დავით კლდიაშვილის "დარისპანის გასაჭირი"
2 likes8,606 views
VIII კლასი
დავით კლდიაშვილის "დარისპანის გასაჭირი"
- 2. დავითსამსონის ძე კლდიაშვილი (29 აგვისტო/11 სექტემბერი,1862, სოფ. სიმონეთი,ახლანდ.თერჯოლისრაიონი - გ. 24 აპრილი,1931,იქვე; დაკრძალულიათბილისში,მთაწმინდისპანთეონში), ქართველი მწერალი, საქართველოსსახალხო მწერალი (1930).დაიბადაიმერეთისგაღარიბებული აზნაურისოჯახში.ბავშვობა სიმონეთსა და დედულეთში, სოფ.ხომულში (ახლანდ.წყალტუბოსრაიონი),ბაბუამისის,აზნაურნიკოღოღობერიძის ჯერ კიდევწელმაგაროჯახში გაატარა.ყრმობის შთაბეჭდილებებმა მნიშვნელოვანწილადგანსაზღვრამომავალი დიდიმწერლისშემოქმედების არეალი.7 წლისკლდიაშვილი ქუთაისში რუსიექიმის ოჯახში მიაბარეს რუსული ენისშესასწავლად.1872 წელსსახელმწიფო ხარჯითგაიგზავნა კიევისსამხედრო გიმნაზიაში,რომლისწარჩინებითდამთავრების შემდეგ (1880)მოსკოვისსამხედროსასწავლებელი დაასრულა (1882).ამავე წლიდან სამხედრო სამსახურში გააწესესბათუმში.მეფის რუსეთისარმიისოფიცერი, უკომპრომისო,გულმხურვალემამულიშვილიწლებისმანძილზე უმწიკვლოდ იღვწოდაქართველიერის საკეთილდღეოდ;დაკავშირებული იყომოწინავე ინტელიგენციასა და რევოლუციურადგანწყობილმუშებთან და ჯარისკაცებთან;გ.ვოლსკისთან და ი.მესხთანერთადბათუმის საზოგადოებრივ-კულტურულსაქმიანობასსულისჩამდგმელი იყო.1905- 1907 რევოლუციისშემდეგ,როგორც არაკეთილსაიმედო პოდპოლკოვნიკი, აიძულეს გადამდგარიყოსამხედრო სამსახურიდან.
- 3. კლდიაშვილის პირველსავე მოთხრობებშიგამოვლინდამისისამწერლო პრინციპი-ქართულიკლასიკურირეალიზმისერთგულება,რითაცმანXIX საუკუნისახალიქართულიპროზისდიდიტრადიციებიგანავითარა. კლდიაშვილის შემოქმედებისმთავარითემა-იმერეთისგაღარიბებული,ე.წ. „შემოდგომისაზნაურების"ცხოვრებისმწუხრისასახვაა.ახალმა საზოგადოებრივიურთიერთობათადამკვიდრებამეკონომიურინიადაგი გამოაცალათავად-აზნაურთაწოდებრივპრივილეგიებს.გაღარიბებული აზნაურებისთავმომწონეობასრულიად არ შეეფერებოდარეალურ ვითარებას.სწორედ აქდაინახაკლდიაშვილმათავისი„ცრემლნარევი სიცილის" სათავე;განწირულიაზნაურების შინაგანიტრაგიკულიბუნება მან გარეგნულად კომიკურიფორმითგამოხატა,რამაცმის სამწერლოსტილს განუმეორებელი,მხოლოდ კლდიაშვილისთვის დამახასიათებელი ინდივიდუალობამიანიჭა,გაღატაკებული,ზნეობრივად დაკნინებულიზოგი აზნაური სასარგებლოშრომას თაკილობსდა მაჭანკლობითშოულობს ორიოდე გროშს.ახალივითარებისალღოვერ აუღეს უბრალომიწისმუშად ქცეულმააზნაურებმა,ასეთდუხჭირ ყოფაშიქონებისმოზიარესდაბადება ადამიანურსახეს უკარგავსმათ.წარსულისმოგონებითა და ილუზიებით სულდგმულობენ.მუხლჩაუხრელად შრომობენ,მაგრამშიმშილისა და გაჭირვებისათვისთავივერ დაუღწევიათ.ზოგიც ქალაქსმიაშურებსიმ იმედით,რომიქ მაინციპოვისცხოვრებისსახსარს.
- 4. მოთხრობებში კლდიაშვილმა „ახალი ცხოვრებისათვის დაგეშილი"გაქალაქებულიაზნაურების ზნეობრივად დეგრადირებულისახეებიდაგვიხატა.ერთდროს წარჩინებული საგვარეულოსნაშიერი.სულიერადდაცარიელებული აზნაურები უკიდურესსიღატაკეშიელიან თავისიცხოვრების დასასრულს.განწირულ „შემოდგომისაზნაურებს"მწერალი წარმოგვიდგენსდიდი ჰემანიზმითგამთბარიტრაგიკული ინტონაციებითადა იუმორით;საერთოდ,ტრაგიკულისადა კომიკურისმონახვლეობა კლდიაშვილისშემოქმედების დამახასიათებელინიშან-თვისებაა.მხოლოდიშვიათად მიმართავსმწერალიმძაფრ,დაუნდობელსატირას(„ბაკულას ღორები”). ისტორიულიექსკურსი-ბატონყმობისგაუქმება:1861წლის 19 თებერვალსიმპერატორმაალექსანდრე II-მ ხელიმოაწერა მანიფესტსიმპერიისევროპულინაწილშიმცხოვრბ საბატონო გლეხებისგათავისუფლების შესახებ.გლეხებმამიიღეს პირადი თავისუფლებაისინიაღარიყვნენ ყმები,მათსამოქალაქო ფუნქციებიმიენიჭათ.
- 5. საქართველოშიბატონყმობისგაუქმებაილია ჭავჭავაძეს უკავშირდება. მასთავისი წვლილიშეჰქონდა ბატონყმობისათვისპროექტისშედგენის საქმეში.შემოდგომაზე ილიაუკვეთბილისშია. 1864წლის 28 ოქტომბერსაღმოსავლეთ საქართველოშიბატონყმობაგაუქმდა(1865 წელს ბატონყმობა გაუქმდა დასავლეთსაქართველოშიც).ილია1864 წლის შემოდგომაზე,ნოემბრისთვიდანთბილისშიბრუნდება.იგი დაინიშნამომრიგებელშუამავლადაღმოსავლეთ საქართველოში.მის მოვალეობაშიშედიოდა, ჩარეულიყოდა მოეგვარებინადავებინაბატონარსადა ნაყმევსშორის,მოეხდინა მიწებისაზომვები გლეხებისათვის.ილიაჭვჭავაძეპირველიიყო იმ ერთეულთავადთაშორის,რომელთაცყოველგვარი სასყიდელისგარეშეგაანთავისუფლესგლეხები.ილიასწოდება შერჩამხოლოდ,სხვა მხრივკი მან თავისუფალმოქალაქედ იცხოვრა.არც ყმა ჰყოლიადა არც ყმა ყოფილაარავისი: "არცმე და არც ჩემს მეუღლეს არცერთი ნაყმევი,არც ერთი ხიზანიარა გვყავს,არამცთუ საგურამოს,არამედმთელსდედამიწის ზურგზე “.---------------------------------------------------------------------------
- 6. 1. მართა ქვიტირიძე (მაჭანკალი,მაშვალი) 3. ნატალია- პელაგიას ქალიშვილიდა მართას ნათლული) 2. პელაგია საბელაშვილისა (ქვრივია,ჰყავს 3 გაუთხოვარი შვილი)
- 7. 5. დარისპან ქარსიძე 6.კაროჟნა (ივლიტასადა დარისპანის შვილი) 4. ივლიტა ცოლ-ქმარი (ჰყავთ4 გაუთხოვარი ქალიშვილი)
- 9. შინაარსიკომენტირებით: პიესა იწყებამართაქვიტირიძისადა პელაგიასაბელაშვილის დიალოგით; პელაგიასტუმრობსმაჭანკლობაში სახელგანთქმულმართას,შესჩივლებსთავისსაწუხარს-სამი ქალიშვილიდანვერცერთირომ ვერ გაათხოვა,ოცნებობს,ერთი მაინცგაათხოვოს,რომ სიძესდაავალოსცოლისდების გათხოვება: ”ერთი ვინმე... რასდავეძებ,ვინ იქნება,სახლში სიძედშემომაყვანიე და გაჭირვებისაგანმიხსენი.ერთი ვინმე პირველიმაშოვნინედა მერე მე ვიცი... საშველსარვაღირსებ, სანამთითოსიძეთითოცოლისდას არგამათხოვებინებს...შენ არ მომიკვდე!.. ჩემისთანაოხერ-გაჭირვებულსსამი გასათხოვარი სახლშიმიზისდა მთხოვნელიკაცი არსადაჩანს! ქალიშვილობაშიშვილიარ დამაბერებინოსდა მის სიმდიდრეს რას დავეძებ!“ გაიზიარამაშვალმაქვრივიპელაგიას გასაჭირიდა დაჰპირდა დახმარებას.
- 10. გახარებული პელაგიაქალიშვილის-ნატალიასმოსაყვანად წავიდა,ერთირამ აფიქრებსკუდაბზიკააზნაურს:რომდაიწუნოს სასიძომ,მერეუფრო გაჭირდებანატალიასგათხოვება(“რომ დამიწუნოს!..სალაპარაკოდშექმნიან... უარესადგაჭირდება,შენ გენაცვალე,კაცისშოვნა...დაწუნებულიქალიშვილისამბავი თვითონაციცი”; როგოცმართასთანმისიდიალოგიდან ირკვევა,პელაგიასტრაგიზმსის უფრო ამძაფრებს,რომ შვილებთანმოზომილადსაუბრობს,აწონილ-დაწონილმა სიტყვამდატანჯამშობელი:”შვილების შიშიცკი მაქვს...რომ რამესაწყენი შეხვდეთ,უნდათმომკლან,ისე შეუბრალებლად მეკიდებიან!..“ მოულოდნელად მართასდაუპატიჟებელისტუმარი დარისპანქარსიძე ეწვევა ქალიშვილთანერთად. მასპინძელს,როგორც ჩანს,არ სიამოვნებსმისიდანახვა,მაგტამ შეხვედრაიმდენადგულმხურვალეა,მხოლოდსიხარულსა და ბედნიერებასირეკლავს,პირფერი მართა ტოვებსსტუმართმოყვარემასპინძლისშთაბეჭდილებას.
- 11. დარისპანსმართასწყალობითერთიქალიშვილის გათხოვება მოუხერხებია,დანარჩენისამისაკი-გასჭირვებია,ახლა მიჰყავსთავისი კაროჟნა სასიძოს გასაცნობად,გზად მართასთანშეისვენესვითომ,არადა სწორედამ მიზნითსტუმრობს ცნობილმაჭანკალს. დარისპანიაღწერსდაუძლურებულიაზნაურულიწრის ცხოვრებას,საწუხარსადა სადარდებელ:” რაღაცუბედურობამ გული შეუცვალაახლანდელყმაწვილებს...აღარ ეკიდებიანოჯახობას...ე გოგოები კი გვიყრიანსახლშიდა გვიბერდებიანსაცოდავად...ამასწინათმაშვლით მაინც მოახერხებდაკაცისაქმეს,ახლაიმათაცმიანებესთავი,მაშვლობას აღარჰკიდებენხელს-ვერასფერიგამოსარჩენიხვდებათდა ტყვილა წანწალითროდიღაიწუხებენთავს...სხვა გზა აღარ გრჩება გასათხოვარის პატრონს-ისევ შენთვითონგამოძებნოდა მონახოსადმე სასიძო...არ დაგიმალავ,ჩემისისხლ-ხორციხარ,შეხვალ ჩემს გასაჭირში,დავათრევამ ჩემსქალბატონსყველგან-ნათესავებში,დღეობებში,- ეგებ ვისმესან მოეწონოს,ანვინმემ სხვანაირგუნებაზეთვალიგადაავლოსდა გამანთავისუფლოსმაგისაგან...სად არ ვყოფილვარ,ცისკიდემაქვს მორებული,მართაჩემო-არაფერიიქნა!..ახლააგერ ერთმა,ჩემიცოლის ნათესავმა,შემომითვალა,მომიყვანეო...ვიღაც ყმაწვილიყოლიასახეში- ვაჩვენებო...მიმყავსიქ...აბა რა ვქნა,შენიჭირიშემეყაროს?..უწინთავად მოდიოდნენ სანახავად,ახლაშენუნდა მიუყვანო”...
- 12. დარისპანისქალიშვილ კაროჟნასერთობ “სასარგებლო” რჩევებსაძლევს მართა,როგორ უნდა მოაწონოს თავისასიძოებს:” თამამად უნდა იყვე ყველასთან...ხმაც უნდა ამოიღო...დეელაპარაკო კიდეც...თუ ყმაწვილი შეგხვდა- უნდა გაუსრიალ-გამოუსრიალო თვალწინ...ვინ იცის,რა თვალით შემოგხედავს!..თავიუნდა მოაწონო...უფრო მალეგათხოვდები.” ამასობაში პელაგიაბრუნდება გამოპრანჭულ ქალიშვილთანერთად და შეცბება,მართას სახლშისტუმრებსრომნახავს.დარისპანისკუდაბზიკობას არც პელაგიასთანუღალატია,გაცნობისთანავე დაიწყო ქება გვარიშვილობისა,ყავლგასული აზნაურობისშემორჩენილმა მემკვიდრეობამ -თავმოწონებამაქაცვერ დაადუმა დარდითადა ნაღველითშეწუხებული ქალი:” სადაც კი ფეხიჩადგეს ჩვენიგვარისქალებმა-ყველგან სასახელოდ უჭირავთთავი...დიდიღვთისწყალობაა, თქვენნუ მომიკვდებით,ასეთი ამბავი!..ასეთისიკეთე გვაროვნობითრომდაჩემდება...სახელსუკეთებს გასათხოვრებსაც!..“ ისე აქებსდარისპანი თავისქალიშვილებს-ქალის ხელსაქმისადა დიასახლისობის მცოდნეებს,უნახავად უნდამოეწონოს სარძლოდ მსმენელს,მითუფრო მაშინ,მათი“სავსე ოჯახის” ამბავსრომ შეიტყობს:” რომ მობრძანდეთჩემსოჯახში,თამამად შემიძლიავთქვა,რომ ვერასფერს დამიწუნებთ,თქვენარ მომიკვდეთ!..ერთობ გაწყობილი ოჯახი მაქვს!”..
- 13. ტყუილის თქმასაცარ თაკილობსიმერელიაზნაური,შემორჩენილი კუდაბზიკობათვალს არ უსწორებსრეალობას:” მენანებამოშორება!..კაი ოჯახშინამყოფი,კარგად შენახული,თუ ისევხეირიანოჯახშიარ ჩააგდე, ცოდვაა...ამიტომუფროარ ვეჩქარიმაგათდათხოვებას...თვარა მთხოვნელებიბევრიდამიდიან!..“ პელაგია შეაფიქრიანა დარისპანის გაჭიანურებულმა სტუმრობამ,შეშინდა,შერჩეულისასიძოარ წაერთმიათ, დარისპანიდა მისიქალიშვილიროგორც კი გავიდნენ სხვაოთახში დასასვენებლად,მართამ ნატალიასდამოძღვრა განაგრძო:” თუკივინმე გამოჩნდეს ღვთისნიერი,ცოლად წაყვანამოგინდომოს,ნუღარცკი კითხულობრამეს...ორივე ხელებითჩეებღაუჭე,-არსად წაგივიდეს!.. მადლობაც უთხარი,რომსხვასშენითავიარჩია...თვარაეგ შენისილამაზე გაგიქრება,ხანიცგადაგივა და მერე აღარც კი შემოგხედავსვინმე- ჩაბერდები ქალიშვილობაში,შვილო...ისეთიდრომოვიდა,რომქალიშვილისგათხოვება ყველასათვისნამეტანიგაჭირდა,შვილო...თუკიკაციგამოჩნდა,რომშენი ჭმევა, სმევა,ჩაცმა-დახურვაიკისროს-ნურც კი კითხულობ ბევრსმისას”... გულმოდგინედისმენდანათლული მართას“ოქროდღირებულ”რჩევებს... მალე ნანატრისტუმრებიცმოვიდნენ:ონისიმე მათარაძე,(რომელსაცთავისი სამიქალიშვილიჰყავდა)და მისიბიძაშვილის შვილი-სასიძოოსიკო ხარებაძე.ოსიკოსდედასივლიტაჰქვია,მეტადმეოჯახე ქალია,”სვებედნიერიც”,მაგრამერთისაწუხარიჰქონია,უფროსივაჟი დააქორწინადა შვილიარ ჰყავთ,ახლაბებიობის ნატრულიქალიმეორე შვილისდაქორწინებისმოლოდინშიარძალს კი მზითვიანსეძებენ.
- 14. მართასაზრით, სადარდებლად არც ღირსპირველირძლის უშვილობა,მეორე ვაჟისგან მაინც ეყოლებათმემკვიდრედა “სხვის ხელში ხომარ გადავამამული?” მართასპრობლემაის არის,რომოსიკოსმშობლებიმზითვიან ქალსდა შეძლებული ოჯახისშვილსეძებენრძლად,მას კი გაღლეტილი,უპოვარ- უქონელი პელაგია ჰყავსშეჩენილი,ამიტომაც იძულებულია,მატერიალური ღირებულებები გააუფასუროსთავის “მორალში” და მთავარფასეულობად სასძლოსხასიათი,გარეგნობადა მეოჯახეობაიქადაგოს.” მზითევი, თუ კაციმართალსიტყვის,ქალის ნაკლებულობის შესავსებია,ღმერთმანი!..ჩემიოსიკოსხვებსავით ვაჭრობასარ იკადრებს...შეხვდება სადმეერთლამაზ,კოხტაქალიშვილს და თავათაც გულსგეიხარებსდა დედასაცგაახარებსმისიშერთვით!” ამ სიტყვებისგამგონე ონისიმე შეკავებულიმრისხანებითპასუხობს:” ჩემს რძალს რომმზითევი არ მოჰყოლოდა,სწორედ არ შემოვუშვებდი შვილს სახლში...ყმაწვილმა თავიუნდადეიფასოს”... მართა არ ნებდება ონისიმეს და “მყარი”არგუმენტებითუმტკიცებს, თუ რა კრიტერიუმით უნდა შეარჩიოსსაცოლე თავმოყვარე კაცმა :” ჭკვიანი,დინჯი,გაგებული ახლანდელი ყმაწვილი კაციმზითვისგულისათვისარ დაჰკარგავსკარგს, ლამაზს,კაიხასიათისდა საოჯახოდგამოსადეგ ქალს!..“
- 15. არც ონისიმე ღალატობსთავის პრინციპებსდა პირადიმაგალითით ცდილობს,გამოსძალოს თანხმობამართას:” თქვენმაშვილმა რომ უმზითომოგაყენოსთკარზე”... მართასკი პასუხიარც ახლა უგვიანდება:” შემობრძანდი-თქვა,ვეტყვი და პირველადგილზე დავსვამ, თუკიიმისთანა ქალიდამანახვა,რომ თვალსაც იამადა გულსაც”... ონისიმე მიუხვდა მაშვალს,უმზითვოქალსრომურიგებდა ოსიკოსდა გულაცრუებულმაგარეგნობაც დაუწუნასაპატარძლოს:” აბზეკილი ცხვირისა,წვრილიტანისა,შეღებილიწარბებისადა მარდიფეხების, რასაც ხედავ,მეტიარაფერი”აბადიაო ნატალიას. ამ დროსოთახშიდარისპანი შემოდის,იწყებსკვლავინდებურად თავისი “მძლავრი” ოჯახისქებას-როგორიხვავიან-ბარაქიანიკერიააქვს,არც ონისიმე იდრეკს ქედს,წარსულითავადაზნაურულიცხოვრებიდან ტკბილდა განუშორებელ მოგონებებადმეხსიერებაში შემორჩენილ სურათებსისე ცხადად,თითქოსმართლაც ვერ გრძნობენ,რომეს ცხოვრებარახანია მათაღარ ეკუთვნით. დარისპანმადა ონისემიმდენადკარგადგაუგესერთმანეთს,კოროჟნას გათხოვებისიმედიცგაჩნდა.დარისპანმავეღარმოითმინადა მართას სთხოვა დახმარება.მაშვალითავიდანიშორებდა,გაანაწყენა კიდევაც სტუმარიდა თამამადდაიწყონათლულინატალიასქება თანდაასაქმა- უმასპინძლეო ოსიკოს.ქალიშვილიციბრუტივითდატრიალდა,რაცრამ ნახა ნათლიისსახლში,მიართვა ოსიკოს.
- 16. განაწყენებული დარისპანი თავისასცდილობს,კაროჟნასავალებსონისიმეს მასპინძლობასა და პატივისცემას,სასძლო კი ისე დაიბნევა,ჩაისჭიქა გაუვარდებახელიდან,ამისგამოგანურისხდება დარისპანი კაროჟნას. მართამდაძაბული სიტუაციისგანმუხტვა სცადა ვითომ,სინამდვილეში შემთხვევითისარგებლა,რომ ნატალიასცეკვაეჩვენებინა სასიძოსთვის,კაროჟნა “გარმონზე”უკრავს,ნატალიაკი ცეკვავს ჯერ მარტო,მერესასიძოსთან ერთად,მათ ისე შეჰხარისმართა,თითქოს უდიდესიმადლი მოისხა-ერთმანეთისათვისშექმნილები თავის საბუდარში რომშეახვედრა. დარისპანი კი თავის მხრივ ცდილობს, ონისიმეს დაყოლიებას; სასიძოსათვის თავშეკავებული ბრძოლაპელაგიასი და დარისპანისა სამარცხვინო ხასიათსიძენს,ურთიერთობისმართვა მაჭანკალსაც უჭირს,მაგრამქართული ბრძნულიანდაზისა არ იყოს-”კაცი ბჭობდა,ღმერთი იცინოდაო”-ლამის ერთმანეთი დახოცეს,არადაოსიკო ცოლისთხოვნასარცაპირებდათურმე,ის უკვე დანიშნულიყოფილა.ამის გამგონე გაწბილებული პელაგისათვისაც და დარისპანისთვისაც“უებრო ყმაწვილი”არც ღირდა მათ ოცნებად:” ორ სიტყვასძლივსუყრისთავს და რავამოაქვსთავი!..დავასხი ლაფი!..დედამისივითიპრანჭებადა იგრიხება! მაგისთანა ყმაწვილისათვისრავა ავწრიალდები!”-ამბობსმართა და აცილებს სტუმრებს.
- 17. “შემოდგომისაზნაურები” აგრძელებენ კუდავზიკა ცხოვრებას,რომელსაც,ერთის შეხედვით,შვილების გაუთხოვრობა ატყვია დაღად,არადადუხჭირიცხოვრების შემსუბუქების ერთადერთგზად ქალიშვილების გათხოვებაესახებათ,თუმცა ბედი არც მზითვითსწყალობთ,არც უმზითვოდ. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- წერითი დავალებები: 1. ისტორიულიექსკურსი:ბატონყმობისგაუქმება (1864 წ.); 2. დრომოჭმული,ყავლგასულიჩინიდა წოდება; 3. შრომასმიუჩვეველ აზნაურთაცხოვრების ამსახველი ტრაგიკომიკური სურათები; 4. იმერელ აზნაურთა სახასიათოპორტრეტები; 5. ბრძოლაგადარჩენისათვის(ვრძოლისგზა და ხერხები); 6. მაშვალი-მხსნელითუ მტერი?ქომაგითუ მლიქვნელი? 7. ავტორისეულიხედვა:დასცინისთუ დასტირის პერსონაჟებს? 8. ჟანრისსპეციფიკა. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- თემები: 1. შინაარსი; 2. განხილვა-”შემოდგომის აზნაურები” გეგმა თემისათვის- ”შემოდგომის აზნაურები”