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι για τα σχολεία που πήγατε στους
Αμπελοκήπους;
[Α.Χ.] Λοιπόν, τα σχολεία των Αμπελοκήπων. Να τα πάρουμε με τη σειρά. Τότε
τα σχολεία, τα Δημοτικά, δε χαρακτηρίζονταν με το νούμερό τους αλλά με το
όνομα του Διευθυντή τους, ο οποίος ήταν ισόβιος συνήθως. Για παράδειγμα.

Δίπλα εκεί που έμενα στη Θεοφάνους, ήταν το 10ο Δημοτικό Σχολείο που όλοι το
ήξεραν ως το σχολείο του Αρβανιτάκη, γιατί Διευθυντής ήταν ένας που τον
έλεγαν Αρβανιτάκη. Στα Κουντουριώτικα έλεγαν του Τουφεξή, γιατί Διευθυντής
ήταν ένας Τουφεξής. Πιο κάτω, εκεί Μεσογείων και Φειδιππίδου, ήταν του
Καρανίκα, που έγινε και στάση εκεί με το όνομα Καρανίκα. Καρανίκας ήταν ο
Διευθυντής του Δημοτικού. Πρώτη, Δευτέρα και Τρίτη πήγα στου Αρβανιτάκη.
Στην πραγματικότητα, στην Πρώτη τάξη, το σχολείο ήταν δίπλα από το σπίτι
μου. Έβγαινα από την πόρτα που μέναμε και είχε μια πίσω πόρτα το σχολείο, η
αυλή, από όπου έμπαινα σε αυτό. Αυτό γινόταν στην Πρώτη τάξη του
Δημοτικού. Στη Δευτέρα και στην Τρίτη είχα ήδη εγκατασταθεί στις
πολυκατοικίες του Λυκαβηττού. Πήγαινα από εκεί με τα πόδια κάθε μέρα και
γύριζα. Δεν ήταν βέβαια όπως τώρα. Στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας κάθε τρία
τέταρτα περνούσε ένα αυτοκίνητο. Τα πεζοδρόμια ήταν χωμάτινα. Υπήρχε ένας
θερινός κινηματογράφος, ο "Νιρβάνα". Εγώ κατέβαινα από τις πολυκατοικίες
στο ύψος του Έλενα και του σπιτιού του Αμερικάνου πρεσβευτή, έπαιρνα την
οδό Βουρνάζου, έβγαινα στην Αλεξάνδρας, προχώραγα λίγο, περνούσα απέναντι
στην Έσλιν και πήγαινα στο σχολείο. Στην Τετάρτη δε με γράψανε. Ο πατέρας
μου ούτε καν ερχόταν στο σχολείο. Μου έδινε τα χρήματα για να κάνω την
εγγραφή. Ένα τάλιρο ήταν η εγγραφή που το έδινα στο σχολείο και έτσι
γραφόμουν μαθητής του σχολείου. Όταν πήγα να γραφτώ στην Τετάρτη
Δημοτικού με ρώτησαν πού κάθομαι. Όταν τους είπα ότι μένω στις
πολυκατοικίες της Στέγης Πατρίδος μου είπαν ότι δεν μπορούν να με γράψουν.
Υπήρχε αυστηρή εντολή από το Υπουργείο Παιδείας ώστε κάθε σχολείο να
δέχεται μαθητές από μια συγκεκριμένη περιοχή. Έτσι λοιπόν δε με έγραψαν.
Στην Τετάρτη Δημοτικού πήγα στου Τουφεξή στα Κουντουριώτικα. Όγδοο το
έλεγαν τότε το Δημοτικό εκείνο. Ο Μεταξάς εκείνη την εποχή τα είχε κάνει
οκτατάξια τα Γυμνάσια. Το σχολείο στα Κουντουριώτικα ήταν μακρόστενο.
Υπήρχαν οι τάξεις στη σειρά, 1η, 2η κτλ στη μέση το γραφείο του Διευθυντή και
μετά οι υπόλοιπες τάξεις. Όσες χρειαζόντουσαν για τους μαθητές του σχολείου.
Αυλή δεν υπήρχε. Στον δρόμο βγαίναμε για να παίξουμε. Έβγαινες από το
σχολείο και ήσουν στον δρόμο. Προς το πάνω μέρος ήταν η Τσόχα, ήταν κάθετα
το σχολείο στην Τσόχα, παράλληλα της Βουρνάζου, η Βουρνάζου είχε μια κλίση
και ανέβαινε προς την Αλεξάνδρας. Παράλληλα στη Φιλήμονος. Όταν το έκανε
οκτατάξιο εκεί υπήρχε το Πρακτικό Λύκειο και δίπλα η Σεβαστοπούλειος Σχολή.
Τότε έγινε ο πόλεμος. Πρόλαβα και έδωσα εξετάσεις εισαγωγικές. Ο Νόμος

Μεταξά έλεγε ότι ή τελειώνεις το Δημοτικό και πας σε κάτι επαγγελματικό να
ασχοληθείς ή αν θέλεις παραπάνω να σπουδάσεις θα πρέπει από την Τετάρτη
Δημοτικού να πας στην Πρώτη Γυμνασίου. Τα Γυμνάσια ήταν οκτατάξια τότε.
Πρόλαβα λοιπόν εγώ και έδωσα εξετάσεις και μπήκα στην Πρώτη Γυμνασίου
του οκταταξίου. Έγινε ο πόλεμος και σταμάτησαν τα σχολεία. Το Δημοτικό
κατεδαφίστηκε. Δεν ξέρω αν υπάρχει τώρα άλλο σχολείο εκεί.
[56ο] Υπάρχει το 16ο Δημοτικό Σχολείο.
[Α.Χ.] Α, δεν το ξέρω. Αυτό έγινε μετά. Εγώ είχα φύγει από την περιοχή. Όταν
ήμουνα εγώ εκεί υπήρχε η Σεβαστοπούλειος Σχολή, δίπλα το Πρακτικό Λύκειο,
απέναντι από το Πρακτικό Λύκειο ήταν τα αναμορφωτήρια, ένα θηλέων και ένα
αρρένων πιο πάνω. Είχαν ένα όνομα... Εμπειρίκειο αναμορφωτήριο θηλέων και
Εμπειρίκειο αναμορφωτήριο αρρένων. Αυτά τα κτήρια υπήρχαν από τότε. Το
πρακτικό Λύκειο ήταν προνομιούχο. Είχε ένα αμφιθέατρο όπου μπορούσαν να
μαζευτούν όλοι οι μαθητές του σχολείου μέσα. Είχε διάφορα επίπεδα ώστε όλοι
να βλέπουν καλά τη σκηνή. Είχε Χημείο στο οποίο κάναμε πειράματα. Είχε
Γυμναστήριο. Είχε κάτι δοκούς για να σκαρφαλώνουμε επάνω [μονόζυγα,
διάστρες]. Είχε διάφορα όργανα το Γυμναστήριο. Είχε μια πολύ μεγάλη αυλή με
ένα σκάμμα, όπου κάναμε τα αντίστοιχα αγωνίσματα με άλματα. Ήταν σχολείο
προνομιούχο. Δεν υπήρχαν πολλά τέτοια σχολεία. Τρία ήταν. Το Πρακτικό
Λύκειο, το Βαρβάκειο και το Πειραματικό. Με αυτά τα τρία υπήρχε και ο
ανταγωνισμός για το ποιοι μαθητές τους έμπαιναν περισσότεροι στο
Πολυτεχνείο. Αρχίζει ο πόλεμος, σταματούν τα σχολεία. Αμέσως μετά τον
πόλεμο καταργείται το οκτατάξιο. Επανήρθε το εξατάξιο αλλά για χρόνια λέγαμε
ότι από την Έκτη Δημοτικού πήγαινες στην Τρίτη Γυμνασίου. Έτσι λεγόταν
γιατί ακόμα τα έλεγαν οκτατάξια. Μέσα στην κατοχή έγιναν διάφορα πράγματα.
Στην αρχή έγινε μια προσπάθεια να λειτουργήσουν με κάποιον τρόπο. Δεν τα
καταφέρανε. Υπήρχε υποχρέωση για να λειτουργήσει ένα Γυμνάσιο να διδάσκει
Ιταλικά και Γερμανικά. Στο σχολείο μας την κακομοίρα την Ιταλίδα, μια Κόκκαλη
την έλεγαν, την είχαμε "πρήξει". Ήταν όμως καλή. Τα Γερμανικά ήταν στις
μεγαλύτερες τάξεις. Δε μάθαμε Ιταλικά και αργότερα σκεφτόμασταν "τι βλακεία
κάναμε". Οι Ιταλοί ήταν και θα έφευγαν. Τα ιταλικά θα μας έμεναν.... Κάναμε
καζούρα νομίζοντας ότι κάναμε κάποια πατριωτική πράξη. Ο Γερμανός που μας
έκανε μάθημα αργότερα ήταν και Ναζί. Ήταν Έλληνας Ναζί και εκεί έγιναν
διάφορα κωμικοτραγικά.... Δουλέψανε κάποιο χρονικό διάστημα έτσι. Υπήρχαν

και άλλοι καθηγητές που μας έκαναν κάποια μαθήματα τα οποία δεν ίσχυσαν.
Με το που ήρθε η απελευθέρωση, καταργήθηκε το οκτατάξιο και γίνονται
εισαγωγικές εξετάσεις για την Τρίτη Γυμνασίου. Δεν έφυγε όμως το όνομα.
Έλεγαν Τρίτη οκταταξίου. Εντάξει, οι εισαγωγικές ήταν υποτυπώδεις. Έδωσα
εξετάσεις, μπήκα και συνέχισα κανονικά. Από εκεί αποφοίτησα το 1949 και
πήγα στο Πολυτεχνείο μέχρι το 1954. Τα δύο τελευταία χρόνια με τις
προσπάθειες των μαθητών, αλλά και κάποιων καθηγητών μας και γονέων
πετύχαμε οι δύο τελευταίες τάξεις να χωριστούν σε τμήματα κλασικό και
πρακτικό. Το πρακτικό να ακολουθήσει τα χνάρια του παλιού πρακτικού που
έδινε έμφαση στις θετικές επιστήμες και μικρότερη στις θεωρητικές επιστήμες.
Το πετύχαμε αυτό και χωρίστηκαν τα τμήματα σε θεωρητικά και πρακτικά. Εγώ
είχα πάει στο πρακτικό και από εκεί στο Πολυτεχνείο. Ήμουν αποφασισμένος να
μπω στο Πολυτεχνείο και το κατάφερα.
[56ο] Σας άρεσε το προαύλιο στα σχολεία των Αμπελοκήπων; Παίζατε με τα
άλλα παιδιά;
[Α.Χ.] Ως την Τρίτη Δημοτικού είχαμε ωραίο προαύλιο. Στην Τετάρτη προαύλιο
ήταν ο δρόμος. Στο Γυμνάσιο υπήρχε ωραίο προαύλιο. Με τα άλλα παιδιά έπαιζα
όσο ήμουν παιδί.
[56ο] Ποια ήταν τα παιχνίδια σας;
[Α.Χ.] Όπως όλων των παιδιών της εποχής. Υπήρχαν παιχνίδια με τους βόλους.
Ήταν τα καρυδάκια και το μπαζ. Το μπαζ το θυμάμαι καλά. Τα καρυδάκια,
επειδή δεν ήμουν και τόσο δυνατός, όχι και τόσο. Στο μπαζ υπήρχε μια βάση και
σε μια σειρά στήναμε τους βόλους. Είχες βαρίδια που ήταν από ρουλεμάν
βγαλμένα. Σημάδευες και πέταγες. Αν πετύχαινες το μπαζ, τη βάση, τα έπαιρνες
όλα. Αν πετύχαινες δύο βόλους, έπαιρνες αυτούς τους δύο. Αυτό ήταν το μπαζ
και μου άρεσε. Στα καρυδάκια είχαμε κάτι λακουβάκια και χτυπώντας με τον
βόλο σου, με την γκαζιά, τέτοιες είχαμε, σκοπός ήταν να χτυπάς τον βόλο του
άλλου και να τον ρίξεις μέσα στο λακουβάκι. Κάποια λακουβάκια ήταν δικά μου,
κάποια του αλλουνού και ανάλογα κέρδιζες ή έχανες. Παίζαμε και με χαρτόνια
από τα κουτιά των τσιγάρων. Κάναμε συλλογή από αυτά. Εκείνα τα πλατιά και
με το τετράγωνο καπάκι όπως ο ΑΣΣΟΣ, ΚΕΡΑΝΗΣ, ΕΘΝΟΣ, ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ... Η
άλλη καπνοβιομηχανία στην Καλαμάτα που δε θυμάμαι τώρα το όνομά της
[ΚΑΡΕΛΙΑ]. Οι περισσότερες από τις καπνοβιομηχανίες δεν υπάρχουν πλέον.

Ελάχιστες έχουν επιβιώσει, όπως του ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΥ
(https://el.wikipedia.org/wiki/Παπαστράτος_Α.Β.Ε.Σ.) που την έχει πάρει μια
αμερικάνικη εταιρεία η Philip Morris. Υπάρχει και μια ελληνική που δουλεύει
κυρίως με εξαγωγές (ΚΑΡΕΛΙΑ).
[56ο] Είχε συσσίτια στο σχολείο;
[Α.Χ.] Στην κατοχή.
[56ο] Μέσα στην τάξη ήσασταν αρκετά παιδιά; Θυμάστε αριθμό;
[Α.Χ.] Θυμάμαι στο Γυμνάσιο. Στο πρακτικό τμήμα (υπήρχε και κλασικό) είμαστε
περίπου 40.
[56ο] Είχατε δάσκαλο, δασκάλα; Θυμάστε τα ονόματά τους
[Α.Χ.] Ανάλογα με την εκπαιδευτική βαθμίδα που ήμουν είχα και δασκάλες και
δασκάλους και καθηγητές και θυμάμαι τα περισσότερα ονόματα.
Στου Αρβανιτάκη, την πρώτη μου δασκάλα την έλεγαν Σταυρούλα. Ήταν πολύ
καλή και με βοήθησε, γιατί εγώ είχα πάθει κοκίτη. Μου έκανε βρογχική
επιπλοκή και τρεις μήνες δεν πήγα σχολείο. Όμως εκεί που καθόμουν στο
κρεβάτι καρφωμένος διάβαζα, με βοηθούσε και ο πατέρας μου στα Μαθηματικά
κτλ. Όταν πήγε ο πατέρας μου από το σχολείο για να δει τι γίνεται, του είπε η
Σταυρούλα ότι είχαν εντολή από το Υπουργείο να αφήσουν τους μαθητές που
έλειπαν από το σχολείο λόγω του κοκίτη στην ίδια τάξη, μιας και είχαν χάσει
πολλά μαθήματα. Ο πατέρας μου της είπε ότι διάβαζα στο σπίτι και τα ξέρω. Του
είπε να με πάει στο σχολείο να με εξετάσει. Μόλις είχα συνέλθει λιγάκι, πήγα στο
σχολείο. Ήμουν αρκετά σοβαρά. Είχε φέρει ο πατέρας μου ένα πολύ γνωστό
γιατρό τότε, τον Μακκά, για να με εξετάσει και να με βοηθήσει να γίνω καλά.
Αυτός του είπε μάλιστα ότι βελτιωνόμουν, αλλά θα ήταν καλό να με πάνε εξοχή
το καλοκαίρι. Πράγματι, με πήγαν σε ένα χωριό που το έλεγαν Μαγκουφάνα, η
σημερινή Πεύκη. Με πήγε στη Σταυρούλα η οποία με έβαλε να διαβάσω, διάβαζα
άνετα. Με βάζει να γράψω, έγραφα άνετα. Με έβαλε να κάνω πρόσθεση,
αφαίρεση, πολλαπλασιασμό. Όλα καλά. Της είπα ότι ξέρω να κάνω και διαίρεση
με δύο ψηφία. Τι λες, μου λέει. Με βάζει να κάνω και μια διαίρεση με δύο ψηφία
και την κάνω. Λέει λοιπόν "Δεν πάει να λέει το Υπουργείο ό,τι θέλει. Μπορώ να
αφήσω εγώ ένα παιδί στην Α' Δημοτικού που ξέρει να κάνει διαίρεση με δύο
ψηφία. Αυτά τα κάνουμε στην Γ' Δημοτικού". Δεν ξέρω πώς τα κανόνισε με τον

Αρβανιτάκη για να μη φανούν οι απουσίες, γιατί σύμφωνα με το Υπουργείο θα
έπρεπε να χάσω τη χρονιά λόγω αυτών και με περνάει με 10. Στην Δευτέρα τάξη
είχα μια κυρία Κατίνα. Με αυτήν στην αρχή δεν τα πήγα καλά. Αυτή έκανε
ερωτήσεις, οι άλλοι σήκωναν το χέρι τους, εγώ δεν το σήκωνα. Τα ήξερα αλλά
δεν σήκωνα το χέρι μου να απαντήσω. Έρχεται το δίμηνο και μου δίνει έναν
έλεγχο με 5άρια όλα. 10 ήταν το άριστα. Το παίρνω και με πιάνουν τα κλάματα.
Πάω σπίτι κλαίγοντας. Λέω στον πατέρα μου ότι εγώ τα ξέρω καλύτερα από
όλους και αυτή μου έβαλε 5άρια σε όλα τα μαθήματα. Ο πατέρας μου δεν πήγε
σχολείο. Κάθισε και έγραψε ένα γράμμα προς τον Διευθυντή του Σχολείου. Του
έλεγε ότι εγώ έχω κάνει και δάσκαλος... Στην κατοχή έκανε τον δάσκαλο των
Αγγλικών για να βγάλει χρήματα, αν και ήταν απαγορευμένο τότε και κινδύνευε
επειδή δεν υπήρχαν σχολεία, αλλά και γιατί θεωρείτο κατασκοπεία να μαθαίνει
κάποιος Αγγλικά, θεωρούσαν ότι ήσουν κατάσκοπος των Άγγλων. Είχε
βαρύτατες ποινές. Ο πατέρας μου τότε δούλευε σε μια εξαγωγική εταιρεία
σταφίδων, η Αμέρικαν Εξπρές είχε φύγει. Οι εξαγωγές σταφίδων είχαν
σταματήσει τότε αλλά αυτό από μια μεριά μας βοήθησε κιόλας. Τον μισθό του ο
πατέρας μου τον έπαιρνε σε σταφίδες και την "βγάζαμε" με αυτήν. Λοιπόν, τέλος
πάντων. Αυτό είναι αστείο, αλλά ξέρετε κάτι, στην κατοχή στην Ελλάδα πέθαναν
300000 άτομα από πείνα. 300000 άτομα δεν υπήρξαν οι απώλειες σε όλους τους
πολέμους που έκανε η πατρίδα μας. Όλοι μαζί οι πόλεμοι δεν είχαν τόσα θύματα.
Κυρίως τα θύματα αυτά ήταν στην Αθήνα και στον Πειραιά. Αυτό γιατί ήταν ένα
συγκρότημα αστικό που δεν είχε γύρω του καθόλου σχεδόν αγροτικό υπόβαθρο.
Ήταν ελάχιστο που δεν μπορούσε να θρέψει τους κατοίκους Αθήνας και
Πειραιά. Αλλού, κουτσά στραβά, τα έβγαζαν πέρα. Ακόμα και η Θεσσαλονίκη,
γιατί είχε αγροτικό υπόβαθρο. Τέλος πάντων. Γράφει ένα γράμμα ο πατέρας μου
όπου λέει ότι έχει κάνει δάσκαλος, αυτό ήταν πριν τον πόλεμο όπου δεν είχε
κάνει ακόμα δάσκαλος, ψέματα του έγραψε. Του έγραψε ότι ξέρει το παιδί και
γνωρίζει ότι είναι πολύ καλός και "παρακαλώ να τον προσέξετε, διαφορετικά θα
καταφύγω στο Υπουργείο και στην Επιθεώρηση". Τότε υπήρχαν οι
Επιθεωρητές που σήμερα δεν υπάρχουν. Μερικές φορές λέμε ότι έχουμε πρόοδο,
αλλά έχουμε οπισθοδρόμηση γιατί οι επιθεωρήσεις ήταν πολύ σημαντικές.
Ιδιαίτερα στο Γυμνάσιο αργότερα λύσαμε προβλήματα με τη βοήθεια του
Επιθεωρητή. Θυμάμαι π.χ. ότι είχαμε για ένα διάστημα έναν καθηγητή
μαθηματικών, "Τ" τον λέγανε, που ήταν βάναυσος και είχε πολύ κακή σχέση με
την καθαριότητα. Του είχαμε βγάλει παρατσούκλια «χασάπη» για τη

βαναυσότητα και «λαντζέρη» για την καθαριότητα γιατί το κουστούμι που
φορούσε ήταν γεμάτο λαδιές. Η καθαριότητα ήταν δικό του πρόβλημα, η
βάναυση όμως συμπεριφορά του αφορούσε όλους τους μαθητές, γιατί τα παιδιά
τρομοκρατούνταν, τα χάνανε και δεν τα κατάφερναν. Αλλά ούτε και μάθαιναν
με τον τρόπο που δίδασκε. Πολλοί γονείς απευθύνθηκαν στον Γυμνασιάρχη, ο
οποίος κάλεσε τον επιθεωρητή λόγω αρμοδιότητας. Ο επιθεωρητής ήρθε στο
σχολείο και κάλεσε καθηγητές και επιλεγμένους μαθητές, με διαφορετικούς
βαθμούς στα μαθηματικά και άκουσε τις απόψεις τους για το θέμα. Κάλεσε και
εμένα. Του εξέθεσα την κατάσταση. Με ρωτάει: «Τι βαθμό έχεις στα
μαθηματικά». Απαντώ: 18. Μου λέει: «Και κατηγορείς τον καθηγητή σου που
σου έβαλε τέτοιο βαθμό;». Του απαντώ: «Τον βαθμό αυτό δεν μου τον χάρισε,
τον πήρα γιατί τον αξίζω. Και το θέμα δεν είναι η βαθμολογία, αλλά η
συμπεριφορά του». Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ο εν λόγω καθηγητής να
μετατεθεί σε άλλο σχολείο. Όμως οι μαθητές προστατεύονταν από αυθαιρεσίες
των καθηγητών στη βαθμολογία και με το θεσμό της αναθεώρησης των
γραπτών. Όποιος μαθητής θεωρούσε ότι αδικήθηκε στη βαθμολόγηση των
γραπτών του υπέβαλε μια αίτηση αναθεώρησης. Τα γραπτά του στέλνονταν
στην επιθεώρηση και βαθμολογιόντουσαν από δύο βαθμολογητές, με κρυμμένο
τον αρχικό βαθμό. Αν ο μέσος όρος διέφερε σημαντικά από την αρχική
βαθμολογία, αυτή ακυρωνόταν και αντικαθίστατο από τον ως άνω μέσο όρο, ο
δε καθηγητής ελεγχόταν υπηρεσιακώς (δείτε: αξιολόγηση). Σήμερα δεν υπάρχει
ούτε επιθεώρηση ούτε αξιολόγηση. Ποιος προστατεύει τους μαθητές από
αυθαιρεσία. Νομίζω ότι η κατάργηση των επιθεωρήσεων ήταν μεγάλο λάθος.
Ο Επιθεωρητής ή ερχόταν μόνος του για να δει πώς προχωρά το εκπαιδευτικό
πρόγραμμα στο συγκεκριμένο σχολείο ή ερχόταν μετά από αίτηση γονέων,
διδασκόντων κτλ. Έτσι ο πατέρας μου έγραψε ότι θα προσφύγει στην
Επιθεώρηση για να ελεγχθεί το σχολείο. Μόλις πήρε το γράμμα ο Αρβανιτάκης
και διάβασε τη σκληρή γλώσσα που τα είχε γράψει ο πατέρας μου, φαντάζομαι
ότι φώναξε την Κατίνα και της είπε να διαβάσει το γράμμα. Υποθέτω ότι έγινε
έτσι. Ξέρω ότι την φώναξε στο γραφείο ο Αρβανιτάκης και ότι από τότε και μετά
με σήκωνε στο μάθημα. Είχα καταλάβει και εγώ ότι θα πρέπει να σηκώνω το
χέρι μου και να δείχνω ότι ξέρω το μάθημα και αυτά που ρωτά. Κατάλαβα ότι
δεν αρκεί να είσαι καλός, αλλά πρέπει και να το δείχνεις. Από εκεί και πέρα τα
πήγαμε καλά. Με ρωτούσε και αυτή, σήκωνα και εγώ το χέρι μου. Τελείωσα με
10 και τη Δευτέρα Δημοτικού, όπως και την Τρίτη και την Τετάρτη. Στην Τρίτη

Δημοτικού είχα ως δασκάλα τη Θεογνωσία. Ήταν μια πολύ σκληρή δασκάλα.
Αντικαθιστούσε και τον Αρβανιτάκη όταν έλειπε. Ήταν και ο Μουσιάς που έκανε
στην Πέμπτη και στην Έκτη μάθημα. Μιλάμε για το Δημοτικό του Αρβανιτάκη.
Στο 8ο Δημοτικό είχα ως δάσκαλο έναν Παπαδόπουλο. Πολύ καλός άνθρωπος
και δάσκαλος. Στην Πέμπτη και Έκτη έκανε ο Ψαριανός. Ήταν πρακτικά ο
Διευθυντής. Ο Τουφεξής δεν είχε πάρει ακόμα τη σύνταξη, αλλά ούτε και
δούλευε στο Δημοτικό. Στο 8ο ήταν δασκάλα η Κλειώ που έκανε στην αδελφή
μου. Ο Παπαδόπουλος που είχα ήταν ένας πάρα πολύ καλός δάσκαλος, αλλά
άτυχος. Είχε ένα γιο που σκοτώθηκε στην Αλβανία στον πόλεμο.
Στο Γυμνάσιο τώρα είχαμε πολλούς καθηγητής. Στην αρχή Γυμνασιάρχης ήταν
ένα "Σ". Ηλικιωμένος, έτοιμος για σύνταξη και πολύ βαρύς, όχι αποδοτικός ως
εκπαιδευτικός. Όταν ο "Σ" έφυγε, μας έφεραν τον Θεόδωρο Παπακωνσταντίνου.
Ο Θεόδωρος Παπακωνσταντίνου ήταν μια μεγάλη επιτυχία. Επρόκειτο για έναν
πολύ μελετημένο εκπαιδευτικό, φιλόλογος ήταν αυτός. Πραγματικά το ανέβασε
το Γυμνάσιο. Βέβαια, εκεί ζήσαμε και μερικά δύσκολα χρόνια, γιατί τον καιρό
που εγώ ήμουν στο Γυμνάσιο είχαμε τον εμφύλιο. Έγιναν πολλά γεγονότα μέσα
στον εμφύλιο και είχε μεγάλη σημασία και η στάση των καθηγητών. Ο
Παπακωνσταντίνου μας δίδασκε Δημοκρατία, για να μην μπω σε πολλές
λεπτομέρειες. Θυμάμαι την ανάλυση που μας έκανε στον Επιτάφιο του
Περικλέους, από τη μια άκρη ως την άλλη. Μετά τον επέλεξαν από τα Ανάκτορα
ως εκπαιδευτή του μακαρίτη που μόλις πέθανε Κωνσταντίνου. Δηλαδή, μόλις
πήγε στη Σχολή Αναβρύτων στο Γυμνάσιο ο Κωνσταντίνος, τον μεταθέτουν από
το 10ο Γυμνάσιο ως Διευθυντή στη Σχολή Αναβρύτων. Εκεί έμεινε ο
Παπακωνσταντίνου μέχρι που αποφοίτησε ο Κωνσταντίνος. Μετά, δεν γύρισε
στο 10ο Γυμνάσιο, αλλά τον έκαναν Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης. Από εκεί
πήρε σύνταξη και με τη βοήθεια του Παλατιού έγινε Διευθυντής στο
Κοργιαλένειο των Σπετσών. Έχουν κάποια σημασία αυτά που λέω και είναι
επίκαιρα, μιας και διάφορα λέγονται για τον Κωνσταντίνο τον τέως Βασιλιά,
αλλά εγώ έχω από πρώτο χέρι ενημέρωση. Από τον Θόδωρο Παπακωνσταντίνου
που ήταν δάσκαλός του έξι χρόνια. Ο Θόδωρος Παπακωνσταντίνου συζητούσε
με τα παιδιά, δεν ήταν του στυλ μπαίνω στην τάξη, κάνω το μάθημα μου και
φεύγω. Ένας συμμαθητής μας, σε μια από τις ελεύθερες συζητήσεις που κάναμε,
ρώτησε τον Παπακωνσταντίνου για το θέμα της Αποστασίας, εμείς είχαμε
αποφοιτήσει όλοι τότε, του λέει "κύριε Παπακωνσταντίνου, αυτού του μαθητή
σας δεν του κάνατε μάθημα για τη Δημοκρατία. Εμάς μας κάνατε μάθημα. Αυτού

δεν του κάνατε κάνα μάθημα για τη Δημοκρατία; Η απάντηση του
Παπακωνσταντίνου ξέρετε ποια ήταν; γιατί τώρα διαβάζω για τον Κωνσταντίνο
ότι δεν ήταν και τόσο κακός. Η απάντηση του Παπακωνσταντίνου ήταν ότι
"ήταν ανεπίδεκτος μαθήσεως". Δηλαδή ότι ήταν βλάκας. Είχε, όπως μας είπε και
εκείνη τη μάνα του, την Φρειδερίκη, που τον επηρέαζε εξαιρετικά. Αργότερα,
όταν θα γινόταν το δημοψήφισμα, για το καθεστώς εδώ, τον είδα να είναι στην
επιτροπή υπέρ της βασιλευόμενης Δημοκρατίας. Μου έκανε εντύπωση. Ο
Στράτος να είναι υπέρ του Βασιλιά. Στράτος ήταν το παρατσούκλι του γιατί τον
είχαν βρει στην στράτα. Αυτός ήταν παιδί έκθετο. Τον είχαν αφήσει στην
Αμφιλοχία (https://el.wikipedia.org/wiki/Αμφιλοχία) που τότε λεγόταν
Καρβασαράς, και τον βρήκε ένας μεγαλομπακάλης μπροστά από την πόρτα του
μαγαζιού του. Η μάνα του δε θα μπορούσε να τον ζήσει και τον παράτησε εκεί
πέρα. Εκείνος δεν είχε παιδιά, μπορεί να το ήξερε η μάνα του, τον πήρε μαζί του
και τον μεγάλωσε, τον σπούδασε κτλ. Έτσι του είχε βγει και το παρατσούκλι
"Στράτος". Μετά από κάμποσα χρόνια μετά το δημοψήφισμα έμαθα πού έμενε
και το τηλέφωνό του. Εγώ ήμουν Διευθυντής σε ένα εργοστάσιο στο Λαύριο, στη
Λαυρεωτική, έτσι λεγόταν και είχα έναν Χημικό που συνεργαζόμασταν και
βγάζαμε τα χυτά. Αυτός ήταν από Μεσολόγγι και ήξερε τον Στράτο. Τότε ήταν
Γυμνασιάρχης στο Μεσολόγγι. Εκεί που μιλούσαμε κάποια μέρα, μου είπε ότι
συνάντησε τον Στράτο, τον Παπακωνσταντίνου δηλαδή και του "πήρε" τη
Διεύθυνση και το τηλέφωνο σε μια κηδεία που είχε γίνει για έναν Μεσολογγίτη
όπου είχαν βρεθεί και οι δύο. Και ο Χημικός που συνεργαζόμουν ήταν από το
Μεσολόγγι. Έτσι έμαθα το τηλέφωνο του Παπακωνσταντίνου και τον πήρα
τηλέφωνο. Με θυμόταν γιατί είχαμε κάνει πολλές συζητήσεις, ήταν άσχημες και
οι εποχές, είχαμε συγκρουστεί, διαφωνήσει κάποιες φορές. Του είπα ότι ήθελα
να τον δω, να μιλήσουμε. Συμφώνησε και έτσι δώσαμε ένα ραντεβού για να τα
πούμε από κοντά. Πήγα, τον βρήκα και μιλήσαμε. Θυμηθήκαμε τα παλιά στο
Γυμνάσιο. Εκεί που κουβεντιάζαμε, του λέω κάποια στιγμή. "Κύριε
Παπακωνσταντίνου, θα ήθελα να μου λύσετε μια απορία μου". Τον ρώτησα
λοιπόν πώς αυτός που μας δίδασκε τόσα χρόνια Δημοκρατία πώς ήταν στην
επιτροπή υπέρ του Βασιλιά, της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας. Μου λέει, "άκου
να σου πω" και εκεί πάλι τον εκτίμησα. "Εγώ από τα Ανάκτορα ευεργετήθηκα.
Έπρεπε ή να μην είχα δεχθεί αυτήν την ευεργεσία τον καιρό που μου δινόταν "
(γιατί ήταν σωστή η επιλογή του, λάθος ο Κωνσταντίνος και η μάνα του). Μου
είπε λοιπόν ότι όταν είχε την ευεργεσία από τα Ανάκτορα ή δε θα έπρεπε να την

δεχθεί ή αφού τη δέχθηκε, να σταθεί τώρα στο πλευρό τους. Από αυτήν την
άποψη δεν είχε άδικο. Τότε ξέχναγα ότι ήμουν Δημοκράτης και δεχόμουν την
ευεργεσία, τώρα να το θυμηθώ και να είμαι εναντίον τους; Του είπα ότι τον
καταλαβαίνω και πως νομίζω ότι έχει δίκιο. Όταν δέχεσαι την ευεργεσία, δεν
μπορείς να την ξεχάσεις. Πρέπει να τη θυμάσαι. Όχι μετά ξαφνικά να γυρίσεις
εναντίον αυτού που σε βοήθησε, όπως έκανε ο Ιερώνυμος, ο Αρχιεπίσκοπος. Ο
Ιερώνυμος είχε βοηθηθεί, σπρωχθεί από το Παλάτι και είχε γίνει Αρχιεπίσκοπος.
Μετά, με τη Χούντα, στράφηκε εναντίον του Παλατιού.
Ευτυχώς έγινε το Δημοψήφισμα το 1974 και έβγαλε το 69% εναντίον της
Βασιλείας και το οφείλουμε στον Κωνσταντίνο Καραμανλή τον πρεσβύτερο
(https://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_Καραμανλής) ο οποίος έμεινε και
θα μείνει στην Ελληνική Ιστορία γιατί είναι ο άνθρωπος που α) αποκατέστησε
τη Δημοκρατία στην Ελλάδα και β) μας απάλλαξε από το Παλάτι. Όταν πέθανε ο
Παπάγος, το παλάτι έδωσε στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που είχε αναδειχθεί
ως υπουργός Δημοσίων Έργων, εντολή να κάνει Κυβέρνηση κάνοντας την ΕΡΕ
(https://el.wikipedia.org/wiki/Εθνική_Ριζοσπαστική_Ένωσις). Εκεί έγινε τότε η
δολοφονία του Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη. Είναι γνωστό πως εξοργίστηκε ο
Καραμανλής και είπε "δεν ξέρω ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο". Είχε
υποψιαστεί ότι ήταν δουλειά του Παλατιού αυτό, κάτι που αποδείχθηκε στη
συνέχεια από τον Σαρτζετάκη (https://el.wikipedia.org/wiki/Χρήστος
Σαρτζετάκης). Τον Σαρτζετάκη τον έλεγαν αριστερό. Δεν ήταν αριστερός. Ήταν
προσκολλημένος στο να κάνει σωστά τη δουλειά του. Ήταν δικαστής. Τότε το
Παλάτι, όταν άρχισε ο Σαρτζετάκης να "ξηλώνει" την υπόθεση, μαζί με έναν άλλο
εισαγγελέα που συνεργαζόταν, για να φρενάρει την υπόθεση, μετέθεσε τον άλλο
εισαγγελέα. Το Παλάτι είχε τη δυνατότητα παρέμβασης στις κυβερνήσεις, και
κάλεσε έναν εισαγγελέα από την Καλαμάτα που ήταν γνωστός για το
αντικομουνιστικό του μένος. Πριν πάει στη Θεσσαλονίκη, τον κάλεσε ο Κόλλιας
(https://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_Κόλλιας) που ήταν εισαγγελέας
του Αρείου Πάγου τότε και μετά, για ένα μικρό διάστημα, πρωθυπουργός των
Συνταγματαρχών. Ο Κόλλιας του είπε "κάντε το καθήκον σας", εννοώντας
βέβαια το αντίθετο. Όμως και αυτός συνεργάστηκε πλήρως με τον Σαρτζετάκη,
γιατί αυτό που είχε σημασία γι' αυτούς ήταν η απόδοση Δικαιοσύνης.
Αντικομουνιστής ήταν αλλά και δικαστικός που πίστευε στο τι αντιπροσωπεύει
ο δικαστής. Αυτά είναι καλά παραδείγματα. Είναι από την εποχή του Τερτσέτη
και του Πολυζωίδη (https://www.ethnos.gr/todayinhistory/article/225421/

tertsethskaipolyzoidhsoidikastespoydenesteilantonkolokotronhsthgkilotinadika
zontaigiaapeitheia) που δίκασαν τον Κολοκοτρώνη. Ο Τερτσέτης και ο
Πολυζωίδης ήταν φανατικοί εχθροί του Κολοκοτρώνη όταν έγινε η δίκη, αλλά
αρνήθηκαν τα ψέματα για τα οποία κατηγορούσαν τον Κολοκοτρώνη. Αντίπαλοί
του ήταν, αλλά ότι ήταν ψέματα ήταν ψέματα. Είχαν τοποθετηθεί επίτηδες μαζί
με τους άλλους δικαστές για να καταδικάσουν τον Κολοκοτρώνη, αλλά αυτοί
αρνήθηκαν. Τέλος πάντων. Αυτά είναι λαμπρά παραδείγματα που πρέπει πάντα
να τα σκεφτόμαστε και να τα θυμόμαστε. Να σημειωθεί ότι ο Κωνσταντίνος
Καραμανλής για τη στάση του στην υπόθεση Λαμπράκη μπήκε στο στόχαστρο
του παλατιού και κινδύνευε η ζωή του. Έφυγε στο εξωτερικό ως
Τριανταφυλίδης, μετά από παρακίνηση του Σοφοκλή Βενιζέλου, που ήταν
παλατιανός και ήξερε τι γινόταν στο παλάτι.
[56ο] Θυμάστε ονόματα άλλων καθηγητών από το 10ο;
[Α.Χ.] Ναι, βέβαια. Είχαμε και καλούς και μη. Στα Μαθηματικά είχαμε έναν
Μαυρομάτη, άχρωμο. Είχαμε έναν άλλο που πριν μας παραδώσει το μάθημα
πήγαινε και έγραφε τις εξισώσεις στον πίνακα. Πηγαίναμε και αλλάζαμε κάποιο
"+" σε "-" ή "-" σε "+" και όταν αυτός έβγαζε το αποτέλεσμα, του λέγαμε ότι δεν
είναι σωστό. Θα έπρεπε να βγει κάποιο άλλο αποτέλεσμα. Μετά ήρθε ένας Αυδής
που ήταν εξαιρετικός. Αυτός τελικά, επειδή ήταν αριστερός, τον έστειλαν εξορία
στην Ικαρία. Ήταν πολύ δυνατός στα Μαθηματικά. Τον αποδεχόντουσαν οι
πάντες. Να σας πω και κάτι άλλο. Όταν εγώ έδωσα στο Πολυτεχνείο ήταν η
περίοδος του εμφυλίου. Για να πας σε Ανωτάτη Σχολή έπρεπε να έχεις
Πιστοποιητικό Κοινωνικών Φρονημάτων. Η μόνη Σχολή που δε ζητούσε
Πιστοποιητικό Κοινωνικών Φρονημάτων ήταν το Πολυτεχνείο. Όχι γιατί ήταν
αριστεροί, αλλά γιατί πίστευαν ότι δεν μπορεί να κρίνονται οι άνθρωποι από τα
πιστεύω τους, αλλά από τις πράξεις τους. Αυτό γιατί το λέω; Το αναφέρω γιατί
οι καθηγητές αφού εκλεγόντουσαν καθηγητές στο Πολυτεχνείο, έπρεπε να είχαν
την έγκριση από την Κυβέρνηση. Όσοι ήταν αριστεροί δεν είχαν αυτήν την
έγκριση και τους "πετούσαν" από το Πολυτεχνείο. Στις εισαγωγές όμως των
φοιτητών, το Πολυτεχνείο είπε ότι εγώ δε ζητώ Πιστοποιητικό Κοινωνικών
Φρονημάτων. Ξέρετε πώς τα ζητούσαν; Δεν έλεγαν ότι είναι Κοινωνικών
Φρονημάτων για να μην έχουν προβλήματα με την Ευρώπη. Λεγόταν
διαφορετικά το πράγμα. Λεγόταν "Μέθης και Ναρκωτικών". Για να δώσεις

εξετάσεις έπρεπε να πας στο Αστυνομικό Τμήμα και να υποβάλεις μια αίτηση ότι
δεν έχεις υποπέσει σε μέθη και ναρκωτικά. Αυτό το Πιστοποιητικό ποτέ δεν
έφτανε στα χέρια σου ούτε γνώριζες το τι έγραφε. Για κάποιους πήγαινε στις
Ανώτατες Σχολές και για κάποιους δεν πήγαινε ποτέ και δεν έμπαιναν. Πήγαιναν
να δώσουν εξετάσεις και δεν τους δεχόντουσαν γιατί δεν είχαν αυτό το
Πιστοποιητικό. Δεν στο έδιναν για να το πας. Πήγαινε υπηρεσιακώς. Τέλος
πάντων. Στο Πολυτεχνείο δεν έγινε αυτό. Γνωρίζω πολλούς συμφοιτητές μου
στο Πολυτεχνείο, αριστερούς, που πήγαν στην Μακρόνησο, συμμαθητή μου στο
σχολείο που ήταν στη Μακρόνησο και στο Πολυτεχνείο μπήκε αμέσως. Όταν
συνήλθε από τα ηλεκτροσόκ που του είχαν κάνει, δυο τρία χρόνια μετά δηλαδή,
διάβασε, έδωσε εξετάσεις και πέρασε στο Πολυτεχνείο. Το Μετσόβιο
Πολυτεχνείο τότε είχε άλλη στόφα. Υπήρχαν οι λεγόμενοι "επιλαχόντες". Κάθε
φορά, όταν ο Υπουργός Παιδείας ή κάποιος άλλος ήθελε να μπάσει κάποιους στο
Πανεπιστήμιο, κάποιους που είχαν μείνει απέξω, τους έδινε τη δυνατότητα να
εισαχθούν ως επιλαχόντες. Το Πολυτεχνείο δεν αναγνώριζε "επιλαχόντες".
Υπήρχαν "επιτυχόντες" και "αποτυχόντες". Μια χρονιά, τη χρονιά που έδωσα
εγώ, νύχτα στη Βουλή περνάνε μια τροπολογία, για όσους είχαν δώσει την
προηγούμενη χρονιά. Για να μπεις στο Πολυτεχνείο έπρεπε να έχεις 36 βαθμούς.
Σε ορισμένες δε σχολές, όπως ήταν οι Μηχανολόγοι και οι Πολιτικοί Μηχανικοί,
έπρεπε να έχεις τουλάχιστον 18 στα τρία μαθήματα των Μαθηματικών:
Άλγεβρα, Γεωμετρία, Τριγωνομετρία. Εξεταζόσουν σε έξι μαθήματα. Άλγεβρα,
Γεωμετρία, Τριγωνομετρία, Φυσική, Χημεία και Έκθεση. Σε αυτά τα έξι έπρεπε
να πιάσεις 36 βαθμούς, με 10 το Άριστα. Υπήρχε ένα όριο ότι δεν μπαίνεις στο
Πολυτεχνείο αν δεν είσαι πάνω από τη βάση. Βγαίνει μια τροπολογία που λέει
ότι όσοι είχαν πάρει την προηγούμενη χρονιά 34 βαθμούς να μπουν στο
Πολυτεχνείο. Τι έγινε. Πρώτον. Ενώ στο Πολυτεχνείο έπρεπε να δώσουμε
εξετάσεις στις 7 Σεπτεμβρίου, ο Κορωναίος που ήταν Πρύτανης, ακροδεξιός,
τους λέει ότι δεν κάνει εξετάσεις εισαγωγικές. Να αποσυρθεί η τροπολογία.
Διαπιστώνει μετά, ότι βάσει του Νόμου οι εξετάσεις έπρεπε να γίνουν από τις 7
έως τις 27 Σεπτεμβρίου. Άρα ήταν υποχρεωμένος να κάνει. 21 Σεπτεμβρίου
εξετάσεις. Δεν υπήρχε κάποιος Νόμος που να λέει πότε θα βγουν τα
αποτελέσματα. Είπε δε θα βγουν αποτελέσματα αν δεν αποσυρθεί η τροπολογία.
Τα αποτελέσματα τελικά βγήκαν τον Νοέμβριο αφού είχε αποσυρθεί η
τροπολογία. Ούτε νόμο μπορούσαν να κάνουν, γιατί εκ των υστέρων δεν
μπορούσαν να τον κάνουν. Να σας πω και κάτι. Οι υποψήφιοι που ήμασταν για

το Πολυτεχνείο ήμασταν στο πλευρό του Κορωναίου και της Συγκλήτου για να
μην περάσει η τροπολογία, για να μην το μπασταρδέψουν και αυτό, όπως τις
άλλες τις Σχολές και έναν σεβασμό που είχε το Πολυτεχνείο να μην τον χάσει.
[56ο] Θυμάστε άλλα ονόματα καθηγητών από το 10ο;
[Α.Χ.] Ναι. Είχαμε τον Δούμα που ήταν φιλόλογος. Είχαμε τον Διονύσιο
Λεονταρίτη. Ο Διονύσιος Λεονταρίτης ήταν κοντά στη σύνταξη, ήταν άκρως
καθαρευουσιάνος, κατά της Δημοτικής. Ούτως ή άλλως τα βιβλία ήταν γραμμένα
στην καθαρεύουσα τότε, αλλά αυτός δε δεχόταν τίποτα. Αυτός μας έκανε
Φυσική. Ο καθηγητής Φυσικής μας έκανε και Ανθρωπολογία. Του την "έφτιαξα"
εγώ μια φορά. Διότι, την μεν Φυσική την ήξερε, είχε όλους τους όρους στην
καθαρεύουσα, την Ανθρωπολογία τη διάβαζε για να μας τα πει. Δεν ήξερε
Ανθρωπολογία. Έλεγε λοιπόν ότι το περιτόναιο είναι ένας υμένας που καλύπτει
τα έντερα ως ποδιά. Μας το έλεγε ως "ποδιά". Του λέω και εγώ. "Με συγχωρείτε
κύριε καθηγητή, αλλά τι μας λέτε εδώ, "ως ποδιά", αυτός είναι βαρβαρισμός". Με
κοιτάζει ο Νιόνιος, τον λέγαμε και Νιόνιο, από το Διονύσιος και σκέφτεται. Τον
ρωτώ "πώς λέμε την ποδιά στην καθαρεύουσα;" και μετά από λίγο μου απαντά
"έμπροστέλα". Τον ρωτήσαμε γιατί το βιβλίο δεν το γράφει τότε σωστά. Μας
απάντησε ότι δεν το έχει γράψει αυτός. Το "έμπροστέλα" έγινε αστείο. Γελάγαμε
όλοι με αυτό. Και τώρα που το θυμάμαι γελάω "έμπροστέλα" στην
καθαρεύουσα.
Είχαμε έναν Μπεκέ που μας έκανε Γαλλικά. Ήταν και λογοτέχνης. Μια ανθολογία
Ελλήνων ποιητών τον περιελάμβανε και αυτόν. Όμηρο Μπεκέ τον έλεγαν
(http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=533).
Ήταν πολύ καλός και δημοτικιστής αυτός. Τα "έβαζε" με τους
καθαρευουσιάνους και μας έλεγε "είναι μερικοί συνάδελφοι που διδάσκουν και
λένε "λαμβάνομεν ποτήριον πλήρες ύδατος ..." εντάξει παιδί μου, φέρε μου ένα
ποτήρι νερό", όταν θέλουν ένα ποτήρι νερό γίνεται το ύδωρ νερό.
Ήταν ένας Καραμπάγιας. Ήταν φιλόλογος και πολύ συμπαθητικός άνθρωπος.
Συνέβησαν διάφορα με την τάξη μου όταν τελείωνα την ογδόη. Μεταξύ αυτών
είχαμε ένα καθηγητή της γυμναστικής, έναν "Κ" Αυτός δεν ήταν καλός.
Προσωπικά δεν είχα ποτέ καλές σχέσεις με τη Γυμναστική. Ήμουν καθαρά
διανοητικό πλάσμα, αλλά δεν ήταν και αυτός καλός. Στη Γυμναστική έπρεπε να
κάνεις επίκυψη και αν φτάσεις τη μύτη στα γόνατα έπαιρνες βαθμό, αλλιώς δεν
έπαιρνες βαθμό. Όλα τα υπόλοιπα διαγραφόντουσαν, δεν υπήρχαν. Εγώ στον

κατάλογο ήμουν από τους τελευταίους. Τι έκανα εγώ. Μόλις έλεγε Χρυσοβέργης,
έλεγα παρών, έσκυβα προς τα κάτω και το έσκαγα, έφευγα. Το ίδιο έκαναν και
άλλοι. Μια μέρα, την ώρα που είπε το όνομά μου και είπα παρών και έσκυψα
κάτω και μετά πήγα να φύγω έκανε κάποιος φασαρία, σήκωσε το κεφάλι του
και με είδε. Με ρώτησε που πάω. Του είπα ότι αδιαθέτησα και πάω να πιω νερό.
Μου είπε να πάω στο γραφείο. Το ίδιο είπε και σε άλλους τρεις. Πήγαμε
τέσσερεις στο γραφείο. Ήρθε και αυτός μετά από λίγο. Τον ρωτά ο
Γυμνασιάρχης τι έγινε και αυτός άρχισε να λέει και ένα σωρό ψέματα. Έφτασε
στο σημείο να πει ότι μας είπε να λυπηθούμε τα παιδιά του. Ψέματα. Δεν είχε πει
πότε τέτοια πράγματα. Γίνεται έξαλλος ο Παπακωνσταντίνου και λέει.
Τετραήμερη αποβολή και οι τέσσερεις και να έρθετε κουρεμένοι. Φύγαμε από
εκεί. Την άλλη μέρα το κλασικό έκανε εκδρομή στον Χολαργό. Ο Χολαργός τότε
είχε κάποιες σκόρπιες επαύλεις, 500 μέτρα την μια από την άλλη, και τα
υπόλοιπα ήταν δέντρα και λιβάδια. Πηγαίναμε εκδρομή με τα πόδια από εδώ.
Ήταν να πάει εκδρομή το κλασικό στον Χολαργό. Πάω και βρίσκω τον
Καραμπάγια που θα πήγαινε μαζί τους. Του λέω "κύριε καθηγητή, έχουμε
τετραήμερη αποβολή. Έχουμε δύο επιλογές. ή θα πάμε στο Mondial, έναν
κινηματογράφο (http://cineanamnisi.blogspot.com/2012/06/blog-
post_5031.html), γιατί δεν πρόκειται να το πούμε στους γονείς μας ή θα έρθουμε
μαζί σας στην εκδρομή". Αυτό θα μπορούσε να ήταν και θρασύτητα. Μας άφησε
να πάμε μαζί τους. Με χαρά του, όπως είπε. Όταν γυρίζαμε, εκεί στο ύψος που
είναι το Νοσοκομείο Σωτηρία, μάθαμε ότι έγινε συμβούλιο των καθηγητών και
μειώνουν τη διαγωγή σε όλους τους μαθητές της ογδόης τάξης σε καλή. Πρώτο
εξάμηνο ήταν αυτό. Σε όλη την τάξη! Έπιασα την κουβέντα με τον Καραμπάγια
και μου λέει ότι ήμασταν μια τάξη ζωηρή, το ήξερε γιατί έκανε και σε μας. Μας
έκανε Νέα Ελληνικά. Στους άλλους έκανε πιο πολλές ώρες, έκανε και Αρχαία.
Κάθε φορά που συνεδριάζει το συμβούλιο των καθηγητών έχουν όλοι παράπονα
εναντίον σας. Ο μόνος που σας υπερασπίζεται είναι ο Λεονταρίτης. Ο
Λεονταρίτης, σημειωτέον, δε ζούσε χωρίς καζούρα. Μια φορά που είχαμε
αποφασίσει να μην μιλήσει κανείς και υπήρχε σιωπή, γύρισε και μας είπε
"σήμερα δεν βάζετε καζούρα εσείς; Θα βάλω εγώ σε σας!". Ο Λεονταρίτης τους
έλεγε ότι αυτό που ήξερε είναι ότι όλοι οι καλοί μαθητές είναι στο πρακτικό και
όλα τα τούβλα είναι στο κλασικό. Ο Καραμπάγιας μου είπε ότι και αυτός
αναγκάστηκε μια μέρα να τους πει και έγινε κακός γι' αυτό, ότι αυτός δεν είχε
κανένα πρόβλημα και ότι "το άλογο τσινάει κατά τον καβαλάρη που έχει". Μου

είπε ότι θα μιλούσε αυτός στον Γυμνασιάρχη αρχικά για την αποβολή. Τον
βρίσκω στο διάλειμμα και μου λέει ότι ο Γυμνασιάρχης δεν μιλιέται. Πήγε να του
μιλήσει και όταν άκουσε το θέμα, του είπε ότι δε θέλει συζήτηση. Μου είπε ότι
ήταν η πρώτη φορά που τον βλέπει έτσι. Μετά το τρίτο διάλειμμα πήγα
κατευθείαν στο γραφείο του Γυμνασιάρχη, ήταν μόνος του. Με ρωτάει τι θέλω
και του λέω ότι θέλω αποδεικτικό μεταγραφής. "Δεν είναι οι τέσσερις μέρες
αποβολή. Δε θα χάσω τίποτα. Τα ξέρω αυτά ήδη, τα έχω διαβάσει. Θεωρώ
προσβλητικό το κούρεμα και θέλω να πάω σε άλλο Γυμνάσιο". Έτσι ξεκινήσαμε
μια μεγάλη συζήτηση και είπαμε πολλά. Του εξήγησα ότι τα πράγματα δεν
έγιναν όπως του τα μετέφερε ο καθηγητής Γυμναστικής. Ποτέ δεν είπε να του
λυπηθούμε τα παιδιά γι' αυτά που γίνονται ούτε έγιναν αυτά που ανέφερε.
Λυπάμαι, του είπα, αλλά σας είπε ψέματα. Οι άνθρωποι που είναι ανίκανοι έτσι
προσπαθούν να αναδειχθούν. Του ανέφερα διάφορα καμώματα του γυμναστή.
Μου λέει στο τέλος "τι θέλεις να κάνω; είναι ο αρχαιότερος". Του πρότεινα να
τον βάλει στις μικρές τάξεις που θα μπορεί να δίνει και καμιά καρπαζιά και να
περνάει και στις μεγάλες να βάλετε τον άλλο γυμναστή, τον Παπαγιαννόπουλο
που ήταν και πολύ καλός. Μου είπε ότι αυτή είναι η ιεραρχία και δεν μπορεί να
κάνει κάτι. Τέλος πάντων, αφού συζητήσαμε για πολλή ώρα, του ζήτησα το
χαρτί για να κάνω μετεγγραφή σε άλλο σχολείο, αλλά δεν ήθελε να το κάνει,
γιατί έβγαζα 18 και 4/12 και ήμουν πρώτος στο Γυμνάσιο. Αφού τελειώσαμε,
μου είπε ότι δεν υπάρχει λόγος να φύγω από το σχολείο και όσον αφορά τα
μαλλιά να κάνω ό,τι καταλαβαίνω. Αυτό που κατάλαβα ήταν να μην κάνω
τίποτα και να πάω την άλλη μέρα με όλα μου τα μαλλιά. Από τους άλλους
τέσσερεις, ο ένας, ένας Χανιώτης Πέτρος, ο οποίος είχε ένα ωραίο μαλλί, πήρε
μεταγραφή. Πήγε η μητέρα του έξαλλη και το απαίτησε από τον Διευθυντή. Ο
Πέτρος Χανιώτης είχε 4 μαθήματα κάτω από τη βάση. Τον είδα μετά από κάνα
μήνα πολύ χαρούμενο. Μου είπε ότι σώθηκε, γιατί στο 6ο Γυμνάσιο που πήγε
είναι ο "φωστήρας". Οι άλλοι μαθητές είναι αρκετά πίσω. Μου είπε ότι είχε
τρελαθεί να παίρνει 15 και 16 στα μαθήματα και τον ρωτούσαν πώς είχε τόσο
χαμηλούς βαθμούς. Αυτό είναι ενδεικτικό μιας άλλης υπόθεσης. Σε κάθε
Γυμνάσιο, από πάντα, δεν είναι συγκρίσιμοι οι βαθμοί. Εξαρτάται από το βαθμό
δυσχέρειας που έχει το καθένα. Ο Πέτρος πέρασε τελικά, έγινε σχεδιαστής.
Μετά χαθήκαμε. Οι άλλοι δύο ... ο ένας (Βικελής) ήρθε κουρεμένος σύριζα. Έγινε
σπουδαίος αρχιτέκτονας μετά. Είχε πινακίδες παντού στους δρόμους. Και ο
άλλος (Μουστάκας) έγινε πολύ καλός γλύπτης. Έβγαλε τη Σχολή Καλών Τεχνών.

Το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (https://el.wikipedia.org/wiki/Άγαλμα_
Μεγάλου_Αλεξάνδρου_(Θεσσαλονίκη)) στη Θεσσαλονίκη αυτός το έχει κάνει
(http://vagelismoustakas.com/el/Βιογραφία). Σημειωτέον ότι την επόμενη μέρα
της συζήτησής μου με τον γυμνασιάρχη, αυτός παραβλέποντας το πρωτόκολλο,
έκανε τις αλλαγές που του υπέδειξα για τους γυμναστές. Και οι αποβολές
ανακλήθηκαν.
Στη δική μας εποχή, όσοι είχαμε το θάρρος της γνώμης μας, είχαμε περισσότερες
ελευθερίες από τώρα. Είχαμε τη δυνατότητα να κοντράρουμε. Θυμάμαι, μιας και
μιλάμε για καθηγητές, έναν Φιλάρετο. Αυτός ήταν Μαθηματικός. Έβαζε τους
βαθμούς του ανάλογα με το αν πήγαινες ή όχι στο κατηχητικό. Η πρώτη
ερώτηση που έκανε σε κάποιον, όταν τον σήκωνε για μάθημα, ήταν αν πήγαινε
στο κατηχητικό. Εγώ του έλεγα πώς δεν πηγαίνω ούτε πρόκειται να πάω.
Σημειώστε το. Δεν τον φοβόμουν. Μια φορά είχε δει ένα περιοδικό Ρομάντζο που
χρησιμοποιούσα για να ακουμπάω όταν γράφω στο σχολείο. Είχα Μαθηματικά.
Δεν ήταν αυτός ο μαθηματικός μας. Επιτηρητής θα ήταν. Δεν είχαμε ξεκινήσει
ακόμα να γράφουμε. Είχα βγει για λίγο έξω και όταν επέστρεψα δε βρήκα το
περιοδικό. Ρώτησα τι έγινε και μου είπαν ότι το έσκισε ο Φιλάρετος.
Μπαρούτιασα. Πηγαίνω στον Φιλάρετο και τον ρωτώ. "Εσείς μου σκίσατε το
περιοδικό;" Μου απαντά θετικά. Τον ρώτησα γιατί και άρχισε να μου αναφέρει
σχετικά με το περιεχόμενο του περιοδικού. Του απαντώ ότι εγώ δεν το διαβάζω,
αλλά μόνον οι βάνδαλοι καίγανε τα βιβλία "Αυτό που κάνατε είναι προσβολή της
ελευθερίας της σκέψης. Τι θα λέγατε αν έκανα κάτι ανάλογο στο περιοδικό
Αχτίνες που είναι για τους χριστιανούς επιστήμονες. Αν έφερνα το περιοδικό και
το έσκιζα εδώ μπροστά σας επιδεικτικά; Θα σας άρεσε;" Παρακολουθούσε όλη η
τάξη. Τσιμουδιά ο Φιλάρετος. Τι να πει; Σημασία δεν έχει τι γράφει το κάθε
περιοδικό. Σημασία έχει το δικαίωμα του καθενός να διαβάζει το περιοδικό και
το περιεχόμενο που θέλει. Εντάξει, μπορούσαν να αντισταθούν οι μαθητές που
ήταν σε υψηλό επίπεδο, αλλά μπορούσαν. Τώρα δεν υπάρχουν και τόσο καλοί
μαθητές γιατί, όπως έλεγε ένα προηγούμενος Υπουργός Παιδείας, η αριστεία
είναι ελάττωμα, γιατί όταν υπάρχουν άριστοι μαθητές αυτοί βγαίνουν από πάνω
και δεν υπάρχει ισονομία. Είναι λυπηρό να κρίνεται η ισονομία με αυτόν τον
τρόπο.

[56ο] Πώς ήταν τα πράγματα στην τάξη; Τρώγατε και ξύλο καμιά φορά;
[Α.Χ.] Δεν τρώγαμε ξύλο γενικώς. Μόνο στο Δημοτικό και σε σπάνιες
περιπτώσεις.
[56ο] Σκανταλιές κάνατε;
[Α.Χ.] Όπως όλα τα παιδιά.
[56ο] Είχατε επιστάτη στο σχολείο;
[Α.Χ.] Μόνο στο Γυμνάσιο.
[56ο] Όταν τελειώνατε το σχολείο, πηγαίνατε σπίτι;
[Α.Χ.] Ναι.
[56ο] Είχατε και ξαδέλφια κοντά; Άλλους συγγενείς;
[Α.Χ.] Όχι.
[56ο] Τι θυμόσαστε από τους κατοίκους της γειτονιάς; π.χ. έβγαιναν και
κάθονταν στις πόρτες;
[Α.Χ.] Αν εννοείτε στις πολυκατοικίες Στέγης Πατρίδος όχι, γιατί είχαν
μπαλκόνια. Στα Κουντουριώτικα, όπως σε όλους τους προσφυγικούς
συνοικισμούς, ναι.
[56ο] Τον χειμώνα έκανε κρύο;
[Α.Χ.] Όπως πάντα τον χειμώνα.
[56ο] Για ζέστη τι είχατε;
[Α.Χ.] Στους συνοικισμούς και στις πολυκατοικίες μαγκάλια με ξυλοκάρβουνα.
Στην κατοχή σπανίως εύρισκες ξυλοκάρβουνα και η εναλλακτική λύση ήταν
χοντρό ντύσιμο και σκέπασμα με κουβέρτες.
[56ο] Τηλέφωνα υπήρχαν;
[Α.Χ.] Ένα για όλη τη γειτονιά, στο μπακάλικο στη γωνιά του δρόμου.

[56ο] Τα παιδιά στο σχολείο ήταν στην ίδια κατάσταση ή υπήρχαν παιδιά που
ξεχώριζαν;
[Α.Χ.] Πάντα υπήρχαν διαφορές στην οικονομική κατάσταση ή στη μάθηση
(πόσο καλοί ήταν στα μαθήματα).
[56ο] Στο σχολείο γίνονταν διακρίσεις ανάμεσα στα παιδιά; Υπήρχαν παιδιά που
τα κορόιδευαν;
[Α.Χ.] Εξαρτιόνταν από τα άλλα παιδιά και την αγωγή που είχαν από το σπίτι
τους και από το σχολείο. Παιδιά προβληματικά άλλοι τα κορόιδευαν και άλλοι τα
προστάτευαν.
[56ο] Θυμάστε κάποια νεοκλασικά, ωραία σπίτια στην περιοχή;
[Α.Χ.] Όχι.
[56ο] Σήμερα πώς σας φαίνεται η περιοχή των Αμπελοκήπων;
[Α.Χ.] ΔΕΝ μένω πια εκεί.
[56ο] Εσείς πού μένετε τώρα;
[Α.Χ.] Στη Νέα Φιλοθέη Αμαρουσίου. Εγώ, όταν πήγαιναν καλά οι δουλειές, είχα
αγοράσει ένα οικόπεδο και είχα χτίσει μια μονοκατοικία. Μετά από χρόνια το
έδωσα αντιπαροχή και χτίστηκε αυτή η πολυκατοικία σε διαμέρισμα της οποίας
κατοικώ.
[56ο] Έχετε κρατήσει καθόλου επαφές με συμμαθητές σας; Βρίσκεστε; Μιλάτε;
[Α.Χ.] Από το Πολυτεχνείο το 1954 είχαμε αποφοιτήσει 50 Χημικοί Μηχανικοί
και Μεταλλειολόγοι. Είχαμε κρατήσει στενή επαφή κι έτσι ξέρω με βεβαιότητα
ότι σήμερα ζούμε μόνο δύο: εγώ και άλλος ένας.
[56ο] Αν επιλέγατε τώρα επιστημονικό αντικείμενο, τι θα επιλέγατε;
[Α.Χ.] Αν επέλεγα τώρα, θα πήγαινα Πληροφορική. Είναι ο μόνος κλάδος σήμερα
που επεκτείνεται ραγδαία. Οι υπόλοιποι έχουν ισορροπήσει. Η γνώση έχει
φτάσει σε κάποια σημεία που η πρόοδος γίνεται με πολλή δυσκολία. Με πολλή
δυσκολία μπορείς να κάνεις ένα βηματάκι ακόμα. Είναι πράγματα που έχουν
ξεκαθαριστεί. Στην Πληροφορική τα πάντα γίνονται. Τρομαχτικές είναι οι

αλλαγές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια. Όταν η ΙΒΜ έβγαλε το πρώτο PC,
παρακολούθησα ένα σεμινάριο για να καταλάβω τι μπορούν να προσφέρουν.
Μου είπαν οι άνθρωποι το εξής χαρακτηριστικό. Η πληροφόρηση που μας δίνει
αυτό το "κουτί" τώρα αν θέλαμε να τις κάνει ένας υπολογιστής με την παλιά
τεχνολογία, θα χρειαζόταν ένα κτήριο σαν το τετράγωνο του Μετοχικού
Ταμείου. Αυτό είναι το καταπληκτικό. Τα κινητά τώρα έχουν τρομαχτικές
ικανότητες.
[56ο] Έχετε κάποια πολύ δυνατή ανάμνηση από το παρελθόν, κάτι που να σας
έχει μείνει πάρα πολύ έντονα στη μνήμη σας;
[Α.Χ.] Πολλές. Μια αρκετά δυνατή ήταν η έκρηξη μιας χειροβομβίδας. Ήμουν από
τους πρώτους που βρέθηκα στο σημείο που έγινε. Αυτό πρέπει να έγινε το 1947,
αμέσως μετά τον πόλεμο. Στα Δεκεμβριανά είχαν γκρεμιστεί πολλά σπίτια και
πολυκατοικίες. Επί της Κοτυαίου προς τα κάτω ήταν ένα σπίτι που είχαν
περάσει από εκεί Ελασίτες, εθνοφύλακες... ήταν ρημαδιό. Το έφτιαχναν ξανά.
Μέσα στα μπάζα που πετούσαν ήταν και μια χειροβομβίδα. Ήταν Μεγάλη
Εβδομάδα, δε θυμάμαι ποια μέρα. Ωραίος καιρός. Ξαφνικά ακούστηκε μια
έκρηξη. Από το παράθυρο εγώ έβλεπα μέχρι τη Βασιλίσσης Σοφίας. Δεν υπήρχαν
ψηλά κτήρια για να κόβουν τη θέα. Βγαίνω στο παράθυρο που έβλεπε προς την
ανατολική πλευρά και βλέπω έναν άνθρωπο να τρέχει και να τραβάει τα μαλλιά
του. Σκέφτηκα ότι μπορεί κάποιος πιτσιρικάς να έκανε κάποια ζημιά με
βαρελότο. Μου λέει κάποιος, που ήξερε από αυτά, ότι η έκρηξη προερχόταν από
χειροβομβίδα ή από όλμο. Κατεβαίνω κάτω και τρέχω προς τα εκεί που
πήγαιναν και άλλοι. Όταν έφτασα εκεί, αυτό που είδα δεν πρόκειται να το
ξεχάσω ποτέ. Είχαν κοπεί από τους καρπούς τα χέρια ενός παιδιού, θα ήταν
καμιά δεκαριά χρονών. Δεν υπήρχαν χέρια. Δεν είχε τρέξει σταγόνα αίμα. Από
εκεί και πάνω το πρόσωπο, το σώμα του ήταν γεμάτο τρύπες από τα θραύσματα
της χειροβομβίδας. Ο θάνατος ήταν ακαριαίος και δεν υπήρξε η παραμικρή
πίεση αίματος για να τρέξει. Δεν υπήρχε σταγόνα αίματος. Θαρρείς πώς ήταν
σκηνή από αρχαίο δράμα. Την ίδια στιγμή που κατέβηκα στον δρόμο είχαν
πεταχτεί δεκάδες μανάδες και έψαχναν τα παιδιά τους. Για πότε μεταδόθηκε η
είδηση ότι σκοτώθηκε ένα παιδί από χειροβομβίδα... οι μανάδες έψαχναν να
δουν μήπως ήταν το δικό τους παιδί. Πανικός επικρατούσε. Καμιά δεν ήξερε
ποιος σκοτώθηκε. Κάποιο παιδί... Υπήρξε και άλλο δράμα. Το παιδί αυτό ήταν
μοναχοπαίδι μιας χήρας που ξενόπλενε για να το ζήσει και να το σπουδάσει.

Αυτό ήταν το τραγικότερο γεγονός που έχω συναντήσει στη ζωή μου. Είναι
καρφωμένο στο μυαλό του αυτό το γεγονός. Κάθε φορά που το θυμάμαι
συνταράσσομαι.
[56ο] Θα μπορούσατε να μας πείτε κάποιες άλλες αναμνήσεις σας από τα
Κουντουριώτικα;
[Α.Χ.] Θυμάμαι τον Αντωνιάδη, τον Φίλιππο Αντωνιάδη. Έμενε στα
Κουντουριώτικα. Κάποια στιγμή έκανε και μπακάλικο στο δωμάτιο που έμενε.
Μάλιστα έχασε και το ένα του μάτι ο Φίλιππος από ένα μπουκάλι μπύρας που
έσκασε. Υπερθερμάνθηκε φαίνεται και έσκασε στα χέρια του. Έτσι μου είχε πει
και ο ίδιος. Όλα τα μπουκάλια μπύρας βρίσκονται υπό πίεση. Αν θερμανθούν
ανεβαίνουν πολύ μεγάλες πιέσεις μέσα στο μπουκάλι. Όταν είναι κρύα, είναι
διαλυμένο το διοξείδιο του άνθρακα, όσο ζεσταίνεται αυτό "βγαίνει". Το
μπουκάλι υπερθερμάνθηκε κάπου και ήρθε η ώρα του να "σκάσει". Αντί να
πετάξει το καπάκι του, ήταν τόσο στερεωμένο το καπάκι, που έσπασε το
μπουκάλι. Η Τασούλα, η γυναίκα του Αντωνιάδη, έμενε και αυτή στα
Κουντουριώτικα. Η αδελφή της Τασούλας ήταν πολύ φίλη με τη γυναίκα μου.
Να σας πω και μια ιστορία για μια γυναίκα που κάηκε ζωντανή στα
Κουντουριώτικα. Ήμουνα στου Φιλιππίδη το σπίτι και ξαφνικά άκουσα φωνές.
Τρέξαμε να δούμε τι γίνεται. Η άγνοια είναι πολύ κακό πράγμα. Είχε βάλει
βενζίνη σε ένα δοχείο και καθάριζε ρούχα. Με τη βενζίνη μπορείς να βγάλεις
λεκέδες από τα ρούχα. Η καθαρή βενζίνη καθαρίζει καλύτερα από οτιδήποτε
τους λεκέδες. Δημιουργήθηκε ένας σπινθήρας, πήρε φωτιά η βενζίνη και την
έκαψε την γυναίκα. Όταν πήγαμε, είχαν σβήσει τη φωτιά και της είχαν βγάλει τα
ρούχα. Δεν είχε εγκαύματα βαθιά. Ήταν πρώτου βαθμού. Θεωρήσαμε ότι σε δυο
τρεις μέρες θα ήταν εντάξει. Σε τρεις μέρες πέθανε, διότι ναι μεν ήταν εγκαύματα
Α' βαθμού, αλλά ήταν σε μεγάλη έκταση του σώματός της. Τότε έμαθα, δεν το
γνώριζα πριν, ότι αν έχεις Α' βαθμού εγκαύματα σε μεγαλύτερε έκταση από τα
3/4 του δέρματος, πεθαίνεις. Αυτό συμβαίνει, γιατί μέχρι να επουλωθούν δεν
αναπνέει το σώμα από εκεί και η αναπνοή που έχουμε δε φτάνει. Έτσι πεθαίνεις
από ασφυξία. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι αυτή η κοπέλα θα πέθαινε.
Αυτές είναι ατομικές περιπτώσεις πλέον. Νομίζω ότι το κοινωνικό και πολιτικό
περίγυρο σας το ανέφερα προηγουμένως, ώστε να μπορεί κάποιος να καταλάβει
και την εποχή.

Να σας πω και κάτι για το σχολείο στα Κουντουριώτικα, μια μικρή ιστορία. Όταν
πήγαινα στην Δ΄ τάξη, η αδελφή μου πήγαινε στην Α'. Εκεί ήμουνα μέσα στην
τάξη και παλεύαμε με τον Τάκη Αναγνωστόπουλο. Δε δερνόμασταν, απλά
παλεύαμε. Φιλικό ήταν. Διάλειμμα ήταν, αλλά δεν είχαμε βγει έξω. Είχαμε μείνει
μέσα στην τάξη. Έρχεται ένας συμμαθητής και μου λέει ότι ο Κάρναβος, ο γιος
του δάσκαλου Κάρναβου που αναφέρει και ο Κατσικάς στη συνέντευξη που σας
είχε δώσει, χτύπησε την αδελφή σου. Όταν πήγα εγώ δεν υπήρχε ο Κάρναβος,
αλλά υπήρχε η γυναίκα του που ήταν δασκάλα στο 8ο στα Κουντουριώτικα. Την
έλεγαν Κλειώ και έκανε στις μικρές τάξεις, Α' και Β'. Όταν το άκουσα,
σταμάτησα την πάλη με τον Αναγνωστόπουλο και βγήκα να βρω τον Κάρναβο
για να του ζητήσω τον λόγο που χτύπησε την αδελφή μου. Κάτι μου απάντησε,
δε μου "έφτασαν" οι εξηγήσεις του και του έριξα δύο χαστούκια. Το έβαλε στα
πόδια ο Κάρναβος. Άρχισε να τρέχει και εγώ να τον κυνηγάω προς το γήπεδο της
Λεωφόρου Αλεξάνδρας, στην αλάνα. Όταν τον έφτανα του έριχνα μια καρπαζιά.
Όταν έτρωγε την καρπαζιά έτρεχε πιο γρήγορα. Όταν έφτασε στην Τσόχα,
έστριψε αριστερά, πίσω από το υφαντουργείο και τις τουαλέτες που ήταν εκεί,
προς το σχολείο. Εγώ από πίσω να τον ακολουθώ. Ξαφνικά τι να δω. Οι
δάσκαλοι του σχολείου ερχόντουσαν προς την μεριά μου. Έδερνα τον γιο της
δασκάλας. Κατάλαβα ότι δε θα "την έχω καλά". Κάνω μεταβολή να φύγω, αλλά
πίσω ήταν οι συμμαθητές μας που μας ακολουθούσαν. Δε θα μπορούσα να φύγω
από εκεί, με "έκλειναν", ήμουν περικυκλωμένος. Παραιτήθηκα και άφησα να με
πιάσουν. Ήρθαν εκεί και με ρώτησε ο Ψαριανός γιατί τον χτύπησα. Του είπα ότι
το έκανα γιατί πείραξε την αδελφή μου. Πάνω στην αναμπουμπούλα ένας
Παπαδόπουλος που ήταν δάσκαλος εκεί λέει "αφήστε τον αυτόν, θα τον
περιποιηθώ εγώ. Θα του δώσω να καταλάβει". Αυτός συνήθιζε να χτυπάει με την
κασετίνα. Είχε κάτι πλατειές κασετίνες και σου έλεγε να ανοίξεις το χέρι σου και
σε κοπάναγε με την κασετίνα. Σπάνια το έκανε βέβαια. Έτσουζε αλλά δεν σου
έκανε "ζημιά". Με τράβηξε μέσα στην τάξη και μου είπε να κλείσω την πόρτα.
Με ρώτησε τι έγινε και του εξήγησα. "Καλά του έκανες" μου είπε. "Έχει δάσκαλο
τον πατέρα του και νομίζει ότι μπορεί να κάνει ό,τι θέλει και πειράζει τα άλλα τα
παιδιά. Καλά του έκανες". Μόνο τώρα κοίταξε να δεις. Θα φωνάζεις για να
νομίζουν ότι σε δέρνω. Έτσι, αυτός κοπάναγε στο θρανίο την κασετίνα και εγώ
φώναζα. Στο τέλος μου είπε "τώρα που θα βγεις έξω, κάνε πώς είσαι δαρμένος".
Μου έμεινε το "καλά του έκανες" που μου είχε πει τότε. Τον αγαπούσα πολύ,

αλλά και αυτός. Ήμουν και καλός μαθητής. Ο Κάρναβος είχε πάρει σύνταξη, αλλά
η μητέρα του δούλευε ακόμα στο σχολείο.
[56ο] Το σχολείο αυτό καταστράφηκε την περίοδο της κατοχής, με αποτέλεσμα
οι μαθητές της περιοχής να πηγαίνουν στο Μαράσλειο, μέχρι να κατασκευαστεί
το 16ο Δημοτικό Σχολείο που υπάρχει τώρα.
[Α.Χ.] Ναι, δεν ξέρω πώς ακριβώς έγινε. Μετά πήγαινα και ψήφιζα στο 10ο. Δεν
έδωσα σημασία στο κτήριο που έγινε για Δημοτικό, για το 16ο. Θα ήθελα να
αναφερθώ και σε αυτά που σας ανέφερα προηγουμένως. Δεν είναι κομματικά
και δε θα ήθελα να μιλήσω κομματικά σε παιδιά. Είναι η ίδια ιστορία, η ζωή της
Ελλάδας. Το παλάτι στην Ελλάδα ήταν η καταστροφή της. Πριν την
Μεταπολίτευση, που έγινε με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και διώξαμε το
παλάτι, κατ' όνομα ήμασταν Δημοκρατία. Ήμασταν Μοναρχία με προσωπείο
Δημοκρατίας. Οι παρεμβάσεις του Παλατιού ήταν τέτοιες που στην ουσία
διοικούσε το Παλάτι. Η Μικρασιατική καταστροφή προέκυψε από το Παλάτι. Το
Παλάτι επέμενε να φέρει τον Κωνσταντίνο που ήταν γερμανόφιλος. Ήρθε ο
Κωνσταντίνος και έπαψε και η υποστήριξη από την Αντάντ, ενώ αποφασίστηκε
και η συνέχεια του πολέμου με στόχο την Άγκυρα την στιγμή που οι Ιταλοί και οι
Γάλλοι είχαν συνάψει συμφωνίες με τον Μουσταφά Κεμάλ. Δεν υπήρχε θέμα που
να μην είχε επέμβει το Παλάτι. Τον Παπάγο τον έφερε το Παλάτι. Τον
Καραμανλή τον έφερε το Παλάτι. Δεν τον ήθελε, με τον τρόπο που διοικούσε
έφερε τον Παπανδρέου. Όταν κέρδισε τις πρώτες εκλογές ο Γεώργιος
Παπανδρέου, γιατί έγιναν δύο, στην ύπαιθρο δεν μπορούσε κανείς να ψηφίσει
αυτό που ήθελε. Ήταν νωπός και ο εμφύλιος. Είχα έναν ξάδελφο που ήταν
δικηγόρος και πήγαινε δικαστικός αντιπρόσωπος. Πήγε στον Αλμυρό σε ένα
εκλογικό κέντρο. Πήγε, όπως μου είπε, με ρητές εντολές πώς με οποιαδήποτε
παραβίαση της εκλογικής νομοθεσίας να ζητήσουν τη βοήθεια από ένα
περιοδεύων στρατιωτικό σώμα όπου ήταν ένας του στρατού, ένας της
αεροπορίας, ένας του ναυτικού και ένας αστυνομικός σε ένα τζιπ. Αυτοί είχαν
μαζί τους ασύρματο και θα πήγαιναν όπου τους καλούσαν για να
αποκαταστήσουν την τάξη ή να λύσουν προβλήματα. Καθόμουν, μου έλεγε, αλλά
κανείς δεν πήγαινε να ψηφίσει. Οι χωριάτες καθόντουσαν έξω, αλλά δεν
έμπαιναν οι περισσότεροι. Που και που έμπαινε κάποιος. Τους παρότρυνε να
μπουν για να τελειώνουν. Του λέει τότε κάποιος, τι είναι αυτό εκεί. Απέναντι από
το εκλογικό κέντρο ήταν μια εικόνα του Καραμανλή. Σύμφωνα με τη νομοθεσία

απαγορεύονταν σε απόσταση κάποιων μέτρων, δε θυμάμαι ακριβώς τώρα, από
το εκλογικό κέντρο να υπάρχουν εικόνες υποψηφίων. Του λέει λοιπόν ο
ξάδελφος να καλέσει τον ενωμοτάρχη της περιοχής για να κατεβάσει τη
φωτογραφία. Όταν έφτασε αυτός και του είπε να την κατεβάσει την αφίσα του
Καραμανλή, αυτός του απάντησε "Εγώ, να την κατεβάσω; Αν θέλεις, κατέβασέ
την εσύ". Ο φόβος ήταν ποτισμένος. Ο ξάδελφος τότε, πάει στο τηλεγραφείο και
καλεί την ομάδα. Μετά από μισή ώρα κατέφτασε η ομάδα. Τους είπε το θέμα και
είπαν τότε αυτοί στον ενωμοτάρχη να κατεβάσει την εικόνα του Καραμανλή.
Αυτός τι να κάνει τότε, την κατέβασε. Μόλις την κατέβασε, όπως μου είπε,
μπήκαν μέσα ομαδικά οι χωριάτες για να ψηφίσουν Παπανδρέου. Φοβόντουσαν
και την εικόνα. Αν δεν κατέβαινε η εικόνα, μπορεί να ψήφιζαν Καραμανλή από
φόβο. Πριν δεν έμπαιναν να ψηφίσουν. Φοβόντουσαν ότι θα τους κυνηγούσαν.
Γιατί τα λέω αυτά. Η δικτατορία του Μεταξά που ήταν Ναζί, ούτε καν
Γερμανόφιλος, ήταν ευλογημένη από τον Γεώργιο τον Β'. Ο Μεταξάς πίστευε
στις αρχές του Χίτλερ. Επειδή ήταν καλός επιτελικός αξιωματικός, είχε πει ότι σε
περίπτωση σύγκρουσης, δυστυχώς, θα πρέπει να είμαστε με την Αντάντ, γιατί
αυτοί θα κερδίσουν τελικά. Δεν μπορούσε βέβαια να κάνει και τίποτα άλλο από
το πει "όχι". Έτσι και έλεγε "ναι", την άλλη μέρα δε θα υπήρχε. Ο Γεώργιος ο Β'
ναι μεν τον ήθελε, αλλά υποστήριζε τους Άγγλους και όχι τους Γερμανούς. Δεν
μπορούσε να σταθεί δευτερόλεπτο ο Μεταξάς αν έλεγε κάτι άλλο από το "όχι".
Η Δημοκρατία, μετά τη Μεταπολίτευση, άντεξε. Άλλαξαν ένα σωρό κυβερνήσεις
χωρίς πρόβλημα. Κυβερνήσεις με αντίθετες ιδεολογίες. Η Δημοκρατία
λειτούργησε μετά τη Μεταπολίτευση και χωρίς να υπάρχει το Παλάτι. Υπάρχει
μια ιστορία που μου αρέσει να λέω. Ο Τσόρτσιλ (https://el.wikipedia.org/wiki/
Ουίνστον_Τσώρτσιλ) ήταν ο πατέρας την νίκης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Κάποια στιγμή η Αγγλία ήταν η μόνη μεγάλη δύναμη που πολεμούσε τη
Γερμανία. Η Γαλλία είχε χάσει, ενώ Αμερικάνοι και Σοβιετικοί, που είχαν κάνει το
σύμφωνο με τους Γερμανούς, ήταν εκτός του πολέμου. Τελικά, μπήκε τόσο η
Σοβιετική Ένωση, όσο και η Αμερική στον πόλεμο και ηττήθηκε η Γερμανία. Το
1945 πέφτει το Βερολίνο. Τελείωσε η Γερμανία. Λίγους μήνες μετά γίνονται
εκλογές στην Αγγλία και καταψηφίζεται ο Τσόρτσιλ, ο οποίος πάντα δήλωνε
"ανεξάρτητος συντηρητικός". Αμέσως μετά, όπως διάβασα στις εφημερίδες, οι
δημοσιογράφοι τον ρώτησαν: "Κύριε Πρόεδρε, δεν αισθάνεστε αδικημένος από
το αποτέλεσμα των εκλογών, τη στιγμή που εσείς είστε ο πατέρας της νίκης του
Β' Παγκοσμίου Πολέμου;" Ο Τσόρτσιλ τους απάντησε πως αυτή ήταν η απόφαση

του Βρετανικού λαού και είναι απολύτως σεβαστή. Τον ρώτησαν στη συνέχεια:
"Καλά, αυτό δε σας ενοχλεί;" Γυρίζει και τους απαντά ο Τσόρτσιλ κάτι που μου
έμεινε. "Κοιτάξτε, η Δημοκρατία είναι ένα φρικτό πολίτευμα. Δυστυχώς, δεν
ξέρω κανένα καλύτερο". Μου εντυπώθηκε αυτό. Από τότε είπα ότι εγώ είμαι με
τον Τσόρτσιλ. Να μην ξεχνάμε ότι και ο Χίτλερ ανέβηκε με εκλογές στη Γερμανία,
το ίδιο και ο Μουσολίνι στην Ιταλία. Απλά, αυτοί που ψηφίζουν να σκέφτονται
ότι, όταν ψηφίζουν κάτι τέτοιους, μπορεί να μην μπορέσουν να ξαναψηφίσουν.
Μετά την Μεταπολίτευση, δεν ήταν πολύς καιρός, κάνανε μετακόμιση στο
ΤΣΜΕΔΕ (Ταμείο Συντάξεων Μηχανικών και Εργοληπτών Δημοσίων Έργων),
στο ταμείο Μηχανικών που ήμουν και εγώ και το ΤΣΜΕΔΕ πήγε στην
Καραγιώργη Σερβίας. Εγώ πήγαινα σε ένα μπαράκι που ήταν εκεί κοντά, έπινα
έναν καφέ και περίμενα τη σειρά μου για να εξυπηρετηθώ. Παίρναμε νούμερα,
αριθμούς προτεραιότητας. Μια φορά που πήγα να δω αν έφτανε η σειρά μου να
εξυπηρετηθώ, ήταν ένας τύπος που άρχισε να φωνάζει και να λέει ότι ήταν
καλύτερα με τη Χούντα. Του λέω λοιπόν ότι ήταν λάθος. Πρώτα απ' όλα, αν ήταν
Χούντα, δε θα μπορούσε να τους βρίσει, όπως έκανε. Τώρα όμως που υπάρχει
Δημοκρατία, βρίζει τους Κυβερνώντες. Του είπα και άλλα. Κάποια στιγμή με
ρωτάει "Εσύ, με ποιον είσαι;". Με τον Τσόρτσιλ του απάντησα. Με ρώτησε:
"ποιος είναι αυτός;". Του λέω λοιπόν ότι δεν είναι δυνατόν να είναι πενήντα
ετών άνθρωπος, να έχει ζήσει τον πόλεμο και να μην γνωρίζει τον πατέρα της
νίκης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν αξίζει να μιλάω μαζί του. Όταν έφυγε
αυτός, με ρώτησαν οι άλλοι που είχαν ακούσει τον καβγά μας: "τι σχέση έχει ο
Τσόρτσιλ;" Τους ανέφερα τότε την ιστορία που είπα μόλις πριν λίγο και σε σας.
"η Δημοκρατία είναι ένα φρικτό πολίτευμα. Δυστυχώς, δεν ξέρω κανένα
καλύτερο". Είναι η πεμπτουσία της Δημοκρατίας. Από εκεί και ύστερα να
προσέχουμε τι ψηφίζουμε. Τίποτε άλλο. Αυτό το λέω, γιατί ποτέ δεν ψήφιζα
κομματικά. Πάντα ψήφιζα ένα μικρό κόμμα, ποτέ ένα εξωθεσμικό κόμμα. Ένα
μικρό κόμμα που να κάνει αντιπολίτευση στην εκάστοτε κυβέρνηση. Μπορεί να
μην έβγαινε η Ένωση Κέντρου, αλλά ψήφιζα Ένωση Κέντρου. Μπορεί να μην με
ενθουσίαζε, αλλά... Ακόμα και ο Καραμανλής όταν ήρθε, παρόλο που ήθελα να
τον ψηφίσω, δεν το ψήφισα, για έναν λόγο. Ο λόγος ήταν ότι γνώριζα, όπως
όλοι, ότι θα πάρει μεγάλη πλειοψηφία και επομένως δε θα χρειαζόταν την ψήφο
μου. Από την άλλη θα έπρεπε να έχει δύναμη και η Αντιπολίτευση. Δεν μπορεί να
υπάρχει Δημοκρατία χωρίς να υπάρχει Αντιπολίτευση. Άμα δεν υπάρχει
Αντιπολίτευση, δεν υπάρχει Δημοκρατία. Τελείωσε, πώς να το κάνουμε. Ο

Καραμανλής, όπως και ο Βενιζέλος, θα μείνουν στην Ιστορία. Ο Βενιζέλος, μια
φορά που τον ρώτησαν: "τώρα που έγινε τόσο μεγάλη η Ελλάδα και μεγάλωσαν
τα σύνορά της, πόσο στρατό χρειάζεται για να τα φυλάξει;" Τους απάντησε: "Τα
σύνορα δεν φυλάσσονται με τον στρατό. Φυλάσσονται με την διπλωματία". Είχε
απόλυτο δίκιο. Πέτυχε τη Συνθήκη της Λωζάννης τη στιγμή που ήμασταν
ηττημένοι. Γι΄ αυτό φωνάζει και ο Ερντογάν τώρα. Κάτω από άλλες συνθήκες
μπορεί να είχαμε χάσει το Αιγαίο τότε. Πέτυχε ο Βενιζέλος τη Συνθήκη της
Λωζάννης που δεν είναι μόνο Συνθήκη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αλλά
συμμετέχουν και άλλες χώρες μέσα [αυτές που πολέμησαν στον Πρώτο
Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) και
συμμετείχαν στην Συνθήκη των Σεβρών συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ].
Όταν δεν αναγνωρίζουν οι Τούρκοι τη Συνθήκη της Λωζάννης, δεν τα βάζουν
μόνο με την Ελλάδα.
[56ο] Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τη συνέντευξη και τις πληροφορίες που
μας δώσατε, όχι μόνο για την περιοχή αλλά και για την ιστορία των τελευταίων
ετών.
[Α.Χ.] Εγώ ευχαριστώ. Χαίρομαι γι' αυτό που κάνετε με τα παιδιά, γιατί τα
παιδιά πρέπει να μαθαίνουν για το παρελθόν μας. Έρχονται σήμερα και δεν
γνωρίζουν τι έχει συμβεί πριν. Νομίζουν πως ό,τι υπάρχει σήμερα είναι
αυτονόητο, ενώ είναι αποτέλεσμα κόπων, προσπαθειών, μόχθου, αίματος για να
φτάσουμε στο σημείο που είμαστε.
56ο Γυμνάσιο Αθήνας
Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής
Σχολικό έτος: 2022-2023

Συνέντευξη με τον κύριο Άγγελο Χρυσοβέργη

More Related Content

What's hot (20)

Similar to Συνέντευξη με τον κύριο Άγγελο Χρυσοβέργη (20)

More from Tassos Karampinis (20)

Recently uploaded (8)

Συνέντευξη με τον κύριο Άγγελο Χρυσοβέργη