หลักการและวิธีการใช้สะเดา ป้องกันและกำจัดแมลงศัตรูพืช
- 1. ศ.ดร.ขวัญชัย สมบัติศิริ ภาควิชากีฏวิทยา คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร กทม. 10900 หลักการและวิธีการใชสะเดา ปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืช เอกสารเผยแพรทางวิชาการ ฉบับที่ 1 โครงการเกษตรกูชาติ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร • คํานํา • ลักษณะทั่วไป • ถิ่นกําเนิดและเขตแพรกระจาย • สภาพภูมิอากาศและดินที่เหมาะสม • การปลูกและดูแลรักษา • การขยายพันธุ • ประโยชนจากสะเดา • วิธีการเก็บและรักษาผล • สารเคมีในสะเดา • สารสกัดสะเดา • สารสกัดเปนการคา • สารสกัดใชเอง • หลักการใชสารสกัดสะเดา • ผลของสะเดาที่มีตอแมลง • ขอดี ขอเสียของการใชสารสกัดจากสะเดา • ขอแนะนําในการใชสะเดาปองกันและกําจัด แมลงศัตรูพืชบางชนิด
- 2. 2 คํานํา นับตั้งแตประเทศไทยเขาสูภาวะวิกฤติทางเศรษฐกิจ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรไดติดตามผล กระทบทางเศรษฐกิจที่มีตอความสามารถในการผลิตอาหารของระบบเกษตรกรรมไทยอยางใกลชิด โดยตระหนักดีวา ความมั่นคงทางเกษตรและอาหารเปนแนวตั้งรับที่แกรงที่สุด และเปนแนวรับแนวสุด ทายที่จะปองกันไมใหวิกฤติการทางเศรษฐกิจลุกลามไปสูความไมสงบทางสังคม ดวยความพรอมทาง วิชาการของมหาวิทยาลัยที่สั่งสมอยูแลว มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร โดยความสนับสนุนของทบวง มหาวิทยาลัย สํานักงบประมาณ คณะรัฐมนตรีและโดยความอนุเคราะหและคณะกรรมาธิการวิสามัญ พิจารณารางพระราชบัญญัติงบประมาณประจําป พ.ศ. 2542 ไดรับการจัดสรรงบประมาณแผนดินจาก การแปรญัตติจํานวนหนึ่ง ใหนําไปปฏิบัติภาระกิจพิเศษในโครงการ “เกษตรกูชาติ” เพื่อขยายผลวิชา การทางเกษตรใหตกถึงมือพี่นองเกษตรกรโดยเร็ว โครงการควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธีและชีวภัณฑ เปน โครงการยอยโครงการหนึ่งในโครงการเกษตรกูชาติ เอกสารหลักการและวิธีการใชสะเดาปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืชฉบับนี้ เปนผลงานเขียนจาก ประสบการณศึกษาวิจัยของ ศ.ดร. ขวัญชัย สมบัติศิริ แหงภาควิชากีฏวิทยา คณะเกษตร มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร ซึ่งเปนนักวิชาการอาวุโสทานหนึ่งของมหาวิทยาลัย ที่บากบั่นมุงพยายามที่จะใหระบบ เกษตรกรรมไทยพึ่งพิงการใชสาร เคมีสังเคราะหปราบศัตรูพืชที่นําเขาจากตางประเทศใหนยอที่สุดเทา ที่จะทําได การใชสารสกัดจากสะเดานอกจากจะชวยอนุรักษสภาพสิ่งแวดลอมที่ดี ปลอดภัยตอเกษตรกร ผูใชและผูบริโภคแลว ยังชวยลดการสูญเสียเงินตราออกนอกประเทศ อันเปนการชวยเศรษฐกิจอีกทาง หนึ่งดวย ศาสตราจารย ธีระ สูตะบุตร อธิการบดี 9 มีนาคม 2542
- 3. 3 บทนํา แมลงเปนสัตวไมมีกระดูกสันหลังขนาดเล็ก ซึ่งมีความสําคัญตอมนุษย-สัตว เปนอยางมาก ทั้ง ในดานใหคุณและใหโทษ ในทางใหคุณ เชน ชวยผสมเกสรดอกไม ทั้งในดานและใหโทษ ในทางใหคุณ เชน ชวยผสมเกสรดอกไม เปนตัวหํ้าตัวเบียน คอยทําลายแมลงศัตรูพืชและสัตวเลี้ยง เปนอาหารมนุษย และสัตวที่มีคุณคาทางอาหารสูง ใหผลิตภัณฑทางอุตสาหกรรม ไดแก นํ้าผึ้ง ไหม ครั่ง และใหความสวย งามแกธรรมชาติ เปนตน สวนในการใหโทษคือ เปนศัตรูทําลายพืช-สัตวและผลิตภัณฑในโรงเก็บ หรือ เปนพาหะนําโรคหลายชนิดมาสูมนุษย-สัตว เปนตน เกษตรกรไดตอสูกับแมลงศัตรูพืชและสัตวมาเปนเวลานานหลายรอยปมาแลว จนถึงทุกวันนี้ ก็ยังไมสามารถเอาชนะแมลงได ทั้งๆ ที่นักวิทยาศาสตรไดพัฒนาสารฆาแมลงชนิดใหมๆ ตลอดจน เทคนิคตางๆ เพื่อปราบแมลงใหหมดไป แตก็ไมประสพผลสําเร็จ แมลงศัตรูพืชและสัตวเลี้ยง ยังเปน ปญหาที่สําคัญในการลดผลผลิตของเกษตรกร ซึ่งบางครั้งรายแรงถึงขั้นเกษตรกรตองเลิกอาชีพนั้นๆ ปญหาสําคัญที่ทําใหเกษตรกรยังไมสามารถเอาชนะแมลงได คือ การใชสารฆาแมลงสังเคราะห ที่ไมถูกตอง และมีการใชที่มากเกินความจําเปน ซึ่งมีผลใหแมลงดื้อยา เกิดการระบาดของแมลงบอยครั้ง ขึ้นกวาเดิม เกิดศัตรูพืชชนิดใหมๆ ทําลายรุนแรงขึ้น ทั้งนี้เนื่องจากสารฆาแมลงไปทําลายสมดุลธรรม ชาติ นอกจากนั้นยังกอใหเกิดอันตรายตอผูใช สิ่งมีชีวิตอื่น มีการเจือปนในสิ่งแวดลอม และสารตกคาง ในผลิตผลการเกษตรที่เกินคาความปลอดภัย ไมสามารถสงจําหนายตางประเทศได จากประสบการณที่ผูเขียนไดทํางานวิจัยและติดตามผลการใชสะเดาของเกษตรกร ในการปอง กันและกําจัดแมลงศัตรูพืชหลายชนิดมาเปนเวลานานมาก แสดงใหเห็นชัดเจนวาสะเดาสามารถใชปอง กันและกําจัดแมลงไดแนนอน และมีความเปนไปไดสูงมากที่จะแนะนําใหเกษตรกรใชสะเดาเพื่อลดการ ใชสารฆาแมลงสังเคราะห ซึ่งมีผลใหแผนพัฒนาเศรษฐกิจแหงชาติที่รัฐบาลไดตั้งเปาเอาไว ไดสําเร็จ เปนรูปธรรม เพื่อใหการปองกันและกําจัดแมลงเกินผลดีในแบบยั่งยืน เกษตรกรจําเปนตองเปลี่ยนทัศนคติ การปองกันและกําจัดแมลงเสียใหม จากเดิมที่ใชสารฆาแมลงสังเคราะห เปนหลัก มาเปนการใชสะเดา เปนหลัก และใชสารฆาแมลงสังเคราะห เปนตัวสนับสนุนโดยใชเฉพาะเทาที่จําเปนเทานั้นนอกจากนั้น เกษตรกรจําเปนตองนําวิธีการปองกันและกําจัดแมลงชนิดที่ไมใชสารเคมี มาใชรวมกันเพื่อลดปริมาณ แมลงใหอยูในระดับตํ่าตลอดเวลาจึงจะทําใหการใชสะเดาประสพผลสําเร็จทั้งในระยะสั้น และระยะยาว วิธีการปองกันและกําจัดแมลงโดยไมใชสารเคมี มีอยูดวยกันหลายวิธีซึ่งขึ้นอยูกับความเหมาะ สมของพื้นที่ ชนิดของแมลงและตัวเกษตรกรเองเชน การปลูกพืชหมุนเวียน การปลูกพืชตานทาน การ เก็บทําลายแมลงโดยตรง การตัดแตงกิ่ง การใชการเหนียว การหอหุมผลไม การใชกับดักไฟฟา การ เลี้ยงตัวหํ้าตัวเบียนใหไดปริมาณมาก ๆ และปลอยลงแปลงเปนครั้งคราว เปนตน เกษตรกรหลายทานที่เคยใชสะเดาปองกันและกําจัดแมลงมาแลวและมีความเห็นตรงกันขามก็มี เปนจํานวนมาก ทั้งนี้ เนื่องจากสาเหตุหลายประการ ที่สําคัญที่สุดคือ คุณภาพของสะเดา และวิธีการใช ที่ไมถูกตอง อุปสรรคดังกลาวไมใชเรื่องที่ยาวเกินกวาที่จะแกไขได โดยการอานเอกสารหรือจัดการอบรม ความรูแกเกษตรกร จะชวยใหเกษตรกรใชสะเดาไดผลดี
- 4. 4 สิ่งสําคัญเหนืออื่นใดคือ จะทําอยางไรที่จะใหหนวยงานราชการที่รับผิดชอบตอเกษตรกร มีความเชื่อมั่นวาสะเดานั้นสามารถใชปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืชไดผลดีจริงๆ ประโยชนที่จะเกิดขึ้น เปนอยางมากแกเกษตรกรไทย และประเทศชาติ คือ สะเดาไมทําใหเกิดพิษรายแกผูใชศัตรูธรรมชาติ และสิ่งแวดลอม ไมมีสารตกคางในสินคาการเกษตร ชวยลดตนทุนการผลิต เพราะเกษตรกรสามารถ ผลิตใชเองได พื้นที่ปาเพิ่มขึ้นโดยอัตโนมัติ และยังสรางสมดุลธรรมชาติใหเกิดขึ้นอีกดวยสะเดาเปนโครง การหนึ่งของโครงการเกษตรกูชาติของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ซึ่งเปนเพียงสวนนอยที่เปรียบเสมือน เปนการจุดประกายไฟ ใหหนวยราชการของรัฐโดยเฉพาะกระทรวงเกษตรและสหกรณ และเกษตรกรได เห็นความสําคัญของสะเดาเพิ่มมากขึ้น และตองดําเนินการอยางจริงจังจึงจะเห็นผลเปนรูปธรรม เกษตรกรยากจนเปนจํานวนมากจะไดลืมตาอาปากกับเขาบาง สมกับคําวา “เกษตรยิ้มได ถาใชสะเดา” ผลของสารสกัดสะเดาในการปองกันและกําจัดแมลง
- 5. 5 ลักษณะทั่วไป สะเดา เปนพืชพื้นเมืองที่คนไทยรูจักกันดี ดังนั้นเมื่อเอยถึงสะเดา คนไทยสวนมากจะหมายถึง สะเดาไทย (Azadirachta siamensis หรือ A. indica var. siamensis) แตชาวตางประเทศจะเขาใจเปน สะเดาอินเดีย หรือควินิน (A. indica) สะเดาทั้งสองชนิดมีลักษณะใกลเคียงกันมาก หลายคนอาจแยก ความแตกตางไมได โดยเฉพาะบางตนซึ่งมีลักษณะคลาย ๆ เปนลูกผสม อยางไรก็ตาม สะเดาทั้งสอง ชนิดก็มีลักษณะแตกตางกันหลายประการ นอกจากนั้นยังมีพืชอีกชนิดหนึ่งซึ่งพบมากทางภาคใตที่เรียก วาสะเดาเหมือน คือสะเดาชางหรือตนเทียม (A. excelsa) สะเดาเปนพืชโตเร็วชนิดหนึ่งที่มีขนาดกลางจนถึงขนาดใหญ เปนพืชเอนกประสงคซึ่งให ประโยชนแกมนุษยหลายประการ ยากที่จะพบไดในพืชชนิดอื่นคนอินเดียเรียกตนไมนี้วา ตนไมศักดิ์ สิทธิ์หรือตนไมมหัศจรรยในประเทศไทยสามารถพบสะเดาทั้งสามชนิดเจริญเติบโตไดดี ชนิดที่พบไดทั่ว ไปไดแกสะเดาไทย สําหรับสะเดาอินเดียจะพบมากบริเวณชายทะเลและทางภาคเหนือ สวนสะเดาชาง เจริญเติบโตไดดีทางภาคใตไดดี ชนิดที่พบไดทั่วไปไดแกสะเดาไทย สําหรับสะเดาอินเดียจะพบมาก บริเวณชายทะเลและทางภาคเหนือ สวนสะเดาชางเจริญเติบโตไดดีทางภาคใต และในปจจุบันมีเอกชน บางรายปลูกเปนปาบริเวณภาคเหนือ และภาคอีสานที่มีความชุมชื้นสูง เพื่อใชประโยชนจากเนื้อไม สะเดาไทยที่พบในบานเรายังสามารถแบงไดกวาง ๆ เปน 2 ชนิด คือ สะเดายอดเขียว ซึ่งมี ความขมนอยกวาหรือบางตนอาจจะนอยจนไดชื่อวาสะเดาหวาน หรือสะเดามัน สวนสะเดายอดแดงจะมี ความขมมากกวา ภาพที่ 1 ลักษณะทั่วไปของสะเดาไทยและสะเดาอินเดีย 1.1 สะเดาไทย 1.2 สะเดาอินเดีย 1.3 ใบสะเดา 1.4 ลําตนสะเดาไทย(แตกรองลึก) 1.5 การแทงชอดอกสะเดาไทย 1.6 การแทงชอดอกสะเดาอินเดีย อินเดีย(เรียบ) 1.7 สะเดาอินเดีย(สะเดาดํา) 1.8 ผลสะเดาไทย(ใหญ) และอินเดีย(เล็ก)
- 6. 6 ถิ่นกําเนิดและเขตแพรกระจาย ถิ่นหรือแหลงกําเนิดของสะเดา (สะเดาอินเดีย) มีผูเขาใจวานาจะเปนแควนอัสสัม (Assam) และพมาตอนเหนือ แตไมมีหลักฐานยืนยันแนนอนบางทานกลาววา สะเดาเปนพืชพื้นเมืองของอินเดีย และมีการแพรกระจายไปในพื้นที่ปาแหง ในกลุมประเทศในทวีปเอเซีย ในปจจุบันนี้ไดมีการนําไปปลูก ในทวีปตาง ๆ นอกเหนือจากทวีปเอเซีย คือ ทวีปอาฟริกาและอเมริกา สําหรับสะเดาไทยนั้นยังไมมีรายงานเกี่ยวกับเรื่องนี้ อาจจะเปนการกลายพันธุมาจากสะเดา อินเดีย หรือเปนพันธุตางหากจากสะเดาอินเดียก็ได เพราะมีลักษณะหลายประการทั้งทางพฤกษศาสตร และทางเคมี ที่แตกตางกันอยางเห็นไดชัด อยางไรก็ตามสะเดาไทยจัดเปนพืชพื้นเมืองของประเทศไทย จากหลักฐานมีการนําสะเดาไทยไปปลูกในประเทศอินโดนีเซีย และประเทศออสเตรเลีย ในประเทศไทยพบสะเดาไทย เจริญเติบโตในภาคกลางและภาคเหนือตอนลางเปนสวนมาก สวนสะเดาอินเดียพบมากบริเวณชายทะเล เชน ชะอํา บางแสน พัทยา เปนตน สําหรับในภาคเหนือ ใต และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จะพบทั้งสะเดาไทยและอินเดียกระจัดกระจายทั่วไป สภาพภูมิอากาศและดินที่เหมาะสม สะเดาไทยและสะเดาอินเดีย มีความตองการสภาพภูมิอากาศและดินใกลเคียงกัน พื้นที่ใด ที่สะเดาไทยเจริญเติบโตไดดีสะเดาอินเดียก็เจริญเติบโตไดดีเชนเดียวกัน สะเดาสามารถทนทานความ รอนไดดีถึง 45 องศาเซลเซียส และในชวงที่มีอากาศเย็น อาจทนไดถึง 0 องศาเซลเซียส หรือตํ่ากวานั้น เล็กนอย ปริมาณนํ้าฝนที่เหมาะสมอยูระหวาง 450-1150 มม.ตอป แตในบางพื้นที่มีปริมาณนํ้าฝน เพียง 130 มม. ก็พบสะเดาเจริญเติบโตได ชนิดและสภาพดินจะไมเปนอุปสรรคตอการปลูกสะเดา ยกเวนดินที่มีนํ้าขัง หรือในสภาพดินจะไมเปนอุปสรรคตอการปลูกสะเดา ยกเวน ดินที่มีนํ้าขัง หรือใน สภาพดินเค็ม หรือเปนกรด-ดางจัด จะทําใหสะเดาเจริญเติบโตไมคอยดี อยางไรก็ตาม ตามหาดทราย ยังพบสะเดาไทยและ สะเดาอินเดีย สามารถเจริญเติบโตได สภาพความเปนกรด-ดางของดิน(pH) ที่เหมาะสมอยูระหวาง 6.2-6.5 ความสูงของพื้นที่นับ วาเปนอุปสรรคตอการเจริญเติบโตของสะเดาเปนอยางมาก พื้นที่ที่เหมาะสมในการปลูกสะเดาควรมี ความสูงระหวาง 50-1500 เมตร เหนือระดับนํ้าทะเล แตในพื้นที่ที่สูงกวานั้นคือ 1830 เมตร ก็ยังพบ สะเดาเจริญเติบโตได การเจริญเติบโตของสะเดาจะเร็วหรือชา ยอมขึ้นอยูกับสภาพภูมิอากาศ ความสูงและความอุดม สมบูรณของดินเปนสําคัญ จากรายงานพบวาจังหวัดประจวบคีรีขันธ สะเดาไทยอายุ 10 ป จะมีความสูง ถึง 6.9 เมตร สําหรับสะเดาอินเดียที่ปลูกที่คิวบาอายุ 8 ป มีความสูงถึง 14.2 เมตร
- 7. 7 สําหรับสะเดาอินเดียที่พบในประเทศอินเดียโดยทั่วไปจะมีความสูงประมาณ 12-15 เมตร บางตนสูงถึง 25 เมตร ขนาดรอบตน 1.8-2.5 เมตร สวนสะเดาไทยนั้นไมมีรายงาน แตเทาที่สังเกต ดูสะเดาไทยมีความสูงไมแตกตางจากสะเดาอินเดียและมีแนวโนมจะสูงกวาสะเดาอินเดีย การปลูกและดูแลรักษา การเตรียมดินปลูกสะเดาไมจําตองเตรียมดีเหมือนกับปลูกไมผลอาจทําการไถ พรวนดินกอน เพื่อปองกันวัชพืช จากนั้นคอยขุดหลุมปลูกสะเดา ถาวัชพืชไมมากนัก จะขุดหลุมปลูกเลยก็ได ขนาดของ หลุมที่เหมาะสมตามคําแนะนําของ บุญฤทธิ์ ภูริยากร มีขนาด กวาง x ยาว x ลึก =25 x 25 x 25 ซม. ระยะปลูกแลวแตวัตถุประสงคในการใชประโยชนเชนตองการปลูกเพื่อตัดไมทําฟน ควรปลูกระยะ 1x2 หรือ 2x4 เมตรถาตองการใชไมทําเสาทําเสา ควรเปนระยะ 2 x 4 หรือ 4 x 4 เมตร ในกรณี ที่ตองการปลูกเพื่อเอาเมล็ดไปทําสารฆาแมลง ควรปลูกระยะหางมากขึ้น เชน 6 x 6 หรือ 10 x 10 เมตร แตเพื่อไมใหเสียพื้นที่อาจปลูกระยะถี่กอนจากนั้นตัดตนสะเดาไปทําประโยชนเปนฟนหรือเสากอน และเหลือตนสะเดาซึ่งมีระยะหาง 6 x 6 หรือ 10 x 10 เมตร เพื่อสําหรับการเก็บเมล็ดตอไป สะเดาเปนพืชที่ไมจําเปนตองดูแลรักษามากอาจใสปุยดูแลวัชพืชและใหนํ้าเปนบางครั้งในระยะ ที่ตนสะเดายังเล็กอยู แมลงและโรคที่ทําลายสะเดายังเล็กอยู แมลงและโรคที่ทําลายสะเดามีหลายชนิด แตชนิดที่สําคัญซึ่งตองควรระวังคือ ไรสนิม ซึ่งเปนศัตรูที่สําคัญของสะเดาไทย ทําใหใบหงิกงอ แคระ แกรน และรวงในที่สุดลักษณะการทําลายคลายๆ กับอาการของเพลี้ยไฟ จะเห็นดานลางของ ใบเปน รอยขีดสีนํ้าตาล ถาเปนมากควรใชสารปุยฆาไร เชน เคลเทน หรือโอไมท สวนสะเดาอินเดียนั้นคอนขาง จะทนตอไรสนิมชนิดนี้ไมคอยแสดงอาการเหมือนสะเดาไทย ไรสนิมจะเขาทําลายสะเดาตั้งแตระยะตน กลาจนถึงระยะที่ใหดอกติดผล สําหรับสะเดาอินเดียนั้นมีโรคที่สําคัญในระยะกลา คือ โรคใบจุดสีนํ้าตาล ทําใหใบสะเดารวงและตนกลาจะตายในที่สุด การขยายพันธุ สะเดาเปนพืชที่ขยายพันธุไดงายทั้งแบบอาศัยเพศและไมอาศัยเพศเชนใหสวนตางๆ ของพืช โดยวิธีปกชํา การตอน ติดตา ทาบกิ่งหรือ เสียบยอด วิธีที่นิยมมากคือใชกลาปลูก หรือใชเมล็ดสะเดา ปลูกโดยตรงถาใชเมล็ดที่เก็บไวนานเกินไป เพราะความงอกของเมล็ดจะลดลงอยางรวดเร็วเนื่องจากมี นํ้ามันอยูสูงถึงประมาณ 40 เปอรเซ็นต เมล็ดจะสูญเสียความงามเมื่อเก็บไวนาน 2-5 เดือน จึงควร เพาะเมล็ดไมเกิน 1 เดือนภายหลังที่เก็บเมล็ด การเก็บเมล็ดไวในที่เย็น จะทําใหเปอรเซ็นตความ งอกลดลง อยางไรก็ตาม มีผูรายงานวา ถาเก็บเมล็ดที่มีความชื้นตํ่ากวา 8 เปอรเซ็นตไวในตูแชแข็ง จะทําใหความงอกของเมล็ดมีอายุยืนนานถึง 2 ป เนื่องจากการปลูกสะเดาโดยใชเมล็ด ตองใชเวลานานไมตํ่ากวา 5 ป จึงจะไดผล การตอนทาบ กิ่ง หรือเสียบยอด จะชวยใหตนสะเดาติดดอกและผลเร็วขึ้น สิ่งที่นาสนใจคือ สะเดาทั้ง 3 ชนิด
- 8. 8 คือสะเดาไทย สะเดาอินเดีย และสะเดาชาง สามารถทาบกิ่งหรือเสียบยอดกันไดไมวาจะใชพืชชนิดใด เปนตนตอ การชํารากจากตนสะเดาที่มีอายุมากๆ เชน 10-20 ป ก็เปนอีกวิธีหนึ่งที่ทําใหการออกดอก ติดผลเร็วขึ้น ประโยชนจากสะเดา ชาวอินเดียรูจักใชประโยชนจากสะเดามาเปนเวลานานหลายรอยป สะเดาเปนพืชชนิดหนึ่งที่ ชาวอินเดียนับถือเปนพืชศักดิ์สิทธ บางคนเรียกวาเปนพืชมหัศจรรย ทั้งนี้เพราะชาวอินเดียใชประโยชน ในปลายรูปแบบคือ เปนยารักษาโรค บํารุงสุขภาพ ทําสบู เครื่องสําอาง อาหารสัตว สารปองกันกําจัด ศัตรูพืช เปนตน โดยสรุป มนุษยสามารถใชสะเดาทําผลิตภัณฑได 2 กลุมใหญ คือ 1. ผลิตภัณฑที่ไดจากไม เนื้อไมของสะเดาจัดไดวามีคุณสมบัติใกลเคียงกับไมสัก มีการนําเนื้อไมสะเดาไปใชประโยชน หลายอยาง เชน ใชในการปลูกบาน ทําเปน เสาเข็ม ประตู วงกบ หรือใชทําเฟอรนิเจอร ใชตอเรือ ของ เลน อุปกรณ การเกษตร กลองบุหรี่ และภาชนะใสของ เปนตน 2. ผลิตภัณฑที่ไมใชเนื้อไม ใบ เปนที่ทราบกันดีวาใบสะเดามีรสขมประกอบดวยสารหลายชนิดเชน นิมบิน (nimbin) นิมบิ นีน(nimbinene) นิมแบนดิโอล (nimbandiol) นิมโบไลด (nimbolide) 6-เดส-อะซิติล นิมบินีน (6-desacetyl nimbinene) และเควซิติน (quercetin) ซึ่งใชประโยชนเปนยารักษาโรคของชาวอินเดีย ตั้งแตยุคโบราณชาวอินเดียใชนํ้าตมจากใบสะเดาอินเดียสําหรับอาบนํ้าคนไข หลังจากที่เปนโรคหัดและ อีสุกอีใส ใชเปนสารฟอกเลือด (blood purifier) รักษาโรคหัวใจ วัณโรค ทองรวง โรคหิด เบาหวาน มาลาเรีย โรคผิวหนัง โรคเกาท และดีซาน นอกจากนั้นยังใชใบเปนอาหารสัตวโดยผสมกับหญา เปนอาหารของวัวและแพะ และยังนําใบสะเดาไปใสตามเสื้อผาหรือใสในเมล็ดพืช เพื่อปองกันกําจัด แมลง สารสกัดจากใบสะเดาสามารถยับยั้งการสรางสารอะฟลาทอกซิน (aflatoxin)ในเมล็ดพืชได แต ไมไดฆาเชื้อรา Aspergillus flavus และ A. parasiticus กิ่ง เนื่องจากชาวอินเดียตามชนบทมีฐานะยากจนหลายคนใชกิ่งออนแทนแปรงและยาสีฟน ซึ่ง จะชวยรักษาฟนใหแข็งแรงและปองกันโรคเหลือกไดดวย ผลและเมล็ด เนื้อสะเดามีรสหวาน เปนอาหารของนก และใชเปนยาฆาเชื้อโรค นํ้ามันสะเดา ที่สกัดไดจากเมล็ดในจะนําไปใชในอุตสาหกรรมผลิตสบู ยาสีฟน เปนยารักษาเสนผม เปนยาคุมกําเนิด
- 9. 9 (โดยการฉีดนํ้ามันสะเดาเขาไปในอวัยวะเพศหญิงฆาเชื้ออสุจิ) เปนยารักษาโรคผิวหนัง โรคเรื้อน โรคปวดตามขอ แผลปวดตามขอ แผลเปนหนองแกพิษแมลงกัดตอย และใชเปนสารฆาแมลงบางชนิด ภายหลังจากการสกัดนํ้ามันจากเมล็ดสะเดาแลว กากที่เหลือสามารถนําไปสกัดดวยแอลกฮอล หรือนํ้า เพื่อสกัดสารอะซาไดแรคติน (azadirachtin)หรือ เขียนยอวา aza ใชทําเปนสารฆาแมลง กากที่ เหลือจากการสกัดครั้งนี้ เรียกวา นีม เคก (neem cake) ยังสามารถใชเปนประโยชนอยางอื่นได เชน ผสมกับกากนํ้าตาลใชเปนอาหารสัตว เปนปุยหรือผสมกับปุยยูเรียทําเปนปุยละลายชา เปนสารฆาแมลง สารฆาโรคพืช และไสเดือนฝอยบางชนิด วิธีการเก็บและรักษาผลหรือเมล็ดสะเดา การเก็บและรักษาผลหรือเมล็ดสะเดาที่ถูกตอง จะชวยใหสารออกฤทธิ์ในสะเดามีปริมาณสูง มีผลใหสารสกัดสะเดาที่สามารถใชปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืชไดผลดี การเก็บและรักษาผลกรือ เมล็ดสะเดาที่ไมดีจะเกิดเชื้อราเขาทําลายสารออกฤทธิ์ โดยเฉพาะสาร azadirachtin (aza) วิธีการที่ถูกตองเริ่มตั้งแตการเก็บ ควรเก็บผลสะเดาที่รวงหลนอยูใตตน หรือ เก็บผลสุกสีเหลือง จากกิ่งก็ได อยาปลอยทิ้งผลสะเดาที่รวงบนดินนานเกินไป จากนั้นนํามาตากแดดประมาณ 2-3 อาทิตย จนเปลือกสะเดาแหงเปนสีนํ้าตาล จึงนํามาผึ่งในรมประมาณ 2-4 อาทิตย เพื่อใหเมล็ดใน (Kernel) แหงสนิท ขั้นตอนตอไปคือเก็บบรรจุในถุงตาขายพลาสติกหรือกระสอบปาน (kernel) แหง สนิท ขั้นตอนตอไปคือเก็บบรรจุในถุงตาขายพลาสติกหรือกระสอบปาน (ยกเวนกระสอบปุย) ซึ่งสามารถวางซอนกันได โดยมีแผนไมวางขางลางเพื่อปองกันความชื้นจากดิน การเก็บรักษาในลักษณะเปนผลแหงนี้จะนําไปใชไดเฉพาะการผลิตใชเอง ไมเหมาะที่จะนําไป ผลิตเปนอุตสาหกรรม เพราะปริมาณ aza จะมีปริมาณตํ่าเกินไป ที่จะใหผลดีในการปองกันและกําจัด แมลง ในกรณีที่ตองการนําสะเดาไปผลิตเปนการคา จะตองเก็บรักษาในลักษณะที่เปนเมล็ด ซึ่งสรุป เปนขั้นตอนดังนี้ 1)แยกเนื้อออกจากผลสุก โดยการนําไปถูกับทรายเปยกหรือใชเครื่องแยกเมล็ดจากผลสุก จะได เมล็ดสะเดาที่มีเปลือกขาว 2) นําเมล็ดสะเดาไปตากแดดประมาณ 2-3 วัน จึงนํามาผึ่งในรมประมาณ 2-4 อาทิตย หรือ นําไปเขาเครื่องอบแหงอุณหภูมิระหวาง 70-80 องศาเซลเซียส ประมาณ 6 ช.ม. เพื่อใหไดเมล็ดสะเดา ที่มีความชื้นประมาณ 10 เปอรเซ็นต จากนั้นนําไปบรรจุในถุงตาขายพลาสติกหรือกระสอบปาน และ เก็บรักษาในหองเย็นที่มีอุณหภูมิระหวาง 15-25 องศาเซลเซียส
- 10. 10 สารเคมีในสะเดา สารเคมีในสวนตางๆ ของสะเดา เชน ใบ ผล เมล็ด และเปลือก จะมีสารบางตัวเหมือนกัน และ แตกตางกันไป ซึ่งจะมีผลตอการปองกันและกําจัดแมลง จากผลการวิจัยพบวาสารที่ออกฤทธิ์สูงสุด ในการปองกันและกําจัดแมลงคือ สารอะซาไดแรคติน (aza) ซึ่งจะพบเปนปริมาณมากที่สวนของเมล็ด ใน (seed kernel) สาร aza เองก็มีหลายอนุพันธุ (isomer) อนุพันธุ ที่มีปริมาณมากที่สุดประมาณ 85 เปอรเซ็นต คือ อะซาไดแรคติน เอ (azadirachitn A) ดังนั้น สารสกัดสะเดาจะมีผลในการปองกัน และกําจัด แมลงไดดีหรือไมจะขึ้นอยูกับสาร aza เปนสําคัญนอกนั้นยังมีสารอื่นอีกหลายชนิดที่ใชผลรอง ลงมา ไดแก เมเลียนทรีโอล (meliantriol) สาลานนิน (salannin) นิมบิน (nimbin) นิมโบไลด (nimbolide) และ เกดูนิน (gedunin) เปนตน โดยทั่วไปเมื่อสารเคมี (สารออกฤทธิ์) ในนํ้ายาฆาแมลงสลายตัวไปแลว ประสิทธิภาพในการ ปองกันกําจัดแมลงก็จะลดลงตามไปดวยจนถึงขั้นใชปองกันกําจัดแมลงไมไดผล ในการเตรียมนํ้ายา สะเดาโดยวิธีทําใชเองหรือทําเปนการคาจะมีสาร aza อยูในนํ้ายาซึ่งสารนี้จะคอยๆ สลายตัวเปนสารอื่น แตถึงแมวาปริมาณของสาร aza จะลดลงไปก็ตาม แตจากการทดลองพบวาภายใน 1 ป ประสิทธิภาพ ของสารสกัดสะเดายังมีฤทธิ์ในการปองกันกําจัดแมลงใกลเคียงกับจุดเริ่มตน แตขอสําคัญ คือ ในการ ผลิตนํ้ายาสะเดานั้น ตอนเริ่มตนจะตองใหมีสาร aza อยูมากพอสมควร กลาวคือ ไมควรตํ่ากวา 0.2 เปอรเซ็นต สารสกัดสะเดา เปนที่ทราบแลววา สารออกฤทธิ์สูงสุดในการปองกันและกําจัดแมลงคือสาร aza ซึ่งจะสะสมอยู ที่เมล็ดใน ดังนั้นการเตรียมสารสกัดใหมีประสิทธิภาพสูงจึงจําเปนตองใชสวนของเมล็ดใน อยางไรก็ ตาม สวนอื่นของผลและเปลือกเมล็ดก็ยังมีสารอื่นที่ออกฤทธิ์เฉพาะกับแมลงบางชนิดและยังเปนสารที่ ชวยเสริมประสิทธิ์ภาพของสารสกัด aza ใหมีฤทธิ์สูงขึ้นในตางประเทศจะเนนในการสกัดจากเมล็ดใน เทานั้น แตในบานเราใชทั้งเมล็ดหรือผลแหงในการผลิตนํ้ายาสะเดา ซึ่งสามารถใชปองกันและกําจัด แมลงไดดีเชนกัน หรืออาจไดผลดีกวา วิธีการสกัดสารจากสะเดา การสกัดสาร aza จากเมล็ดหรือผลสะเดาทําใหหลายวิธีดวยกันสิ่งที่สําคัญคือ สวนของสะเดา ที่ใชตองบดใหละเอียด สําหรับตัวสกัดที่เหมาะสมในการผลิตเปนการคาคือ แอลกอฮอล อาจเปนเอทธิล อัลกอฮอลหรือเมทธิลอัลกอฮอลก็ได แตเมทธิลแอลกอฮอลราคาถูกกวามาก ถาใช เมทธิลแอลกอฮอลก็ ได แตเมทธิลแอลกอฮอลราคาถูกกวามาก ถาใช เมทธิลแอลกอฮอล ตองระวังอยาใหเขาปากหรือเขาตา ในกระบวนการสกัดสาร ถาตองการผลิตใชเอง ตัวสกัดที่เหมาะสม คือ นํ้า ซึ่งเกษตรกรเปนจํานวนไมนอยใชนํ้าในการ สารจากจากผลสะเดาที่ไดจากผลแหง
- 11. 11 สารสกัดเปนการคา นําผงสะเดาจํานวน 50-100 กิโลกรัม (ขึ้นอยูกับขนาดของถังสกัด) ใสถังสกัดเติม เมทิลแอลกอฮอลลงไปใหทวมเดินเครื่องกวนประมาณ 4 ชั่วโมง จึงเปดกอกเอานํ้ายาออก หลังจากนั้น แลวปดกอกและเติมแอลกอฮอลลงไปใหม ใหทวมผลสะเดา เดินเครื่องกวนประมาณ 1-2 ชั่วโมง ปลอย ทิ้งคางคืน รุงเชาเดินเครื่องอีกประมาณ 1 ชั่วโมง เปดกอกเอานํ้ายานํ้ายาสะเดาที่ไดทั้งสองครั้งใสในถัง กลมสูญญากาศเพื่อทํานํ้ายาสะเดาใหเขมขน และระเหยแอลกอฮอลกลับมาใชใหม นํ้ายาสะเดาเขมขนที่ ไดตองแยกชั้นนํ้ามันออกเสียกอน จากนั้นนํานํ้ายาสะเดาไปตรวจหาเปอรเซ็นต aza ดวยเครื่อง HPLC ปรับความเขมขนของสาร aza และความเปนกรด ดางของนํ้ายาใหไดตามที่ตองการ เติมนํ้ายาจับใบ สารยับยั้งการสลายตัว (stabilizer) และบรรจุขวดตอไป วิธีการอีกแบบหนึ่งใชระบบของซอกสเลท(soxhlet) โดยการทําใหเอทิลแอลกอฮอลรอนระเหย เปนไอ จากนั้นใหไอรอนกระทบกับความเย็นกลั่นเปนแอลกอฮอลซึ่งจะมาละลายตัวยา aza จากผล สะเดา นํ้ายาที่ไดจะตกมาที่เดิม เมื่อถูกความรอนจะระเหยเปนไอและหมุนเวียนไปเรื่อยๆ จนกวา แอลกอฮอลจะสกัดตัวยาหมด โดยปกติใชเวลา 4-6 ชั่วโมง แลวแตขนาดของเครื่องมือ การสกัดใชเอง นําผงสะเดาที่ไดจากการบดผลสะเดาแหง จํานวน 10 กิโลกรัม ใสในภาชนะบรรจุ เติมนํ้าให ทวมประมาณ 200 ลิตร (ผงสะเดา 1 กิโลกรัมตอนํ้า 20 ลิตร) แชไวนานประมาณ 24 ชั่วโมง ใน ระหวางการแชนํ้าอาจใชไมยาวกวนใหผลสะเดารวมกับนํ้าเปนครั้งคราว เมื่อครบกําหนดเวลาจึงกรอง นํ้ายาผานตาขายพลาสติกสีเขียว ในกรณีที่ใชเครื่องพนสูบโยกที่ใชแรงคน เกษตรกรบางรายที่ตองการประหยัดผงสะเดา อาจทําการแชครั้งแรกประมาณ 3 ชั่วโมง จึงกรองนํ้ายาออก จากนั้นเติมนํ้าลงไปในกากสะเดาใหม แตใชนํ้านอยลง อาจเปน 100-150 ลิตร ทําการแชไวประมาณ 24 ชั่วโมง จึงกรองนํ้ายาไปใช นอกจากนั้น เกษตรกรอาจใชแอลกอฮอลรวมสกัดโดยการนําผงสะเดาที่รูนํ้าหนักแลว บรรจุใน ภาชนะที่มีฝาปดสนิท เติมเมทิลแอลกอฮอลใหทวมผงสะเดา จะแชไวนานเทาใดก็ได แตอยางนอยควร นานกวา 1 วัน จากนั้นนําผลสะเดาที่แชในแอลกอฮอลไปแชในนํ้า โดยคิดอัตราสวน ผงสะเดา 1 กิโลกรัม (ไมรวมนํ้าหนักของแอลกอฮอล) ตอนํ้า 20 ลิตร ทําการแชในนํ้าเปนเวลาประมาณ 24 ชั่วโมง จึงกรองเหมือนวิธีเดิม หลักการใชสารสกัดสะเดา เนื่องจากสารสกัดสะเดาเปนสารธรรมชาติซึ่งยอมมีจุดออนบางประการ เชน สารออกฤทธิ์ไมคง ทน สลายตัวไดงายเมื่อเก็บทิ้งไวแลว สลายตัวเร็วเมื่อถูกกับแสงอาทิตย ทําใหตองฉีดสารสกัดสะเดา
- 12. 12 บอยครั้งมากกวาสารฆาแมลงสังเคราะห นอกจากนั้นสารสกัดสะเดาไมใชยาครอบจักรวาลที่จะใชปอง กันกําจัดแมลงไดทุกชนิด สารสกัดใหผลดีกับแมลงบางชนิดเทานั้น ดังนั้น ถาทานไดเรียนรูและใชอยางถูกตองแลว ทานจะมีความรูสึกวาสารสกัดสะเดาสามารถใช ปองกันกําจัดแมลงไดผลจริง ๆ และการปองกันกําจัดแมลงจะงายกวาที่ทานเคยประสบมา 1. ระยะเวลาในการใช เนื่องจากสารสกัดสะเดาไมออกฤทธิ์ในการทําใหแมลงตายทันที ควรเริ่มพนกอนที่แมลง จะระบาด คือพนเพื่อปองกันการทําลายของแมลงกอน และทําการฉีดติดตอกันเปนเวลา 3-4 ครั้ง โดย เวนระยะหาง 5-7 วัน จากนั้นสามารถเวนระยะเวลาพนหางไปไดขึ้นอยูกับปริมาณแมลง ในแปลงไมผล ที่ใชสารสกัดเปนเวลานาน เกิดสมดุลธรรมชาติแลว อาจเวนการพนเปน 1 เดือนหรือมากกวานั้นได 2. ชนิดของแมลงศัตรูพืช จากประสบการณในการทดสอบประสิทธิภาพของสารสกัดสะเดาในสภาพธรรมชาติ ปรากฏวา สารสกัดสะเดาใหผลดีในการปองกันกําจัดแมลงแตละชนิดแตกตางกันไป เพื่อใหงายตอการปฏิบัติ จึง แบงแมลงเปน 3 กลุม คือ 2.1 ใชสารสกัดสะเดาไดผลดี แมลงหลายชนิดที่ออนแอตอสารสกัดสะเดา เชน หนอนกระทู ชนิดตาง ๆ หนอนหนังเหนียว หนอนใยผัก หนอนชอนใบ หนอนมวนใบ หนอนบุง หนอนแกว หนอน แกว หนอนหัวกะโหลก เพลี้ยออน เพลี้ยไกแจ เปนตน ดังนั้น ในการปองกันกําจัดแมลง ดังกลาวสามารถใชสารสกัดสะเดาเพียงอยางเดียว โดยไมจําเปนตองใชสารฆาแมลงสังเคราะหพนสลับ ในชวงที่แมลงระบาด ทั้งนี้ยกเวนในพื้นที่ที่หนอนใยผักสรางความตานทานตอสารฆาแมลงสังเคราะห 2.2 ใหสารสกัดสะเดาไดผลปานกลาง สารสกัดสะเดาใหผลปานกลางในการปองกันกําจัด แมลงหลายชนิด เชน หนอนเจาะผลมะเขือ หนอนเจาะยอดคะนา แมลงวันทอง เพลี้ยจักจั่น เพลี้ยไกแจ เพลี้ยไฟ และไรแดง เปนตน ในกรณีที่แมลงเหลานี้ระบาดมาก การใชสารสกัดสะเดาจะไดผล จําเปน ตองใชสารฆาแมลงสังเคราะหในระยะที่แมลงระบาดสัก 1-2 ครั้ง จากนั้นจึงใชสารสกัดสะเดาตอไป 2.3 ใชสารสกัดสะเดาไมไดผลหรือไดผลคอนขางตํ่า แมลงตอไปนี้อยูในกลุมที่ใช สารสกัด สะเดาไมไดผลหรือไดผลนอย คือ ดวงปกแข็ง กัดกินใบพืช หมัดกระโดด มวนแดง มวนเขียว เปนตน ดัง นั้นการใชสารสกัดสะเดาจึงไมแนะนํากับแมวลงดังกลาว 3. การสรางความตานทานของแมลง แมวาจะยังไมมีรายงานวาแมลงสรางความตานทานสารสกัดสะเดาก็ตาม แตถามีการใชมากๆ และติดตอกันเปนเวลานาน คงหลีกเลี่ยงแมลงดื้อยาไมได เพื่อใหสารสกัดสะเดาใชไดนานๆ จึงจําเปน ตองมีการใชสารฆาแมลงสังเคราะหชนิดที่มีการสลายตัวไวและมีอันตรายนอย ตอตัวหํ้าตัวเบียน หรือ
- 13. 13 อาจใชการปองกันกําจัดวิธีอื่นที่ไมใชสารเคมี เชน ปลูกพืชตานทาน ปลูกพืชหมุนเวียน ปองกันกําจัด แมลงโดยวิธีเกษตรกรรมหรือวิธีกลและอื่นๆ 4. คุณภาพของสะเดา ในกรณีที่เกษตรกรผลิตนํ้ายาสะเดาจากผลแหงใชเอง ไมจําเปนตองคํานึงถึงปริมาณสาร aza มากนัก แตควรเก็บรักษาผลแหงใหดี อยาใหมีเชื้อราลงทําลาย และควรใชปตอป สําหรับนํ้ายาสะเดาเขมขนที่มีบริษัทผลิตจําหนาย โดยการกําหนดปริมาณสาร aza ไมตํ่ากวา 0.1% นั้น จะมีความสําคัญมากจากการเก็บตัวอยางผลิตภัณฑที่วางขายในทองตลาดมา วิเคราะหหา ปริมาณสาร aza ปรากฏวา สวนใหญจะพบสาร aza คอนขางตํ่ามาก ดังนั้นจึงไมเปนที่นาสงสัยเลยวา เกษตรกรเปนจํานวนไมนอยที่พูดวาใชสะเดาแลวไมไดผล เจาหนาที่ของรัฐที่รับผิดชอบเรื่องนี้ ตองดําเนินการอยางหนึ่งอยางใด ใหทุกบริษัทที่ผลิตนํ้ายา จําหนายใหไดมาตรฐานตามที่ทางการไดกําหนดไว ผลของสารสกัดสะเดาที่มีตอแมลง สารสกัดจากสะเดาจะมีผลตอการปองกันกําจัดแมลงแตกตางกันไปสาร aza จะออกฤทธิ์ในการ ปองกันกําจัดมากที่สุด ซึ่งมีผลตอแมลงในทุกระยะของชีวิตแมลง โดยเฉพาะระยะตัวหนอนหรือตัวออน จะออนแอตอสาร aza ทําใหตัวหนอนหรือตัวออนตายได สาร aza มีสูตรโครงสรางคลายคลึงกับ ฮอรโมนลอกคราบของแมลง (molting hormone หรือ ecdysone hormone)มีผลในการยับยั้งการสราง และการทํางานของ molting houmone ทําใหหนอนไมสามารถลอกคราบได และหนอนจะตายในที่สุด ผลของสารสกัดสะเดา (aza) ที่มีตอแมลงสรุปได ดังนี้ 1. ยับยั้งการเจริญเติบโตของ ไข หนอน และดักแด 2. ทําใหหนอนหรือตัวออนไมลอกคราบ 3. เปนสารไลตัวหนอนและตัวเต็มวัย 4. ยับยั้งการกินอาหาร 5. ยับยั้งการวางไขของตัวเต็มวัย 6. ทําใหการผลิตไขลดนอยลง 7. ระงับการสรางสารไคติน 8. รบกวนผสมพันธุ และการสื่อสารเพื่อการผสมพันธุของแมลง 9. ทําใหหนอนไมกลืนอาหาร (ลดการเคลื่อนตัวของกะเพาะอาหาร)
- 14. 14 ภาพที่ 2 ผลิตภัณฑจากสะเดา 2.1 สารสกัดสะเดาชนิดนํ้า 2.2 สารสกัดสะเดาชนิดผง 2.3 สารสกัดสะเดาไทย 2.4 สารสกัดสะเดาอินเดีย 2.5 ผลิตภัณฑจากนํ้ามันสะเดา 2.6 สารสกัดจากใบแกสิว 2.7 เนื้อไมสะเดา 2.8 สีจากใบสะเดาใชยอมผา ขอดี ขอเสียของการใชสารสกัดจากสะเดา ขอดีของการใชสารสกัดจากสะเดา 1. อันตรายตอผูใชและสัตวเลี้ยงตํ่า เกษตรกรไมจําเปนตองใสอุปกรณปองกันอันตรายจาก การฉีดสารสกัดสะเดาเหมือนกับการใชสารฆาแมลงสังเคราะห ละอองของสารสกัดสะเดาจะไมเปน อันตรายตอสัตวเลี้ยง ในประเทศออสเตรเลีย ใหสารสกัดสะเดาปองกันกําจัดแมลงวันหัวเขียวที่ทําลาย แกะไดผลดี 2. แมลงและสัตวที่มีประโยชนไมถูกทําลาย ศัตรูธรรมชาติที่เปนตัวหํ้าและตัวเบียน ทั้ง แมลงแบะสัตวอื่นไดรับอันตรายนอยมากจากการใชสารสกัดสะเดา ในขณะที่ดอกบานก็สามารถใชสาร
- 15. 15 สกัดสะเดาฉีดไดโดยจะไปปองกันกําจัดแมลงที่มาทําลายดอกอีก ทั้งมีอันตรายตอผึ้งและแมลงผสมเกสร นอยมาก ละอองของสารสกัดสะเดาที่ปลิวไปแหลงนํ้าจะไมทําอันตรายตอปลาและสัตวนํ้า สวนละอองที่ ลงดินก็ไมมีอันตรายตอไสเดือนในดิน 3. การสลายตัวของสารสกัดสะเดาคอนขางเร็วในสภาพธรรมชาติ ปญหาการตกคางของ สารสกัดสะเดาในพืชที่จะนําไปบริโภค จะมีนอยมากหรือไมมีเลย 4. การสรางความตานทานของหนอนที่มีตอสารสกัดสะเดาคอนขางตํ่า ในการทดลองหา ความตานทานของหนอนใยผักภายหลังการใชสารฆาแมลงสังเคราะห (กลุมไพรีทรอยด) เปรียบเทียบ กับสารสกัดสะเดาเปนระยะปกวา ปรากฏวา หนอนใยผัก แสดงการดื้อยาตอสารไพรีทรอยดแลวแตยัง ไมพบวามีการดื้อตอสารสกัดสะเดา 5. การออกฤทธิ์ในการปองกันกําจัดแมลงมีหลายลักษณะ สารสกัดสะเดาออกฤทธิ์ในการ ปองกันกําจัดแมลงในหลายลักษณะ เชน ยับยั้งการเจริญเติบโต ยับยั้งการวางไข ยับยั้งการกิน เปนสาร ไล ลดปริมาณการผลิตไขทําใหไขฟกนอยลง เปนตน 6.สารสกัดสะเดาออกฤทธิ์ในการปองกันกําจัดแมลงไมเฉพาะเวลาที่ใชเทานั้น เปนที่ทราบ กันดีวา หนอนหรดือตัวออนที่ไดรับสารสกัดสะเดาเขาสูรางกายแลวนั้น อาจจะยังไมตายเนื่อจากไดรับ ความเขมขนไมสูงพอแตเมื่อหนอนเจริญเติบโตเปนตัวเต็มวัย การสรางไขในตัวเมียจะลดนอยลงและยังมี ผลทําใหการฟกของไขลดนอยลงดวย 7. ยืดระยะเวลาการฉีดสารสกัดสะเดาในการปองกันกําจัดแมลง จากประสบการณของ เกษตรกรที่ใชสารสกัดสะเดาในสวนสมเปนเวลา 1 ปแลว ปริมาณแมลงศัตรูสมจะมีนอยมาก ระยะเวลา ที่พนสารสกัดสะเดาจะคอย ๆ หางไป บางครั้ง 2 เดือนพนเพียงครั้งเดียว ซึ่งตรงกันขามกับการใชสาร ฆาแมลงสังเคราะห ใชไปนาน ๆ แมลงจะเพิ่มขึ้น จําเปนตองพนถี่ขึ้น ขอเสียของการใชสารสกัดสะเดา 1. สารสกัดสะเดาไมสามารถปองกันกําจัดแมลงไดทุกชนิด สารสกัดสะเดาออกฤทธิ์ใน การปองกันกําจัดแมลงแตละชนิดไมเหมือนกันไมใชยาครอบจักรวาลเหมือนสารฆาแมลงสังเคราะห และสารสกัดสะเดาออกฤทธิ์นอยมากกับแมลงในระยะตัวเต็มวัย 2. สารสกัดสะเดาสลายตัวคอนขางเร็ว ในการใชสารสกัดสะเดาในระยะแรกควรพนทุก ๆ 5-7 วัน เพราะสารสกัดสะเดาสลายตัวไว และถาระวังไมใหสารสกัดสะเดาถูกับแสงแดดจะสามารถปอง กันกําจัดแมลงไดนานถึง 3 อาทิตย
- 16. 16 ขอแนะนําในการใชสะเดาปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืชบางชนิด 1. พืชตระกูลกะหลํ่า (เชน คะนา กะหลํ่าปลี ผักกาดขาว เปนตน) ศัตรูสําคัญของพืชตระกูลกะหลํ่า ที่สามารถใชสะเดาปองกันและกําจัดไดผลดีไดแก หนอนใยผัก (ยกเวนแหลงที่แมลงดื้อยา) หนอนกระทูผัก หนอนหลอดหอม (หนอนหนังเหนียว) เพลี้ยออน สําหรับ ชนิดที่ไดผลดีปานกลาง ไดแก หนอนเจาะยอด หนอนเจาะกิ่งคะนา และชนิดที่ไมแนะนําใหใชสะเดา ได แก หมัดกระโดย (กะเจา) อยางไรก็ตาม มีรายงานวา ผงสะเดาที่หวานในดิน มีผลในการปองกันและ กําจัดตัวออนของหมัดกระโดดที่อาศัยอยูในดิน 2. พืชตระกูลสม (เชน มะนาว สม สมโอ มะกรูด เปนตน) สะเดาสามารถใชปองกันและกําจัดแมลงศัตรูพืชตระกูลสมสวนใหญไดผลดี อาจกลาวอยาง กวาง ๆ ไดวา แมลงเกือบทุกชนิดที่เปนศัตรูสม ยกเวนไรสนิม สามารถใชสะเดาปองกันและกําจัดไดผล ดีชนิดของแมลงที่ใชสะเดาไดผลดีมาก ไดแก หนอนแกว หนอนชอบใบ หนอนมวนใบ และเพลี้ยไกแจ สวนที่ใหผลดีปานกลาง ไดแก เพลี้ยไฟ และไรแดง 3. มะมวง ศัตรูสําคัญของมะมวงที่ใชสะเดาปองกันและกําจัดไดผลดี ไดแก เพลี้ยจั๊กจั่น สวนเพลี้ยไฟนั้น ใช สะเดาไดผลปานกลางซึ่งในระยะแรกอาจมีความจําเปนตองใชสารฆาแมลงสังเคราะหพนสลับหรือผสม รวมกับสะเดานอกจากนั้น มีเกษตรกรบางรายไดสะเดาปองกันและกําจัดปลวกที่ทําลายกิ่งและตนได ผลดี ศัตรูชนิดอื่น ซึ่งเปนหนอนผีเสื้อหลายชนิดทําลายกัดกินใบ แตไมคอยทําความเสียหายมากนัก สามารถใชสะเดาปองกันและกําจัดไดผลดี 4. ถั่วฝกยาว ศัตรูสําคัญของถั่วฝกยาวที่ใชสะเดาปองกันและกําจัดไดผลดีปานกลาง ไดแก หนอนชอนใบ เพลี้ยออน และหนอนเจาะฝก การพนสะเดาระยะออกดอก จะชวยทําใหถั่วฝกยาวติดผลมากขึ้น เนื่อง จากผึ้งและแมลงผสมเกสรไมถูกทําลาย 5. มะเขือยาว ศัตรูสําคัญของมะเขือยาว ไดแก เพลี้ยจั๊กจั่น และหนอนเจาะผล ซึ่งใชสะเดาไดผลไมคอยดีนัก จําเปนตองใชสารฆาแมลงสังเคราะหผสมหรือพนสลับ ถาปริมาณแมลงที่ไมมากนักก็สามารถใชสะเดา ปองกันและกําจัดไดผลดี 6. หอมแดง กระเจี๊ยบเขียว และหนอไมฝรั่ง ศัตรูสําคัญของพืชทั้ง 3 ชนิด ไดแก หนอนหลอดหอม (หนอนหนังเหนียว) ซึ่งสามารถใชสะเดา
- 17. 17 ปองกันและกําจัดไดผลดีมาก ในกรณีที่เกิดการระบาดของเพลี้ย อาจจําเปนตองใชสารฆาแมลง สังเคราะหผสมหรือพนสลับ 7. ขาว แมลงศัตรูสําคัญของขาวมีหลายชนิด ชนิดที่สามารถใชสะเดาปองกันและกําจัดไดไดผลคอนขาง ดี ไดแก หนอนมวนใบ หนอนกอขาว เพลี้ยจักจั่นสีเขียว และเพลี้ยกระโดดสีนํ้าตาล 8. กุหลาบ แมลงศัตรูสําคัญของกุหลาบที่สามารถใชสะเดาปองกันและกําจัดไดผลคอนขางดี ซึ่งจําเปนตอง ใชเวลาในการพนสักระยะหนึ่ง ไดแก เพลี้ยไฟ ไรแดง และหนอนเจาะดอก ในบางครั้งจําเปนตองผสม สารฆาแมลงสังเคราะหหรือพนสลับ 9. เบญจมาศ เยอมีรา และดาวเรือง แมลงศัตรูสําคัญของดอกไมทั้ง 3 ชนิดดังกลาว สามารถใชสะเดาไดผลคอนขางดี ซึ่งจําเปนตอง ใชเวลาในการพนสักระยะหนึ่ง ไดแก เพลี้ยไฟ และหนอนเจาะดอก 10. พืชชนิดอื่น ๆ มีพืชอีกหลายชนิดที่สามารถใชสะเดาปองกันและกําจัดไดผลดี ซึ่งขึ้นอยูกับชนิดของแมลงที่เขา ทําลาย และเนื่องจากยังขาดขอมูลในการใชกับพืชอีกหลายชนิด จึงยังไมสามารถแนะนําได อยางไรก็ ตาม ถาเกษตรกรมีความเขาใจในการใชสะเดาปองกันและกําจัดแมลงไดดีพอควรแลว ก็สามารถปรับใช กับพืชชนิดตาง ๆ ไดทุกชนิด โดยสรุป สะเดาสามารถใชปองกันและกําจัดแมลงไดผลดี หรือไมขึ้นอยูกับปจจัยบางชนิด เชน 1. ความเชื่อมั่น เกษตรกรตองมีความเชื่อมั่นวาสะเดา สามารถใชปองกันและกําจัดไดผลดี เพราะในบางครั้งอาจไมประสพผลสําเร็จดังที่ตั้งใจไว จําเปนตองหาทางปรับปรุงและแกไขดวยตนเอง หรือปรึกษาจากเอกสารหรือผูเชี่ยวชาญโดยเฉพาะ 2. คุณภาพของสะเดา ถาเปนนํ้ายาสะเดาเขมขนที่วางขายในทองตลาด ตองไดรับการขึ้น ทะเบียนจากกรมวิชาการเกษตร และตองดูราคาประกอบดวย เกษตรกรควรระลึกเสมอวานํ้ายาสะเดาที่ ไดคุณภาพจะมีราคาที่ไมถูกนัก ในกรณีผลิตใชเองตองทําตามคําแนะนํา และพยายามอยาใหมีเชื้อรา ทําลายเมล็ดในสะเดา 3. จําเปนตองทราบชนิดของแมลง สะเดาไมใชยาวิเศษที่จะใชปองกันและกําจัดแมลงไดดีทุก ชนิด สะเดาจะใชไดดีกับแมลงบางชนิดเทานั้น การใชสารฆาแมลงสังเคราะห และการใชวิธีการปองกัน และกําจัดโดยวิธีอื่นที่ไมใชสารเคมี จําเปนตองนํามาใชประกอบกัน
- 18. 18 4. ระยะเวลาในการพนสะเดาจะใหผลดีเมื่อเกษตรกรพนสะเดากอนที่แมลงจะระบาดถาแมลง ระบาดแลวอาจใชสะเดาไมไดผล จําเปนตองใชสารฆาแมลงสังเคราะหสัก 1-2 ครั้งกอน จํานวนครั้งในการพนสะเดา ควรดําเนินการติดตอกัน 3-4 ครั้ง โดยเวนระยะพนแตละครั้ง 5-7 วัน 5. สารฆาแมลงสังเคราะหยังมีความจําเปน ดังนั้นในบางครั้งตองเลือกชนิดของสารฆาแมลงให ถูกตองและปลอดภัย 6. ศึกษาหาความรูเพิ่มเติม จากเอกสาร จากผูเชี่ยวชาญ หรือเกษตรกรที่ใชสะเดาปองกันและ กําจัดแมลง ถาเกษตรกรสามารถปฏิบัติไดตามคําแนะนําดังกลาวแลวเกษตรกรผูนั้นจะมีความรูสึกวาการ ปองกันและกําจัดแมลงจะไมใชสิ่งที่ยากตอไปอีกแลว ตัวอยางพืชบางชนิดที่ใชสะเดาปองกันและกําจัดแมลงไดผลดี
- 19. 19 เอกสารอางอิง 1. ขวัญชัย สมบัติศิริ. 2537. สะเดาและการใชสารสกัดสะเดาปองกันและกําจัดแมลง. เอกสารเผย แพร สํานักสงเสริมและฝกอบรม อันดับที่ 61 25 หนา 2. ขวัญชัย สมบัติศิริ. 2541. สะเดา มิติใหมของการปองกันและกําจัดแมลง. หางหุนสวนจํากัด ป. สัมพันธพานิชย. 229 หนา จัดทําเอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สํานักสงเสริมและฝกอบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร