tai lieu Hoa phan tich

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Hoá Phân tích…………………………………………1
Bé gi¸o dôc v ® o t¹o
Tr−êng §¹i häc n«ng nghiÖp Hµ Néi
--------------------------
Pgs.ts. NGUY N TRƯ NG SƠN (Ch biên)
Nguy n Th H ng Linh, Bùi Th Vĩnh
Gi¸o tr×nh
HOÁ PHÂN TÍCH
Năm 2007

L i nói ñ u
Giáo trình “ Hoá phân tích ” này ñư c biên so n trên cơ s ñ cương môn h c chính
th c dùng cho kh i ngành Nông- Lâm- Ngư nghi p ñã ñư c Trư ng ð i h c Nông
nghi p I duy t (Quy t ñ nh Qð 25/2004/Qð-ðH1 ngày 14. 1. 2004).
Giáo trình nh m cung c p cho sinh viên nh ng ki n th c cơ b n v Hoá phân tích
và dành cho sinh viên kh i Nông Lâm Ngư nghi p.
ð ti p thu ñư c nh ng n i dung trình bày trong giáo trình, yêu c u sinh viên ph i
có ki n th c v toán h c cao c p, toán xác su t th ng kê, v t lí h c, hoá h c ñ i cương,
hoá h c vô cơ và hoá h c h u cơ.
Dù ñã r t c g ng ñ cho giáo trình có nhi u thông tin, d ñ c và d ti p thu, song,
không th tránh kh i nh ng khi m khuy t, chúng tôi r t mong nh n ñư c nh ng í ki n
ñóng góp c a b n ñ c và ñ ng nghi p ñ khi tái b n giáo trình ñư c hoàn thi n hơn.
Hà N i, 2006
Các tác gi

B ng kí hi u
Kí hi u Ti ng Vi t
A ñ h p th quang
C n ng ñ
D m t ñ quang
ð ñương lư ng gam
E th ñi n c c, hi u ñi n th
E% ph n trăm chi t
e electron
e% sai s ph n trăm
I cư ng ñ ánh sáng
Ind ch th
K h ng s cân b ng
K’ h ng s cân b ng bi u ki n, h ng s cân b ng
th c nghi m
L ph i t , ligand
l chi u dài
l lít
λ bư c sóng ánh sáng
M n ng ñ mol/lít (n ng ñ phân t gam)
M kim lo i M
M khèi l−îng mol ph©n tö (ph©n tö gam), khèi
l−îng mol ion (iongam),
N nång ®é ®−¬ng l−îng gam
p -lg
ppb mét phÇn tØ
ppm mét phÇn triÖu
Q hÖ sè ph©n bè
q tØ sè ph©n bè
T tÝch sè tan
T% ®é truyÒn quang
TKHH tinh khiÕt ho¸ häc
TKPT tinh khiÕt ph©n tÝch
TK tinh khiÕt
w khèi l−îng

M c l c Trang
L i nói ñ u 1
B ng kí hi u 2
Chương I: Các khái ni m cơ b n c a Hoá phân tích 6
1. Hoá phân tích và vai trò c a nó 6
2. Phân lo i phương pháp phân tích 6
2.1. Phân lo i theo b n ch t c a phương pháp phân tích 6
2.2. Phân lo i theo kh i lư ng và lư ng ch a c a ch t phân tích trong m u 8
2.3. Ch n l a phương pháp phân tích 8
3. Các bư c cơ b n trong Hoá phân tích 8
4. L y m u và x lí m u phân tích 9
4.1. L y m u 9
4.2. L p h sơ m u 10
4.3. Khoáng hoá m u 10
5. Hoá phân tích ñ nh tính 11
5.1. Phân tích ñ nh tính các h p ch t vô cơ b ng phương pháp hoá h c 11
5.2. Phân tích ñ nh tính các h p ch t h u cơ b ng phương pháp hoá h c 16
5.3. Phân tích ñ nh tính các h p ch t b ng phương pháp công c 17
6. Hoá phân tích ñ nh lư ng 18
7. D ng c , thi t b ño và hoá ch t 18
7.1. D ng c thu tinh 18
7.2. Thi t b ño 19
7.3. Hoá ch t s ch, nư c c t 21
8. M t s lo i n ng ñ dung d ch thư ng dùng trong Hoá phân tích 21
Câu h i ôn t p, bài t p 23
Chương II: Phân tích kh i lư ng 24
1. Các khái ni m cơ b n trong phân tích kh i lư ng 24
1.1. Phương pháp tách 24
1.2. Phương pháp chưng c t ho c ñ t cháy 24
1.3. Phương pháp nhi t phân
1.4. Phương pháp k t t a (Phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a) 25
2. Phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a 26
2.1. Yêu c u c a d ng k t t a 26
2.2. Yêu c u c a d ng cân 30
2.3. S gây b n k t t a 31
2.3. M t s kĩ thu t trong phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a 32
2.4. M t s ng d ng c th 35
2.5. Ưu như c ñi m c a phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a 37
Chương III: Phân tích th tích 39
1. Nh ng khái ni m cơ b n v phân tích th tích 39
2. Yêu c u c a ph n ng chu n ñ 40
3. Phân lo i phương pháp chu n ñ 41
3.1. Phân lo i phương pháp chu n ñ theo lo i ph n ng 41

Trang
3.2. Phân lo i phương pháp theo cách ti n hành chu n ñ 43
4. Cách pha dung d ch tiêu chu n 45
5. Cách tính k t qu phân tích 47
6. ðư ng chu n ñ 48
6.1. ð nh nghĩa 48
6.2. ðư ng chu n ñ trung hoà 48
6.3. ðư ng chu n ñ oxi hoá kh 63
6.4. ðư ng chu n ñ k t t a 67
6.5. ðư ng chu n ñ t o ph c 70
6.6. Nh n xét chung v ñư ng chu n ñ . ng d ng c a ñư ng chu n ñ 73
7. Ch th 74
7.1. Phân lo i ch th 75
7.2. Kho ng ñ i màu c a ch th 75
7.3. Nguyên t c ch n ch th 77
8. Các phép chu n ñ thư ng dùng 78
8.1. Chu n ñ trung hoà 78
8.2. Chu n ñ oxi hoá kh 79
8.3. Chu n ñ k t t a 83
8.4. Chu n ñ complexon 85
9. Ưu như c ñi m c a phương pháp phân tích th tích 88
Chương IV: Phân tích công c 91
1. Phân lo i phương pháp 91
1.1. Nhóm các phương pháp quang h c 91
1.2. Nhóm các phương pháp ñi n t 92
1.3. Nhóm các phương pháp tách 92
1.4. Nhóm các phương pháp nhi t 92
2. Phương pháp quang ph h p th phân t vùng t ngo i và ánh sáng nhìn th y 92
2.1. Cơ s lí thuy t c a phương pháp so màu 93
2.2. Yêu c u ñ i v i ph c ch t màu 95
2.3. Ph h p th và ch n bư c sóng ño 97
2.4. ðo so màu 99
3. Phương pháp ño ñi n th 101
3.1. ð t v n ñ 101
3.2. ði n c c 101
3.3. ðo ñi n th 103
3.4. ng d ng phương pháp ño ñi n th trong phân tích 104
4. Phương pháp chi t 105
4.1. Khái ni m 105
4.2. Chi t ch t r n b ng ch t l ng 105
4.3. Chi t ch t l ng b ng ch t l ng 105
Chương V: Sai s trong Hoá phân tích 108
1. Sai s 108
1.1. Phân lo i sai s 108

1.2. Bi u di n k t qu phân tích và sai s 103
2. Lí thuy t v sai s 111
3. ð ñúng, ñ chính xác và ñ tin c y c a k t qu phân tích 112
3.1. ð ñúng 112
3.2. ð chính xác 112
3.3. ð tin c y 112
4. Tính toán sai s h th ng 113
4.1. Sai s h th ng do s cân b ng c a ph n ng hoá h c gây nên 113
4.2. Sai s h th ng do ch th gây nên 114
Tài li u tham kh o 117
Các b ng ph l c 118

CHƯƠNG I
CÁC KHÁI NI M CƠ B N C A HOÁ PHÂN TÍCH
1. HOÁ PHÂN TÍCH VÀ VAI TRÒ C A NÓ
Hoá phân tích là môn khoa h c ng d ng s d ng các ki n th c c a Hoá vô cơ,
Hoá h u cơ, Hoá lí, Hoá sinh, V t lí... nh m tr l i câu h i v t ch t nghiên c u ñư c c u
t o t các thành ph n nào và hàm lư ng c a t ng thành ph n ñó là bao nhiêu.
Hoá phân tích ñã ñư c s d ng t r t lâu trong Hoá h c nói chung. Song, ph i t
th k 17, v i nh ng cơ s b t ñ u t các công trình c a R. Boyl và sau ñó là c a M. V.
Lomonosov, A. L. Lavoisier và R. Fresen, Hóa phân tích m i tr thành m t ngành khoa
h c riêng bi t. Trong nh ng th k ti p theo, các nhà khoa h c ñã không ng ng phát tri n
ngành h c này theo hư ng phân tích nhanh hơn, chính xác hơn, t ñ ng hoá hơn và giá
thành r hơn. Chính vì th , ngoài các phương pháp phân tích hoá h c thông thư ng, các
phương pháp phân tích b ng công c ñã phát tri n m nh m và tr thành b ph n không
th thi u c a phân tích hi n ñ i như các phương pháp: quang ph , s c kí, c c ph …
Trong th c t , Hoá phân tích thâm nh p vào nhi u lĩnh v c khoa h c và là công
c nghiên c u c a chúng; ngoài ra, nó cũng chi m m t v trí quan tr ng trong s n xu t.
Hoá phân tích thư ng ñư c chia thành hai ph n Hoá phân tích ñ nh tính và Hoá
phân tích ñ nh lư ng. Nhi m v c a Hoá phân tích ñ nh tính là xác ñ nh v t ch t nghiên
c u ñư c c u t o t các thành ph n nào, còn c a Hoá phân tích ñ nh lư ng là xác ñ nh
hàm lư ng c a các thành ph n c u t o nên v t ch t nghiên c u.
2. PHÂN LO I PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH
Có nhi u phương pháp phân tích, ñ ti n cho s ch n l a, trong Hoá phân tích,
thư ng chia các phương pháp phân tích theo hai cách: d a trên b n ch t c a phương pháp
phân tích và hàm lư ng ch t c n phân tích ch a trong m u.
2.1. Phân lo i theo b n ch t c a phương pháp phân tích
Khi phân tích, thư ng s d ng các tính ch t hoá h c, tính ch t v t lí và các công
c ño khác nhau ñ ti n hành phân tích. Do ñó, có các phương pháp: phân tích hoá h c,
phân tích hoá lí, phân tích v t lí, phân tích sinh hoá… Các phương pháp này ñư c chia
thành 3 nhóm chính:
- Phương pháp phân tích hoá h c.
- Phương pháp phân tích b ng công c .
- Phương pháp phân tích sinh hoá.
Trong ñó các phương pháp phân tích hoá h c và phân tích b ng công c là thông
d ng nh t.
a. Phương pháp phân tích hoá h c
Thư ng ñư c g i ng n g n là phân tích hoá h c, ñây, s d ng các ph n ng hoá
h c thích h p ñ phân tích ch t c n xác ñ nh. Ví d , khi xác ñ nh Cl-
dùng ph n ng:
Cl-
+ AgNO3 = AgCl ↓ + NO3
-
, (trong môi trư ng axit HNO3)
tr ng

S xu t hi n k t t a tr ng cho bi t trong m u có ion clorua, còn kh i lư ng k t
t a cho bi t hàm lư ng c a ion clorua trong m u. Ph n ng trên ñư c g i là ph n ng
phân tích, dung d ch AgNO3 ñư c g i là dung d ch thu c th .
Phương pháp phân tích hoá h c có ưu ñi m: có ñ chính xác cao, d ng c phân
tích ñơn gi n. Tuy nhiên, trong phân tích dùng m t ñ quan sát các hi n tư ng ñã x y ra,
nên phương pháp có ñ nh y không cao, ch có th phân tích ñư c các ch t khi hàm
lư ng c a nó trong m u l n hơn 10-2
% (b ng B. I.1), ngoài ra không th t ñ ng hoá
ñư c quá trình phân tích. Trong nhóm các phương pháp hoá h c có các phương pháp:
phương pháp phân tích kh i lư ng (chương II) và phương pháp phân tích th tích
(chương III).
b. Phương pháp phân tích b ng công c
Còn ñư c g i ng n g n là phân tích công c (chương IV). G m các phương pháp
phân tích hoá lí và phân tích v t lí.
*Phương pháp hoá lí
ñây, dùng các công c ñ ño các ñ i lư ng v t lí có liên quan ñ n ph n ng hoá
h c ñã x y ra. Ví d : dùng ñi n c c b c ñ ño ñi n th dung d ch c a ph n ng gi a ion
Cl-
và AgNO3 nói trên, giúp theo dõi ñư c di n bi n c a ph n ng… Phương pháp hoá lí
có ñ nh y khá cao, cho phép xác ñ nh ñư c các m u v i hàm lư ng c a ch t phân tích
nh t i 10-6
% (b ng B.1.1). Ví d : phương pháp so màu, phương pháp c c ph …
* Phương pháp v t lí
ñây, s d ng các công c ñ ño các ñ i lư ng v t lí có liên quan ñ n thành ph n
c n phân tích. Phương pháp có ñ nh y r t cao, cho phép phân tích các thành ph n r t
nh trong m u, ch chi m kho ng 10-8
- 10-9
% (b ng B.1.1).
B ng B. 1.1: Gi i h n xác ñ nh c a m t s phương pháp phân tích
Phương pháp Hàm lư ng ch t c n phân tích (%)
_____________________________________
102
100
10-3
10-6
10-9
10-
12
Kh i lư ng, chu n ñ ---------------
C c ph ------------------
Quang ph phát x ---------------------
Quang ph ng n l a -----------------------------
Quang ph h p ph ---------------------
Quang ph h p ph nguyên t -----------------------------
Quang ph huỳnh quang -----------------------------
Quang ph kh i -------------------------
Phân tích phóng x -------------------------------
-
V i phương pháp v t lí có th ñ ng th i xác ñ nh ñ nh tính và ñ nh lư ng nhi u
ch t (phương pháp c c ph , phương pháp quang ph rơn ghen, quang ph phát x ,
quang ph h p th nguyên t , các phương pháp s c kí….) và ñôi khi không c n ph i phá
hu m u (phương pháp quang ph rơn ghen, quang ph phát x …).
Phương pháp phân tích công c có ưu ñi m:

- Có ñ nh y cao nên có th dùng ñ phân tích m u v i kh i lư ng nh ho c m u
có ch a lư ng nh thành ph n c n phân tích.
- Có kh năng t ñ ng hóa cao.
Song, như c ñi m c a nhóm phương pháp này là máy ño r t ñ t ti n và chi phí v n
hành máy ño l n, ñã h n ch ph n nào s ph c p c a chúng.
2.2. Phân lo i theo kh i lư ng và lư ng ch a c a ch t phân tích trong
m u
D a vào kh i lư ng m u l y phân tích và lư ng ch a c a ch t phân tích trong
m u, ñã xây d ng các phương pháp ghi trong b ng B.2.1.
B ng B.2.1: Phân lo i các phương pháp phân tích theo lư ng m u phân tích
Tên phương pháp Lư ng ch a ch t phân tích
(g)
Thành ph n thô lu ng
M i Cũ
Lư ng
m u
(g)
Chính
(1-100%)
Ph
(0,01-1%)
Thành ph n
vi lư ng
≤≤≤≤ 0,01%
Gram Thư ng lư ng ≥ 10-1
≥ 10-3
≥ 10-5
10-5
Xentigram Bán vi lu ng 10-2
- 10-1
10-3
- 10-1
10-5
- 10-3
≤ 10-5
Miligram Vi lư ng 10-4
- 10-2
10-6
- 10-2
10-8
- 10-4
≤ 10-5
Microgram Siêu vi lư ng ≤ 10-4
≤ 10-4
≤ 10-6
≤ 10-5
2.3. Ch n l a phương pháp phân tích
Khi phân tích, tuỳ theo yêu c u v ñ chính xác, ñi u ki n phòng phân tích cũng
như hàm lư ng thành ph n c n phân tích có trong m u v t, kh i lư ng m u v t cũng như
ngư ng xác ñ nh c a phương pháp mà ch n phương pháp thích h p. Nguyên t c chung:
lư ng m u nhi u, hàm lư ng l n dùng phương pháp kém nh y và ngư c l i lư ng m u ít,
hàm lư ng bé dùng phương pháp có ñ nh y cao. Ví d : phương pháp quang ph thích
h p cho xác ñ nh 10-6
- 10-8
gam ch t c n phân tích, song, phương pháp chu n ñ thích
h p cho vi c xác ñ nh các hàm lư ng c gam, xentigam ch t.
V i các m u ch a ch t c n phân tích v i lư ng quá nh ñôi khi v n ph i làm giàu
m u trư c khi phân tích.
3. CÁC BƯ C CƠ B N TRONG HOÁ PHÂN TÍCH
Quá trình phân tích bao g m 4 bư c:
1 - L y m u
2 - ðưa ph n c n phân tích v d ng mà qua ñó có th ti n hành phân tích ñ nh
tính ho c phân tích ñ nh lư ng thông qua theo dõi m t s tính ch t v t lí, hoá h c thích
h p.
3 - ðo xác ñ nh
4 - Tính toán k t qu .

Bư c 1: L y m u là vi c làm r t quan tr ng, làm sao l y ñư c m u ñ i di n cho
v t c n phân tích (m c 4 chương I, trang 10), ñ k t qu phân tích ph n ánh ñúng tính
ch t c a m u.
Bư c 2: Bao g m các công ño n nh như chuy n m u thành dung d ch (m c 4
chương I, trang 12), tách các thành ph n gây nhi u, chuy n thành ph n c n xác ñ nh sang
d ng mà có th phân tích ñ nh tính ho c xác ñ nh ñ nh lư ng nó. Ví d : xác ñ nh ion Cu2+
di ñ ng trong ñ t, chi t ion Cu2+
t ñ t b ng axit HNO3 1M r i tách ion Cu2+
dư i d ng
ph c ch t tan [Cu(NH3)4]2+
, sau ñó chuy n ph c ch t amo ñ ng sang d ng ph c ch t Cu -
dithizon (màu ñ ) trong môi trư ng axit ñ ño xác ñ nh b ng phương pháp so màu.
Bư c 3: Chính là ño các ñ i lư ng v t lí như kh i lư ng, th tích, cư ng ñ màu,
ñ d n ñi n… (các chương II, III, IV) có liên quan ñ n tính ch t và hàm lư ng c a thành
ph n c n xác ñ nh. Ví d : ðo cư ng ñ màu ñ c a ph c màu Cu - dithizon nói trên.
Bư c 4: T các giá tr ño ñư c c a ñ i lư ng v t lí c n theo dõi suy ra k t qu v
ñ nh tính cũng như ñ nh lư ng c a thành ph n c n phân tích.
4. L Y M U VÀ X LÍ M U PHÂN TÍCH
M t nhi m v quan tr ng khi ti n hành phân tích là l y m u và x lí m u phân
tích, nh ng công vi c này thư ng gây ra sai s , ñôi khi sai s này còn l n hơn nhi u so
v i sai s do phương pháp phân tích gây nên. Do ñó, vi c l y m u và x lí m u c n tuân
th ñúng qui trình và ñúng yêu c u phân tích.
4.1. L y m u
Trong phân tích, r t ít khi có th phân tích toàn b v t th c n nghiên c u. Ví d :
khi nghiên c u tính ch t nông hoá c a m t th a ru ng, thành ph n dinh dư ng c a m t
kho th c ăn gia súc không th mang phân tích toàn b ñ t c a th a ru ng ho c c kho
th c ăn ñó… Do v y, ñ k t qu phân tích có í nghĩa th c ti n c n ti n hành trên m u ñ i
di n (m u trung bình). M u ñ i di n là m u ch a thành ph n và t l hàm lư ng gi ng
như v t th c n phân tích. Tuy nhiên, khó có th l y ñư c m u ñ i di n ñáp ng yêu
c u trên mà ch có th l y ñư c m u có tính ch t g n ñúng v i yêu c u ñó mà thôi.
M u phân tích r t ña d ng v nhi u m t như v tr ng thái t n t i, v ñ ñ ng nh t,
cũng như kh i lư ng c a m u. Vì th , ñ l y ñư c m u ñ i di n c n tuân th m t s
nguyên t c l y m u cho t ng lo i ñ i tư ng.
* V t th phân tích có kh i lư ng nh :
V i v t th có kh i lư ng nh , có th phân tích toàn b , thì m u l y là toàn b v t
th . Ví d : V t máu, m u b nh ph m như nư c dãi c a v t nuôi…
* V t th ñ ng tính:
Là các v t th mà m i ñi m thành ph n và hàm lư ng c a ch t c n phân tích là
như nhau. Ví d : v t th c n phân tích là hoá ch t s ch, m u v t là dung d ch… Trong
trư ng h p này, có th l y m u b t c ñi m nào c a v t th . Ví d : khi phân tích hàm
lư ng axit HCl trong dung d ch, có th dùng pipet hút dung d ch b t c v trí nào trong
bình ch a.
* V t th không ñ ng tính:
Khi v t th c n phân tích có kh i lư ng l n và không ñ ng tính, thì vi c l y m u
d a trên nguyên t c l y m u nhi u ñi m r i tr n l i v i nhau ñ ñư c m u ñ i di n.
Tuy nhiên, vi c l y nhi u hay ít ñi m ph thu c vào tr ng thái c a v t c n phân tích.

ð i v i ch t khí, do tính linh ñ ng l n c a các phân t ch t khí, kh i khí d ñ ng
nh t hoá trên toàn b không gian, nên có th ch c n l y m u m t ñi m b t kì. Trong
trư ng h p riêng bi t, không ñ m b o tính ñ ng nh t c a kh i khí thì l y m u nhi u
ñi m r i tr n l i, ví d , khi l y m u nghiên c u nh hư ng c a ch t khí th i t ng khói
lò cao.
ð i v i ch t l ng, do tính linh ñ ng c a các phân t ch t l ng cũng khá l n, nên
khi l y m u ch c n l y m t s lư ng ñi m m u v a ph i theo t ng và theo khu v c r i
tr n l i ñ ñư c m u ñ i di n.
ð i v i ch t r n, v nguyên t c chung ph i l y m u nhi u ñi m r i tr n l i, sao
cho kh i lư ng m u ñ t yêu c u. M i ñi m l y m t lư ng ít nh t ph i b ng 3 l n kh i
lư ng c a h t to nh t và lư ng m u l y ch chi m kho ng 1% kh i lư ng c a toàn b các
ñi m tr n l i. N u kh i lư ng m u t các ñi m vư t quá kh i lư ng c n l y thì dùng kĩ
thu t chia tư ñ gi m b t. Kĩ thu t chia tư là: ñ p ho c thái m u thành các h t nh ,
m nh nh , r i vun ñ ng thành kh i hình tr . Chia kh i tr thành 4 ph n b ng nhau, b ñi
hai ph n ñ i di n và tr n ñ u 2 ph n còn l i v i nhau. N u ph n còn l i v n quá l n, ti p
t c s d ng kĩ thu t chia tư ñ gi m b t ti p lư ng m u ñ n khi ñư c kh i lư ng c n
thi t.
Khi l y m u c n s d ng ñúng các d ng c qui ñ nh cho t ng ñ i tư ng m u.
M u phân tích sau khi l y xong c n ñư c b o qu n c n th n trong các d ng c
ñ ng m u ñ tránh b ô nhi m b i môi trư ng xung quanh. ðôi khi ph i phơi, s y khô
trư c khi b o qu n (ví d : ñ i v i m u sinh v t tươi) ho c x lí sơ b b ng các hoá ch t
b o qu n thích h p ñ tránh s chuy n hoá c a thành ph n c n phân tích (ví d : khi phân
tích ion Fe2+
trong ñ t thì m u ph i b o qu n trong axit HCl loãng ñ ion Fe2+
không b
chuy n thành ion Fe3+
dư i s tác ñ ng c a oxi trong không khí).
4.2. L p h sơ m u
Sau khi l y xong, m u phân tích ñư c chia ít nh t thành hai ph n: m t ph n g i ñi
phân tích, các ph n còn l i ñư c lưu gi ñ phòng khi m u b h ng, b th t l c trên ñư ng
v n chuy n ho c khi c n phân tích thêm ch tiêu ho c khi c n phân tích ki m ch ng. Trên
c hai ph n c a m u c n làm h sơ ñ y ñ và như nhau. Trên h sơ ph i ghi rõ: tên m u,
ngày l y m u, ngư i l y m u, ñ a ñi m l y m u, cách l y m u, cách sơ ch m u (n u có)
và m c ñích c a vi c l y m u (ñ phân tích ch tiêu nào). Vi c l p h sơ c n chính xác ñ
không b nh m l n m u cũng như nh m l n k t qu phân tích. Công vi c này càng quan
tr ng ñ i v i các v t th c n phân tích theo th i gian. Ví d : khi ñánh giá ch t lư ng c a
m t ngu n nư c, ph i phân tích nư c theo ch ñ thu văn và theo dõi trong nhi u năm,
do ñó vi c c ñ nh th i ñi m, v trí và cách th c l y m u là r t quan tr ng trong vi c so
sánh k t qu sau này.
4.3. Khoáng hoá m u
Khi phân tích, nh t là v i các m u r n, thư ng chuy n m u phân tích thành dung
d ch. Công vi c này ñư c g i là khoáng hoá m u hay còn g i là công phá m u.
Trong khoáng hoá m u thư ng dùng các hoá ch t có tính ch t hoá h c ñ i kháng
v i tính ch t hoá h c c a m u c n khoáng hoá. M u ch a thành ph n ch y u là các ch t
có tính bazơ thì dùng các axit m nh ñ công phá, ví d , khoáng hoá m u ñ t dùng axit
H2SO4 ñ c ph i h p v i các axit HClO4 và HF; m u có tính kh như m u th c v t dùng
các ch t có tính oxi hoá hay h n h p các ch t oxi hoá như H2SO4 + K2Cr2O7, H2SO4 +
HNO3 hay NaOH + NaNO3…

Trong khoáng hoá m u c n c g ng s d ng càng ít hoá ch t càng t t, hoá ch t
càng ñơn gi n càng t t ñ tránh làm b n m u do hoá ch t dùng công phá, gi m s t n h i
c a d ng c cũng như tránh ñ c h i cho ngư i phân tích và cho môi tru ng. Do ñó, khi
khoáng hoá thư ng ch n các hoá ch t theo tu n t : H2O (ngu i, nóng), axit loãng, bazơ
loãng, axit ñ c ho c ki m ñ c, h n h p axit ñ c v i ch t oxi hoá, h n h p ki m ñ c v i
ch t oxi hoá…
Khi khoáng hoá c n lưu í ñ n ch tiêu phân tích ñ s d ng hoá ch t khoáng hoá
và cách khoáng hoá thích h p nh m khoáng hoá m t ph n hay hoàn toàn ch t c n phân
tích. Trong phân tích các ñ i tư ng nông nghi p, m c ñ khoáng hoá ph thu c vào ch
tiêu c n phân tích như phân tích thành ph n d tiêu hay t ng s …Ví d : ñ xác ñ nh mu i
tan trong ñ t, dùng nư c c t ñ chi t mu i hoà tan; ñ phân tích kali d tiêu trong ñ t
dùng dung d ch amoni axetat 1M làm dung môi chi t, nhưng, ñ phân tích kali t ng s
ph i khoáng hoá m u ñ t b ng cách ñun nó v i h n h p 3 axit ñ c H2SO4, HClO4 và HF.
Thư ng dùng hai phương pháp khoáng hoá: khoáng hoá ư t và khoáng hoá khô.
Khoáng hoá ư t là cho dung d ch hoá ch t tác ñ ng lên m u nhi t ñ thư ng
ho c ñun nóng. Phương pháp này có ưu ñi m: ch dùng các d ng c ñơn gi n, t c ñ
ph n ng nhanh. Tuy v y, trong m t s trư ng h p, khoáng hoá ư t không thành công, ví
d , khoáng hoá m u th c v t ch a nhi u xenlulo.
Khoáng hoá khô là nung m u v i hoá ch t nhi t ñ xác ñ nh phù h p v i tính
ch t c a m u v t và hoá ch t khoáng hoá. Phương pháp ñư c s d ng khi phương pháp
khoáng hoá ư t không thành công, ví d , khoáng hoá m u th c v t ch a nhi u xenlulo
như nói trên. Phương pháp này có ưu ñi m: trong m t lúc công phá ñư c nhi u m u,
nhưng, t c ñ ph n ng ch m và ph i dùng các d ng c chuyên dùng ñ ñi u ch nh nhi t
ñ khoáng hoá.
ðôi khi ph i ph i h p c hai phương pháp khoáng hoá ñ chuy n toàn b m u
phân tích vào dung d ch.
Cũng như vi c l y m u, vi c khoáng hoá m u có vai trò quy t ñ nh ñ n ch t
lư ng phân tích sau này, nên khi khoáng hoá c n ph i ti n hành ñúng qui trình dùng cho
t ng ñ i tư ng, t ng ch tiêu phân tích c th .
5. HOÁ PHÂN TÍCH ð NH TÍNH
Nhi m v c a Hoá phân tích ñ nh tính là xác ñ nh các thành ph n ch t có trong
m u phân tích như: nguyên t , ion, nhóm nguyên t ho c h p ch t t o nên v t ch t ho c
m u v t nghiên c u. Hoá phân tích ñ nh tính còn ñư c g i là phân tích ñ nh tính.
Phân tích có th ñư c ti n hành b ng s d ng phương pháp hoá h c ho c b ng
phương pháp công c .
5.1. Phân tích ñ nh tính các h p ch t vô cơ b ng phương pháp hoá h c
Trong phân tích ñ nh tính các h p ch t vô cơ b ng phương pháp hoá h c, ñ n nay,
t n t i r t nhi u phương pháp, ñó là phân tích theo h th ng và phân tích riêng.
Phân tích theo h th ng là chia các ion c n phân tích thành các nhóm b ng các
thu c th c th ñư c g i là thu c th nhóm, r i dùng các hoá ch t ñ c thù ñư c g i là
thu c th ch n l c ñ tìm t ng ion trong m t nhóm ñã phân l p. Thu c th nhóm là hoá
ch t mà trong ñi u ki n xác ñ nh ch có m t nhóm các ion ph n ng. Thu c th ch n l c
là hoá ch t mà trong ñi u ki n c th ch có m t ion tham gia ph n ng. Ví d : tách các
ion t o k t t a clorua (g m các cation Ag+
, Pb2+
, Hg2
2+
) ra kh i h n h p các ion b ng

thu c th nhóm HCl 2M. Li tâm l y k t t a, r i nh vào ñó thu c th ch n l c SnCl2 5%,
n u k t t a chuy n sang màu ñen ho c xám, ñi u ñó ch ng t có ion Hg2
2+
trong m u:
Ag+
+ Cl-
= AgCl ↓ ,
tr ng
Pb2+
+ 2Cl-
= PbCl2 ↓ ,
tr ng
Hg2
2+
+ 2Cl-
= Hg2Cl2 ↓ ,
tr ng
Hg2Cl2↓ + SnCl2 = 2Hg ↓ + SnCl4
ñen
Trong phân tích các cation, thư ng s d ng hai h th ng phân tích: h th ng
hidrosunphua (H2S), h th ng axit-bazơ. ði m chung c a các phương pháp phân tích
theo h th ng là phân tích ñư c tri n khai l n lư t t ng bư c ñ tách các ion theo t ng
nhóm b ng các thu c th nhóm, t nhóm ñ u tiên ñ n nhóm cu i cùng. Trong giáo trình
này, ch trình bày nguyên t c c a hai h th ng phân tích: h th ng hidrosunphua và h
th ng axit-bazơ.
* H th ng phân tích hidrosunphua
D a trên ñ tan c a các mu i sunphua, clorua, cacbonat và các hydroxit, thu c
th nhóm là khí H2S ho c dung d ch H2S bão hoà và các dung d ch HCl, (NH4)2S và
(NH4)2CO3. Các cation kim lo i ñư c chia thành 5 nhóm:
1- G m các cation t o k t t a sunphua trong môi trư ng axit v i thu c th nhóm
là dung d ch H2S bão hoà, song, các k t t a này không tan trong amoni polysunphua
(NH4)2Sx. Các cation này l i ñư c chia thành 2 nhóm nh :
1a- G m các cation: Ag(I), Pb(II), Hg2(II), Tl(I), t o k t t a clorua.
1b- G m các cation: Hg(II), Cu(II), Cd (II), Bi(III), không t o k t t a clorua.
2- Nhóm các cation t o k t t a sunphua trong môi trư ng axit v i thu c th nhóm
là dung d ch H2S bão hoà, song, các k t t a này tan trong (NH4)2Sx, t o thành các ph c
ch t tan, g m các cation: As(III, V), Sb(III, V), Sn (II, IV), Mo(VI), V(V), Se(VI).
3- G m các cation không t o k t t a sunphua trong môi trư ng axit v i thu c th
nhóm là dung d ch H2S bão hoà cũng như k t t a clorua, ch t o k t t a v i (NH4)2S ho c
v i H2S trong môi trư ng ki m. Các k t t a này g m hai lo i:
3a- K t t a sunphua c a các cation: Fe(II, III), Ni(II), Co(II), Zn(II), Mn(II).
3b- K t t a hidroxit c a các cation: Al(III), Cr(III), Be(II).
4- G m các cation t o k t t a cacbonat trong môi trư ng ch a NH4Cl, (NH4)2CO3
nhưng không t o k t t a v i các thu c th ñã nêu trên, ñó là các ion Ca(II), Ba(II), Sr(II).
5- G m các cation không t o k t t a v i t t c các thu c th ñã nêu trên, ñó là các
ion Mg(II), Na(I), K(I), Rb(I), Cs(I) và NH4
+
.
Phương pháp hidrosunphua có ưu ñi m là khá ñơn gi n, tách và ch ng minh ñư c
nhi u cation v i ñ chính xác cao, song, có như c ñi m là s d ng khí H2S có tính ñ c
ñ i v i ngư i phân tích và môi trư ng.
* H th ng phân tích axit-bazơ
D a trên ñ tan c a các mu i clorua, sunphat và c a các hidroxit trong môi
trư ng dư ch t ki m ho c dư NH3, thu c th nhóm là các dung d ch: HCl , H2SO4, NaOH
và NH4OH. Các cation kim lo i ñư c chia thành 6 nhóm:
1- G m các cation t o k t t a clorua v i thu c th nhóm là dung d ch HCl, ñó là
các ion: Ag(I), Pb(II), Hg2(II), Tl(I).

2- G m các cation t o k t t a sunphat v i thu c th nhóm là dung d ch H2SO4, ñó
là các ion: Ca(II), Ba(II), Sr(II).
3- G m các cation t o k t t a hidroxit tan trong NaOH ho c KOH dư, ñó là các
cation lư ng tính như Be(II), Zn(II), Al(III), Sn(II, IV), Cr(III).
4- G m các cation t o k t t a hidroxit không tan trong NaOH ho c KOH dư và
NH4OH dư, ñó là các ion Mg(II), Sc(III), Bi(III), Mn(II), Fe(II, III).
5- G m các cation t o k t t a hidroxit tan trong NH4OH dư, ñó là các ion Cu(II),
Cd (II), Hg(II), Co(II), Ni(II).
6- G m các cation không thu c các nhóm trên, ñó là các ion Li(I), Na(I), K(I),
Rb(I), Cs(I) và NH4
+
.
Phương pháp axit-bazơ có ưu ñi m là khá ñơn gi n và ít ñ c, nhưng, phương pháp
này kém nh y hơn phương pháp hidrosunphua.
Trong phân tích các anion cũng t n t i nhi u h th ng phân tích, như h th ng s
d ng mu i tan c a các ion Ba2+
và Ag+
làm thu c th nhóm. Theo h th ng này các anion
ñư c chia thành 3 nhóm:
1- Các ion t o k t t a v i ion Ba2+
: SO4
2-
, SO3
2-
, SiO3
2-
, PO4
3-
, CO3
2-
, F-
, CrO4
2-
,
BO3
3-
.
2- Các ion t o k t t a v i ion Ag+
: Cl-
, Br-
. I-
, CNS-
, S2-
, CN-
, [Fe(CN)6]4-
,
[Fe(CN)6]3-
.
3- Các ion không ph n ng v i các ion Ba2+
và Ag+
: NO2
-
, NO3
-
, ClO4
-
, ClO3
-
,
MnO4
-
.
Tuy v y, trong phân tích các ñ i tư ng nông nghi p thư ng ch g p các ion SO4
2-
,
Cl-
, NO3
-
, SiO3
2-
, PO4
3-
, CO3
2-
, là các ion d dàng ñ ơc ch ng minh b ng phương pháp
phân tích riêng.
Ngày nay, các phương pháp phân tích cation và anion theo h th ng ch còn có í
nghĩa sư ph m, ít ñư c s d ng, mà thay vào ñó s d ng phương pháp phân tích ñ nh tính
riêng.
* Phương pháp phân tích ñ nh tính riêng
Phân tích các cation theo h th ng ñã nêu trên có ưu ñi m là các hoá ch t dùng
trong phân tích ñ u ñơn gi n, ph bi n. Song, vi c phân tích t n nhi u th i gian, lư ng
dung d ch thu c th dùng nhi u nên d gây s nhi m b n m u phân tích b ng t p ch t
trong hoá ch t dùng làm thu c th , d n ñ n ch t lư ng phân tích có th không ñ m b o.
Ngoài ra, phân tích theo h th ng ph i qua nhi u bư c nên dung d ch ñ tìm các cation
các nhóm cu i b pha loãng quá nhi u gây khó khăn cho phân tích nh t là khi s d ng các
ph n ng có ñ nh y không cao.
Ngày nay, v i s hi u bi t v tính ch t hoá h c c a các nguyên t , các h p ch t
vô cơ cùng v i s lư ng thu c th ngày càng nhi u và có ñ ch n l c cao và k t h p v i
th c th r ng khi phân tích m t s ion không nh t thi t ph i áp d ng hoàn toàn qui trình
tách theo h th ng, ñã xây d ng phương pháp phân tích t do hơn, ñó là s d ng t i thi u
các ph n ng tách r i dùng thu c th ch n l c ñ tìm th ng ion trong m u, thu c th
dùng có th tuỳ í ch n. Cách phân tích như v y g i là phân tích ñ nh tính riêng (g i ng n
g n: phân tích riêng), vì vi c phân tích t ng ion là ñ c l p v i nhau.
Phương pháp phân tích riêng cho t c ñ phân tích cao và k t qu chính xác, nh t
là khi phân tích các dung d ch loãng.
Dư i ñây trình bày phương pháp phân tích riêng thư ng dùng trong phân tích m t
s ion thư ng g p khi nghiên c u các ñ i tư ng nông nghi p.

+ Tìm ion NH4
+
:
Cho vào dung d ch phân tích dung d ch NaOH dư, s x y ra ph n ng:
NH4
+
+ OH-
= NH4OH
Khi ñun nóng dung d ch NH4OH b phân hu :
to
NH4OH = NH3 ↑ + H2O
Amoniac bay lên g p gi y quì ñ t m ư t s làm cho màu ñ c a gi y quì chuy n
thành màu xanh.
Có th tìm ion NH4
+
b ng thu c th Nestler (K2HgI4). Hơi NH3 bay lên tác d ng
v i thu c th cho k t t a nâu:
NH3 + 2K2HgI4 + 3KOH = [Hg2ONH2]I ↓ + 7I-
+ 2H2O
nâu
+ Tìm ion K+
:
Ch nh pH dung d ch phân tích v giá tr 5 – 7. Cho vào dung d ch thu c th natri
cobantinitrit Na3[Co(NO2)6], n u có ion K+
trong dung d ch xu t hi n k t t a màu vàng:
2K+
+ Na3[Co(NO2)6] = NaK2[Co(NO2)6]↓ + 2Na+
vàng
Khi có m t ion NH4
+
trong dung d ch phân tích, ph i ñu i hoàn toàn nó ñi trư c
khi phân tích ion K+
b ng cách cho vào dung d ch phân tích NaOH dư và ñun nóng.
+ Tìm ion Na+
:
Trung hoà dung d ch phân tích v môi trư ng trung tính r i cho vào dung d ch vài
gi t thu c th k m uranylaxetat (Zn(UO2)3(CH3COO)8), n u có ion Na+
s hình thành k t
t a màu vàng:
Na+
+ Zn(UO2)3(CH3COO)8 + CH3COO-
= Na Zn(UO2)3(CH3COO)9↓
vàng
Có th nh n bi t ion K+
, Na+
b ng cách quan sát màu ng n l a c a chúng. Nhúng
m t dây Pt s ch vào dung d ch phân tích r i ñ t nó trên ng n l a không màu, n u có ion
K+
s th y ng n l a phát màu tím, còn n u có ion Na+
s th y ng n l a màu vàng. N u
cùng có c hai ion Na+
và K+
, thì màu vàng s che l p màu tím và nên ñ nh n th y màu
tím c n nhìn nó qua kính màu chàm.
+ Tìm ion Mg2+
:
Cho vào dung d ch phân tích các dung d ch (NH4)2CO3 và (NH4)2S ñ k t t a t t
c các ion kim lo i tr các ion kim lo i ki m, NH4
+
và Mg2+
. Tìm ion Mg2+
trong dung
d ch l c b ng thu c th Na2HPO4 trong môi trư ng có NH4Cl và NH4OH:
Mg2+
+ Na2HPO4 + NH4OH = MgNH4PO4↓ + 2Na+
+ H2O
tr ng
N u m u ch a ion PO4
3-
thì ph i tách b nó b ng cách cho vào dung d ch phân
tích mu i Al(NO3)3 trư c khi làm k t t a m u b ng (NH4)2CO3 và (NH4)2S.
+ Tìm ion Ca2+
:
Cho vào dung d ch phân tích dung d ch K2SO4 6% ñ k t t a các ion Ba2+
, Sr2+
(ion Ca2+
trong ñi u ki n này h u như chưa b k t t a). L c tách k t t a, ñi u ch nh pH
dung d ch v pH = 4 b ng dung d ch ñ m axetat và cho vào ñó m t th tích tương ñương
c a dinatri etylendiamintetraaxetat (Na2EDTA) 10% ñ che các ion gây nhi u. Sau ñó,

cho vào dung d ch Al(CH3COO)3 dư ñ che Na2EDTA và tìm ion Ca2+
trong dung d ch
b ng (NH4)2C2O4:
Ca2+
+ (NH4)2C2O4 = CaC2O4 ↓ + 2NH4
+
tr ng
+ Tìm ion Ba2+
:
Cho vào dung d ch trung tính c n phân tích tu n t các dung d ch Na2EDTA 10%
(l y dư, ñ che các ion kim lo i n ng) và Mg(CH3COO)2 (l y dư, ñ che Na2EDTA dư).
Sau ñó, cho vào dung d ch thu c th K2Cr2O7 và dung d ch CH3COONa, n u có ion Ba2+
s xu t hi n k t t a màu vàng BaCrO4:
K2Cr2O7 + 2OH-
= 2CrO4
2-
+ 2K+
+ H2O
Ba2+
+ K2CrO4 = BaCrO4 ↓ + 2K+
vàng
+ Tìm ion Mn2+
:
Cho vào dung d ch phân tích dung d ch K2S2O8, axit HNO3 và xúc tác AgNO3.
ðun nóng dung d ch, n u dung d ch chuy n sang màu tím, thì trong m u có ion Mn2+
:
2Mn2+
+ 5S2O8
2-
+ 8H2O = 2MnO4
-
+ 10SO4
2-
+ 16H+
tím
S gây nhi u c a ion Cl-
ñư c kh b ng cách cho thêm vào dung d ch phân tích
dung d ch AgNO3. S gây nhi u c a ion Fe3+
n ng ñ cao (màu vàng c a ion Fe3+
)
ñư c kh b ng s t o ph c ch t không màu [Fe(PO4)2 ]3-
v i vi c cho H3PO4 vào m u
phân tích.
+ Tìm ion Fe3+
:
Cho vào dung d ch phân tích dung d ch NaOH và NH4OH dư. Tách k t t a hình
thành và hoà tan nó b ng dung d ch HCl, r i tìm ion Fe3+
b ng các ph n ng v i thu c
th KCNS hay K4[Fe(CN)6]:
Fe3+
+ 6KCNS = [Fe(CNS)6]3-
+ 6K+
ñ máu
4Fe3+
+ 3K4[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 ↓ + 12K+
xanh Berlin
+ Tìm ion Cu2+
:
Cho vào dung d ch phân tích NH4OH ñ c dư và ñun ñ n sôi. Dung d ch thu ñư c
ñư c trung hoà b ng axit CH3COOH ñ n khi m t màu h ng c a phenoltalein, r i cho vào
ñó thu c th K4[Fe(CN)6]. N u xu t hi n k t t a màu nâu ñ ch ng t dung d ch ch a
ion Cu2+
(v i hàm lư ng Cu2+
nh ch nh n th y dung d ch màu h ng):
2Cu2+
+ K4[Fe(CN)6] = Cu2[Fe(CN)6] ↓ + 4K+
nâu ñ
+ Tìm ion Hg2+
:
Cho vào dung d ch phân tích axit HCl ñ k t t a các ion Hg2
2+
, Ag+
và Pb2+
. Dùng
CH3COONa ch nh pH dung d ch v pH = 5 và cho vào ñó dung d ch SnCl2. N u có ion
Hg2+
, s xu t hi n k t t a ñen:
Hg2+
+ Sn2+
= Hg ↓ + Sn4+
ñen
+ Tìm ion SO4
2-
:
Axit hoá dung d ch phân tích b ng HNO3 loãng (n u có k t t a thì l c b ), thêm
t t vào ñó vài gi t Ba(NO3)2. Dung d ch ch a ion SO4
2-
s cho k t t a tr ng:
Ba2+
+ SO4
2-
= BaSO4 ↓

tr ng
+ Tìm ion Cl-
:
Axit hóa dung d ch phân tích b ng axit HNO3 (n u xu t hi n k t t a thì l c b ),
cho ti p vài gi t dung d ch AgNO3. N u có k t t a hình thành ch ng t m u có th ch a
các ion Cl-
, Br-
, I-
(X-
):
AgNO3 + X-
= AgX ↓ + NO3
-
Li tâm l y k t t a và cho vào ñó h n h p g m 4 ph n (NH4)2CO3 bão hoà + 1
ph n NH4OH (6M), thì AgCl s tan ra:
AgCl + 2NH4OH = [Ag(NH3)2]+
+ 2H2O + Cl-
Tách dung d ch ra kh i k t t a và cho vào ñó HNO3, n u xu t hi n k t t a ch ng
t có ion Ag+
:
[Ag(NH3)2]Cl + 2HNO3 = AgCl ↓ + 2NH4NO3
tr ng
gián ti p ch ng minh s t n t i c a ion Cl-
.
+ Tìm ion NO3
-
:
Cho vào dung d ch phân tích dung d ch FeSO4 dư r i thêm t t t ng gi t H2SO4
ñ c theo thành ng nghi m. N u có ion NO3
-
thì b m t ti p xúc gi a hai l p dung d ch
và H2SO4 ñ c s có m t vành màu nâu:
2HNO3 + 8FeSO4 + 3H2SO4 = 3Fe2(SO4)3 + 2FeNOSO4 + 4H2O
nâu
+ Tìm ion PO4
3-
:
Cho vào dung d ch phân tích axit HNO3 dư làm môi trư ng, r i thêm vào ñó
thu c th amoni molypdat, n u có ion PO4
3-
s xu t hi n k t t a màu vàng (khi lư ng ion
PO4
3-
ít, ch nh n ñư c dung d ch màu vàng):
PO4
3-
+ 3NH4
+
+ 12MoO4
2-
+ 24H+
= (NH4)3[P(Mo3O10)4] ↓ + 12H2O
vàng
+ Tìm ion CO3
2-
:
Cho vào dung d ch phân tích mu i Hg(II) và KMnO4 ñ lo i b các g c mu i c a
các axit d bay hơi khác. Sau ñó, axit hoá dung d ch b ng axit H2SO4 (1: 4) và d n khí
CO2 thoát ra vào dung d ch Ba(OH)2 , n u có CO2 s t o thành k t t a màu tr ng BaCO3 :
CO3
2-
+ H2SO4 = CO2↑ + H2O + SO4
2-
CO2 ↑ + Ba(OH)2 = BaCO3 ↓ + H2O
tr ng
5.2. Phân tích ñ nh tính các h p ch t h u cơ b ng phương pháp hoá h c
Nhi m v c a phân tích ñ nh tính các h p ch t h u cơ là xác ñ nh s t n t i c a
m t ch t c th do ñó c n phân tích ñ nh tính các nguyên t , các nhóm ch c c u t o nên
h p ch t h u cơ ho c phân tích xác ñ nh c công th c c u t o phân t c a h p ch t h u
cơ. Có 3 phương pháp trong phân tích ñ nh tính các h p ch t h u cơ: phân tích nguyên
t , phân tích c u t o và phân tích phân t .
a. Phân tích ñ nh tính các nguyên t trong h p ch t h u cơ
* Phân tích C và H
Nung h n h p ch t phân tích v i CuO trong ng nghi m thu tinh ch u nhi t.
Trong trư ng h p này, C b ñ t cháy thành khí CO2, d n khí này sang bình ñ ng
Ba(OH)2, n u có CO2 bình s b v n ñ c; H b ñ t cháy thành nư c, hơi nư c bay lên t o

thành các gi t sương bám lên thành ng nghi m. ð kh ng ñ nh ch c ch n ñó là nư c, có
th r c lên các gi t sương b t CuSO4 khan, n u là nư c, màu tr ng c a CuSO4 khan
chuy n thành màu xanh c a CuSO4.5H2O.
* Phân tích N, S và halogen
Nung ch y ch t c n phân tích v i kim lo i Na ho c K, r i hoà tan vào nư c.
Trong trư ng h p này N chuy n thành ion CN-
, S thành ion S2-
, halogen thành các ion
halogenua.
- Ch ng minh ion CN-
:
Cho vào dung d ch phân tích dung d ch FeSO4, sau ñó cho thêm vài gi t dung
d ch ion Fe3+
. N u có ion CN-
, trong dung d ch xu t hi n k t t a màu xanh:
6CN-
+ Fe2+
= [Fe(CN)6]4-
Fe3+
+ 3 K4[Fe(CN)6] = KFe[Fe(CN)6]↓
xanh Berlin
- Ch ng minh ion S2-
:
Cho vào dung d ch phân tích dung d ch Pb(NO3)2, n u có ion S2-
, trong dung d ch
xu t hi n k t t a ñen ho c nâu ñen:
S2-
+ Pb(NO3)2 = PbS ↓ + 2NO3
-
ñen
- Ch ng minh ion Cl-
:
Ti n hành tìm ion Cl-
như m c 5.1 chương I ñã trình bày trên.
* Phân tích P
M u phân tích ñư c khoáng hoá b ng h n h p axit H2SO4 ñ c và K2Cr2O7. Axit
H3PO4 hình thành ñư c ch ng minh như ñã trình bày m c 5.1 chương I.
b. Phân tích c u t o các h p ch t h u cơ
C u t o c a các h p ch t h u cơ quy t ñ nh tính ch t c a chúng, do ñó có th s
d ng các tính ch t này ñ xác ñ nh c u t o c a các h p ch t h u cơ. Thư ng s d ng tính
tan c a các h p ch t h u cơ trong các dung môi khác nhau, ph n ng c a các nhóm ch c
và ph n ng c a các m ch cacbon.
* S d ng tính tan:
C u t o khác nhau c a các ch t h u cơ d n ñ n s tan khác nhau c a chúng trong
các dung môi khác nhau. Các dung môi ñư c s d ng là: nư c, ete, dung d ch NaOH
loãng, dung d ch NaHCO3, dung d ch HCl loãng, H2SO4 ñ c ngu i. B ng vi c s d ng
tính tan này có th chia các h p ch t h u cơ thành 8 nhóm.
* S d ng ph n ng c a nhóm ch c:
ñây, cũng t n t i ph n ng nhóm v i thu c th nhóm và ph n ng ch n l c
(hay còn g i là ph n ng phân lo i) v i thu c th ch n l c (hay còn g i là thu c th phân
lo i).
Ví d :
Thu c th phenylhidrazin t o các h p ch t phenylhidrazon v i các h p ch t có
nhóm ch c cacbonyl >C=O, do ñó, phenylhidrazin là thu c th nhóm cho các h p ch t
ch a nhóm cacbonyl.
Các h p ch t rư u, phenol ñ u ph n ng v i kim lo i Na, nên có th nói Na là
thu c th nhóm c a các ch t này. Song, phenol có th tham gia các ph n ng th , ví d ,
v i axit nitơric t o thành các s n ph m nitro có màu vàng, do ñó, trong trư ng h p này có
th nói axit nitơric là thu c th ch n l c c a các h p ch t nhóm phenol.

c. Phân tích phân t các h p ch t h u cơ
Phương pháp phân tích này d a trên tính ch t v t lí c a ch t c n phân tích. M i
m t ch t h u cơ ñ u ñư c ñ c trưng b i các h ng s v t lí như: ñi m tan, ñi m sôi, kh i
lư ng riêng, h s chi t quang, ñ quay quang… Theo dõi các ñ i lư ng này cho phép
kh ng ñ nh s t n t i c a m t cá th nào ñó ho c xác ñ nh ñ s ch c a chúng.
5.3. Phân tích ñ nh tính các h p ch t b ng phương pháp công c
B ng các công c ño, ñó là các máy ño hi n ñ i, có th cùng m t lúc phát hi n
nhi u ion, h p ch t d a trên vi c theo dõi các hi n tư ng v t lí g n v i ch t c n phân tích
như: s phát x , s h p th ánh sáng c a ion, h p ch t c n phân tích (quang ph phát x ,
quang ph h p th )…, s kh ho c oxi hoá c a ion c n tìm trên ñi n c c (phương pháp
c c ph , phương pháp von - ampe)…
Ví d :
- Tìm ion Na+
, có th dùng phương pháp quang k ng n l a (thu c nhóm phương
pháp quang ph phát x ), ánh sáng màu vàng do nguyên t Na phát ra trong ng n l a có
bư c sóng 589nm (5890Ao
), n u máy ño quang k ng n l a có tín hi u bư c sóng này
ch ng t có ion Na+
.
- Tìm các h p ch t h u cơ có th s d ng quang ph h ng ngo i vùng t n s
700 – 1400cm-1
, ñó, m i ch t h u cơ có ph ñ c trưng c a mình cho phép kh ng ñ nh
ñó là ch t nào.
Trong khuôn kh giáo trình này, không th trình bày nhi u v nhóm phương pháp
công c . ð c gi có quan tâm sâu hơn, xin ñ c các giáo trình ho c sách vi t riêng v lĩnh
v c này.
6. HOÁ PHÂN TÍCH ð NH LƯ NG
Nhi m v c a Hoá phân tích ñ nh lư ng là xác ñ nh hàm lư ng c a các thành
ph n t o nên m u phân tích. ðây là ph n chính c a giáo trình này và ñư c trình bày
trong các chương II, III và IV.
Vi c phân chia Hoá phân tích thành hai ph n Hoá phân tích ñ nh tính và Hoá phân
tích ñ nh lư ng ch mang tính ch t kinh ñi n và tính sư ph m, vì chúng có quan h m t
thi t v i nhau. ð làm t t phân tích ñ nh lư ng m u v t c n ph i bi t thành ph n ñ nh
tính c a nó thì m i ch n ñư c phương pháp phân tích t i ưu. Ví d : khi phân tích ñ nh
lư ng ion Cl-
có th dùng phương pháp chu n ñ tr c ti p theo Mo, song, khi có m t c a
các ion CO3
2-
, PO4
3-
ph i dùng phương pháp chu n ñ gián ti p theo Fonha (m c 8.3
chương III). Còn k t qu c a phân tích ñ nh lư ng l i kh ng ñ nh k t qu c a phân tích
ñ nh tính ho c thành ph n ñ nh tính. Ví d : khi nói trong m u có ch a 16,2% Al2O3 t c
ñã bao hàm c y u t ñ nh tính ñó là m u ch a Al2O3.
Tuy v y, ngày nay, v i trang thi t b phân tích ngày càng hoàn thi n cho phép
phân tích ñ ng th i c ñ nh tính và ñ nh lư ng m t m u nghiên c u, cùng v i phương
pháp phân tích ngày càng hoàn ch nh, phân tích ñ nh tính trong nhi u trư ng h p ñã tr
nên không c n thi t.
Ví d : thí nghi m phân tích Na nêu trên (m c 5.3 chương I), khi s d ng
phương pháp quang ph phát x , bư c sóng ánh sáng phát x 589nm cho bi t ñó là
nguyên t Na (y u t ñ nh tính), còn cư ng ñ c a sóng này cho bi t hàm lư ng c a nó

(y u t ñ nh lư ng); như v y khi phân tích ch c n ch nh bư c sóng c a máy ño v giá tr
589nm thì cư ng ñ ánh sáng ño ñư c s ph n ánh hàm lư ng Na trong m u.
7. D NG C , THI T B ðO VÀ HOÁ CH T
Trong phân tích thư ng s d ng khá nhi u các lo i d ng c , công c khác nhau
dùng ñ ch a dung d ch, ño th tích dung d ch, cân kh i lư ng hoá ch t, ño các ñ i lư ng
v t lí c a h phân tích… Dư i ñây là m t s d ng c , công c cơ b n thư ng ñư c dùng
trong Hoá phân tích.
7.1. D ng c thu tinh
Các d ng c thu tinh dùng trong phân tích ph i làm t thu tinh ch u nhi t và ch u
hoá ch t ho c t t nh t t thu tinh th ch anh (tuy nhiên thu tinh th ch anh r t ñ t ti n).
Ngày nay, m t s d ng c thu tinh có th ñư c thay b ng nh a t ng h p ch u nhi t và
không b hoá ch t ăn mòn như là nh a teflon. Ngoài d ng c làm t thu tinh còn có các
d ng c làm t kim lo i ch u ăn mòn như Pt, Ni ho c làm t g m. N u dùng d ng c
b ng g m c n làm m u tr ng ñ ki m tra kh năng s d ng c a nó.
Nh ng d ng c như bình ñ nh m c, buret, pipet dùng ñ ño chính xác th tích dung
d ch. Nh ng d ng c khác như ng ñong, c c chia ñ ch dùng ñ ño g n ñúng th tích.
* Bình ñ nh m c:
Bình ñ nh m c là bình có th tích xác ñ nh chính xác, ñư c dùng ñ pha dung
d ch tiêu chu n. Bình ñ nh m c có d ng hình c u, ñáy b ng, c nh , có nút mài, s ño th
tích ñư c ghi trên thân bình (hình H.1.1).
Khi s d ng c n ki m tra th tích c a bình, nhi t ñ xác ñ nh th tích và v ch xác
ñ nh th tích (trên c bình). Không ñư c ñun nóng bình ñ nh m c, n u c n hoà tan b ng
nư c nóng thì ph i ñun riêng và sau khi pha c n ch cho dung d ch ngu i ñ n nhi t ñ
phòng r i m i rót vào bình và ñ nh m c ñ n v ch.
* Buret
Buret là d ng c ño chính xác th tích dung d ch tiêu t n trong quá trình chu n
ñ . Buret có d ng ng hình tr có chia v ch xác ñ nh th tích, ph n cu i có van khoá
(hình H.2.1). Buret thông thư ng có các lo i v i th tích 10, 25, 50ml ñư c chia v ch ñ n
0,1ml, th tích c a m t gi t kho ng 0,02 - 0,03ml. Microburet có th tích t 1 - 5 ml,
ñư c chia v ch ñ n 0,02 ho c 0,01ml. Th tích c a m t gi t ph thu c vào ti t di n ñ u
mao qu n c a buret, ti t di n càng nh th tích gi t càng nh .
Buret ñư c dùng trong chu n ñ ho c ñư c dùng ñ l y chính xác m t th tích
dung d ch.
Khi ñ c k t qu trên buret ph i ñ t m m t ngang v i m t thoáng c a dung d ch,
tránh nhìn t trên xu ng dư i ho c t dư i lên. Thông thư ng, v i dung d ch không có
màu, ñ c v ch xác ñ nh th tích là v ch trùng v i ñáy m t thoáng c a dung d ch trong
buret; v i dung d ch màu, nên ñ c v ch xác ñ nh th tích là v ch trùng v i biên trên c a
m t thoáng dung d ch trong buret. Sau khi k t thúc chu n ñ , ch kho ng 30 giây m i
ñ c k t qu ñ tránh sai s do ph n dung d ch bám trên thành buret t o nên.
* Pipet
Pipet là d ng c l y th tích chính xác dung d ch. Pipet thông thư ng có 2 lo i:
- Lo i hình ng có chia v ch (hình H.3a.1), lo i này cho phép l y m t th tích
dung d ch tuỳ í.

- Lo i hình b u (hình H.3b.1), lo i này ch cho l y chính xác th tích dung d ch
theo như dung tích ñã ghi trên pipet khi l y tr n c b u.
Trong phân tích th tích thư ng dùng pipet b u ñ l y tr n m t th tích dung d ch
ch không dùng pipet th ng vì pipet b u có ti t di n ph n v ch ñ c nh hơn nên sai s
ñ c nh hơn.
Pipet còn ñư c thành 3 lo i A, B, C theo ñ chính xác c a v ch chia ñ , trong ñó
kí hi u A có ñ chính xác cao nh t, kí hi u C có ñ chính xác th p nh t. Trong Hoá phân
tích, ch dùng pipet có kí hi u A.
Khi s d ng pipet c n lưu í:
- Vì sai s khi l y tr n th tích c a các lo i pipet là như nhau nên l y pipet tương
ng ñ hút lư ng dung d ch c n thi t. Ví d : c n l y 3 - 5ml dung d ch dùng pipet 5ml,
l y 6 - 10ml dung d ch dùng pipet 10ml. Tránh hút nhi u l n, ñ sai s l y dung d ch là
nh nh t.
- Bao gi cũng l y dung d ch t v ch xu t phát.
* ng ñong và c c chia ñ
Sai s c a các d ng c này là r t l n vư t quá sai s phân tích cho phép nên
không dùng chúng ñ l y th tích chính xác dung d ch, ch dùng ñ l y th tích g n ñúng.
7.2. Thi t b ño
a. Cân
Trong Hoá phân tích, s d ng các lo i cân có ñ chính xác khác nhau, ví d : cân kĩ thu t
v i sai s cân ± 0,01g, ± 0,001g, cân phân tích v i sai s cân ± 0,0001g (dùng cho phân
tích thông thư ng), ± 0,00001g (dùng cho phân tích bán vi lư ng), ± 0,000001g (dùng
cho phân tích vi lư ng) và v i các gi i h n kh i lư ng ñư c cân khác nhau. Tuỳ theo
m c ñích mà s d ng cân thích h p. Nguyên t c chung là:
- ð c kĩ hư ng d n s d ng cân và gi i h n t i ña c a kh i lư ng ñư c cân, ñ
ñ m b o sai s cân và an toàn c a cân.
- Khi cân c n xác ñ nh lư ng t i thi u c n cân ñ ñ m b o sai s cân không l n
hơn sai s phân tích cho phép.
Ví d : v i sai s phân tích ± 0,1%, c n ph i cân bao nhiêu mg m u trên cân phân
tích ± 0,0001g, ñ sai s cân không vư t quá sai s cho phép?
Gi i: Khi cân ph i cân hai l n: cân bì và cân bì c ng v i kh i lư ng ph i cân a,
nên m c hai l n sai s cân. Theo nguyên t c tính sai s (m c 2 chương V), sai s tương
ñ i e% = [(2. sai s cân)/a ].100, suy ra: a = 2.0,1. 100: 0,1 = 200mg. V y ph i cân ít
nh t 200mg m u.

Hình H.1.1 Hình H.2.1 Hình H.3a.1 Hình H.3b.1 Hình H.4.1
Bình ñ nh m c Buret Pipet th ng Pipet b u ng ñong
- Khi c n cân chính xác nh ng hoá ch t như là ch t g c ñ pha dung d ch tiêu
chu n ho c hoá ch t là d ng cân trong phân tích kh i lư ng, dùng cân phân tích. Ví d :
khi cân H2C2O4.2H2O tinh khi t phân tích… là ch t g c ñ pha dung d ch tiêu chu n g c,
BaSO4 là d ng cân trong phân tích xác ñ nh ion SO4
2-
…
- Khi không c n cân chính xác, như khi cân nh ng hoá ch t d bay hơi, d hút m,
d phân hu , dùng cân kĩ thu t. Ví d : khi cân NaOH…
b. Các máy ño
Như máy ño so màu, máy ño pH…, c n thao tác ñúng theo tài li u hư ng d n s
d ng máy.
7.3. Hoá ch t tinh khi t, nư c c t
a. Hoá ch t tinh khi t
Trong công nghi p hoá ch t, tuỳ theo m c ñích s d ng, hoá ch t s n xu t ra có các
m c ñ tinh khi t khác nhau. Có 4 m c ñ tinh khi t: tinh khi t hoá h c (TKHH) (ñ tinh
khi t ≥ 99,9%, tinh khi t phân tích (TKPT) (ñ tinh khi t = 99,9%), tinh khi t (TK) (ñ
tinh khi t = 95%) và kĩ thu t (KT) (ñ tinh khi t 80 – 85%). Trong phân tích thư ng
lư ng dùng hoá ch t có ñ tinh khi t TKPT, trong phân tích vi lư ng và siêu vi lư ng
dùng hoá ch t có ñ tinh khi t TKHH.
Nhi u khi ngư i phân tích ph i t tinh ch l y hoá ch t b ng cách k t tinh l i hoá
ch t ho c chưng c t l i hoá ch t t hoá ch t tinh khi t. M t nguyên t c c n lưu í là: n u
c n ñ tinh khi t TKPT ph i ñi t hoá ch t tinh khi t, dùng nư c c t và các hoá ch t ph
có ñ tinh khi t TKPT, n u c n ñ tinh khi t TKHH ph i ñi t hoá ch t có ñ tinh khi t
TKPT, nư c c t ph i là nư c c t hai l n, các hoá ch t ph ph i có ñ tinh khi t TKHH,
các d ng c ph i làm t thu tinh th ch anh ho c các kim lo i trơ như Pt, Au.
b. Nư c tinh khi t và c t nư c
* Nư c tinh khi t:

G m hai lo i nư c s ch khoáng và nư c c t. Nư c s ch khoáng ñư c tinh ch t
nư c s ch dân d ng b ng phương pháp trao ñ i ion. Nư c c t là nư c tinh khi t ñư c
tinh ch b ng vi c c t nư c s ch dân d ng.
Nư c tinh khi t cũng có các m c ñ tinh khi t tương t như hoá ch t. Trong Hoá
phân tích ch dùng nư c có ñ tinh khi t TKPT ho c TKHH. Khi phân tích thư ng lư ng,
dùng nư c có ñ tinh khi t TKPT. Nư c này có th ñ t ñư c b ng cách c t 1 l n nư c
thư ng (nư c dân d ng) ho c dùng phương pháp trao ñ i ion ñ làm s ch nư c thư ng.
Khi phân tích vi lư ng, dùng nư c có ñ tinh khi t TKHH. Nư c này có th ñ t ñư c
b ng cách c t l i nư c c t 1 l n ho c nư c s ch khoáng, vì th nư c thu ñư c còn g i là
nư c c t 2 l n, nư c này có ñ tinh khi t TKHH.
* C t nư c:
- Nư c c t 1 l n:
Dùng b c t làm t thu tinh thư ng, trư c khi c t cho thêm 0,025g KMnO4 và 2
ml H2SO4 ñ c 95% cho 1 lít nư c. Khi c t b 20 ml nư c ban ñ u cho 1 lít nư c ñem c t.
- Nư c c t 2 l n:
Dùng b c t làm b ng thu tinh th ch anh, ho c b c t làm t b c, platin. Nư c
ñ c t là nư c c t 1 l n ho c nư c ñã qua trao ñ i ion. (Lưu í, nư c c t hai l n không
ph i là nư c thu ñư c khi c t hai l n trên b c t b ng thu tinh thư ng, vì trong thu
tinh thư ng có nhi u các h p ch t hoá h c khác nhau tan ñư c trong nư c nóng).
8. M T S LO I N NG ð DUNG D CH THƯ NG DÙNG TRONG HOÁ PHÂN
TÍCH
Trong Hoá phân tích thư ng dùng các n ng ñ mol/lít, n ng ñ ñương lư ng
gam, n ng ñ ph n trăm, n ng ñ ph n tri u, n ng ñ ph n t và các dung d ch v i các ñ
chu n khác nhau.
* N ng ñ mol/lít:
Là s mol ch t tan có trong m t lít dung d ch. N ng ñ này còn ñư c g i là n ng
ñ phân t gam và ñư c kí hi u là M. N ng ñ mol/lít ñư c tính theo bi u th c I-1:
M = w/(M.V) (I-1)
Trong ñó: w- kh i lư ng ch t tan (g), M- kh i lư ng mol phân t (phân t gam) ch t tan
(g/mol), V- th tích dung d ch (l).
N ng ñ mol/lít ñư c dùng ñ bi u di n k t qu phân tích. Ngoài ra, nó còn ñư c
s d ng trong tính toán các h ng s cân b ng ho c các ñ i lư ng có liên quan ñ n h ng
s cân b ng ph n ng. N ng ñ mol/lít cũng ñư c dùng ñ th hi n n ng ñ c a các dung
d ch làm môi trư ng trong các ph n ng hoá h c.
* N ng ñ ñương lư ng gam:
Là s ñương lư ng gam ch t tan có trong m t lít dung d ch và ñư c kí hi u là N.
N ng ñ ñương lư ng gam ñư c tính theo bi u th c I- 2:
N = w/(ð.V) (I- 2)
Trong ñó: w- kh i lư ng ch t tan (g), ð- ñương lư ng gam ch t tan (g/mol ), V- th tích
dung d ch (l).
N ng ñ ñương lư ng gam ñư c dùng ñ bi u di n k t qu phân tích trong phân
tích th tích.

Trong m t ph n ng hoá h c c th , m i quan h gi a hai n ng ñ mol/lít và
n ng ñ ñương lư ng gam ñư c th hi n b ng bi u th c I- 3:
N = n.M (I- 3)
ñây, n là tr s (ch s ) ñương lư ng, nó cho bi t m t phân t ch t tham gia ph n ng
tương ñương v i bao nhiêu ñương lư ng ch t ñó. Ví d : v i ph n ng:
H2SO4 + 2NaOH = Na2SO4 + 2H2O ,
n c a H2SO4 b ng 2, còn c a NaOH b ng 1.
* N ng ñ ph n trăm:
Là s ph n kh i lư ng ch t tan có trong 100 ph n kh i lư ng dung d ch. N ng ñ
này ñư c kí hi u là % và ñư c tính theo bi u th c I- 4:
% = [wch t tan/( wch t tan + wdung môi)].100 (I-
4)
Trong ñó: wch t tan - kh i lư ng ch t tan (g), wdung môi - kh i lư ng c a dung môi (g).
N ng ñ ph n trăm ñư c dùng ñ bi u di n k t qu phân tích. Ngoài ra, nó còn
ñư c dùng ñ th hi n n ng ñ c a các dung d ch làm môi trư ng trong các ph n ng hoá
h c.
* N ng ñ ph n tri u (ppm – part per million) và n ng ñ ph n t (ppb – part
per bimillion):
Tương t như n ng ñ ph n trăm, n ng ñ ph n tri u là s ph n kh i lư ng ch t
tan có trong m t tri u ph n kh i lư ng dung d ch và n ng ñ ph n t là s ph n kh i
lư ng ch t tan trong m t t ph n kh i lư ng dung d ch. Các n ng ñ này ñư c tính như
sau:
ppm = [wch t tan/(wch t tan + wdung môi)].106
ppb = [wch t tan/(wch t tan + wdung môi)].109
Song, do ph n ch t tan quá bé so v i ph n dung môi, nên có th tính g n ñúng:
ppm = [wch t tan/wdung môi].106
(I-
5)
ppb = [wch t tan/wdung môi].109
(I-
6)
N ng ñ ppm và ppb thư ng ñư c dùng ñ bi u di n n ng ñ c a các dung d ch chu n
cũng như k t qu phân tích ñ i v i các lư ng ch a r t nh m c vi lư ng ho c siêu vi
lư ng.
* ð chu n:
Có nhi u lo i ñ chu n khác nhau như mg/ml, µg/ml…
ðó là các n ng ñ ñư c bi u di n b ng s mg ho c s µg ch t tan có trong m t
ml dung d ch.
Các lo i n ng ñ này ñư c dùng ñ bi u di n n ng ñ c a các dung d ch chu n
cũng như k t qu phân tích.
Câu h i ôn t p
1. Nhi m v c a Hoá phân tích? Hoá phân tích ñ nh tính và ñ nh lư ng là gì? Quan h
c a hai lĩnh v c này.

2. M u ñ i di n là gì? Nguyên t c l y m u ñ i di n?
3. N i dung và í nghĩa c a vi c l p h sơ m u?
4. Nguyên t c c a vi c khoáng hoá m u?
5. Các phương pháp khoáng hoá m u?
7. Phương pháp hidrosunphua và phương pháp axit bazơ trong phân tích ñ nh tính các
cation là gì?
8. Cách phân tích ñ nh tính các anion theo nhóm?
9. Phân tích ñ nh tính riêng là gì? So sánh phương pháp này v i các phương pháp phân
tích theo h th ng?
10. Phân tích ñ nh tính riêng c a m t s cation? anion?
11. Phân lo i hoá ch t, nư c theo ñ tinh khi t?
12. Cách s d ng các d ng c , thi t b thư ng g p trong Hoá phân tích!
13. Các lo i n ng ñ thư ng dùng trong Hoá phân tích và cách pha chúng?
Bài t p
1. L y chính xác 100ml dung d ch 0,2M H2SO4 cho vào bình ñ nh m c 250ml và ñi n
nư c c t t i v ch. Hãy tính n ng ñ ñương lư ng gam c a dung d ch m i nh n ñư c và
s gam H2SO4 có trong 100ml dung d ch này! (ðáp s : 0,16N; 0,7846g).
2. Dung d ch NH3 ñ m ñ c có n ng ñ 26% (d = 0,904). Dung d ch này có n ng ñ
mol/lít là bao nhiêu? N u l y 100 ml dung d ch này ñ pha thành dung d ch NH3 1N thì
th tích dung d ch sau khi pha loãng là bao nhiêu ml? (ðáp s :13,8M; 1380ml).
3. Tr n 500ml HCl 0,1N v i 250ml HCl 0,2N. Dung d ch thu ñư c có n ng ñ ñương
lư ng gam là bao nhiêu? (ðáp s : 0,133N).
4. Tr n 500ml HCl có pH = 1 v i 250ml HCl có pH = 2. Dung d ch thu ñư c có n ng ñ
mol/lít là bao nhiêu? (ðáp s : 0,07M).
5. C n cân bao nhiêu mg CuSO4.5H2O ñ pha 100 ml dung d ch 1000ppm Cu? (ðáp s :
390,6 mg).
6. Hòa tan 100mg CaCO3 b ng axit HCl thành 100ml dung d ch. N ng ñ ppm c a ion
Ca2+
là bao nhiêu? (ðáp s : 400ppm).
7. C n l y bao nhiêu ml dung d ch Cd2+
5ppm ñ pha thành 100ml dung d ch Cd2+
500ppb? (ðáp s : 10ml).

Chương II
PHÂN TÍCH KH I LƯ NG
1. CÁC KHÁI NI M CƠ B N TRONG PHÂN TÍCH KH I LƯ NG
ðây là phương pháp có l ch s lâu ñ i nh t trong các phương pháp phân tích ñ nh
lư ng. Phương pháp này d a trên kh i lư ng cân chính xác c a s n ph m s ch, có công
th c hoá h c xác ñ nh ch a nguyên t , ion, ho c thành ph n … c n phân tích ñã ñư c
tách ra sau khi chuy n hoá chúng b ng các ph n ng thích h p, ñ t ñó tính ra lư ng
ch t c n phân tích có trong m u.
Ví d : khi phân tích ion Fe3+
trong dung d ch, làm k t t a nó dư i d ng Fe(OH)3
b ng dung d ch NH4OH. L c l y k t t a và r a s ch. Nung k t t a nhi t ñ 1000o
C ñ n
kh i lư ng không ñ i, nh m chuy n k t t a thành Fe2O3. ð ngu i m u nung ñ n nhi t
ñ phòng, r i cân kh i lư ng c a nó b ng cân phân tích. T kh i lư ng cân tính ra kh i
lư ng ion Fe3+
.
D a trên cách ti n hành khác nhau, có th chia các phương pháp phân tích kh i
lư ng thành 4 nhóm phương pháp chính sau:
+ Phương pháp tách
+ Phương pháp chưng c t ho c ñ t cháy
+ Phương pháp nhi t phân
+ Phương pháp k t t a
1.1. Phương pháp tách
Trong phương pháp này, thành ph n c n xác ñ nh ñư c tách ra tr ng thái t do,
r a s ch, làm khô và cân b ng cân phân tích.
Ví d : ñ xác ñ nh Au trong các h p kim Au – Cu, hoà tan m t lư ng h p kim
trong nư c cư ng thu (HNO3 ñ c + HCl ñ c). Dung d ch thu ñư c cho tác d ng v i
hidropeoxit, ion Au3+
s b kh ñ n tr ng thái Au t do và tách ra kh i dung d ch, còn ion
Cu2+
không ph n ng:
2Au3+
+ 3H2O2 = = 2Au ↓ + 6H+
+ 3O2
Sau khi r a s ch, làm khô, lư ng Au ñư c cân b ng cân phân tích và t lư ng cân suy ra
hàm lư ng Au có trong h p kim.
Phương pháp tách thư ng ñư c dùng trong các ngành s n xu t công nghi p, trong
phân tích ñ i tư ng nông nghi p nó ít ñư c dùng.
1.2. Phương pháp chưng c t ho c ñ t cháy
Trong phương pháp này, thành ph n c n xác ñ nh ñư c tách ra th khí b ng
nh ng ph n ng hoá h c thích h p (ph n ng phân hu , ph n ng ñ t cháy…), sau ñó
các ch t khí thoát ra ñư c c t và ñư c h p ph vào bình h p ph . T s tăng kh i lư ng
c a bình h p ph suy ra hàm lư ng ch t c n phân tích.
Ví d 1: Xác ñ nh CO2 trong ñá vôi. D a vào ph n ng phân hu CaCO3 b ng
axit:
CaCO3 + 2H+
= Ca2+
+ H2O + CO2 ↑
Khí CO2 thoát ra ñư c d n vào bình h p ph ch a h n h p NaOH + Ca(OH)2. ñây, x y
ra ph n ng:
2NaOH + CO2 = Na2CO3 + H2O

Na2CO3 + Ca(OH)2 = 2NaOH + CaCO3 ↓
do ñó, kh i lư ng bình h p ph tăng lên và t s tăng kh i lư ng này suy ra lư ng CO2
cũng như CaCO3 trong m u.
Ví d 2: Xác ñ nh hàm lư ng C và H trong ch t h u cơ. D a vào ph n ng cháy
c a ch t h u cơ trong oxi v i s có m t c a ch t xúc tác AgMnO4 ho c h n h p oxit
coban (II) và (III)… nhi t ñ 5500
C ñ chuy n C thành CO2 và H thành H2O. D n các
khí CO2 và H2O l n lư t qua bình h p ph ch a ch t h p ph H2O như P2O5 , Mg(ClO4)2
khan… r i qua bình h p ph ch a ch t h p ph CO2 như KOH, ho c h n h p NaOH v i
Ca(OH)2 phân tán trên s i amiăng (azbest) và t s tăng kh i lư ng các bình h p ph suy
ra hàm lư ng C và H trong m u.
Phương pháp ñ t cháy thư ng ñư c dùng trong phân tích các ch t h u cơ.
Trong phân tích các h p ch t h u cơ, ngoài phân tích C và H, ñôi khi còn ph i
phân tích N. Nitơ trong các h p ch t h u cơ khi b ñ t cháy cho các s n ph m nitơ phân
t và các oxit c a nó, các oxit này ñư c kh thành nitơ phân t b ng b t ñ ng nhi t ñ
5500
C. ðo th tích khí nitơ và t ñó tính toán hàm lư ng ch a nitơ trong m u.
Ngày nay, ñã s n xu t ra máy phân tích t ñ ng C, H, N trong các h p ch t h u
cơ. Th i gian phân tích cho m t m u m t kho ng 15 phút. Ch t h u cơ ñư c ñ t b ng oxi
s ch trong b u khí quy n heli v i s có m t c a ch t xúc tác.
1.3. Phương pháp nhi t phân
Trong phương pháp này, hàm lư ng ch t c n xác ñ nh ñư c suy ra t s gi m
kh i lư ng cân c a m u phân tích sau khi s y ho c nung m u.
Phương pháp nhi t phân thư ng ñư c dùng ñ xác ñ nh ñ m, thành ph n nư c
k t tinh hay các h p ch t d b phân hu khi nung nhi t ñ cao.
Ví d 1: Xác ñ nh nư c k t tinh c a mu i bari clorua. Cân trư c m t m u mu i,
r i mang s y nhi t ñ 1050
C ñ n kh i lư ng không ñ i, ñ ngu i và cân ph n s n ph m
thu ñư c:
to
BaCl2.xH2O = BaCl2 + xH2O ↑
Trư c khi nung Sau khi nung
D a vào s chênh l ch v lư ng cân trư c và sau khi nung suy ra hàm lư ng nư c
k t tinh trong m u.
Ví d 2: Xác ñ nh hàm lư ng NaHCO3 trong h n h p v i Na2CO3 b ng cách nung
m u. Khi nung, NaHCO3 b phân hu :
to
2NaHCO3 = Na2CO3 + H2O ↑ + CO2↑
Như v y, b ng s chênh l ch kh i lư ng cân trư c và sau khi nung s tính ñư c lư ng
NaHCO3 trong m u.
1.4. Phương pháp k t t a (Phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a)
Trong phương pháp này, thành ph n c n xác ñ nh ñư c k t t a dư i d ng h p
ch t khó tan. K t t a ñư c l c, r a s ch, s y ho c nung ñ chuy n sang d ng có công
th c hoá h c xác ñ nh và ñem cân. D a vào lư ng cân tính ra hàm lư ng thành ph n c n
xác ñ nh.
Ví d : xác ñ nh ion Al3+
trong m u. K t t a ion Al3+
dư i d ng Al(OH)3 b ng
NH4OH:
Al3+
+ 3NH4OH = Al(OH)3 ↓ + 3NH4
+

Sau khi l c, r a s ch, k t t a ñư c nung nhi t ñ 1000o
C ñ chuy n sang d ng Al2O3:
1000o
C
2Al(OH)3 = Al2O3 + 3H2O ↑
có thành ph n hoá h c xác ñ nh và cân. T lư ng cân Al2O3 tính ra hàm lư ng ion Al3+
trong m u.
Trong 4 phương pháp k trên, phương pháp k t t a thư ng ñư c dùng nhi u ñ
ñ nh lư ng các ch t nh t là các h p ch t vô cơ, vì quá trình chuy n thành ph n c n xác
ñ nh vào m t h p ch t khó tan d dàng hơn nhi u so v i quá trình tách nó dư i d ng t
do, thêm n a, cũng vì các ph n ng t o k t t a có th s d ng trong phân tích có nhi u
hơn nhi u so v i các lo i ph n ng khác. Ngoài ra, phương pháp k t t a còn là m t trong
nh ng phương pháp tách ch t c n phân tích hay ch t gây nhi u r t hi u qu .
Phương pháp k t t a thư ng ñư c s d ng trong phân tích nông nghi p, do v y,
dư i ñây s t p trung trình bày v phương pháp này.
2. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH KH I LƯ NG K T T A
Ti n trình c a phương pháp k t t a bao g m l n lư t các công ño n sau:
Cân m u → Dung d ch → K t t a → L c, r a → S y ho c nung → Cân → Tính toán.
T t c các công ño n ñ u có nh hư ng tr c ti p ñ n ñ chính xác c a k t qu
phân tích. Song, công ño n làm k t t a có nh hư ng l n nh t ñ n k t qu cũng như ñ n
t c ñ phân tích, vì ñ chính xác c a phép phân tích ph thu c r t nhi u vào vi c ch n
ch t k t t a, vào lư ng k t t a, vào ñi u ki n th c hi n k t t a… S d ng phương pháp
k t t a phù h p s tránh ñư c ho c làm gi m các nh hư ng x u như: s tan c a k t t a,
s b n k t t a…, cũng như giúp cho quá trình l c r a d dàng và vi c chuy n d ng k t
t a sang d ng cân ñư c thu n l i.
2.1. Yêu c u c a d ng k t t a
D ng k t t a là h p ch t ít tan thu ñư c khi cho thu c th thích h p tác d ng v i
thành ph n c n xác ñ nh trong dung d ch.
Ví d : ñ ñ nh lư ng ion SO4
2-
, có th dùng thu c th Ba(NO3)2,và ph n ng x y
ra như sau:
Ba2+
+ SO4
2-
= BaSO4 ↓
S n ph m k t t a BaSO4 thu ñư c, ñư c g i là d ng k t t a.
Trong hoá h c, m t nguyên t ho c ion… có th ñư c chuy n vào nhi u d ng k t
t a khác nhau. Ví d : ion SO4
2-
ñư c chuy n vào các d ng k t t a BaSO4, PbSO4, ho c
SrSO4…; ion Fe3+
có th chuy n sang các d ng k t t a Fe(OH)3, FePO4, Fe(cuferon)3,
FeS… Nhưng, ch có d ng k t t a ñáp ng các yêu c u dư i ñây m i ñư c dùng trong
phân tích k t t a:
a. D ng k t t a ph i ít tan
Khi ph n ng t o k t t a MaXb t các ion Mm+
và Xn-
ñã hoàn thành, k t t a và
các ion t o ra nó n m trong tr ng thái cân b ng theo II- a:
MaXb ↓ aMm+
+ bXn-
(II- a)
Do có tr ng thái cân b ng mà trong dung d ch v n t n t i m t lư ng ch t c n theo dõi
d ng hoà tan gây ra m t k t t a, hi n tư ng này ñư c g i là s không hoàn toàn c a ph n
ng. Lư ng k t t a b m t do ch t c n phân tích không ñi vào k t t a ñư c tính theo bi u
th c II- 1:
w = M.C.V (II- 1)

Trong ñó: w - kh i lư ng k t t a b m t (g), M - kh i lư ng c a m t mol phân t ch t k t
t a (phân t gam) (g/mol), C – n ng ñ mol/lít c a ion c n phân tích còn l i trong dung
d ch (mol/l), V - th tích dung d ch khi ng ng làm k t t a (l).
ðây chính là ngu n gây sai s phân tích.
N ng ñ c a ion c n phân tích (ví d ion Mm+
) còn l i trong dung d ch, sau khi
ph n ng t o k t t a MaXb ñã x y ra ñư c tính như sau:
N u trong 1 lít dung d ch có s mol phân t k t t a MaXb tan ra theo II- a (s còn
ñư c g i là ñ tan c a k t t a), thì s có as mol ion Mm+
và bs mol ion Xn-
hình thành:
MaXb ↓ aMm+
+ bXn-
s as bs
Như v y, CMm+ = as.
T ñó cho th y, s không hoàn toàn c a ph n ng t o k t t a ph thu c vào s
tan c a k t t a t c ph thu c vào ñ tan c a k t t a.
Có r t nhi u y u t nh hư ng ñ n ñ tan c a k t t a, ñây, ch trình bày m t s
y u t chính, ñ t ñó tìm cách làm k t t a thích h p.
* nh hư ng c a tích s tan ñ n ñ tan c a k t t a
T cân b ng II- a, tích s tan c a k t t a MaXb là:
TMaXb = [ Mm+
]a
[ Xn-
]b
(II-
2)
và như trên ñã trình bày, s có [ M m+
]a
= as và [ Xn-
]b
= bs. Do ñó, TMaXb ñư c vi t là:
TMaXb = (as)a
. (bs)b
= aa
.bb
sa+b
(II-
3)
Trong ñi u ki n v a xét, tr s c a s cũng có th coi là trùng v i ñ tan c a k t t a MaXb,
do ñó ñ tan s s là:
s = (TMaXb /aa
.bb
)1/(a+b)
(II-
4)
Như v y, ñ tan t l thu n v i tích s tan c a k t t a, do ñó, mu n ph n ng
phân tích là càng hoàn toàn thì ph i ch n lo i ph n ng cho k t t a có tích s tan càng
bé càng t t. Trong trư ng h p phân tích w gam ion Mm+
có kh i lư ng m t mol ion kí
hi u là MMm+, v i sai s % (e %) cho trư c và th tích khi d ng k t t a là V lít, thì TMaXb
ph i ñ t giá tr :
TMaXb ≤ (10-2
.e.w/V.MMm+)a+b
.aa
.bb
(II-
5)
Thông thư ng, trong phân tích kh i lư ng k t t a, kh i lư ng ch t phân tích
kho ng 0,1g, th tích dung d ch là 0,1lít, kh i lư ng m t mol ion ch t c n phân tích là
kho ng 100g, sai s phân tích là 0,1%, thì v i m = n = 1, tích s tan c a k t t a MX c n
ñ t là: TMX ≤ 10-10
, hay s ≤ 10-5
M, khi lư ng thu c th là v a ñ .
* nh hư ng c a ion chung ñ n ñ tan c a k t t a
Ion chung là ion có trong thành ph n k t t a, như v y, vi c b sung ion chung vào
dung d ch bão hoà c a k t t a s làm cho ph n ng II- a chuy n d ch v phía t o k t t a
và làm gi m ñ tan c a k t t a (nguyên lí Le Chatelire)
Ví d : tính ñ tan c a PbSO4 trong nư c và trong dung d ch Na2SO4 10-2
M, cho
TPbSO4 = 1,6 . 10-8
- Trong nư c:
K t t a PbSO4 phân li:
PbSO4 ↓ Pb2+
+ SO4
2-

V y, ñ tan c a nó theo bi u th c II- 3 là:
T PbSO4 = s.s = s2
→ s = (1,6.10-8
)1/2
≐ 1,3.10-4
M.
- Trong dung d ch Na2SO4 10-2
M:
Có:
[ Pb2+
] = s, [ SO4
2-
] = s + 10-2
, nên TPbSO4 = s(s + 10-2
). Gi thi t s ≪10-2
thì TPbSO4 = 10-
2
.s, suy ra: s = 1,6.10-6
M ≪ 10-2
M.
Như v y, ñ tan c a PbSO4 trong dung d ch Na2SO4 10-2
M nh hơn ñ tan c a
PbSO4 trong nư c kho ng 100 l n.
Qua ví d trên cho th y: mu n cho k t t a x y ra hoàn toàn và nh t là ñ i v i các
k t t a có tích s tan l n thì c n dùng dư thu c th , tuy nhiên, s dư c n v a ñ , n u
không s d n ñ n:
- T n kém,
- Tăng s h p ph thu c th c a k t t a gây khó khăn cho vi c r a k t t a,
- T o ph c ch t tan trong ñi u ki n thu c th dư, gây s tan k t t a, làm m t m u.
Ví d : khi làm k t t a ion Al3+
dư i d ng Al(OH)3 (TAl(OH)3 = 1.10-32
), như v y, theo bi u
th c II- 5 k t t a s hoàn toàn v i n ng ñ c a [OH-
] = 10-9
M, t c pH = 5. N u làm k t
t a pH≥ 6 s làm cho m t ph n k t t a Al(OH)3 tan ra dư i d ng ph c ch t tan
[Al(OH)4] -
, gây ra sai s phân tích.
* nh hư ng c a ph n ng ph
Thư ng hay g p ñó là các ph n ng thu phân và ph n ng t o ph c ch t.
+ nh hư ng c a ph n ng thu phân:
Trong môi trư ng nư c các cation Mm+
cũng như các anion Xn-
có th b thu
phân mà s thu phân l i ph thu c vào pH môi trư ng. Khi pH tăng lên các cation b
thu phân m nh hơn và ngư c l i khi pH gi m ñi thì các anion b thu phân m nh hơn.
S thu phân s làm cho n ng ñ t do c a các ion t o k t t a gi m ñi d n ñ n k t t a s
tan ra, hay ñ tan c a k t t a tăng. Ví d : Khi làm k t t a ion Ca2+
dư i d ng k t t a
CaC2O4:
Ca2+
+ C2O4
2-
= CaC2O4 ↓
n u ti n hành ph n ng t i pH ≤ 5, s d n ñ n các ph n ng:
C2O4
2-
+ H+
= HC2O4
-
HC2O4
-
+ H+
= H2C2O4
làm gi m n ng ñ ion C2O4
2-
, d n ñ n k t t a CaC2O4 s tan ra.
+ nh hư ng c a ph n ng t o ph c:
Trong s có m t c a ch t t o ph c, cation Mm+
còn có th t o ph c ch t tan v i
các ph i t Ln-
:
Mm+
+ xLn-
= [MLx]m-xn
làm cho n ng ñ t do c a các ion t o k t t a gi m ñi d n ñ n k t t a s tan ra, hay ñ
tan c a k t t a tăng lên. Ví d : khi làm k t t a ion Fe3+
dư i d ng k t t a Fe(OH)3 t i pH
= 4 – 5, trong môi trư ng có ñ ion CN-
, k t t a s không hình thành, vì ion Fe3+
t o ph c
ch t tan [Fe(CN)6]3-
làm cho n ng ñ t do c a ion Fe3+
quá bé không ñ ñ k t t a
Fe(OH)3.
Các phương trình ph n ng trên cho th y s thu phân, s t o ph c ch t ñ u d n
ñ n s gi m n ng ñ các ion t o k t t a ([Mm+
], [Xn-
]), do ñó làm tăng s hoà tan c a k t
t a theo phương trình II- a (nguyên lí Le Chatelier).

* nh hư ng c a các y u t khác ñ n ñ tan k t t a
Các y u t khác có nh hư ng ñ n ñ tan c a k t t a ñó là: nhi t ñ , kích thư c
h t k t t a, s già hóa c a k t t a, tính ch t c a dung môi…
+ nh hư ng c a nhi t ñ ñ n ñ tan k t t a:
ð i b ph n các k t t a có ñ tan tăng khi tăng nhi t ñ c a môi tru ng t o k t
t a.
+ nh hư ng c a kích thư c h t ñ n ñ tan k t t a:
Năng lư ng b m t c a h t to nh hơn năng lư ng b m t c a h t nh , do ñó khi
tăng kích thư c h t thì ñ tan c a k t t a gi m.
+ nh hư ng c a s già k t t a ñ n ñ tan c a nó:
Khi ñ lâu k t t a trong môi tru ng k t t a (làm già k t t a, làm chín k t t a, làm
mu i k t t a) s d n ñ n các hi n tư ng:
- Các h t nh s tan ra và các h t l n s l n lên, d n ñ n ñ tan k t t a gi m.
- Các h t k t t a ch a nư c k t tinh có th s m t nư c và d n ñ n ñ tan gi m.
Ví d : k t t a CaC2O4.2H2O chuy n thành CaC2O4.H2O.
- S polime hoá các h t k t t a, nh t là ñ i v i các k t t a sunphua, hidroxit d n
ñ n ñ tan c a k t t a gi m. Ví d : các k t t a CuS, ZnS d t o thành m ch: -M-S-M-
gây ra s chuy n d ng tinh th và ñ tan gi m.
+ nh hư ng c a dung môi ñ n ñ tan k t t a:
ð i b ph n các k t t a trong môi trư ng nư c (dung môi có tính phân c c l n
nh t) ñ u có ñ tan l n hơn trong dung môi h u cơ. Do ñó, khi ti n hành k t t a trong
dung môi h u cơ thích h p s làm cho k t t a hoàn toàn hơn so v i khi làm k t t a trong
môi trư ng nư c. Ví d : k t t a AgCl, trong H2O, có ñ tan 0,00191g/lít, song, trong môi
trư ng etanol, có ñ tan 0,000015g/lít, ho c k t t a CaSO4 (TCaSO4 = 9,1.10-6
) tan nhi u
trong nư c, song, trong môi trư ng có b sung etanol ho c axeton thì ñ tan gi m ñi
nhi u l n.
Nghiên c u v ñ tan c a k t t a cho th y có y u t làm gi m ñ tan nhưng l i có
y u t làm tăng ñ tan. Do ñó, khi s d ng lo i k t t a nào trong phân tích c n xác ñ nh
ñi u ki n làm k t t a thích h p, ñ quá trình phân tích ñơn gi n mà v n ñ m b o ñ chính
xác cũng như t o ñi u ki n thu n l i cho các công ño n phân tích ti p theo.
b. K t t a ph i ch n l c
Thông thư ng, ñi cùng v i ion c n xác ñ nh còn có các ion khác có th tham gia
ph n ng v i thu c th d n ñ n sai s phân tích, do ñó ch n ph n ng sao cho ch ion
c n phân tích tham gia là h t s c quan tr ng ñ ñ m b o k t t a thu ñư c s ch, nói cách
khác là tăng ñ ch n l c c a ph n ng phân tích. S k t t a ch n l c có th ñ t ñư c
b ng nhi u cách như:
* Ch n d ng k t t a thích h p:
Khi không có ion gây nhi u, ch n k t t a có ñ tan nh nh t ñ s k t t a là hoàn
toàn hơn. Trong trư ng h p có m t các ion gây nhi u, ch n k t t a có ñ ch n l c cao,
m c dù có ñ tan l n và làm gi m ñ tan c a k t t a b ng các bi n pháp thích h p như
dùng thu c th dư … Ví d : khi làm k t t a Pb2+
trong s có m t các ion Cu2+
, Zn2+
,
ch n k t t a PbSO4 (TPbSO4 =1,6.10-8
) ch không ch n các k t t a PbCO3 (TPbCO3 =
7,49.10-14
), PbCrO4 (TPbCrO4 = 1,8.10-14
), PbS (TPbS = 2,5.10-27
), b i vì các ion Cu2+
, Zn2+
cũng t o k t t a v i các ion CO3
2-
, CrO4
2-
và S2-
. Trong ñi u ki n này, s không hoàn
toàn c a k t t a PbSO4 ñư c kh c ph c b ng vi c s d ng dư ion SO4
2-
.

* Ch n ñi u ki n k t t a thích h p:
Ch n ñi u ki n sao cho ch có ion phân tích ph n ng, như thay ñ i pH môi
trư ng... Ví d : phân tích ion SO4
2-
trong m u ch a các ion PO4
3-
, CO3
2-
dư i d ng k t
t a BaSO4, c n ti n hành làm k t t a môi trư ng HNO3 hay HCl pH = 4, ñ các ion
PO4
3-
, CO3
2-
không t o các k t t a Ba3(PO4)2, BaCO3 gây nh hư ng ñ n k t qu phân
tích.
* Che ion gây nhi u:
ðây là bi n pháp chuy n ion gây nhi u vào ph c ch t b n và không ph n ng v i
thu c th , như v y, ch có ion c n phân tích tham gia ph n ng v i thu c th . Ví d : khi
phân tích ion Mg2+
trong s có m t c a các ion Fe3+
, Al3+
dư i d ng k t t a
MgNH4PO4.6H2O, cho vào môi trư ng k t t a ion xitrat, như v y các ion Fe3+
, Al3+
s
t o ph c ch t b n v i xitrat và không tham gia ph n ng t o k t t a photphat.
N u các gi i pháp nêu trên không th ti n hành ñư c, thì ph i tách các ion gây
nhi u hay ion phân tích trư c khi làm k t t a.
c. D ng k t t a ph i d l c, d r a s ch
Mu n v y, nên ch n d ng k t t a tinh th , có b m t ti p xúc nh , ít h p ph ch t
b n và không b t kín l gi y l c, ñ d r a s ch và l c nhanh hơn. Các d ng k t t a vô
ñ nh hình và nh t là các lo i k t t a keo, như các k t t a hidroxit, ñ u có b m t ti p xúc
l n, d h p ph nhi u ch t b n, nên khó l c và khó r a s ch. Ví d : khi ch n l a 2 k t t a
có ñ tan tương ñương nhau k t t a vô ñ nh hình Al(OH)3 (TAl(OH)3 = 1.10-32
) và k t t a
tinh th AlPO4 ( TAlPO4 = 5,7.10-19
), n u có th , ưu tiên k t t a AlPO4.
d. D ng k t t a ph i d dàng chuy n hoàn toàn sang d ng cân
ðây là y u t cơ b n làm căn c cho s tính toán thành ph n c n xác ñ nh. Do ñó,
c n ch n d ng k t t a sao cho khi s y ho c nung s ch thu ñư c m t s n ph m duy nh t,
n ñ nh (d ng cân). Ví d : khi phân tích Pb2+
thư ng k t t a nó dư i d ng PbSO4 là d ng
d dàng chuy n sang d ng cân PbSO4 ch không dùng d ng PbS (m c dù có ñ tan nh
hơn), vì khi s y, nung, d ng PbS không n ñ nh d b oxi trong không khí oxi hóa:
to
2PbS + 3O2 = 2PbO + 2SO2
d n ñ n s n ph m thu ñư c sau khi s y, nung là h n h p PbO và PbS không có công th c
hoá h c xác ñ nh, không th làm d ng cân.
2.2. Yêu c u c a d ng cân
D ng cân là d ng k t t a sau khi ñã ñem s y ho c nung ñ n kh i lư ng không
ñ i.
Tuỳ theo b n ch t c a k t t a, d ng k t t a và d ng cân có th có cùng ho c
không cùng công th c hoá h c.
Ví d : k t t a BaSO4 cho d ng k t t a và d ng cân như nhau, ñ u là BaSO4. Vi c
s y ho c nung, trong trư ng h p này, ch làm m t ñi nư c h p ph . Nhưng, ñ i v i d ng
k t t a Fe(OH)3, khi nung s thu ñư c d ng cân là Fe2O3:
10000
C
2Fe(OH)3 = Fe2O3 + 3H2O
ð có th t kh i lư ng d ng cân tính toán ñư c hàm lư ng c a thành ph n c n
phân tích, thì d ng cân c n ph i ñ m b o các yêu c u sau:
a. D ng cân ph i có công th c hoá h c xác ñ nh
ð có th tính ñư c k t qu phân tích b t bu c d ng cân ph i có công th c hoá
h c xác ñ nh, k c ph n nư c k t tinh.

Ví d : các k t t a hidroxit hay các k t t a mu i bazơ không th dùng làm d ng
cân ñư c vì thành ph n c a chúng không n ñ nh và ph thu c vào ñi u ki n k t t a. C n
ph i nung chuy n các k t t a này sang d ng n ñ nh v công th c hoá h c như các d ng
oxit, d ng mu i… Ví d : k t t a Fe(OH)3 chuy n thành Fe2O3 như ñã nêu trên.
b. D ng cân ph i b n v phương di n hoá h c
Như không ñư c h p th hơi nư c hay CO2, không tham gia ph n ng oxi hoá
kh v i oxi trong không khí. Ví d : khi phân tích ion Ca2+
dư i d ng k t t a
CaC2O4.H2O, có th có các d ng cân: CaC2O4.H2O, CaCO3, CaO, song, không nên dùng
d ng CaO vì nó hút m r t m nh, khi cân s m c sai s .
c. Hàm lư ng c a thành ph n c n tìm trong d ng cân càng bé càng t t
Khi cân s m c sai s cân, do ñó ñ h n ch ñư c nh hư ng c a sai s này thì
hàm lư ng c a thành ph n c n tìm trong d ng cân càng bé càng t t. Ví d : khi xác ñ nh
ion Al3+
dư i d ng oxit nhôm Al2O3 (M = 101,96) s g p sai s 2,4 l n l n hơn so v i khi
xác ñ nh dư i d ng AlPO4 (M = 121,95) n u cùng cân sai m t lư ng như nhau.
Nh ng yêu c u nêu trên ñ i v i d ng k t t a và d ng cân cho th y vi c ch n d ng
k t t a, d ng cân là r t quan tr ng trong phương pháp k t t a, vì nó quy t ñ nh ñ chính
xác cũng như t c ñ c a phép phân tích.
2.3. S gây b n k t t a
K t t a thu ñư c ñ trong môi trư ng k t t a s tương tác v i các ion có trong
môi trư ng và t o nên s b n k t t a. Có 2 nhóm nguyên nhân chính gây b n k t t a ñó
là s c ng k t và s k t t a theo.
a. S c ng k t
K t t a ñư c hình thành trong quá trình phân tích thư ng kéo vào c u trúc c a
mình các t p ch t (các ion l ). Khi các t p ch t cùng k t t a ñ ng th i v i k t t a chính
m c dù n ng ñ c a chúng chưa ñ t t i tr ng thái bão hoà, thì hi n tư ng này ñư c g i là
s c ng k t – m t y u t gây nên sai s phân tích.
Các nguyên nhân gây nên s c ng k t là: s h p ph b m t, s k t vón, s t o
tinh th h n h p.
*S c ng k t do h p ph :
X y ra khi k t t a chính d ng keo trong s dư th a thu c th . Các h t keo h p
ph ion ho t ñ ng c a thu c th s d n ñ n s h p ph các ion trái d u. Ví d : k t t a
BaSO4 trong ñi u ki n dư ion SO4
2-
s h p ph các ion dương. Trong trư ng h p này,
th c t cho th y ion gây nhi u nào t o mu i v i thu c th có ñ tan nh hơn, s b h p
ph nhi u hơn; v i k t t a BaSO4 nói trên, thì s h p ph ñ i v i các cation như sau: Na+
< K+
< Ca2+
< Pb2+
.
Nh m kh c ph c s h p ph , nên ti n hành k t t a v i dung d ch loãng thu c th
loãng, k t t a nóng và không nên ñ k t t a quá lâu trong dung d ch.
*S c ng k t do hi n tư ng k t vón:
Gây b n cơ h c k t t a, b i khi ti n hành k t t a m t ph n ch t gây nhi u ñã b
k t t a bao b c. Hi n tư ng này thư ng g p khi k t t a v i dung d ch ñ c, k t t a nhanh
và khu y không t t. ð lo i tr s c ng k t này, c n ti n hành k t t a v i dung d ch
loãng nóng, k t t a ch m và khu y t t ho c làm k t t a ñ ng tính. N u không thành công,
thì ph i s d ng bi n pháp k t t a l i.
*S c ng k t do hi n tư ng t o tinh th h n h p:
X y ra khi bán kính ion c a ion trong k t t a chính và ion gây nhi u không khác
nhau nhi u (ñ sai khác nh hơn 10 – 15%). Lúc này các ion gây nhi u có th thay th

cho ion t o k t t a chính trong m ng tinh th . Ví d : ion MnO4
-
có th thay th ion SO4
2-
,
nên khi k t t a BaSO4 v i s có m t c a ion MnO4
-
s thu ñư c tinh th k t t a có ch a
ion MnO4
-
. S c ng k t này không th lo i b ñư c b ng cách r a ho c k t t a l i mà ch
có th lo i b ñư c b ng cách che, kh các ion gây nhi u ñi. Ch ng h n, ví d trên, có
th lo i nh hư ng c a ion MnO4
-
b ng cách kh nó v ion Mn2+
khi cho axit oxalic vào
dung d ch phân tích trư c khi làm k t t a.
Trong phân tích, s c ng k t không ph i lúc nào cũng gây h i mà ñôi khi l i có
l i. Khi phân tích hàm lư ng nh các ch t, thư ng s d ng s c ng k t ñ “gom” các
ch t c n phân tích. Ví d : khi xác ñ nh ion Pb2+
t dung d ch loãng, n ng ñ c a nó nh
ñ n m c mà k t t a PbS, là k t t a ít tan nh t c a ion Pb2+
, cũng không hình thành. Cho
vào dung d ch phân tích ion Ca2+
và k t t a ion Ca2+
dư i d ng CaCO3, trong ñi u ki n
này ion Pb2+
b c ng k t theo. Sau ñó, hoà tan k t t a cacbonat vào axit axetic và phân
tích ion Pb2+
b ng các phương pháp thông thư ng. M t ví d khác, ñó là s gom lư ng
nh các ion kim lo i hoá tr 2 như Cu2+
, Cd2+
, Mn2+
, Zn2+
trên k t t a Fe(OH)3 ho c
Al(OH)3.. B ng s c ng k t có th làm tăng n ng ñ các ch t c n phân tích lên hàng
ngàn, hàng v n l n.
b. S k t t a theo
Ngoài s c ng k t, trong th c t còn g p hi n tư ng k t t a theo làm cho k t t a
chính b b n. Hi n tư ng này x y ra khi k t t a chính ñã k t t a xong và không ñư c tách
k p th i ra kh i dung d ch, thì sau m t th i gian s hình thành trên k t t a chính k t t a
c a các ch t b n m c dù trong ñi u ki n bình thư ng nó không k t t a. Ví d : MgC2O4 là
ch t tan, không cùng k t t a v i CaC2O4, nhưng sau khi CaC2O4 ñã k t t a h t và ñ lâu
trong dung d ch (kho ng 2 gi ), thì MgC2O4 b k t t a theo. ð kh c ph c s k t t a theo
c n tách k p th i k t t a chính trư c khi k t t a theo xu t hi n.
2.4. M t s kĩ thu t trong phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a
Sau khi ñã ch n ñư c ph n ng t o k t t a thích h p, các bư c ti p theo bao g m:
ch n d ng thu c th , làm k t t a, l c r a k t t a, s y và nung k t t a ñ chuy n sang
d ng cân, cân s n ph m và tính toán.
a. Ch n thu c th làm k t t a
Khi ñã có ph n ng phân tích, vi c ch n d ng k t t a r t quan tr ng ñ ñ m b o
vi c phân tích nhanh và chính xác. Ví d : khi phân tích ion Fe3+
dư i d ng k t t a
Fe(OH)3, ch n hoá ch t nào trong s hoá ch t: NaOH, NH4OH, Na2CO3, ure, làm thu c
th ? Vi c ch n l a d ng thu c th ph i theo các nguyên t c sau:
+ Ch n lo i thu c th không b n v i nhi t, như v y, khi s y nung k t t a nó d
dàng b phân hu và bay ñi không gây nên sai s phân tích. Ví d : trong trư ng h p phân
tích ion Fe3+
nói trên s dùng NH4OH ho c ure.
+ Ch n lo i thu c th có ñ tan l n, ñ khi r a k t t a thì ph n dư c a thu c th
b h p ph b i k t t a d b lo i ñi. Ví d : làm k t t a ion Ba2+
b ng axit H2SO4 ch
không dùng Na2SO4, vì H2SO4 có ñ tan l n hơn nên d b ñu i ra kh i k t t a hơn khi
r a.
+ Ch n lo i thu c th cho phép ti n hành k t t a ñ ng tính, ñó chính là gi i pháp
ñi u ch thu c th ngay trong dung d ch, như v y, thu c th s xu t hi n m i ch và
ph n ng t o k t t a s x y ra m i nơi cùng m t lúc. Ví d : trong trư ng h p phân tích
ion Fe3+
nói trên s dùng ure. Khi cho ure vào dung d ch, nó hoà tan nhanh và phân b
ñ u trong toàn b không gian. ðun nóng dung d ch, ure b thu phân nhanh t o ra
NH4OH:

to
CO(NH2) 2 + 3H2O = 2NH4OH + CO2
và ph n ng t o k t t a Fe(OH)3 x y ra t i m i ñi m cùng m t lúc. S k t t a này g i là
k t t a ñ ng tính.
+ Dùng m t lư ng thu c th dư so v i lí thuy t (thư ng dùng dư g p ñôi), vì ñ
tan c a k t t a s gi m ñi nhi u, khi trong dung d ch có ion chung.
Tuy nhiên, c n lưu í, m t s k t t a có th tan trong thu c th dư. Ví d : các k t
t a AgCl, HgI2… tan ñư c trong thu c th dư (Cl-
, I-
) do s t o thành các ph c ch t tan
[AgCl2]-
, [HgI4]2-
…, các trư ng h p này, ph i tính toán lư ng thu c th sao cho v a
ñ ñ k t t a hoàn toàn và tránh ñư c s hoà tan c a k t t a do s t o ph c ch t tan.
b. Làm k t t a
Làm k t t a trong c c ch u nhi t. Kh i lư ng k t t a c n n m trong kho ng
200mg, th tích khi k t thúc làm k t t a kho ng 100 - 200ml. Tuỳ theo b n ch t c a k t
t a (d ng tinh th , d ng keo hay d ng vô ñ nh hình) mà ch n cách làm k t t a thích h p.
* Làm k t t a tinh th
S t o thành k t t a bao g m hai qúa trình: s phát sinh các m m k t tinh là trung
tâm c a s k t t a và các m m tinh th l n d n lên.
+ S phát sinh các m m k t tinh là trung tâm c a s k t t a.
Các m m k t tinh có th t hình thành trong quá trình làm k t t a, cũng có
trư ng h p t o nên b ng các thao tác thích h p như dùng ñũa thu tinh c vào thành bình
ñ t o m m tinh th (trư ng h p k t t a MgNH4PO4…)
+ Các m m tinh th l n d n lên.
ð tăng cư ng quá trình này, thư ng ñ yên k t t a trong vài gi ho c lâu hơn
(làm mu i k t t a, k t t a). giai ño n này, các tinh th nh s tan ra, còn các tinh th
l n s l n lên, vì trong cùng ñi u ki n, dung d ch s bão hoà ñ i v i tinh th l n nhưng
có th chưa bão hoà ñ i v i tinh th nh .
Như v y, khi làm k t t a tinh th , ñ có k t t a tinh th h t l n, ph i h n ch quá
trình t o m m tinh th và ph i có th i gian làm mu i k t t a. ð h n ch s m m tinh th
c n làm k t t a ch m b ng cách k t t a v i dung d ch loãng, thu c th loãng ho c làm
tăng ñ tan c a k t t a nh k t t a v i dung d ch nóng, thu c th nóng ho c pH thích
h p… Sau ñó, s k t t a hoàn toàn ñư c ñ m b o b ng vi c dùng thu c th dư hay b ng
ñi u ch nh pH ho c thành ph n dung môi…
Ví d : k t t a ion Ca2+
dư i d ng CaC2O4. ð u tiên ñun nóng dung d ch phân tích
v i axit oxalic (ñ s m m tinh th ñư c t o thành ít do có ít ion C2O4
2-
), sau ñó trung
hoà môi trư ng b ng NH4OH ñ n pH ≥ 5 (tăng lư ng ion C2O4
2-
). ð yên k t t a kho ng
1 gi (làm mu i), r i l c l y k t t a.
* Làm k t t a vô ñ nh hình:
Ngư c l i v i vi c làm k t t a tinh th , khi làm k t t a vô ñ nh hình c n ph i ti n
hành nhanh trong dung d ch nóng v i thu c th dư và khu y t t, có thêm ch t ñi n li ñ
h th ng keo nhanh b ñông t và ch ng ñư c s pepti hoá. Như v y, k t t a s dày ñ c,
v ng ch c hơn, b m t ti p xúc s bé hơn. Sau khi làm k t t a xong ph i l c ngay, vì ñ
lâu k t t a quánh l i gây khó r a. N u có th ñư c, nên làm k t t a ñ ng tính.
T nh ng phân tích trên có th th y nh ng thao tác trong phân tích không th ti n
hành m t cách tuỳ í mà ph i theo m t qui ñ nh nghiêm ng t ñ ñ m b o cho vi c phân
tích ñ t k t q a chính xác. N ng ñ thu c th ñ c, loãng, cho dư nhi u hay ít ho c làm
k t t a nhanh hay ch m… là nh ng qui ñ nh mà m i ngư i làm phân tích ph i tuân theo.

c. L c k t t a
ð l c k t t a thư ng dùng 3 lo i d ng c l c: ph u l c, c c l c b ng g m và c c
l c b ng thu tinh.
* Ph u thu tinh:
ðư c th i t thu tinh ch u hoá ch t v i các tiêu chu n: góc t o b i hai ñư ng
sinh b ng 90o
và chi u cao c a ph u t 9 – 12cm. ði v i ph u l c ph i dùng gi y l c
không tàn, t c lo i gi y khi ñ t cháy hoàn toàn cho lư ng tro không ñáng k (< 0,0001g,
sai s c a cân phân tích). Gi y l c ñư c chia làm 3 lo i tùy theo kích thư c l c a gi y:
- Lo i l nh (gi y l c băng xanh) dùng ñ l c gi các k t t a c h t nh .
- Lo i l trung bình (gi y l c băng vàng, băng tr ng) dùng ñ l c gi c h t v a.
- Lo i l to (gi y l c băng ñ ) dùng ñ l c gi các lo i h t thô.
Vi c ch n gi y l c cho phù h p v i c h t là r t quan tr ng nh m lo i tr vi c k t t a
chui qua gi y và t o cho vi c l c, r a ñư c nhanh.
B l c này có ưu ñi m là r t ph bi n trong phòng thí nghi m. Tuy nhiên, khi
chuy n sang d ng cân nh t thi t ph i nung k t t a vì ph i ñ t cháy gi y l c. Ngoài ra,
không th s d ng kĩ thu t hút chân không v i b l c này, vì vi c hút chân không s làm
th ng gi y l c, gây m t m u.
* C c l c b ng g m:
Là lo i c c làm b ng g m có ñáy là màng g m x p v i các kích c c a các l
h ng khác nhau. Kí hi u cho t ng lo i c c c a các nư c có khác nhau, ví d : A1, A2, A3
(ð c), trong ñó A1 có kích thư c l to nh t, A3 có kích thư c l bé nh t. Ưu ñi m c a
lo i c c l c này là cho phép dùng kĩ thu t l c chân không và có th s y ho c nung ñ
chuy n d ng k t t a sang d ng cân.
* C c l c b ng thu tinh:
Là lo i c c làm b ng thu tinh có ñáy là màng thu tinh x p v i các kích c c a
các l h ng khác nhau. Kí hi u cho t ng lo i c c c a các nư c có khác nhau, ví d : S1,
S2, S3, S4, (Séc), G1, G2, G3, G4 (ð c), trong ñó S4, G4 có l h ng l n nh t và S1, G1
có l h ng bé nh t, thư ng dùng lo i S2, S3 hay G2, G3. Ưu ñi m c a lo i c c l c này là
cho phép dùng kĩ thu t l c chân không, song, ch có th s y ñ chuy n d ng k t t a sang
d ng cân.
Khi l c thư ng k t h p g n r a và l c ñ mau ñ t ñư c k t t a s ch. Trư c tiên,
ch t ph n nư c trong lên h th ng l c, cho ti p dung môi vào k t t a và khu y ñ u r i ñ
sa l ng. Ch t ti p ph n nư c trong lên h th ng l c. Quá trình này ñư c l p l i kho ng 3
l n, sau ñó m i chuy n toàn b k t t a lên h th ng l c và ti n hành r a k t t a.
d. R a k t t a
M c ñích c a s r a k t t a là lo i các t p ch t h p ph trên k t t a. Trong khi
r a, các k t t a thư ng tan ra cho nên c n ch n dung d ch r a, dung môi r a và cách r a
thích h p.
Thư ng ch n dung d ch r a như sau:
- Dung d ch r a có ch a thu c th , n u thu c th là ch t d bay hơi ho c d b
phân hu khi s y và nung k t t a. R a b ng cách này s h n ch ñư c s tan c a k t t a.
Ví d : r a k t t a AgCl b ng dung d ch ch a HCl loãng.
- Dung d ch r a có ch a ch t ñi n gi i d b bay hơi khi nung. R a b ng dung
d ch này s h n ch ñư c hi n tư ng keo tán (pepti hoá) c a các k t t a keo. Ví d : r a
k t t a Fe(OH)3, Al(OH)3 b ng dung d ch NH4Cl, NH4NO3.

- Dung d ch r a có ch t ngăn c n s thu phân c a k t t a. Ví d : r a k t t a
MgNH4PO4 b ng dung d ch ch a NH4OH ñ h n ch s thu phân c a MgNH4PO4 .
- N u k t t a là ch t ít tan, không b thu phân, không b pepti hoá thì ch c n
dung d ch r a là nư c c t.
Khi r a c n lưu í r ng: v i cùng m t lư ng dung d ch r a, n u chia ra r a làm
nhi u l n và trong m i l n r a c n ñ ch y h t nư c r a m i ñ nư c r a m i, thì k t t a
mau s ch hơn và ít b tan hơn. ði u này d dàng nh n th y qua bi u th c II- 6:
Cn = Co [R/(V + R)]n
(II- 6)
trong ñó: n – s l n r a
V – th tích dung d ch r a
R – th tích dung môi b k t t a h p ph
C0 – n ng ñ ch t b h p ph khi b t ñ u r a
Cn – n ng ñ ch t b h p ph sau l n r a th n.
Quá trình r a k t thúc khi không phát hi n ph n ng c a thu c th ho c ion ch
th trong nư c l c. Ví d : khi r a k t t a CaC2O4 hình thành t ph n ng gi a ion Ca2+
và
thu c th (NH4)2C2O4. Vì k t t a hình thành h p ph ion C2O4
2-
nên khi r a ion này s
ñư c gi i phóng vào d ch l c. Thu l y d ch l c và nh vào ñó dung d ch ion Ca2+
, n u
d ch l c không có ph n ng t o k t t a CaC2O4, ch ng t vi c r a ñã hoàn t t.
e. S y và nung k t t a
S y và nung nh m ñ chuy n k t t a sang d ng cân. ð i v i k t t a có công th c
hoá h c gi ng v i d ng cân thì ch c n s y lo i b nư c nhi t ñ 950
–1050
C. Còn ñ i
v i k t t a có công th c không trùng v i công th c d ng cân ho c khi c n ph i ñ t cháy
gi y l c, thì sau khi s y khô, k t t a ñư c nung m t nhi t ñ xác ñ nh. Sau th i gian
s y, nung kho ng 2 – 3 gi , m u l y ra ñư c ñ trong bình hút m ñ n khi ngu i v nhi t
ñ c a phòng cân thì mang cân trên cân phân tích. Sau ñó, mang s y ho c nung m u thêm
30 phút, r i ñ ngu i và cân. N u kh i lư ng cân ñư c không sai khác so v i kh i lư ng
cân l n trư c (v i sai s cân cho phép), thì vi c s y nung ñã k t thúc. N u kh i lư ng
gi m ñi, thì c n nh c l i quá trình s y, nung ñ n khi kh i lư ng không ñ i.
Nhi t ñ nung ph i chính xác, ñ chuy n hoàn toàn d ng k t t a sang d ng cân,
nhưng không làm d ng cân ti p t c bi n ñ i. Ví d : ñ chuy n Fe(OH)3 sang Fe2O3 ph i
nung nhi t ñ 1000 o
C, n u nung nhi t ñ 1200 o
C, s t ba oxit s b phân hu thành
s t hai oxit, k t qu s thu ñư c h n h p 2 oxit v i công th c hoá h c không xác ñ nh:
1000o
C
2Fe(OH)3 = Fe2O3 + 3H2O
1200 o
C
2Fe2O3 = 4 FeO + O2,
f. Cách tính toán k t qu
Hàm lư ng c a thành ph n c n xác ñ nh trong m u ñư c tính toán t kh i lư ng
c a d ng cân thông qua h s chuy n F.
Ví d : ñ xác ñ nh Al3+
trong m u phân tích ñã cân a(g) m u và hoà tan vào dung
d ch. K t t a nhôm dư i d ng Al(OH)3 b ng NH4OH. Sau khi nung chuy n Al(OH)3
thành Al2O3 thì cân ñư c b(g). Hãy tính thành ph n ph n trăm nhôm trong m u?
Cách gi i:
Các ph n ng phân tích ñã x y ra:
Al3+
+ 3NH4OH = Al(OH)3 + 3NH4
+
2Al(OH)3 = Al2O3 + 3H2O

C 101,96 g Al2O3 có 53,96g Al, v y trong b(g) Al2O3 có x g Al
x = (53,96/101,96). b (g)
Thành ph n ph n trăm y% c a Al trong m u là:
y% = 100.(53,96/ 101,96). b/a
Trong công th c trên, t s 53,96/101,96 ñư c xác ñ nh b ng ñ nh lu t thành ph n
không ñ i c a các ch t tham gia ph n ng, là m t h ng s và ñư c g i là h s chuy n F.
V y h s chuy n F là t s gi a kh i lư ng c a thành ph n c n xác ñ nh có trong
m t mol phân t c a d ng cân v i kh i lư ng c a m t mol phân t c a d ng cân.
Do ñó, công th c t ng quát ñ tính thành ph n ph n trăm các thành ph n c n xác
ñ nh là:
y% = 100F. b/a (II- 7)
F - h s chuy n.
b - kh i lư ng c a d ng cân (g).
a - kh i lư ng c a m u l y vào c n phân tích (g).
Các phép phân tích khác nhau có h s chuy n khác nhau. Ví d : xác ñ nh Ba2+
qua k t t a BaSO4 có F =137,34/233,40, còn xác ñ nh Fe qua Fe2O3 có F =
111,69/159,69…
2.5. M t s ng d ng c th
ng d ng c a phương pháp k t t a r t ña d ng và cho phép phân tích hàng lo t
các ion, các h p ch t (b ng B.1.2).
Dư i ñây, ch trình bày nguyên t c các phương pháp thư ng dùng trong phân tích
m t s ion thư ng g p nông nghi p:
* Xác ñ nh ion SO4
2-
:
D ng k t t a và d ng cân ñ u là BaSO4.
M u phân tích ñư c axit hoá ñ n pH = 4 b ng axit HNO3 và làm k t t a ion SO4
2-
b ng dung d ch thu c th Ba(NO3)2 l y dư. Trong ñi u ki n này, các ion CO3
2-
, PO4
3-
không gây nh hư ng ñ n k t q a phân tích. K t t a BaSO4 sau khi ñư c r a s ch b ng
nư c c t, thì ñem nung nhi t ñ 700o
C ñ n kh i lư ng không ñ i và cân. H s chuy n
FSO42- = 0,4116.
B ng B.1.2: M t s phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a
Nguyên t
ñư c xác
ñ nh
D ng k t t a Tích s
tan (T)
Nhi t ñ
s y, nung
(o
C)
D ng cân H s
chuy n
(F)
Ag AgCl
AgBr
AgI
1,78.10-10
5,3.10-13
8,3.10-17
130
130
130
AgCl
AgBr
AgI
0,7526
0,5744
0,4594
Al Al(OH)3
AlPO4
1.10-32
5,75.10-19
1000
1000
Al2O3
AlPO4
0,5292
0,2212
Ba BaCO3
BaCrO4
BaSO4
5,1.10-9
1,2.10-10
1,1.10-10
600
550
700
BaCO3
BaCrO4
BaSO4
0,6959
0,5421
0,5884
Ca CaC2O4.H2O
CaC2O4.H2O
CaC2O4.H2O
CaSO4.H2O
2,3.10-9
9,1.10-6
900
500
105
600
CaO
CaCO3
CaC2O4.H2O
CaSO4
0,7147
0,4004
0,2743
0,2944

Cl AgCl 1,78.10-10
900 AgCl 0,8141
Co CoNH4PO4.H2O 1100 Co2P2O7 0,4039
Cr BaCrO4
Cr(OH)3
1,2.10-10
6,3.10-31
500
1000
BaCrO4
Cr2O3
0,2052
0,6842
Cu CuCNS 4,8.10-15
110 CuCNS 0,5225
F CaF2 4,0.10-11
500 CaF2 0,4866
Fe Fe(OH)3 3,2.10-38
1000 Fe2O3 0,6994
I AgI 8,3.10-17
130 AgI 0,5405
Mg MgNH4PO4.6H2O 2,5.10-13
1100 Mg2P2O7 0,2184
Mn MgNH4PO4.H2O 1.10-12
1100 Mn2P2O7 0,3871
Ni NiNH4PO4.6H2O 1100 Ni2P2O7 0,4030
P MgNH4PO4.6H2O 2,5.10-13
1100 Mg2P2O7 0,2790
Pb PbCrO4
PbSO4
1,8.10-14
1,6.10-8
140
550
PbCrO4
PbSO4
0,6411
0,6832
S BaSO4 1,1.10-10
700 BaSO4 0,1374
Si SiO2.xH2O 1000 SiO2 0,4674
Zn ZnNH4PO4.6H2O 1100 Zn2P2O7 0,4291
* Xác ñ nh ion Cl-
:
D ng k t t a và d ng cân ñ u là AgCl.
M u phân tích ñư c axit hoá b ng axit HNO3 ñ n pH ≈ 1 và làm k t t a ion Cl-
b ng dung d ch thu c th AgNO3. K t t a AgCl sau khi ñư c r a s ch thì s y nhi t ñ
130o
C và cân. H s chuy n FCl- = 0,2474. Trong phương pháp này, các ion CO3
2-
, PO4
3-
không gây nh hư ng ñ n k t qu phân tích.
* Xác ñ nh ion PO4
3-
:
D ng k t t a MgNH4PO4.6H20, d ng cân Mg2P2O7.
Cho vào dung d ch phân tích ñã ñư c axit hoá b ng axit HCl thu c th MgCl2 +
NH4Cl và sau ñó dùng NH4OH ch nh pH môi trư ng ñ n khi k t t a hoàn toàn ion PO4
3-
dư i d ng MgNH4PO4.6H2O. ð k t t a hoàn toàn c n dùng dư NH4OH (kho ng 1/5 th
tích dung d ch NH4OH 20%). K t t a ñư c r a b ng dung d ch NH4OH 5% và sau khi
s y khô thì ñư c nung nhi t ñ 1100o
C ñ chuy n hoàn toàn sang d ng cân Mg2P2O7.
H s chuy n FPO43- = 0,8535. Trong trư ng h p có các ion Al3+
, Fe3+
trong m u, c n làm
k t t a MgNH4PO4 trong môi trư ng ch a ion xitrat ñ ngăn ng a s t o k t t a FePO4
hay AlPO4.
* Xác ñ nh ion SiO3
2-
:
D ng k t t a H4SiO4 (hay SiO2. 2H2O), d ng cân SiO2.
Ion SiO3
2-
ñư c k t t a trong môi trư ng ch a 20% axit HCl và 5% gelatin hay
agar. Mang nung k t t a thu ñư c nhi t ñ 1000o
C ñư c kh i lư ng a (g). Thư ng
trong k t t a có l n m t s t p ch t, nên sau khi nung cho ti p vào ph n ch t r n còn l i
axit HF và axit H2SO4 ñ c và nung ti p ñ ñu i toàn b SiF4. Kh i lư ng ch t r n còn l i
là b (g). T lư ng hao h t (a – b) cho bi t lư ng SiO2 ch a trong m u. H s chuy n FSiO2
= 1,000, FSiO32- = 1,5333.
* Xác ñ nh ion Fe3+
:
D ng k t t a Fe(OH)3, d ng cân Fe2O3.
Cho vào m u phân tích mu i NH4Cl hay NH4NO3 (ñ làm ch t ñi n gi i) và k t
t a ion Fe3+
t dung d ch nóng b ng lư ng dư dung d ch thu c th NH3 loãng (1:3). K t
t a Fe(OH)3 ñư c l c và r a b ng dung d ch nóng NH4NO3 hay NH4Cl 1% và sau ñó

mang nung nhi t ñ 1000o
C ñ chuy n toàn b Fe(OH)3 sang d ng cân Fe2O3. H s
chuy n FFe = 0,6994.
* Xác ñ nh ion Al3+
:
D ng k t t a Al(OH)3, d ng cân Al2O3.
Cho vào m u phân tích mu i NH4Cl hay NH4NO3 (ñ làm ch t ñi n gi i) r i k t
t a ion Al3+
t dung d ch nóng b ng dung d ch thu c th NH3 loãng (1:3). pH khi d ng
k t t a: 5 – 6. K t t a Al(OH)3 ñư c l c và r a b ng dung d ch nóng NH4Cl hay NH4NO3
1% và sau ñó mang nung nhi t ñ 1000o
C ñ chuy n hoàn toàn Al(OH)3 sang d ng cân
Al2O3. H s chuy n FAl = 0,5293.
2.6. Ưu như c ñi m c a phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a
Phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a có nh ng ưu như c ñi m chính sau:
* Ưu ñi m:
- Trang thi t b dùng trong phân tích ñơn gi n và không ñ t ti n nên có kh năng
ph c p cao.
- ð chính xác r t cao, vì khi phân tích ñã tách ñư c ph n c n xác ñ nh ra kh i
h n h p, nên ñư c dùng làm phương pháp chu n ñ ki m tra các phương pháp khác và
ñ ki m tra các dung d ch m (là dung d ch có n ng ñ ≥ 10-2
M, khi s d ng thì pha
loãng thành các dung d ch v i n ng ñ nh hơn).
- Có th dùng ñ phân tích h u h t các ion vô cơ.
- Phương pháp k t t a còn ñư c s d ng ñ tách các ion ra kh i nhau.
* Như c ñi m:
- T c ñ phân tích ch m.
- ð nh y th p nên không th dùng ñ phân tích lư ng nh ch t c n phân tích n u
không làm giàu m u trư c khi phân tích.
- Không th t ñ ng hoá ñư c quá trình phân tích. Do ñó, ngày nay, trong phân
tích ng d ng ít s d ng phương pháp này.
Câu h i ôn t p
1. Trong các công ño n c a phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a, công ño n nào là
quan tr ng nh t? T i sao?
2. D ng k t t a c n ph i tho mãn nh ng ñi u ki n gì? T i sao?
3. D ng cân c n ph i tho mãn nh ng ñi u ki n gì? T i sao?
4. Các y u t nh hư ng ñ n ñ tan c a k t t a?
5. S c ng k t là gì? Cách kh c ph c? và s d ng hi n tư ng này?
6. Nguyên t c chon thu c th trong phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a
7. Hãy nêu cách làm k t t a.
8. Hãy nêu cách l c và r a k t t a.
9. Cách tính toán k t qu phân tích.
10. ng d ng phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a trong phân tích m t s ñ i tư ng
nông nghi p.

Bài t p
1. Cân 0,400g m u ch a SO4
2-
r i hoà tan thành 200 ml dung d ch. L y 100ml dung d ch
này và làm k t t a b ng Ba(NO3)2 l y dư trong môi trư ng axit HNO3. L c l y k t t a,
r a s ch và s y khô ñư c 0,1165g. Hãy tính thành ph n % SO4
2-
trong m u. (ðáp s :
24%).
2. Cân 0,500g m u ch a Cu2+
, Pb2+
và t p ch t không tham gia ph n ng r i hoà tan
thành 250ml dung d ch. L y 100ml dung d ch này cho tác d ng v i axit H2SO4 0,5M l y
dư thì thu ñư c 0,151g k t t a. M t khác, khi l y 100ml dung d ch trên cho tác d ng v i
H2S dư thì thu ñư c 0,1675g k t t a. Hãy tính thành ph n % Cu2+
và Pb2+
trong m u.
(ðáp s : 16,0%Cu2+
, 51,6Pb2+
).
3. Cân 0,500g m u ch a CO3
2-
và SO4
2-
r i hoà tan thành 200ml dung d ch. L y100ml
dung d ch này ñ làm k t t a v i Ba(NO3)2 l y dư trong môi trư ng ki m y u thì thu
ñư c 0,414g k t t a. M t khác, khi làm k t t a dung d ch trên pH = 4 v i Ba(NO3)2 l y
dư thì thu ñư c 0,233g k t t a. Hãy tính thành ph n % c a hai ion trên trong m u. (ðáp
s : 38,6%CO3
2-
, 38,4%SO4
2-
).
4. ð lư ng k t t a MXn m t do ph n ng không hoàn toàn không l n hơn 0,1mg (sai s
cân), thì TMXn là bao nhiêu, n u th tích khi ng ng làm k t t a là V lít? (ðáp s : TMXn =
[10-4
/(MMXn.V)]n+1
.nn
]).
5. Tính kho ng pH ñ k t t a hoàn toàn ion Fe3+
(khi [Fe3+
] <10-6
M) trong h n h p v i
ion Mg2+
. Gi thi t n ng ñ ion Mg2+
khi d ng k t t a ion Fe3+
là 0,01M. Cho TFe(OH)3 =
3,2.10-38
, TMg(OH)2 = 6,0.10-10
. (ðáp s : 3,5 < pH <10,4).
6. Tính n ng ñ AgNO3 dư c n thi t, ñ khi k t t a ion Cl-
thì s m t Cl-
do k t t a
không hoàn toàn không vư t quá sai s cân (±0,1mg). Bi t th tích khi d ng k t t a là 0,2
lít, TAgCl = 1,78.10-10
. (ðáp s : [AgNO3] = 1,27.10-5
).
7. Tính lư ng CaC2O4 m t ñi khi r a nó b ng 100ml nư c c t (gi thi t b qua s thu
phân). Cho TCaC2O4 = 2,3.10-9
. (ðáp s : ≈ 0,0004g).
8. Cho dung d ch NH3 dư vào 25 ml dung d ch FeCl3. Thu l y k t t a, r a s ch, nung ñ n
kh i lư ng không ñ i ñư c 0,1952 gam ch t r n. Tính n ng ñ mol/l c a FeCl3 trong
dung d ch phân tích. (ðáp s : ≈ 0,0976M).
9. Tính lư ng AgCl b m t khi r a nó b ng: a- 200ml nư c c t; b- 200ml HCl 0,01M.
Cho TAgCl = 1,78.10-10
. (ðáp s : a) 3,8.10-4
g; b) 5,1.10-7
g).
.

CHƯƠNG II
PHÂN TÍCH TH TÍCH
1. NH NG KHÁI NI M CƠ B N V PHÂN TÍCH TH TÍCH
Phương pháp phân tích th tích (phương pháp chu n ñ ) là phương pháp phân tích
ñ nh lư ng d a trên vi c ño chính xác th tích dung d ch thu c th có n ng ñ chính xác
ph n ng v a ñ v i dung d ch phân tích. T lư ng thu c th tiêu t n tính ra hàm lư ng
ch t c n phân tích có trong m u phân tích.
Dung d ch thu c th có n ng ñ chính xác g i là dung d ch tiêu chu n.
Tính toán k t qu c a phương pháp này là d a vào ñ nh lu t ñương lư ng: “Các
ch t tham gia ph n ng theo s ñương lư ng gam b ng nhau”:
Vxñ.Nxñ = Vtc.Ntc (III- 1)
(trong ñó xñ là ch t c n xác ñ nh, tc là ch t tiêu chu n).
Như v y, n u bi t th tích c a dung d ch phân tích Vxñ ñã l y, th tích dung d ch
tiêu chu n Vtc có n ng ñ Ntc ñã tiêu t n, s d dàng tính ñư c n ng ñ c a dung d ch c n
xác ñ nh Nxñ.
ð ño chính xác th tích dung d ch tiêu chu n ñã tham gia ph n ng, s d ng
d ng c ño chính xác, ñó là buret. Quá trình ñưa t t dung d ch tiêu chu n t buret vào
dung d ch phân tích g i là quá trình chu n ñ hay quá trình ñ nh phân. Tuy v y, trong
th c t chu n ñ , nhi u khi ñ ch t c n phân tích trên buret.
ði m mà t i ñó dung d ch tiêu chu n tác d ng v a ñ v i dung d ch phân tích g i
là ñi m tương ñương.
Trong nhi u ph n ng không th dùng m t ñ xác ñ nh ñi m tương ñương. Ví d :
v i ph n ng
HCl + NaOH = NaCl + H2O,
các hoá ch t tham gia ñ u không có màu, nên không th dùng m t ñ xác ñ nh khi nào ñã
ñ t ñ n ñi m tương ñương. ð xác ñ nh ñi m tương ñương, c n dùng ch th cho vào bình
ph n ng. Ch th là hoá ch t ho c công c ño, nó thay ñ i tính ch t c a mình như màu
s c ho c tín hi u ño ngay t i ñi m tương ñương, báo hi u s d ng chu n ñ (k t thúc
chu n ñ ). Song, trong th c t nhi u trư ng h p, ch th không ph n ng ñúng ñi m
tương ñương d n ñ n sai s chu n ñ và ñư c g i là sai s ch th . Sai s ch th mang
tính ch t sai s h th ng do phương pháp (chương V).
Ví d : chu n ñ xác ñ nh HCl b ng NaOH v i vi c ñ NaOH trên buret, t i ñi m
tương ñương có pH = 7, n u dùng ch th là quì tím (có pKa = 7) thì ph n ng ch th x y
ra ñúng ñi m tương ñương và chu n ñ có sai s b ng 0, n u dùng ch th là metyl ñ (có
pKa = 5) thì ph n ng ch th x y ra trư c ñi m tương ñương, như v y khi k t thúc chu n
ñ trong dung d ch còn m t lư ng dư axit HCl, d n ñ n sai s ch th (sai s âm), còn khi
s d ng ch th phenophtalein (có pKa = 9) thì ph n ng ch th x y ra sau ñi m tương
ñương, như v y khi k t thúc chu n ñ trong dung d ch còn m t lư ng dư bazơ NaOH,
d n ñ n sai s ch th (sai s dương).
Sai s ch th ph n trăm (ss%, e%) ñư c tính theo bi u th c III- 2:
e% = [(Vkt - Vtñ)/Vtñ].100, (III- 2)
trong ñó, Vtñ là th tích dung d ch tiêu chu n c n ñ ñ t ñi m tương ñương, Vkt là th tích
dung d ch tiêu chu n ñã dùng khi k t thúc chu n ñ .

T s (Vkt/Vtñ).100 còn ñư c g i là ph n trăm chu n ñ (% chu n ñ ), do ñó sai
s ch th % s là:
e% = % chu n ñ - 100.
2. YÊU C U C A PH N NG CHU N ð
Khác v i phương pháp phân tích kh i lư ng, trong phương pháp phân tích th
tích, th i gian chu n ñ ng n và không ñư c phép cho dư thu c th , nên ph n ng chu n
ñ ñư c s d ng ph i tho mãn các ñi u ki n sau:
a. Ph n ng ph i hoàn toàn
Có nghĩa là ph n ch t c n phân tích chưa tham gia ph n ng ph i nh hơn sai s
cho phép, hay sai s c a phép cân… Trong Hoá phân tích sai s cho phép thư ng là ±
0,1% ( m t s trư ng h p c th có th cho phép sai s l n hơn như ± 1%, ± 2%,± 5%
…). Mu n v y ph n ng ph i có h ng s cân b ng ñ l n. D a vào sai s cho phép có th
tính ñ l n c n thi t c a h ng s cân b ng. Ví d : v i ph n ng chu n ñ :
A + B = A’ + B’ (III- a)
h ng s cân b ng K c a nó ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 3:
K = [A’] [B’] [A]-1
[B]-1
(III- 3)
Theo phương trình III- a, n ng ñ toàn ph n c a các A và B là:
CA = [A] + [A’]
CB = [B] + [B’]
N u sai s cho phép là - 0,1% thì: [A] = (0,1/100). CA = (1/999). [A’]
[B] = ( 0,1/100). CB = (1/999). [B’]
Như v y: K ≥ 999. 999 ≈ 106
Khi ph n ng x y ra không hoàn toàn, ph i có bi n pháp thúc ñ y ñ ph n ng
x y ra hoàn toàn, ch ng h n dùng ph n ng ph …
Ví d :
- Trong chu n ñ complexon III (m c 8.4 chương III) xác ñ nh ion kim lo i Mm+
:
Mm+
+ Na2H2Y = MYm-4
+ 2Na+
+ 2H+
,
pH c a dung d ch luôn gi m, nên ph i dùng h ñ m pH ñ duy trì pH dung d ch giá tr
b o ñ m cho ph n ng x y ra hoàn toàn.
- V i ph n ng thu n ngh ch:
2Cu2+
+ 4I-
⇄ Cu2I2↓ + I2
khi cho thêm KCNS, s n ph m Cu2I2 ñư c thay b ng k t t a Cu2(CNS)2 và gi i phóng
KI, làm tăng lư ng KI và gi m lư ng Cu2I2, giúp cho cân b ng x y ra theo chi u thu n:
Cu2I2↓ + 2KCNS = Cu2(CNS)2↓ + 2KI
b. Ph n ng ch cho m t lo i s n ph m duy nh t, hay ch có m t ph n ng
x y ra
Có như v y m i xác ñ nh ñư c ñư ng lư ng gam ho c lư ng tiêu t n th c c a
các ch t tham gia ph n ng. N u ph n ng có th x y ra theo nhi u hư ng khác nhau, thì
ph i gi i h n ñi u ki n ñ ch m t ph n ng ñ nh lư ng x y ra.
Ví d : ch n pH môi trư ng, ñ ion MnO4
-
ch tham gia 1 trong tham gia 3 ph n
ng:
pH = 1
MnO4
-
+ 8H+
+ 5e = Mn2+
+ 4H2O

pH = 7
MnO4
-
+ 3H2O + 3e = MnO(OH)2↓ + 4OH¯
pH > 10
MnO4
-
+ e = MnO4
2-
Hay khi chu n ñ chu n ñ ion Cl-
b ng AgNO3. ph i duy trì môi trư ng trung
tính ho c axit y u, vì trong môi trư ng ki m x y ra ph n ng:
2Ag+
+ 2OH-
= Ag2O↓ + H2O
làm m t m t lư ng thu c th , gây nên sai s .
c. Ph n ng ph i ch n l c ñ tránh nh hư ng c a ion gây nhi u
N u có các ion gây nhi u thì c n gi i h n ñi u ki n ñ ph n ng x y ra là ch n
l c ho c ph i tách, che ion gây nhi u.
Ví d :
- Chu n ñ complexon III xác ñ nh ion Fe3+
trong ñi u ki n có các ion Al3+
,
Mg2+
, Ca2+
c n chu n ñ t i pH = 2, lúc này ch có ion Fe3+
tham gia ph n ng chu n ñ ,
các ion khác không tham gia nên không gây nên sai s chu n ñ .
- Chu n ñ complexon III xác ñ nh ion Ca2+
trong ñi u ki n có ion Mg2+
, c n
chu n ñ t i pH = 12, lúc này ch có ion Ca2+
tham gia ph n ng chu n ñ ; còn ion Mg2+
b k t t a dư i d ng Mg(OH)2 không tham gia nên không gây nên sai s chu n ñ .
- Chu n ñ complexon III xác ñ nh ion Mg2+
trong ñi u ki n có ion gây nhi u
Fe3+
, Cu2+
, có th che các ion Fe3+
, Cu2+
b ng ion CN-
dư i d ng các ion ph c ch t tan
[Fe(CN)6]3-
, [Cu(CN)4]2-
, lúc này ch có ion Mg2+
tham gia ph n ng v i complexon III.
- Chu n ñ complexon III xác ñ nh ion Mg2+
trong ñi u ki n có ion gây nhi u
Fe3+
, Al3+
, có th tách các ion gây nhi u Fe3+
, Al3+
dư i d ng các k t t a hydroxit
Fe(OH)3, Al(OH)3 t i pH = 5 - 6, l c b k t t a s thu ñư c dung d ch ch có ion Mg2+
,
sau ñó m i ti n hành chu n ñ .
d. T c ñ ph n ng ph i ñ l n ñ ph n ng t c th i ñ t cân b ng
Như v y, s tránh ñư c s dư thu c th do tr ng thái quá bão hoà c a nó t i ñi m
tương ñương, nguyên nhân gây nên sai s . N u t c ñ ph n ng ch m ph i dùng xúc tác
ñ tăng t c ñ hay ch n cách chu n ñ ngư c (m c 3.2 chuơng III).
Ví d 1: Dùng xúc tác ñ tăng t c ñ c a ph n ng chu n ñ xác ñ nh H2C2O4
b ng KMnO4 trong môi trư ng axit b ng cách ñun nóng dung d ch ñ n nhi t ñ 60 - 800
C
ho c cho vào dung d ch chu n ñ ion Mn2+
.
Ví d 2: Ch n cách chu n ñ ngư c ñ chu n ñ complexon III xác ñ nh ion Al3+
.
e. Ph i có ch th ñ xác ñ nh ñi m tương ñương
N u không có thì dù ph n ng tho mãn các ñi u ki n trên cũng không s d ng
ñư c. Ví d : ph n ng
Ca2+
+ C2O4
2-
= CaC2O4↓
tho mãn t t c các ñi u ki n t a ñ n d, song, không dùng ñư c, vì không có ch th màu
thích h p ñ xác ñ nh ñi m tương ñương.
3. PHÂN LO I PHƯƠNG PHÁP CHU N ð
Các phương pháp chu n ñ thư ng ñư c phân lo i theo hai cách:
- D a theo lo i ph n ng hoá h c ñã x y trong chu n ñ .
- D a theo cách ti n hành chu n ñ .

3.1. Phân lo i phương pháp chu n ñ theo lo i ph n ng
Trong dung d ch, các ion tham gia ph n ng theo hai nhóm ph n ng chính:
- Ph n ng trao ñ i g m các ph n ng: trung hoà, k t t a và t o ph c.
- Ph n ng oxi hoá kh .
Do ñó, các phương pháp chu n ñ ñư c chia thành 4 nhóm:
- Chu n ñ trung hoà.
- Chu n ñ oxi hoá kh .
- Chu n ñ k t t a.
- Chu n ñ t o ph c.
a. Chu n ñ trung hoà
Là phương pháp chu n ñ d a trên ph n ng trung hoà c a Bronsted:
axit1 + bazơ2 = bazơ1 + axit2, (III- b)
Trong môi trư ng nư c, có th vi t ñơn gi n hoá theo Arrhenius:
H+
+ OH-
= H2O
Như v y, ñây dung d ch tiêu chu n là các dung d ch axit ho c bazơ và dùng ñ
xác ñ nh các ch t có tính bazơ ho c axit. Ví d : xác ñ nh NaOH, Na2CO3 b ng dung d ch
tiêu chu n HCl.
Trong phép chu n ñ này, ñương lư ng gam (ð) c a ch t tham gia ph n ng
ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 4:
ð = M/n (III- 4)
Trong ñó n là ch s (tr s ) ñương lư ng.
ñây, n là s nhóm OH-
ho c H+
mà m t phân t ch t tham gia ph n ng cho
hay nh n. Ví d : trong ph n ng:
H2SO4 + 2NaOH = Na2SO4 + 2H2O
ðH2SO4 = MH2SO4/2
ðNaOH = MNaOH,
còn trong ph n ng
H3PO4 + NaOH = NaH2PO4 + H2O
ðH3PO4 = MH3PO4,
m c dù axit H3PO4 có ch a 3 proton; còn v i ph n ng:
Na2CO3 + 2HCl = 2NaCl + H2O + CO2
ðNa2CO3 = MNa2CO3/2
b. Chu n ñ oxi hoá kh
Là phương pháp chu n ñ d a trên ph n ng oxi hoá kh
aox1 + b’kh2 = a’kh1 + box2 (III- c)
có nghĩa là ñây x y ra hai quá trình :
aox1 + ame = a’kh1 (III- c1)
box2 + bne = b’kh2 (III- c2)
và tho mãn ñi u ki n am = bn (m, n là s electron mà m t phân t ox1 hay ox2 nh n).
Trong phương pháp chu n ñ này, dung d ch tiêu chu n là nh ng ch t oxi hoá
ho c ch t kh ñ ơc dùng ñ xác ñ nh các ch t mang tính kh ho c có tính oxi hoá. Ví d :
chu n ñ ion Fe2+
b ng dung d ch tiêu chu n KMnO4.
ðương lư ng gam c a các ch t tham gia ph n ng cũng ñư c xác ñ nh b ng bi u
th c III- 4 v i n là s electron mà m t phân t ch t tham gia ph n ng nh n ho c
như ng.
Ví d : trong ph n ng chu n ñ

6Fe2+
+ K2Cr2O7 + 14H+
= 6Fe3+
+ 2Cr3+
+ 7H2O + 2K+
ðFe2+ = MFe2+/1, vì t Fe2+
sang Fe3+
ch như ng m t e, còn ðK2Cr2O7 =
MK2Cr2O7/6, vì phân t K2Cr2O7 có 2 Cr(VI), mà m i Cr(VI) nh n 3e ñ thành Cr(III), do
ñó c phân t nh n 6e.
c. Chu n ñ k t t a
Là phương pháp chu n ñ d a trên ph n ng t o k t t a:
M + nX = MXn ↓ (III- d)
(ñ ñơn gi n, ñây b qua ñi n tích c a các ion M và X).
M c dù ph n ng t o k t t a có nhi u, song, trong th c t các ph n ng ñư c
dùng trong chu n ñ r t ít vì không tìm ñư c ch th thích h p. Trong phân tích các ñ i
tư ng nông nghi p, thư ng ch dùng nhóm ph n ng c a AgNO3 v i các ion Cl-
, Br-
, I-
,
CNS-
(kí hi u chung là X-
):
AgNO3 + X-
= AgX ↓ + NO3
-
ñ xác ñ nh các ion này.
ñây, qui ñ nh ñương lư ng gam c a AgNO3 b ng chính kh i lư ng mol phân t
c a nó: ðAgNO3 = MAgNO3. *
Do ñó ðX- = MX-.
d. Chu n ñ t o ph c
Là phương pháp chu n ñ d a trên ph n ng t o ph c:
Mm+
+ tXn-
= [MXt]m-nt
(III- e)
Các ph n ng t o ph c có nhi u, nhưng thư ng dùng các ph n ng c a
Hg(NO3)2, Hg(ClO4)2, v i các ion Cl-
, Br-
, CN-
, CNS-
(các ion X-
) d a trên s t o h p
ch t ph c [HgX2] ít phân li ho c c a AgNO3 v i ion CN-
tao h p ch t ph c [Ag(CN)2]-
và ñ c bi t là các ph n ng c a nhóm ph i t các ch t h u cơ ch a nhóm
CH2 – COOH
aminocarboxylic axit ( – N ) (nhóm h p ch t complexon) v i
CH2 – COOH
các ion kim lo i. Trong ñó quan tr ng nh t là nh t là h p ch t dinatri
etylendiamintetraaxetat (complexon III, Na2EDTA, Na2H2Y,…), ch t này tham gia ph n
ng v i các ion kim lo i Mm+
t o các ph c ch t b n:
Mm+
+ Na2H2Y = MYm-4
+ 2Na+
+ 2H+
Trong các ph n ng chu n ñ này, qui ñ nh ðNa2EDTA = MNa2EDTA/2. Do ñó,
ñương lư ng gam c a các ch t tham gia ph n ng tính theo qui ñ nh này mà không d a
vào ñi n tích c a ion tham gia ph n ng, t c ðMm+ = MMm+/2.
Ví d : v i ph n ng
Fe3+
+ Na2H2Y = FeY-
+ 2Na+
+ 2H+
thì: ðFe3+ = M Fe3+/2.
3.2. Phân lo i phương pháp theo cách ti n hành chu n ñ
D a theo thao tác ti n hành ph n ng gi a ch t c n xác ñ nh và thu c th có th
chia các phương pháp chu n ñ thành 2 nhóm:
- Chu n ñ tr c ti p.
- Chu n ñ gián ti p.
a. Chu n ñ tr c ti p
Là chu n ñ ch d a vào m t ph n ng duy nh t gi a ch t c n xác ñ nh và dung
d ch thu c th . Chính vì th , nên các ph n ng và các thao tác trung gian gi m ñi, do ñó

k t qu chu n ñ tr c ti p thư ng chính xác hơn chu n ñ gián ti p. Ví d : chu n ñ xác
ñ nh NaOH b ng dung d ch HCl, hay chu n ñ xác ñ nh ion Cl-
b ng AgNO3 v i ch th
K2CrO4 (phương pháp Mo) (m c 8.3, chương III).
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* Vì trong phân tích th tích, dung d ch AgNO3 còn là dung d ch tiêu chu n cho
chu n ñ t o ph c xác ñ nh ion CN -
:
AgNO3 + 2CN-
= [Ag(CN)2]-
+ NO3
-
ðAgNO3 = MAgNO3, nên ðCN- = 2MCN-.
Chu n ñ tr c ti p ch th c hi n ñư c khi:
- Ph n ng phân tích có t c ñ l n (tránh hi n tư ng quá bão hoà ch t tham gia
ph n ng ñi m tương ñương).
- Ch có m t ph n ng duy nh t gi a ch t c n xác ñ nh và thu c th .
- Có ch th thích h p ñ xác ñ nh ñi m tương ñương.
Trong chu n ñ này, s ñương lư ng gam c a ch t c n xác ñ nh luôn b ng s
ñương lư ng gam thu c th c n dùng cho chu n ñ , t c là Vxñ . Nxñ = Vtc . Ntc. ðương
lư ng gam c a các ch t tham gia ph n ng ñư c xác ñ nh theo lo i ph n ng chu n ñ ñã
x y ra (m c 3.1 chương III).
b. Chu n ñ gián ti p
ðư c dùng khi ch t c n phân tích không ph n ng tr c ti p ñư c v i dung d ch
tiêu chu n ho c không th ti n hành chính xác ph n ng tr c ti p gi a chúng.
Tuỳ theo các ph n ng x y ra trong quá trình thao tác chu n ñ mà chia chu n ñ
gián ti p thành 3 lo i:
- Chu n ñ ngư c.
- Chu n ñ th .
- Chu n ñ th , ngư c.
* Chu n ñ ngư c
Còn g i là chu n ñ ngh ch. Là phép chu n ñ s d ng 2 dung d ch tiêu chu n,
ñ u tiên cho ch t c n xác ñ nh ph n ng v i m t lư ng chính xác và l y dư c a dung d ch
tiêu chu n th nh t, sau ñó lư ng dư c a dung d ch tiêu chu n này ñư c xác ñ nh l i b ng
m t dung d ch tiêu chu n th hai.
Ví d : xác ñ nh ion Cl-
trong môi trư ng axit (phương pháp Fonha) (m c 8.3,
chương III, cho nó tác d ng v i dung d ch tiêu chu n AgNO3 l y dư:
HNO3
Cl-
-
,
sau ñó chu n ñ l i lư ng AgNO3 dư b ng dung d ch tiêu chu n KCNS:
AgNO3 + KCNS = AgCNS ↓ + KNO3
Chu n ñ ngư c thư ng ñư c dùng khi:
- Ph n ng gi a ch t c n xác ñ nh và thu c th x y ra ch m. Ví d : ph n ng
gi a ion Al3+
v i complexon III, ñây, chu n ñ lư ng dư complexon III b ng dung d ch
tiêu chu n ZnSO4:
ch m
Al3+
+ Na2H2Y dư = AlY-
+ 2Na+
+ 2H+
Zn2+
+ Na2H2Y dư = ZnY2-
+ 2Na+
+ 2H+

- Khi không có ch th thích h p ñ xác ñ nh ñi m tương ñương. Ví d : ph n
ng chu n ñ xác ñ nh ion Cl-
nói trên không th dùng K2CrO4 làm ch th vì k t t a nâu
Ag2CrO4 không hình thành trong môi trư ng axit.
- Khi chu n ñ nh ng ch t d bay hơi, không b n. Ví d : khi xác ñ nh H2O2, ion
SO3
2-
… b ng KMnO4, cho các ch t ph n ng v i KMnO4 l y dư sau ñó lư ng dư c a
KMnO4 ñư c chu n ñ b ng dung d ch tiêu chu n ion Fe2+
.
Trong chu n ñ ngư c, s ñương lư ng gam c a dung d ch tiêu chu n 1 (tc1)
b ng t ng s ñương lư ng gam ch t c n xác ñ nh và s ñương lư ng gam c a tiêu chu n
2 (tc2), t c tho mãn bi u th c:
Vxñ . Nxñ = Vtc1 . Ntc1 - Vtc2 . Ntc2
Trong chu n ñ ngư c, các ph n ng x y ra là cùng lo i, do ñó ñương lư ng gam
các ch t tham gia ph n ng ñư c tính theo lo i ph n ng chu n ñ ñã s d ng (m c 3.1
chương III).
* Chu n ñ th
Khi ch t c n xác ñ nh và dung d ch tiêu chu n không ph n ng v i nhau (ví d :
ion Ca2+
không ph n ng v i KMnO4) ho c ph n ng không theo m t ñ nh lư ng nh t
ñ nh (ví d : ph n ng gi a K2Cr2O7 v i Na2S2O3 trong môi trư ng axit m nh), thì th
ñ nh lư ng ch t c n xác ñ nh b ng m t ch t th 3 là ch t có ph n ng ñ nh lư ng v i
dung d ch tiêu chu n.
Ví d : xác ñ nh ion Pb2+
b ng chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n ion Fe2+
theo
phương pháp oxi hoá kh là không th c hi n ñư c, vì ion ion Pb2+
không ph n ng v i
ion Fe2+
. Ti n hành chu n ñ như sau: cho vào dung d ch ion Pb2+
lư ng K2CrO4 l y dư ,
s k t t a ñ nh lư ng ion Pb2+
dư i d ng PbCrO4, sau ñó hoà tan lư ng PbCrO4 thu ñư c
trong axit H2SO4 loãng và chu n ñ lư ng ion Cr2O7
2-
gi i phóng ra b ng dung d ch tiêu
chu n ion Fe2+
:
Pb2+
+ K2CrO4 = PbCrO4 ↓ + 2K+
(1)
(ph n ng th )
2PbCrO4 + 2H+
= 2Pb2+
+ Cr2O7
2-
+ H2O (2)
Cr2O7
2-
+ 6Fe2+
+ 14H+
= 6Fe3+
+ 2Cr3+
+ 7H2O (3) (ph n ng chu n
ñ )
Như v y, thay cho vi c chu n ñ ion Pb2+
, ñã xác ñ nh lư ng ion CrO4
2-
tương
ñương v i lư ng ion chì.
Trong chu n ñ th luôn tho mãn m i quan h : s ñương lư ng gam c a ch t c n
xác ñ nh b ng s ñương lư ng gam ch t tiêu chu n: Vxñ . Nxñ = Vtc . Ntc, dù s d ng m t
l n hay nhi u l n th . ðương lư ng gam c a các ch t tham gia ph n ng ñư c xác ñ nh
d a vào cơ ch ph n ng th và ph n ng chu n ñ . Ch ng h n, như ví d trên: ðPb2+ =
MPb2+/3, vì theo các ph n ng th (1), (2) trên, thì 2 ion Pb2+
ñư c thay b ng 1 ion
Cr2O7
2-
, mà theo ph n ng chu n ñ (3) trên thì 1 ion Cr2O7
2-
nh n 6e có nghĩa r ng
ph n ng c a 1 ion Pb2+
tương ñương v i ph n ng c a 3e.
* Chu n ñ th , ngư c
ðó là cách chu n ñ ph i h p gi a chu n ñ th v i chu n ñ ngư c. Trong
chu n ñ th , ngư c, ñương lư ng gam c a các ch t tham gia ph n ng tính theo phương
pháp chu n ñ th còn s ñương lư ng gam c a chúng tính theo phương pháp chu n ñ
ngư c.

Ví d : chu n ñ xác ñ nh ion Ca2+
b ng dung d ch tiêu chu n KMnO4. Cho ion
Ca2+
ph n ng v i dung d ch tiêu chu n (NH4)2C2O4 l y dư, l c b k t t a, dung d ch thu
ñư c ñư c chu n ñ b ng dung d ch tiêu chu n KMnO4:
Ca2+
+ (NH4)2C2O4 dư = CaC2O4↓ + 2NH4
+
(ph n ng th )
5(NH4)2C2O4 dư + 2KMnO4 + 16H+
= 10CO2 + 2Mn2+
+ 2K+
+ 10NH4
+
+ 8H2O (ph n
ng chu n ñ )
Các ph n ng trên cho th y: 1 ion Ca2+
ñư c th b i s m t ñi c a 1 ion C2O4
2-
, 1
ion C2O4
2-
khi tham gia ph n ng chu n ñ ñã như ng 2e, do ñó, 1 ion Ca2+
tương ñương
v i 2e, suy ra: ðCa2+ = MCa2+/2. Cũng theo các ph n ng trên có: VCa2+.NCa2+ =
V(NH4)2C2O4. N(NH4)2C2O4 - VKMnO4.NKMnO4.
4. CÁCH PHA DUNG D CH TIÊU CHU N
T t c các hoá ch t dùng trong phân tích ph i ñ m b o ñ s ch tinh khi t phân
tích (TKPT) ho c tinh khi t hoá h c (TKHH). Trong phân tích thông thư ng, ch dùng
lo i s ch tinh khi t phân tích.
ð pha ch m t dung d ch tiêu chu n c n ph i bi t các tiêu chí sau:
* Dung d ch tiêu chu n c n pha s dùng cho chu n ñ nào, ñ t ñó xác ñ nh
ñương lư ng gam (ð) c a ch t c n pha. Ví d : khi pha dung d ch KMnO4 c n bi t nó
dùng cho chu n ñ trong môi trư ng axit hay bazơ; n u dùng chu n ñ trong môi trư ng
axit m nh thì:
ðKMnO4 = MKMnO4/5,
n u dùng chu n ñ trong môi trư ng ki m thì:
ðKMnO4 = MKMnO4.
* N ng ñ và lư ng dung d ch c n pha là bao nhiêu, ñ t ñó tính lư ng c n cân.
Ví d : pha 2 lít dung d ch KMnO4 0,1N dùng cho chu n ñ oxi hoá trong môi
trư ng axit m nh. Có: MKMnO4 = 158,038; ðKMnO4 = MKMnO4/5= 31,6075. Như v y, lư ng
cân s là: w = ð . N . V = 31,6075 . 0,1 . 2 = 6,3215 g.
* Hoá ch t dùng ñ pha là ch t g c hay không ph i là ch t g c, ñ tìm ra cách
pha và cách b o qu n.
Ch t g c là ch t b o ñ m các tiêu chu n:
- Ph i tinh khi t v phương di n hoá h c, ñ tinh khi t ph i ñ t ≥ 99,9%, t c ph i
ñ t ñ tinh khi t TKPT ho c TKHH.
- Ph i b n tr ng thái r n, tr ng thái l ng cũng như trong dung d ch. ðây là y u
t r t quan tr ng, nó ñ m b o cho vi c l y chính xác lư ng hoá ch t ñã tính cũng như s
b o qu n chúng sau khi pha. Chính vì th , mà hàng lo t các hoá ch t s ch như NaOH r n
(d hút m và hút CO2), HCl 35%, HNO3 65% (d bay hơi), H2SO4 95% (d hút m),
KMnO4, AgNO3 (d b ánh sáng phân hu )… không ph i là ch t g c.
- Thành ph n c a hóa ch t ph i ng ñúng v i công th c hoá h c, n u có nư c k t
tinh thì ph i bi t s phân t nư c k t tinh. Ví d : CuSO4.5H2O, thì ch c ch n 1 phân t
CuSO4 ph i ng m 5 phân t H2O…
- ðương lư ng gam c a hoá ch t càng l n càng t t, ñ sai s cân là nh nh t. Ví
d : gi a H2C2O4.2H2O và H2C2O4, nên dùng H2C2O4.2H2O ñ pha dung d ch axit oxalic
tiêu chu n g c, vì có ñương lư ng gam l n hơn.

Khi pha dung d ch tiêu chu n t hoá ch t g c ch c n cân chính xác lư ng ñã tính
toán b ng cân phân tích và hoà tan vào bình ñ nh m c có dung tích b ng th tích c n pha
s ñư c dung d ch tiêu chu n có n ng ñ c n pha.
N u hoá ch t dùng ñ pha không ph i là ch t g c thì ch c n cân tương ñ i chính
xác lư ng c n cân ñã ñư c tính thêm t 5 – 10% b ng cân kĩ thu t và ñem pha. Dung
d ch thu ñư c có n ng ñ g n ñúng. N ng ñ ñúng c a dung d ch này c n ñư c xác ñ nh
b ng chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n khác. ñây, có 2 cách pha:
- Cách 1: Pha dung d ch có n ng ñ chính xác g n b ng v i n ng ñ c n pha.
Lư ng cân ñã tính ñư c pha vào trong c c ho c trong bình ñ nh m c thành dung
d ch có th tích c n pha, l c b k t t a n u có. Dung d ch thu ñư c ñư c chu n ñ l i ñ
ki m tra n ng ñ b ng dung d ch tiêu chu n khác.
Ví d : pha1 lít dung d ch NaOH 0,1000N dùng cho chu n ñ trung hoà. Vì NaOH
r n d hút m nên nó không ph i là ch t g c. Do v y, khi cân c n cân tăng kho ng 5 –
10% so v i lư ng ph i cân, t c t 4g thành kho ng 4,2g – 4,4g, r i pha vào bình ñ nh
m c 1 lít. Dung d ch thu ñư c ñư c chu n ñ l i b ng dung d ch ch t g c H2C2O4
0,1000N ho c dung d ch HCl 0,1000N tiêu chu n ñ xác ñ nh chính xác n ng ñ c a nó.
- Cách 2: Pha dung d ch có n ng ñ ñúng v i n ng ñ c n pha N.
Lư ng cân ñã tính ñư c pha vào trong c c v i th tích dung môi chính xác (Vml)
nh hơn th tích c n pha, ñ thu ñư c dung d ch có n ng ñ N’ cao hơn n ng ñ c n pha
N. Dung d ch thu ñư c ñư c chu n ñ l i ñ ki m tra n ng ñ b ng dung d ch tiêu chu n
khác, r i t k t qu thu ñư c tính ra lư ng dung môi (VH2O) c n thêm vào lư ng dung
d ch còn (V1) l i theo bi u th c III- 5:
VH2O (ml) = [(N’/N) – 1]. V1 (ml) (III- 5)
ñây: N’ – n ng ñ dung d ch ñã pha.
N – n ng ñ dung d ch c n pha.
V1 – th tích dung d ch ñã pha còn l i c n pha loãng, b ng th tích dung d ch ban
ñ u V tr ñi s ml ñã dùng cho chu n ñ ki m tra.
Ví d : pha kho ng1 lít dung d ch NaOH 0,1000N dùng cho ph n ng trung hoà.
Cũng như cách 1, cân kho ng 4,2g – 4,4g NaOH r n r i pha vào m t th tích chính xác
bé hơn th tích c n pha, ví d : 800 ml. T dung d ch thu ñư c hút 2 l n, m i l n 25 ml,
ñ chu n ñ v i dung d ch H2C2O4 0,1000N h t trung bình, ví d : 30,0 ml. Như v y,
dung d ch pha có n ng ñ 0,1200N cao hơn n ng ñ c n pha. Do ñó, c n thêm nư c c t
vào dung d ch ñã pha, lư ng nư c ñó ñư c tính theo bi u th c III- 5: N’ = 0,1200 ; N =
0,1000; V’ = 800 – (2 . 25) = 750 ml; VH2O c n thêm = 150 ml. Như v y, khi cho thêm
150 ml H2O vào 750 ml dung d ch ñã pha còn l i s có 900 ml dung d ch NaOH v i n ng
ñ chính xác 0,1000N.
Cách pha th 2 ph c t p hơn cách pha th 1, nhưng r t thu n ti n cho viêc tính
toán, nh t là trong phân tích hàng lo t m u, vì ñây, tr s n ng ñ là nh ng s ch n.
Hi n nay, v i s hoàn thi n c a công nghi p hoá ch t, ñã s n xu t s n các ng
chu n (fixanan) như: ng fixanan HCl 0,1N; KCNS 0,1N … Vi c pha dung d ch tiêu
chu n t các ng fixanan r t ñơn gi n: ch c n hoà tan toàn b lư ng ch a trong ng
thành m t th tích xác ñ nh theo ch d n s ñư c dung d ch có n ng ñ chính xác như ñã
ghi trên ng. Ví d : pha m t ng fixanan HCl 0,1N thành m t lít dung d ch s ñư c dung
d ch HCl có n ng ñ chính xác 0,1N mà không c n chu n ñ l i.

5. CÁCH TÍNH K T QU PHÂN TÍCH
Phương pháp phân tích th tích là phương pháp d a trên ñ nh lu t ñương lư ng.
Trong ph n ng chu n ñ không có s dư th a c a ch t c n xác ñ nh hay thu c th , nói
cách khác s ñương lư ng gam c a các ch t tham gia ph n ng là b ng nhau, t c:
wA/ðA = wB/ðB , (III-
6)
Trong ñó: wA, wB – kh i lư ng c a các ch t A, B tham gia ph n ng, ðA, ðB – ñương
lư ng gam c a các ch t A, B.
ng d ng các bi u th c I- 2 và III- 6 , có th vi t:
wA/ðA = VB . NB . 10-3
(n u cân m t lư ng m u và ñem chu n ñ toàn b , V – tính b ng ml) ho c:
VA . NA = VB . NB
(khi hút m t lư ng dung d ch m u mang chu n ñ ).
T ñó kh i lư ng w (g) c a ch t A ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 7:
wA = ðA . VB . NB . 10-3
(g) (III- 7)
Ví d 1: Có bao nhiêu gam Ba(OH)2 hoà tan trong 250 ml dung d ch, n u chu n
ñ 20 ml dung d ch này h t 22,4 ml dung d ch HCl 0,09884N?
Gi i: Ph n ng chu n ñ :
Ba(OH)2 + 2HCl = BaCl2 + 2H2O
do ñó: ðBa(OH)2 = MBa(OH)2/2 = 171,35/2 = 85,675 (g).
Áp d ng bi u th c III- 7, kh i lư ng w c a Ba(OH)2 trong 20 ml dung d ch m u
là: w = 85,675. 22,4. 0,09884.10-3
= 0,190 (g) và trong 250 ml dung d ch m u là:
0,190.(250 : 20) = 2,275 (g).
Ví d 2: Tính ph n trăm H2C2O4 trong m u, n u cân 0,200 g m u và hoà tan vào
50 ml dung d ch. Chu n ñ dung d ch này trong môi trư ng axit h t 30,5 ml KMnO4
0,10N.
Gi i: Ph n ng chu n ñ :
5H2C2O4 + 2KMnO4 + 6H+
= 10CO2 + 2K+
+ 2Mn2+
+ 8H2O
do ñó: ðH2C2O4 = MH2C2O4/2 = 90/2 = 45
Áp d ng bi u th c III- 7, kh i lư ng w c a H2C2O4 trong 0,2000 g m u là: w =
45. 30,5. 0,10. 10-3
= 0,1372 (g). Suy ra% % H2C2O4 trong m u là: % H2C2O4 = (0,1372:
0,2000). 100 = 68,60%.
6. ðƯ NG CHU N ð
6.1. ð nh nghĩa
Trong chu n ñ , n ng ñ c a các ch t trong dung d ch luôn thay ñ i. S thay ñ i
này d n ñ n hàng lo t các ñ i lư ng v t lí, hoá h c cũng thay ñ i tr s c a mình. Do ñó,
theo dõi s thay ñ i c a các ñ i lư ng v t lí, hoá h c có th cho bi t n ng ñ các ch t
trong dung d ch. Ví d : khi chu n ñ xác ñ nh HCl b ng NaOH thì hàng lo t các ñ i
lư ng như n ng ñ c a HCl, NaOH, H+
, OH-
thay ñ i d n ñ n pH dung d ch thay ñ i
hay các ñ i lư ng v t lí khác như ñ d n ñi n c a dung d ch, ñi n th dung d ch…thay
ñ i ph thu c vào lư ng NaOH ñã ñưa vào h chu n ñ . Do có nhi u ñ i lư ng v t lí,
hoá h c g n li n v i h chu n ñ , cho nên, tuỳ t ng phương pháp chu n ñ mà s d ng
ñ i lư ng theo dõi thích h p. Thông thư ng, trong phương pháp trung hoà dùng ñ i

lư ng pH, trong phương pháp oxi hoá kh dùng ñ i lư ng ñi n th dung d ch E, trong
phương pháp k t t a dùng các ñ i lư ng pX (pX = -lg[Xn-
]), pM (pM = -lg[Mm+
]), trong
phương pháp t o ph c dùng ñ i lư ng pM, pX.
ð th bi u di n s ph thu c c a m t ñ i lư ng v t lí, hoá h c nào ñó có liên
quan ñ n n ng ñ các ch t tham gia ph n ng chu n ñ lên th tích dung d ch tiêu chu n
ñã ñưa vào ñư c g i là ñư ng chu n ñ . Tuy v y, tuỳ theo lo i ph n ng chu n ñ mà
ch n m i quan h thích h p. Thông thư ng, trong phương pháp trung hoà ñó là ñư ng
bi u di n ph thu c: pH = f(Vtc); trong phương pháp oxi hoá kh : E = f(Vtc); trong
phương pháp k t t a, t o ph c: pM = f( Vtc), pX = f(Vtc). Cũng có th bi u di n ñư ng
chu n ñ dư i d ng hàm ñ i lư ng ño ph thu c lên % chu n ñ .
Tr s c a pH, E, pM, pX… t i ñi m tương ñương ñư c g i là ch s pT.
Vi c nghiên c u ñư ng chu n ñ có í nghĩa r t l n trong vi c ti n hành chu n ñ ,
nó giúp cho vi c xác ñ nh ñ t ñ chính xác cao và ch n ch th thích h p cho chu n ñ .
Quá trình chu n ñ tr i qua 4 giai ño n: chưa chu n ñ , chu n ñ trư c ñi m
tương ñương, chu n ñ t i ñi m tương ñương, chu n ñ sau ñi m tương ñương. m i
giai ño n, thành ph n các ch t trong dung d ch chu n ñ gi ng nhau, nên xây d ng
ñư ng chu n ñ chính là thi t l p các bi u th c toán bi u di n s ph thu c c a ñ i
lư ng theo dõi c a t ng giai ño n lên th tích dung d ch tiêu chu n ñã s d ng hay lên %
chu n ñ . Vi c tính chi ti t ch còn là s thay s vào các bi u th c toán ñã có.
6.2. ðư ng chu n ñ trung hoà
Các axit ñư c chia thành các nhóm theo ñ m nh y u c a chúng: axit m nh (Ka≥
1), axit trung bình Ka t 10-2
– 10-3
, axit y u Ka t 10-4
– 10-10
và r t y u Ka < 10-10
.
Tương t , các bazơ cũng ñư c chia thành các nhóm theo ñ m nh y u c a chúng: bazơ
m nh (Kb ≥ 1), bazơ trung bình Kb t 10-2
– 10-3
, bazơ y u Kb t 10-4
– 10-10
và r t y u Kb
< 10-10
. Ngoài ra, các axit, bazơ tham gia ph n ng chu n ñ trung hoà có th là các axit,
bazơ ñơn ch c, ña ch c, có th n m trong h n h p nhi u axit ho c nhi u bazơ, do ñó,
trong phương pháp chu n ñ trung hoà có th g p các lo i chu n ñ : chu n ñ axit m nh
b ng bazơ m nh và ngư c l i, chu n ñ axit y u b ng bazơ m nh, chu n ñ bazơ y u
b ng axit m nh, chu n ñ axit y u b ng bazơ y u và ngư c l i, chu n ñ h n h p axit,
h n h p bazơ ho c axit ña ch c b ng bazơ m nh hay axit m nh…
ðư ng chu n ñ trung hoà là ñư ng bi u di n s ph thu c pH dung d ch lên th
tích dung d ch tiêu chu n ñưa vào trong quá trình chu n ñ : pH = f(Vtc) hay là lên %
chu n ñ : pH = f(% chu n ñ ).
M i d ng chu n ñ khác nhau ñó s có ñư ng chu n ñ khác nhau.
Trong th c t s d ng ch c n bi t g n ñúng ñư ng chu n ñ nên trong tính toán
cho phép dùng các bi u th c tính g n ñúng pH dung d ch.
a. Cách tính pH c a m t s dung d ch
Trong dung d ch, có th s d ng ñ nh nghĩa axit, bazơ c a Arrhenius ho c ñ nh
nghĩa t ng quát hơn c a Bronsted. Song, vi c ch n ñ nh nghĩa ti n cho tính toán pH dung
d ch ph thu c vào t ng trư ng h p c th , ví d : trong môi trư ng nư c, ñ i v i các
axit, bazơ ñi n hình như: HCl, H3PO4, NaOH, NH4OH s d ng ñ nh nghĩa c a Arrhenius
ñơn gi n hơn, còn ñ i v i các axit, bazơ như ion NH4
+
, ion CO3
2-
nên s d ng ñ nh
nghĩa c a Bronsted.
* pH dung d ch axit m nh:
Gi thi t có axit m nh HA, theo Arrhenius, trong dung d ch nư c c a nó có hai
cân b ng:

HA = H+
+ A-
H2O ⇆ H+
+ OH-
T m i quan h cân b ng v t ch t có:
CHA = [HA] + [A-
] = [HA] + [H+
] - [OH-
] = [HA] + [H+
] - KH2O/[H+
] (III- 8)
Suy ra:
[H+
]2
+ [H+
]([HA] - CHA) - KH2O = 0 (III-
9)
N u coi s phân li c a axit m nh HA là hoàn toàn thì [HA] = 0 và KH2O ≪ CHA,
s có [H+
] = CHA ≡ NHA và
pH = - lg[H+
] = -lgCHA (III-
10)
Trong th c t , s d ng máy ño pH ñ ño pH dung d ch. Do các máy ño thư ng
dùng có ñ chính xác ±0,02pH, vì th vi c tính pH theo bi u th c III- 10 ch có nghĩa khi
pH < 6,3, n u pH > 6,3 s không th b qua [OH-
] do nư c phân li và n ng ñ [H+
] ph i
tính theo bi u th c III- 9.
* pH dung d ch bazơ m nh:
Gi thi t có bazơ m nh BOH, theo Arrhenius, trong dung d ch nư c c a nó có hai
cân b ng:
BOH = OH-
+ B+
H2O ⇆ H+
+ OH-
CBOH = [BOH] + [B+
] = [BOH] + [OH-
] - [H+
] = [BOH] + [OH-
] - KH2O/[OH-
] (III-
11)
Suy ra:
[OH-
]2
+ [OH-
]([BOH] - CBOH) - KH2O = 0 (III-
12)
N u coi s phân li c a bazơ m nh BOH là hoàn toàn thì [BOH] = 0 và KH2O ≪
CBOH, s có [OH-
] = CBOH ≡ NBOH và
pOH = - lg[OH-
] = -lgCBOH,
T ñó:
pH = 14 - pOH = 14 + lg[OH-
] = 14 + lgCBOH (III-
13)
Cũng như trên ñã trình bày, do các máy ño pH thư ng dùng có ñ chính xác ±
0,02pH, vì th vi c tính pH theo bi u th c III- 13 ch có nghĩa khi pH > 7,7, n u pH < 7,7
s không th b qua [H+
] do nư c phân li và n ng ñ [OH-
] ph i tính theo bi u th c III-
12.
* pH dung d ch axit trung bình và y u:
Gi thi t có axit HA, theo Arrhenius, trong dung d ch nư c c a nó có hai cân
b ng:
HA = H+
+ A-
H2O ⇆ H+
+ OH-
S phân li c a axit ñư c bi u th b ng h ng s phân li Ka:
Ka = ([H+
][A-
])/[HA] (III- 14)

CHA = [HA] + [A-
] = [HA] + [H+
] - [OH-
] = [HA] + [H+
] - KH2O/[H+
]
(III- 8)
Thay các m i quan h c a III- 8 vào III- 14 s có:
[H+
] = Ka{CHA - [H+
] + KH2O/[H+
]}/{[H+
] - KH2O/[H+
]} (III- 15)
ð tính ñư c chính xác n ng ñ c a ion H+
c n gi i phương trình b c 3, là ñi u
không d th c hi n. Vi c gi i có th ñơn gi n hoá như sau:
N u coi [OH-
] ≪ [H+
], thì CHA = [HA] + [H+
] và thay nó vào bi u th c III- 15
s có:
[H+
]2
+ Ka[H+
] - KaCHA = 0 (III- 16)
Khi s phân li c a HA là không ñáng k (ñ i v i axit y u và r t y u) và CHA ñ
l n, có th coi [H+
] ≪ CHA hay [HA] ≈ CHA, thì bi u th c III- 16 ñư c ñơn gi n hoá
thành bi u th c III- 17 và pH dung d ch ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 18:
[H+
] = (Ka . CHA )1/2
(III- 17)
pH = (1/2)pKa - (1/2)lgCHA (III- 18)
Khi ño pH, thư ng m c sai s 5%, nên vi c tính pH theo bi u th c III- 18 ñư c
coi là ñúng, n u pH tính ñư c tho mãn ñi u ki n:
pH > pCHA + 1,3,
( ñây, pCHA = - lgCHA), n u không, ph i tính [H+
] theo bi u th c III- 16 ho c bi u th c
III- 15.
* pH dung d ch bazơ trung bình và y u:
Gi thi t có bazơ BOH, theo Arrhenius, trong dung d ch nư c c a nó có hai cân
b ng:
BOH ⇆ OH-
+ B+
H2O ⇆ H+
+ OH-
S phân li c a bazơ ñư c bi u th b ng h ng s phân li Kb:
Kb = ([OH-
][B+
])/[BOH] (III- 19)
CBOH = [BOH] + [B+
] = [BOH] + [OH-
] - [H+
] = [BOH] + [OH-
] - KH2O/[OH-
] (III-
11)
Thay các m i quan h c a III- 11 vào III- 19 s có:
[OH-
] = Kb{CBOH - [OH-
] + KH2O/[OH-
]}/{[OH-
] - KH2O/[OH-
]} (III- 20)
ð tính ñư c chính xác n ng ñ c a ion OH-
cũng c n gi i phương trình b c 3, là
ñi u không d th c hi n. Vi c gi i có th ñơn gi n hoá như sau:
N u coi [H+
] ≪ [OH-
], thì CBOH = [BOH] + [OH-
] và thay nó vào bi u th c
III- 20 s có:
[OH-
]2
+ Kb[OH-
] - KbCBOH = 0 (III- 21)
N u s phân li c a BOH là không ñáng k (ñ i v i bazơ y u và r t y u) và CBOH
ñ l n, có th coi [OH-
] ≪ CBOH hay [BOH] ≈ CBOH, thì bi u th c III- 21 ñư c ñơn gi n
hoá thành bi u th c III- 22 và pH dung d ch ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 24:
[OH-
] = ( Kb . CBOH )1/2
(III - 22)
pOH = (1/2)pKb - (1/2)lgCBOH (III - 23)
pH = 14 - pOH = 14 - (1/2)pKb + (1/2)lgCBOH (III-
24)

Như ñã nói trên, khi ño pH, thư ng m c sai s 5%, nên vi c tính pOH theo bi u
th c III- 24 ñư c coi là ñúng, n u pOH tính ñư c tho mãn ñi u ki n:
pOH > pCBOH + 1,3,
( ñây, pCBOH = - lgCBOH)), n u không, ph i tính [OH-
] theo bi u th c III- 21 ho c III- 20.
* pH dung d ch ch a c p axit bazơ liên h p c a axit ho c bazơ trung bình và
y u:
Trong dung d ch nư c, theo Bronsted, c p axit bazơ liên h p c a axit ho c bazơ
trung bình và y u v i n ng ñ c a axit là CHA và c a bazơ là CA- s t o ra h ñ m pH. S
tưong tác gi a chúng v i nhau th hi n qua các phương trình:
HA ⇆ H+
+ A-
(III- e1)
A-
+ H+
⇆ HA (III- e2)
Các m i quan h này ñư c thi t l p b i h ng s cân b ng Ka (III- 14).
CHA = [HA] + [A-
] = [HA] + [H+
] - [OH-
] → [HA] = CHA - [H+
] + [OH-
] (III-
25)
CA- = [A-
] + [HA] = [A-
] + [OH-
] - [H+
] → [A-
] = CA- - [OH-
] + [H+
] (III-
26)
Do ñó, phương trình III- 14 ñư c vi t thành:
[H+
] = Ka{CHA - [H+
] + [OH-
]}/{CA- - [OH-
] + [H+
]} (III-
27)
N u [OH-
] < 5% [H+
], [H+
] < 5% CHA và [H+
] < 5% CA- (5% là sai s c a máy ño
pH), các bi u th c III- 25 và III- 26 ñư c ñơn gi n hoá thành: [HA] = CHA và [A-
] = CA-.
Thay các giá tr này vào bi u th c III- 27 s có:
Ka = {[H+
] CA-}/CHA
(III- 28)
Log hoá bi u th c III- 28 và chuy n v s có:
pH = pKa - lg(CHA /CA- ) (III- 29)
* pH dung d ch mu i thu phân:
- Khi trong dung d ch nư c có mu i BA t o b i axit y u HA và bazơ m nh BOH.
Mu i BA b thu phân:
BA + H2O = HA + B+
+ OH-
(III- f)
Theo Bronsted, có th coi BA như là m t bazơ y u. Do ñó, có th s d ng bi u
th c III- 24 v i vi c thay CBOH b ng CBA và pKb = 14 - pKa ñ tính pH dung d ch mu i
BA (III- 27).
pH = 7 + (1/2)pKa + (1/2)lgCBA (III- 30)
- Khi trong dung d ch nư c có mu i BA t o b i bazơ y u BOH và axit m nh HA.
Mu i BA b thu phân:
BA + H2O = BOH + H+
+ A-
(III-
g)
Theo Bronsted, có th coi BA như là m t axit y u. Do ñó, có th s d ng bi u
th c III- 18 v i vi c thay CHA b ng CBA và pKa = 14 - pKb ñ tính pH dung d ch mu i
BA:
pH = 7 - (1/2)pKb - (1/2)lgCBA
(III- 31)
* pH dung d ch mu i lư ng tính:

ðó là mu i có th ñóng vai trò như m t axit và như m t bazơ. Các mu i này hình
thành do trung hoà chưa hoàn toàn các axit ho c các bazơ ña ch c, ví d như các mu i
NaH2PO4, NaHCO3…
Vi c tính pH dung d ch c a các mu i này có th ñư c minh ho cho trư ng h p
mu i BHA hình thành t axit H2A (có hai h ng s phân li Ka1 và Ka2) và bazơ m nh
BOH. Trong dung d ch, mu i BHA phân li thành ion HA-
, ion này tham gia các ph n ng
như m t axit:
HA-
⇆ H+
+ A2-
v i Ka2 = [H+
].[A2-
]/[HA-
] (III-
32)
và như m t bazơ:
HA-
+ H+
⇆ H2A v i K = [H2A]/[H+
].[HA-
] = 1/Ka1 (III-
33)
Trong dung d ch, n ng ñ [H+
] s b ng t ng lư ng [H+
] do HA-
phân li ra (t c b ng [A2-
]
và nư c phân li ra (t c b ng [OH-
] tr ñi lư ng [H+
] ñã tham gia ph n ng v i HA-
t o
H2A (t c b ng [H2A]):
[H+
] = [A2-
] - [H2A] + [OH-
] = [A2-
] - [H2A] + KH2O/[H+
] (III-
34)
Thay [A2-
] và [H2A] t III- 30 vào III- 28 và III- 29 s có:
[H+
] = {Ka1(Ka2[HA-
] + KH2O)/(Ka1 + [HA-
])}1/2
(III-
35)
Thông thư ng [HA-
] ≫ KH2O, [HA-
] ≫ Ka1, nên bi u th c III- 35 có th rút g n
thành: [H+
] = (Ka1Ka2)1/2
. Như v y:
pH = (pKa1 + pKa2)/2 (III- 36)
V i trư ng h p t ng quát c a ion HmAn-
:
HmAn-
⇆ Hm-1A(n+1)-
+ H+
và HmAn-
+ H+
⇆ Hm+1A(n-1)-
, có th vi t:
pH = (pKan + pKan+1)/2 (III-
37)
Trong ñó: Kan là h ng s axit phân li ra g c mu i HmAn-
, Kan+1 là h ng s axit mà g c
mu i HmAn-
s phân li ñ có g c Hm-1A(n+1)-
.
b. ðư ng chu n ñ axit m nh b ng bazơ m nh
Khi chu n ñ axit m nh HA có th tích dung d ch VHA và n ng ñ NHA (≡CHA)
b ng dung d ch bazơ m nh BOH có n ng ñ NBOH (≡CBOH), ví d , chu n ñ 100 ml HCl
0,1N b ng dung d ch NaOH 0,1N, ñư ng chu n ñ ñư c xác ñ nh như sau:
* pH khi chưa chu n ñ :
Dung d ch ch ch a axit m nh HA phân li hoàn toàn:
HA = H+
+ A-
,
nên s d ng bi u th c III- 10 ñ tính pH dung d ch.
Thay s , theo ví d nêu trên, có:
pH = - lg [H+
] = -lg CHA = -lg0,1 = 1
* pH trư c ñi m tương ñương:
Vi c ñưa BOH vào dung d ch HA ñã d n ñ n ph n ng:
HA + BOH = BA + H2O
làm gi m n ng ñ axit HA, nhưng, axit v n còn dư và nó quy t ñ nh pH dung d ch. N ng
ñ axit HA dư s b ng:

[HA] = (VHA . NHA - VBOH . NBOH)/(VHA + VBOH)
Tương t như trên: [H+
] = [HA]dư, do ñó, pH dung d ch là:
pH = - lg[(VHA . NHA - VBOH . NBOH)/(VHA + VBOH)] (III-
38)
Thay s , theo ví d nêu trên v i 50% chu n ñ , t c ñã s d ng 50 ml NaOH 0,1N,
s có:
pH = - lg[(100. 0,1 - 50. 0,1)/(100 + 50)] = 1,48
* pH t i ñi m tương ñương:
Toàn b axit HA ñã ñư c trung hoà b ng lư ng v a ñ bazơ m nh BOH, nên,
trong dung d ch ch có mu i trung tính BA và H2O. Do ñó, pH dung d ch là pH c a nư c
và b ng 7.
* pH sau ñi m tương ñương:
Lư ng BOH ñưa vào sau ñi m tương ñương tr thành lư ng bazơ dư. BOH là
bazơ m nh phân li hoàn toàn:
BOH = B+
+ OH-
nên, pH dung d ch ph thu c vào n ng ñ BOH dư. pH ñư c tính theo bi u th c III- 13.
N ng ñ BOH dư là:
[BOH] = (VBOH . NBOH - VHA . NHA)/(VHA + VBOH)
Do ñó, pH dung d ch ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 39:
pH = 14 - pOH = 14 - lg[BOH]
= 14 – lg[(VBOH . NBOH - VHA . NHA)/(VBOH + VHA)] (III-
39)
Thay s , theo ví d nêu trên v i 150% chu n ñ , t c ñã s d ng 150 ml NaOH
0,1N, s có:
pH = 14 – lg[(150. 0,1 - 100. 0,1)/(100 + 150)] = 12,30
ng d ng các bi u th c III- 10, III- 38 và III- 39 ñ tính toán pH trong m t s
chu n ñ cho các s li u ghi trong b ng B.1.3.
Bi u di n các s li u c a b ng B.1.3 trên ñ th , ñư c hình H.1.3.
B ng B.1.3: S bi n thiên pH dung d ch trong chu n ñ 100ml HCl v i các
n ng ñ khác nhau b ng NaOH 0,1N
pHTr ng thái
chu n ñ
% chu n ñ V n d ng
bi u th c HCl 0,1N HCl 0,01N HCl 0,001N
Chưa chu n
ñ 0 III- 10 1,00 2,00 3,00
50 1,48 2,30 3,30
90 2,30 3,04 4,00
99 3,30 4,04 5,00
Trư c ñi m
tương
ñương 99,9
III- 38
4,30 5,04 6,00
T i ñi m
tương
ñương
100 7,00 7,00 7,00
100,1 9,70 8,96 8,00
101 10,70 9,96 9,00
110 11,70 10,96 10,00
Sau ñi m
tương
ñương 150
III- 39
12,30 11,70 10,69

T hình H.1.3 có nh n xét:
1- ðư ng chu n ñ là ñư ng cong ñ i x ng qua ñi m 100% chu n ñ và pH = 7.
2- G n ñi m tương ñương, pH dung d ch thay ñ i m nh khi ñưa m t lư ng nh
dung d ch tiêu chu n vào. Kho ng thay ñ i ñó c a pH ñư c g i là bư c nh y c a ñư ng
cong chu n ñ . ng v i m t sai s cho trư c (± 0,1%, ± 1%…) s có m t bư c nh y
tương ng trên ñư ng cong và rõ ràng sai s càng l n thì bư c nh y càng dài. Ví d : V i
NHA = 0,1N, NBOH = 0,1N, v i sai s ± 1% có bư c nh y t pH = 3,3 ñ n pH = 10,7; còn
v i sai s ± 0,1% bư c nh y ch còn là t pH = 4,3 ñ n pH = 9,7.
Hình H.1..3: ðư ng chu n ñ axit m nh b ng bazơ m nh:
1. HCl 0,001N; 2. HCl 0,01N; 3. HCl 0,1N
3- Bư c nh y ñư ng cong chu n ñ ph thu c vào n ng ñ các ch t tham gia
ph n ng, n ng ñ càng l n thì bư c nh y càng dài.
Ví d : Cùng sai s ± 0,1% và cùng chu n ñ b ng NaOH 0,1N, v i n ng ñ ban
ñ u c a HCl là 0,1N có bư c nh y: pH = 4,3 – 10,7, nhưng v i n ng ñ HCl 0,01N thì
bư c nh y ch là: pH = 5,04 – 8,96.
Do ñó, không nên pha loãng dung d ch khi chu n ñ . N u có th , nên dùng dung
d ch tiêu chu n v i n ng ñ cao ñ th i gian chu n ñ không kéo dài. Tuy nhiên, khi
dùng dung d ch tiêu chu n v i n ng ñ cao c n lưu í ñ n sai s g ot dư (m c 6. 6 chương
III).

c. ðư ng chu n ñ bazơ m nh b ng axit m nh
Khi chu n ñ bazơ m nh BOH có th tích dung d ch VBOH và n ng ñ NBOH
(≡CBOH) b ng dung d ch axit m nh HA có n ng ñ NHA (≡CHA) , ví d , chu n ñ 100 ml
NaOH 0,1N b ng dung d ch HCl 0,1N, ñư ng chu n ñ ñư c xác ñ nh như sau:
Dung d ch ch ch a bazơ m nh BOH phân li hoàn toàn:
BOH = OH-
+ B+
Do ñó có: [OH-
] = CBOH ≡ NBOH, vì th pH ñư c tính theo III- 13. Thay s , theo
ví d nêu trên, s có:
pOH = - lg [OH-
] = -lg CBOH = -lg0,1 = 1, do ñó pH = 14 - 1 = 13.
Vi c ñưa HA vào dung d ch BOH ñã d n ñ n ph n ng:
BOH + HA = BA + H2O
làm gi m n ng ñ bazơ BOH, nhưng, bazơ v n còn dư v i n ng ñ bazơ BOH dư s
b ng:
[BOH] = (VBOH . NBOH - VHA . NHA)/(VHA + VBOH)
Do ñó pH dung d ch ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 39.
Thay s , theo ví d nêu trên v i 50% chu n ñ , t c ñã s d ng 50 ml HCl 0,1N,
s có:
pH = 14 – lg[(100. 0,1 - 50. 0,1)/(100 + 50) = 12,52
pH t i ñi m tương ñương:
Toàn b lư ng bazơ BOH ñã ñư c trung hoà b ng lư ng v a ñ axit m nh HA
nên trong dung d ch ch có mu i trung tính BA và H2O. Do ñó, pH dung d ch là pH c a
nư c và b ng 7.
Lư ng HA ñưa vào sau ñi m tương ñương tr thành lư ng axit dư. Vì HA là axit
m nh phân li hoàn toàn, nên, n ng ñ c a nó ñư c tính theo bi u th c:
[HA] = (VHA . NHA - VBOH . NBOH)/(VHA + VBOH)
Do ñó pH dung d ch ñư c tính theo III- 38. Thay s , theo ví d nêu trên v i 150% chu n
ñ , t c ñã s d ng 150 ml HCl 0,1N, s có:
pH = - lg[(150. 0,1 - 100. 0,1)/(100 + 150)] = 1,70
ng d ng các bi u th c III- 13, III- 39 và III- 38 ñ tính toán pH trong m t s
chu n ñ thu ñư c các s li u ghi trong b ng B.2.3.
B ng B.2.3: S bi n thiên pH dung d ch trong chu n ñ 100ml NaOH v i các
n ng ñ khác nhau b ng HCl 0,1N
pHTr ng thái
chu n ñ
%
chu n
ñ
V n d ng
bi u th c NaOH 0,1N NaOH 0,01N NaOH 0,001N
Chưa chu n
ñ 0 III- 13 13,00 12,00 11,00
50 12,52 11,70 10,69
90 11,70 10,96 10,00
99 10,70 9,96 9,00
Trư c ñi m
tương ñương
99,9
III- 39
9,70 8,96 8,00

T i ñi m
tương ñương 100 7,00 7,00 7,00
100,1 4,30 5,04 6,00
101 3,30 4,04 5,00
110 2,30 3,04 4,00
Sau ñi m
tương ñương
150
III- 38
1,48 2,30 3,30
Bi u di n các s li u c a b ng B.2.3 trên ñ th , ñư c hình H.2.3.
T hình H.2.3, tương t như trong chu n ñ axit m nh b ng bazơ m nh, có nh n
xét sau:
1. ðư ng chu n ñ là ñư ng cong ñ i x ng qua ñi m 100% chu n ñ và pH = 7.
ðư ng chu n ñ bazơ m nh b ng axit m nh có d ng ngư c l i (ñ i x ng gương qua tr c
ñi qua ñi m 100% chu n ñ ) v i ñư ng chu n ñ axit m nh b ng bazơ m nh (hình
H.1.3).
2. G n ñi m tương ñương, pH dung d ch thay ñ i m nh khi ñưa m t lư ng nh
dung d ch tiêu chu n vào. Kho ng thay ñ i m nh ñó c a pH ñư c g i là bư c nh y c a
ñư ng cong chu n ñ . ng v i m t sai s cho trư c (± 0,1%, ± 1%…) s có m t bư c
nh y tương ng trên ñư ng cong và rõ ràng sai s càng l n thì bư c nh y càng dài. Ví
d : v i NBOH = 0,1N, NHA = 0,1N, v i sai s ± 1% có bư c nh y t pH = 10,7 ñ n pH =
3,3; còn v i sai s ± 0,1% bư c nh y ch còn là t pH = 9,7 ñ n pH = 4,3.
3. Bư c nh y ñư ng cong chu n ñ ph thu c vào n ng ñ các ch t tham gia
ph n ng, n ng ñ càng l n thì bư c nh y càng dài.
Ví d : cùng sai s ± 0,1% và cùng chu n ñ b ng HCl 0,1N, v i n ng ñ ban ñ u
c a NaOH là 0,1N có bư c nh y: pH = 10,7 - 4,3, nhưng v i n ng ñ NaOH 0,01N thì
bư c nh y ch là: pH = 8,96 - 5,04.
Do ñó, cũng như khi chu n ñ axit m nh b ng bazơ m nh không nên pha loãng
dung d ch khi chu n ñ . N u có th , nên dùng dung d ch tiêu chu n v i n ng ñ cao ñ
th i gian chu n ñ không kéo dài. Tuy nhiên, khi dùng dung d ch tiêu chu n v i n ng ñ
cao c n lưu í ñ n sai s gi t dư (m c 6. 6 chương III).

Hình H.2..3: ðư ng chu n ñ bazơ m nh b ng axit m nh:
1. NaOH 0,001N; 2. NaOH 0,01N; 3. NaOH 0,1N.
d. ðư ng chu n ñ axit y u b ng bazơ m nh
Khi chu n ñ axit y u HA v i th tích VHA và n ng ñ NHA (≡CHA) b ng bazơ
m nh BOH có n ng ñ NBOH (≡CBOH) theo phương trình:
HA + BOH = BA + H2O
ðư ng chu n ñ ñư c xây d ng như sau:
Trong dung d ch ch có axit y u HA phân li m t ph n:
HA ⇆ H+
+ A-
,
nên pH dung d ch ñư c tính theo III- 18 ho c t III- 16, III- 15.
Trong dung d ch có mu i BA và axit y u HA dư t o nên c p axit bazơ liên h p.
N u [HA] còn l i l n hơn 0,1% so v i CHA, tính pH dung d ch như ñ i v i h n h p ñ m
pH (bi u th c III- 29) và trong trư ng h p này c th là III- 40:
pH = pKa - lg([HA]/[BA]) = pKa – lg[(VHA . NHA - VBOH . NBOH)/(VBOH . NBOH)] (III-
40)
N u [HA] còn l i nh hơn 0,1% so v i CHA, tính pH dung d ch v i vi c s d ng bi u
th c III- 27.
Trong dung d ch t n t i mu i BA và H2O. Vì mu i BA là mu i c a axit y u v i
m t bazơ m nh, nên, nó b thu phân:
BA + H2O ⇆ HA + BOH
cho môi trư ng ki m. Do ñó, pH dung d ch mu i BA ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III-
30 và trong trư ng h p này c th là III- 41:
pHtñ = 7 + (1/2)pKa + (1/2)lg[(VHA . NHA)/(VHA + VBOH)]
(III- 41)
Trong dung d ch dư BOH, là bazơ m nh. N u s dư c a BOH l n hơn 0,1% c a
CBOH, có th b qua s thu phân c a mu i BA và pH dung d ch s ñư c tính g n ñúng
theo bi u th c III- 39. N u s dư c a BOH nh hơn 0,1% c a CBOH, không th b qua s
thu phân c a mu i BA và pH dung d ch s ñư c tính theo bi u th c III- 27.
K t qu tính pH c a chu n ñ m t s axit y u b ng bazơ m nh ñư c minh ho
trong b ng B.3.3 và d ng ñư ng chu n ñ c a chúng ñư c minh h a b ng các hình H.3.3
và H.4.3.

B ng B.3.3: S bi n thiên pH dung d ch trong chu n ñ 100ml axit y u
CH3COOH (pKa = 4,76) n ng ñ 0,1N b ng NaOH 0,1N
Tr ng thái chu n ñ % chu n ñ V n d ng bi u
th c
pH
Chưa chu n ñ 0 III- 18 2,88
50 4,76
90 5,72
99
III- 40
6,76
Trư c ñi m tương
ñương
99,9 III- 27 7,80
T i ñi m tương ñương 100 III- 41 8,73
100,1 III- 27 9,70
101 10,70
110 11,70
Sau ñi m tương ñương
150
III- 39
12,52
Hình H.3..3: ðư ng chu n ñ axit y u CH3COOH (pKa= 4,76) 0,1N b ng bazơ
m nh NaOH 0,1N.

Hình H.4..3: ðư ng chu n ñ axit y u khác nhau b ng bazơ m nh:
1. ClCH2COOH (pKa= 2,85); 2. CH3COOH (pKa= 4,76); 3. H3BO3 (pKa= 9,23).
T các hình H.3.3 và H.4.3 có nh n xét như sau:
1. ðư ng chu n ñ là d ng ñư ng cong b t ñ i x ng, l ch v phía môi trư ng
ki m, ñi m tương ñương có pH l n hơn 7. ði u này r t rõ khi xem xét trong kho ng sai
s 0,1%.
2. Axit càng m nh thì bư c nh y c a ñư ng cong chu n ñ càng dài và ñ i v i
axit y u có pKa > 10 ñư ng cong không có bư c nh y.
3. Các nh n xét khác cũng gi ng như các nh n xét 2, 3 c a ñư ng cong chu n ñ
axit m nh b ng bazơ m nh.
e. ðư ng chu n ñ bazơ y u b ng axit m nh
Khi chu n ñ bazơ y u BOH v i th tích VBOH và n ng ñ NBOH (≡CBOH) b ng
axit m nh HA có n ng ñ NHA (≡ CHA) theo phương trình:
BOH + HA = BA + H2O
Trong dung d ch ch có bazơ y u BOH phân li m t ph n:
BOH ⇆ OH-
+ B+
,
nên pH dung d ch ñư c tính t III- 24 ho c t III- 21, III- 20.
Trong dung d ch có mu i BA và bazơ y u BOH dư t o nên c p axit bazơ liên
h p. N u [BOH] còn l i l n hơn 0,1% so v i CBOH, tính pH dung d ch như ñ i v i h n
h p ñ m pH (bi u th c III- 29) và trong trư ng h p này c th là III- 42:
pH = pKa - lg([BA]/[BOH]) = 14 - pKb – lg[(VHA . NHA)/(VBOH . NBOH - VHA . NHA)] (III-
42)
N u [BOH] còn l i nh hơn 0,1% so v i CBOH tính pH dung d ch theo bi u th c III- 27.

Trong dung d ch t n t i mu i BA và H2O. Vì mu i BA là mu i c a bazơ y u v i
m t axit m nh nên nó b thu phân:
BA + H2O ⇆ HA + BOH
cho môi trư ng axit. Do ñó pH dung d ch mu i BA ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 31
và trong trư ng h p này c th là III- 43:
pHtñ = 7 - (1/2)pKb - (1/2)lg[(VBOH . NBOH)/(VBOH + VHA)] (III-
43)
Trong dung d ch dư HA, là axit m nh. N u s dư c a HA l n hơn 0,1% c a CBOH,
có th b qua s thu phân c a mu i BA và pH dung d ch s ñư c tính g n ñúng theo
bi u th c III- 38. N u s dư c a BOH nh hơn 0,1% c a CBOH, không th b qua s thu
phân c a mu i BA và pH dung d ch s ñư c tính theo bi u th c III- 27.
K t qu tính pH c a chu n ñ m t s axit y u b ng bazơ m nh ñư c minh ho
trong b ng B.4.3 và d ng ñư ng chu n ñ c a chúng ñư c minh h a b ng các hình H.5.3
và H.6.3.
T các hình H.5.3 và H.6.3 có nh n xét như sau:
1. ðư ng chu n ñ là d ng ñư ng cong b t ñ i x ng, l ch v phía môi trư ng
axit, ñi m tương ñương có pH nh hơn 7. ði u này r t rõ khi xem xét trong kho ng sai s
0,1%.
2. Bazơ càng m nh thì bư c nh y c a ñư ng cong chu n ñ càng dài và ñ i v i
bazơ y u có pKb > 10 ñư ng cong không có bư c nh y.
3. Các nh n xét khác cũng gi ng như các nh n xét 2, 3 c a ñư ng cong chu n ñ
bazơ m nh b ng axit m nh.
B ng B.4.3: S bi n thiên pH dung d ch trong chu n ñ 100ml bazơ y u
NH4OH (pKb = 4,74) n ng ñ 0,1N b ng HCl 0,1N
th c
pH
50 9,26
90 8,31
99
III- 42
7,26
ñương
99,9 III- 27 6,22
100,1 III- 27 4,31
101 3,32
110 2,38
150
III- 38
1,70

Hình H.5..3: ðư ng chu n ñ bazơ y u NH4OH (pKb = 4,74) 0,1N b ng axit
m nh HCl 0,1N:
Hình H. 6..3: ðư ng chu n ñ bazơ y u b ng axit m nh:
1. Dietylamin (pKb= 3,02); 2. Amoniac (pKb= 4,74); 3. Anilin (pKb=9,38)

T các hình v H.3.3 - H.6.3 có nh n xét: Khi chu n ñ axit y u b ng bazơ
m nh cũng như khi chu n ñ bazơ y u b ng axit m nh, trư c ñi m tương ñương, trong
dung d ch ñ u t n t i h ñ m pH nên pH thay ñ i ch m. Do ñó, d dàng nh n th y r ng
vi c chu n ñ axit y u b ng bazơ y u ho c ngư c l i s d n ñ n ñư ng cong chu n ñ
không có bư c nh y (vì trư c và sau ñi m tương ñương trong dung d ch luôn t n t i h
ñ m pH làm pH thay ñ i ch m). Chính vì ñi u này, nên trong th c t khi chu n ñ theo
phương pháp trung hoà ch dùng dung d ch tiêu chu n là các axit, bazơ m nh ñ ñư ng
chu n ñ có bư c nh y ñ l n.
e. ðư ng chu n ñ h n h p nhi u axit ñơn ch c ho c axit ña ch c b ng bazơ m nh
ho c chu n ñ h n h p nhi u bazơ ñơn ch c ho c bazơ ña ch c b ng axit m nh
ðư ng chu n ñ h n h p nhi u axit ñơn ch c cho bư c nh y riêng r g n ñi m
tương ñương ng v i vi c chu n ñ c a t ng axit ch khi các axit này có h ng s axit
khác nhau rõ r t (v i sai s % = 0,1% thì Ka1/Ka2 ≥ 104
), (ví d : h n h p axit HCl (phân
li hoàn toàn) và CH3COOH (Ka = 1,74.10-5
)), n u các h ng s axit Ka1 khác nhau không
nhi u (ví d : các axit h u cơ dãy axit focmic như HCOOH v i Ka = 1,8.10-4
và
CH3COOH v i Ka = 1,74.10-5
) ), thì ñư ng chu n ñ có chung m t bư c nh y. ði u này
cũng ñúng cho chu n ñ axit ña ch c, b i vì axit ña ch c phân li theo t ng n c và m i
n c phân li khác nhau có th ñư c coi là s phân li c a m t axit khác. Ví d :
Axit HnA phân li như sau:
HnA ⇆ Hn-1A-
+ H+
(n c 1),
Hn-1A-
⇆ Hn-2A2-
+ H+
(n c 2),
…
HA(n-1)-
⇆ An-
+ H+
(n c n)
pH c a dung d ch axit HnA ñư c tính theo các bi u th c III- 10 (cho axit m nh) ho c các
bi u th c III- 16 và III- 18 (cho axit y u). Các ion g c mu i Hn-1A-
, Hn-2A2-
,….HA(n-1)-
ñư c g i là các g c mu i lư ng tính và pH c a các dung d ch ch a các ion này ñư c tính
g n ñúng theo bi u th c III- 37.
V i bazơ ña ch c B cũng có th vi t tương t :
B + H+
⇆ BH+
(n c 1)
BH+
+ H+
⇆ BH2
2+
(n c 2)
…..
BHn-1
(n-1)+
+ H+
⇆ BHn
n+
(n c n)
pH c a dung d ch bazơ B ñư c tính theo các bi u th c III- 13 (cho bazơ m nh) ho c các
bi u th c III- 21 và III- 24 (cho axit y u). Các ion g c mu i Hn-1A-
, Hn-2A2-
,….HA(n-1)-
ñư c g i là các g c mu i lư ng tính và pH c a các dung d ch ch a các ion này ñư c tính
g n ñúng theo bi u th c III- 37.
Vi c xây d ng ñư ng chu n ñ cho c hai trư ng h p cũng tương t như khi xây
d ng ñư ng chu n ñ axit b ng bazơ m nh ho c chu n ñ bazơ b ng axit m nh, ch có
khác m t ñi u là ñ i v i axit ña ch c có th coi ñây là h n h p c a nhi u axit ñơn ch c
có cùng n ng ñ mol/lít và tương t ñ i v i bazơ ña ch c có th coi như chu n ñ h n
h p nhi u bazơ ñơn ch c có cùng n ng ñ mol/lít.

Vi c xây d ng ñư ng chu n ñ có th ñư c minh ho qua ví d chu n ñ 20ml
dung d ch axit H3PO4 0,1M (H3A) (v i các h ng s axit: Ka1 = 7,6.10-3
(pKa1 = 2,12); Ka2
= 6,2.10-8
(pKa2 = 7,21); Ka3 = 4,2.10-13
(pKa3 = 12,38)) b ng NaOH 0,1N.
Vì n c 1 c a axit H3PO4 phân li trung bình nên [H+
] c a dung d ch ñư c xác ñ nh
b ng bi u th c III- 16 v i CH3A = 0,1N:
[H+
]2
+ Ka1[H+
] - Ka1CH3A = 0, thay s s ñư c:
[H+
]2
+ 7,6.10-3
[H+
] - 7,6.10-3
. 0,1 = 0, gi i ra s có:
[H+
] = 3,12.10-2
, pH = 1,50.
N u s d ng bi u th c III- 18, s tính ñư c pH = 1,58, nh hơn pCa + 1,3 = 2,3,
không tho mãn ñi u ki n.
* pH trư c ñi m tương ñương 1:
Trong dung d ch t n t i h n h p H3PO4 và NaH2PO4 t o thành h ñ m pH, nên
pH ñư c tính b ng bi u th c III- 40 v i pKa là pKa1. Ví d , khi chu n ñ 50% c a n c 1,
s có:
pH = 2,12 – lg[(20. 0,1 - 10. 0,1)/(10. 0,1)] = 2,12
* pH t i ñi m tương ñương 1:
Dung d ch ch ch a NaH2PO4 là mu i lư ng tính, nên pH ñư c xác ñ nh b ng
bi u th c III- 37 v i vi c s d ng pKa1 và pKa2 c a axit H3PO4. Thay s s có:
pH = (2,12 + 7,21)/2 = 4,66
* pH sau ñi m tương ñương 1 và ñi m tương ñương 2:
Trong dung d ch t n t i ñ ng th i NaH2PO4 và Na2HPO4 t o thành h ñ m pH,
nên, pH ñư c tính theo bi u th c III- 40 v i pKa = pKa2 v i
[NaH2PO4] = (2VH3PO4 . MH3PO4 – VNaOH . NNaOH)/(VH3PO4 + VNaOH) (III-
44)
[Na2HPO4] = (VNaOH . NNaOH – VH3PO4 . MH3PO4)/(VH3PO4 + VNaOH) (III-
45)
Ví d , khi chu n ñ 50% c a n c 2, s có:
pH = 7,21 – lg[(2. 20. 0,1 – 30. 0,1)/(10. 0,1)] = 7,21
* pH t i ñi m tương ñương 2:
Dung d ch ch ch a Na2HPO4 là m t ch t lư ng tính nên pH dung d ch ñư c xác
ñ nh b ng bi u th c III- 37 v i vi c s d ng pKa2 và pKa3 c a axit H3PO4. Thay s s thu
ñư c:
pH = (7,21 + 12,38)/2 = 9,80
* pH sau ñi m tương ñương 2 và trư c ñi m tương ñương 3:
Trong dung d ch t n t i ñ ng th i Na2HPO4 và Na3PO4 t o thành h ñ m pH, nên,
pH ñư c tính theo bi u th c III- 40 v i pKa = pKa3 v i
[Na2HPO4] = (3VH3PO4 . MH3PO4 – VNaOH . NNaOH)/(VH3PO4 + VNaOH) (III-
46)
[Na3PO4] =(VNaOH . NNaOH – 2VH3PO4 . MH3PO4)/(VH3PO4 + VNaOH) (III-
47)
Ví d , khi chu n ñ 50% c a n c 3, s có:
pH = 12,38 – lg[(3. 20. 0,1 – 50. 0,1)/(10. 0,1)] = 12,38
Vi c tính toán ti p theo không có nghĩa, vì axit HPO4
2-
(pKa3 = 12,38) quá y u,
không th chu n ñ ñư c.

ðư ng chu n ñ axit H3PO4 b ng NaOH ñư c bi u di n b ng hình v H.5.3.
ðư ng này có 3 ñi m tương ñương nhưng ch có hai bư c nh y ng v i vi c chu n ñ
n c 1 và n c 2, còn chu n ñ n c 3 s không có bư c nh y vì axit th 3 quá y u. Tương
t có th xây d ng ñư ng chu n ñ bazơ ña ch c b ng axit m nh v i vi c s d ng bi u
th c III- 48:
pKa + pKb = 14, (III- 48)
trong ñó Ka và Kb là các h ng s axit và bazơ c a m t c p axit bazơ liên h p.
Hình H.7..3: ðư ng chu n ñ axit H3PO4 b ng NaOH
6.3. ðư ng chu n ñ oxi hoá kh
Là ñư ng bi u di n s ph thu c th ñi n c c dung d ch E lên th tích dung d ch
tiêu chu n ñưa vào trong quá trình chu n ñ (E = f(Vtc)) hay là lên % chu n ñ (E = f(%
chu n ñ )).
Có r t nhi u ph n ng oxi hoá kh ñư c dùng trong chu n ñ , song, có th phân
chúng thành 2 nhóm như sau:
- Ph n ng oxi hoá kh , trong ñó các c p oxi hoá kh trao ñ i s electron như
nhau.
C th , v i các ph n ng riêng ph n III – c1 và III – c2 có m = n, v i a = a’, b = b’,
ví d :
Fe2+
+ Ce4+
= Ce3+
+ Fe3+
Fe3+
+ e = Fe2+
Ce4+
+ e = Ce3+

ho c v i a ≠ a’, b ≠ b’, ví d :
2Na2S2O3 + I2 = 2NaI + Na2S4O6
S4O6
2-
+ 2e = 2S2O3
2-
I2 + 2e = 2I¯
- Ph n ng oxi hoá kh , trong ñó các c p oxi hoá kh trao ñ i s electron không
như nhau.
C th , ñ i v i ph n ng riêng ph n III- c1 và III- c2 v i m n, v i a = a’, b = b’,
ví d :
5Fe2+
+ KMnO4 + 8H+
= 5Fe3+
+ K+
+ Mn2+
+ 4H2O
Fe3+
+ e = Fe2+
MnO4
-
+ 8H+
+ 5e = Mn2+
+ 4H2O
ho c v i a ≠ a’, b ≠ b’, ví d :
6Fe2+
+ K2Cr2O7 + 14H+
= 6Fe3+
+ 2K+
+ 2Cr3+
+ 7H2O
Fe3+
+ e = Fe2+
Cr2O7
2-
+ 6e + 14H+
= 2Cr3+
+ 7H2O
ðư ng chu n ñ c a m i nhóm có nh ng ñ c ñi m khác nhau.
Kh năng tham gia ph n ng oxi hoá kh c a các ch t ph thu c r t nhi u vào
ñi u ki n môi trư ng, do ñó, ñ ñơn gi n cho vi c xây d ng ñư ng chu n ñ , thư ng gi i
h n ñi u ki n ph n ng chu n ñ luôn c ñ nh. Ví d : n u trong ph n ng có s tham gia
c a ion H+
, thư ng qui ư c [H+
] = 1 iong/l.
a. ðư ng chu n ñ oxi hoá kh c a trư ng h p m = n, a = a’, b = b’
Như v y, ñ i v i h này t n t i: a = a’ = b = b’ = 1. Chu n ñ xác ñ nh ch t kh 1
có th tích Vkh1, n ng ñ Nkh1 b ng dung d ch ch t oxi hoá 2 có n ng ñ Nox2 s theo
phương trình:
kh1 + ox2 = ox1 + kh2 ( III- d )
Th E c a dung d ch có th ñư c xác ñ nh theo bi u th c:
E = E0
ox1/kh1 + (0,059/m)lg([ox1]/[kh1]) ( III- 49 )
ho c
E = E0
ox2/kh2 + (0,059/n)lg([ox2]/[kh2]) (III- 50)
Tuy nhiên, c n ch n l a bi u th c thích h p, ñ có th d dàng tính ñư c n ng ñ
c a các ch t trong bi u th c t nh ng d li u chu n ñ . Thông thư ng, d a vào s dư
th a c a các ch t tham gia ph n ng ñ ch n. Ví d : v i chu n ñ xác ñ nh ch t kh 1
b ng ch t oxi hoá 2, khi trong dung d ch còn dư ch t kh 1, ch n bi u th c III- 49, khi
trong dung d ch có dư ch t oxi hoá 2, ch n bi u th c III- 50.
* E khi chưa chu n ñ :
Trong dung d ch ch có ch t kh 1, nên, E dung d ch ñư c tính d a vào n ng ñ
các ch t oxi hoá kh c a c p 1 (bi u th c III- 49). Thay s có:
E = E0
ox1/kh1 + (0,059/m)lg[0/(Nkh1/m)] (III- 51)
Vì chưa chu n ñ , nên [ox1] = 0 và E = - ∞. Nhưng, trong th c t , E có m t
giá tr xác ñ nh, vì môi trư ng nư c b n thân ion H+
ñóng vai trò ch t oxi hoá, nó s
oxi hoá ch t kh 1 t o ra ch t oxi hoá 1, như v y, [ox1] > 0.
* E trư c ñi m tương ñương:
Lúc này, trong dung d ch dư ch t kh 1, nên tính E theo c p ox1/kh1 (bi u th c
III- 49).

Thay d li u s có bi u th c III- 52:
E = E0
ox1/kh1 + (0,059/m)lg([ox1]/[kh1]) =
= E0
ox1/kh1 + (0,059/m)lg{[(Vox2 . Nox2)/m]/[(Vkh1 . Nkh1 – Vox2 . Nox2)/m]} (III-
52)
* E t i ñi m tương ñương (Etñ):
Trong dung d ch n ng ñ c a các ch t oxi hoá cũng như ch t kh c a c hai c p
oxi hoá kh n m tr ng thái cân b ng và r t nh , nên E ñư c tính d a vào c hai phương
trình tính th oxi hoá kh III- 49 và III- 50:
Etñ = E0
ox1/kh1 + (0,059/m)lg([ox1]/[kh1])
Etñ = E0
ox2/kh2 + (0,059/m)lg([ox2]/[kh2])
(vì m = n). Nhân c 2 v c a 2 phương trình này v i m, r i c ng chúng
v i nhau, s có:
2mEtñ = mE0
ox1/kh1 + mE0
ox2/kh2 + 0,059 lg([ox1] [ox2]/[kh1] [kh2])
Theo phương trình III- d, t i ñi m tương ñương ph i tho mãn: [kh1] = [ox2] và
[ox1] = [kh2]. Thay [ox2] và [kh2] b ng [kh1] và [ox1] vào phương trình trên, thu ñư c:
2mEtñ = mE0
ox1/kh1 + mE0
ox2/kh2 + 0,059 lg([ox1] [kh1]/[kh1] [ox1])
hay: Etñ = ( E0
ox1/kh1 + E0
ox2/kh2 )/2 (III- 53)
* E sau ñi m tương ñương:
Trong dung d ch dư ch t oxi hoá 2, vì v y, th ñi n c c dung d ch ñư c tính ñơn
gi n d a vào th c a c p oxi hoá kh th 2 (bi u th c III- 50). Thay d li u s có:
E = E0
ox2/kh2 + (0,059/m)lg([ox2]/[kh2])
= E0
ox2/kh2 + (0,059/m)lg{[(Vox2 . Nox2 – Vkh1 . Nkh1)/m]/[(Vkh1 . Nkh1)/m]}
(III- 54)
Có th minh ho vi c xây d ng ñư ng chu n ñ oxi hoá kh c a trư ng h p m =
n, a = a’, b= b’ thông qua trư ng h p chu n ñ 20 ml FeSO4 0,1N b ng dung d ch
Ce(SO4)2 0,1N. Chu n ñ x y ra theo phương trình:
Fe2+
+ Ce4+
= Ce3+
+ Fe3+
Như v y, m = n = 1. G i c p Fe3+
/Fe2+
là c p ox1/kh1, c p Ce4+
/Ce3+
là c p
ox2/kh2; các s li u tính toán ñư c ghi trong b ng B.5.3.
ðư ng chu n ñ có d ng như hình H.8.3.
b. ðư ng chu n ñ oxi hoá kh v i trư ng h p m ≠ n, a,
= a’, b = b’
Như v y, ñ i v i h này t n t i: a ≠ b. Chu n ñ xác ñ nh ch t kh 1 có th tích
Vkh1, n ng ñ Nkh1 b ng dung d ch ch t oxi hoá 2 có n ng ñ Nox2 s theo phương trình:
akh1 + box2 = aox1 + bkh2 ( III- e )
Th E c a dung d ch có th ñư c xác ñ nh theo các bi u th c III- 49, III- 50. Vi c
ch n l a bi u th c thích h p như ñã nêu trư ng h p trên.
B ng B.5.3: Th ñi n c c dung d ch khi chu n ñ 20 ml FeSO4 0,1N b ng
dung d ch Ce(SO4)2 0,1N ( E0
Fe3+/Fe2+ = 0,77V, E0
Ce4+/Ce3+ = 1,44V)
th c
E (V)
Chưa chu n ñ 0 III- 51 -
1 0,53

10 0,71
50 0,77
90 0,83
99 0,89
ñương
99,9
III- 52
0,95
100,1 1,26
101 1,32
110 1,38
200
III- 54
1,44
* E khi chưa chu n ñ :
Gi ng trư ng h p trên, th ñi n c c E ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 49.
* E trư c ñi m tương ñương:
Tương t như trên E ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 50.
* E t i ñi m tương ñương (Etñ):
Tương t như ph n trên, có th vi t:
Etñ = E0
ox1/kh1 + (0,059/m)lg([ox1]/[kh1])
Etñ = E0
ox2/kh2 + (0,059/n)lg([ox2]/[kh2])
và
[kh1] = (a/b)[ox2]
[ox1] = (a/b)[kh2]
Ti p t c bi n ñ i s có:
(m + n) Etñ = mE0
ox1/kh1 + nE0
ox2/kh2
hay
Etñ = (mE0
ox1/kh1 + nE0
ox2/kh2)/(m + n) (III- 55)
* E sau ñi m tương ñương:
Tương t như ph n 6.3.a trên, E ñư c tính theo bi u th c III- 50. Thay d
li u s có:
E = E0
ox2/kh2 + (0,059/n)lg{[(Vox2 . Nox2 – Vkh1 . Nkh1)/n]/[(Vkh1 . Nkh1)/n]} (III-
56)
Có th minh ho vi c xây d ng ñư ng chu n ñ oxi hoá kh c a trư ng h p m ≠
n, a,
= a, b,
= b thông qua trư ng h p chu n ñ 20 ml FeSO4 0,1N b ng dung d ch
KMnO4 0,1N trong môi trư ng có [H+
] = 1iongam/l.
Chu n ñ x y ra theo phương trình;
5Fe2+
+ KMnO4 + 8H+
= 5Fe3+
+ K+
+ Mn2+
+ 4H2O
Như v y, c p Fe3+
/Fe2+
là c p ox1/kh1, trao ñ i 1e, t c m = 1, c p MnO4
-
/Mn2+
c p ox2/kh2, trao ñ i 5e, t c n = 5. Các s li u tính toán ñư c ghi trong b ng B.6.3.
ðư ng chu n ñ có d ng như hình H.8.3.

B ng B.6.3: Th ñi n c c dung d ch khi chu n ñ 20 ml FeSO4 0,1N b ng
dung d ch KMnO4 0,1M ( E0
Fe3+/Fe2+ = 0,77V, E0
’MnO4-/Mn2+ = 1,51V)
th c
E (V)
Chưa chu n ñ 0 III- 51 -
1 0,53
10 0,71
50 0,77
90 0,83
99 0,89
ñương
99,9
III- 52
0,95
100,1 1,48
101 1,49
110 1,50
Sau ñi m tương
ñương
200
III- 56
1,51
T hình H.8.3 có nh n xét:
1. ðư ng chu n ñ là ñư ng cong ñ i x ng qua ñi m 100% chu n ñ và Etñ khi
hai c p oxi hoá kh trao ñ i s e như nhau (n = m) và b t ñ i x ng khi hai c p oxi hoá
kh trao ñ i s e khác nhau (n ≠ m).
2. G n ñi m tương ñương, E dung d ch thay ñ i m nh khi ñưa m t lư ng nh
dung d ch tiêu chu n vào. Kho ng thay ñ i m nh ñó c a E ñư c g i là bư c nh y c a
ñư ng cong chu n ñ . Bư c nh y ph thu c vào:
- Sai s phân tích: Sai s càng l n thì bư c nh y càng dài,
- ð chênh th oxi hoá kh tiêu chu n c a hai c p oxi hoá kh : S chênh này
càng l n thì bư c nh y càng dài.*
- N ng ñ dung d ch không có nh hư ng ñ n bư c nh y.
6.4. ðư ng chu n ñ k t t a
Trong th c t s d ng r t ít các ph n ng k t t a ñ ti n hành chu n ñ . Ph bi n
nh t là s d ng các ph n ng t o các k t t a AgCl, AgBr, AgI, AgCNS và ñôi khi
BaSO4, PbCrO4 trong vi c xác ñ nh các ion t o nh ng mu i trên. Như v y, phương trình
ph n ng có th vi t dư i d ng t ng quát:
Mn+
+ Xn -
= MX ↓ (III- e)
v i tích s tan:
TMX = [Mn+
] [Xn-
]
ðư ng chu n ñ k t t a là ñư ng bi u di n s ph thu c pX = f(Vtc), ho c pM =
f(Vtc) hay pX = f(% chu n ñ ) hay pM = f(% chu n ñ ).
Khi chu n ñ xác ñ nh ion Xn-
có n ng ñ Nx, th tích Vx b ng dung d ch ion Mn+
có n ng ñ NM, ñư ng chu n ñ ñư c xây d ng như sau:
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* ð chênh th ti u chu n c a hai c p oxi hoá kh càng l n thì h ng s cân b ng K c a

ph n ng càng l n. V i ph n ng III- c, lgK = am.(Eo
ox1/kh1 - Eo
ox2/kh2)/0,059 ; am là t ng
s electron trao ñ i trong ph n ng.
Hình H. 6.3: ðư ng chu n ñ oxi hoá kh :
a- Chu n ñ ion Fe2+
b ng ion Ce4+
(m = n = 1); b- Chu n ñ ion Fe2+
b ng
ion MnO4
-
(m = 1, n = 5)
* pX khi chưa chu n ñ :
Trong dung d ch ch có ion Xn -
nên pX ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 57:
pX = - lg CX = - lg(NX/n) (III- 57)
(n - ch s ñương lư ng, trong chu n ñ AgNO3 xác ñ nh các ion Cl-
, Br-
, I-
, CNS-
, n =
1).
* pX trư c ñi m tương ñương:
Khi ñưa dung d ch tiêu chu n Mn+
vào dung d ch Xn-
thì n ng ñ Xn-
gi m. pX
ñư c xác ñ nh b ng bi u th c III- 58:
pX = -lg[Xn-
] = -lg{[(VXn-NXn- - VMm+NMm+)/(VXn- + VMm+)]/n} (III-
58)
* pX t i ñi m tương ñương:
N ng ñ ion Xn-
và ion Mn+
là tương ñương nhau và ñư c coi là ñ tan c a k t t a
MX (MX↓ ⇆ Mn+
+ Xn-
).
Vì tích s tan TMX = [Xn-
] [Mn+
] = [Xn-
]2
→ [Xn-
] = (TMX)1/2
do ñó:

pX = –(lgTMX)/2 (III- 59)
*pX sau ñi m tương ñương:
Vi c ñưa dư dung d ch tiêu chu n Mn+
vào dung d ch chu n ñ làm cho cân b ng
III- e chuy n d ch sang bên ph i, do ñó n ng ñ ion Xn-
ti p t c gi m. N ng ñ ion Xn-
lúc này là:
[Xn-
] = TMX/ [Mn+
] = TMX/ [(VMm+ . NMm+ - VXn- . NXn-)/ n (VMm+ + VXn-)
t c
pX = - lg[TMX (VMm+ + VXn-).n/(VMm+ . NMm+ - VXn- . NXn-)] (III-
60)
Có th minh ho vi c xây d ng ñư ng chu n ñ k t t a thông qua trư ng h p
chu n ñ 20 ml Cl-
0,1N b ng dung d ch AgNO3 0,1N (TAgCl = 1,78.10-10
). Chu n ñ x y
ra theo phương trình:
Cl-
-
Các s li u tính toán ñư c ghi trong b ng B.7.3.
B ng B.7.3: pCl dung d ch khi chu n ñ 20 ml Cl-
0,1N b ng dung d ch AgNO3
0,1N (TAgCl = 1,78.10-10
)
Tr ng thái chu n ñ % chu n ñ V n d ng bi u th c pCl
10 1,04
50 1,48
90 2,28
99 3,30
ñương
99,9
III- 58
4,30
100,1 5,45
101 6,45
110 7,43
Sau ñi m tương
ñương
150
III- 60
8,95
ðư ng chu n ñ k t t a có d ng như hình v H.9.3.
T hình v H.9.3 có nh n xét:
1. ðư ng chu n ñ là ñư ng cong ñ i x ng qua ñi m pX = (-lgTMX )/2 và 100%
chu n ñ .
2. Tương t như phương pháp trung hoà, g n ñi m tương ñương pX thay ñ i
m nh t o ra bư c nh y c a ñư ng cong. Bư c nh y ph thu c vào:
- Sai s phân tích: Sai s càng l n thì bư c nh y càng l n,
- H ng s TMX: TMX càng nh , bư c nh y càng l n.
- N ng ñ các ch t tham gia ph n ng: N ng ñ các ch t tham gia ph n ng
càng l n, bư c nh y càng l n.

Hình H.9.3: ðư ng chu n ñ các halogenua b ng AgNO3:
1. Cl -
0,1N; 2. Br-
0,1N; 3. I-
0,1N; 4. Cl-
0,01N
6.5. ðư ng chu n ñ t o ph c
Trong chu n ñ xác ñ nh các ñ i tư ng nông nghi p, thư ng dùng ph n ng
chu n ñ c a complexon III (Na2H2Y) ñ xác ñ nh các ion kim lo i Mm+
:
Mm+
+ Na2H2Y = MYm-4
+ 2Na+
+ 2H+
, (III- f)
v i kí hi u Na2H2Y là L, pH môi trư ng là c ñ nh và b qua ñi n tích, có th vi t ng n
g n phương trình III- f như sau:
M + L = ML, (III- f’)
v i h ng s cân b ng K:
K = [ML]/[M] [L] (III- 61)
và n ng ñ các ch t trong dung d ch:
CM = [M] + [ML] (III- 62)
CL = [L] + [ML] (III- 63)

Vi c xây d ng ñư ng chu n ñ cho trư ng h p xác ñ nh ion Mm+
có n ng ñ NM
và th tích VM b ng dung d ch tiêu chu n complexon III có n ng ñ NL như sau:
* pM khi chưa chu n ñ :
Khi chưa chu n ñ , dung d ch ch có ion Mm+
. Ch s ñương lư ng n c a ion Mm+
là 2, nên n ng ñ mol/l c a ion Mm+
là:
[M] = CM = NM/2
do ñó:
pM = - lg(NM/2) (III- 64)
* pM trư c ñi m tương ñương:
Khi cho dung d ch tiêu chu n L vào dung d ch chu n ñ , thì n ng ñ ion Mm+
s
gi m. B ng vi c gi i h 3 phương trình III- 61, III- 62, III- 63 có th xác ñ nh ñư c n ng
ñ ion Mm+
. Song, vi c gi i chính xác h 3 phương trình này khá ph c t p. Cách gi i ñơn
gi n g n ñúng như sau:
N u coi ph n ng III- f’ là hoàn toàn thì s mol c a ph i t L b ng s mol c a
ph c ch t ML, nên có th vi t:
[ML] = VL. NL/2(VM + VL)
Do ñó, t bi u th c III- 62 s có:
[M] = [(VM.NM - VL.NL): (VM + VL)]/2
pM = - lg{[(VM .NM - VL.NL): (VM + VL)]/2} (III- 65)
* pM t i ñi m tương ñương:
Theo phương trình III – f’ có:
[L] = [M]
và theo bi u th c III- 62 có:
[ML] = CM – [M] = [VM . NM/2(VM + VL)] – [M]
Thay [L] và [ML] vào bi u th c III- 61 s ñư c:
K = {[VM . NM/2(VM + VL)] – [M]}/[M]. [M] (III- 66)
hay:
K [M]2
+ [M] – VM . NM/2(VM + VL) = 0 (III- 67)
Gi i phương trình III- 67 s có n ng ñ c a ion Mm+
và t ñó suy ra pM.
Trong trư ng h p ph c ch t b n có th coi [ML] ≈ CM thì:
[ML] = CM - [M] ≈ VM . NM/2(VM + VL)
và khi ñó bi u th c III- 66 ñư c vi t thành:
K [M]2
= VM . NM/2(VM + VL)
t ñó:
[M] = [VM . NM/2K (VM + VL)VL)]1/2
hay:
pM = (1/2)lgK – (1/2)lg[VM . NM/2(VM + VL)] (III- 68)
Vi c tính pM theo bi u th c III- 68 ñư c ch p nh n khi lư ng ion Mm+
dư nh
hơn sai s cho phép (thông thư ng v i sai s 1%).
* pM sau ñi m tương ñương:
Trong dung d ch dư L nên có th coi n ng ñ t do c a ion Mm+
là không ñáng k
so v i n ng ñ [ML], t c:
[ML] = VM . NM/2(VM + VL)
[L] = (VL. NL – VM . NM)/2(VM + VL)
thay các giá tr này vào bi u th c III- 61 và bi n ñ i ti p s có:

[M] = [(VM . NM)/2]/[K(VL. NL – VM . NM)/2]
hay:
pM = lgK – lg[VM . NM/(VL . NL – VM . NM)] (III-
69)
Có th minh ho vi c xây d ng ñư ng chu n ñ t o ph c thông qua trư ng h p
chu n ñ 20 ml Mm+
0,01N b ng dung d ch Na2H2Y 0,01N v i các h ng s K khác nhau
c a ph c ch t MY.
Chu n ñ x y ra theo phương trình III- f.
Các s li u tính toán ñư c ghi trong b ng B.8.3.
ðư ng chu n ñ t o ph c ML có d ng như hình v H.10.3.
B ng B.8.3: pM dung d ch khi chu n ñ 20 ml Mm+
0,02N b ng dung d ch complexon
III (Na2H2Y) 0,02N
pM ng v i các h ng s K khác nhauTr ng thái
chu n ñ
%
chu n
ñ
V n d ng
bi u th c
108
1010
1012
1016
1020
Chưa
chu n ñ 0 III- 64 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00
50 2,48 2,48 2,48 2,48 2,48
90 3,28 3,28 3,28 3,28 3,28
99 4,30 4,30 4,30 4,30 4,30
Trư c
ñi m tương
ñương
99,9
III- 65
- 5,30 5,30 5,30 5,30
T i ñi m
tương
ñương
100 III- 68 5,15 6,15 7,15 9,15 11,15
100,1 - 7,00 9,00 13,00 17,00
101 6,00 8,00 10,00 14,00 18,00
110 7,00 9,00 11,00 15,00 19,00
Sau ñi m
tương
ñương
150
III- 69
7,70 9,70 11,70 15,70 19,70

Hình H.10.3: ðư ng chu n ñ complexon III
Qua ñó có nh n xét:
1. ðư ng chu n ñ là ñư ng cong ñ i x ng qua ñi m 100% chu n ñ và
pM = {lgK – lg[VM . NM/2 (VM + VX)]}/2
2. Tương t như các phương pháp chu n ñ khác, xung quanh ñi m tương ñương
pM thay ñ i nhanh và t o ra bư c nh y. Bư c nh y ph thu c vào:
- Sai s phân tích: Sai s càng l n thì bư c nh y càng l n,
- H ng s cân b ng K: K càng l n, bư c nh y càng l n.
- N ng ñ các ch t tham gia ph n ng: N ng ñ các ch t tham gia ph n ng càng
l n, bư c nh y càng l n.
6.6. Nh n xét chung v ñư ng chu n ñ . ng d ng c a ñư ng chu n ñ
a. Nh n xét chung v ñư ng chu n ñ
T các d ng ñư ng chu n ñ trung hoà, oxi hoá kh , k t t a và t o ph c có nh n
xét chung như sau:
1. ðư ng chu n ñ có 2 d ng: d ng ñ i x ng và d ng b t ñ i x ng qua ñi m ch
s chu n ñ pT (pHtñ , Etñ, pXtñ, pMtñ, pXtñ) và 100% chu n ñ .
D ng ñ i x ng nh n ñư c:
- Trong chu n ñ trung hoà: khi chu n ñ axit m nh b ng bazơ m nh và ngư c
l i.
- Trong chu n ñ oxi hoá kh : khi các c p oxi hoá kh riêng ph n trao ñ i cùng
s electron.
- Trong chu n ñ k t t a và chu n ñ t o ph c: khi các ch t tham gia ph n ng
v i h s phân t như nhau.
D ng b t ñ i x ng nh n ñư c:
- Trong chu n ñ trung hoà: khi chu n ñ axit y u b ng bazơ m nh ho c chu n
ñ bazơ y u b ng axit m nh.
- Trong chu n ñ oxi hoá kh : khi các c p oxi hoá kh riêng ph n trao ñ i không
cùng s electron.
- Trong chu n ñ k t t a và chu n ñ t o ph c: khi các ch t tham gia ph n ng
v i h s phân t khác nhau.
2. Xung quanh ñi m tương ñương (pT và 100% chu n ñ ), các ñ i lư ng pH, E,
pX, pM… có s thay ñ i m nh tr s ño và t o nên bư c nh y c a ñư ng chu n ñ ∆pH,
∆E, ∆pX ho c ∆pM. ng v i m i sai s cho trư c có m t bư c nh y riêng, bư c nh y
này càng l n khi sai s càng l n, ví d : trong chu n ñ trung hoà ∆pH1% > ∆pH0,1%.
3. Bư c nh y ñư ng chu n ñ ph thu c vào h ng s cân b ng c a ph n ng
chu n ñ . H ng s cân b ng càng l n, bư c nh y càng dài. Ví d : Chu n ñ axit m nh

b ng bazơ m nh có bư c nh y dài hơn chu n ñ axit y u b ng bazơ m nh, chu n ñ k t
t a v i TMX càng nh thì bư c nh y càng dài…
4. Bư c nh y ñư ng chu n ñ ph thu c vào n ng ñ dung d ch các ch t tham gia
ph n ng, n ng ñ càng l n bư c nh y càng dài. Riêng trong chu n ñ oxi hóa kh thì
bư c nh y ít ph thu c vào n ng ñ .
5. Khi chu n ñ h n h p nhi u ch t thì thu ñư c ñư ng chu n ñ v i nhi u bư c
nh y tương ng v i t ng ch t, bư c nh y trư c là c a ch t ho t ñ ng m nh hơn. Tuy
v y, các bư c nh y ch rõ ràng tách ra kh i nhau khi h ng s cân b ng c a các ph n ng
mà chúng tham gia khác nhau rõ r t. Ví d : V i sai s 0,1%, các h ng s cân b ng c a
các ph n ng ph i hơn kém nhau 104
l n.
b. ng d ng c a ñư ng chu n ñ
ðư ng chu n ñ có nhi u ng d ng trong th c t như:
1. Xác ñ nh sai s chu n ñ .
Ví d : khi chu n ñ trung hoà ñã d ng chu n ñ t i m t giá tr pHkt nào ñó thì sai
s chu n ñ là bao nhiêu? ð xác ñ nh sai s ch c n dùng ñư ng cong chu n ñ tương
ng. T tr c tung (pH) xác ñ nh pHkt và trên tr c hoành tìm tr s ph n trăm chu n ñ
tương ng v i pHkt, cu i cùng là tính sai s %: sai s % = % chu n ñ - 100.
2. Ch n ch t ch th thích h p ñ ñ m b o chu n ñ v i ñ chính xác cho trư c.
Ch t ch th màu ñư c dùng ph i có kho ng ñ i màu n m trong bư c nh y c a ñư ng
chu n ñ (m c 7.1 chương III) và c g ng sao cho ch s chu n ñ pT n m gi a kho ng
ñ i màu.
3. Ch n cách thao tác chu n ñ thích h p.
ð i v i ñư ng cong chu n ñ ñ i x ng có th chu n ñ theo c 2 chi u mà v n
ñ t ñư c ñ chính xác như nhau n u cùng d ng m t tr s chu n ñ . Ví d : chu n ñ
axit m nh b ng bazơ m nh ho c ngư c l i, n u d ng chu n ñ pH = 5 thì vi c chu n
ñ theo chi u tăng pH (ñưa bazơ vào axit) hay chi u gi m pH (ñưa axit vào bazơ) ñ u
cho k t qu như nhau.
ð i v i ñư ng cong b t ñ i x ng thì ch có m t cách chu n ñ sao cho tr s ñ i
lư ng ño thay ñ i t ph n bi n ñ i ch m sang ph n bi n ñ i nhanh, vì nh hư ng c a
gi t dư là khác nhau m i ph n ñư ng cong. C th : khi chu n ñ axit y u b ng bazơ
m nh thì ph i ñưa bazơ m nh vào axit, chu n ñ bazơ y u b ng axit m nh thì ph i ñưa
axit m nh vào bazơ, hay, trong chu n ñ oxi hoá kh b trí dung d ch c a c p trao ñ i
electron ít hơn trên buret, ví d , chu n ñ xác ñ nh ion Fe2+
b ng K2Cr2O7 thì ñưa ion
Fe2+
vào dung d ch K2Cr2O7…).
4. Ch n n ng ñ thích h p c a các dung d ch tham gia ph n ng.
Bư c nh y ñư ng cong chu n ñ càng dài khi n ng ñ càng l n, nên tránh s pha
loãng dung d ch chu n ñ m t cách không c n thi t và nên s d ng dung d ch tiêu chu n
có n ng ñ cao. Song, không nên dùng n ng ñ qúa cao c a dung d ch tiêu chu n ñ
tránh sai s gi t dư (gi t dư là gi t dung d ch ch t tham gia ph n ng gây ra s ñ i màu
c a ch th , vì không ph i toàn b gi t này tham gia ph n ng).
Ví d : chu n ñ xác ñ nh NaOH b ng HCl, n u dùng HCl 0,1N h t 20 ml, còn
n u dùng HCl 1N h t 2 ml, thì sai s do gi t dư (1 gi t tương ñương v i 0,03 ml) gây nên
s là:
- Trong trư ng h p dùng HCl 0,1N: e% = (0,03 . 100)/20 = 0,15 %
- Trong trư ng h p dùng HCl 1N: e% = (0,03 . 100)/2 = 1,5 %

7. CH TH
Có r t ít các ph n ng chu n ñ , mà ñó, b n thân các ch t tham gia ph n ng có
màu và t nó ch th ñi m tương ñương nh s xu t hi n ho c s bi n m t c a ch t màu
này. Ví d : chu n ñ các ch t kh b ng dung d ch tiêu chu n KMnO4, thì l i d ng màu
tím c a KMnO4 làm ch th ñi m tương ñương, khi màu tím h ng xu t hi n s d ng
chu n ñ . Các ph n ng chu n ñ này ñư c g i là các ph n ng t ch th . Các chu n ñ
lo i này có ñ chính xác r t cao, vì sai s ñây ch là sai s gi t dư.
Trong ñ i b ph n các trư ng h p chu n ñ , nh m xác ñ nh ñi m tương ñương
ph i dùng ch th . Ch th là m t h p ch t hay m t d ng c ño ñư c ñưa vào dung d ch
chu n ñ . T i ñi m tương ñương hay xung quanh ñi m tương ñương, ch th b ng s thay
ñ i tính ch t c a mình báo hi u ñi m k t thúc chu n ñ . Trong phân tích th tích hay
dùng ch th là nh ng ch t màu hay ch t t o màu (g i chung là ch th màu).
7.1. Phân lo i ch th
D a vào s t n t i c a d ng màu, các ch th ñư c chia thành ch th m t màu và
ch th hai màu:
Ch th m t màu là lo i ch th mà trong m t pha ch có m t d ng c a ch th có
màu. Ví d :
- Ch th phenolphtalein, trong dung d ch màu d ng axit c a nó không màu còn
màu d ng bazơ c a nó màu h ng.
- Ch th K2CrO4 dùng trong phương pháp Mo, vì hai d ng K2CrO4 (dung d ch
màu vàng) và Ag2CrO4 (k t t a nâu ñ ) n m hai pha khác nhau.
Ch th hai màu là lo i ch th mà trong m t pha có ñ hai d ng màu c a ch th .
Ví d : ch th metyl ñ , trong dung d ch màu d ng axit c a nó có màu ñ còn màu d ng
bazơ c a nó màu vàng.
D a theo ph n ng c a ch th , các ch th màu ñư c chia thành 4 nhóm:
1. Ch th axit bazơ, là các h u cơ có màu, có tính axit, bazơ y u và màu c a các
d ng axit, d ng bazơ là khác nhau, s chuy n màu là chuy n t màu d ng axit sang màu
d ng bazơ và ngư c l i ph thu c vào pH môi trư ng chu n ñ . Ví d : ch th metyl ñ
nói trên, có màu d ng axit là màu ñ , màu c a d ng bazơ là màu vàng, như v y màu
chuy n t vàng sang ñ khi gi m pH dung d ch và ngư c l i t ñ sang vàng khi tăng pH
dung d ch.
2. Ch th oxi hoá kh , là các ch t màu có tính oxi hoá kh và màu c a các d ng
oxi hoá, d ng kh là khác nhau, s chuy n màu là chuy n t màu d ng oxi hoá sang màu
d ng kh và ngư c l i ph thu c vào ñi n th E c a dung d ch. Ví d : ch th
diphenylamin, trong môi trư ng axit, nó có màu d ng oxi hoá là màu tím than, màu c a
d ng kh là không màu, như v y màu chuy n t tím than sang không màu khi gi m E
dung d ch và ngư c l i t không màu sang tím than khi tăng E dung d ch.
3. Ch th k t t a, là các ch t có th t o các k t t a có màu v i các ch t tham gia
ph n ng chu n ñ . Ví d : chu n ñ xác ñ nh ion Cl-
b ng AgNO3 theo phương pháp Mo
dùng ion CrO4
2-
làm ch th , vì nó t o k t t a màu nâu ñ Ag2CrO4 v i ion Ag+
.
4. Ch th t o ph c, là các hoá ch t có th t o ph c màu v i các ch t tham gia
ph n ng chu n ñ , t c màu ch th t do khác v i màu c a ph c ch t gi a ch th v i
ch t tham gia ph n ng chu n ñ . S chuy n màu là chuy n t màu d ng ch th t do
sang màu d ng ph c ch t c a ch th và ngư c l i ph thu c n ng ñ c a các ch t tham

gia ph n ng chu n ñ . Ví d : ch th eriocrom T ñen, t i pH = 10, có màu xanh da tr i,
song, ph c ch t c a nó v i ion Mg2+
có màu ñ nho, như v y màu chuy n t xanh da tr i
sang màu ñ nho khi tăng n ng ñ ion Mg2+
và ngư c l i t ñ nho sang xanh da tr i khi
tăng n ng ñ complexon III, hay ch th h tinh b t trong chu n ñ i t d a trên s t o
ph c ch t xanh tím than c a nó v i i t, ch th Fe(NO3)3 trong chu n ñ Fonha d a trên
s t o ph c ch t màu ñ máu c a ion Fe3+
v i ion CNS-
.
Như v y, s ñ i màu c a m i ch th ñ u g n li n v i n ng ñ c a các ch t tham
gia ph n ng chu n ñ , hay nói m t cách khác ph thu c vào tr s c a các ñ i lư ng ño
c a dung d ch, ví d , pH, E, pX, pM… Khi các tr s này thay ñ i d n ñ n màu c a dung
d ch thay ñ i.
7.2. Kho ng ñ i màu c a ch th
Khi chu n ñ , tr s chu n ñ liên t c thay ñ i làm cho các thành ph n c a ch th
thay ñ i d n ñ n màu s c thay ñ i. Tuy v y, trong chu n ñ thư ng dùng m t ñ nh n
bi t s thay ñ i màu mà kh năng c a m t ch có h n, nó ch có th nh n ñư c màu s c
trong nh ng gi i h n nh t ñ nh c a n ng ñ ch t màu. Kho ng n ng ñ gi i h n ñó l i
ph thu c vào tr s chu n ñ . Kho ng tr s chu n ñ mà ñó màu c a ch th thay ñ i
m t con ngư i nh n bi t ñư c, ñư c g i là kho ng ñ i màu c a ch th .
Kho ng ñ i màu c a ch th ph thu c vào ch th m t màu hay hai màu.
a. ð i v i nhóm ch th m t màu
V i lo i ch th này, không có s pha tr n màu gi a các d ng c a ch th , nên s
nh n ñư c màu c a m t ph thu c vào n ng ñ c a d ng mang màu. Thư ng m t nh n
ñư c màu khi trong dung d ch có n ng ñ c a d ng mang màu kho ng 10-5
– 10- 6
mol/lít.
Ví d : v i ch th phenolphtalein ch nh n th y màu h ng khi n ng ñ d ng bazơ c a ch
th này trong dung d ch là > 10- 6
M.
b. ð i v i nhóm ch th hai màu
ñây, có s pha tr n màu, nên, vi c nh n th y thay ñ i màu c a m t ph thu c
vào t l n ng ñ các d ng mang màu c a ch th .
Thư ng m t ch nh n th y màu c a m t d ng nào ñó khi nó chi m kho ng 1/10
t ng lư ng ch t màu. Ví d : v i ch th axit bazơ:
HInd ⇆ H+
+ Ind–
CInd = [HInd] + [Ind–
]
m t nh n th y màu chuy n sang màu c a d ng [Ind-
] khi: ([Ind-
]/CInd ) ≈ 1/10 và không
th y s chuy n n a khi ([Ind-
]/CInd ) ≈ 9/10 và t s này thay ñ i ph thu c vào pH dung
d ch.
* V i ch th axit bazơ:
N u kí hi u ch th axit bazơ có d ng axit là HInd và d ng bazơ là Ind-
, có:
HInd ⇆ H+
+ Ind-
v i h ng s phân li:
KaHInd = [H+
] [Ind-
]/ [HInd] (III- 70)
Bi n ñ i bi u th c III- 70 s có:
pH = pKaHInd - lg{[HInd]/[Ind-
]} (III- 71)
Như trên ñã nói, s ñ i màu mà m t nh n ñư c x y ra khi lư ng c a m t d ng
nào ñó chi m 1/10 t ng lư ng màu, hay t l [Ind-
]/[HInd] bi n ñ i t 1/9 ñ n 9/1. T ñó,
bi u th c III- 71 ñư c vi t thành bi u th c III- 72:
pH = pKaHInd ± 1 (III- 72)

và ñư c g i là kho ng ñ i màu c a ch th HInd; h ng s pKaHInd ñư c g i là ch s ch
th c a ch th axit bazơ.
Ví d : ch th metyl ñ có pKa = 5, thì s ñ i màu c a nó x y ra trong kho ng pH:
4 - 6.
* V i ch th oxi hóa kh :
Thư ng g p các ch th oxi hóa kh là nh ng ch t h u cơ có tính oxi hoá kh :
Indox + ne = Indkh
ñư c ñ c trưng b i th ñi n c c EInd (III- 73):
EInd = E0
Indox / Indkh + (0,059/n)lg{[Indox]/[Indkh]} (III-
73)
V i lí lu n tương t như ph n ch th axit bazơ, s có kho ng ñ i màu c a ch
th oxi hoá kh là:
E = E0
Indox / Indkh ± 0,059/n (III- 74)
và E o
Indox / Indkh ñư c g i là ch s ch th c a ch th oxi hoá kh .
Ví d : ch th diphenylamin (ox + 2e = kh) có Eo
= 0,76V, thì s ñ i màu c a nó
x y ra trong kho ng E: 0,73 – 0,79V.
* V i ch th t o ph c:
S t o ph c màu c a ch th v i ion kim lo i M:
M + aInd = M(Ind)a
( ñây, b qua ñi n tích c a các h t),
ñư c ñ c trưng b i h ng s b n bi u ki n K’b (vì ch th Ind có th ph n ng v i H+
):
K’b = [M(Ind)a]/[M][Ind]a
(III- 75)
S ñ i màu x y ra khi có t l ([Ind]/[M(Ind)a] b ng 1/9 hay 9/1, như v y b ng
vi c bi n ñ i bi u th c III- 75 có:
pM1/9 = lgK’b - 1 và pM9/1 = lgK’b + a (III- 76)
như v y, kho ng ñ i màu c a ch th là t pM1/9 ñ n pM9/1 hay có tr s t lgK’b - 1 ñ n
lgK’b + a. Giá tr lgK’b cũng ñư c g i là ch s ch th c a ch th t o ph c.
* V i ch th k t t a:
Vì dung d ch ch th và s n ph m k t t a gi a ch th v i ch t xác ñ nh thu c hai
pha khác nhau, nên có th coi ch th như là ch th m t màu, do ñó lư ng k t t a cũng
ph i ñ t ñ n m t lư ng nh t ñ nh m t m i nh n ñư c. Vì th , n u chu n ñ v i dung d ch
loãng s r t khó nh n màu.
Kho ng ñ i màu c a ch th tính theo các bi u th c III- 72, III- 74 và III- 76 hoàn
toàn mang tính ch t lí thuy t. Trong th c t , kho ng ñ i màu c a các ch th không như
nhau do s nh y c m c a m t v i t ng lo i màu s c có khác nhau. Ví d : M t nh y c m
v i t t c các lo i màu xanh nhưng r t kém nh y v i màu vàng. Cho nên, ñ i v i m t ch
th , thao tác chu n ñ khác nhau có th cho sai s khác nhau. Ví d : Khi dùng ch th
metyl da cam, n u chu n ñ theo chi u gi m pH, m t có th nh n th y s ñ i màu khi ch
có 5% d ng màu ñ , nhưng chu n ñ theo chi u tăng pH thì ch nh n ñư c màu vàng khi
trong dung d ch có t i 20 – 30% d ng màu vàng, do ñó, sai s chu n ñ s l n hơn sai s
trư ng h p trên.
7.3. Nguyên t c ch n ch th
ð chu n ñ ñ t ñ chính xác cho trư c, c n ch n ch th ñáp ng các yêu c u
sau:

- Ưu tiên ch n các ph n ng t ch th ñ tránh sai s ch th . Ví d : trong chu n
ñ pemanganat dùng luôn màu tím c a ion MnO4
-
làm màu ch th .
- Kho ng ñ i màu c a ch th n m tr n trong ho c ít nh t có m t ph n n m trong
bư c nh y c a ñư ng chu n ñ . Ví d : chu n ñ axit m nh b ng bazơ m nh ho c ngư c
l i v i sai s ± 0,1% (bư c nh y pH t 4,3 ñ n 9,7) có th dùng các ch th metyl da cam
(pKa = 3,46), metyl ñ (pKa = 5), quỳ (pKa = 7), phenolphtalein (pKa = 9)… N u không
có ñư ng chu n ñ thì tính sai s ch th (xem chương V) ñ ch n ch th phù h p.
- Ch th ph i có các màu tương ph n nhau rõ r t (∆λmax ≈ 70nm) như v y m t
m i d dàng nh n th y s chuy n màu. Nh ng c p tương ph n màu m t r t d nh n bi t
ñó là: không màu → có màu, màu xám → có màu ho c xanh ⇆ ñ . ng d ng hi u bi t
này ñ b trí chu n ñ sao cho quan sát màu d nh t, ví d : khi chu n ñ trung hoà axit
m nh b ng bazơ m nh v i ch th phenolphtalein nên ñ bazơ trên, ñ màu ch th
chuy n t không màu sang màu ñ .
- N ng ñ ch th ph i v a ñ ñ m t nh n th y s thay ñ i màu, nhưng, không
quá l n d n ñ n sai s chu n ñ , vì th c ch t ph n ng ch th là ph n ng c nh tranh v i
ph n ng gi a ch t c n xác ñ nh và ch t tiêu chu n.
8. CÁC PHÉP CHU N ð THƯ NG DÙNG
8.1. Chu n ñ trung hoà
ñây, có 2 phép chu n ñ : chu n ñ axit và chu n ñ ki m.
a. Chu n ñ axit
Là phép chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n là các dung d ch axit m nh, dùng ñ
xác ñ nh các ch t có tính bazơ (các bazơ, các mu i bazơ).
Dung d ch tiêu chu n thư ng ñư c dùng là các dung d ch axit m nh HCl, HNO3
và H2SO4. Các dung d ch này thư ng ñư c pha t các axit HCl, HNO3, H2SO4 ñ c
(TKPT). B i vì, các axit ñ c này không ph i là ch t g c, do chúng d bay hơi (HCl,
HNO3 ñ c) hay d hút m (H2SO4 ñ c), nên dung d ch sau khi pha xong c n ñư c chu n
ñ l i b ng dung d ch các ch t g c như KHCO3 (ðKHCO3 = MKHCO3), Na2CO3 khan
(ðNa2CO3 = MNa2CO3/2), Na2B4O7.10H2O (ðNa2B4O7.10H2O = MNa2B4O7.10H20/2) v i ch th
metyl da cam. M t cách pha khác là dùng các ng fixanan, ví d : ng fixanan HCl,
HNO3, H2SO4.
b. Chu n ñ ki m
Là phép chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n là các dung d ch ki m m nh, dùng ñ
xác ñ nh các ch t có tính axit (các axit, các mu i axit).
Dung d ch tiêu chu n thư ng là các dung d ch ki m m nh: NaOH, KOH,
Ba(OH)2. Các dung d ch này thư ng ñư c pha t NaOH, KOH, Ba(OH)2 r n, là nh ng
ch t không ph i là ch t g c do chúng d hút m và h p th CO2. Do ñó, dung d ch thu
ñư c sau khi pha c n l c và chu n ñ l i ñ xác ñ nh n ng ñ b ng dung d ch tiêu chu n
g c như dung d ch H2C2O4 (ðH2C2O4 = MH2C2O4/2) v i ch th phenolphtalein và ñư c b o
qu n kín trong các bình b ng polyetylen. Trong nh ng chu n ñ mà lư ng mu i cacbonat
không nh hư ng ñ n k t qu phân tích thì không c n tách cacbonat (ví d : v i chu n ñ
k t thúc t i pH 4), còn các chu n ñ mà lư ng mu i cacbonat có nh hư ng thì c n lo i

chúng ñi b ng cách cho vào dung d ch NaOH, KOH m t ít mu i BaCl2 và l c l y dung
d ch, sau ñó m i xác ñ nh n ng ñ c a các dung d ch này.
c. Các ch t ch th thư ng dùng trong chu n ñ trung hoà
Thư ng dùng ch th là ch t h u cơ có tính axit y u, bazơ y u và có màu d ng axit
khác màu d ng bazơ (b ng B.9.3).
B ng B.9.3: Các ch t ch th thư ng dùng trong chu n ñ trung hoà
Màu c a các d ngTên ch th Cách pha cho
100ml dung d ch
pKaHInd Kho ng
ñ i màu
(pH)
axit bazơ
Bromthymol
xanh
Metyl da cam
Metyl ñ
Phenol ñ
Phenolphtalein
0,1g trong c n 20%
0,1g trong nư c
0,1g trong c n 60%
0,1g trong c n 20%
0,1g trong c n 50%
7,30
3,46
5,00
8,00
9,00
6,2 – 7,6
3,1 – 4,5
4,2 – 6,2
6,8 – 8,4
8,0 – 10,0
vàng
ñ
ñ
vàng
không
màu
xanh
vàng
chanh
vàng
ñ
ñ
d. ng d ng chu n ñ trung hoà
Chu n ñ trung hoà thư ng ñư c ñùng ñ xác ñ nh các ch t có tính ch t axit,
bazơ. Chu n ñ có th ti n hành chu n ñ tr c ti p ho c chu n ñ ngư c. Trong ñ i b
ph n các trư ng h p, thư ng dùng chu n ñ tr c ti p. Trong trư ng h p xác ñ nh các
ch t ít tan (các mu i không tan), các ch t r n, các ch t khí ho c các ch t ph n ng ch m
v i thu c th (ví d : xác ñ nh este), thư ng ti n hành chu n ñ ngư c.
Ví d : xác ñ nh CaCO3, MgCO3, cho chúng tác d ng v i dung d ch tiêu chu n
HCl l y dư, xác ñ nh k t t a (NH4)3P(Mo3O10)4 (amoni molybdatophotphat), cho ch t này
tác d ng v i dung d ch tiêu chu n NaOH l y dư ho c khi xác ñ nh este thì ñun nóng h n
h p este v i NaOH l y dư; sau ñó lư ng dư c a axit ho c bazơ ñư c xác ñ nh b ng dung
d ch tiêu chu n NaOH ho c HCl.
B ng chu n ñ trung hoà có th xác ñ nh h n h p các bazơ ho c h n h p các axit
v i vi c ch n ch th thích h p d a trên s khác nhau v ñ bazơ, ñ axit c a chúng.
Ví du: chu n ñ xác ñ nh h n h p NaOH và Na2CO3 b ng HCl: v i ch th
phenolphtalein, chu n ñ xác ñ nh NaOH và n c 1 c a Na2CO3, còn v i ch th metyl da
cam s chu n ñ ñ ng th i NaOH và c 2 n c c a Na2CO3. T lư ng tiêu t n HCl c a 2
l n chu n ñ suy ra hàm lư ng NaOH và Na2CO3 trong m u.
8.2. Chu n ñ oxi hoá kh
ñây, cũng có 2 phép chu n ñ : chu n ñ oxi hóa và chu n ñ kh .
a. Chu n ñ oxi hoá
Là phép chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n là dung d ch các ch t oxi hóa, dùng ñ
xác ñ nh các ch t kh .
Dung d ch tiêu chu n thư ng dùng là KMnO4, K2Cr2O7, I2, Ce(SO4)2, … t ñó
hình thành các phương pháp chu n ñ pemanganat, chu n ñ bicromat, chu n ñ i t…
Các ch t g c thư ng dùng H2C2O4, K2Cr2O7, Ce(SO4)2.
b. Chu n ñ kh
Là phép chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n là dung d ch các ch t kh , dùng ñ
xác ñ nh các ch t oxi hoá.

Dung d ch tiêu chu n thư ng dùng là FeSO4, Ti2(SO4)3, Na2S2O3… t ñó hình
thành các phương pháp chu n ñ s t (II), chu n ñ titan, chu n ñ thiosunphat…
Các ch t g c thư ng dùng K2Cr2O7, KIO3, Ce(SO4)2.
c. Ch th thư ng dùng trong chu n ñ oxi hoá kh
Trong chu n ñ oxi hoá kh thư ng s d ng 3 lo i ch th : t ch th , ch th
không liên quan ñ n ñi n th dung d ch và ch th có liên quan ñ n ñi n th dung d ch.
* T ch th :
ðó là chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n KMnO4 trong môi trư ng axit. M t gi t
dư KMnO4 làm dung d ch chuy n t không màu sang màu h ng, báo s k t thúc c a
chu n ñ .
* Ch th không liên quan ñ n ñi n th :
Ch t ch th t o ph c màu v i m t d ng oxi hóa kh c a ch t c n xác ñ nh ho c
thu c th . Khi dư m t gi t dung d ch tiêu chu n s x y ra s chuy n màu. Ví d : chu n
ñ i t v i ch th h tinh b t thì s chuy n màu là do vi c t o ra hay m t ñi màu xanh tím
than c a ph c ch t i t – h tinh b t…
* Ch th liên quan ñ n ñi n th :
ðó là các ch th có tính oxi hoá kh . S chuy n màu c a nó liên quan ch t ñ n
th ñi n c c c a dung d ch. Tuỳ theo t ng ph n ng chu n ñ mà ch n ch th thích h p.
M t s ch th thư ng dùng ñư c nêu b ng B.10.3.
B ng B.10.3: Các ch t ch th thư ng dùng trong chu n ñ oxi hóa kh
Màu c a các d ngTên ch th Cách pha cho 100ml
dung d ch
Eo
Ind S e
trao
ñ i
oxi hoá kh
Fe(II)(o–phenan-
throlin)3 (ferroin)
Benzidin
Diphenylamin
Axit N– phenyl-
anthranylic
1,485g o–phenanthrolin +
0,695gFeSO4.7H2O
1g trong H2SO4 ñ c
1g trong H2SO4 ñ c
0,2g trong nư c
1,11
0,92
0,76
1,08
1
1
2
2
xanh
tím
tím
tím ñ
ñ
không
màu
không
màu
không
màu
d. M t s chu n ñ oxi hóa kh thư ng dùng trong phân tích ñ i tư ng nông
nghi p
* Chu n ñ pemanganat (permanganatomet):
ðây là phương pháp chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n KMnO4 và thư ng ti n
hành trong môi trư ng axit (pH ≈ 0) theo phương trình ph n ng:
KMnO4 + 5e + 8H+
= K+
+ Mn2+
+ 4H2O
(tím h ng) (không màu)
Eo
’MnO4-/ Mn2+ = 1,51V, ([H+
] = 1M)
ðKMnO4 = MKMnO4/5

ð làm môi trư ng cho chu n ñ này, dùng axit H2SO4 mà không dùng axit HCl.
Tương t , chu n ñ không ñư c ti n hành n u m u ch a ion Cl-
, b i vì, th ñi n c c c a
clo EO
Cl2 / 2Cl- = 1,36V, nh hơn th ñi n c c c a c p MnO4
-
/Mn2+
, nên ion MnO4
-
oxi hoá
ñư c ion Cl-
:
2MnO4
-
+ 10Cl-
+ 16H+
= 5Cl2 + 2Mn2+
+ 8H2O
Trong trư ng h p không th lo i tr ñư c ion Cl-
, thì cho vào dung d ch chu n ñ
MnSO4, ñ h n ch nh hư ng c a ion Cl-
.
V i chu n ñ pemanganat không c n dùng ch t ch th , vì b n thân ion MnO4
-
có
màu tím h ng, s xu t hi n ho c m t màu tím h ng báo hi u ñi m k t thúc chu n ñ . Do
ñó trong chu n ñ tr c ti p luôn b trí KMnO4 trên buret.
Pemanganat là m t ch t oxi hóa m nh nên dùng chu n ñ pemanganat có th xác
ñ nh ñư c nhi u ch t b ng nh ng cách chu n ñ khác nhau:
+ Chu n ñ tr c ti p: Xác ñ nh ñư c nh ng ch t tham gia ph n ng tr c ti p v i
ion MnO4
-
như: Sn2+
, Fe2+
, AsO3
3-
, Sb3+
, Ti2+
, Ti3+
, [Fe(CN)6]4-
, NO2
-
, H2O2, H2C2O4,
ancol…
+ Chu n ñ ngư c: Dùng ñ xác ñ nh các ch t kh kém b n trong môi trư ng
axit, do t o ch t bay hơi, d phân hu , như S2-
, SO3
2-
, I-
…. Trong trư ng h p này, cho
KMnO4 dư vào dung d ch chu n ñ và lư ng dư c a KMnO4 ñư c xác ñ nh l i b ng
dung d ch tiêu chu n FeSO4.
Chu n ñ ngư c cũng còn dùng ñ xác ñ nh các ch t oxi hóa như MnO2, PbO2,
K2Cr2O7, H2O2… Trư c tiên, cho các ch t này ph n ng v i dung d ch tiêu chu n
H2C2O4 hay FeSO4 l y dư, sau ñó lư ng dư c a H2C2O4 hay FeSO4 ñư c xác ñ nh b ng
chu n ñ pemanganat.
+ Chu n ñ th : Các ion kim lo i Ca2+
, Sr2+
, Ni2+
, Co2+
, Mn2+
, Cd2+
, Cu2+
…
không ph n ng v i ion MnO4
-
, nhưng l i t o k t t a hoàn toàn v i ion C2O4
2-
, thu l y
k t t a r i hoà tan trong axit H2SO4 và chu n ñ lư ng axit H2C2O4 gi i phóng ra b ng
KMnO4.
+ Cách pha dung d ch tiêu chu n KMnO4: Vì KMnO4 r n d b phân hu b i ánh
sáng và nhi t ñ cao nên nó không ph i là ch t g c. Sau khi hoà tan lư ng cân ñã tính
vào nư c c t, ñ yên trong bóng t i và nơi mát 72 gi r i ch t l y ph n dung d ch trong
ho c l c dung d ch b ng ph u l c s ho c thu tinh (không l c qua gi y l c). Dung d ch
thu ñư c mang chu n ñ l i b ng dung d ch tiêu chu n g c H2C2O4 nhi t ñ 60 – 80o
C
(vì nhi t ñ th p, ph n ng x y ra ch m):
60o
C – 80o
C
2KMnO4 + 5H2C2O4 + 6H+
= 10CO2 + 2K+
+ 2Mn2+
+ 8H2O
và b o qu n trong các bình màu nâu nơi t i và nhi t ñ th p.
* Chu n ñ bicromat (bicromatomet):
Là phép chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n K2Cr2O7 và ti n hành trong môi
trư ng axit (pH ≈ 0) theo phương trình ph n ng:
K2Cr2O7 + 6e + 14H+
= 2K+
+ 2Cr3+
+ 7H2O
Eo
’Cr2O72-/ 2Cr3+ = 1,36V, ([H+
] = 1M)
ðK2Cr2O7 = MK2Cr2O7/ 6
Môi trư ng axit ñư c duy trì b ng axit H2SO4 ho c axit HCl. Khác v i phương
pháp chu n ñ pemanganat, trong chu n ñ này ion Cl-
không gây nh hư ng ñ n k t qu
phân tích. Nhưng khi ti n hành chu n ñ nhi t ñ cao, thì ion Cl-
s gây nh hư ng, vì
lúc này bicromat oxi hóa ñư c ion Cl-
, gi i phóng Cl2.

ð xác ñ nh ñi m tương ñương ph i dùng ch th màu như: diphenylamin,
diphenylbenzidin, natri diphenylaminsulfonat, axit N - phenylantranylic, vì màu da cam
c a ion Cr2O7
2-
có cư ng ñ màu th p và trong chu n ñ , ion màu xanh Cr3+
ñư c t o
thành cũng có cư ng ñ màu th p.
Chu n ñ bicromat ñư c dùng ñ xác ñ nh các ion có tính kh như Fe2+
, Sn2+
…
(chu n ñ tr c ti p) ho c các h p ch t h u cơ (glyxerin, etanol, mùn…) (chu n ñ
ngư c).
Pha dung d ch tiêu chu n K2Cr2O7: B i vì K2Cr2O7 là ch t g c, nên vi c pha
dung d ch tiêu chu n r t ñơn gi n, ch c n cân chính xác lư ng ñã tính r i hoà tan nó
trong bình ñ nh m c có th tích b ng th tích c n pha.
* Chu n ñ i t - thiosunphat:
Là phương pháp chu n ñ v i dung d ch tiêu chu n là dung d ch i t theo phương
trình ph n ng:
I2 + 2e = 2I-
(pH = 0 – 8)
Eo
I2/2I- = 0,54V ,
ðI2 = MI2/2
và dung d ch Na2S2O3 tiêu chu n theo phương trình ph n ng:
S4O6
2-
+ 2e = 2S2O3
2-
Eo
S4O62-/S2O32- = 0,09V
Ph n ng gi a I2 và Na2S2O3 x y ra theo phương tình sau:
I2 + 2Na2S2O3 + 2NaI + Na2S4O6 ,
do ñó ðNa2S2O3 = MNa2S2O3
Phương pháp chu n ñ i t – thiosunphat ñư c s d ng ñ xác ñ nh hàng lo t các
ch t kh và các ch t oxi hóa có tính oxi hoá kh trung bình b ng nhi u cách chu n ñ .
+ Chu n ñ tr c ti p:
Thư ng dùng ñ xác ñ nh các ch t kh (có th oxi hóa kh nh hơn th oxi hóa
kh c a I2) như các ion: S2O3
2-
, CN-
, AsO3
3-
, Sb(III). Các chu n ñ ti n hành trong môi
trư ng axit v i ch th là h tinh b t; khi dư I2, h tinh b t s chuy n t không màu sang
màu xanh tím than.
+ Chu n ñ ngư c:
Dùng ñ chu n ñ nh ng ch t kh d b oxi hoá b i oxi c a không khí (SO3
2-
, S2-
…) ho c nh ng ch t h u cơ (như các d u béo…) có n i ñôi ph n ng ch m v i I2. Sau
khi cho các ch t c n xác ñ nh ph n ng hoàn toàn v i dung d ch tiêu chu n I2 l y dư, thì
lư ng I2 dư ñư c chu n ñ b ng dung d ch tiêu chu n Na2S2O3 v i ch th là h tinh b t
(dung d ch chuy n màu t màu xanh tím than sang không màu).
+ Chu n ñ th :
Dùng ñ xác ñ nh các ch t oxi hóa như: ClO3
-
, BrO3
-
, IO3
-
, AsO4
3-
, Cr2O7
2-
,
CrO4
2-
, MnO4
-
, [Fe(CN)6]3-
, Fe3+
, Cu2+
, Cl2, H2O2, MnO2, PbO2… D a trên nguyên t c:
các ch t này oxi hóa ion i tua trong môi trư ng axit ñ gi i phóng ra I2, sau ñó lư ng I2
ñư c xác ñ nh b ng dung d ch tiêu chu n Na2S2O3 v i ch th h tinh b t. B ng cách này
cũng có th chu n ñ các ch t t o k t t a v i ion CrO4
2-
như Ba2+
, Pb2+
…
+ Cách pha dung d ch tiêu chu n I2 và Na2S2O3:
Dung d ch tiêu chu n I2 dùng cho chu n ñ tr c ti p và chu n ñ ngư c ñư c pha
t lư ng i t thăng hoa ñã tính trư c trong dung d ch KI 1% (ñ tăng ñ tan và ñ b n c a
dung d ch, vì ñây x y ra ph n ng I2 + KI ⇆ KI3). Sau ñó, n ng ñ chính xác c a dung

d ch ñ ơc xác ñ nh b ng dung d ch tiêu chu n Na2S2O3. Dung d ch ñư c b o qu n trong
bình màu và ñ nơi t i, mát.
Trong trư ng h p chu n ñ ngư c có th dùng bi n pháp ñi u ch tr c ti p I2
trong dung d ch b ng ph n ng:
KIO3 + 5KI + 6H+
= 3I2 + 6K+
+ 3H2O
ðKIO3 = MKIO3/6
ñây, ch c n l y chính xác m t lư ng KIO3 (KIO3 là ch t g c) tương ñương v i lư ng
I2 c n có và cho tác d ng v i dung d ch KI dư trong môi trư ng axit H2SO4 ho c axit
HCl.
Dung d ch tiêu chu n Na2S2O3 ñư c pha t Na2S2O3.5H2O. Vì Na2S2O3.5H2O
không ph i là ch t g c nên dung d ch sau khi pha c n ñư c xác ñ nh l i n ng ñ b ng
dung d ch tiêu chu n g c K2Cr2O7, KBrO3 hay KIO3 b ng cách cho các dung d ch tiêu
chu n g c K2Cr2O7, KBrO3, KIO3 ph n ng v i KI dư trong môi trư ng axit:
K2Cr2O7 + 6KI + 14H+
= 3I2 + 8K+
+ 2Cr3+
+ 7H2O
ðK2Cr2O7 = MK2Cr2O7/6
KBrO3 + 6KI + 6H+
= 7K+
+ 3I2 + Br-
+ 3H2O
ðKBrO3 = MKBrO3/6
r i chu n ñ lư ng I2 gi i phóng ra b ng dung d ch Na2S2O3 v i ch th h tinh b t.
Dung d ch Na2S2O3 sau khi pha xong ñư c b sung vài gi t CHCl3 ñ ch ng vi khu n ăn
lưu huỳnh.
Khi s d ng phương pháp i t - thiosunphat c n lưu í:
- Chu n ñ ch ti n hành pH = 0 – 8, b i vì pH th p hơn 0, axit HI có th t
phân h y t o thành I2 (2HI ⇆ H2+I2), còn pH > 8 s x y ra ph n ng:
I2 + 2OH-
⇆ IO-
+ I-
+ H2O
gây m t i t ho c cho ph n ng ph b i kh năng oxi hóa m nh c a IO-
.
- Do ph n ng c a I2 v i ch t kh ho c c a I-
v i ch t oxi hóa thư ng x y ra
ch m, nên c n có th i gian cho ph n ng x y ra hoàn toàn.
- I t d bay hơi, nên không chu n ñ v i dung d ch nóng và khi chu n ñ gián
ti p, ph i ñ y kín bình ph n ng trong khi I2 ph n ng v i ch t kh hay khi ñi u ch I2.
- B m t m t s ch t k t t a, ch t keo có kh năng h p th I2,, nên khi chu n ñ
c n l c kĩ, nh t là g n ñi m tương ñương.
- Ph c ch t i t – h tinh b t ch thu n ngh ch khi n ng ñ i t th p, nên khi chu n
ñ gián ti p ph i chu n ñ không có ch th ñ n khi n ng ñ i t còn r t th p (màu vàng
nh t) m i cho ch th vào và chu n ñ ti p.
- Dung d ch KI d b oxi không khí oxi hóa:
4I-
+ O2 + 2H2O ⇆ I2 + 4OH-
nên trong chu n ñ th c n làm m u tr ng. Cũng do ph n ng này, mà trong chu n ñ
gián ti p s m t màu c a ch th ch c n b n trong 30 giây, vì sau ñó, màu có th s tái
xu t hi n.
- Dung d ch Na2S2O3 không b n trong môi trư ng axit m nh:
Na2S2O3 + 2H+
= 2Na+
+ S ↓ + SO2↑
nên nó ñư c b trí buret và nh t t vào bình ph n ng.
- N ng ñ c a các dung d ch tiêu chu n I2 và Na2S2O3 c n ñư c ki m tra thư ng
xuyên.
* ng d ng chu n ñ oxi hóa kh :

Dư i ñây trình bày nguyên t c xác ñ nh m t s ion hay h p ch t thư ng g p trong
nông nghi p b ng chu n ñ oxi hóa kh .
+ Xác ñ nh ion Fe3+
:
Ion Fe3+
ñư c kh v ion Fe2+
b ng SnCl2 (lư ng SnCl2 dư ñư c oxi hóa b ng
HgCl2), sau ñó chu n ñ lư ng Fe2+
t o thành b ng dung d ch tiêu chu n KMnO4 hay
K2Cr2O7 trong môi trư ng axit.
Ion Fe3+
cũng ñư c xác ñ nh b ng chu n ñ i t – thiosunphat. Trư c h t cho ion
Fe3+
ph n ng v i KI l y dư, r i chu n ñ lư ng I2 gi i phóng ra b ng Na2S2O3 v i ch
th h tinh b t.
+ Xác ñ nh ion Cu2+
:
Ion Cu2+
ñư c xác ñ nh b ng chu n ñ i t – thiosunphat. Trư c tiên cho Cu2+
tác
d ng v i KI l y dư trong môi trư ng pH 3 – 4 và v i s có m t c a KCNS, sau ñó chu n
ñ lư ng I2 gi i phóng ra b ng Na2S2O3 v i ch th h tinh b t.
+ Xác ñ nh ion Ca2+
:
Ion Ca2+
ñư c xác ñ nh gián ti p b ng chu n ñ pemanganat d a trên vi c th ion
Ca2+
b ng lư ng tương ñương CaC2O4. Sau ñó hoà tan CaC4O4 trong môi trư ng axit
H2SO4 và chu n ñ lư ng axit H2C2O4 gi i phóng ra b ng KMnO4.
+ Xác ñ nh mùn trong ñ t:
Cho ñ t tác d ng v i dung d ch tiêu chu n K2Cr2O7 l y dư trong môi trư ng axit
H2SO4 50% nhi t ñ 200o
C. Lư ng dư c a K2Cr2O7 ñư c chu n ñ l i b ng dung d ch
tiêu chu n FeSO4.
+ Xác ñ nh ch s i t c a d u béo:
Hoà tan d u béo trong clorophoc, cho vào ñó dung d ch I2 l y dư. Sau 15 phút
chu n ñ lư ng i t dư b ng Na2S2O3 v i ch th h tinh b t.
8.3. Chu n ñ k t t a
S lư ng ph n ng t o k t t a nhi u nhưng ch có r t ít các ph n ng tho mãn
các ñi u ki n c a phương pháp phân tích th tích. Trong phân tích các ñ i tư ng nông
nghi p, thư ng ch s d ng ph n ng c a dung d ch tiêu chu n AgNO3 ñ chu n ñ xác
ñ nh các ion nhóm halogenua Cl-
, Br-
, I-
và CNS-
(X-
):
Ag+
+ X-
= AgX↓
Phương pháp chu n ñ này g i là chu n ñ b c (argentomet).
Chu n ñ b c thư ng ñư c ti n hành theo hai cách: chu n ñ tr c ti p (phương
pháp Mo, phương pháp Fajans) và chu n ñ ngư c (phương pháp Fonha).
a. Phương pháp Mo (Mohr)
Dùng ñ xác ñ nh các ion Cl-
, Br-
(X-
) v i ch th K2CrO4. Do các k t t a AgCl,
AgBr có ñ tan nh hơn ñ tan c a k t t a Ag2CrO4 (TAgCl = 1,78 . 10-10
, TAgBr = 1,5 . 10-
12
, TAg2CrO4 = 1,1 . 10-12
), nên các k t t a AgCl, AgBr hình thành trư c và ch khi ñ n
ñi m tương ñương k t t a Ag2CrO4 m i hình thành:
AgNO3 + X-
= AgX↓ + NO3
-
tr ng
2Ag+
+ CrO4
2-
= Ag2CrO4↓
nâu ñ
Trong chu n ñ , b trí AgNO3 trên buret, nên s chuy n màu là t k t t a màu
tr ng sang k t t a màu nâu.
Trong phương pháp Mo c n lưu í:

- Chu n ñ ch ti n hành môi trư ng có pH 6,5 – 10, b i vì môi trư ng ki m
pH > 10 s x y ra ph n ng:
2Ag+
+ 2OH-
= Ag2O↓ + H2O
làm tiêu t n thu c th gây nên sai s , còn trong môi trư ng axit k t t a Ag2CrO4 không
hình thành, nên không có ph n ng ch th .
- Do chu n ñ trong môi trư ng trung tính, nên các ion gây nhi u như CO3
2-
,
PO4
3-
… c n ph i ñư c tách trư c khi chu n ñ .
- ði m k t thúc chu n ñ ph thu c vào n ng ñ ch th , nên c n tính n ng ñ
K2CrO4 c n thi t cho t ng chu n ñ . Ví d : Chu n ñ xác ñ nh ion Cl-
, t i ñi m tương
ñương có:
pCl = - lg(TAgCl)1/2
= 4,88 = pAg+
, t c n ng ñ [Ag+
] = 1,3 . 10-5
M.
Như v y, ñ Ag2CrO4 k t t a, n ng ñ CrO4
2-
t i ñi m tương ñương là:
[CrO4
2-
] = TAg2CrO4/[Ag+
]2
= 1,1.10-12
/(1,3.10-5
)2
= 6,5.10-3
M.
- Không dùng phương pháp này ñ chu n ñ xác ñ nh các ion I-
, CNS-
vì các k t
t a AgI, AgCNS h p ph m nh ion CrO4
2-
nên s chuy n màu c a ch th không rõ ràng.
b. Phương pháp Fonha (Volhard)
Phương pháp d a vào s chu n ñ xác ñ nh ion Ag+
b ng dung d ch tiêu chu n
KCNS hay NH4CNS v i ch th là Fe(NO3)3. T i ñi m tương ñương, trong dung d ch xu t
hi n màu h ng c a ph c ch t [FeCNS]2+
:
Ag+
+ KCNS = AgCNS ↓ + K+
tr ng
KCNS + Fe(NO3)3 = [FeCNS]2+
+ K+
+ 3NO3
-
(t i pH ≈ 1 -
2)
h ng
Phương pháp Fonha dùng ñ chu n ñ tr c ti p CNS-
, nhưng cũng ñư c dùng ñ
xác ñ nh các ion Cl-
, Br-
, I-
(song, ch y u là chu n ñ ion Cl-
) b ng chu n ñ ngư c.
Khi xác ñ nh ion Cl-
, cho vào dung d ch phân tích có pH ≈ 1- 2 dung d ch tiêu
chu n AgNO3 l y dư. Lư ng dư c a ion Ag+
ñư c xác ñ nh b ng chu n ñ v i dung d ch
tiêu chu n KCNS hay NH4CNS v i ch th là ion Fe3+
như ñã trình bày trên.
So v i phương pháp Mo trong xác ñ nh ion Cl-
, phương pháp Fonha ti n hành
chu n ñ gián ti p nên sai s l n hơn, nhưng có ưu ñi m là chu n ñ ti n hành trong môi
trư ng axit nên nh hư ng c a các ion CO3
2-
, PO4
3-
… không t n t i, do các k t t a
Ag2CO3, Ag3PO4 không hình thành trong môi trư ng axit (pH = 1 - 2).
Phương pháp Fonha cũng ñư c dùng ñ xác ñ nh các ion PO4
3-
, CrO4
2-
…, song,
trư c khi chu n ñ lư ng ion Ag+
dư c n l c b k t t a.
Dung d ch tiêu chu n AgNO3, KCNS, NH4CNS ñư c pha t các hóa ch t tương
ng. Nhưng vì các hóa ch t này không ph i là ch t g c, do b nhi t ñ và ánh sáng phân
hu (AgNO3) ho c b oxi không khí oxi hoá (KCNS, NH4CNS), nên dung d ch pha xong
c n chu n ñ l i b ng dung d ch tiêu chu n g c NaCl theo phương pháp Mo ho c Fonha.
8.4. Chu n ñ complexon
Vi c s d ng r ng rãi thu c th h u cơ vào Hóa phân tích ñã m r ng ph m vi
ng d ng c a chu n ñ t o ph c.
Kho ng 30 năm g n ñây, ñã xu t hi n nhi u công trình nghiên c u v s t o ph c
c a các h p ch t ch a nhóm aminopolycacboxylic, các h p ch t này ñư c g i chung là
các complexon. Thư ng s d ng 3 h p ch t sau:
CH2 – COOH

N — CH2 – COOH
CH2 – COOH
axit nitriltriaxetic (complexon I)
HOOC – CH2 CH2 – COOH
N  CH2  CH2  N
HOOC – CH2 CH2 – COOH
axit etylendiamintetraaxetic (complexon II , EDTA)
HOOC – CH2 CH2 – COONa
N  CH2  CH2  N
NaOOC – CH2 CH2 – COOH
dinatri etylendiamintetraaxetat (complexon III, Na2EDTA, Na2H2Y, Trilon B…)
Các h p ch t complexon ñ u t o ph c ch t b n v i hàng lo t các ion kim lo i v i
thành ph n phân t 1:1, nên chúng ñ u có th s d ng làm thu c th trong chu n ñ xác
ñ nh các ion kim lo i. Song, h p ch t complexon III ñư c s d ng nhi u nh t, vì ph c
c a nó v i ion kim lo i r t b n (b ng B.11.3), nó d tan trong nư c hơn complexon II và
tinh th Na2EDTA. 2H2O có th ñư c coi là ch t g c. S t o ph c c a complexon III v i
các ion kim lo i ñư c th hi n qua phương trình:
Na2H2Y + Mm+
= MY m-4
+ 2H+
+ 2Na+
ñây, quy ñ nh: ðNa2EDTA = MNa2EDTA/2, nên ðMm+ = MMm+/2.
EDTA là m t axit h u cơ 4 l n axit v i pKa1 = 2,0, pKa2 = 2,76, pKa3 = 6,16 và
pKa4 = 10,26, nên s t o ph c MYm-4
s ph thu c vào pH môi trư ng. Ph c ch t càng
b n thì càng có kh năng hình thành pH th p hơn. D a trên kh năng này có th chia
các ph c ch t thành 3 nhóm:
- Nhóm ph c ch t hình thành môi trư ng axit m nh (pH 1 – 2): g m ph c ch t
c a ñ i b ph n các ion kim lo i n ng hóa tr +3, +4 như Fe3+
, Cr3+
, Th4+
…
- Nhóm ph c ch t hình thành môi trư ng pH > 4: g m ph c ch t c a ñ i b
ph n các ion kim lo i n ng hóa tr +2 như: Zn2+
, Pb2+
, Cu2+
, Co2+
, Ni2+
, Fe2+
…và ion
Al3+
.
- Nhóm các ph c ch t hình thành môi trư ng pH ≥ 10: g m ph c ch t c a các
ion Ca2+
, Mg2+
, Ba2+
, Sr2+
.
ðây là cơ s c a vi c chu n ñ phân ño n các ion kim lo i.
B ng B.11.3. H ng s b n ph c ch t c a m t s ion kim lo i v i
axit etylendiamintetraaxetic
Cation Ph c ch t lg KMYm-4 Cation Ph c ch t lg KMYm-4
Ag+
AgY 3-
7,2 Mn2+
MnY 2-
14,04
Pb2+
PbY 2-
18,04 Al3+
AlY -
16,13
Hg2+
HgY 2-
21,8 Zn2+
ZnY 2-
16,5
Cu2+
CuY 2-
18,8 Ca2+
CaY 2-
10,96
Cd2+
CdY 2-
16,46 Sr2+
SrY 2-
8,63
Ni2+
NiY 2-
18,62 Ba2+
BaY 2-
7,76
Co2+
CoY 2-
16,31 Mg2+
MgY 2-
8,69
Fe2+
FeY 2-
14,33 Cr3+
CrY -
24,0
Fe3+
FeY -
25,1 Th4+
ThY 23,2

a. Ch th trong phương pháp chu n ñ t o ph c
Các ch t ch th là các h p ch t t o ph c ch t màu v i ion kim lo i:
M + aInd ⇆ M(Ind)a, ( ñây b qua ñi n tích)
nên thư ng g i các ch th màu lo i này là ch th màu kim lo i. T i ñi m tương ñương,
dung d ch tiêu chu n (ví d : dung d ch complexon III) ph n ng v i ph c ch t M(Ind)a:
Na2H2Y + M(Ind)a = MYm-4
+ aInd + 2Na+
+ 2H+
làm màu c a dung d ch chuy n t màu c a ph c ch t M(Ind)a sang màu c a ch th t do
Ind. ð s chuy n màu x y ra, b t bu c ph c ch t MYm-4
ph i b n hơn ph c ch t
M(Ind)a.
Do ph n ng t o các ph c ch t MYm-4
và M(Ind)a ph thu c vào pH môi trư ng,
nên mu n cho ph n ng ch th nh y c n duy trì pH giá tr thích h p b ng dung d ch
ñ m pH.
Trong chu n ñ complexon, thư ng dùng các ch t ch th màu là các h p ch t h u
cơ có tính axit, bazơ và t o ph c ch t màu v i ion kim lo i, như v y ñ i v i m t ch th
có th có nhi u màu ng v i t ng d ng c a ch th : màu d ng axit, màu d ng bazơ, màu
d ng ph c ch t. Cho nên ñ m t ch th tho mãn ñư c ñi u ki n c a ch t ch th (m c
7.2 chương III) c n duy trì pH dung d ch giá tr xác ñ nh. Ví d : V i ch th ericrom T
ñen (H2Ind-
):
pH = 6,3 pH = 11,5
H2 Ind-
⇆ HInd2-
⇆ Ind3-
ñ xanh vàng da cam
và màu c a ph c ch t v i ion kim lo i là màu ñ nho, nên c n ti n hành chu n ñ pH ≈
10 v i dung d ch ñ m amoni, ñ s chuy n màu c a ch th là rõ r t nh t: xanh ⇆ ñ .
M t s ch th thư ng dùng cũng như ph m vi ng d ng c a chúng ñư c trình bày
b ng B.12.3.
b. ng d ng chu n ñ complexon III
Chu n ñ complexon III có th ti n hành theo 3 cách: chu n ñ tr c ti p, chu n
ñ ngư c, chu n ñ th .
* Chu n ñ tr c ti p:
ðư c dùng khi ph n ng t o ph c x y ra nhanh, thu n ngh ch và có ch th thích
h p. b ng B.12.3 trình bày các ion kim lo i ñư c xác ñ nh tr c ti p b ng nh ng ch th
khác nhau.
B ng B.12.3. M t s ch th thư ng dùng trong chu n ñ complexon III
Tên ch th Cách pha ch ch
th
Ion kim lo i ñư c
xác ñ nh tr c ti p
pH môi trư ng
Murexit 1% trong NaCl Ca2+
Cu2+
, Ni2+
, Co2+
pH 12
≈10, ñ m amoni
Eriocrom T ñen 1% trong NaCl Mg2+
, Mn2+
, Zn2+
,
Cd2+
, Pb2+
10, ñ m amoni
Xylenol da cam 0,5% trong etanol Bi3+
, Th4+
Hg2+
, Cd2+
, Zn2+
…
1 – 3
5 – 6
Fluorexon 2% trong nư c Ca2+
12
Axit sunphosalixylic 5% trong nư c Fe3+
2

* Chu n ñ ngư c:
Dùng ñ xác ñ nh các ion kim lo i t o ph c ch m v i complexon III như Al3+
,
Cr3+
… ho c xác ñ nh các ion d b thu phân, ho c không có ch th thích h p. Trong
trư ng h p này, thư ng cho các ion c n xác ñ nh ph n ng v i lư ng dung d ch tiêu
chu n l y dư, sau ñó lư ng dung d ch tiêu chu n dư ñư c chu n ñ b ng MgSO4 v i ch
th eriocrom T ñen ho c b ng các dung d ch tiêu chu n khác như ZnSO4, Pb(NO3)2… n u
ph c ch t c a các ion này kém b n hơn ph c ch t c a các ch t c n xác ñ nh.
* Chu n ñ th :
Dùng ñ xác ñ nh m t s ion kim lo i t o ph c ch t MYm-4
b n hơn ph c ch t c a
ion Mg2+
(MgY2-
). ñây, cho ion c n xác ñ nh ph n ng v i ph c ch t MgY2-
:
Mm+
+ MgY2-
= MYm-4
+ Mg2+
sau ñó lư ng ion Mg2+
gi i phóng ra ñư c chu n ñ b ng complexon III v i ch th
eriocrom T ñen.
Chu n ñ complexon III cho phép xác ñ nh nhi u ion trong h n h p d a trên s
chu n ñ phân ño n và s che các ion gây nhi u.
Chu n ñ phân ño n d a trên s khác nhau v ñ b n c a các ph c ch t pH
khác nhau. Gi thi t trong h n h p có nhi u ion thì ti n hành chu n ñ xác ñ nh các ion
M4+
t i pH < 1 (Ti4+
, Zr4+
…), chu n ñ các ion M3+
t i pH 2 – 3 (Fe3+
, Bi3+
…), sau ñó
chu n các ion M2+
, Al3+
t i pH 3 – 5, còn các ion Ca2+
, Mg2+
, Sr2+
ñư c chu n ñ cu i
cùng t i pH ≥ 10. Ví d : chu n ñ xác ñ nh h n h p Fe3+
, Mg2+
, ñ u tiên chu n ñ xác
ñ nh ion Fe3+
pH = 2 v i ch th axit sunphosalyxilic, sau ñó chu n ñ ti p ion Mg2+
t i
pH = 10 v i ch th eriocrom T ñen.
Chu n ñ v i s che các ion gây nhi u là d a trên s t o ph c ch t b n c a các
ion gây nhi u v i các ph i t khác nhau; các ph c ch t này b n hơn ph c ch t MYm-4
nên
các ion kim lo i gây nhi u s không tham gia ph n ng v i complexon III. Ví d :
Dùng KCN có th che: Fe3+
, Cd2+
, Hg2+
, Cu2+
, Zn2+
, Ag+
, Ni2+
, Co2+
.
Dùng trietanolanmin ñ che Fe3+
, Al3+
.
Dùng F-
che Al3+ ,
Ti4+
, Fe3+
, Zr4+
…
Tóm l i, chu n ñ complexon III v i các cách thao tác khác nhau cho phép xác
ñ nh hàng lo t các ion và phương pháp này càng ngày càng ñư c ng d ng nhi u trong
phân tích ñ nh lư ng. Dư i ñây là nguyên t c chu n ñ m t s ion thư ng g p trong nông
nghi p.
+ Xác ñ nh ion Fe3+
:
Dung d ch ch a ion Fe3+
ñư c trung hòa v pH = 2 và ñun ñ n nhi t ñ 60o
C. Sau
khi cho vào dung d ch vài tinh th axit sunphosalixylic, thì chu n ñ ion s t (III) b ng
complexon III ñ n khi màu dung d ch chuy n t màu h ng sang không màu ho c màu
vàng nh t (màu c a ph c ch t FeY-
). ð nh hư ng c a màu vàng c a ph c ch t FeY-
là
không ñáng k , c n chu n ñ v i dung d ch loãng (≈ 0,001M).
+ Xác ñ nh ñ c ng c a nư c (Xác ñ nh ion canxi và ion magie):
Dung d ch ch a các ion Ca2+
và Mg2+
thì ñư c ñi u ch nh v pH ≈ 10 b ng dung
d ch ñ m amoni và ñư c chu n ñ b ng complexon III v i ch th eriocrom T ñen (t ñ
sang xanh).

Còn n u xác ñ nh riêng ion Ca2+
, thì dung d ch ñư c ñi u ch nh v pH = 12 (ion
Mg2+
s b k t t a dư i d ng Mg(OH)2 và không tham gia ph n ng) và chu n ñ xác
ñ nh ion Ca2+
b ng complexon III v i ch th murexit (t màu ñ sang màu tím).
+ Xác ñ nh ion Al3+
:
Cho vào dung d ch (pH = 4) ch a ion Al3+
lư ng complexon III l y dư. Sau khi
pha loãng dung d ch và cho thêm pyridin, lư ng complexon III dư ñư c chu n ñ b ng
dung d ch ZnSO4 tiêu chu n v i ch th eriocrom T ñen (t màu xanh sang màu ñ ).
+ Xác ñ nh ion PO4
3-
:
Ion PO4
3-
ñư c k t t a dư i d ng MgNH4PO4. 6H2O và ñư c hòa tan l i b ng axit
HCl. Sau khi cho vào dung d ch lư ng complexon III l y dư và ch nh pH v pH = 10
b ng dung d ch ñ m anioni, thì lư ng dư c a complexon III ñư c chu n ñ b ng dung
d ch tiêu chu n MgSO4 v i ch th eriocrom T ñen ñ n khi dung d ch chuy n t màu xanh
sang màu ñ .
+ Xác ñ nh ion SO4
2-
:
Cho vào dung d ch lư ng BaCl2 l y dư, l c b k t t a BaSO4. Cho vào dung d ch
l c lư ng complexon III l y dư và ñi u ch nh pH v pH = 10 (ñ m amoni),
r i chu n ñ lư ng complexon III dư b ng dung d ch tiêu chu n MgSO4 v i ch th
eriocrom T ñen ñ n khi dung d ch chuy n t màu xanh sang màu ñ .
9. ƯU NHƯ C ðI M C A PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH TH TÍCH
Phương pháp phân tích th tích có nh ng ưu như c ñi m chính sau:
- Ưu ñi m:
- Trang thi t b dùng trong phân tích ñơn gi n và không ñ t ti n nên, có kh năng
ph c p cao.
- ð chính xác cao, nên cũng ñư c dùng làm phương pháp chu n ñ ki m tra các
phương pháp khác và ñ ki m tra các dung d ch m .
- Có th dùng ñ phân tích nhi u ion vô cơ.
- T c ñ phân tích cao, cao hơn phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a nhi u
l n.
- Có kh năng t ñ ng hoá, n u s d ng ch th là các công c ño.
- Như c ñi m:
- ð chính xác không b ng phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a.
- Ph ng d ng không l n như phương pháp phân tích kh i lư ng k t t a. Nhi u
ph n ng t o k t t a không ñư c s d ng trong chu n ñ .
Câu h i ôn t p
1. Nh ng yêu c u c a ph n ng chu n ñ ?
2. Phân lo i các phương pháp chu n ñ ? Cách tính ñương lư ng gam c a các ch t tham
gia ph n ng chu n ñ ?
3. Cách pha ch dung d ch tiêu chu n?
4. Các lo i n ng ñ thư ng dùng trong phân tích th tích? Cách tính k t qu phân tích?
5. ðư ng chu n ñ là gì? Cách xây d ng ñư ng chu n ñ c a t ng ph n ng chu n ñ ?
6. S ñ i màu c a ch th dùng trong chu n ñ ? Cách ch n ch th ?
7. ng d ng ñư ng chu n ñ trong vi c ch n ch th và trong xác ñ nh sai s ch th ?

8. Các phép chu n ñ thư ng dùng (chu n ñ trung hoà, chu n ñ oxi hóa kh , chu n ñ
k t t a, chu n ñ t o ph c), nguyên t c và ph m vi ng d ng c a chúng?
Bài t p
1. C n cân chính xác bao nhiêu gam H2C2O4.2H2O (TKPT) ñ pha ñư c 2 lít dung d ch
tiêu chu n 0,1N dùng trong chu n ñ xác ñ nh KMnO4 trong môi trư ng axit. (ðáp s :
12,6000gam).
2. Tính s gam Na2CO3 (TKPT) ñ pha 250 ml dung d ch, bi t r ng chu n ñ 20 ml dung
d ch này thì h t 30 ml dung d ch HCl 0,05N n u k t thúc chu n ñ t i pH = 8,3. Cho: các
h ng s axit c a H2CO3 là Ka1 = 4,5.10-7
; Ka2 = 4,8.10-11
. (ðáp s : 1,9875gam).
3. Chu n ñ 20 ml dung d ch h n h p hai axit H2SO4 và H3PO4. N u k t thúc chu n ñ
t i pH = 4,66 thì h t 15 ml dung d ch NaOH 0,1N. N u k t thúc chu n ñ t i pH = 9,8 thì
h t 25 ml dung d ch NaOH 0,1N. Tính n ng ñ mol/l c a m i axit trong h n h p ñ u.
Cho: các pKa c a H3PO4 là pKa1 = 2,12; pKa2 = 7,21; pKa3 = 12,38; axit H2SO4 ñi n li
hoàn toàn. (ðáp s : H2SO4 0,0125M, H3PO4 0,05M).
4. Chu n ñ 20 ml dung d ch CH3COOH 0,1N b ng dung d ch NaOH 0,1N. N u phép
chu n ñ m c sai s : ± 1%, thì khi k t thúc chu n ñ pH c a dung d ch b ng bao nhiêu?
Bi t pKa c a CH3COOH = 4,76. (ðáp s : pH –0,1% = 6,76, pH +0,1% = 10,7).
5. Cho 50ml dung d ch NaOH 0,1N vào 90 ml dung d ch CH3COOH 0,07N, tính pH
dung d ch sau ph n ng! C n thêm vào bao nhiêu ml dung d ch NaOH 0,1N n a thì t i
ñi m tương ñương? Bi t pKa c a CH3COOH = 4,76. (ðáp s : pH = 5,34, 13ml NaOH
0,1N).
6. Cân 6 gam m u g m NaOH, Na2CO3 và H2O pha thành 1 lít dung d ch. Bi t r ng,
chu n ñ 25ml dung d ch này thì h t 16,5 ml dung d ch HCl 0,1N n u k t thúc chu n ñ
t i pH 8,3 v i ch th phenolphtalein); còn khi cũng chu n ñ lư ng trên, nhưng k t thúc
chu n ñ t i pH = 4 (ch th metyl da cam) thì h t 20,5 ml dung d ch HCl 0,1N. Tính %
kh i lư ng các ch t trong m u phân tích? Bi t: H2CO3 có pKa1 = 6,35; pKa2 = 10,32.
(ðáp s : 33,33% NaOH, 28,26% Na2CO3, 38,41% H2O).
7. T dung d ch HCl 0,3 N và dung d ch NH4OH 0,2N, tính th tích m i dung d ch c n
l y ñ pha ñư c 250 ml dung d ch ñ m có pH = 8,46. Bi t: pKb c a NH4OH = 4,74. (ðáp
s : 89,3ml HCl, 160,7ml NH4OH).
8. T dung d ch CH3COOH 1M và dung d ch CH3COONa 1M, hãy tính th tích c n l y
các dung d ch ñ pha 250 ml dung d ch ñ m CH3COOH/CH3COONa 1M có pH = 5,08.
Bi t: pKa c a CH3COOH = 4,76. (ðáp s : 83,3ml CH3COOH, 166,7ml CH3COONa).
9. Cân 1,2 gam m u ch a Na2CO3, NaHCO3 và t p ch t trơ hoà thành 250 ml dung d ch.
Chu n ñ 50 ml dung d ch này, n u k t thúc chu n ñ t i pH = 8,3 thì h t 5,7 ml dung
d ch HCl 0,2N, n u k t thúc chu n ñ t i pH = 4 thì h t 15,2 ml dung d ch HCl 0,2 N.
Tính % kh i lư ng c a m i mu i trong m u phân tích. Bi t: H2CO3 có pKa1 = 6,35; pKa2
= 10,32. (ðáp s : 50,35% Na2CO3, 26,6% NaHCO3).
10. Cân 0,588gam K2Cr2O7, hoà thành 300 ml dung d ch. C n bao nhiêu ml dung d ch
này, ñ khi thêm KI dư và H2SO4 loãng r i chu n ñ lư ng I2 gi i phóng ra h t 25,16 ml
dung d ch Na2S2O3 0,1N. (ðáp s : 62,9ml).
11. Hoà tan 4,895 g m u ch ch a KCl và NaCl thành 500 ml dung d ch. Chu n ñ 25 ml
dung d ch này h t 20 ml dung d ch AgNO3 0,1N. Tính % kh i lư ng c a CaCl2 trong
m u. (ðáp s : 76% KCl).

11. Hoà tan 2,062g m u ch ch a CaCl2 và MgCl2 thành 500 ml dung d ch. Chu n ñ 25
ml dung d ch này h t 35 ml dung d ch AgNO3 0,1N. Tính % kh i lư ng c a KCl trong
m u. (ðáp s : 53,83% KCl).
12. Thêm 40 ml dung d ch (NH4)2C2O4 0,1N vào 25 ml dung d ch ch a ion Ca2+
. L c b
k t t a, l y ph n dung d ch. Ti n hành chu n ñ dung d ch này trong môi trư ng H2SO4
loãng h t 15 ml KMnO4 0,15N. Tính s gam ion Ca2+
có trong 1 lít dung d ch. (ðáp s :
1,4g ion Ca2+
).
13. Hoà tan 5 gam m u ch a ion Pb2+
thành dung d ch r i k t t a toàn b lư ng ion Pb2+
dư i d ng PbCrO4. Hoà tan k t t a b ng H2SO4 loãng và thêm KI dư. Chu n ñ lư ng I2
gi i phóng ra h t 25 ml dung d ch Na2S2O3 0,2N. Tính % kh i lư ng Pb trong m u. (ðáp
s : 6,9% Pb).
14. Hòa tan hoàn toàn 0,2425 gam m u ch ch a mu i c a các ion Ca2+
và Mg2+
thành
500 ml dung d ch. L y 20 ml dung d ch này và ñi u ch nh pH ñ n 10 r i chu n ñ h t
11,75ml dung d ch complexon III 0,016N v i ch th eriocrom T ñen. N u chu n ñ 10
ml dung d ch này pH = 12 v i ch th murexit h t 4,85 ml dung d ch Trilon B nói trên.
Tính % kh i lư ng c a Ca và Mg trong ñá vôi. (ðáp s : 32% Ca, 4,06% Mg).
15. Tính s ml dung d ch ch th K2CrO4 0,5M cho vào 20 ml dung d ch NaCl 0,1N, ñ
khi chu n ñ xác ñ nh ion Cl-
b ng dung d ch AgNO3 0,05N thì m c sai s + 0,1%. Bi t:
TAgCl = 1,78.10-10
; T Ag2CrO4 = 1,1.10-12
. (ðáp s : ≈ 0,12ml).
16. Hoà tan 0,0202 gam ñá vôi r i k t t a hoàn toàn ion Ca2+
dư i d ng CaC2O4. Hoà tan
k t t a b ng dung d ch H2SO4 loãng dư r i thêm vào ñó 35 ml dung d ch KMnO4
0,0366N. Lư ng KMnO4 dư ñư c chu n b ng 9,57 ml dung d ch FeSO4 0,1N. Tính %
kh i lư ng c a Ca trong m u phân tích. (ðáp s :31,9%).
17. M t m u nư c khoáng ch ch a mu i hydrocacbonat và sunphat c a các ion Ca2+
và
Mg2+
. Chu n ñ 100ml nư c này v i ch th metyl da cam (pHkt = 4) h t 20,5 ml dung
d ch HCl 0,04N. M t khác, sau khi ñun nóng r i chu n ñ 50 ml nư c khoáng này pH =
10 v i ch th eriocrom T ñen thì h t 20 ml dung d ch Trilon B 0,025N. Tính ñ c ng
toàn ph n và ñ c ng vĩnh c u c a nư c khoáng. (ðáp s : ð c ng t m th i K = 8,2, ñ
c ng vĩnh c u K = 10).
18. Hoà tan 5 gam m u có ch a ñ ng thành 250ml dung d ch ion Cu2+
. L y 25 ml dung
dich này cho tác d ng v i dung d ch KCNS và KI l y dư. Chu n ñ lư ng I2 gi i phóng
ra h t 15 ml dung d ch Na2S2O3 0,1N. Tính % kh i lư ng Cu trong m u. (ðáp s :19,2%
Cu).

Chương IV
PHÂN TÍCH CÔNG C
1. PHÂN LO I PHƯƠNG PHÁP
Phân tích công c là cách thư ng g i c a phân tích b ng công c g m các phương
pháp phân tích mà ñó dùng các máy ño ñ ñánh giá và theo dõi các ñ i lư ng v t lí, hoá
h c liên quan ñ n h phân tích. Phân tích công c là lĩnh v c r t r ng bao g m nhi u
phương pháp khác nhau, d a vào tương tác c a ch t c n phân tích v i các tác nhân phân
tích và tính ch t ñ c trưng c a ñ i lư ng ño có th chia thành các nhóm cơ b n sau: các
phương pháp quang h c, các phương pháp ño ñi n t , các phương pháp tách, các phương
pháp nhi t.
1.1. Nhóm phương pháp quang h c
D a trên s tương tác c a ch t c n phân tích v i các b c x ñi n t ho c s phát
ra các b c x ñi n t c a ch t c n phân tích.
V t th ñư c c u t o b i các nguyên t và các phân t . S tương tác c a chúng
v i các b c x ñi n t r t khác nhau và cho các hi u ng quang h c khác nhau. Vi c ño
các hi u ng quang h c này s giúp phân tích ñư c các ch t. D a trên hi u ng quang
h c khi v t ch t tương tác v i b c x ñi n t có th chia các phương pháp quang h c
thành hai nhóm chính:
- Các phương pháp quang ph , là các phương pháp d trên s trao ñ i năng
lư ng gi a v t ch t và b c x ñi n t .
- Các phương pháp không quang ph , là các phương pháp d a trên s thay ñ i
m t s tính ch t quang h c c a b c x ñi n t dư i tác ñ ng c a v t ch t c n nghiên c u,
song, năng lư ng c a b c x ñi n t không b thay ñ i.
a. Các phương pháp quang ph
B c x ñi n t (ánh sáng) là khái ni m r t r ng g m t p h p c a các h t photon
(h t ánh sáng, tia ánh sáng) có năng lư ng khác nhau. X p theo năng lư ng c a tia b c
x ñi n t t cao xu ng th p cao s có các lo i tia chính sau: tia vũ tr , tia ǳ , tia rơnghen,
tia t ngo i, ánh sáng nhìn th y, tia h ng ngo i, b c x nhi t, sóng vô tuy n, sóng
rañio…
V t ch t nghiên c u luôn ch a các h t electron, proton, neutron. tr ng thái bình thư ng,
các h t này luôn n m trên các quĩ ñ o xác ñ nh ph thu c vào năng lư ng c a nó, nhưng
khi nó nh n thêm năng lư ng (b c x ñi n t , nhi t, công…) nó có th thay ñ i quĩ ñ o
và h u qu là d n ñ n các hi u ng quang h c ti p theo, ñó là v t ch t h p th b c x
ñi n t ho c phát ra b c x ñi n t . Khi v t ch t h p th b c x ñi n t s t o ra quang
ph h p th , còn khi v t ch t phát ra b c x ñi n t s t o ra quang ph phát x . Tuỳ
theo b c x ñi n t mà v t ch t h p th ho c phát ra có th ño ñư c, ñã xây d ng các
phương pháp ño như: quang ph h p th rơnghen, quang ph phát x rơnghen, quang ph
h p th nguyên t , quang ph phát x nguyên t , quang ph h p th phân t vùng t
ngo i và kh ki n, quang ph huỳnh quang, quang ph h p th h ng ngo i, phương pháp
c ng hư ng t h t nhân.

b. Các phương pháp không quang ph
Ngoài năng lư ng c a mình b c x ñi n t còn các tính ch t khác như hư ng
truy n, m t ph ng truy n c a nó. Khi b c x chuy n t môi trư ng này sang môi trư ng
khác các tính ch t này cũng thay ñ i theo, t o ra các hi u ng quang h c như s chi t
quang, s phân c c quang. Vi c ño các hi u ng này cho các phương pháp: phương pháp
ño chi t quang và phương pháp ño phân c c.
1.2. Nhóm các phương pháp ñi n t
D a trên vi c theo dõi các tính ch t ñi n, t c a h c n phân tích ho c tương tác
c a các ch t c n phân tích v i các ñ i lư ng ñi n t , t ñó cho các phương pháp ño ñi n
và các phương pháp ño t .
Phương pháp ño ñi n d a trên các quá trình v t lí, hóa h c x y ra trên ñi n c c và
trong dung d ch gi a hai ñi n c c. Các quá trình này g n li n v i s bi n ñ i các ñ i
lư ng v t lí như: ñi n th (E), dòng ñi n (I, i), ñi n tr (R), ñi n dung (C), tr kháng (L),
ñ d n ñi n (S)… Nh ng ñ i lư ng v t lí k trên ñ u liên quan ñ n n ng ñ và b n ch t
c a ch t phân tích. Thông qua vi c ño các ñ i lư ng v t lí này có th xác ñ nh ñư c
thành ph n ñ nh tính, thành ph n ñ nh lư ng các ch t c n phân tích trong h . D a vào
m i quan h c a ñ i lư ng v t lí ño ñư c v i ch t c n phân tích ñã xây d ng nhi u
phương pháp ño ñi n khác nhau: phương pháp ño ñi n th , phương pháp c c ph ,
phương pháp von – ampe, phương pháp ñi n kh i lư ng, phương pháp ño ñ d n ñi n,
phương pháp ñi n di…
1.3. Nhóm các phương pháp tách
ð i b ph n các phương pháp phân tích hoá h c và nhi u phương pháp phân tích
công c c n có s tách các ph n gây nhi u trư c khi ti n hành các phép ño. Có th tách
ch t gây nhi u ho c thành ph n c n phân tích ra kh i h n h p. Phương pháp tách không
ch lo i b thành ph n gây nhi u mà còn có th làm giàu m u.
Các phương pháp tách thông d ng là phương pháp k t t a, phương pháp ñi n
phân, phương pháp chưng c t, phương pháp chi t, phương pháp s c kí.
1.4. Nhóm các phương pháp nhi t
D a trên s phân hu ho c chuy n c u trúc c a ch t c n phân tích dư i s tác
ñ ng c a nhi t. Nhi t ñ mà ñó di n ra ph n ng hoá h c g i là nhi t ñ phân hu ,
nhi t ñ chuy n hoá, nó bi u th y u t ñ nh tính c a ch t c n phân tích. Kh i lư ng v t
ch t b m t ñi do s phân hu b i nhi t cho bi t y u t ñ nh lư ng c a v t c n phân tích.
Trong khuôn kh cho phép c a giáo trình, dư i ñây ch trình bày v nguyên t c
c a các phương pháp h p th vùng t ngo i và ánh sáng nhìn th y, phương pháp ño ñi n
th và phương pháp chi t.
2. PHƯƠNG PHÁP QUANG PH H P TH PHÂN T VÙNG T NGO I VÀ ÁNH
SÁNG NHÌN TH Y
Trong t nhiên, các phân t luôn luôn có các d ng chuy n ñ ng: chuy n ñ ng
quay c a các phân t , dao ñ ng c a các electron liên k t, s chuy n orbitan c a electron
trong phân t . ng v i các d ng chuy n ñ ng s có các d ng năng lư ng tương ng ñ c
trưng cho phân t . Gi a các d ng chuy n ñ ng, n u so sánh ñ l n năng lư ng thì có:
Năng lư ng chuy n ñ ng quay (Er) nh hơn năng lư ng dao ñ ng (Eo) và năng
lư ng chuy n d ch orbitan (Ee): Er<E0<Ee.

Năng lư ng c a tia t ngo i và ánh sáng nhìn th y tương ñương v i năng lư ng
Ee, nên nó t o nên s d ch chuy n electron t orbian này sang orbitan khác (thay ñ i
tr ng thái orbitan) t o nên quang ph . Khi v t ch t h p th b c x ñi n t có quang ph
h p th vùng t ngo i và kh ki n, thư ng ñư c g i là quang ph h p th d ch chuy n
electron. Vùng ánh sáng t ngo i và ánh sáng nhìn th y g m các sóng có bư c sóng t
200 – 800 nm (2000 – 8000 AO
) có năng lư ng ñ ñ kích thích các electron liên k t d ch
chuy n t orbitan liên k t sang orbitan ph n liên k t.
Vùng ánh sáng này ñư c chia thành 3 vùng nh v i các bư c sóng ánh sáng (λ )
khác nhau:
- Bư c sóng <200nm - vùng t ngo i chân không
- Bư c sóng t 200 ñ n 400nm - vùng t ngo i g n
- Bư c sóng t 400 ñ n 800nm - vùng ánh sáng nhìn th y.
Thông thư ng hay s d ng vùng ánh sáng t ngo i và ánh sáng nhìn th y, vì d
kh ng ch ñi u ki n ño. Phương pháp ño v i d i b c x ñi n t có các bư c sóng t 400
ñ n 800nm còn ñư c g i là phương pháp tr c quang so màu hay ng n g n là phương
pháp so màu.
Phương pháp so màu d a trên s chuy n thành ph n xác ñ nh thành h p ch t h p
th ánh sáng vùng nhìn th y r i ño lư ng h p th ánh sáng, t ñó suy ra hàm lư ng
thành ph n c n phân tích.
2.1. Cơ s lí thuy t c a phương pháp so màu
a. ð nh lu t Bugơ - Lambe- Bia
Gi s t n t i m t môi trư ng ñ ng nh t có chi u dày là l ch a ch t màu có kh
năng h p th ánh sáng. Cho tia sáng ñơn s c có bư c sóng λ và cư ng ñ Io ñi qua môi
trư ng ñó (tia sáng này không b ph n x , khúc x và tán x ). Sau khi b môi trư ng h p
th , dòng sáng y u ñi và ch còn cư ng ñ I. Quan h gi a Io và I ñư c xác ñ nh theo
ñ nh lu t Bugơ - Lambe- Bia:
I/Io=10- ε lC
(IV-
1)
ð t A = -lg I/Io và g i là ñ h p th quang, thì:
A = ε lC (IV- 2)
Trong ñó: - ε là h s h p th n ng ñ , h s này ch ph thu c vào b n ch t c a ch t
màu và bư c sóng ánh sáng h p th , n u n ng ñ C ñư c tính b ng mol/lít thì ε là h s
h p th phân t gam và thư ng không l n hơn 2.105
, n u C tính b ng n ng ñ % thìε là
h s h p th %…
- l là chi u dày c a t ng h p th ánh sáng, ño b ng cm,
- C là n ng ñ ch t màu, có th là n ng ñ M, %, mg/ml…
Như v y, ñ nh lu t Bugơ - Lambe - Bia phát bi u như sau: ñ h p th quang c a
dung d ch h p th màu là t l thu n v i chi u dày c a t ng h p th màu và n ng ñ ch t
màu có trong t ng ñó.
ð nh lu t Bugơ - Lambe - Bia còn ñư c g i là ñ nh lu t Lambe - Bia, ñ h p th
quang A còn ñư c g i b ng m t thu t ng khác ñó là m t ñ quang D.
b. Tính ch t c a ñ nh lu t Bugơ - Lambe - Bia:
Tính ch t quan tr ng nh t c a ñ nh lu t này ñó là tính c ng tính. Tính c ng tính
này ñư c th hi n theo 3 hư ng sau:
- Tính c ng tính theo chi u dày c a t ng h p th màu:

N u có th chia t ng h p th màu thành n ph n nh thì t ng ñ h p th quang c a
các ti u ph n là ñ h p th quang c a toàn b dung d ch màu. T c:
A = ε lC = εl1C +εl2C + …+ εlnC = εC∑n
i=1 li, (IV-
3)
trong ñó: l = l1 + l2 + …+ ln.
ng d ng tính ch t này, có th tăng ñ h p th quang c a dung d ch màu loãng
b ng vi c s d ng ng màu (cuvet) có kích thư c hơn l n ho c gi m ñ h p th quang
c a dung d ch màu ñ c b ng vi c s d ng cuvet có kích thư c nh l n, ñ vi c ño ñ h p
th quang ñ t ñ chính xác cao. Trong th c t , ch s n xu t các cuvet có ñ dày t 0,1
ñ n 10cm, thư ng là cuvet 1cm. Không dùng các lo i cuvet nh hơn 0,1cm, vì lúc này
r t khó rót dung d ch vào cuvet; không dùng các lo i cuvet l n hơn 10cm, vì lúc này s
khúc x ánh sáng quá l n gây sai s phân tích.
- Tính c ng tính theo n ng ñ ch t h p th màu:
N u có th chia n ng ñ ch t h p th màu thành n ph n nh thì t ng ñ h p th
quang c a các ti u ph n là ñ h p th quang c a toàn b dung d ch màu. T c:
A = ε lC = εlC1 +εlC2 + …+ εlCn = εl∑n
i=1 Ci, (IV-
4)
trong ñó: C = C1 + C2 + …+ Cn
ng d ng tính ch t này, có th tăng ñ h p th quang c a dung d ch màu loãng
b ng vi c cách cho thêm ch t màu ho c gi m ñ h p th quang c a dung d ch màu ñ c
b ng pha loãng dung d ch màu hay l y lư ng ch t màu ít hơn làm phân tích, ñ vi c ño
ñ h p th quang ñ t ñ chính xác cao.
- Tính c ng tính theo thành ph n các ch t h p th màu:
N u trong dung d ch có n ch t h p th màu và m i ch t màu ñ u tuân th ñ nh
lu t Bugơ - Lambe - Bia thì t ng ñ h p th quang c a các ch t màu là ñ h p th quang
c a toàn b dung d ch màu. T c:
A = ε lC = ε1lC1 +ε2lC2 + …+ εnlCn = l.∑n
i=1 εi Ci (IV-
5)
ng d ng tính ch t này có th có th gi i bài toán phân tích nhi u ch t màu trong
dung d ch phân tích.
Dùng máy ño ñ xác ñ nh ñ h p th quang. ð chính xác c a máy ño là cao nh t
khi A = 0,4343. Song, trong kho ng A t 0,15 - 0,7, sai s ño là không ñáng k , do ñó
khi ño A c n ñi u ch nh chi u dày t ng h p th hay n ng ñ ch t màu ñ giá tr A ño
ñư c n m trong kho ng ñó.
Ngoài vi c ño A, còn có th ño truy n quang T%: T% = (I/Io).100. Tuy nhiên,
phép ño này ít ñư c s d ng trong phân tích ñ nh lư ng, vì hàm s T% = f(C) không
tuy n tính như hàm s A = f(C). Thư ng ch dùng ño T% khi căn ch nh máy ño. Lưu í:
T% = 100 thì A = 0.
c. Ph m vi ng d ng c a ñ nh lu t Bugơ - Lambe - Bia:
ð nh lu t Bugơ - Lambe - Bia ch tuy n tính trong các ñi u ki n sau:
+ Ánh sáng ñi qua dung d ch màu là ánh sáng ñơn s c, vì ñ i v i các ánh sáng có
các bư c sóng khác nhau thì h s h p th màu c a ch t màu khác nhau d n ñ n ñ h p
th quang ño ñư c s khác nhau. T c, ng v i hai bư c sóngλ 1 vàλ 2 có: Aλ1 =
ε λ1.l.C ≠ Aλ2 = ε λ2.l.C.
+ V i m t kho ng n ng ñ ch t màu. ð th bi u di n s ph thu c A = f(C)
thư ng có các d ng như trong các hình H.1a.4, H.1b.4.

Nguyên nhân t o ra các d ng này như sau:
- D ng 1:
ðây là ñư ng lí thuy t.
- D ng 2:
n ng ñ quá cao, các ch t màu che khu t nhau d n ñ n ñ h p th quang dung
d ch b gi m.
- D ng 2, 3:
n ng ñ quá cao, các ch t màu c u trúc l i t o ra ch t m i có h s h p th
khác v i ch t màu n ng ñ th p, d n ñ n ñ h p th quang dung d ch tăng (d ng 3)
ho c gi m (d ng 2).
- D ng 4:
ð i v i các ch t phân tích mà màu c a nó có ñư c nh t o ph c ch t màu, song,
h ng s b n không ñ l n, thì n ng ñ th p c a ch t c n phân tích ph n ng t o màu
chưa x y ra ho c x y ra không hoàn toàn, d n ñ n ñ h p th quang b gi m. Còn n ng
ñ cao thì nguyên nhân l i như các d ng ñư ng 2, 3.
Do ñó khi ño c n ki m tra s tuy n tính c a ñ nh lu t ñ xác ñ nh kho ng dung
d ch c n ño. ð i v i các d ng ñư ng 2, 3, n ng ñ ño là t 0 ñ n C1, còn v i d ng
ñư ng 4 là t C1 ñ n C2.
a b
Hình H.1a.4, H.1b. 4: M t s d ng ñư ng A = f(C)
+Dung d ch màu là dung d ch th t, t c trong dung d ch không có k t t a, huy n
phù hay nhũ tương, vì các h t này tán x m nh ánh sáng và làm thay ñ i cư ng ñ ánh
sáng ñi ra kh i cuvet chi u vào b phân ño.
+ ði u ki n ño là th ng nh t m i m u, vì ño so màu là phép ño so sánh. Khi
ñi u ki n ño thay ñ i có th d n ñ n:
- N ng ñ ch t màu thay ñ i. Ví d : Khi s d ng dung môi là các ch t d bay
hơi, n u th i gian ño không như nhau, lư ng dung môi bay ñi không như nhau d n ñ n
n ng ñ bi n ñ i khác nhau, t o nên sai s phân tích.
- Thay ñ i d ng ch t màu. Ví d : Khi ño màu vàng c a ion CrO4
2-
, n u pH dung
d ch thay ñ i chuy n sang môi trư ng axit, trong dung d ch hình thành ion Cr2O7
2-
có
màu da cam:
2 CrO4
2-
+ 2H+
= Cr2O7
2-
+ H2O,
vàng da cam
làm sai l ch s ño.

+ Không pha loãng dung d ch màu, nh t là ñ i v i các ph c ch t màu không b n
vì khi pha loãng ph c ch t màu b phân li, ví d : ML ⇆ M + L làm cho ph c ch t màu
thay ñ i v cư ng ñ màu cũng như d ng màu (màu c a d ng ML sang màu c a d ng L)
2.2. Nh ng yêu c u ñ i v i ph c ch t màu
Trong nhi u trư ng h p ch t c n phân tích không có màu ho c cư ng ñ màu
không ñ l n, ph i t o màu cho chúng b ng các ph n ng thích h p. Vi c t o màu
thư ng d a trên các ph n ng t o ph c ch t có màu. Ph n ng ñư c l a ch n ph i tho
mãn các yêu c u sau:
* Ph c ch t ph i có ñ b n l n:
Ph c ch t càng b n thì nh hư ng c a s pha loãng và các ph n ng ph càng
gi m nên phép ño ñ t ñ chính xác cao. Ngoài ra, không c n ph i dùng quá dư thu c th ,
cho phép gi m chi phí phân tích.
* Ph c ch t ph i có h s h p th phân t gam l n:
Ph c ch t có h s h p th gam l n thì phép ño s nh y cao, cho phép phân tích
lư ng nh v i ñ chính xác cao hơn, ví d : ph c ch t [Cu((NH3)4]2+
cóε = 500, còn
ph c ch t c a ion Cu2+
v i dithizon cóε = 5000, do ñó, phép ño v i ph c ch t Cu -
dithizon s nh y hơn 10 l n.
*Ph c ch t ph i có thành ph n xác ñ nh:
T c trong dung d ch ch có m t ph c ch t màu hình thành, b i vì m i ch t màu
có m t giá tr ε và như v y, khi trong dung d ch hình thành nhi u ch t màu thì tính
tuy n tính c a ñ nh lu t Lamba - Bia s b vi ph m khi qui n ng ñ ch t phân tích v m t
d ng ch t màu nào ñó.
Mu n cho trong dung d ch ch t n t i m t ch t màu c n ch n các ñi u ki n ph n
ng thích h p như:
- Dùng thu c th ph i có tính ch n l c cao, t c ch t o màu v i m t ion nh t
ñ nh. Ví d : xác ñ nh ion Fe3+
trong h n h p v i các ion Al3+
, Ca2+
, Mg2+
, thì ch n
thu c th là KCNS và ti n hành ph n ng môi trư ng axit pH = 2, vì ch có ion Fe3+
t o ph c ch t màu, còn các ion khác không ph n ng.
- Thu c th ph i có n ng ñ xác ñ nh ñ b o ñ m ch có m t ph c ch t màu ñư c
hình thành, b i vì ph n ng t o ph c ch t thư ng x y ra theo nhi u b c. Ví d : ph n
ng t o ph c ch t màu gi a ion Fe3+
và ion CNS-
x y ra như sau:
Fe3+
+ 2CNS-
= [Fe(CNS)2 ]+
, khi [CNS-
]dư = 1,2.10-
2
M
Fe3+
+ 3CNS -
= [Fe(CNS)3], khi [CNS-
]dư = 4.10-2
M
Fe3+
+ 4CNS -
= [Fe(CNS)4]-
, khi [CNS-
]dư = 1,6.10-
1
M
Fe3+
+ 5CNS -
= [Fe(CNS)5]2-
, khi [CNS-
]dư = 7.10-1
M
Theo s bi n ñ i c a n ng ñ thu c th mà màu s c c a ph c ch t bi n ñ i t
màu vàng sang màu ñ . Do ñó, ñ ch có m t lo i ph c ch t màu hình thành ph i cho
lư ng dư thu c th như nhau c dung d ch phân tích và dung d ch tiêu chu n.
- pH môi trư ng ph i n ñ nh m t giá tr nh t ñ nh, b i vì các ion kim lo i
trong dung d ch ch u s thu phân:
Mm+
+ H2O ⇄ M(OH)(m-1)+
+ H+

M(OH)(m-1)+
+ H2O ⇄ M(OH)2
(m-2)+
+ H +
…
và ligand (ph i t ) (L) thư ng là các axit, bazơ nên s t o ph c ch t gi a các cation Mm+
và các ph i t L ph thu c vào pH môi trư ng. Ví d :
Ph n ng t o ph c ch t màu gi a các ion Fe3+
và CNS-
ch x y ra pH < 2,5, vì
pH cao hơn thì ion Fe3+
b thu phân:
Fe3+
+ 3H2O = Fe(OH)3 + 3H+
Hay ph n ng t o ph c ch t màu gi a ion Fe3+
và axit salyxilic (sal) x y ra như
sau:
Fe3+
+ sal = [Fe(sal)]+
+ 2H+
pH < 4
tím ñ
Fe3+
+ 2sal = [Fe(sal)2]-
+ 4H+
pH 4 → 9
ñ
Fe3+
+ 3sal = [Fe(sal)3]3-
+ 6H+
pH > 9
vàng
Nên, trong phân tích so màu ion Fe3+
v i thu c th axit salyxilic thư ng ti n hành t i pH
= 2 – 2,5.
* Ph c ch t màu ph i b n v i th i gian ñ k p ño ñ h p th quang:
Th i gian thích h p ñ ño là khi ñ h p th quang dung d ch ñ t c c ñ i và
không ñ i. Th i gian b n c a ch t màu càng dài càng t t, ít nh t ph i ñ t t 5 – 10 phút.
ðư ng bi u di n s ph thu c A = f(t) thư ng có 2 d ng H.2a.4 và H.2b.4.
Như v y, v i d ng ñư ng như hình H.2a.4 thì th i gian ño là t 0 – t1, hình
H.2b.4 là t t1 – t2, các kho ng th i gian này ñ u ph i ñ t t 5 ñ n 10 phút tr lên.
N u ph c ch t kém b n v i th i gian thì có th dùng thang màu gi . Thang màu
gi là dãy dung d ch có màu và cư ng ñ màu gi ng màu dung d ch kh o sát nhưng màu
b n hơn. Thang màu gi thư ng ñư c pha t các h p ch t vô cơ. Ví d : kh o sát màu da
cam c a caroten có th dung d ch K2Cr2O7 ñ pha thang màu gi .
a b
Hình H.2a.4 và H.2b.4: ðư ng bi u di n ph thu c A= f(t)
2.3. Ph h p th và ch n bư c sóng ño
* Ph h p th :
Ph h p th là ñư ng bi u di n s ph thu c c a giá tr ñ h p th quang A
ho cε vào bư c sóng ánh sáng. Trong vùng ánh sáng nhìn th y, thư ng g p ph h p th
v i m t c c ñ i (hình H.3.4).

Hình H.3.4: Ph h p th c a thu c th và ph c ch t màu:
1- Thu c th , 2- Ph c ch t màu
Ph h p th là thông tin r t quan tr ng ñư c ng d ng trong phân tích ñ nh tích
và ñ nh lư ng.
Trong phân tích ñ nh tính: Ph h p th là m t thông s ñ c trưng cho m i ch t
nên qua vi c xác ñ nh ph h p th có th xác ñ nh ñư c thành ph n ñ nh tính c a dung
d ch phân tích. Tuy v y, không s d ng ph h p th trong phân tích ñ nh tính các ch t vô
cơ. Trong phân tích các h p ch t h u cơ, cũng ch dùng ph h p th ñ ki m tra ñ s ch
c a các ch t thông qua so sánh ph h p th c a ch t c n phân tích v i ph h p th c a
ch t chu n.
Trong phân tích ñ nh lư ng: Dùng ph h p th ñ ch n bư c sóng ño ñ h p th
quang.
* Ch n bư c sóng ño ñ h p th quang:
Ch n bư c sóng ño ñ h p th quang là m t khâu r t quan tr ng trong phân tích
ñ nh lư ng b ng phương pháp so màu, vì nó có nh hư ng l n ñ n ñ chính xác và ñ
nh y c a phép phân tích. Vi c ch n bư c sóng ño d a trên các nguyên t c sau:
+ Trư ng h p dung d ch ch có ch t phân tích h p th màu còn thu c th không
h p th màu, thì ch n bư c sóng ño (λ ), ñó ñ h p th quang ñ t giá tr c c ñ i, vì
ñây nh hư ng c a bư c sóng ño ñ n k t qu phân tích là nh nh t. Bư c sóng ñoλ ng
v i giá tr A c c ñ i g i làλ max.
+ Trư ng h p thu c th cũng h p th màu, thì có th ch n bư c sóng ño theo 1
trong 2 cách sau:
- Cách th nh t: ch n bư c sóng ño sao cho ñó hi u h s h p th phân t gam
c a ph c ch t màu và c a thu c th (∆ε ) ñ t giá tr c c ñ i.
- Cách th hai: ch n bư c sóng ño sao cho ñó ñ ng th i hi u h s h p th
phân t gam c a ph c ch t màu và c a thu c th (∆ε ) ñ t giá tr c c ñ i và t s ε ph c
ch t màu/ε thu c th cũng ñ t c c ñ i. Trong trư ng h p này, ñôi khi cũng ph i hài lòng v i
∆ε g n v i giá tr c c ñ i.
+ Trư ng h p phân tích h n h p nhi u ch t màu:

D a trên s c ng tính c a ñ nh lu t Lambe - Bia (bi u th c IV- 5), có th xác
ñ nh n ch t màu cùng m t lúc n u ño ñ h p th quang c a dung d ch phân tích n bư c
sóng λ i ( i = 2, 3,…, n) khác nhau. Như v y, khi bi u di n ñ h p th quang t ng bư c
sóng s có n phương trình th hi n m i tương quan Aλ 1, Aλ 2, …., Aλ n v i các n ng
ñ c a n ch t màu. Gi i h phương trình b c nh t này s thu ñư c các giá tr n ng ñ c a
các ch t màu. Thông thư ng hay ch n các bư c sóng ng v i s h p th c c ñ i c a
t ng ch t màu. Ví d : Xác ñ nh ñ ng th i chlorophyl a và chlorophyl b trong dung d ch
d a vào vi c ño ñ h p th quang 2 bư c sóng 662nm (λ max c a chlorophyl a) và
644nm (λ max c a chlorophyl b).
* T o ánh sáng ñơn s c:
Hi n nay, có 3 phương pháp t o ánh sáng ñơn s c, ñó là dùng kính l c, dùng lăng
kính và dùng m ng. Ph bi n nh t là 2 phương pháp dùng kính l c và dùng lăng kính, vì
s n ph m t o ra có giá thành r cho phép s n xu t các máy ño v i giá thành r .
+ Phương pháp dùng kính l c:
ðó là d ng c làm b ng kính trong ñó ñã hoà tan nh ng ch t màu có th h p th
m t ph n ánh sáng tr ng, do ñó, ch cho ph n ánh sáng c n thi t ñi qua. B l c này có ñ
phân gi i 20 – 100 nm tuỳ theo t ng kính l c, vì th , khi c n ño ñ h p th quang m t
bư c sóng c th , không th dùng lo i máy ño v i phương pháp t o ánh sáng ñơn s c
này. Hi n nay, thư ng các máy ño ñư c thi t k v i 5 - 7 kính l c cho vùng ánh sáng
nhìn th y.
+ Phương pháp dùng lăng kính:
ðây là phương pháp tách ánh sáng d a trên s khúc x c a các tia ánh sáng khi ñi
qua lăng kính. Ánh sáng tr ng khi ñi qua lăng kính s b tách ra thành các ánh sáng màu
khác nhau. ð phân gi i ñ t 0,1 - 0,5nm, ñ t ñ chính xác c n thi t cho ño ñ h p th
quang c a m t bư c sóng c th .
2.4. ðo so màu
a. Máy so màu
Máy ño có hai lo i, lo i 1 tia sáng (H.4a.4) và lo i hai tia sáng (H.4b.4). Lo i 1
tia sáng ñơn gi n, r ti n, song, không th t ghi quang ph (ph h p th ), thư ng dùng
trong ño ng d ng, ño phân tích ñ nh lư ng. Lo i 2 tia sáng cho phép t ghi quang ph ,
song, ñ t ti n, thư ng dùng trong nh ng nghiên c u cơ b n g m c nghiên c u phân tích
ñ nh tính và phân tích ñ nh lư ng. ð t o ánh sáng tr ng dùng ñèn s i ñ t vonphram, ñ
t o ánh sáng t ngo i dùng ñèn thu ngân ho c ñèn deuteri. Cuvet dùng cho ño vùng
ánh sáng nhìn th y ñư c làm t thu tinh thư ng, song, cho ño vùng ánh sáng t ngo i
g n ph i làm t thu tinh th ch anh.
a

b
Hình H.4a.4, H.4b.4: Sơ ñ máy ño so màu: a- lo i 1 tia sáng, b- lo i 2 tia sáng
b. Các phương pháp so màu
* Phương pháp so màu b ng m t:
M t có kh năng ñánh giá m c ñ b ng nhau c a hai cư ng ñ ánh sáng, nên th c
ch t phương pháp so màu b ng m t là dùng m t ñ so sánh cư ng ñ màu c a dung d ch
phân tích v i cư ng ñ màu c a dung dich tiêu chu n. Thư ng phương pháp này có ñ
chích xác không cao (sai s kho ng 5 - 10% ho c l n hơn tuỳ t ng màu), song, ti n hành
ñơn gi n và nhanh, r t thích h p cho phân tích t i hi n trư ng.
ð ti n hành xác ñ nh các ch t có th s d ng các phương pháp sau:
+ Phương pháp d y tiêu chu n:
L y 6 ng nghi m ñ ng nh t, cho vào ñ y dung d ch tiêu chu n c a ch t c n xác
ñ nh v i lư ng tăng d n. Sau ñó, thêm dung d ch thu c th và các hoá ch t c n thi t
khác ñ n th tích b ng nhau s nh n ñư c dãy tiêu chu n v i cư ng ñ màu tăng d n
(ñư c g i là dãy màu chu n). Cho m t lư ng dung d ch phân tích vào ng nghi m khác
(gi ng ng làm dãy tiêu chu n) và cũng ti n hành tương t như ñã làm v i ng tiêu
chu n. ðem so sánh ng phân tích v i dãy màu chu n, n u màu gi ng màu c a ng tiêu
chu n nào thì hàm lư ng ch t phân tích b ng hàm lư ng c a ch t ñó có trong ng tiêu
chu n, n u màu c a ng phân tích n m gi a màu c a hai ng tiêu chu n thì hàm lư ng
ch t phân tích b ng trung bình c ng lư ng ch t ñó có trong hai ng tiêu chu n.
+ Phương pháp pha loãng:
L y 2 ng nghi m như nhau, cho vào ng 1 dung d ch tiêu chu n và vào ng 2
dung d ch phân tích. Ti n hành t o màu như nhau cho c hai ng. N u màu c a hai ng
không như nhau, thì cho thêm dung môi vào ng có màu ñ m hơn ñ n khi màu hai ng
b ng nhau. Ghi th tích c a c hai ng. Lư ng ch t phân tích ñư c tính theo bi u th c
IV- 6:
wpt = wtc.Vpt/Vtc , (IV- 6)
Trong ñó: wtc - là kh i lư ng ch t tiêu chu n, wpt - là kh i lư ng ch t phân tích, Vtc - là
th tích dung d ch c a ng ch a ch t tiêu chu n, Vpt - là th tích dung d ch c a ng ch a
ch t phân tích. Phương pháp này ch dùng cho phân tích các ch t màu b n, không b
phân hu do s pha loãng.
+ Phương pháp chu n ñ so màu:
L y hai ng nghi m như nhau. Cho vào ng th nh t dung d ch phân tích, cho
thêm các thu c th và hoá ch t khác ñ t o màu r i và lên th tích V. Cho vào ng th
hai ch có thu c th và các hoá ch t khác và cũng lên th tích V. Dùng buret nh t ng
gi t dung d ch tiêu chu n n ng ñ cao (ñ cho s thay ñ i th tích sau này là không ñáng
k , <10%) vào ng 2 cho ñ n khi màu c a hai ng như nhau. D a vào lư ng dung d ch
tiêu chu n ñã dùng suy ra hàm lư ng ch t c n phân tích.
* Phương pháp so màu b ng máy:

Dùng máy ñ ño chính xác ñ h p th quang A c a dung dich ch t màu, r i t ñ
h p th quang ño ñư c suy ra ch t c n phân tích theo ñ nh lu t Lambe - Bia. Máy ño có
ñ chính xác r t cao, sai s thư ng không vư t quá 2%, do ñó vi c t o màu ph i ti n
hành trong các bình ñ nh m c dung tích 25 –100ml. Phương pháp ño có ñ nh y l n (có
th ño màu c a dung d ch có n ng ñ 10-6
M), nên ñư c s d ng nhi u trong phân tích vi
lư ng.
Khi ño ph i ch nh bư c sóng ño v giá tr ñã ch n.
Thư ng s d ng hai phương pháp ño: phương pháp ñư ng chu n và phương pháp
thêm vào.
+ Phương pháp ñư ng chu n:
Vi c chu n b các bình màu chu n ñư c ti n hành như làm thang chu n trong
phương pháp so màu b ng m t, song, thay cho vi c dùng ng nghi m s d ng các bình
ñ nh m c có dung tích 25ml, 50ml. 100ml. ðo ñ h p th quang c a dãy chu n và d ng
ñ th ph thu c A = f(C) (qua ñó cũng xác ñ nh gi i h n kho ng tuy n tính c a ñ nh lu t
Lambe-Bia (các hình H.1a.4, H.1b.4). Chu n b bình màu dung d ch phân tích tương t
như trên và ño ñ h p th quang c a nó: Apt. T ñ th bi u di n A = f(C) (các hình
H.1a.4, H.1b.4) và giá tr c a Apt suy ra n ng ñ dung d ch phân tích. Phương pháp
ñư ng chu n r t thích h p cho phân tích hàng lo t m u. Tuy v y, phương pháp này b
nh hư ng b i các ion l có trong dung d ch phân tích.
+ Phương pháp thêm vào:
L y hai bình ñ nh m c. Cho vào bình th nh t dung d ch c n phân tích và ti n
hành ph n ng màu. ðo ñ h p th quang c a dung d ch Apt. Cho vào bình th hai cũng
v i lư ng dung d ch phân tích như bình m t nhưng có thêm m t lư ng xác ñ nh dung
d ch tiêu chu n c a ch t c n xác ñ nh và ti n hành ph n ng hi n màu. ðo ñ h p th
quang c a dung d ch A. Kh i lư ng ch t c n phân tích ñư c xác ñ nh b i bi u th c IV-
7:
wpt = wtc.(Apt/(A – Apt) (IV-
7)
trong ñó: wtc - là kh i lư ng ch t tiêu chu n, wpt - là kh i lư ng ch t phân tích, A - là ñ
h p th quang c a bình g m ch t c n phân tích và ch t tiêu chu n, Apt - là ñ h p th
quang c a bình ch có ch t c n phân tích.
Phương pháp thêm vào ch thích h p cho trư ng h p phân tích ít m u (1 – 2
m u). Phương pháp này ít b nh hư ng b i các ion l có trong dung d ch phân tích.
3. PHƯƠNG PHÁP ðO ðI N TH
3.1. ð t v n ñ
Phương pháp ño ñi n th là d a trên vi c ño th ñi n c c c a ñi n c c nhúng
trong dung d ch phân tích, th c a ñi n c c này là hàm c a n ng ñ ch t c n phân tích:
E = f(C). Như v y, t giá tr th ño ñư c c a ñi n c c có th suy ra n ng ñ ch t c n
phân tích. ði n c c này ñư c g i là ñi n c c ño (ñi n c c làm vi c, ñi n c c ch th ).
Phương pháp ño ñi n th ñư c ti n hành theo cách ño tr c ti p (t c thông qua
hi u ñi n th ño ñư c tính ra hàm lư ng ch t c n phân tích), ví d : ño pH, ño các ion
Ag+
, Cl-
và m t s ion khác ho c cách ño gián ti p, ví d : chu n ñ v i vi c s d ng
phương pháp ño hi u ñi n th ñ xác ñ nh ñi m tương ñương. Cách ño th hai ñư c ng

d ng r ng rãi trong chu n ñ trung hoà, chu n ñ k t t a, chu n ñ t o ph c và ñ c bi t
trong chu n ñ oxi hoá kh .
3.2. ði n c c
Có th chia ñi n c c theo cơ ch ho t ñ ng làm hai nhóm chính: 1- nhóm có th
ñi n c c hình thành do x y ra s trao ñ i e trên b n ñi n c c, 2- nhóm ñi n c c có th
ñi n c c hình thành do s trao ñ i ho c khu ch tán ion qua l i b n ñi n c c.
a. Nhóm có th ñi n c c hình thành do x y ra s trao ñ i e trên b n ñi n c c
ðây là các ñi n c c có th ñi n c c ñư c hình thành do ph n ng trao ñ i e x y
ra trên ñi n c c. Th này ñư c xác ñ nh b i các phương trình Nerst I:
E = EO
Mm+/M + (0,059/m)lg[Mm+
], (IV-
8)
cho ph n ng: Mm+
+ me = M, và phương trình Nerst II ho c Nerst - Peterson:
E = EO
ox/kh + [0,059/(m-n)]lg([ox]a
/[kh]a’
), (IV-
9)
ví d : cho ph n ng: aMm+
+ a(m-n)e = a’Mn+
Các ñi n c c lo i này l i ñư c chia thành hai nhóm nh : 1- ñi n c c h ñ ng tính
và 2- ñi n c c h không ñ ng tính.
+ ði n c c h ñ ng tính:
Các ch t tham gia ph n ng ñ u tan trong dung d ch. ði n c c ñư c làm b ng
kim lo i trơ như Pt. Nhóm ñi n c c này dùng ñ ño ñi n th c a h , ñó, x y ra ph n
ng oxi hoá kh :
aox + ane → a’kh ho c aox + amH+
+ ane → a’kh + (m/2)H2O
Th ñi n c c c a ñi n c c ñư c xác ñ nh b i phương trình Nerst II (IV- 9). ði n c c lo i
này ñư c dùng ñ ño n ng ñ c a các ch t tham gia ph n ng oxi hoá kh trong dung
d ch.
+ ði n c c h không ñ ng tính:
M t trong hai ch t tham gia ph n ng oxi hóa kh n m trong d ng r n. ði n c c
dùng trong các trư ng h p này ñư c làm t chính các kim lo i ho t ñ ng M, ho c Pt ph
kim lo i ho t ñ ng, ho c ph ch t không tan c a kim lo i ho t ñ ng. (Khái ni m kim lo i
ho t ñ ng là kim lo i có các ion tham gia ph n ng c n theo dõi). Như v y, có các d ng
tương tác sau:
- Kim lo i M và ion Mm+
ho c ph c ch t c a nó. ði n c c có c u trúc: Mm+
| M,
ñư c g i là ñi n c c lo i I. Th ñi n c c c a ñi n c c ñư c xác ñ nh b i phương trình
Nerst I (IV- 8). ði n c c lo i này ñư c dùng ñ ño n ng ñ c a các ion Mm+
.
- Kim lo i M và mu i không tan MXm ho c các hidroxit M(OH)m không tan. ði n
c c có c u trúc: MXm | M, M(OH)m | M, ñư c g i là ñi n c c lo i II. Th ñi n c c c a
ñi n c c cũng ñư c xác ñ nh b i phương trình Nerst I, tuy nhiên, có s tham gia c a các
anion X ho c các ion OH-
:
E = EO
Mm+/M + (0,059/m)lg[Mm+
], song, do có ph n ng t o k t t a, ví d : MXn,
nên [Mm+
] = TMXm/[X-
]m
. Thay giá tr này vào bi u th c IV- 8 s có: E = EO
Mm+/M +
(0,059/m)lg TMXm/[X-
]m
. Vì TMXm là h ng s , nên nh p lgTMXm v i EO
Mm+/M r i ñ t thành
h ng s m i Eo
’Mm+/M và như v y bi u th c IV- 8 tr thành:
E = EO
’Mm+/M - 0,059lg [X-
]. (IV-
10)

Như v y, n ng ñ anion X-
càng tăng th ñi n c c c a ñi n c c càng gi m. ði n c c lo i
này dùng ñ ño n ng ñ các ion Mn+
, X-
, OH-
.
- Kim lo i M’ t o mu i không tan M’Xm, anion X t o mu i không tan v i ion kim
lo i M’’ dư i d ng M’’Xn, kim lo i M’’ ñóng vai trò như m t ñi n c c. ði n c c có c u
trúc: M’’|M’’Xn | M’Xm, ñư c g i là ñi n c c lo i III. Th ñi n c c c a ñi n c c này
ñư c tính theo bi u th c IV- 8 cho ion M” v i s tham gia c a anion X và ion kim lo i
M’m+
. ði n c c lo i này dùng ñ ño n ng ñ ion c a kim lo i M’.
b. Nhóm có th ñi n c c hình thành do x y ra s trao ñ i ho c khu ch tan
ion qua b n ñi n c c:
ðây là nhóm ñi n c c ho t ñ ng d a trên s trao ñ i, khu ch tán các ion qua
màng. Khi hai bên m t màng trao ñ i có s khác bi t v n ng ñ c a m t ion nào ñó có
th trao ñ i qua màng thì trên màng s xu t hi n m t th ñi n c c. Th ñi n c c này
ñư c g i là th ñi n c c màng và ñư c bi u di n b i bi u th c:
E = EO
+ (RT/nF)lg (C1/C2), (IV- 11)
Trong ñó: R- h ng s khí, T- nhi t ñ Kenvin, F- h ng s Farañây, C1, C2 – n ng ñ c a
ch t c n nghiên c u hai bên b m t màng (luôn ñ t C1> C2).
Các hãng s n xu t ñi n c c luôn s n xu t ñi n c c v i tiêu chu n sao cho RT/nF
≈ 0,059. Trong nhóm này có các ñi n c c thu tinh và ñi n c c màng ch n l c.
+ ði n c c thu tinh:
ði n c c là b u thu tinh m ng bên trong ch a dung d ch có ion trùng v i ion
c n phân tích (ví d HCl dùng cho ño ion H+
). Th ñi n c c c a ñi n c c là k t qu c a
s trao ñ i ion qua màng thu tinh. ði n c c thu tinh có hai lo i: lo i ñi n tr l n và
lo i ñi n tr nh tuỳ theo lo i thu tinh và ñ dày c a màng thu tinh. Hi n nay, ñã s n
xu t ñu c các ñi n c c cho vi c xác ñ nh H+
, các ion kim lo i ki m (Na, K..), các kim
lo i ki m th , k m…
+ ði n c c màng ch n l c:
Màng ñư c dùng ph bi n là màng nh a silicon, trên ñó phân tán các mu i không
tan c a ion c n xác ñ nh, ví d : BaSO4 cho các ion SO4
2-
, AgCl hay AgI cho ion Cl-
hay
ion I-
... Màng có ñ dày kho ng 0,5 – 2mm ñư c g n lên ng thu tinh. Bên trong ng
ch a dung d ch loãng c a ion gi ng như ion c n phân tích, ví d : KI 10-3
M cho xác ñ nh
ion I-
. Hi n nay, ñã s n xu t các lo i ñi n c c khác nhau ph c v xác ñ nh ch n l c
kho ng 50 ion: clorua, iôtua, bromua, xyanua, florua, sunphua, sunphat, photphat,
nitrơrat, canxi , nhôm, k m, niken, magie, ñ ng, b c …
3.3. ðo ñi n th
Không th ño tr c ti p ñư c th ñ ên c c c a m t ñi n c c nào ñó, vì th , ph i s
d ng phép ño so sánh v i m t ñi n c c ñã bi t giá tr th c a nó. ði n c c ñã bi t th c a
nó ñư c g i là ñi n c c so sánh. ði n c c này ph i có th n ñ nh trong ñi u ki n ño.
Như v y, thi t b ño ñi n th g m: ñi n c c làm vi c, ñi n c c so sánh và d ng c ño
hi u ñi n th .
a. ði n c c so sánh
+ ði n c c so sánh tiêu chu n là ñi n c c hydro chu n:
ði n c c có c u trúc là m t thanh Pt ñư c ph m t l p PtO2 nhúng trong dung
d ch có ho t ñ c a H+
= 1 (aH+ =1), c h này ñư c ñ t trong b u khí quy n hydro v i
áp su t 1atm (Pt(PtO2) | aH+, H2). nhi t ñ 20o
C, th ñi n c c c a ñi n c c ñư c qui
ñ nh là b ng 0.

ði n c c tiêu chu n hydro r t c ng k nh, nên trong phân tích ng d ng thư ng
dùng các ñi n c c khác d ch t o và b n hơn như ñi n c c calomen và ñi n c c b c -
b c clorua.
+ ði n c c calomen:
ðây là lo i ñi n c c so sánh t t nh t và ñư c s d ng nhi u nh t. Nó thu c vào
ñi n c c lo i II, có c u trúc là Hg2Cl2(bão hoà),KCl | Hg(Pt). Ph n ng c a ñi n c c là:
Hg2Cl2(r n) + 2e = 2Hg + 2Cl-
Tuỳ theo n ng ñ KCl n p trong ñi n c c mà nó có các giá tr ñi n th khác
nhau. Thông thư ng s d ng các n ng ñ c a KCl: bão hoà, 1M và 0,1M, trong ñó n ng
ñ bão hoà ñư c s d ng nhi u nh t. nhi t ñ 25o
C, th ñi n c c c a các lo i ñi n c c
này như sau:
ði n c c calomen 0,1M KCl +0,335V
ði n c c calomen 1MKCl +0,280V
ði n c c calomen KCl bão hoà +0,241V
+ ði n c c b c-b c clorua:
Cũng thu c vào nhóm các ñi n c c lo i II. ði n c c có c u trúc AgCl(bão
hoà),KCl | Ag, ho c AgCl(bão hoà),KCl | Pt m b c. Ph n ng c a ñi n c c như sau:
AgCl(r n) + e = Ag + Cl-
Th ñi n c c c a nó cũng ph thu c vào n ng ñ KCl n p trong ñi n c c Thư ng
s d ng các lo i ñi n c c v i n ng ñ c a KCl: 0,1M, 1M và bão hoà. nhi t ñ 25o
C,
th ñi n c c c a các lo i ñi n c c này như sau:
ði n c c b c - b c clorua 0,1M KCl +0,290V
ði n c c b c - b c clorua 1M KCl +0,236V
ði n c c b c - b c clorua KCl bão hoà +0,197V
b. ði n c c ño
Có th s d ng các lo i ñi n c c mô t t i m c 3.2 chương IV nó trên. Tuy v y,
tuỳ theo ph n ng c n theo dõi ho c ch t c n xác ñ nh mà ch n l a lo i ñi n c c thích
h p. C th :
+ Theo dõi ph n ng trung hoà:
Thư ng s d ng ñi n c c thu tinh.
+ Theo dõi ph n ng oxi hoá kh :
Thư ng s d ng ñi n c c làm b ng các kim lo i trơ như Pt, Au.
+ Theo dõi ph n ng k t t a và t o ph c:
Thư ng s d ng các lo i ñi n c c lo i II và lo i III.
3.4. ng d ng phương pháp ño ñi n th trong phân tích
B ng phương pháp ño ñi n th có th xác ñ nh ñ nh lư ng tr c ti p ho c gián ti p
các ion, các h p ch t khác nhau. Trong phương pháp tr c ti p, t s ño ñi n th suy ra
n ng ñ ch t c n phân tích. Còn trong phương pháp gián ti p, phương pháp ño ñi n th
ñư c s d ng làm ch th xác ñ nh ñi m tương ñương cho các phép chu n ñ .
Xác ñ nh ñ nh lư ng tr c ti p các ion b ng phương pháp ño ñi n th v i vi c s
d ng các ñi n c c có ñi n th bi u di n b ng phương trình Nerst ñ i v i nhi u ion là
không th th c hi n ñư c, vì ñi n c c ño cho chúng không thu n ngh ch trong kho ng
r ng c a n ng ñ . Do ñó trong th c t , ch có th xác ñ nh tr c ti p ñư c các ion H+
trong kho ng r ng n ng ñ và trong kho ng h p hơn các ion Ag+
v i ñi n c c Ag, ion
clorua v i ñi n c c b c-b c clorua.

S d ng các ñi n c c thu tinh, ñi n c c màng có th cho phép xác ñ nh tr c ti p
ch n l c v ñ nh lư ng ñ i v i các ion ñã nêu trên trong kho ng n ng ñ t 10-1
-10-4
M.
Dư i ñây trình bày m t phép ño có nhi u ng d ng trong th c ti n, ñó là phép ño pH.
ðo pH:
Xác ñ nh pH b ng phương pháp ño ñi n th ñư c ti n hành r t nhanh và ñáng tin
c y. Tuỳ theo máy ño và ñi n c c s d ng, ñ chính xác c a phép ño có th ñ t ± 0,1,
± 0,01, ± 0,001 pH ñi u ki n thư ng trong kho ng r ng c a thang pH cũng như
nhi t ñ cao, áp su t l n. Vi c ño pH có th ñư c t ñ ng hoá hoàn toàn. nhi t ñ
20O
C, pH c a dung d ch ñư c xác ñ nh b ng bi u th c:
pH = (Ex - Ess)/0,059, (IV- 12)
Trong ñó: Ex là hi u ñi n th c a h , Ess là th ñi n c c c a ñi n c c so sánh.
Hi n nay, thư ng dùng ñi n c c ch th ño pH là ñi n c c thu tinh. ð chính xác c a
ñi n c c thu tinh ph thu c vào thành ph n thu tinh ch t o ra nó, ví d : lo i thu tinh
thư ng là thu tinh Na, còn lo i ñ c bi t là có thêm Li2O và m t s oxit khác. ði n c c làm
b ng thu tinh thư ng cho ñ chính xác c a phép ño ± 0,1 pH trong kho ng pH ñ n 10, 11,
còn ñ i v i lo i thu tinh Li có th ñ t ñ chính xác t i ± 0,05 – 0,1 pH trong kho ng pH
ñ n 12, 13. ði n th c a ñi n c c thu tinh là không hoàn toàn tuy n tính v i pH, chúng dao
ñ ng trong kho ng 56 ñ n 58mV cho 1 ñơn v pH, vì th trư c khi ti n hành ño pH dung
d ch phân tích, c n hi u ch nh giá tr c a máy ño b ng các dung d ch chu n pH. Khi hi u
ch nh máy ño c n ch n dung d ch pH chu n có pH n m trong kho ng pHño ± 2. Trong b ng
B.1.4 là m t s dung d ch pH chu n dùng cho hi u ch nh máy ño pH (pH-mét).
B ng B.1.4: M t s dung d ch pH chu n
Dung d ch pH 25O
0,1M HCl
0,01M HCl + 0,09M KCl
0,03 M monokali tactrat
0,1M monokali tactrat
0,05M monokali phtalat
0,01M CH3COOH + 0,01M NaCH3COO
0,025M KH2PO4 + 0,025M Na2HPO4
0,05M Na2B4O7.10H2O
0,05 CaCl2 + 2M NaCl + Ca(OH)2 bão hoà
Ca(OH)2 bão hoà
1,085
2,075
3,567
3,719
4,010
4,714
6,855
9,180
11,82
12,45
4. PHƯƠNG PHÁP CHI T
4.1. Khái ni m
Nguyên t c tách c a các phương pháp chi t là d a trên s hoà tan c a nh ng ch t
c n tách gi a 2 pha ho c 2 tư ng.
Pha là khái ni m ch s t n t i tr ng thái v t ch t, như v y có 3 pha: r n, l ng, khí
tương ng v i 3 tr ng thái c a v t ch t. Tư ng là khái ni m ch ranh gi i t n t i c a các
c u t t o thành pha, ví d : h n h p nư c và d u ho t o chung thành pha l ng g m
tư ng nư c và tư ng d u ho không tr n l n vào nhau.
4.2. Chi t ch t r n b ng ch t l ng

Còn g i là phương pháp trích li. ñây, thành ph n ch t gây nhi u ho c thành
ph n c n phân tích ñư c chi t ra kh i h n h p b ng dung môi thích h p.
Ví d : khi phân tích ion Hg2+
dư i d ng k t t a HgS v i thu c th H2S, thì k t
t a thư ng b l n nguyên t S. ð làm s ch k t t a, không th làm cho S bay hơi vì HgS
b thăng hoa theo, do ñó, chi t S b ng CS2 ho c nitrobenzen. Khi phân tích ch t béo
trong nông s n có th chi t nó b ng petrolejete …, sau ñó phân tích ch t béo. Khi phân
tích các mu i hoà tan trong ñ t thì chi t chúng b ng nu c c t …
4.3. Chi t ch t l ng b ng ch t l ng
ðây là phương pháp r t thông d ng, cho phép tách kh i lư ng l n ch t gây nhi u
cũng như lư ng nh ch t c n phân tích. Trong phương pháp này, s d ng dung môi chi t
là các h p ch t h u cơ ñ chi t các ch t hoà tan trong nư c. Sau khi chi t, thư ng d ng
chi t r t phù h p v i m t phép ño nào ñó, ví d : chi t ph c ch t màu ñ h ng Zn -
dithizon vào CCl4, r i ño ñ h p th quang c a dung d ch chi t b ng phương pháp so
màu.
Trong quá trình chi t, ch t b chi t chuy n vào dung môi h u cơ ñ n khi ñ t ñư c
cân b ng. Ví d : v i ch t A, n ng ñ c a chúng hai tư ng h u cơ (hc) và nư c (nc) có
cân b ng như sau: (Anc ) ⇆ (Ahc ) và t s n ng ñ cân b ng c a ch t A trong hai tư ng
ñươc g i là h ng s phân b K:
K = [A]hc/[A]nc (IV-
13)
H ng s này ñư c g i là h ng s phân b lí thuy t và còn ñư c g i là h s phân
b Q.
Trong Hoá phân tích, k t qu phân tích ñư c bi u di n dư i d ng t l toàn ph n
nên thư ng dùng h ng s phân b th c nghi m K’ (còn ñư c g i là t s phân b q) ñư c
xác ñ nh b ng t s n ng ñ phân tích c a ch t A trong tư ng h u cơ (Ahc ) và trong
tư ng nư c (Anc):
K’ = CAhc /CAnc , (IV-
14)
b i vì ch t b chi t trong dung d ch nư c ho c trong dung d ch h u cơ có th t n t i
nhi u d ng. Ví d : khi chi t ion Zn2+
dư i d ng ph c ch t Zn - dithizon, trong tư ng
dung môi h u cơ có ph c ch t Zn - dithizon, trong tư ng nư c: có ion Zn2+
, ph c ch t
Zn - dithizon, do ñó trong ví d này có:
K = [Zn - dithizon]hc/[Zn - dithizon]nc
K’ = [ Zn - dithizon]hc/([Zn2+
] + [Zn - dithizonnc)
Hi u qu c a vi c chi t thư ng ñư c bi u di n b ng % chi t (E%) và ñư c xác
l p như sau:
Gi s s mol c a ch t A là X ñư c phân b thành Xhc mol trong tư ng h u cơ và
Xnc mol trong tư ng nư c, th tích tư ng h u cơ là Vhc và c a tư ng nư c là Vnc thì có:
X = Xhc + Xnc
E% = (Xhc/X).100
V i các d li u trên cũng có:
K’ = (Xhc/Vhc)/(Xnc /Vnc)
T ñó m i quan h gi a E% và K’ ñư c xác l p b i bi u th c IV - 15:
E% = (100. K’)/(K’+Vnc/Vhc) (IV - 15)

Bi u th c IV- 15 cho they, n u h ng s phân b th c nghi m K’ ñ l n ho c th
tích dung môi h u cơ r t l n, thì ch c n chi t m t l n là có th ñ t E% chi t g n 100%.
Song trong th c t , h ng s K’ và lư ng dung môi h u cơ không ñ l n ñ cho phép ch
chi t m t l n, lúc này c n s d ng phương pháp chi t nhi u l n, như v y, hi u qu c a
vi c s d ng dung môi chi t s cao hơn. Ví d : Khi chi t b ng n l n chi t v i th tích
c a hai tư ng không ñ i s có :
E% = 100.{1 - [Vnc/(K’ Vhc+Vnc)]n
} (IV- 16)
T ñó cho th y, khi chia dung môi chi t thành nhi u ph n ñ chi t thì hi u qu
chi t s cao hơn. ði u này r t có l i khi s d ng các dung môi có t l phân b nh ho c
các dung môi ñ t ti n.
Trong Hoá phân tích thư ng chi t tách các ch t vô cơ ra kh i nhau thông qua
vi c chi t các ph c ch t d ng n i ph c (ví d : [Al(8-hydroxiquinolin)3]) ho c các h p
ch t axociat (h t c ng h p) (ví d H[FeCl4]) không mang ñi n tích c a chúng.
Do ph n ng t o ph c ch t thư ng gi i phóng ra ion H+
, nên khi các ion khác
nhau cùng t o ph c v i m t ph i t thì ñ b n c a ph c ch t cũng khác nhau ph thu c
vào pH c a môi trư ng. Vì th , b ng s ñi u ti t pH môi trư ng có th tách ch n l c các
ion ra kh i nhau. Ví d : v i h n h p ion Al3+
và Mn2+
có th cho chúng t o ph c ch t
v i 8-hydroxiquinolin, r i chi t ph c ch t c a ion Al3+
trư c pH 3 – 4 (lúc này s t o
ph c ch t c a ion Mn2+
không x y ra), sau ñó chi t ph c ch t c a ion Mn2+
pH 6 – 7.
Câu h i ôn t p
1. ð nh lu t Bugơ - Lambe – Bia? Ph m vi ng d ng c a chúng?
2. Tính c ng tính c a c a ñ nh lu t Bugơ - Lambe – Bia? và ng d ng tính ch t này?
3. Ph h p th và ng d ng c a nó ?
4. Nguyên t c c a các phương pháp so màu b ng m t và b ng máy?
5. Các lo i ñi n c c dùng trong ño ñi n th dung d ch?
6. Nguyên t c xác ñ nh pH b ng phương pháp ño ñi n th .
7. H ng s phân b , h ng s phân b th c nghi m, % chi t là gì? Bi u th c tính c a chúng?
Bài t p
1. So màu b ng m t xác ñ nh ch t X theo phương pháp pha loãng. Khi th tích c a ng
màu phân tích và ng màu chu n là V1, thì màu c a ng phân tích nh t hơn. Sau khi cho
thêm V2 ml nư c vào ng màu chu n thì màu c a hai ng là như nhau. Hãy tính kh i
lư ng ch t màu X trong ng phân tích, n u bi t kh i lư ng ch t màu X trong ng chu n
là a mg. (ðáp s : a.V1/(V1 + V2).
2. Xác ñ nh h s h p th ánh sáng ε c a ch t màu X, ñã ño ñ h p th quang c a 2 dung
d ch ch t màu X: ño màu dung d ch 1 có n ng ñ C1 = 10-4
M v i cuvet 5 cm ñư c A =
0,60 và ño màu dung d ch 2 có n ng ñ C2 = 4. 10-4
M v i cuvet 1cm ñư c A = 0,48. H i:
ε có ph thu c vào cuvet và n ng ñ ch t màu không? (ðáp s : không).
3. So màu b ng m t xác ñ nh ch t X có kh i lư ng mol phân t M theo phương pháp dãy
tiêu chu n, có màu c a ng phân tích gi ng ng màu có ch a V ml dung d ch tiêu chu n
n ng ñ C mol/l. N u th tích dung d ch ch t X ñã l y ñ phân tích là VX ml, thì kh i
lư ng ch t X trong 1 lít dung d ch là bao nhiêu? (ðáp s : a = M.(VC/VX).1).

4. So màu b ng m t xác ñ nh ch t X có kh i lư ng mol phân t M theo phương pháp dãy
tiêu chu n, có màu c a ng phân tích gi ng ng màu có ch a a mg ch t màu chu n. N u
th tích dung d ch ch t X ñã l y ñ phân tích là VX ml, thì n ng ñ mol/l c a dung d ch
ch t X là bao nhiêu? (ðáp s : a/MVX).
5. So màu b ng m t xác ñ nh ch t X có kh i lư ng mol phân t M theo phương pháp d y
tiêu chu n, có màu c a ng phân tích n m gi a hai ng màu có ch a a1 và a2 mg ch t
màu chu n. N u th tích dung d ch ch t X ñã l y ñ phân tích là VX ml, thì n ng ñ mol/l
c a dung d ch ch t X là bao nhiêu? (ðáp s : (a1 + a2)/2MVX).
6. ð h p th quang c a hai dung d ch ph c c a ion Cu2+
v i NH3 có n ng ñ C1, C2
ñư c ño cùng bư c sóng trong hai cuvet có ñ dày l1, l2 (l1 ≠ l2). Hai dung d ch này có
cùng ñ h p th quang khi nào? (ðáp s : C1 = l2C2/l1).
7. ð ñ nh lư ng ion Cu2+
, cho nó t o ph c v i NH3 r i so màu b ng m t, k t qu cho
th y màu c a ng kh o sát ñ m hơn màu c a ng tiêu chu n ch a 0,0295 mg ion Cu2+
.
Th tích dung d ch hai ng b ng nhau và b ng 20 ml. N u pha loãng ng kh o sát ñ n th
tích 24 ml thì cư ng ñ màu c a 2 ng b ng nhau. Tính n ng ñ mol/l c a ion Cu2+
trong
dung d ch phân tích ban ñ u bi t r ng ñã l y 4 ml dung d ch phân tích ñ t o màu. (ðáp
s : 1,383.10-4
M).
8. So màu xác ñ nh ion Fe3+
v i thu c th KCNS b ng phương pháp ñư ng chu n, ñã l y
vào các bình ñ nh m c 100 ml l n lư t 2,0; 4,0; 6,0; 8,0; 10,0 ml 10-3
M dung d ch ion
Fe3+
. ð h p th quang c a các dung d ch màu tiêu chu n l n lư t là: 0,13; 0,29; 0,40;
0,56; 0,68. Hãy tính n ng ñ M c a dung d ch m u, n u ñ h p th quang c a bình màu
làm t dung d ch m u phân tích là 0,35, bi t r ng khi lên màu ñã l y 15 ml dung d ch
phân tích. (ðáp s : ≈3,5.10-4
M).
9. ðo ñ h p th quang c a dung d ch màu g m 2 ch t màu X và Y t i 2 bư c sóng λ1 và
λ2 ñư c các giá tr tương ng là 0,35 và 0,48. Tính n ng ñ dung d ch theo mol/l c a hai
ch t X, Y. Bi t: v i cuvet 1cm, dung d ch 2.10-4
M c a ch t X có Aλ 1 = 0,22, Aλ 2 = 0,64
và dung d ch 2.10-4
M c a ch t Y có Aλ 1 = 0,46, Aλ 2 = 0,34. (ðáp s : CX = 9,27.10-5
M,
CY = 1,078.10-4
M).
10. Cân 1g m u ch a ion PO4
3-
r i hoà tan thành 1000ml dung d ch. L y 2ml dung d ch
này ñ t o màu xanh molybden thì ño ñư c A = 0,40. Thang màu chu n có các tr s c a
A ng v i các hàm lư ng c a ion PO4
3-
như sau:
mg PO4
3-
0 0,001 0,002 0,003 0,004
A 0,151 0,250 0,352 0,450 0,553
Hãy tính thành ph n % c a ion PO4
3-
trong m u! (ðáp s : 0,0125%).
11. Cho ch t X ñư c phân b trong hai dung môi nư c và dung môi h u cơ v i th tích
b ng nhau. Sau khi ñ t cân b ng, lư ng ch t X trong dung môi nư c là 10mmol và trong
dung môi h u cơ là 50mmol. Hãy tính:
a – H ng s phân b th c nghi m K’.
b- Tính % chi t ( E%), khi các th tích tư ng nư c và tư ng h u cơ b ng nhau.
(ðáp s : K’ = 5, E% = 83,33%).
12. N u chi t 100mmol ch t X t 100 ml dung d ch nư c v i hi u su t 90% b ng 1 l n
chi t và b ng 2 l n chi t thì th tích dung môi h u cơ c n là bao nhiêu? Bi t h ng s
phân b th c nghi m K’ = 5. (ðáp s : 180ml; 63,4ml).

Chương V
SAI S TRONG HOÁ PHÂN TÍCH
1. SAI S
Trong Hoá phân tích, ñ thu ñư c k t qu cu i cùng ngư i phân tích ph i ti n hành
r t nhi u thao tác và m i thao tác ñó ñ u có th m c sai sót d n ñ n s sai l ch k t qu
phân tích so v i giá tr th c c a m u. Sai s phân tích chính là s sai l ch gi a k t qu
thu ñư c so v i giá tr th c. Sai s là s ki n mà ngay c ngư i phân tích c n th n nh t,
s d ng phương ti n, d ng c cũng như máy móc phân tích hoàn h o nh t cũng không
th tránh ñư c.
Sai s thư ng có ñ l n khác nhau và do nhi u nguyên nhân khác nhau gây nên.
Không th tránh ñư c sai s nhưng có th h n ch tác h i c a nó n u n m ñư c nguyên
nhân và qui lu t phát sinh c a nó ñ ch n gi i pháp phân tích t t nh t.
1.1. Phân lo i sai s
D a vào ñ l n, tính ch t và nguyên nhân gây nên, sai s ñư c chia thành 3 lo i:
- Sai s ng u nhiên,
- Sai s h th ng.
- Sai s ñáng ti c (sai s thô).
a. Sai s ng u nhiên
Là nh ng sai s r t nh và không có qui lu t, thư ng g p trong khi ti n hành t ng
bư c phân tích. H u qu c a nó là làm cho k t qu c a các l n phân tích song song có
khác nhau chút ít, nhưng k t qu trung bình c a các l n phân tích này không gây ra sai s
ñáng k so v i giá tr th c (sai s nh hơn ho c b ng sai s cho phép). T p h p k t qu
c a nhi u l n phân tích l p l i này ñư c g i là t p h p m c sai s ng u nhiên.
Nguyên nhân c a sai s ng u nhiên không th xác ñ nh ñư c, không lí gi i ñư c.
Thư ng qui cho s hình thành sai s này là do nh ng s bi n ñ i r t nh c a môi trư ng
trong qúa trình ño như nh ng thay ñ i nh c a nhi t ñ , áp su t, ñ m… Sai s ng u
nhiên không th lo i b ñư c mà ch có th dùng toán th ng kê ñ xác ñ nh kho ng t n
t i c a giá tr k t qu phân tích.
b. Sai s h th ng
Là lo i sai s có hư ng làm cho k t qu phân tích luôn l n hơn ho c luôn nh hơn
giá tr th c vư t quá sai s cho phép.
Có nhi u nguyên nhân gây ra sai s h th ng như:
* Do d ng c , thi t b ño không chính xác, hoá ch t không s ch:
Gây ra s ño luôn sai v i giá tr th c.
Ví d : Bình ñ nh m c có dung tích ghi trên bình là 100ml, nhưng trong th c t ch
có 99,5ml. Như v y, khi dùng bình này ñ pha hoá ch t, dung d ch thu ñư c luôn có n ng
ñ l n hơn theo tính toán là 100/99,5 l n. Ho c khi pha 1 lit dung d ch CuSO4 0,02N t
CuSO4.5H2O (theo nhãn ghi), nhưng trong th c t do b o qu n CuSO4.5H2O ñã chuy n
thành CuSO4.4H2O; n u pha theo lư ng ñã tính v i CuSO4.5H2O s cho dung d ch có
n ng ñ 0,0216N l n hơn 0,02N.

ð kh c ph c lo i sai s này c n căn ch nh d ng c , thi t b ño, ki m tra hoá ch t
trư c khi ti n hành thí nghi m.
N u sau khi làm thí nghi m m i phát hi n ra sai s thì:
- T t nh t là làm l i phân tích.
- Trong trư ng h p không th làm l i phân tích, thì có th hi u ch nh k t qu b ng
h s ñã xác ñ nh. Trong trư ng h p trên v i s sai s ño c a bình, k t qu phân tích thu
ñư c ñư c hi u ch nh b ng cách nhân v i h s 100/99,5.
* Do phương pháp:
Phép ño luôn cho k t qu l n hơn ho c nh hơn giá tr th c.
Ví d : Dùng ph n ng không hoàn toàn s luôn m c s âm (-). ð kh c ph c lo i
sai s này c n ch n l i phương pháp phân tích, n u không th ch n l i phương pháp, c n
tính toán sai s c a phương pháp ho c làm m u ki m tra v i ñ i tư ng chu n (ch t
chu n) và sau ñó ch nh lí k t q a phân tích theo sai s ñã tính. Ví d : Khi phân tích N
trong các h p ch t h u cơ v i các vòng thơm ch a N b ng phương pháp Kendan
(Kjeldahl); thư ng quá trình công phá m u không chuy n hoá 100% N v NH3, vì th
ph i s d ng các hoá ch t s ch có tính ch t tương t ch t c n phân tích làm m u chu n.
Phân tích m u chu n s cho h s hi u ch nh ñ hi u ch nh k t qu phân tích trong th c
t .
* Do s thiên l ch c a ngư i làm phân tích:
Sai s này do cá nhân ngư i phân tích gây nên do thi u kinh nghi m ho c có s
thiên v khi quan sát và ti n hành thí nghi m ho c tính toán sai. Ví d : Khi chu n ñ ñã
nh n bi t sai v s chuy n màu c a ch th . ð kh c ph c lo i sai s này ngư i phân tích
c n ph i t s a mình cho các thao tác th t chu n xác.
c. Sai s ñáng ti c (sai s thô)
Sai s này thư ng l n, không có qui lu t và gây nh hư ng l n ñ n k t qu cu i
cùng.
Nguyên nhân gây ra sai s này là:
* Do ch n phương pháp phân tích không n ñ nh:
Ví d : Khi so màu ñã ch n ph n ng kém b n v i th i gian ho c b tác ñ ng c a
không khí ho c khi phân tích theo phương pháp kh i lư ng k t tu ñã s d ng k t t a có
kh năng h p th ch t b n qúa l n khó r a s ch… Cách kh c ph c là thay ñ i phương
pháp ho c n ñ nh ñi u ki n ño…
* Do ngư i làm phân tích c u th , không c n th n:
Như khi làm phân tích không tuân th qui trình, khi làm thí nghi m ñã ñánh ñ ,
nh m l n hoá ch t; nh m l n khi tính toán… ð kh c ph c lo i sai s này ngư i phân
tích c n ph i t s a mình cho các thao tác th t chu n xác.
Trên quan ñi m th c ti n sai s cũng có th ñư c chia thành hai nhóm: sai s
ch nh lí ñư c và sai s không ch nh lí ñư c. Sai s h th ng do d ng c , thi t b và hoá
ch t và sai s h th ng do phương pháp là lo i sai s ch nh lí ñư c thông qua con ñư ng
th c nghi m ho c thông qua tính toán. Sai s ng u nhiên là lo i sai s khách quan không
ch nh lí ñư c, song, nó r t nh nên ñư c ch p nh n. Sai s thô là sai s không ch nh lí
ñư c và ph i ñư c lo i ra khi tính toán k t qu .
1.2. Bi u di n k t qu phân tích và sai s
a. Bi u di n k t qu phân tích

Gi s m t ñ i lư ng c n phân tích có giá tr th c là µ ñư c xác ñ nh n l n v i các
k t qu c a m i l n l p l i là xi ( i = 1, 2,…, n), có th bi u di n sai s b ng sai s tuy t
ñ i ho c sai s tương ñ i.
b. Sai s tuy t ñ i
Sau khi ñã lo i tr sai s thô, k t qu phân tích là giá tr trung bình (x ) c a các
k t qu thu c nh ng l n phân tích l p l i:
_
x = (∑n
i = 2 xi)/n (V-1)
Sai s tuy t ñ i (ký hi u là dx) s là:
dx = x - µ (V- 2)
Như v y, sai s tuy t ñ i có th mang d u âm ho c dương. Thư ng sai s tuy t ñ i ñư c
bi u di n dư i d ng giá tr tuy t ñ i, t c
dx = x - µ  (V- 3)
ñơn v c a dx chính là ñơn v ño k t qu phân tích.
Sai s tuy t ñ i thư ng ñư c dùng khi bi u di n k t qu phân tích dư i d ng
kho ng xác ñ nh x ± dx, ví d : khi cân 100mg m u trên cân phân tích có sai s ±
0,1mg, thì lư ng cân cân ñư c là 100,0 ± 0,1 (mg).
B ng sai s tuy t ñ i có th ñánh giá ñ chính xác c a phép phân tích. Khi xác
ñ nh m t ch tiêu nào ñó c a m t m u b ng các phương pháp khác nhau, thì phương pháp
nào có sai s tuy t ñ i nh hơn s có ñ chính xác cao hơn. Ví d 1: khi cân 100,0mg
m u trên 2 lo i cân cân phân tích có sai s 0,1mg, t c dx = 0,1mg và cân thư ng có sai s
1mg, t c dx = 1mg, như v y cân trên cân phân tích có ñ chính xác cao hơn vì dx nh
hơn.
Tuy nhiên, khi xác ñ nh các ch tiêu khác nhau v i các hàm lư ng khác nhau thì
sai s tuy t ñ i không th cho bi t rõ thông tin v ñ chính xác c a phương pháp ño. Ví
d 2: khi xác ñ nh m u ch a 60,01% SiO2 và m t m u khác ch a 0,10% As ñ u m c sai
s tuy t ñ i dx = 0,05%, rõ ràng không th coi vi c xác ñ nh As có ñ chính xác như là
xác ñ nh SiO2 ch vì có dx như nhau.
M t khác không th dùng sai s tuy t ñ i ñ so sánh ñ chính xác c a các phân
tích mà k t qu ñư c bi u di n v i các ñơn v ño khác nhau. Ví d 3: so sánh k t qu
phân tích c a m u 1 có x1 = 40,0mg, dx = 0,1mg v i m u 2 có x2 = 20,00% và dx =
0,05% là không th th c hi n ñư c.
Vì th , ñ có th ñánh giá t t hơn ñ chính xác và ñ có th so sánh các k t qu
phân tích bi u di n b ng các ñơn v ño khác nhau dùng sai s tương ñ i.
c. Sai s tương ñ i
Là t s gi a sai s tuy t ñ i và giá tr th c µ. Sai s tương ñ i ñư c bi u di n
theo ph n trăm e% ho c sai s %:
e% = (dx/µ).100 (V- 4)
Trong th c t , thư ng không bi t giá tr th c µ tr khi phân tích m u chu n, vì th
sai s tương ñ i thư ng ñư c bi u di n dư i d ng:

e% = (dx/x).100 (V- 5)
Sai s tương ñ i thư ng dùng ñ bi u di n ñ chính xác c a k t qu phân tích.
Trong ví d 2 nêu trên, sai s e% c a phân tích SiO2 là 0,083%, c a phân tích As là 50%,
như v y, vi c phân tích SiO2 là chính xác hơn phân tích As. Còn v i ví d 3, c hai phép
ño ñ u m c sai s tương ñ i 0,25%, như v y có ñ chính xác như nhau.
Như v y, tuỳ theo yêu c u mà bi u di n k t qu phân tích v i sai s tuy t ñ i
ho c sai s tương ñ i.
2. LÍ THUY T V SAI S
Vi c tính toán sai s phân tích theo các bi u th c V- 1 - V- 5, thư ng ch dùng
cho tính toán k t qu t ng công ño n phân tích. Trong th c t , khi ti n hành phân tích,
ngư i phân tích tri n khai r t nhi u thao tác liên ti p nhau ñ có k t qu cu i cùng. M i
thao tác m c m t sai s nh t ñ nh và sai s này th hi n trong k t qu cu i cùng. S th
hi n c a chúng ñư c xác l p b ng lí thuy t sai s .
N u m i bư c ñi trong phân tích cho k t qu x1, x2,…,xn, sai s dx c a chúng là
dx1, dx2,…, dxn và sai s % c a chúng là ex1, ex2,…, exn , k t qu cu i cùng c a phân tích
là y ñư c bi u di n như là hàm c a các xi: y = f(x1, x2,…, xn), lí thuy t sai s nói như
sau:
y = f(x1, x2,…, xn] →
dy = (δy/δx1).dx1 + (δy/δx2).dx2 + … + (δy/δxn).dxn và
ey = (δlny/δx1).dx1 + (δlny/δx2).dx2 +… + (δlny/δxn).dxn
Như v y, n u quá trình phân tích là t ng ñ i s các công ño n thì:
y = x1 ± x2 → dy = dx1 + dx2 và ey = dy/y (V-
6)
N u quá trình phân tích là giá tr thu ñư c nhân v i h ng s thì:
y = kx → dy = kdx và ey = ex (V- 7)
N u quá trình phân tích là tích ho c thương c a các công ño n thì:
y = x1.x2 ho c y = x1/x2 → dy = ey.y và ey = ex1 + ex2
(V- 8)
N u quá trình phân tích là hàm mũ, hàm căn c a các công ño n thì:
y = xn
→ dy = n.xn-1
.dx và ey = nex (V- 9)
Vi c áp d ng công th c nào ho c t h p các nhóm công th c ph thu c vào vi c
xác ñ nh các m i tương quan trong ti n hành phân tích. Ví d : khi cân m u, trư c tiên
ph i cân bì (x1) r i cân bì + m u (x2), kh i lư ng cân c a m u y = x2 – x1. N u sai s c a
cân là ± dx, áp d ng bi u th c V- 6 s có: dy = dx + dx= 2dx, suy ra ey = [2dx/(x2 -
x1)]100.
ng d ng lí thuy t sai s có th tính ñư c sai s phân tích khi bi t sai s c a t ng
công ño n và xác ñ nh ñư c công ño n nào gây ra sai s l n nh t ñ có bi n pháp làm
gi m sai s phân tích.
Ví d : pha1 lít dung d ch tiêu chu n CuSO4.5H20 10-4
M. Ch n l a cách pha
trong hai cách sau: 1 - pha tr c ti p t lư ng cân, 2- pha loãng t dung d ch m có
n ng ñ 10-3
M, v i vi c s d ng cân phân tích có ñ chính xác ± 0,1mg và các d ng c
thu tinh tiêu chu n, sai s cho phép 0,1%.
Cách 1: Kh i lư ng mol phân t c a CuSO4.5H20 là 249,685g, v y lư ng cân ñ pha1 lít
dung d ch tiêu chu n có n ng ñ 10-4
M là: 249,685. 1. 10-4
g t c 24,9685mg ≈ 25,0mg,

như v y sai s cân là: 2.0,1.100/25 = 0,8% (theo bi u th c V- 6), quá l n so v i sai s
cho phép 0,1%.
Cách 2: Lư ng cân ñ pha1lít dung d ch tiêu chu n có n ng ñ 10-3
M là: 249,685. 1.10-
3
g t c 249,685mg ≈ 249,7mg, như v y, sai s cân là: 2.0,1.100/249,7 = 0,08% (theo bi u
th c V- 6), nh hơn sai s cho phép (0,1%). N u coi vi c l y 100ml dung d ch 10-3
M này
r i pha loãng thành 1000ml s m c sai s r t nh so v i sai s cho phép, thì theo các bi u
th c V- 6 và V- 7 có sai s c a cách pha th 2 là 0,08% chính là sai s cân, nh hơn sai
s cho phép.
Như v y: khi pha dung d ch có n ng ñ quá nh nên dùng phương pháp pha
loãng t dung d ch m có n ng ñ cao hơn ñ không m c sai s cân quá l n.
3. ð ðÚNG, ð CHÍNH XÁC VÀ ð TIN C Y C A K T QU PHÂN TÍCH
ðây là 3 ch tiêu ñánh giá k t qu phân tích.
3.1. ð ñúng
Phân tích là ñúng khi k t qu thu ñư c trùng v i giá tr th c. S sai l ch gi a k t
qu thu ñư c và giá tr th c th hi n ñ ñúng c a phép phân tích, giá tr này càng nh thì
ñ ñúng càng cao. Trong Hoá phân tích thư ng ñ sai l ch này cho phép nh hơn hay
b ng 0,1%, nh ng trư ng h p c th có th cho phép cao hơn.
3.2. ð chính xác
M t cách g i khác ñó là ñ l p l i hay ñ h i t . Khi ti n hành phân tích nhi u l n
l p l i (i l n) m t m u v i m t phương pháp, các k t qu phân tích thu ñư c thư ng cũng
khác nhau và khác v i giá tr th c m t tr s dxi. Kho ng giá tr mà các k t qu xi phân b
ñư c g i là ñ h i t c a phép phân tích. N u kho ng ñó càng nh , thì phép phân tích có
ñ h i t càng cao; còn kho ng ñó càng l n, thì ñ h i t càng nh hay ñ phân tán cao
(phép phân tích có th m c sai s thô).
3.3. ð tin c y
ð tin c y là tiêu chí ph i h p b i ñ ñúng và ñ h i t . Phép phân tích ñư c coi
là tin c y cao, khi v a cho k t qu có ñ ñúng cao và v a có ñ h i t cao c a các giá tr
xi. Trong phân tích m u th c t , ñ i b ph n các m u không có trư c giá tr th c µ cho
nên thư ng ch n các phương pháp có ñ h i t cao m c dù có th m c sai s h th ng.
Còn phương pháp tuy cho k t qu ñúng, nhưng, ñ phân tán l n không ñư c ch p nh n,
vì khó có cơ s ñ ñ m b o r ng l n phân tích l p l i ti p theo s v n cho ñ ñúng như cũ
(vì thư ng ch có th l p l i m t s l n r t h n ch ).
ð ñúng, ñ h i t và ñ tin c y ñư c ng d ng trong vi c xác ñ nh s l n phân
tích nh c l i t i thi u c n th c hi n. N u phương pháp phân tích có ñ h i t cao thì s
l n nh c l i có th ít còn n u có ñ phân tán cao thì s l n nh c l i ph i nhi u. Thông
thư ng, khi xây d ng phương pháp phân tích m i c n nh c l i ít nh t 7 l n, còn khi phân
tích v i phương pháp ñã ñư c xác ñ nh (khi phân tích hàng lo t m u) có th gi m s l n
nh c l i xu ng 3 ho c 2, vì ch trong nh ng trư ng h p nêu trên m i có th dùng toán
th ng kê ñ xác ñ nh sai s thô, sai s h th ng.

Hình H.1..5 Minh h a ñ ñúng, ñ h i t : a- có ñ ñúng và ñ h i t cao, b-
không có ñ ñúng nhưng có ñ h i t cao, c- có ñ ñúng nhưng không có ñ h i t .
4. TÍNH TOÁN SAI S H TH NG DO PHƯƠNG PHÁP
Như trên ñã nói: sai s h th ng do phương pháp có th tính ñư c và có th s
d ng k t qu sai s tính ñư c ñ ki m tra phương pháp phân tích ho c ñ ch nh lí k t qu
phân tích, nên vi c tính toán sai s h th ng là c n thi t.
Trong phương pháp phân tích hoá h c ho c hóa lí thư ng s d ng các ph n ng
hoá h c thích h p ñ tách ho c chuy n hóa ch t c n phân tích, song, do các ph n ng này
không bao gi hoàn toàn nên có nh hư ng ñ n ñ chính xác c a phép phân tích. Hai
nguyên nhân chính gây sai s h th ng do phương pháp thư ng g p trong Hóa phân tích
là:
- Do s cân b ng c a ph n ng hoá h c.
- Do k t thúc ph n ng không ñúng ñi m tương ñương, ví d : ch th ph n ng
không ñúng ñi m tương ñương.
4.1. Sai s h th ng do s cân b ng c a ph n ng hoá h c gây nên
T t c các ph n ng hoá h c x y ra, ví d gi a hai ch t A (ch t c n phân tích) và
ch t B (thu c th ) theo phương trình (V- a), ñ u có s cân b ng làm cho ph n ng không
hoàn toàn.
A + nB ⇆ ABn (V-
a)
S cân b ng này ñư c ñ c trưng b i h ng s cân b ng K:
K = [ABn]/ [A] [B]n
(V-
10)
(trong ph n ng t o k t t a BAn thì K ñư c thay b ng T và có K = 1/T).
Do v y, sau ph n ng luôn có m t lư ng ch t A dư và ñây chính là ngu n sai s
và ñư c g i là sai s do phương pháp. Sai s này có th tính lí thuy t ñư c t bi u th c
V- 10. T bi u th c V- 10 có:
[A] = [ABn]/K[B]n
(V- 11)
N u g i n ng ñ phân tích c a ch t A là CA, s có:
CA = [A] + [ABn]
thay bi u th c này vào bi u th c V- 11 ñư c:
[A] = (CA – [A])/K.[B]n
≈ CA/K.[B]n
(V-
12)
n u coi [A] ≪ CA.

Như v y, sai s tương ñ i c a phương pháp do ph n ng x y ra không hoàn toàn
s là:
e% = 100[A]/CA= 100/ K[B]n
(V- 13)
(trong ph n ng t o k t t a BAn, e% = T . 100/[B]n
).
N u g i n ng ñ ch t A khi chưa phân tích là CO
A, th tích dung d ch ban ñ u là
VO và th tích dung d ch lúc ñ t cân b ng là Vcb thì sai s tương ñ i còn ñư c bi u di n
như sau:
e% = 100[A] . Vcb/ CO
A . VO
(V- 14)
T hai bi u th c V- 13 và V- 14 cho th y mu n ph n ng x y ra “hoàn toàn” hay
sai s nh nh t cho phép thì c n có K l n, [B] l n (hay ph i dùng thu c th dư) và không
nên làm loãng quá ñi dung d ch khi phân tích.
Nh n xét này ñư c ng d ng nhi u trong phương pháp tách b ng s t o k t t a,
b ng s t o ph c, b ng s chi t… nh m thi t l p ñi u ki n c n ñ cho s cân b ng x y
ra.
Ví d 1: ð ph n ng V- a x y ra “hoàn toàn” v i sai s e ≈ 0,1% thì KAB ph i là
bao nhiêu, n u không dùng dư thu c th B, CO
A = 0,1M, VO = 100ml, Vcb = 200ml.
Gi i:
Theo bài ra có phương trình: A + B = AB. Do không dùng dư thu c th nên
t i ñi m cân b ng: [A] = [B], t bi u th c V- 14 có:
0,1 ≥ 100([A] . 200)/(0,1 . 100)→ [A] ≤ 5 . 10-5
(M)
t c [B] ≤ 5 . 10-5
M
thay [B] ≤ 5 . 10-5
M vào bi u th c V- 13 có K ≥ 2 . 107
.
Ví d 2: Khi làm k t t a 96 mg ion SO4
2-
b ng BaCl2 t i pH = 4, thì sai s phân
tích do ph n ng không hoàn toàn là bao nhiêu? N u [Ba2+
]dư = 10-5
M, V = 200ml,
TBaSO4 = 1,1.10-10
.
Gi i:
BaCl2 + SO4
2-
= BaSO4↓ + 2Cl-
TBaSO4 = [Ba2+
] [SO4
2-
]. T ñó có:
[SO4
2-
] = TBaSO4/[Ba2+
] = 1,1.10-10
/ 10-5
≈ 10-5
. Do ñó sai s e% là:
e% = 100{[SO4
2-
].V.MSO42-}/wSO4
2-
= 100.10-5
. 0,2 . 96/ 96 . 10-3
= -0,2%
4.2. Sai s h th ng do ch th gây nên
Trong quá trình phân tích, nh t là trong chu n ñ thư ng dùng ch th ñ xác ñ nh
ñi m tương ñương (ho c ñi m k t thúc chu n ñ ) c a ph n ng V- a. N u ch th ph n
ng ñúng ñi m tương ñương s có sai s b ng không, song, thư ng ch th ph n ng
trư c ho c sau ñi m tương ñương gây nên sai s ch th và sai s này mang tính ch t sai
s h th ng.
Sai s ch th có th tính ñư c và k t qu c a phép tính này cho cách ch n ch th
thích h p và cách thao tác thích h p. Trong chu n ñ , có th tính sai s tương ñ i e%
theo bi u th c III- 2.
Vi c tính toán sai s ñư c ti n hành theo các bư c sau:
Bư c 1: T ch th ñã dùng tính tr s chu n ñ t i ñi m k t thúc (pTkt: pHkt, Ekt
pXkt …) theo các bi u th c III- 72, III- 74, III- 76 và II- 4.

Bư c 2: T ph n ng chu n ñ tính ch s chu n ñ t i ñi m tương ñương (pT:
pHtñ, Etñ, pXtñ…).
Bư c 3: So sánh pTkt và pT ñ ch n bi u th c tính pTkt (theo m c 3. 6 chương III)
Bư c 4: T bi u th c toán ñã ch n tính th tích dung d ch tiêu chu n ñã dùng và
cu i cùng tính sai s (theo III- 2). Lưu í: Dư dung d ch tiêu chu n m c sai s h th ng
dương (+), dư ch t c n xác ñ nh m c sai s h th ng âm ( -).
Ví d 1: Khi chu n ñ 20ml NH4OH 0,1N b ng HCl 0,1N ñã dùng metyl ñ (pKa
= 5) làm ch th . Hãy tính sai s chu n ñ . Cho pKbNH4OH = 4,74.
Gi i:
Bư c 1: Tính pHkt: D ng chu n ñ khi ch th ñ i màu (vàng→ ñ ) hay khi ñ t
màu ñ b n, t c 2 giá tr pH = pKa ± 1: pH = 6 và pH = 4.
Bư c 2: Tính pHtñ theo bi u th c III- 43:
pHtñ = 7 - (1/2) pKb - (1/2)lgCm =
= 7 - 4, 74/2 - (1/2)lg{(VNH4OH . NNH4OH)/[VNH4OH/(VNH4OH . NNH4OH/ NHCl)]} =
5,28
Bư c 3: So sánh pHkt và pHtñ:
pHkt = 6 > pHtñ → dư NH4OH, k t thúc trư c ñi m tương ñương, v y m c sai s
h th ng -.
pHkt = 4 < pHtñ → dư HCl, k t thúc sau ñi m tương ñương, v y sai s h th ng +.
Bư c 4: Tính ñ l n c a sai s :
a) T i pHkt = 6: S d ng bi u th c III- 42:
pH = pKa – lg{[NH4Cl]/[NH4OH]} = 14 – 4,74 – lg[VHCl . NHCl/(VNH4OH . NNH4OH
– VHCl . NHCl)] → 6 = 9,26 + lg{[(VNH4OH . NNH4OH)/VHCl . NHCl] – 1 ]}
Thay s vào tính, có:
VHCl = 20/(1 + 5,5 . 10-4
) → e% = 100{[ 20/(1 + 5,5 . 10-4
)] – 20}/20 = 0,06 %
b) T i pHkt = 4: S d ng bi u th c III- 38 :
pHkt = 4 = – lg[(VHCl . NHCl – VNH4OH . NNH4OH)/(VHCl + VNH4OH)], thay s vào s
có:
VHCl = 20,04 ml → e% = [(20,04 – 20)/20].100 = +0,2%
Ví d 2: Chu n ñ 20ml ion Fe2+
0,1N b ng dung d ch ion Ce4+
0,1N trong môi
trư ng axit v i ch th [Fe(II)(O-phenanthrolin)2)]2+
(ox + 1e = kh). Hãy tính sai s chu n
ñ . Cho Eo
Fe3+/Fe2+ = 0,77V, Eo
Ce4+/Ce3+`= 1,44V, Eo
Indox/Indkh = 1,11V.
Gi i:
Bư c 1: Tính Ekt: ng d ng bi u th c III-74. Khi d ng chu n ñ dung d ch
chuy n t màu ñ sang màu xanh ho c màu xanh b n, t c 2 giá tr Ekt1 = 1,11 – 0,059
≈ 1,05 và Ekt2 = 1,11 + 0,059 ≈ 1,17.
Bư c 2: Tính Etñ: ng d ng bi u th c III- 53, thay s s có:
Etñ = (Eo
Fe3+/Fe2+ + Eo
Ce4+/Ce3+)/2 = (0,77 + 1,34)/2 = 1,10
Bư c 3: So sánh Ekt v i Etñ th y Ekt1 < Etñ, , như v y, dư ion Fe2+
(m c sai s -);
Ekt2 > Etñ, như v y, dư ion Ce4+
(m c sai s +).
Bư c 4: Tính sai s :
+ T i Ekt1 = 1,05V: S d ng bi u th c III- 52, thay s có:
Ekt1 = Eo
Fe3+/Fe2+ + 0,059lg[VCe4+ . NCe4+/( VFe2+ . NFe2+ - VCe4+ . NCe4+)]
→1,05 = 0,77 + 0,059lg[VCe4+/ ( 20 - VCe4+)] → VCe4+ ≈ 20ml. Như v y, e% ≈ 0%.

+ T i Ekt2 = 1,17V: S d ng bi u th c III- 54, thay s có:
Ekt2 = Eo
Ce4+/Ce3+ + 0,059lg[(VCe4+ . NCe4+ - VFe2+ . NFe2+)/ (VFe2+ . NFe2+)]
→ 1,17 = 1,44 + 0,059lg[(VCe4+ - 20)/20] → VCe4+ ≈ 20ml. Như v y e% ≈ 0%.
Ví d 3: L y 50 ml dung d ch ch a Cl-
, cho vào ñây 0,55 ml K2CrO4 0,1M và
chu n ñ xác ñ nh Cl-
b ng 5 ml AgNO3 0,01N. Hãy tính sai s chu n ñ này! Cho TAgCl
= 1,78.10-10
, TAg2CrO4 = 1,1.10-12
.
Gi i:
Bư c 1: Tính pClkt:
[CrO4
2-
] =(0,55 . 10-1
)/( 50 + 0,55 + 5) ≈ 10-3
M, suy ra: [Ag+
] c n ñ k t t a Ag2CrO4 là:
[Ag+
] = {TAg2CrO4/[CrO4
2-
]}1/2
≈ 10-4,5
M → pAg = 4,5 → pClkt ≈ 5,5.
Bư c 2: Tính pCltñ:
[Cl-
]tñ = (TAgCl)1/2
= 1,33.10-5
→ pCl = 4,88 = pAg
Bư c3: So sánh pClkt và pCltñ cho th y pClkt > pCltñ, t c ñi m k t thúc x y ra sau
ñi m tương ñương.
Bư c 4: Tính sai s :
pAg = - lg[(VAg+ . NAg+ - VCl- . NCl-)/(VAg+ + VCl-)]. Thay s có:
pAg = 4,5 = - lg[(5 . 0,01 - 50 . NCl-)/55] → NCl- = 9,65 . 10-4
N.
Sai s e% là:
e% = 100.(VAg+ . NAg+ - VCl- . NCl-)/(VCl- . NCl-) = 100.(5 . 0,01 - 50 . 9,65 . 10-4
)/(50 .
9,65 . 10-4
) = 3,62%
Câu h i ôn t p
1. Sai s phân tích là gì? S phân lo i sai s và các cách bi u di n sai s ?
2. Lí thuy t v sai s ? ng d ng lí thuy t này?
3. ð ñúng, ñ chính xác, ñ tin c y c a k t qu phân tích? ng d ng các tiêu chu n này
trong vi c xác ñ nh cách ti n hành phân tích?
4. Cách tính sai s h th ng?
Bài t p
1. Sau khi làm k t t a 80mg ion Ca2+
b ng (NH4)2C2O4 t i pH = 10, k t t a ñư c r a 5
l n m i l n 10ml nư c. Hãy tính sai s phân tích ion Ca2+
do s hoà tan c a k t t a khi
r a! Cho TCaC2O4 = 2,3.10-9
. (ðáp s : -0,12%).
2. Tính sai s khi chu n ñ 20 ml dung d ch CH3COOH 0,1N b ng dung d ch NaOH
0,1N v i vi c s d ng phenolphtalein (pKa = 9) làm ch th ñi m k t thúc chu n ñ . Cho
pKa c a CH3COOH = 4,76. (ðáp s : t i pH 8: -4%, t i pH 10: +0,2%).
3. Tính sai s khi chu n ñ 20 ml dung d ch HCl 0,1N b ng dung d ch NaOH 0,1N khi
k t thúc chu n ñ : a) pH = 4; b) pH = 10. (ðáp s : -0,2%, +0,2%)
4. Chu n ñ 20 ml dung d ch Fe2+
0,1N b ng dung d ch tiêu chu n Ce4+
0,1N v i ch th
benzidin (ox + e = kh) s m c sai s là bao nhiêu? Bi t: Eo
Fe3+/Fe2+ = 0,77V, Eo
Ce4+/Ce3+`=
1,44V, Eo
Indox/Indkh = 0,92. (ðáp s : 1. 0,3%, 2. ≈ 0%)

5. Chu n ñ 20 ml dung d ch NaCl 0,1N b ng dung d ch tiêu chu n AgNO3 0,1N v i ch
th K2CrO4 có n ng ñ trong dung d ch trư c khi chu n ñ là 0,1 M thì s m c sai s là
bao nhiêu? Bi t: TAgCl = 1,78. 10-10
; T Ag2CrO4 = 1,1.10-12
. (ðáp s : 0,02%)
6. N u chi t 100mmol ch t X t 200 ml dung d ch nư c b ng 50ml dung môi h u cơ thì
sai s thu h i ch t X là bao nhiêu? Bi t h ng s phân b th c nghi m K’ = 10. (ðáp s :
28,6%).
7. ð ki m tra phương pháp Kejdal xác ñ nh N ñã cân 5 m u m i m u là 0,1320g
(NH4)2SO4 tinh khi t và ñem phân tích. K t qu thu ñư c như sau: 0,0275g, 0,0279g,
0,0281g, 0,0277g, 0,0275g. Hãy tính sai s tuy t ñ i, sai s tương ñ i c a phương pháp!
(ðáp s : d = 0,0026g, sai s % 0,93%).
Tài li u tham kh o
1. Alecxep V. N. (1971): Phân tích ñ nh lư ng, t p I, II, III. NXB Giáo d c, Hà N i.
2. Nguy n Th c Cát, T V ng Nghi, ðào H u Vinh (1980): Cơ s lý thuy t Hoá h c
phân tích. NXB ð i h c và trung h c chuyên nghi p, Hà N i.
3. Eckschlager K. (1971): Chyby chemických rozboru (ti ng Ti p) (Sai s phân tích hoá
h c). NXB Tài li u k thu t, Praha.
4. Tr n T Hi u (1973): Giáo trình Hoá phân tích, t p I, II. Trư ng ð i h c T ng h p
Hà N i.
5. Holzbecher Z. và các tác gi (1968): Analytická chemie (ti ng Ti p ) (Hoá phân tích).
NXB Tài li u k thu t, Praha.
6. Lialikov Iu. X. (1974): Nh ng phương pháp phân tích hoá lý (ti ng Nga). NXB Hoá
h c, Maxcơva.
7. Lurie Ju. (1975): Handbook of Analytical Chemistry. Mir Publishers, Moscow.
8. Murasova V. I., Tananaeva A. N., Khobiakova R. Ph. (1976): Phân tích ñ nh tính
riêng (ti ng Nga). NXB Hoá h c, Maxcơva.
9. H Vi t Quí (2001): Phân tích lí hoá. NXB Giáo d c, Hà N i.
10. Nguy n Trư ng Sơn, Hoàng Xuân L c (1991): Giáo trình Hoá vô cơ - phân tích.
NXB ð i h c và giáo d c chuyên nghi p, Hà N i.
11. Nguy n Văn T u, Vũ Văn Soan (1990): Giáo trình Cơ s lý thuy t Hoá h c. NXB
ð i h c và giáo d c chuyên nghi p, Hà N i.
12. Ph m Ng c Thu , Ph m H ng Anh (1996): Giáo trình Hoá phân tích. Trư ng ð i
h c Nông nghi p I.

Các b ng ph l c
Ph l c 1: Tích s tan c a m t s k t t a
Tên h p ch t Tích s tan
(T)
-lgT Tên h p ch t Tích s tan
(T)
-lgT
AgBr 5,3.10-13
12,28 CuCO3 2,5.10-10
9,60
Ag2CO3 8,2.10-12
11,09 CuC2O4 3,0.10-8
7,50
Ag2C2O4 3,5.10-11
10,46 Cu(OH)2 2,2.10-20
19,66
AgCl 1,78.10-10
9,75 CuS 6,3.10-36
35,20
Ag2CrO4 1,1.10-12
11,95 FeCO3 3,47.10-11
10,46
AgI 8,3.10-17
16,08 FeC2O4 2,0.10-7
6,70
Ag3PO4 1,3.10-20
19,89 FeS 5,0.10-18
17,3
Ag2SO4 1,6.10-5
4,80 Fe(OH)3 3,2.10-38
37,50
Al(OH)3 1,0.10-32
32,00 FePO4 1,3.10-22
21,89
AlPO4 5,8.10-19
18,24 Hg2Cl2 1,3.10-18
17,88
BaCO3 5,1.10-9
8,29 HgO 3,0.10-26
25,52
BaC2O4 1,1.10-7
6,96 HgS (ñen) 1,6.10-52
51,80
BaCrO4 1,2.10-10
9,93 HgS (ñ ) 4,0.10-53
52,40
BaF2 1,1.10-6
5,98 MgCO3 2,1.10-5
4,67
Ba3(PO4)2 6,0.10-39
38,22 MgC2O4 8,6.10-5
4,10

BaSO4 1,1.10-10
9,97 MgF2 6,5.10-9
8,19
CaCO3 4,8.10-9
8,32 MgNH4PO4 2,5.10-13
12,60
CaC2O4 2,3.10-9
8,64 Mg(OH)2 6,0.10-10
9,22
CaCrO4 7,1.10-4
3,15 Mg3(PO4)2 1,0.10-13
13,00
CaF2 4,0.10-11
10,40 MnCO3 1,8.10-11
10,74
Ca(OH)2 5,5.10-6
5,26 MnC2O4 5,0.10-6
5,30
Ca3(PO4)2 2,0.10-29
28,70 MnNH4PO4 1,0.10-12
12,00
CaSO4 9,1.10-6
5,04 Mn(OH)2 1,9.10-13
12,72
CdCO3 5,2.10-12
11,30 MnS 2,5.10-10
9,60
CdC2O4 1,5.10-8
7,80 NiCO3 1,3.10-7
6,87
Cd(OH)2 5,9.10-15
14,23 NiC2O4 4,0.10-10
9,40
CdS 7,9.10-27
26,10 Ni(OH)2 2,0.10-15
14,70
CoCO3 1,4.10-13
12,84 NiS α 3,2.10-19
18,50
CoC2O4 6,3.10-8
7,20 NiS β 1,1.10-24
24,00
Co(OH)2 2,0.10-15
14,80 PbCO3 7,4.10-14
13,13
CoS α 4,0.10-21
20,4 PbC2O4 4,8.10-10
9,32
CoS β 2,0.10-25
24,70 PbCl2 1,6.10-5
4,79
Cr(OH)3 6,3.10-31
30,20 PbCrO4 1,8.10-14
13,75
CrPO4 (tím) 1,0.10-17
17,00 Pb(OH)2 1,1.10-20
19,96
CrPO4 (l c) 2,4.10-23
22,62 PbS 2,5.10-27
26,60
Ph l c 1: Tích s tan c a m t s k t t a (ti p)
Tên h p ch t Tích s tan
(T)
-lgT Tên h p ch t Tích s tan
(T)
-lgT
PbSO4 1,6.10-8
7,80 Zn(OH)2 7,1.10-18
17,15
PbClF 2,8.10-9
8,55 Zn3(PO4)2 9,1.10-33
32,04
ZnCO3 1,4.10-11
10,84 ZnS α 2,5.10-22
21,60
ZnC2O4 1,5.10-9
8,80 ZnS β 1,6.10-24
23,80
Ph l c 2: H ng s axit, h ng s bazơ c a m t s axit, bazơ
Tên axit Ka pKa
Axetic CH3COOH 1,74.10-5
4,76
Benzoic C6H5COOH 6,2.10-5
4,21
Boric H3BO3 Ka1 5,8.10-10
9,24
Cacbonic H2CO3 Ka1 4,5.10-7
Ka2 4,8.10-11
6,35
10,32
Cloaxetic Cl CH2COOH 1,4.10-3
2,86
Etylendiamintetraaxetic
(HOOCCH2)2 N-CH2-CH2-
N(CH2COOH)2
Ka1 1,0.10-2
Ka2 2,1.10-3
Ka3 5,4.10-7
1,99
2,67
6,27

Ka4 1,1.10-11
10,95
Focmic H COOH 1,8.10-4
3,75
Oxalic H2C2O4 Ka1 5,6.10-2
Ka2 5,4.10-5
1,25
4,27
Phenol C6H5OH 1,0.10-15
15,0
Photphoric H3PO4 Ka1 7,6.10-3
Ka2 6,2.10-8
Ka3 4,2.10-13
2,12
7,21
12,38
o- Phtalic C6H4(COOH)2 Ka1 1,1.10-3
Ka2 4,0.10-6
2,95
5,40
Salixylic C6H4(OH)COOH 1,1.10-3
2,95
Sunphuric H2SO4 Ka2 1,2.10-2
1,94
Tartric
HOOCCH(OH)CH(OH)COOH
Ka1 9,1.10-4
Ka2 4,3.10-5
3,04
4,37
Xitric
HOOCCH2C(OH)(COOH)CH2COOH
Ka1 7,4.10-4
Ka2 1,8.10-5
Ka3 4,0.10-7
3,13
4,76
6,40
Ph l c 2: H ng s axit, h ng s bazơ c a m t s axit, bazơ (ti p)
Tªn baz¬ Kb pKb
Amoni hidroxit NH4OH 1,76.10-5
4,76
Anilin C6H5NH2 4,2.10-10
9,38
Dimetylamin (C2H5)2NH 1,1.10-3
2,97
Hidrazin N2H4 9,8.10-7
6,01
Hidroxylamin NH2OH 9,6.10-6
8,02
8-Hidroxychinolin C9H7ON 1,1.10-9
8,99
Piridin C5H5N 1,5.10-9
8,82
Ph l c 3: Th oxi hoá tiêu chu n c a m t s ch t 25o
C
Nguyên t D ng oxi hoá +ne D ng kh Eo,
V
Ag+
+e Ag +0,7994
AgBr +e Ag + Br-
+0,071
Ag(CN)2
-
+e Ag + 2CN-
-0,29
AgCl +e Ag + Cl-
+0,224
Ag
AgI +e Ag + I- -0,152
Al Al3+
+3e Al -1,66

AlF6
3-
+3e Al + 6F-
-2,07
Ba Ba2+
+2e Ba -2,90
Br Br2 +2e 2Br-
+1,087
Ca Ca2+
+2e Ca -2,87
Cd2+
+2e Cd -0,402
Cd (CN)4
2-
+2e Cd + 4CN-
--1,09Cd
Cd(NH3)4
2+
+2e Cd + 4NH3 -0,61
Ce Ce(SO4)3
2-
+1e Ce3+
+ 3SO4
2-
+1,44
Cl Cl2 +2e 2Cl-
+1,359
Co2+
+2e Co -0,28Co
Co(NH3)6
2+
+2e Co + 6NH3 -0,42
Cr3+
+3e Cr -0,41Cr
Cr2O7
2-
+ 14H+
+6e 2Cr3+
+ 7H2O +1,33
Cu2+
+2e Cu +0,337
Cu2+
+e Cu+
+0,153
Cu+
+e Cu +0,521
Cu (CN)4
2-
+2e Cu + 4CN-
-0,43
Cu
Cu(NH3)4
2+
+2e Cu + 4NH3 -0,07
F F2 +2e 2F-
+0,287
C
(ti p)
Nguyªn tè D¹ng oxi ho¸ +ne D¹ng khö Eo,
V
Fe3+
+e Fe2+
+0,771
Fe3+
+3e Fe -0,036
Fe2+
+2e Fe -0,440
Fe
[Fe(CN)6 ]3-
+e [Fe(CN)6 ]4-
+0,356
H 2H+
+2e H2 0,0000
2Hg2+
+2e Hg2
2+
+0,907
Hg2+ +2e Hg +0,850
Hg2
2+
+2e 2Hg +0,792
Hg2Cl2 +2e 2Hg + 2Cl-
+0,2680
Hg
Hg(CN)4
2-
+2e Hg + 4CN-
-0,37
I2 +2e 2I-
+0,536I
I3-
+2e 3I-
+0,545
K K+
+e K -2,925
Mg Mg2+
+2e Mg -2,37
Mn2+
+2e Mn -1,19Mn
MnO4
-
+ 8H+
+5e Mn2+
+ 4H2O +1,51
NO3
-
+ 2H+
+e NO2 + H2O +0,80
NO3
-
+ 4H+
+3e NO + 2H2O +0,96N
NO3
-
+ 10H+
+8e NH4
+
+ 3H2O +0,87
Na Na+
+e Na -2,713
Ni2+
+2e Ni -0,23Ni
Ni(NH3)6
2+
+2e Ni + 6NH3 -0,49

O2 + 4H+
+4e 2H2O +1,229
O2 +2H+
+2e H2O2 +0,682
O2 + 2H2O +2e 4OH-
+0,401
H2O2 + 2H+
+2e 2H2O +1,77
O
O3 + H2O +2e O2 + 2OH-
+1,24
Pb2+
+2e Pb -0,126
PbBr2 +2e Pb + 2Br-
-0,274
PbCl2 +2e Pb + 2Cl-
-0,266
Pb
PbI2 +2e Pb + 2I-
-0,0,346
S +2e S2-
-0,48
S + 2H+
+2e H2S +0,14
S4O6
2-
+2e 2S2O3
2-
+0,09
SO4
2-
+ 8H+
+6e S + 4H2O +0,36
SO4
2-
+ 4H2O +6e S + 8OH-
-0,75
S
SO4
2-
+ 10H+
+8e H2S + 4H2O +0,31
Sn2+
+2e Sn -0,14Sn
Sn4+
+e Sn2+
+0,15
C (ti p)
Nguyªn tè D¹ng oxi ho¸ +ne D¹ng khö Eo,
V
Zn2+
+2e Zn -0,763
Zn (CN)4
2-
+2e Zn + 4CN-
--1,26Zn
Zn(NH3)4
2+
+2e Zn + 4NH3 -1,04
Ph l c 4: Bư c sóng ánh sáng và màu c a chúng
Bư c sóng ánh sáng (nm) Màu s c ánh sáng b h p
th
ánh sáng b sung
400 – 450 Tím Vàng l c
450 – 480 Xanh Vàng
480 – 490 Xanh l c Da cam
490 – 500 L c xanh ð
500 – 560 L c ð g ch
560 – 575 Vàng l c Tím
575 - 590 Vàng Xanh
590 - 625 Da cam Xanh l c
625 - 750 ð L c xanh
Chú thích: ánh sáng b h p th + ánh sáng b sung = ánh sáng tr ng

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I HÀ N I
NGUY N TRƯ NG SƠN (Ch biên)
NGUY N TH H NG LINH, BÙI TH VĨNH
GIÁO TRÌNH
HOÁ PHÂN TÍCH

NHÀ XU T B N NÔNG NGHI P
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I HÀ N I
NGUY N TRƯ NG SƠN (Ch biên)
NGUY N TH H NG LINH, BÙI TH VĨNH
GIÁO TRÌNH
HOÁ PHÂN TÍCH

NHÀ XU T B N NÔNG NGHI P
HÀ N I - 2007

tai lieu Hoa phan tich

More Related Content

Viewers also liked (20)

Similar to tai lieu Hoa phan tich (20)

More from nguyentuanhcmute (8)

tai lieu Hoa phan tich