Vi khuẩn tóm tắt bảng
- 1. Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Tụ cầu (Staphylococcus) + 0 0 0 Tuỳ Đục S Tan máu β + Lên men nhiều loại đường không sinh hơi Mannit (+) Coagulase (+) -> tiêu chuẩn phân biệt tụ cầu vàng với các tụ cầu khác Kh/nguyên: Plysaccarid Protein A Hemolysin Leucocidin Coagulase hyaluronidase β-lactamase Độc tố ruột Độc tố sốc nhiễm trùng Alpha toxin Exfoliatin epidermoliric Da Tiếp xúc trực tiếp hoặc qua không khí Nhiễm trùng da Nhiễm trùng huyết Viêm ruột cấp Ngộ độc thức ăn Da phồng rộp Shock nhiễm độc Phân lập môi trường chapman Định typ bằng phage (4 nhóm phage I, II,III,IV) Nguồn là người Kháng sinh đồ Liên cầu (Streptococci) + 0 A, C tạo vỏ ax hyalur onic 0 Tuỳ 10% CO2 máu + dịch *Liên cầu tan máu β *Viridans: α *còn lại gama - liên cầu đề kháng với mật, muối mật, Neufeld(-) optochin(-). Còn phế cầu thì ngược lại Nhạy cảm bacitracin Đề kháng optochin và muối mật *Kn vỏ ax Hyaluronic *Cacbohidrat C (A tới O) *Kháng nguyên M đặc hiệu typ *Protein T *Streptokinase *Streptodornase *Dung huyết tố (Streptolysin) O và S *Độc tố sinh đỏ Nguyên phát: họng hầu Thứ phát: Màng tim, sốt hậu sản Tinh hồng nhiệt (trẻ trên 2 tuổi) DI chứng: Viêm cầu thần, viêm khớp (A) Trực tiếp: Bacitracin Gián tiếp: PƯ ASO (bình thường <200) Phát hiện sớm để ngừa thứ phát Penicilin, erythromycin (A) Kháng sinh đồ + β-lactamin + aminoglycosit *Di chứng: viêm cầu thận cấp, thấp khớp cấp *Liên cầu A nhạy cảm với bacitracin Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Phế cầu (Streptococcus Pneumoniae) + 0 Tuỳ 0 Tùy Mtr giàu dinh dưỡng 5-10% CO2, thạch máu Nhỏ tròn đều trong lồi rồi lõm dần Tạo vòng tan máu α quanh khuẩn lạc - Nhiều đường, không sinh hơi Neufeld(+), optochin(+) Phản ứng Neufeld (mật) dương, optochin dương tính Vỏ: Polysaccarid chia làm 85 typ Thân: Carbohydrat C đặc hiệu nhóm Protein M đặc hiệu Typ Hô hấp Viêm thuỳ phổi do typ 123 Viêm PQ, áp xe phổi viêm màng phổi có mủ Trẻ em có viêm màng não *Nhuộm tìm cầu khuẩn gram + hình ngọn nến *Nuôi cấy định danh nhờ Neufeld, Optochin *Định typ phế cầu bằng phản ứng phình vỏ Bồi dưỡng khi cúm, Mặc áo ấm Erythromycin Penicillin Chloramphenicol Ceftriazone Quinolone Bactrim Não mô cầu (Neisseria Meningitidis) - 0 Tùy 0 Hiếu Thạch máu, thạch chocolate, Thayer - Martin nhỏ, tròn, lồi, bóng, mờ đều, xám Nuôi cấy: 37 độ C,5-10% CO2 + + Glucose (+) ko sinh hơi Maltose (+) Saccharose (-) Kh/nguyên vỏ, Kh/nguyên vách Đề kháng kém, dễ chết Sinh nội độc tố vững bền với nhiệt độ đường hô hấp Kí sinh ở vùng tị hầu ko gây triệu chứng Viêm màng não mủ Nhiễm khuẩn huyết (hiếm ) Nhuộm soi tìm song cầu gram (-); Phân lập nuôi cấy; Tìm KN vỏ bằng KT điện di miễn dịch đối lưu với kháng huyết thanh mẫu Mặc ấm, phát hiện cách ly bệnh nhân, dùng kháng sinh phòng Rifampicin, Dùng vaccine hỗn hợp peniciline, chloramphenicol, cephalosprin Lậu Cầu (Neisseria Gonorrhoeae) - 0 0 0 Tùy Thạch chocolate, thạch Thayer-Martin nhỏ, tròn, dẹt, xám, nhạt ở pH 7,2-7,6 ; 35- 36 độ ; 5-10% CO2 + + Glucose (+) không sinh hơi Maltose (-) Saccharose (-) Đề kháng kém, chết nhanh Kháng nguyên đặc hiệu nhóm và týp Sinh dục,qua da,niêm mạc,giác mạc.Mẹ truyền cho con Viêm niệu đạo(bệnh lậu) ở nam và nữ.Nhiễm khuẩn đường sinh dục, tiền liệt tuyến, tử cung, vòi trứng Nhiễm khuẩn huyết,khớp,viêm màng trong tim,viêm kết mạc.Gây mù lòa cho trẻ sơ sinh *Lấy mủ ở cơ quan sinh dục Nhuộm Gram:*Có nhiều BCĐN,nhiều song cầu gram âm nội bào-->lậu cấp tính. *Ít lậu cầu và nằm ngoài bạch cầu đa nhân-->Lậu mãn tính. Tìm IGM bằng ELISA để chẩn đoán lậu ngoài đường sinh dục Sau khi trẻ lọt lòng nhỏ 1 giọt nitrat bạc 1% Penicilin G, Ampicillin, oxacillin, spectinomycin, cefoxitin, rifamycin Chỉ tìm thấy ở người, không có trong thiên nhiên Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú VI KHUẨN Kháng nguyênSinh vậtNuôi cấy Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyênHình thể Hình thể Hình thể
- 2. E.coli Trực khuẩn Gram (-) (+) Tùy 0 Tùy Canh thang, thạch thường EMB (KL có ánh kim); Mac-Conkey; D.C.A to, tròn, mặt nhẵn, lồi bờ đều, trắng đục Nuôi cấy: 37 độ C, pH: 7-7,2 + - Glucose(+), LACTOSE(+), Ramnose (+) (có sinh hơi) *Quan trọng : tất cả e.coli đều lên men lactose nhanh và sinh hơi, phân biệt với Samonella và Shigella ko lên men lactose Indol(+), MR(+) VP(-), citrat(-) + + *K/n O: có 150 loại *K/n vỏ K: có 100 loại *K/n H: có 50 loại *Mỗi type huyết thanh được ký hiệu bằng k/n O và K *Heat-labile toxin (LT) hủy bởi nhiệt (ETEC tiết ra) *Heat-stable toxin(ST) kháng nhiệt (ETEC tiết ra gây tiêu chảy nặng ở trẻ) *Verocytotoxin (VT) gây độc tế bào (EHEC) *EPEC tiết độc tố gây tiêu chảy cấp phân – vật dụng, thức ăn, nước uống – miệng *ETEC: Tiêu chảy cấp, kiệt nước, rl điện giải *EPEC: tiêu chảy cấp *EIEC: hội chứng giả lỵ, tiêu chảy giống Shigella: đau bụng; mót rặn; đi cầu nhiều; phân có mũi nhầy, máu *EAEC: bám niêm mạc, tổn thương chức năng ruột *EHEC: tiêu chảy, viêm đại tràng xuất huyết, hội chứng tan máu-ure huyết *EAggEC: tiêu chảy mất nước kéo dài *Ngoài tiêu chảy, còn gây nhiểm khuẩn đường tiết niệu, sinh dục, gan mật, viêm màng não ở trẻ còn bú, nhiểm khuẩn huyết Phân lập VK: định type bằng kháng huyết thanh mẫu, ELISA, Sereny Vệ sinh sạch sẽ (Chưa có vaccine đặc hiệu) Kháng sinh đồ β-lactamin, aminoglycoside, nhóm fuoroquinolon Thời gian thế hệ: 20 phút Shigella Trực khuẩn gram (-) 0 0 0 tùy thạch lactose DCA,SS,Istrati S (Nhiều lần nuôi cấy:R ) H2S(-), Urease(-), idol thay đổi, Đỏ metyl (+), VP(-), citrat(-) + - *Glucose(+),ko sinh hơi *Manitol(+)/ trừ Shigella dysenteriae(-) *Lactose(-) /trừ Shigella sonnei(+) + 0 Dựa vào k/n O chia Shigella ra 4 nhóm: *nhóm A (không lên men manitol) *nhóm B,C,D (có lên men manitol *Độc tố Shiga gây liệt thần kinh, rối loạn vận mạch não *LPS+Độc tố độc thần kinh,ruột,tb Đường tiêu hóa, ruồi nhà là vật trung gian truyền bệnh Gây bệnh lỵ trực khuẩn: Đau bụng quặn ,đi ngoài nhiều lần, phân nhiều mũi nhầy, có máu Cấy phân là phương pháp tốt nhất, Cấy máu thì không tìm được vi khuẩn Cách ly, khử trùng vệ sinh,chưa có vaccin phòng bệnh Kháng sinh đồ Ở Việt Nam, Shigella gây lỵ trực khuẩn thường gặp: Nhóm B (Shigella flexneri), Nhóm A (Shigella dysenteriae) Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Salmonella Trực khuẩn Gram (-) + 0 0 Tùy Môi trường tăng sinh và môi trường có chất ức chế (SS, DCA, istrati, endo,..) S.Typhi. S.parytyphy A,B,C. S.typhimurium. S.Enteritidis + - *Glucose (+) có sinh hơi (Trừ s.typhi ko sinh hơi) *Lactose (-) MR(+),Indol(-), VP(- ), Citrat(thay đổi), Urease(-), H2S(+),trừ s.paratyphi A có H2S (-) + + KN Vi là Kn bề mặt,chỉ có ở S.typhi,S.paraty phi C Nội độc tố đóng vai trò chủ yếu Đường tiêu hóa *Gây bệnh thương hàn (chủ yếu do S.typhi) *Nhiễm trùng nhiễm độc thức ăn(S.typhimurium, s.Enteritidis) *Viêm màng não,nhiễm trùng huyết,nhiễm trùng phổi Tuần đầu: Cấy máu. Tuần 2:Cấy phân. Tuần 2 trở đi: Chuẩn đoán huyết thanh tìm KT bằng Pư ngưng kết Widal, làm 2 lần cách nhau 1 tuần lễ *Vệ sinh về phân, nước, rác, diệt ruồi.Ăn chín uống sôi.Phát hiện người lành mang mầm bệnh *Tiêm vaccin T.A.B (vaccin chết) Chloramphenicol, ampicilin, quinolone liều lượng thích hợp tránh trụy tim mạch.Làm kháng sinh đồ Klebsiella pneumoniae trực khuẩn gram (-) 0 + 0 thạch dinh dưỡng, thạch máu lầy nhầy, màu xám *lên men đường sinh axit và hơi: glucose, lactose, manit *Indol(-), MR(-), H2S(-), VP(+), citrat (+), urease(+) (+) 5 týp K/nguyên vỏ K (polysaccarit), 72 týp, týp 1 và 2 hay gặp trong nhiễm khuẩn hô hấp * "gây bệnh cơ hội" do: dùng kháng sinh bừa bãi, nhiễm trùng bệnh viện, mắc bệnh suy giảm miễn dịch *Nhiễm trùng đường hô hấp dưới: viêm phổi, viêm phế quản thứ phát sau cúm, sởi, ho gà *nhiễm trùng máu, tiết niệu, sinh dục,... *Phân lập vk từ đàm, máu, dịch,… *xác định týp bằng phản ửng ngưng kết, phản ứng phình vỏ *chưa có vaccin *nâng cao sức đề kháng, dự phòng nhiễm trùng bệnh viện *Kháng sinh đồ *vk có sức đề kháng cao với kháng sinh Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Proteus trực khuẩn gram (-) + 0 *Thạch dinh dưỡng trung tâm lan dần từng đợt gợn sóng, mùi thối *Môi trường có natri desoxycholat: khuẩn lạc tròn, ko gợn sóng, 1 điểm đen ở trung tâm sau 48h lactose(-), H2S(+), urease (+) + Dùng một số chủng làm kháng nguyên chẩn đoán rickettsia *Ký sinh ở ruột, các hốc tự nhiên * "gây bệnh cơ hội": viêm tai giữa có mủ, viêm màng não thứ phát, nhiễm khuẩn tiết niệu, nhiễm khuẩn huyết *Bệnh phẩm: mủ tai, nước tiểu, máu,.. *Mủ có mùi thối như trong hoại thư *Nếu muốn phân lập thành khuẩn lạc riêng rẽ thì nuôi cấy trên môi trường có natri desoxycholat *Nâng cao thể trạng người bệnh *Tránh nhiễm trùng bệnh viện kháng sinh đồ, vk thường đề kháng cao với kháng sinh gồm các loài: P.mirabilis, p.vulgaris, P.myxofaciens, P.penneri Sinh vật Kháng nguyên Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Hình thể Nuôi cấy Hình thể
- 3. Citrobacter Trực khuẩn Gram (-) 0 *Thạch thường Đục, dạng S *mt canh thang: làm đục canh thang, lắng cặn *lên men lactose, mantose, glucose sinh hơi *H2S(+), indol (thay đổi), MR(+), VP(-), citrat(+), LCD(-) *gây nhiễm trùng bệnh viện *nhiễm trùng máu, viêm tiết niệu, viêm phúc mạc chống nhiễm trùng bệnh viện, cách ly bệnh nhân cephalosporin thế hệ 3, aminoglycoside (amikacin, netilmicin), fluoroquinolon *Có trong da, ống tiêu hóa người và động vật *Có 3 loài: C.disversus, C.freundii, C.amalonaticus Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Enterobacter trực khuẩn gram (-) + + 0 *Thạch thường *Thạch EMB: mt chọn lọc cho vk gram (-) *Thạch MacConkey đục, dạng S *mt canh thang: làm đục canh thang, lắng cặn *lên men hầu hết các loại đường, sinh hơi *Indol(-),H2S(-) Phenylalanin(-) Phân biệt với các vk gram(-) khác bới: lên men lactose nhanh, di động, ornithin decarboxylase (+) *Gây nhiễm trùng cơ hội đường tiểu, hô hấp *E.aerogenes gây nhiễm trùng bệnh viện và nhiễm trùng cơ hội *E. cloacae gây nhiễm trùng tiết niệu và hô hấp chống nhiễm trùng bệnh viện, cách ly bệnh nhân Carbapenem, Cefepim Có trong da, ống tiêu hóa người và động vật; có ở ngoại cảnh Serratia trực khuẩn gram (-) 0 *mt dạng gel *mt thông thường, 15-30độ 2 đặc tính: +một số sinh sắc tố đỏ +một số tạo mùi cà chua Phân biệt với các enterobactericae khác bởi: sinh 3 enzym DNase, lipase, gelatinase *Gây nhiễm trùng cơ hội, nhiễm trùng bệnh viện *Viêm kết mạc, viêm giác mạc, viêm nội tâm mạc, viêm xương tủy, viêm khớp *sử dụng dãy định danh sinh vật hóa học API 10 *Tính chất đặc trưng: kháng colistin, cefalotin; sản xuất DNase, lipase, gelatinase chống nhiễm trùng bệnh viện thường đa đề kháng với kháng sinh *Cư trú ở đường tiêu hóa, gây nhiễm trùng ngoài ống tiêu hóa *S.marcescens thường gặp nhất Bạch hầu (trực khuẩn Corynebacterium diphtheriae) Trực khuẩn gram(+) 0 0 0 hiếu huyết thanh đông loeffler(K/lạc xám nhạt), Tellurit Kali(K/lạc màu đen), Thạch máu(tan máu tùy), canh thang( đục nhẹ, hạt dinh thành ống, màng trên mặt) mọc tốt trong môi trường có máu và huyết thanh, 37 độ, pH 7,6-8 *Glucose (+), galactose(+) không sinh hơi *Saccharose(-), lactose(-) 3 typ C.diphteriae gravis,mitis, intermedius *KN độc tố *KN của vi khuẩn: Kn polysaccarit ở bề mặt ở cả 3 týp gravis, mitis, intermedius *Tạo ngoại độc tố ở trạng thái sinh dung giải với phage-β *Độc lực của bạch hầu phụ thuộc kháng độc tố Hô hấp. Thường gặp trẻ em 2-7 tuổi Triệu chứng: màng giả ở họng và nổi hạch ở cổ, nhiễm độc toàn thân Ngoài ra có bạch hầu ở da, vết thương *Đánh giá tình trạng miễn dịch bằng phản ứng Shick *Phương pháp chẩn đoán duy nhất là phân lập vi khuẩn *Chú ý xác định độc tố Bạch Hầu: 1. pứ trung hòa trong da thỏ. 2.Pứ Eleck, 3.Pứ đồng ngưng kết Vắc xin giải độc tố. Đang dùng vaccin hỗn hợp DTC 1.trung hòa độc tố. 2: kháng sinh penicillin, erythrommycin. 3: giải quyết ngạt thở Phát triển ở đường hô hấp trên. Bệnh thường gặp ở biểu mô vùng họng amidan -> hủy hoại tb biểu mô Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Dịch hạch (trực khuẩn Yersinia pestis) trực khuẩn gram (-) 0 37 độ có, 28 độ không có 0 tùy canh thang ( đục đều nhẹ, váng mỏng bề mặt, lắng cặn dưới đáy, trong). Thạch thường ( lạc mọc chậm, 48-47h, nhỏ) Nhiệt độ thích hợp 28 độ Khi vào cơ thể người thì phát triển trong bạch huyết - >máu -> gan->lách- >thận-> hạch sâu + - Glucose(+) ko sinh hơi, Manitol(+), ONPG(+), Lactose(-), indol(-), VP(-), urease (-), H2S(-) Vi khuẩn dịch hạch bị ly giải bởi phage đặc hiệu + 1: KN vỏ (F1). 2: KN V và W. 3: KN thân Nội độc tố (gây sốt trong bệnh dịch hạch) Độc tố chuột (gây tan hồng cầu) nguồn: gậm nhấm hoang dã. Qua côn trùng mô giới. Người có thể lây qua người ở thể phổi *3 thể lâm sàng: 1: thể hạch (thường gặp nhất) 2: thể phổi (dễ lây lan) 3: thể nhiễm khuẩn huyết. *Ủ bệnh 3-6 ngày *Bệnh phẩn: dịch chọc hạch, đàm, máu. *Nuôi cấy, phân lập, định danh, Nhuôm Wayson hoặc xanh methylen *Thường dùng phản ứng ngưng kết hồng cầu phát hiện kháng thể kháng F1 Vắc xin sống giảm độc, vắc xin chết. Tiêu diệt chuột, côn trùng môi giới, cách li khu có dịch *streptomyxin, chloramphenicol, tetracycline *Penicilin ko có tác dụng Haemophilus influenzae Trực khuẩn gram (-) 0 vỏ polysa cchari de 0 hiếu khí 5-10% CO2 37 độ C pH 7,6-7,8 có yếu tố X,V (thạch chocolate) *chú ý: tụ cầu vàng có thể tiết ra yếu tố V dạng S sau cấy truyền thành dạng R không gây tan máu, ký sinh ở đường hô hấp lên men glucose (+) mannit (-) lactose (-) đề kháng kém với ánh sáng mặt trời, chất sát khuẩn gây bênh đường hô hấp Nhiễm trùng đường hô hấp (chủ yếu do týp b) Viêm màng não mủ ở trẻ em Nhiễm khuẩn huyết Viêm nội tâm mạc Viêm trùng niệu đạo Nhiễm trùng đường sinh dục Bệnh phẩm:đàm,máu,mủ dịch họng,dịch khí quản, dịch não tủy… Chẩn đoán trực tiếp:soi tươi,nhuộm gram thấy nhiều BCĐN Tìm KN vỏ typ b:kt miễn dịch đối lưu,ngưng kết thụ động,ELISA Tìm AND:PCR Nuôi cấy:thạch chocolat 10%CO2,thử nghiệm"vệ tinh" *Cách li,dùng KS rifamycin *Vacxin chứa KN polysacchride vỏ typ b *Dựa vào KS đồ: chloramphenicol *viêm màng não cần dùng cephalosporin thế hệ 3 Haemophilus ducreyi(TK hạ cam): mt 20-30% máu tươi,chỉ cần yếu tố X Lây qua đường tình dục KS:ampicillin, chloramphenicol, bactrim.. Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Hình thể Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Kháng nguyên Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Hình thể Hình thể Nuôi cấy Sinh vật
- 4. Bordeterlla pertussis (TK ho gà) trực khuẩn gram (-) 0 có thể có 0 hiếu khí Bordet-gengou (15-20% máu, glycerol,khoai tây) nhỏ, tròn, lồi, xám nhạt như xà cừ hoặc có ánh kim loại, xung quanh có vòng tan máu hẹp khuẩn lạc chuyển từ dạng S sang dạng R,có 4 pha: -Pha I:khuẩn lạc S,có độc lực, kháng nguyên tạo miễn dịch với bệnh ho gà -Pha II,III là pha trung gian -Pha IV:khuẩn lạc dạng R,ko có độc lực, ko có vỏ, mất KN pha I => có ý nghĩa sx vacxin dùng VK ở pha I - + urease (-) *Độc tố ho gà: pha I tiết ra, tăng AMPv,tăng tiết dịch đường hô hấp *Enzym adenylcyclase: xâm nhập vào tb,tăng tiết AMPv,ức chế BC,ức chế thực bào *Độc tố tb khí quản *Độc tố ko chịu nhiệt và nội độc tố *Kháng nguyên thân gây bênh đường hô hấp, không vào máu *Gây bệnh ho gà ở trẻ em dễ lây và thành dịch *VK giải phóng các độc tố gây tổn thương đường hh,phát triển ở liên bào,ko vào máu Nhiễm khuẩn cấp tính đường hô hấp *Nhiễm khuẩn cấp tính, viêm long đường hh *Biến chứng phổi,não,xuất hiện những cơn ho đặc biệt *Ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ của trẻ *Gặp ở trẻ mới đẻ đến 5t *Chẩn đoán trực tiếp:phân lập vk bệnh phẩm là dịch mũi họng,nước bọt mt bordet-gengou ủ ấm 37 độ C,2-3 ngày *Dùng KT đơn dòng tìm độc tố ho gà *Dùng kt PCR tìm đoạn AND đặc hiệu *Chẩn đoán gián tiếp:tìm KT trong HT bệnh nhân *Phát hiện sớm, chữa trị kịp thời cách ly bệnh nhân *Tiêm vacxin chết: làm từ pha I, DTC(bạch hàu-ho gà- uốn ván), tiêm HT miễn dịch hoặc glubulin miễn dịch KS:erythromycin.. KS ko rút ngắn dc giai đoạn kịch phát nhưng loại trừ được vk gây bệnh,giảm lây và phòng bội nhiễm Legionella Pneumophila trực khuẩn gram (-) có 0 0 hiếu *mt giàu dinh dưỡng, 2,5% CO2, 35- 37độ *mt BCYE: chứa L-cystein là yếu tố cho sự phân lập Legionella *nuôi cấy phôi gà thích hợp tất cả Legionella nhỏ, xanh xám + + *ko lên men đường, làm lỏng gelatin, urease (-) *Ly giải hippurat natri sinh ra β-lactamase -> phân biệt với các Legionella khác + + *Kháng nguyên O đặc hiệu *Kháng nguyên H chung với các Legionella khác Hô hấp *Viêm phổi cấp: nhiễm trùng cấp tính, sốt ho, đau ngực ,ỉa chảy *Sốt Pontiac: sốt, rét run, đau cơ, ko có bệnh lý hô hấp *phát hiện vi khuẩn bằng miễn dịch huỳnh quang trực tiếp *cấy vào môi trường BCYE, mọc sau 48h *Miễn dịch huỳnh quang gián tiếp, ELISA Xử lý nước, ko để xảy ra dịch trong bệnh viện *Erythromycin, rifampicin, fluoroquinolon *β-lactamin ko có tác dụng vì vk sản xuất β-lactamase Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Trực khuẩn mủ xanh (Pseudomonas Aeruginosa) trực khuẩn gram (-) + hiếm 0 hiếu 30-37độ, pH 7,2-7,5, tính chất đặc trưng là có sinh sắc tố và chất thơm lớn, trong, bờ đều, ánh kim loại, thơm, mt xanh nuôi cấy trên pepton sinh sắc tố: 1: Pyocyanin(chỉ có trực khuẩn mủ xanh). 2: Pyoverdin. 3: Pyorubrin. 4: Pyomelanin + + oxy hóa glucose, mannitol, glycerol, lactose (-), urease (-), indol(-), H2S(-), citrat (+) + + *Kn O -> chia 16 týp huyết thanh *Kháng nguyên O chịu nhiệt kháng nguyên H không chịu nhiệt *Gây bệnh do Ngoại độc tố A chủ yếu *Kn O mang nội độc tố (kém quan trọng) gây bệnh có điều kiện, hiếm gặp ở người thường *gây bệnh ở đường tiểu và vết thương hở ( vết bỏng). Chỗ xâm nhậm có mủ xanh. *ngoài ra: nhiễm khuẩn máu, viêm màng trong tim, viêm phổi, viêm màng não *Bệnh phẩm là mủ *Nuôi cấy trên thạch dinh dưỡng hoặc mt cetrimide, phân lập, định danh kháng nhiều kháng sinh-> khó điều trị. làm kháng sinh đồ Dùng: tobramycin, amikacin, carbenicillin, cefaperazon, ceftazidim là tác nhân chính của nhiễm trùng bệnh viện (nhiễm trùng sau mổ, bỏng) và nhiễm trùng cơ hội Burkholderia Pseudomallei (trực khuẩn Whitemore) Trực khuẩn Gram (-) + 0 hiếu Môi trường thông thường, 37độ, có mùi thơm nhưng ko sinh sắc tố *Môi trường lỏng: tạo váng *Môi trường đặc: khuẩn lạc khô + + oxy hóa glucose, mannitol, arabinose, lactose, ADH (+), indol(-), citrat (+) Xâm nhập chủ yếu qua vết thương Gây bệnh Mélioidosis Ở ngươì suy giảm miễn dịch dễ bị nhiễm khuẩn huyết Gây nung mủ ở nhiều cơ quan *Cấy bệnh phẩm trong thạch thường, thạch máu, canh thang, môi trường chọn lọc chưa gentamicin *Phản ứng ngưng kết hồng cầu, ELISA Chưa có vacxin, chú ý vệ sinh môi trường *tetracycline, chloramphenicol, bactrim, ceftazidim *VK kháng với: gentamycin, ampicillin, polymycin phân bố rộng rãi ở đồng ruộng, Melioidose có thể lây từ súc vật sang người Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Campylobacter Jejuni (-) + 0 vi hiếu khí môi trường chọn lọc: thạch máu Columbia, thạch máu tryptose vi hiếu khí 5% O2 10%CO2 85%N2, mọc tốt ở 42độ + + không lên men hoặc oxy hóa các loại đường + + Kháng nguyên O chịu nhiệt -> 23 týp huyết thanh kháng nguyên H không chịu nhiệt có độc tố ruột, có ý kiến cho rằng có cơ chế xâm nhập giống như Shigella miệng- miệng phân- miệng ( chủ yếu) . *viêm ruột cấp tính với dấu hiệu đau bụng tiêu chảy dữ dội, phân nước có khi có máu và mủ . có trường hợp xảy ra nhiễm khuẩn huyết. Ủ bệnh 2-10 ngày *Gây tiêu chảy cấp ở người chủ yếu dựa vào phân lập vk từ phân của bệnh nhân môi trường vi hiếu khí ở nhiệt độ 42oC Chưa có vacxin, chú ý vệ sinh môi trường, vệ sinh ăn uống không cần sử dụng kháng sinh trừ trường hợp nhiễm khuẩn huyết hoặc tiêu chảy kéo dài nhân lên chủ yếu ở hồi tràng và hỗng tràng Hình thể Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Nuôi cấyHình thể Kháng nguyênSinh vật
- 5. Helicobacter Pylori (-) + 0 vi hiếu khí *yêu cầu dinh dưỡng cao, môi trường nuôi cấy cần có máu động vật hoặc huyết thanh *Thạch máu Columbia, tryptose, 37độ nhỏ, không màu, có đỉnh nhọn vi hiếu khí 5% O2 7%CO2 80%N3 + + không lên men hoặc oxy hóa các loại đường urease (+) mạnh => tính chất phân biệt HP với các vi khuẩn có hình cong khác như Campylobacter có sự gia tăng kháng thể IgG, IgA và đặc biệt là IgM. Giảm sau khi H. pylori bị tiệt trừ hết -- > ứng dụng trong chuẩn đoán huyết thanh học và giám sát kết quả điều trị urease giải phân ure thành amoniac và CO2 Con đường lây nhiễm phân- miệng (chủ yếu); miệng- miệng gây viêm, loét dạ dày thông qua sự phối hợp nhiều yếu tố (urease + dịch dạ dày + amoniac …) *Test urease *Đo hàm lượng đồng vị phóng xạ C13 trong hơi thở *Tìm kháng thể H. pylory *PCR *Vệ sinh môi trường *Vaccin (đang nghiên cứu) phối hợp kháng sinh: mentronidazole hoặc tinidazol + amoxicilline hoặc clarithrromycin nguồn truyền nhiễm là người, có gặp ở khỉ nhưng không đáng kể. Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Vibrio Cholerae phẩy khuẩn gram (-) + 0 0 hiếu khí mt dinh dưỡng thường, pH kiềm như: nước pepton, thạch TTGA, thạch TCBS *có 2 týp thuộc nhóm O1: sinh týp cổ điển, sinh týp El Tor (gây tan máu) *El Tor sức đề kháng cao hơn cổ điển + lên men glucose(k hơi), sacharose, D-mannitol, maltose, arabinose (-) Indol(+), VP thay đổi, chết ở 100 (+) 200 nhóm huyết thanh (+) k có giá trị thực tiễn kháng nguyên độc tố ruột (protein) --> kích thích cơ thể sinh kháng độc tố *sinh độc tố do gen ctx nguồn gốc từ phage CTX-phi *độc tố ruột gồm 2 tiểu phần A(xâm nhập) và B(gắn) đường tiêu hóa *gây bệnh tả, 6 đại dịch tả trước đều do V.cholerae sinh týp cổ điển, đại dịch tả thứ 7 do sinh týp El Tor *Ngoài ra dịch tả còn do chủng O139 gây nên *Mất muối mất nước cấp tính gây choáng và suy thận bệnh cấp tính => nuôi cấy đê phân lập là tốt nhất PCR, chẩn đoán huyết thanh, bất động vi khuẩn, kháng thể huỳnh quang trực tiếp *phát hiện sớm và cách ly, vệ sinh mtrường *Dùng vacxin chết, uống; vaccin sống giảm độc lực và vaccin tả bất hoạt đang được thử nghiệm dùng ORESOL, kháng sinh tetracycline, erythromycin doxycycline, fluoroquinolone Nhóm O1 Có 3 týp huyết thanh: Ogawa(A,B), Inaba(A,C), Hikojima(A,B,C) Vibrio Parahaemolyticus phẩy khuẩn gram (-) + vỏ nhầy mt kiềm và mặn, 37độ vỏ nhầy (polysaccarit) tạo nên độc lực + lên men D- mannitol, maltose, L.arabinose, ko lên men saccharose (+) (12 týp) (+) kháng nguyên vỏ K (59 týp) đường tiêu hóa do ăn hải sản nôn, tiêu chảy kiểu tả nhẹ, tiêu chảy kiểu lỵ trực khuẩn phân lập từ phân, chất nôn, hải sản Chưa có vaccin, Nấu kỹ thức ăn hải sản, không ăn sống hải sản tetracycline, chloramphenicol Bệnh gặp nhiều nhất ở Nhật Bản Vibrio vulnificus phẩy khuẩn gram (-) môi trường mặn, 18- 31độ có vỏ nhầy bên ngoài người đái tháo đường,xơ gan, nghiện rượu dễ bị nhiễm trùng Sản xuất độc tố và enzym ngoại bào có tính phá hủy: lecithinase, lipase, metalloprotease, hemolysin qua vết thương, qua đường tiêu hóa *viêm dạ dày ruột cấp, nhiễm trùng huyết , đau bụng tiêu chảy, sốt, lạnh run, choáng nhiễm trùng *nhiễm trùng vết thương, xuất huyết và hoại tử tổ chức *nuôi cấy phân lập từ phân, máu, mủ, *PCR Chưa có vaccin, Nấu kỹ thức ăn hải sản, không ăn sống hải sản *Cephalosporin thế hệ III, carbapenem, aminoglycoside như gentamycine, amikacin, fluorquinolone . *Xử lý vết thương hoại tử Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Hình dạng Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Giang mai (Treponema pallidum) xoắn khuẩn + 0 0 *chưa nuôi cấy được trên mtrường nhân tạo *phát triển chậm, tgian thế hệ 30-32 giờ *cách giữ chủng: tiêm truyền nhiều lần qua tinh hoàn thỏ Phương pháp nhuộm xoắn khuẩn: nhuộm thấm bạc Giang mai bắt màu nâu đen *Nhóm không gây bệnh: T.genitale (sinhdục), T.macrodentium (hốc miệng) *Nhóm gây bệnh: T.carateum (bệnh pira), T.pallidum (giang mai hoa liễu) Thân vk chứa phức hợp protein-lipit- polysaccarit *sinh dục, nhau thai, máu *khả năng lây truyền cao nhất khi giang mai ở gđoạn I *Giang mai xâm nhập qua niêm mạc, vào máu và bạch huyết *giang mai mắc phải 3 giai đoạn: +giai đoạn I: săng (chancre) giang mai, khả năng lây nhiễm cao +giai đoạn II: ban đỏ, tổn thương cơ quan nội tạng +giai đoạn III: gôm (gumma) giang mai, tổn thương thần kinh gây liệt, tàn phế *giang mai bẩm sinh: có thể tàn phế *phản ứng huyết thanh học giữa kháng nguyên cardiolipin ( lipit chiết xuất từ tim bê) với huyết thanh chứa IgG, IgM trong máu bệnh nhân *Trực tiếp: khảo sát kính hiển vi, nhuộm thấm bạc, nhuộm kháng thể huỳnh quang trức tiếp, PCR *Pư huyết thanh với k/nguyên ko đặc hiệu dùng cardiolipin: +Phản ứng lên bông: VDRL, RPR +ELISA +Pư cố định bổ thể *Pư huyết thanh với k/nguyên giang mai đặc hiệu: 1.Pư hấp thụ kháng thể huỳnh quang giang mai 2.Pư k/thể ngưng kết hồng cầu giang mai 3.Pư ELISA xác định IgM 4.Pư bất động xoắc khuẩn giang mai bài trừ mại dâm, vệ sinh trong hoạt động tình dục Penicillin là chủ yếu, tetracycline, erythromycin dùng khi dị ứng với Penicillin hoặc cho trẻ em *Đứng thứ 3 sau nhiễm trùng lậu và Chlamydia *Bệnh chỉ có ở người Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Sinh vật Kháng nguyênHình thể Hình thể Nuôi cấy
- 6. Vàng da xuất huyết (Leptosrira) xoắn khuẩn *Môi trường có huyết thanh thỏ tươi như Terskich, Korthof, 28-30độ, pH 7,2-7,5 *Có thể mọc trong phôi gà *Chết khi gặp pH axit Nhuộm Giemsa bắt màu đò tím, nhuộm thấm bạc bắt màu nâu đen + K/nguyên thân (polysaccarit) gồm 2 yếu tố đặc hiệu cho loài có tính cố định bổ thể, yếu tố đặc hiệu nhóm có tính chất ngưng kết tiếp xúc nước tiểu của động vật bị bệnh, xâm nhập qua vết thương, niêm mạc, ngâm nước *Vi khuẩn theo máu đến các cơ quan, thần kinh. *Gây nhiễm khuẩn máu nặng, viêm màng não, tổn thương gan thận, xuất huyết *Suy thận cấp, suy gan, suy hô hấp *Hồi phục sau 1-2 tháng, ko có di chứng *Bệnh phẩm máu hoặc nước tiểu *PCR, lai DNA có độ nhạy cao *Tiêm truyền vào chuột lang là kỹ thuật phân lập tin cậy *Phản ứng ngưng kết Martin-Pettit (pư ngưng kết tan) -> các vi khuẩn bị ngưng kết rồi ly giải *Bảo hộ lao động *Vaccin thường dùng ở động vật, ở người còn hạn chế Penicillin, tetracycline, chloramphenicol Bệnh hiếm khi truyền qua vết cắn của chuột Borrelia xoắn khuẩn kỵ khí *khó mọc trên môi trường nhân tạo *Môi trường lỏng Borbozur-Stoenner Kelly *có thể cấy trên phôi gà *Thông thường là cấy phân lập quan tiêm truyền chuột Nhuộm Wright bắt màu đỏ, nhuộm Giemsa bắt màu tím sẫm truyền qua trung gian mò (bọ) rận *Bệnh sốt hồi quy: chủ yếu do B.obermejeri (hay B.recurentis), trung gian qua rận, gây sốt hồi quy, buồn nôn, bệnh nhẹ sẽ tự khỏi. Bệnh nặng gây viêm cơ tim có thể chết * Bệnh Lyme: do B.burgdorferi, trung gian là bọ cánh cứng, vk lan tràn vào máu, bạch huyết, viêm nhiều cơ quan. Bệnh tiến triển mạn, có thể phục hồi hoàn toàn *Soi tươi, nhuộm Wright, nhuộm Giemsa *Tiêm truyền cho chuột: tìm xoắn khuẩn ở nội tạng chuột * ELISA xác định IgM, phản ứng western blot xác định IgG là phản ứng chẩn đoán chắc chắn Diệt côn trùng tiết túc Penicillin, tetracycline, chloramphenicol, cephalosporin Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Than (Bacillus Anthracis) trực khuẩn (+) 0 bệnh phẩm (+), nuôi cấy (-) bệnh phẩm (-), nuôi cấy (+) tùy Dễ mọc trên môi trường thông thường (thạch máu, thạch dinh dưỡng) lớn, vàng nhạt, xù xì dạng R Nếu ủ ở khí CO2 thì tạo vỏ, môi trường nghèo dinh dưỡng thì tạo nha bào Lên men một số loại đường ko sinh hơi, ly giải protein, làm lỏng gelatin, ko làm tan máu cừu + *Kháng nguyên vỏ (polypeptit) *Kháng nguyên thân (polyosit) *Kháng nguyên độc tố Da, tiêu hóa, hô hấp khi tiếp xúc với súc vật 3 thể: + Thể da: tổn thương da hoại tử, phù ác tính +Thể phổi: xung huyết, viêm phế quản phổi, viêm thận, nhiễm độc, nhiễm khuẩn huyết, có thể tử vong +Thể dạ dày-ruột: nôn, ỉa chảy, đau bụng, sốt cao *Bệnh phẩm tùy theo từng thể * Nuôi cấy phân lập trên thạch máu, thạch dinh dưỡng 35độ/18-24h *Tiêm truyền chuột lang để gây bệnh thực nghiệm *Chôn sâu súc vật *Bảo hộ lao động, đảm bảo vệ sinh *Tiêm vaccin sống giảm độc lưc cho súc vật *Tiêm vaccin cho người tiếp xúc Penicillin (tốt nhất) Tetracycline, streptomycin * Là bệnh truyền nhiễm của súc vật, ko lây từ người sang người Listeria Monocytogenes trực khuẩn (+) 0 0 tùy Dễ mọc trên môi trường thông thường, 37độ (thạch máu, thạch dinh dưỡng) nhỏ, tròn, xám lơ, bóng Thạch máu sau 48h có vòng tan máu β + thủy phân esculin, urease(-), H2S(-) Vi khuẩn tồn tại trong ngoại cảnh lâu, có sức đề kháng cao + + 4 týp huyết thanh, thường gặp týp I và IV *Ko tiết ngoại độc tố *Nội độc tố gây hoại tử *Tiêu hóa, ít gặp đường hô hấp *Lây cho trẻ qua rau thai, khi sinh *Viêm màng não, viêm màng não- não, nhiễm khuẩn huyết, viêm màng não nước trong, viêm kết mạc, nhiễm trùng tiết niệu *Gây bệnh thể ẩn phổ biến nhất *Nhiễm khuẩn cho thai nhi, sẩy thai, đẻ non, mắc bệnh *Bệnh phẩm tùy theo đồi tượng: trẻ sơ sinh, thai đã chết, mẹ, người lớn *Soi trực tiếp *Cấy vào thạch máu, môi trường chọn lọc *Tiệt khuẩn sản phẩm động vật *Chẩn đoán sớm người mẹ mắc bệnh Penicillin + streptomycin, bactrim, ampicillin *Gây bệnh ở súc vật, có thể truyền sang người, chủ yếu ở trẻ sơ sinh *Vi khuẩn nằm ở nội tế bào và ngoại tế bào Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú Clostridia tetani (uốn ván) trực khuẩn (+) + + kỵ khí *mt brewer (chứa natrithioglycolate, gluthation) *mt thạch Veillon. Thạch VF, vk sinh hơi làm nứt thạch *mt canh thang thịt băm, gan cục vẩn như bông, trắng đục làm đục đều môi trường, có cặn lắng (+) (+) có 10 týp *K/nguyên H tạo độc tố mạnh *Xử lý ngoại độc tố bằng formandehit, nhiệt độ -> giải độc tố dùng làm vaccin Ngoại độc tố: *tetanospamin: là protein, ái lực với thần kinh, gây co thắt cơ vân *tetanolysin: tan máu người, thỏ *qua vết thương *phẫu thuật, tiêm ko vô trùng *Độc tố lan vào máu, tổ chức gây co giật, co cứng cơ. *Cứng hàm, khó nuốt, cứng cơ toàn thân --> tư thế ưỡn cong người *Uốn ván rốn ở trẻ sơ sinh, thường nặng và tử vong nhanh *Mất 3- 4 tuần hồi phục, sau khi khỏi bệnh ko có miễn dịch bảo vệ *Sự bảo vệ tái nhiễm trùng chỉ có khi tiêm vaccin chủ yếu dựa vào lâm sàng * Xử lý vết thương đảm bảo vệ sinh *Vô trùng dụng cụ y tế *Dùng vacxin giải độc tố *Trung hòa bằng kháng độc tố *Dùng kháng sinh tiêu diệt *Xử lý vết thương * Điều trị triệu chứng và hỗ trợ *sống trong đất và sống hoại sinh ở đường tiêu hóa người, động vật C.perfringens (hoại thư) trực khuẩn (+) - + + kỵ khí *mt kỵ khí, 37độ *mt thạch kỵ khí, vk sinh hơi làm nứt thạch đục đều mt , sinh hơi nứt thạch * 6 týp ABCDEF *týp A: nhiễm trùng hoại thư vết thương *týp C: viêm ruột hoại tử *týp A sản xuất độc tố: alpha, theta, mu, kappa, enterotoxin qua tổn thương bị dập nát *Vết thương phù nề, sưng tấy, tái xám, dịch rỉ máu mùi chua thối *Nhiễm độc nặng có thể gây trụy tim mạch, suy thận chủ yếu dựa vào lâm sàng *Dùng kháng độc tố cho người bị thương *Lấy đi tổ chức dập nát *Truyền huyết thanh kháng độc tố, dùng kháng sinh Các vk hoại thư khác: C.novyi (có 4 týp độc tố), C.septicum (có 1 týp độc tố) Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Hình thể Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Hình thể Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Hình thể Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên
- 7. Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú C.botulinum (ngộ độc thịt) trực khuẩn (+) + 0 + kỵ khí *mt lỏng làm đục mt, lắng cặn *mt đặc khuẩn lạc nhỏ, sinh hơi làm nứt thạch 26-28độ + + 6 týp ABCDEF tùy theo tính đặc hiệu miễn dịch về độc tố có ngoại độc tố, bản chất protein, ái lực với thần kinh, ngăn cản giải phóng acetylcholin đường tiêu hóa đau bụng,nôn,đau đầu, choáng, nhìn đôi,mất tiếng, liệt cơ, rối loạn thở, có thể tử vong Chủ yếu dựa vào lâm sàng Loại bỏ thực phẩm hư, nấu kỹ thức ăn dùng kháng độc tố hỗn hợp nhiều týp C.difficile (viêm ruột giả mạc) trực khuẩn (+) + + thạch manitol cycloserin, thạch máu manitol glycerin *sản xuất độc tố mạnh gồm: +Độc tố A: hoạt tính của enterotoxin +Độc tố B: hoạt tính cytotoxin mạnh hơn độc tố A *Một số chủng còn có độc tố CDT Xuất hiện ở bệnh nhân dùng kháng sinh sốt, tiêu chảy, bạch cầu máu tăng; phân có bạch cầu; tiêu chảy kéo dài, mất nước, suy kiệt *Cấy phân *Thử nghiệm tìm độc tố vi khuẩn *Ngừng dùng kháng sinh đang sử dụng *Dùng vancomycin, metronidazol Tên Độc tố, enzym Đường lây Bệnh Chẩn đoán Phòng Chữa Khác Gram Di động Vỏ Nha bào Khí Môi trường Khuẩn lạc Ghi chú Cata lase Oxy dase Đường Ghi chú O H Ghi chú LAO (Mycobacterium tuberculosis) trực khuẩn 0 0 hiếu *Thích nghi 37độ, pH 6,7-7 *mt đặc Lowenstein Jensen (chuẩn vàng), Ogawa Mark, Midlebrook 7H10 và 7H1 *mt lỏng Sauton, Midlebrook 7H9 và 7H12 khô nhăn nheo dạng R giống hoa su lơ *Nhuộm Ziehl Neelsen bắt màu đỏ *vách tế bào: lipid + polysaccarit + protein -> tính kháng axit, kỵ thủy *khả năng gây bệnh của lao phụ thuộc độc lực vk và sức đề kháng của cơ thể *2 giai đoạn: +sơ nhiễm: thương tổn dạng hạt, hạt lao điển hình ở phổi -> bạch huyết, máu -> khắp cơ thể + tái phát: ổ bệnh ở phần dưới, đỉnh, gần đỉnh của phổi, thương tổn bã đậu hóa lỏng, hình thành hang lao *Bệnh phẩm thường gặp là đàm *Nhuộm Z-N (+) -> chỉ kết luận là Mycobacterium (AFB) *Nuôi cấy trên Lowenstein Jensen chậm nhưng chính xác, nuôi cấy mt lỏng cho kquả nhanh *PCR phát hiện gen IS6110 hoặc 16S rDNA đặc hiệu của lao *Tiêm dưới da vào chuột lang, thử nghiệm tuberculin *Nâng cao đời sống, cách ly bệnh nhân *tiêm vaccin BCG phối hợp isoniazid, rifampicin, pyrazinamide, ethambutol trong 6-9 tháng *Thời gian thế hệ: 12-24h *khử trùng bằng phương pháp Pasteur (62độ, 30 phút) -> giết chết Lao *khám phá tính mẫn cảm bằng phản ứng tuberculin PHONG (Mycobacterium leprae) trực khuẩn 0 0 0 *chưa nuôi cấy được trên mtrường nhân tạo *Nhuộm Ziehl Neelsen bắt màu đỏ *Xâm nhập và khu trú trong tb chất, ko xâm nhập vào nhân tb *Cư trú ở da và thần kinh ngoại biên da (chủ yếu), niêm mạc *Dấu hiệu sớm nhất: đổi màu và mất cảm giác vùng da *Có 2 dạng: +phong củ: phong nhẹ, khu trú tại chỗ, chủ yếu xơ hóa, Mitsuda (+), tìm thấy nhiều tb khổng lồ +phong u: phong nặng, liệt thần kinh, teo cơ, tàn phế, Mitsuda (-), tìm thấy nhiều tb Virchow *Làm tiêu bản nước mũi, cạo da, nhuộm Z-N *Người bị phong thường có dương tính giả huyết thanh với giang mai *Thử nghiệm Lepromin: tiêm trong da 0,1 ml lepromin: +phản ứng sớm (Fernandez), sần đỏ ko đặc hiệu +phản ứng chậm (Mitsuda), sần đỏ; chỉ để tiên lượng bệnh *ko lây mạnh, ko cần cách ly *phòng ngừa bằng Sulfon *Tiêm BCG Sulfon, clofazimine, rifamycin *Thường tìm thấy vk trong tb nội mạch của mạch máu, tb đơn nhân * Ủ bệnh: 1-10 năm *Trẻ em dễ mắc hơn người lớn Tên Phòng Chữa Khác Rickettsia *Diệt côn trùng *R.prowazeki, R.ricketssii, O.tsutsugamushi chưa có vaccin *C.burnetii đã có vaccin *tetracycline, chloramphenicol *ko nên dùng sulfamid vì nó tăng phát triển vk Sinh ra loại độc tố có tính tan máu và hoại tử, độc tố bị phá hủy lúc đun 60độ/30 phút Chlamydia Tăng cường vệ sinh, bài trừ mãi dâm,… tetracycline, sulfamid, erythromycin Bệnh Chlamydia có xu hướng mạn tính, đáp ứng miễn dịch ko hiệu quả, có thể tái phát Hình thể Nuôi cấy Sinh vật Kháng nguyên Chẩn đoánHình thể Cấu tạo hóa học Kháng nguyên Bệnh *Trực tiếp: +tiêm truyền vào động vật: với sốt sông Nhật Bản thì tiêm vào phúc mạc chuột +tiêm truyền vào khoang ối trứng gà lộn + realtime PCR *Huyết thanh: +pư ko đặc hiệu: pứ Weil-Felix dựa trên nguyên lý Rickettsia và Proteus vulgaris có chung một số kháng nguyên +pư đặc hiệu: miễn dịch huỳnh quang, ELISA, pư ngưng kết, pư kết hợp bổ thể Trực tiếp: *Nhuộm Giemsa hoặc Machiavello *Phân lập nuôi cấy vào trứng gà ấp * Miễn dịch huỳnh quang trực tiếp/gián tiếp, ELISA, PCR Gián tiếp: phản ứng vi lượng miễn dịch huỳnh quang, phản ứng kết hợp bổ thể, ELISA. Phải lấy huyết thanh 2 lần cách nhau 2 tuần để tìm sự tăng hiệu giá kháng thể *cầu khuẩn, trực khuẩn (thường gặp), hình sợi, gram (-) *Giemsa bắt màu xanh, Machiavello bắt màu đỏ 2 thể: +Thể cơ bản đường kính 300nm, có vỏ để sống sót khi ra khỏi tb, xâm nhiễm vào tb biểu mô theo cơ chế ẩm bào +Thể lưới đ/kính >1000nm, thích hợp nhân lên trong tb *RNA/DNA=3,5:1 *Vách tế bào chưa glycopeptit *Có ái tính với tế bào biểu mô của niêm mạc *Cản trở sự tổng hợp protein và DNA của tế bào vật chủ 2loại: +Kháng nguyên hòa tan (đặc hiệu nhóm) +kháng nguyên ko hòa tan (đặc hiệu loài) 2 loại: +Kháng nguyên đặc hiệu nhóm +Kháng nguyên đặc hiệu týp *Phát triển ở tb nội mạch vách huyết quản, bài tiết ra yếu tố tiền đông máu, ở não (mạch máu chất xám), ở tim (mạch máu nhỏ), nguồn lây là côn trùng tiết túc *Trừ sốt Q, máu bệnh nhân chứa kháng thể ngưng kết với OX19, OXK của Proteus vulgaris *4 nhóm: I. sốt phát ban dịch tễ II.sốt có nốt III. sốt phát ban rừng tú Iv. sốt "Q" *1.sốt phát ban dịch tễ: do R.prowazeki , chí rận lây truyền. Sốt, đau đầu, nổi ban ngày thứ 4 ->thứ 7, viêm kết mạc, mặt ửng đỏ, bình phục sau 2-3 tháng. Bệnh gắn liền với chiến tranh và nghèo đói *2.Sốt phát ban chuột: do R.mooseri , xenopsylla cheopis truyền bệnh, nét chung với sốt phát ban dịch tễ nhưng nhẹ hơn, đau đầu ít nghiêm trọng, nổi ban ít mạnh mẽ *3.Sốt sông Nhật Bản: do Orientia tsutsugamushi , do mò lây truyền. Sốt, ớn lạnh, đau đầu,hạch sưng to, viêm kết mạc, nổi ban ngày thứ 5 -> thứ 8. Bệnh nhân nặng bị dấu chứng viêm phổi, thần kinh trung ương: mê sảng 4.Sốt Q: do B.burnetii , truyền từ gia súc sang người do hít phải vi khuẩn. Đau đầu nghiêm trong là nét đặc hiệu, ko nổi ban như các bệnh trên. X quang: thâm nhiễm như viêm phổi. Bệnh khỏi ko để lại di chứng 1. Bệnh do Chlamydia trachomatis: gồm 18 týp huyết thanh +Bệnh mắt hột: týp A-C, có 4 giai đoạn: 1.viêm kết mạc thể nang, 2. viêm kết mạc thể hạt,3. sẹo, loét, bội nhiễm, 4. sẹo kết mạc, loét giác mạc, có thể mù. Điều trị bằng thuốc mỡ tetracyclin +Bệnh viêm tiết niệu-sinh dục: do týp D-K. Viêm niệu đạo, viêm mào tinh, viêm cổ tử cung, viêm vòi trứng. Có thể lây cho trẻ sơ sinh qua nhau thai, hoặc gây viêm kết mạc ở trẻ lúc sinh +Bệnh viêm hạch lympho hoa liễu: do týp L 1,2,3, lây qua đường sinh dục. Gây viêm sinh dục, hậu môn, viêm hạch bẹn. Biến chứng: hẹp hậu môn-trực tràng, chân voi,....sốt và lách to 2. Bệnh sốt vẹt-sốt chim: do Chlamydia psittaci, lây qua hô hấp, vết thương. Điều trị bằng tetracycline. Sulfamid và streptomycin ko có tác dụng 3. Bệnh do Chlamydia pneumoniae: viêm phổi kẽ, viêm phế quản, viêm xoang, viêm họng
- 8. Mycoplasma Chưa có vaccin phòng bệnh macrolide, tetracycline, chloramphenicol, furadantin, spiramycin, fluoroquinolon,.. đa số sống hoại sinh *ko có vách tế bào (nên ko dùng β-lactamin), nhưng có vỏ mỏng *hiếu khí hoặc kỵ khí *mt lỏng khó quan sát, mt đặc mọc khuẩn lạc có trung tâm tối và dày, lấn xuống thạch *RNA/DNA < 1 *dễ bị phá hủy bởi siêu âm, nhạy cảm với pH axit hoặc kiềm (pH thích hợp 7-7,8) *có ai tính với niêm mạc hô hấp, niêm mạc sinh dục *4 loài gây bệnh: +M.pneumoniae: gây viêm phổi tiên phát, thường gặp ở trẻ em +M.urealyticum, M.genitalium: gây viêm niệu đạo áp xe tuyến Bartholin, viêm vòi trứng +M.hominis: viêm khung chậu ở phụ nữ có thai, có thể lây trẻ sơ sinh, làm trẻ viêm phổi, nhiễm trùng máu, viêm màng não.. *Nuôi cấy bệnh phẩm, dùng thuốc nhuộm Dienes, tìm khả năng tan máu, hấp thụ hồng cầu *PCR, pư kết hợp bổ thể, ức chế ngưng kết hồng cầu, ELISA..