Ud 1 final juani
- 1. UD 1.- A CIENCIA E A SOCIEDADE<br />0.- Introdución<br />1.- A ciencia de todos. Ciência e tecnoloxía<br />2.- O Método científico (Anaya + Rodeira)<br />3.- A construcción do coñecemento científico (Anaya)<br />4.- Pseudociencias<br /> (Nexus, Rodeira)<br />5.- Fraudes científicos<br />6.- Actividades-Repaso<br />7.- Na Web<br />8.- Bibliografía<br />UD 1.- A CIENCIA E A SOCIEDADE<br />0.-INTRODUCIÓN<br />Ao longo da historia, tradicionalmente o coñecemento humano dividiuse en dúas áreas: a humanística e a científica. A idea de que “a cultura” está vinculada unicamente á literatura, á filosofía, á historia, á arte..., fai que a ciencia apareza coma unha actividade que xera un coñecemento diferente ou illado da cultura. Vivimos nunha sociedade no que non coñecer o nome dos reis Católicos ou de Cervantes é un claro reflexo de incultura, mentras que cando alguén o ignora todo sobre a Relatividade Xeral, a Mecánica Cuántica, a Xenética ou a teoría da Evolución, simplemente pode dicir “é que eu son de letras” e ninguén o mira raro nin o considera un analfabeto.<br />É necesario cambiar esta situación. Un cidadán do século XXI non pode ignorar certos coñecementos científicos para opinar e participar en decisións importantes que lle afectan. Vivimos nunha sociedade cada vez máis complexa que precisa de cidadáns formados no coñecemento científico para poder participar nos próximos retos e tomar importantes decisións sobre o seu futuro.<br />A ciencia moderna iníciase no Renacemento, cando se comenza a superar a limitación que supuxo crer que a verdade estaba exclusivamente nos textos clásicos e nas crenzas relixiosas. Sen embargo, será nos séculos XVIII e XIX cando se desenvolva como forma de coñecer mediante a comprobación de feitos ou de datos observados.<br />Actividade 1:<br />Lectura do discurso pronunciado por Stephen Hawking durante o acto de recollida dos Premios Príncipe de Asturias de 1989. <br />Resposta e debate sobre as cuestións planteadas sobre o mesmo.<br />1.- A CIENCIA DE TODOS. CIENCIA E TECNOLOXÍA<br />01536700A ciencia é un esforzo colectivo, non individual, onde o progreso só é posible pola colaboración e o control da comunidade. Grazas a este esforzo a ciencia líbrase, ás veces con atraso, a acumulación de erros, o fraude e as orientacións derivadas do interese particular. Para iso precísase un acceso libre aos resultados e aos datos experimentais (publicacións científicas) e a comprobación do traballo por outros (que este sexa reproducible). A ciencia, que se xustifica pola curiosidade, enriquece a nosa vida e, polo ben común, pertence a todos.<br />Aínda que o gran desenvolvemento científico conleva unha grande especialización, é obriga colectiva dos científicos que a visión do mundo que proporciona a ciencia estea ao alcance de todos. Citando a Richard Feynman (1918-1988), premio Noble de Física en 1965: “Se non es capaz de explicarlle á túa avoa en que consiste o teu traballo, en realidade non o entendes nin ti mesmo”.<br />Unha actitude científica, entendida esta como vontade de obxectividade e escepticismo cara ao preestablecido, non só supón un cuestionamento metódico das susposicións, senón que a mellor maneira de resolver os problemas aos que nos enfronta a vida. Quere isto dicir que non todos podemos ser investigadores, pero a todos os seres humanos nos convén pensar científicamente.<br />¿Que son a ciencia e a tecnoloxía?<br />A ciencia (do latín scientia, 'coñecemento') pode definirse como:<br />Conxunto de coñecementos obtidos mediante a observación e o razoamento, sistematicamente estruturados, e dos que se deducen principios e leis xerais.<br />A ciencia non procura a verdade pero proporciona xustificacións que tratan de explicala.<br />A obra científica inflúe na vida das sociedades. Os descubrimentos poden no só mellorar o nivel de vida das persoas, previr ou curar enfermidades, facilitar as tarefas diarias ou facer máis doado o traballo. Ás veces, tamén contribúen a verdadeiras revolucións culturais, facendo que a visión do mundo mude radicalmente e a forma de pensar se modifique de xeito importante.<br />A aplicación dos coñecementos, métodos ou instrumentos da ciencia para propósitos prácticos como os da industria, o comercio, a medicina, etc, da orixe á tecnoloxía (do grego tekne, 'arte, técnica ou oficio' e logos, 'conxunto de saberes') que se define como:<br />Conxunto de coñecementos que permiten construír obxectos e máquinas para adaptar o medio e satisfacer as nosas necesidades.<br />Tipos de Ciencias<br />As ciencias poden clasificarse de acordo co obxectivo do seu estudo.<br />CienciasObxecto de estudoExemplos FormaisEstudan as formas válidas de inferencia por iso non teñen contido concreto, é un contido formal en contraposición ao resto das ciencias fácticas ou empíricas. Baséanse en métodos dedutivos.LóxicaMatemática ExperimentaisNelas englóbanse as ciencias naturais que teñen por obxecto o estudo da natureza. Seguen o método científico ou hipotético-dedutivoAstronomíaBioloxíaFísicaXeoloxíaQuímicaSociaisSon todas as disciplinas que se ocupan dos aspectos do ser humano - cultura e sociedade- . O método depende de cada disciplina particular.Psicoloxía SocioloxíaHistoriaEconomíaAntropoloxíaCiencia políticaDereitoDemografíaTraballo socialXeografía humana<br />As ciencias formais son aquelas que non poden comprobarse experimentalmente na realidade. Traballan con conceptos abstractos como os números.<br />As ciencias empíricas si teñen un correlato real no mundo. Nelas, o coñecemento provén de fenómenos observables e capaces de ser avaliados por outros investigadores que traballen baixo las mesmas condicións.<br />2.- O MÉTODO CIENTÍFICO <br />Etimoloxicamente método significa “camiño”, o camiño que hai que seguir para chegar a unha meta que, no caso das ciencias, é o coñecemento da realidade na que vivimos.<br />434340051435A maior parte dos científicos en activo aprenderon a investigar na práctica, realizando unha tese de doutoramento e participando en traballos colectivos, xa que é infrecuente que estuden previamente as cuestións xerais, filosóficas, do método científico.<br />2.1Fases do método científico<br />Observación<br />O primeiro paso do método científico ten lugar cando se fai unha observación a propósito de algún evento ou característica do mundo. Esta observación pode inducir unha pregunta sobre o evento ou característica.<br />Débese recompilar toda a información posible, tanto a obtida directamente da realidade observada como a que proporcionen as fontes de información: internet, revistas, bibliografía...<br />Nas observacións, en moitas ocasións, teñen importancia os avances en métodos de observación. Trala observación procédese a unha detallada descrición do fenómeno.<br />A observación debe ser reproducible. A repetibilidade da observación dos fenómenos naturais é un requisito fundamental de toda ciencia.<br /> Formulación de hipóteses<br />Planificación de posibles explicacións das observacións e a súa relación causa-efecto.<br /> Dedución das consecuencias da hipótese<br />Predicións que se poden deducir da hipótese.<br />Experimentación<br />Comprobación de se as consecuencias da nosa hipótese se cumpren ou non por medio da experimentación controlada. Inténtanse manter todas as variables controladas ou promediadas e trabállase cunha delas.<br />De todos os pasos no método científico é o que verdadeiramente separa a ciencia doutras disciplinas:<br /> Rexistro e Análise de datos: <br />É indispensable a recolección de datos (observacións iniciais, resultados durante e ao final do experimento) en forma organizada, de maneira que sexa posible determinar relacións importantes entre estes, para o cal se empregan táboas, gráficas e, nalgúns casos, debuxos científicos. <br /> Análise de Resultados:<br />Extraer a maior información dos datos recollidos. Sométense a moitos estudos; entre estes en análise estatístico, que consisten en utilizar as matemáticas para determinar a variación dun factor.<br /> Demostración o refutación das hipóteses<br />Se non existe concordancia entre o que se observa experimentalmente e o que predí a hipótese, esta debe ser rexeitada ou modificada (volveríase a o paso II).<br />Se son coherentes coa experimentación, a hipótese queda demostrada provisionalmente.<br />Se tras novas comprobacións a hipótese non é refutada enúnciase unha teoría.<br />Se a teoría se consolida con outros experimentos diferentes de diferentes campos fálase de unha lei natural ou científica.<br /> Presentación de resultados<br />A ciencia faise para o coñecemento público.<br />Publícase en revistas onde é revisado por expertos independentes que examinan a súa coherencia e calidade e, así, accede ao mundo científico.<br />Sobre estas fases pode haber variacións en distintas disciplinas científicas ou experimentos concretos:<br />En certas ciencias non se poden realizar experimentos directamente, só rexistrar datos (vulcanoloxía, astronomía, física teórica...).<br />En ocasións non fai falta planificar unha hipótese, só proceder á experimentación directamente para coñecer algo.<br />Actividade 2: APLICACIÓN DO MÉTODO CIENTÍFICO:<br />CUESTIÓN: Que ocorre cando unha candea que arde sobre auga é tapada cun recipiente?<br />1º.- Trátase de establecer hipóteses sobre o que vai acontecer.<br />2º.- Deseño e realización do experimento.<br /> 3º.- Elaboración dunha explicación do observado experimentalmente baseándose en probas.<br />Etapas do Método CientíficoObservaciónDirectaHipóteseNovos experimentosExperimentaciónValidación da hipóteseRefutación da hipóteseTeoríaLeiPublicaciónEstudo bibliográficoPrediciónsFormulaciónAnálise de resultadosRecollida e análise de datosNovos coñecementosReplanificación<br />3.- A CONSTRUCIÓN DO COÑECEMENTO CIENTÍFICO<br />3.1.- A verdade ou a certeza na ciencia<br />-38100Un dos científicos e filósofos que máis contribuíu a reflexionar sobre a veracidade da ciencia é o austríaco KARL POPPER (1902-1994) quen considera que, ó longo da historia, os erros científicos foron máis que os acertos. Este, cunha intención de asegurar a ciencia máis que de destruíla, considera que todas as hipóteses deben ser sometidas a crítica implacable; así, se unha hipótese se desbota por falsa ábrese unha vía para intentar unha alternativa máis probable e, se non se logra demostrar que a hipótese é falsa, considerarase certa aínda que só provisionalmente. Segundo Popper, chega un caso negativo para invalidad unha hipótese, mentras que a acumulación de casos positivos nunca é dabondo , en termos lóxicos, para asegurar a súa verdade. A dificultade relaciónase co problema da indución, a imposibilidade lóxica de obter consecuencias xerais a partir de casos particulares.<br />3.2.- A aplicación perversa da ciencia<br />Partindo sempre da importancia decisiva da ciencia e da tecnoloxía para o avance e o benestar da humanidade, cómpre, sen embargo, recoñecer que a historia presenta tamén aplicacións da ciencia nocivas ou tráxicas para os seres humanos, tanto intencionadas como non intencionadas. Exemplos delo foron e seguen séndoo a tecnoloxía empregada nas guerras, a guerra biolóxica, a enerxía nuclerar, os pesticidas, moitos medicamentos, os aerosois... e poden chegar a selo outros como a manipulación xenética e a clonación humana.<br />Debemos, aínda así, ter presentes as palabras de F. MAYOR ZARAGOZA (ex director xeral da UNESCO –Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura-): “O coñecemento sempre é positivo. As aplicacións poden ser negativas e incluso perversas”.<br />Precísase, pois, unha “ciencia con conciencia” que inmunice ós científicos e tecnólogos de posicións dogmáticas e lles faga tomar conciencia da súa responsabilidade social e valorar as potenciais aplicacións perversas dos seus descubrimentos. Sen embargo, son os políticos e as grandes industrias os que deciden as liñas de investigación e de aplicación dos descubrimentos, tendo, polo tanto, responsabilidade nas aplicacións da ciencia en contra dos intereses sociais.<br />3429000394335Ao falar de ciencia e ética cómpre recordar que aínda que a Albert Einstein se lle vinculou nalgún momento coa construción da bomba atómica, o papel que xogou nese proxecto foi unicamente o de animar, xunto con outros ceintíficos, ao Goberno dos Estados Unidos a prepararse para a guerra nuclear, advertíndolle do perigo que supoñía que un país como Alemaña accedera a ese descubrimento. De feito, como alemán que apoiara causas esquerdistas, non foi autorizado a traballar nun proxecto tan sensible a temas de seguridade, polo que foi honesto cando anos despois declarou: Non colaborei na construción da bomba atómica; non colaborei en absoluto”. Foi, sen embargo, un dos primeiros científicos en poñer en marcha o movemento contra a carreira armamentística e a loucura nuclear.<br />3.3.- Serendipia<br />A serendipia é facultade de facer descubrimentos afortunados e inesperados por accidente. Son., polo tanto, descubrimentos serendípicos os descubrimentos accidentais na ciencia.<br />3886200168910Exemplos de descubrimentos serendípicos: a penicilina (Fleming), o velcro, o xabón Ivory, os post-its, os copos de trigo e millo (Kellogs)... <br />En calquera caso, para realizar un descubrimento, o investigador ten que estar preparado e debe ter un profundo coñecemento no campo do haxazgo, ademais da capacidade para “ver o que outros non viron e pensar o que ninguén pensou”. PASTEUR dicía: “Nos campos da observación, a casualidade favorece só as mentes preparadas”.<br />Lecturas sobre o descubrimento dos post-it, dos copos de millo tostado, do xabón de Ivory... en SERENDIPIA.<br />Lectura: “De como un explosivo creou os Premios Nobel, converteuse en medicamento, en contaminante ambiental e resultou ser un espertador” en OS DADOS DO RELOXEIRO<br />Libros recomendadas:<br />SERENDIPIA. Descubrimientos accidentales en la ciencia<br />Royston M. Roberts<br />Colección Historia de la ciencia<br />Alianza Editorial (2004)<br />OS DADOS DO RELOXEIRO<br />Ciencia amena para mentes inquietas<br />Xurxo Mariño Alfonso<br />Consello da Cultura Galega (2005)<br />4.PSEUDOCIENCIAS<br />Se agora mesmo obviáranse os produtos da tecnociencia a civilización humana colapsaría. Os cidadáns chegamos, polo xeral, a gozar dos dons da ciencia pero sen chegar a comprendelos nin a analizalos. As pseudociencias aproveitan este abismo entre ciencia e sociedade para aparecer como ciencias cando realmente non o son.<br />Un exemplo desta percepción da ciencia amósase en moitos anuncios publicitarios, nos cales os anunciantes empregan como gancho do produto unha terminoloxía científica que, aínda que dificilmente é comprensible para a gran maioría do público, o reviste dunhas cualidades nas que se ten plena confianza.<br />Pseudociencias, termo que etimoloxicamente equivale a \" falsas ciencias\" , son disciplinas que se aparentemente se revisten do manto da ciencia, non o son en realidade. O termo \" falso\" parece indicar, sendo polo xeral certo, unha certa intención de engano consciente: a cotío inténtase tal disfraz co interese de dar unha respetabilidade que posúen os produtos da ciencia, e abusar do prestixio científico á hora de acalar as posibles críticas.<br />As características que axudan a recoñecer ás pseudociencias son:<br />Non aplican unha metodoloxía de carácter científico.<br />Son dogmáticas. Os seus principios están planificados en termos tales que non admiten refutación, a diferenza das ciencias, onde as condicións de refutación das hipóteses ou teorías están determinadas con precisión.<br />Proclaman teorías para as que non aportan probas empíricas, que a cotío contradín abertamente resultados experimentais coñecidos e aceptados polas ciencias ben establecidas.<br />Son inmutables. Ao non ter bases experimentais, non cambian incluso ante novos descubrimentos.<br />Utilizan linguaxe científico pero só en aparencia, descoñecendo ou malinterpretando o seu significado.<br />Non cumpren a estratexia da navalla de Occam (tamén coñecido como principio de parsimonia), que é un método de construción lóxica segundo o cal en igualdade de condicións a explicación máis sinxela é probablemente a correcta.<br />No buscan leis xerais.<br />Descualifican as críticas por parte das ciencias, a cotío, utilizando falacias ad hominem, aducindo conspiracións ou proclamándose obxecto de persecución cando os seus plantexamentos son rebatidos.<br />Invocan entes inmateriais ou sobrenaturais inaccesibles á investigación empírica, tales como forza vital, creación divina, inconsciente metafísico, necesidade histórica, etc.<br />Proclaman e esixen que se recoñeza o seu carácter científico, pero só ante o público xeral, renunciando a poñer a proba as súas explicacións ante a comunidade científica establecida. O feito de reclamar estatus científico as diferenza doutras actividades como as relixións.<br />Algunhas pseudociencias son:<br />Astroloxía: Adiviñación polas constelacións da eclíptica solar.<br />Astropsicoloxía: Psicoterapia por medio da Astroloxía.<br />Alienoloxía: Estudo dos extraterrestres ou Aliens.<br />Ciencia Anxélica: Estudo \" sistemático\" dos anxos.<br />Ciencia Piramidal: Coñecemento \" sistemático\" da maxia.<br />Cirurxía Psíquica: Cirurxías realizadas por medio da mente.<br />Homeopatía: Curación por medio de factores emanados pola mesma enfermidade.<br />Iridoloxía: Adiviñación das enfermidades pola lectura do iris dos ollos.<br />Magnetoterapia: Curación por imáns.<br />Medicina Holística: Curación por medio do equilibrio coa enerxía universal.<br />Naturismo: Curación por medio dos catro \" elementos\" naturais.<br />Penduloxía: Adiviñación e diagnóstico por péndulos.<br />Parapsicoloxía: Estudo de fenómenos paranormais, como fantasmas, etc.<br />Psicoenerxética: Estudo e manipulación da enerxía mental.<br />Psicotrónica: Manipulación das ondas cerebrais para telekinesis, profecía, etc.<br />Quiromancia: Adiviñación pola lectura das liñas da man.<br />Telekinesia: Comunicación e visualizacións a distancia por medio da mente.<br />Toque Terapéutico: Curación por medio das mans, ou imposición das mans.<br />Ufoloxía: Estudo das naves espaciais extraterrestres.<br />Libro recomendado:<br />HISTORIAS CURIOSAS DE LA CIENCIA<br />Cyril Aydon<br />Swing (2008)<br />5.- FRAUDES CIENTÍFICOS<br />Sexa para fuxir da mediocridade ou ben para salvar dificultades coa fin de poder deixar a súa contribución científica –como é o caso de Galileo ou Newton-, os científicos engañaron desde sempre, se ben na época moderna, desde que a ciencia pasou de vocación a profesión, é frecuente que o motor para facelo sexan os cartos, en forma de financiación ou de cobro de patentes.<br />Sen embargo, é importante, tamén, dicir que a ciencia soe ter mecanismos para corrixir os seus propios erros e que a gran maioría dos científicos son persoas de extraordinaria nobreza., comprometidos co seu labor, polo que reciben con moita dor as noticias de fraudes e manipulacións científicas. De feito, a falsificación de datos considérase tan aborrecible que moitos profesionais síntense ofendidos cando se enteran dun suceso de tal naturaza, incluso cando afecta a un campo de estudo alleo. <br />3429000547370Hoxe, o coñecido como a farsa do home de Piltdown, considérase como o maior fraude científico do século XX. <br />Lectura: <br />“La farsa de Piltdown” de LAS MENTIRAS DE LA CIENCIA de Dan Agin.<br />Cuadro pintado por John Cooke no 1915, conmemorativo do descubrimento do home de Piltdown.<br />Libros recomendados:<br />LAS MENTIRAS DE LA CIENCIA<br />Federico di Trocchio<br />Alianza Editorial<br />LAS MENTIRAS DE LA CIENCIA<br />Dan Agin<br />Edicións Robinbook. Barcelona (2009)<br />6.- ACTIVIDADES-REPASO<br />1.- Explica cun exemplo como pode influir a ciencia na sociedade.<br />2.- Razona se os descubrimentos científicos poden ou non considerarse verdades absolutas.<br />3.- En ocasións usamos a frase “demostrado cientificamente” en referencia a unha afirmación. Pódese asumir como certa? Razóao<br />4.- Supoñamos que se produce un fenómeno que contradice unha lei científica recoñecida como certa. Que deben facer os científicos?<br />5.- Cita un exemplo no que as correntes de pensamento (filosofía, relixión…) influíran de forma determinante no coñecemento científico.<br />6.- Cando se produce un descubrimento científico, a actitude máis común é rexeitar unha hipótese nova a favor dunha xa aceptada. Como cres que inflúe esta actitude no avance da ciencia?<br />7.- NA WEB<br />http://historiadelaciencia.idoneos.com<br />Páxina que permite realizar un recorrido polas teorías sobre as que se foi configurando o saber científico a través dos séculos e polas persoas que o desenvolveron. Aparecen bos enlaces. O seu contido preséntase só en inglés.<br />8.- BIBLIOGRAFÍA<br />- Libros de texto par a materia Ciencias para o mundo contemporáneo de 1º de Bacharelato das editoriais Anaya, Rodeira, Pearson Educación, SM, Santillana, Vivens-Vives, Xerais e Oxford.<br />- Libros recomendados ao longo da Unidade Didáctica.<br />