SlideShare a Scribd company logo

Ekonomiks Learning Module Yunit 4

Byahero, profile picture
Byahero

Ang dokumento ay tumatalakay sa iba't ibang sektor ng ekonomiya at ang kanilang mga patakaran, na mahalaga para sa pag-unlad ng bansa. Inilalarawan nito ang mga hamon at gampanin ng bawat sektor, pati na rin ang mga kontribusyon ng mga mamamayan sa pangkalahatang kaunlaran. Ito ay naglalayong bigyang-diin ang kahalagahan ng pagkilos ng pamahalaan at ng mga mamamayan sa pagsulong ng pambansang kaunlaran.

Education
1 of 170
Downloaded 10,647 times
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
Most read
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
Most read
106
Most read
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
329 DEPED COPY Yunit IV
330 DEPED COPY
331 DEPED COPY YUNIT IV MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO PANIMULA AT GABAY NA TANONG Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa ekonomiks, nararapat din na makilala ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor na tinalakay sa mga nakaraang aralin ay may kinalaman sa sektor ng pananalapi. Ang daloy ng pananalapi sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala, ang mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya.Ayon na rin sa mga ekonomista, ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay. Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran. Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran? Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas ng kaunlaran, halina at samahan mo ako sa pagtuklas at pagsuri sa kung paano hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad. PAMANTAYAN SA PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap Naipamamalas ng mag-aaral ang pag- unawa sa mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito sa harap ng mga hamon at puwersa tungo sa pambansang pagsulong at pag- unlad. Ang mga mag-aaral ay aktibong nakikibahagi sa maayos na pagpapatupad at pagpapabuti ng mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.
332 DEPED COPY Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod: ARALIN 1: KONSEPTO NG PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN • Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran. • Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang kaunlaran. • Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino upang makatulong sa pambansang kaunlaran. • Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos ng mamamayang Pilipino para sa pambansang kaunlaran. • Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng bansa. ARALIN 2: SEKTOR NG AGRIKULTURA • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa ekonomiya at sa bansa. • Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa bawat Pilipino. • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang- ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura. ARALIN 3: SEKTOR NG INDUSTRIYA • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang masiglang ekonomiya. • Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan. • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang- ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya. ARALIN 4: SEKTOR NG PAGLILINGKOD • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod. • Napahahalagahan ang mga patakarang pang- ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at nangangalaga sa mga karapatan ng Manggagawa. ARALIN 5: IMPORMAL NA SEKTOR • Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto ng impormal na sektor. • Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng impormal na sektor. • Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor ng ekonomiya. • Napahahalagahan ang pagsunod sa mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng pambansang kaunlaran.
333 DEPED COPY ARALIN 6: KALAKALANG PANLABAS • Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng World Trade Organization at Asia-Pacific Economic Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng mga mamamayan ng daigdig. • Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinatutupad nito. • Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng nakararaming Pilipino. GRAPIKONG PANTULONG AGRIKULTURA INDUSTRIYA PAGLILINGKOD IMPORMAL NA SEKTOR KALAKALANG PANLABAS KAUNLARAN
334 DEPED COPY PANIMULANG PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel. 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa: A. likas na yaman B. yamang- tao C. teknolohiya D. kalakalan Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa ibaba nito. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. (http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless) 2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na inilalahad sa balita na: A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing ganap na maunlad ang bansa. C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat. D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat gaya ng GDP. 3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito. Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsyon. Paano kumikilos ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang napakatagal na problemang ito? A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang mga hinaing ukol sa talamak na korapsyon sa pamahalaan. C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon, maliit man o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at nararapat. (K) (U) (U)
335 DEPED COPY D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga maling nagaganap sa ating bansa. 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa bansa? A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan. B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad. C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin. D. Wala sa nabanggit 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? A. pagmimina B. pangingisda C. paggugubat D. paghahayupan 6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito? A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market road) D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad. 7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian Reform Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t ibang samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyon nito. Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka? A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka. B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor ng agrikultura. C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa. D. Lahat ng nabanggit (U) (U) (K) (P)
336 DEPED COPY Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos) SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011 8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-uusapan ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong- tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura. B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa sektor ng agrikultura. D. Lahat ng nabanggit 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor 10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang sektor. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor? A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto. D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka. (P) (P) (K)
337 DEPED COPY 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang industriyalisasyon.Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo rito? A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao. B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong mabilis na industriyalisasyon. D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na rin ng mataas na pambansang kita. 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng mga pormal na industriya tulad ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa? A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth. B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya. C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas. D. Lahat ng nabanggit (P) (K) (U)
338 DEPED COPY 14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod? A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan. B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng trabaho sa isang bansa. D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa “isang kahig, isang tuka”. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng impormal na sektor? A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. 17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod MALIBAN SA ISA. A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito B. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa pamimirata C. kakulangan ng mapapasukang trabaho D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal na pamamaraan (U) (K) (P) (P)
339 DEPED COPY 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. trade embargo at quota B. kasunduang multilateral C. espesyalisasyon at kalakalan D. sabwatan at kartel 19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan? A. Madaragdaganangpantugonsamgapanustosparasapangangailangan ng lokal na ekonomiya. B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong transnasyonal B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan (P) (U) (K)
340 DEPED COPY PANIMULA Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng ekonomiya upang ganap na matamo ang tunguhing ito. Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin ng impormal na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat, ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at pagsusulong nito. Kung kaya’t ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang iba’t ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa. Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito. Inaasahan ding matukoy mo ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito. ARALIN 1 KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN Gawain 1: INSTA-SAGOT Pansinin ang mga larawan sa susunod na pahina. Suriing mabuti ang kalagayan ng bawat larawan. Bigyan ng malikhaing pamagat ang bawat larawan. ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito.
341 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng iyong pansin? Bakit? 2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag. Gawain 2 : ANG SA AMIN LANG Mula sa Gawain 1, bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro. Magkaroon ng isang maliit na pangkatang diskusyon tungkol sa mga nakita sa larawan. Tukuyin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon sa susunod na pahina. Anong mga konsepto tungkol sa pamumuhay ng mga tao ang maaaring mabuo mula sa mga larawan?
342 DEPED COPY Gawain 3 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2. - Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa. - Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang matutuhan. - Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran. Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Batay sa mga larawan, malinaw na ang buhay sa Pilipinas ay _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________
343 DEPED COPY KONSEPTO NG PAG-UNLAD Batay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring may kaugnayan din sa salitang pagsulong. Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pag- unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa, ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang pagsulong. Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko, paaralan, at marami pang iba.Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan, kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala. Inilahad nina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na Economic Development (2012) ang dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad: ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw ukol dito. Sa tradisyonal na pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng antas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.Sa makabagong pananaw naman, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan. Dapat na ituon ang pansin sa iba’t ibang PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang Gawain at teksto upang masagot kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito. Halina’t umpisahan mo na.
344 DEPED COPY pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya. Sa akdang “Development as Freedom” (2008) ni Amartya Sen, kanyang ipinaliwanag na ang kaunlaran ay matatamo lamang kung “mapauunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito”. Upang matamo ito, mahalagang bigyang pansin ang pagtanggal sa mga ugat ng kawalang kalayaan tulad ng kahirapan, diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay at ng iba pang salik na naglilimita sa kakayahan ng mga mamamayan. Gawain 4: POWER OF TWO Basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na “Power Thinking”. Humanap ng isang kamag-aral upang mabuo o makompleto ang mga kasagutan sa bawat kahon. Dito sinusubok ang iyong kakayahan na balangkasin ang mga impormasyon/ konseptong iyong nabasa . Maaaring dagdagan ang mga power box ayon sa pagkaunawa ng mag-aaral sa tekstong binasa. Gawain 5: TEKS-TO-SURI Sagutin ang sumusunod batay sa iyong binasang teksto. 1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag. 2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa? 3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at makabagong pananaw nito? 4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan? Pangatwiranan. 5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin. Konsepto ng Pag-unlad Kahulugan ayon sa Diksyunaryo Kahulugan ayon kay Feliciano Fajardo Kahulugan ayon kina Todaro at Smith Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kahulugan ayon kay Sen
345 DEPED COPY Gawain 6: OO O HINDI? Bago dumako sa susunod na aralin, sagutin muna ang sumusunod na tanong na may kinalaman sa pag-unlad. Lagyan ng tsek (√) ang kolum na sinasang-ayunan mo. PAHAYAG OO HINDI 1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at naglalakihang kalsada. 2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa. 3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at makinarya. 4. May pag-unlad kung may demokrasya. 5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran. 6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa. 7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal. 8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod. 9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod. 10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan. Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan? 2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng pag-unlad sa sumusunod na aspekto: • kultural • sosyal (lipunan) • politikal 3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag. 4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy? Mga Palatandaan ng Pag-unlad Pagsulong Maaari kayang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Maraming bansa sa kasalukuyan, tulad ng China at Malaysia, ang sinasabing progresibo. Maraming modernong gusali ang naitatayo sa mga nasabing bansa. Maraming mga korporasyon ang kumikita nang malaki subalit karamihan sa mga ito ay pagmamay- ari at pinamamahalaan ng mga dayuhang mamumuhunan. Sa katunayan, sa kauna- unahang pagkakataon ay naiulat ng United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) na noong 2012 ay mas malaki ang bilang ng mga dayuhang mamumuhunan (FDI) sa mga papaunlad na bansa kompara sa mauunlad na bansa. Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang iba’t ibang palatandaan nito.
346 DEPED COPY Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa. Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at Saudi Arabia ay nagtamo ng mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa ulat ng International Monetary Fund noong 2013. Nakapagpatayo sila ng maraming gusali at imprastraktura na talaga namang nakatulong sa pag-unlad ng mga nasabing bansa. Bunga nito, nakapag-angkat sila ng mga makabagong teknolohiya, magagaling na manggagawa, at mga dekalidad na hilaw na materyales mula sa ibang bansa. Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics, Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa nila ang mga ito. 1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig, kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa. 2. Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas maraming output ang nalilikha sa isang bansa kung maalam at may kakayahan ng mga manggagawa nito. 3. Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga ang kapital sa pagpapalago ng Pigura 1: Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012 (Billions of US dollars) Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014 Developed economies Developing economies Transition economies
347 DEPED COPY ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong ng mga kapital tulad ng mga makina sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo. 4. Teknolohiya at Inobasyon. Sa pamamagitan ng mga salik na ito, nagagamit nang mas episyente ang iba pang pinagkukunang-yaman upang mas maparami pa ang mga nalilikhang produkto at serbisyo. Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER Itala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa gamit ang concept mapping chart. Gamit ang mga salik na iyong naitala, ipaliwanag naman sa text box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng ekonomiya nito. Pag-unlad Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP), Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang bansa. Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya, pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan. Pagsulong ng Ekonomiya? ? ? ?
348 DEPED COPY Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA Sa tulong ng isang kamag- aral, ilahad ang pagkakapareho at pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Gamitin ang Venn diagram sa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad? 2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag. 3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong? Pagtibayin. Human Development Index Maliban sa paggamit ng GDP at GNP, ginagamit ang Human Development Index bilang isa sa mga panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ang Human DevelopmentIndex(HDI)aytumutukoysapangkalahatangsukatngkakayahanngisang bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto ng kaunlarang pantao: kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay. Sa pagsukat ng aspektong pangkalusugan, ginagamit na pananda ang haba ng buhay at kapanganakan. Ipinapahiwatig dito ang bilang ng taon na inaasahang itatagal ng isang sanggol kung ang mga umiiiral na dahilan o sanhi ng kamatayan sa panahon ng kaniyang kapanganakan ay mananatili habang siya ay nabubuhay. Sa aspekto naman ng edukasyon, ang mean years of schooling at expected years of schooling ang mga ginagamit na pananda. Ang mean years of schooling ay tinataya ng United Nation Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) batay sa mga datos mula sa mga sarbey at sensus ukol sa antas ng pinag- aralan ng mga mamamayan na may 25 taong gulang. Samantala, ang expected years of schooling naman ay natataya base sa bilang ng mga nag-aaral sa lahat ng antas ng edukasyon. Itinakda ang 18 taon bilang expected years of schooling ng UNESCO. Ang aspekto ng antas ng pamumuhay ay nasusukat gamit ang gross national income per capita. Kahalagahan ng HDI Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na PAGSULONG PAG-UNLAD
349 DEPED COPY ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1 (pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa nito. Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong 1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing “Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa.” Sa pamamagitan ng mga pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa buong mundo. Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong 1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan, kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan. Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay. Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan upang masukat ang hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI), kahirapan (Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit na pagkakait sa mga sambahayan at indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay samantalang ang Gender Development Index ang sumusukat sa puwang o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pag- unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay ng mga tao. Pinagkunan: Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development, 11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/ human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014
350 DEPED COPY Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER Buuin ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa isinasaad ng tekstong iyong nabasa. Upang higit na maunawaan ay sagutin ang mga pamprosesong tanong na susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index? 2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan. 3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t ibang bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI? Gawain 10: JUMBLED LETTERS Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba. 1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human development sa mga kasaping bansa nito PNDU 2. Ang nagpasimula ng Human Development Report. BAHBUM LU AQH 3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa OTA 4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa NHMUA OPETENDVMLE EDIXN 5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi ng UN DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE Panukat ng Pag-unlad Aspekto ng HDI Indicator
351 DEPED COPY Gawain 11: KAHON-ANALYSIS Basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Ipaliwanag ang iyong sagot sa loob ng kahon sa susunod na pahina. Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development Programme (Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nations. Suriing mabuti ang nilalaman ng tsart at pagkatapos ay sagutin ang sumusunod na katanungan. Very high human development High human development Medium human development Low human development 1 Norway 2 Australia 3 Switzerland 4 Netherlands 5 United States 6 Germany 7 New Zealand 8 Canada 9 Singapore 10 Denmark 11 Ireland 12 Sweden 13 Iceland 14 United Kingdom 15 Hong Kong, China (SAR) 16 Korea (Republic of) 50 Uruguay 51 Bahamas 52 Montenegro 53 Belarus 54 Romania 55 Libya 56 Oman 57 Russian Federation 58 Bulgaria 59 Barbados 60 Palau 61 Antigua and Barbuda 62 Malaysia 63 Mauritius 64 Trinidad and Tobago 65 Lebanon 66 Panama 67 Venezuela (Bolivarian Republic of) 103 Maldives 104 Mongolia 103 Turkmenistan 105 Samoa 107 Palestine, State of 108 Indonesia 109 Botswana 110 Egypt 111 Paraguay 112 Gabon 113 Bolivia (Plurinational State of) 114 Moldova (Republic of) 115 El Salvador 116 Uzbekistan 117 Philippines 118 South Africa 145 Nepal 146 Pakistan 147 Kenya 148 Swaziland 149 Angola 150 Myanmar 151 Rwanda 152 Cameroon 153 Nigeria 154 Yemen 155 Madagascar 156 Zimbabwe 157 Papua New Guinea 158 Solomon Islands 159 Comoros 160 Tanzania (United Republic of) 161 Mauritania 162 Lesotho Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay _____________________ _____________________ _____________________ Ang pag-unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay ng mga tao. __________________ __________________ __________________ __________________
352 DEPED COPY Very high human development High human development Medium human development Low human development 17 Japan 18 Liechtenstein 19 Israel 20 France 21 Austria 22 Belgium 23 Luxembourg 24 Finland 25 Slovenia 26 Italy 27 Spain 28 Czech Republic 29 Greece 30 Brunei Darussalam 31 Qatar 32 Cyprus 33 Estonia 34 Saudi Arabia 35 Lithuania 36 Poland 37 Andorra 38 Slovakia 39 Malta 40 United Arab Emirates 41 Chile 42 Portugal 43 Hungary 44 Bahrain 45 Cuba 46 Kuwait 47 Croatia 48 Latvia 49 Argentina 68 Costa Rica 69 Turkey 70 Kazakhstan 71 Mexico 72 Seychelles 73 Saint Kitts and Nevis 74 Sri Lanka 75 Iran (Islamic Republic of) 76 Azerbaijan 77 Jordan 78 Serbia 79 Brazil 80 Georgia 81 Grenada 82 Peru 83 Ukraine 84 Belize 85 The former Yugoslav Republic of Macedonia 86 Bosnia and Herzegovina 87 Armenia 88 Fiji 89 Thailand 90 Tunisia 91 China 92 Saint Vincent and the Grenadines 93 Algeria 94 Dominica 95 Albania 96 Jamaica 97 Saint Lucia 98 Colombia 98 Ecuador 100 Suriname 101 Tonga 102 Dominican Republic 119 Syrian Arab Republic 120 Iraq 121 Guyana 122 Vietnam 123 Cape Verde 124 Micronesia (Federated States of) 125 Guatemala 125 Kyrgyzstan 127 Namibia 128 Timor-Leste 129 Honduras 130 Morocco 131 Vanuatu 132 Nicaragua 133 Kiribati 134 Tajikistan 135 India 136 Bhutan 137 Cambodia 138 Ghana 139 Lao People’s Democratic Republic 140 Congo 141 Zambia 142 Bangladesh 143 Sao Tome and Principe 144 Equatorial Guinea 163 Senegal 164 Uganda 165 Benin 166 Sudan 167 Togo 168 Haiti 169 Afghanistan 170 Djibouti 171 Côte d’Ivoire 172 Gambia 173 Ethiopia 174 Malawi 175 Liberia 176 Mali 177 Guinea-Bissau 178 Mozambique 179 Guinea 180 Burundi 181 Burkina Faso 182 Eritrea 183 Sierra Leone 184 Chad 185 Central African Republic 186 Congo (Democratic Republic of the) 187 Niger
353 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014? 2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad? 3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talaang inilabas ng United Nations Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa? 4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan upang matamo ang pambansang kaunlaran? 5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang kaunlaran? Gawain 13: SURIIN NATIN! Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad. Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan, edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng inyong komunidad at ganap na matukoy ang antas ng kaunlaran nito. Palatandaan Paliwanag Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto. Iminumungkahing isulat sa iyong kuwaderno ang mga importanteng salita o konseptong iyong mababasa. Sama-Samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran Hindi uunlad ang isang bansa kung hindi tutulong ang kaniyang mga mamamayan. Bawat isa ay may gampanin sa pag-unlad ng bansa. Maaaring ang pagbibigay ng kontribusyon sa pag-unlad ng bansa ay sa pamamagitan ng pansariling pagsisikap o sama-samang pagtutulungan. Ang paglaya sa kakapusan ng bawat isa ay isang paraan na maaaring gawin ng isang indibidwal sa pamamagitan ng matalinong pamamahala ng pananalapi. Kailangan ng sama-samang pagkilos ng lahat ng mamamayan. Maaaring gawin ang sumusunod bilang ilan sa mga estratehiya na makatutulong sa pag-unlad ng bansa: MAPANAGUTAN 1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.
354 DEPED COPY 2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa anomalya at korapsyon maliit man o malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay. Hindi katanggap-tanggap ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling nagaganap sa loob ng bahay, sa komunidad, sa paaralan, pamahalaan, at sa trabaho. MAABILIDAD 1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang pagsasama-sama ng puhunan ng mga kasapi upang magtayo ng negosyo na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad. 2. Pagnenegosyo. Hindi dapat manatiling manggagawa lamang ang Pilipino. Dapat nating sikapin na maging negosyante upang tunay na kontrolado ng Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan. MAKABANSA 1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino ay kailangang gawin ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa. 2. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhang produkto. Dapat nating tangkilikin ang mga produktong Pilipino. MAALAM 1. Tamangpagboto.Ugaliingpag-aralanangmgaprogramangpangkaunlaran ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato ang may malalim na kabatiran sa mga ito. 2. Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa komunidad. Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan lamang ang kikilos. Maaaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo at pagpapatupad ng mga programang pangkaunlaran. Dapat ay magkaroon tayo ng malasakit sa ating komunidad upang makabuo at makapagpatupad ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad. Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
355 DEPED COPY Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan mula sa binasang teksto. 1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsyon, patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang mag- aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito? 2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan, Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag-aaral, paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan? 3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong pagiging makabansa? 4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag- aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan? Gawain 15: KAPIT- BISIG! Bumuo ng apat na pangkat. • Unang Pangkat- Mapanagutan • Ikalawang Pangkat- Maabilidad • Ikatlong Pangkat- Makabansa • Ikaapat na Pangkat- Maalam Balikan muli ang tekstong binasa. Magsagawa ng brainstorming upang masuri nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng: • Role Playing - para sa unang pangkat • Jingle - para sa ikalawang pangkat • Interpretative Dance - para sa ikatlong pangkat • Pantomime - para sa ikaapat na pangkat Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain 14. Gawin ring batayan ang rubrik sa susunod na pahina.
356 DEPED COPY RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos Nilalaman Naipakita sa pamamagitan ng ginawang pagtatanghal ang pagsusulong sa sama- samang pagkilos para sa pambansang kaunlaran. 30 Pagkamalikhain Ang mga konsepto at simbolismong ginamit ay naging makabuluhan upang lubos na maipakita ang sama-samang pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo sa pambansang kaunlaran. 20 Mensahe Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal ay direktang nakatugon sa mga estratehiyang inilahad sa aralin. 20 Pamagat Naipaloob nang wasto ang konsepto ng sama-samang pagkilos tungo sa pambansang kaunlaran sa pamagat ng ginawang pagtatanghal. 15 Pakikisangkot sa grupo Ginawa ng bawat kasapi ng grupo ang mga iniatang na gawain para sa ikagaganda ng pagtatanghal. 15 KABUUANG PUNTOS 100 Gawain 16: ANG PANATA KO Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming bansa sa daigdig.Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto. Sa mga gampaning inisa-isa sa iyong tekstong binasa, pumili ka ng isang gampanin. Gumawa ka ng isang panata at isulat mo ito sa loob ng status box sa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin? 2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ? Pangatwiranan. 3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan, maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa hinaharap?
357 DEPED COPY Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga gawain, inaasahang makokompleto mo na ang huling kahon sa gawain. Isulat ang iyong mahahalagang pang-unawang natutuhan mo sa ating aralin sa loob ng titik L. Gawain 18: MAGSURI! Basahin at unawain ang editoryal. Gamit ang mga pamprosesong tanong, bigyang puna ang nilalaman ng artikulo. Tara na’t magbasa! EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless  (Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014 Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa iba’t ibang palatandaan ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng mga ito. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
358 DEPED COPY na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. Noong 2012, umangat daw ng 6.6% ang ekonomiya. Tuwang-tuwa ang pamahalaan s a p a g k a t ngayon lamang umigpaw nang malaki ang ekonomiya ng bansa. Sabi, ang pag-angat ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala. Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate. Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho. Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol. Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema. Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho. Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami- ang-jobless Retrieved on January 5, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng editoryal? 2. Sa iyong palagay, ano-ano ang posibleng dahilan kung bakit maraming Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng ekonomiya ng bansa? 3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa bansa? Ipaliwanag ang sagot.
359 DEPED COPY Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO! Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo ng bansa anghinahangadnitongkaunlaran.Patuloytayongnangangarapnaminsanaymakaahon ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng maayos na pamumuhay. Ngunit bago ito mangyari, kinakailangang magising tayo sa katotohanang may obligasyon o responsibilidad tayong dapat gawin. Upang matamo ang pambansang kaunlaran, napakahalaga na magtulungan tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan tungo sa pag-abot nito. Sa gawaing ito, susuriin mo ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon. Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaran upang matawag tayong “Mabuting Pilipino”. Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw-araw ay maaaring makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating kaunlaran. Bawat isa sa atin, kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay may magagawa upang maabot ang mithiing ito. Gawing gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga kahon sa pag- unawa at pagninilay sa ating aralin. Ako’y Isang Mabuting Pilipino Noel Cabangon Ako’y isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin Tumatawid ako sa tamang tawiran Sumasakay ako sa tamang sakayan Pumipila at ‘di nakikipag-unahan At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan Maaaring panoorin ang video sa Youtube upang masundan ang himig ng awit. http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO uCzJl78 Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang sakayan (Nagbababa ako sa tamang babaan) ‘di nakahambalang parang walang pakialam Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa kalsada Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula [chorus] ‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin Sumasakay at bumababa ka ba sa tamang sakayan at babaan? Ano- anong mga tuntunin at alituntunin sa paaralan ang sinusunod mo?sinusunod mo?
360 DEPED COPY ‘Di ako nangongotong o nagbibigay ng lagay Tiket lamang ang tinatanggap kong ibinibigay Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno ‘Di ako nagkakalat ng basura sa lansangan ‘Di bumubuga ng usok ang aking sasakyan Inaayos ko ang mga kalat sa basurahan Inaalagaan ko ang ating kapaligiran [repeat chorus] Lagi akong nakikinig sa aking mga magulang Kaya’t pag-aaral ay aking pinagbubutihan ‘di ako gumagamit ng bawal na gamot O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y ‘di pumapasok Paano ka makatutulong sa pangangalaga ng ating kapaligiran? Gaano kahalaga ang pag- aaral sa iyo? Pangatwiranan. Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan ‘pagkat ito lamang ang tangi kong kayamanan ‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan Ang boto ko’y aking pinahahalagahan [repeat chorus] Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng bayan Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan ‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan Ipinagtatanggol ko ang mamamayang Pilipino Mga karapatan nila’y kinikilala ko Iginagalang ko ang aking kapwa-tao Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko. [repeat chorus twice] Bakit mahalaga ang pagkakaloob ng tapat na serbisyo sa mga tao?
361 DEPED COPY Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang iyong natutuhan mula sa ating aralin. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay ito sa pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag. 2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang implikasyon nito sa pambansang kaunlaran? 3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng bansa bilang isang mabuting Pilipino? Pagtibayin. Gawain 20: IKAMPANYA MO NA! Bilang isang Pilipino, papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito? Ilahad ang iyong kasagutan gamit ang isang campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.
362 DEPED COPY RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos Nilalaman Ang ginawang campaign slogan ay mabisang nakapanghihikayat sa mga makababasa nito. 20 Pagkamalikhain Ang paggamit ng mga angkop at malalalim na salita (matalinghaga) ay akma sa mga disenyo at biswal na presentasyon upang maging mas maganda ang islogan. 15 Kaangkupan sa tema Angkop sa tema ang ginawang islogan. 10 Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng islogan. 5 KABUUANG PUNTOS 50 MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain! Transisyon sa Susunod na Aralin Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Natalakay rin ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino at sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang kaunlaran. Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na makiisa at aktibong makisangkot sa mga gawain at tungkulin ng bawat mamamayan upang makapag- ambag tayo sa pag-unlad ng bansa. Sa mga susunod na aralin, ating tutuklasin at aalamin ang iba’t ibang sektor ng ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong sa bawat sektor. Ngayon ay may sapat kang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawang iyong natutuhan mula sa mga gawain sa araling ito, magiging madali na lamang para sa iyo ang mga susunod pang aralin! Napagtagumpayan mo ang unang aralin kaya mas paghusayan mo pa sa mga susunod na gawain!
363 DEPED COPY PANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng kaunlaran. Ipinaunawa sa atin ang kahulugan at mahahalagang impormasyong dapat makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang iba’t ibang elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng mga tao. Kaugnay nito, ating kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor ng ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga produkto at serbisyo na nagagawa ng bansa, gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran. Sisimulan natin ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin kung ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Iisa-isahin din natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pang- ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Sama-sama nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na! ARALIN 2 SEKTOR NG AGRIKULTURA Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO! Mag-isip ng limang bagay o anoman na pumapasok sa isip mo kapag binabasa, naririnig o inaawit ang ‘Magtanim ay ‘Di Biro’? Magtanim ay di biro Maghapong nakayuko Di naman makatayo Di naman makaupo Bisig ko’y namamanhid Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimintig Sa pagkababad sa tubig. Kay-pagkasawing-palad Ng inianak sa hirap, Ang bisig kung di iunat, Di kumita ng pilak Sa umagang pagkagising Lahat ay iisipin Kung saan may patanim May masarap na pagkain. Halina, halina, mga kaliyag, Tayo’y magsipag-unat-unat. Magpanibago tayo ng lakas Para sa araw ng bukas (Braso ko’y namamanhid Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimintig Sa pagkababad sa tubig.) Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13, 2015 ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor na ito sa ekonomiya ng bansa.
364 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim ay Di Biro”? 2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim ay Di Biro”? 3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag. Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO! Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro”. Kumuha ng isang bagay sa loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang kaugnayan nito sa sektor. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay? 2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura? 3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan. Gawain 3: IDEYA-KONEK! Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaa- laman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno, ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong sa ibaba. Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura? Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito.
365 DEPED COPY ANG SEKTOR AGRIKULTURA Humigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas. Dahil sa lawak at dami ng mga lupain, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil malaking bahagi nito ang ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura. Sa katunayan, malaking bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng ekonomiya tulad ng ipinakikita sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino. Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force) 2000-2010 (numbers in thousands) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Total Labor Force 30,908 33,354 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289 Total Employed 27,775 30,085 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489 Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260 Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364 Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865 Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office. www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_ jrga_agri.asp. Retrieved on October 12, 2014 Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende sa sektor ng agrikultura. Sinasabing ito ang nagtataguyod sa malaking bahagdan ng ekonomiya dahil ang lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura upang matugunan ang pangangailangan sa pagkain at mga hilaw na sangkap na kailangan sa produksiyon. Nahahati ang sektor ng agrikultura sa paghahalaman (farming), paghahayupan (livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat (forestry). PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng agrikultura. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.
366 DEPED COPY • Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa. Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong 2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang- gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi. • Paghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, at pato. Ang paghahayupan ay nakatutulong sa pag-supply ng ating mga pangangailangan sa karne at iba pang pagkain. Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang kinabibilangan ng ating mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong korporasyon na nasa ganitong hanapbuhay. • Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga hulingisdaaymatatagpuansaatingbansa.Samantala,angpangingisdaaynauuri sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi nangangailangan na gumamit ng mga fishing vessel. Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa pag-aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa iba’t ibang uri ng tubig pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat) (BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong 2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon at komersyal na may Php65,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na ginagamit sa paggawa ng gulaman. • Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong gawain sa sektor ng agrikultura. Patuloy na nililinang ang ating mga kagubatan bagamat tayo ay nahaharap sa suliranin ng pagkaubos ng mga yaman nito. Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at veneer. Bukod sa mga nabanggit na produkto, pinagkakakitaan din ang rattan, nipa, anahaw, kawayan, pulot-pukyutan at dagta ng almaciga.
367 DEPED COPY Makikita sa Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikultura para sa taong 2012. Batay rito, ang 50% ng kabuuang ani ay mula sa iba’t ibang tanim kung saan ang may pinakamataas na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala, nasa 6% naman ang pinagsama-samang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay may 11% na bahagi. Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para sa nasabing taon. Sa kabuuan, nakapag-ambag ang sektor ng agrikultura ng Php1,247 bilyon (current prices) sa buong GDP ng bansa (Php10,565 B). Ito ay malaking bagay sa Pilipinas na may malaking populasyon at umaasa sa bigas at pagkaing nagmula sa tubig at pagsasaka. Talahanayan 2. Kabuuang kita ng Agrikultura sa Taong 2012 GNI (at current prices): Php12,609 billion (at constant 2000 prices): Php 7,497 billion  GDP (at current prices): Php10,565 billion (at constant 2000 prices): Php 6,312 billion Share of agriculture in GDP 11% GVA in agriculture and fishing (at current prices): Php 1,247 billion (at constant 2000 prices): Php 695 billion Distribution by sub-sector: Crops:  50%:   palay 20% , corn 6%, coconut  4%, banana 5%    sugarcane 2%, mango 2%, pineapple 2%,  others  9% Livestock: 13% Poultry: 11% Fishery: 19% Agricultural activities and services : 7% Pinagkunan: Bureau of Agriculture. 2012. Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014 Kahalagahan ng Agrikultura Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga sektor ng ekonomiya. Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan. Dahil dito, ang agrikulura ay nararapat na bigyang-pansin upang mapalakas at maging katuwang ng pamahalaan sa pagkakamit ng kaunlaran ayon sa sumusunod na kahalagahan: 1. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumulan ng pagkain. Ang lupain ng Pilipinas ay akma na tamnan ng mga produktong tulad ng palay, mais, tubo, patatas, at iba pa. Mayroon ding inaaning mga prutas tulad ng mangga, pinya, kopra, at saging. Mainam din ang temperatura dito bilang lokasyon sa pag aalaga ng mga hayop na ginagamit sa mga pang-araw-araw na pangangailangan ng mga tao. Mayroon ding sapat na
368 DEPED COPY mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan. Ang agrikultura ay isang napakahalagang sektor sa bansa dahil ito ang pinagmumulan ng mga pagkain ng mamamayan. 2. Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto. Nagmumula sa sektor na ito ang mga hilaw na sangkap mula sa kagubatan, kabukiran, at karagatan na maaaring gamitin sa produksiyon. Halimbawa, ang puno na pinagmumulan ng goma ay gamit para sa paggawa ng gulong; bulak at halamang mayaman sa hibla para sa tela at sinulid; kahoy para sa mga muwebles; at dahon at ugat para sa pagkain, kemikal, o gamot. 3. Pinagkukunan ng kitang panlabas. Isang mahalagang pinagkukunan ng dolyar ng Pilipinas ay mula sa mga produktong agrikultural na naibebenta sa pandaigdigang pamilihan. Kabilang sa mga iniluluwas ng bansa na pinagmumulan ng kitang dolyar ang kopra, hipon, prutas, abaka, at iba pang mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng iba’t ibang produkto. 4. Pangunahing nagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino. Ayon sa National Statistics Office (NSO) para sa taong 2012, 32% ng mga Pilipinong may trabaho ay nabibilang sa sektor ng agrikultura. Karaniwan silang nagtatrabaho bilang mga magsasaka, mangingisda, minero, o tagapag- alaga sa paghahayupan. 5. Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa Sektor Agrikultural patungo sa Sektor ng Industriya at Paglilingkod. Sa patuloy na pag- unlad ng teknolohiya na ginagamit sa agrikultura at ang patuloy na pagliit ng lupa para sa pagtatanim dahil sa paglaki ng populasyon, ang mga sobrang manggagawa ay pinakikinabangan ng sektor ng industriya at paglilingkod batay sa laki ng demand sa mga ito. Sa pangkalahatan, ipinakikita nito na ang sektor ng agrikultura ay isang mahalagang tagapagtaguyod ng ekonomiya ng bansa. Katuwang ito ng pamahalaan sa pagpapalakas at pagtugon sa mga pangunahing pangangailangan ng mamamayan mula sa mga pagkain hanggang sa mga sangkap ng produksiyon.Ang kasiguraduhang sapat ang kalakasang pisikal at kasaganaan sa bawat tahanan ay maaaring may positibong epekto sa isang bansa. Samantala, kung hihigit sa pangangailangan ng bayan ang magagawa, maaari itong maging mga produkto na ikakalakal sa labas ng bansa. Sa gayon, ang sektor ay magiging isang matibay na sandigan ng bayan upang makamit ang inaasam nitong kaunlaran. Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS., Habito C. And Briones, R Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, (2005. Retrieved from https://www. google.com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+Performan ce%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+=c hrome..69i57. 2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93 &ie=UTF-8 on August 11, 2014, Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers /2013/0412 2013_jrga_agri.asp Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August 12,2014. Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/philippines-targets-sustainable- growth-agriculture on August 13, 2014, National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov.ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014 Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
369 DEPED COPY Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP Mula sa mga impormasyon tungkol sa sektor ng agrikultura, bumuo ng Concept Definition Map gamit ang modelo sa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura? 2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang sektor ng agrikultura? Ipaliwanag. Ano ito? ________________ ________________ ________________ _________ ________________ ________________ ______ Ano ang mga bumubuo dito? ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ Sektor ng Agrikultura Ano ang mga kahalagahan nito? ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______
370 DEPED COPY GAWAIN 5: Larawan! Kilalanin! Batay sa iyong binasa, isulat ang bahaging ginagampanan ng bawat gawaing nakapaloob sa sektor ng agrikultura. Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura? 2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa komunidad? 3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit? 4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. Suliranin sa Sektor ng Agrikultura Malaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating pambansang ekonomiya. Para sa taong 2012, ang 11% ng kabuuang kita ng ekonomiya ay nagmula sa sektor na ito (NSCB). Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang talahanayan 3, makikita ang naging kontribusyon ng agrikultura sa kita ng bansa sa iba’t ibang panahon. Gayumpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-unlad kung ikokompara sa sektor ng paglilingkod. Ilan sa kadahilanan ay ang sumusunod: A G R I K U L T U R A GAWAIN _________________ ____ GAWAIN _________________ ____ GAWAIN _________________ ____ GAWAIN _________________ ____
371 DEPED COPY Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin 1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php) Period At Current Prices At Constant 1985 Prices Agriculture,  Fishery and Forestry Industry Service Agriculture, Fishery and Forestry Industry Service 2000  528,868 1,082,431 1,743,428   192,457  345,041  435,462 2001   548,739 1,191,707 1,933,241   199,568  348,165  453,982 2002   592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167  478,718 2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313 2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458 2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616 2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564 2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137 2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176 2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486 2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320 Details may not add up to totals due to rounding. Data are as of 31 January 2011. Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 A. PAGSASAKA 1. Pagliit ng lupang pansakahan. Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan, komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging produktibo ng mga natitirang lupain sa agrikultura upang makaagapay sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 milyon ngayong 2014. Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpapalit ng mga kagubatan at kabundukan upang maging pansakahan na nagiging dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ng mga hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistema ay nakapagdudulot ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang mamamayan at pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran. 2. Paggamit ng teknolohiya. Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya.Ang makabagong kaalaman sa paggamit ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang kakulangan ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daan sa isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang atensiyon ng pamahalaan.
372 DEPED COPY 3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran. Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa mga nakita nina Dy (2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas Republika 8435 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay naghahangad ng modernisasyon sa maraming aspekto ng sektor upang masiguro ang pagpapaunlad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road, at iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Benigno S. Aquino III, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P8.3 B. May kabuuang 1,147 na pamayanan ang naikonekta sa mga pangunahing daanan mula noong 2011. 4. Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor. Ang pagtutulungan sa loob at labas ng sektor ay magtutulak upang higit na maging matatag ang agrikultura. Ayon sa Batas Republika 8435, ang pagtutulungan ng iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyang- diin bilang suporta sa implementasyon ng modernisasyon sa agrikultura. Ang pagsusulong sa batas na ito ay isang pagkilala sa napakaraming pangangailangang maaaring hindi kayanin ng departamento nang mag- isa. Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, impormasyon, at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensyang ang pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa, ang Land Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang makapagpautangsamgamagsasakaupangtugunanangmgapangunahing pangangailangan sa pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba pa. 5. Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya. Isa sa mga nagpahina sa kalagayan ng agrikultura ayon kina Habito at Briones (2005) ay ang naging prayoridad ng pamahalaan sa pagbibigay ng proteksiyon sa mga favored import sa pandaigdigang pamilihan. Ito ay nabanggit din sa website na oxfordbusinessgroup.com. Ang kawalan at pagbibigay ng bigat sa industriya ang nagpahina sa agrikultura. Mas binibigyan ng pamahalaan ng maraming proteksiyon at pangangalaga ang industriya. Dahil dito, nawawalan ng mga manggagawa at mamumuhunan sa sektor ng agrikultura. Mas pipiliin pa nila ang pumunta sa industriya dahil sa mga insentibo rito na nagbunga sa pagbaba ng produksiyon at kita sa agrikultura. 6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng bansa dulot ng pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Maraming magsasaka ang nahihirapang makipaglaban sa presyo ng mga murang produkto mula sa ibang bansa. Bunga ito ng pagpasok ng pamahalaan sa World
373 DEPED COPY Trade Organization (WTO) kung saan madaling makapasok ang mga produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito, maraming magsasaka ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ay ipinagbili na lamang ang kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon. 7. Climate Change. Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang lakas noong 2013. Milyon – milyong piso ang halaga ng mga nasirang kabuhayan at personal na mga gamit. Maaaring mabawasan ang epekto ng pagbabagong ito sa klima ng mundo kung magkakaisa ang mga bansang iwasan ang mga dahilang nagpapalala at nagpapabago sa klima ng mundo. B. PANGISDAAN 1. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda. Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang malalaki at komersiyal na barko na ginagamit sa paghuli ng mga isda ay nakaaapekto at nakasisira sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang thrawl fishing na kung saan ang mga mangingisda ay gumagamit ng malalaking lambat na may pabigat. Ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o malaki. Dahil dito, pati ang mga korales na nagsisilbing itlugan at bahay ng mga isda ay nasisira. Sinusugan ito ni Michael Alessi (2002) na nagsabi na sa kabila ng mga polisiya sa Pilipinas, bukas sa lahat at halos hindi nababantayan ng mga namamahala ang mga mangingisda kaya marami ng reefs ang namatay o nasira. Kung hindi magbabago at mapipigilan ang mga mangingisdang ito, darating ang panahong mauubos ang mga isda na isa sa mga pangunahing pagkain ng mamamayan. 2. Epekto ng polusyon sa pangisdaan. Binanggit din sa aklat nina Balitao et al (2012) ang patuloy na pagkasira ng Laguna de Bay at Manila Bay dahil sa mga polusyon na nagmumula sa mga tahanan, agrikultura, at industriya. Ang mga dumi ng tao, mga kemikal na sangkap sa mga abono o pataba na gamit sa pagtatanim, at mga kemikal na mula sa mga pabrika ay pumapatay sa mga anyong-tubig ng bansa. Dahil sa polusyon, ang mga yamang-tubig ay naaapektuhan at maaaring makaapekto rin sa mga mamamayan sa pagdating ng panahon. 3. Lumalaking populasyon sa bansa. Ang patuloy na pagtaas sa bilang ng mga mamamayang Pilipino ay nagdudulot ng mataas na pressure sa yamang tubig ng bansa at sa lahat ng yamang-likas, sa kabuuan. Kung hindi magkakaroon ng patuloy na pag-unlad, halimbawa sa teknolohiya, mahihirapang makaagapay ang bansa sa lumalaking pangangailangan ng mamamayan dulot ng pagdami ng tao. Kung magkagayon, maaaring maganap ang sapantaha ni Thomas Malthus na ang patuloy na paglaki ng populasyon ay maaaring
374 DEPED COPY magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa bilang ng mga yamang-dagat at lahat ng likas na yaman dahil sa dami ng kumokonsumo. 4. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda. Angmgamagsasakaatmangingisdaayisasamaypinakamababang sahod na natatanggap. Dahil dito, sila ay nabibilang sa mga pangkat na hikahos sa buhay. Ayon kay Jose Ramon Albert (2013), ‘hindi kataka- taka na sa lahat ng sektor, ang mga mangingisda (41.4%) at magsasaka (36.7%) ang may pinakamataas na poverty incidence noong 2009. Ito ay kapansin-pansin na mas mataas nang bahagya sa  kabuuang populasyon ng mahihirap sa ating bansa (26.5%)’. Ang mababang kita sa uri na ito ng hanapbuhay ay hindi naghihikayat sa mga batang miyembro ng kanilang pamilya na manatili sa sektor. Dahil dito, karaniwan ng makikita ang kanilang pagpunta sa mga kalunsuran upang makipagsapalaran. C. PAGGUGUBAT 1. Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan. Malawakan ang paggamit sa ating mga likas na yaman. Mabilis na nauubos ito dahil sa mga pangangailangan sa mga hilaw na sangkap sa produksiyon tulad ng mga troso at mineral. a. Dahil dito, nababawasan ang suplay ng mga hilaw na sangkap na ginagamit ng mga industriya. b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga hayop kaya hindi sila makapagparami. c. Nagiging sanhi rin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang pananim taon-taon. d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng mga watershed ang suplay ng tubig na ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan. e. Ang pagkaubos ng kagubatan ay nagdudulot din ng pagguho ng lupa. Dahil sa kawalan ng mga puno, natatangay ng agos ng tubig ang lupa sa ibabaw, kasama ang sustansiya nito. Hindi nagiging produktibo ang mga pananim na itinatanim dito. Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov. ph/dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014 Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Habito C. And Briones, R (2005. Retrieved from https://www. google.com.ph/search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years% 3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+ C.+An d+Briones%2C+R&oq=Philippine+Agriculture+ over+the+Years%3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls %2C+Habito+C.+And+ Briones%2C+R&aqs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014 Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_ agri.asp on July 7, 2014
375 DEPED COPY Ang Kahalagahan ng Likas Kayang Paggamit sa Pangingisda at Pagtotroso Mula kina Balitao et al. (2012), kabilang sa kanilang iminumungkahi upang matiyak ang likas-kayang paggamit sa pangisdaan ay ang tuwirang ugnayan sa pagitan ng lokal na pamahalaan, samahang mangingisda, at ang mga miyembro ng kapulisan upang matiyak ang tamang paraan ng pangingisda. Ang samahang ito ay maaaring bumuo ng isang pangkat na ang pangunahing adbokasiya ay pangalagaan ang karagatan at iba pang anyong tubig na pangunahing pinagmumulan ng mga yamang- tubig, kasama ang mga bakawan kung saan madalas na mangitlog ang mga isda. Kabilang sa mga dapat na mabantayan ay ang paggamit ng mga lambat na masyadong pino, pagbabawal sa pamaraang thrawl fishing, at paggamit ng mga pampasabog na nagdudulot ng malaking pinsala sa karagatan. Dapat ding maging mahigpit ang pamahalaan sa pabibigay ng mga lisensiya at pagkilala sa malalaking kompanya na pangingisda ang negosyo. Siguraduhin na sila ay susunod sa itinatakdang pamaraan ng pangisdaan at hindi manghuhuli ng mga isdang nanganganib nang maubos. Ito ay mangangahulugan ng tunay at tapat na implementasyon ng mga panuntunan upang masiguro ang kaligtasan ng ating katubigan. Sa isyu ng pagtotroso, mahalagang maipaalam sa bawat Pilipino ang kahalagahan sa pag-iingat ng ating mga kagubatan. Ilan sa mga inisyatibong maaaring gawin ay sa pamamagitan ng pagpapasok sa kurikulum tungkol sa pag-iingat at likas- kayang paggamit sa mga produktong mula sa kagubatan. Maaari ding gamitin ang mga social networking sites at media upang maipabatid ang papel ng bawat isa upang mapangalagaan ang mga likas na yaman. Muling binigyang-diin nina Balitao et al. (2012) na ang pagkakaisa ng mga mamamayan ay isang mahalagang hakbang upang masiguro ang kaligtasan ng ating mga yaman mula sa kabundukan. Kanila ring kinikilala ang kakayahan ng mga katutubo sa pag-aalaga sa kalikasan na nagpasalin-salin na sa maraming henerasyon. Isa sa mga rekomendasyon na kanilang iminungkahi ay ang gampanin ng pamahalaan na makabuo at tunay na maipatupad ang isang polisiya na magpoprotekta sa ating mga kagubatan. Sa lahat ng ito, inaasahan din na ang mamamayan ay maging kabahagi sa paggamit ng tama at matalino para sa mga susunod na salinlahi ng mga Pilipino. Ayon kay Michael Alessi (2002), ang pagbibigay-karapatan sa mga mamamayan na pangalagaan ang mga natatanging yaman bilang pangunahing pinagmumulan ng kanilang ikinabubuhay ay makapagtutulak sa kanila na ingatan ang mga ito. Dahil kung dito sila kumukuha ng kanilang kita, malaki ang kanilang interes na mapangalagaan ang mga ito. Gawain 6: CONCEPT WEB Batay sa binasang teksto, punan ang kahon ng mga salita sa susunod na pahina na may kaugnayan sa suliranin ng sektor.
376 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat, paghahayupan, at pangingisda? 2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga magsasaka, at mga nasa pribadong sektor? 3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura? 4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura? Pinagkunan: Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine- Economy on August 12,201. Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Agrikultura Maraming batas at programa ang pamahalaan na ginawa upang mapalakas ang sektor ng agrikultura. Hindi maitatanggi ang kasalukuyang kalagayan ng agrikultura at ng mga mamamayang dito umaasa. Ang mga suliraning kinakaharap nito ay bunga ng mga nakaraan at kasalukuyang desisyon na ginawa ng mga mamumuno ng bayan, gayundin ng mga mamamayan na naging mapang-abuso sa likas na yaman ng bansa. Dahil dito, dapat nang mapag-ibayo ang implementasyon ng mga batas at programa upang masiguro ang kaayusan sa sektor ng agrikultura. SULIRANIN NG AGRIKULTURA
377 DEPED COPY MGA BATAS TUNGKOL SA SEKTOR NG AGRIKULTURA MGA BATAS TUNGKOL SA LUPA 1. Land Registration Act ng 1902 Ito ay sistemang Torrens sa panahon ng pananakop ng mga Amerikano na kung saan ang mga titulo ng lupa ay ipinatalang lahat. 2. Public Land Act ng 1902 Nakapaloob dito ang pamamahagi ng mga lupaing pampublilko sa mga pamilya na nagbubungkal ng lupa. Ang bawat pamilya ay maaaring magmay-ari ng hindi hihigit sa 16 na ektarya ng lupain. 3. Batas Republika Bilang 1160 Nakapaloob dito ang pagtatatag sa National Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) na pangunahing nangangasiwa sa pamamahagi ng mga lupain para sa mga rebeldeng nagbalik loob sa pamahalaan. Kasama rin sa mga binibigyan nila ay ang mga pamilyang walang lupa. 4. Batas Republika Blg. 1190 ng 1954 Ito ay batas na nagbibigay-proteksiyon laban sa pang- aabuso, pagsasamantala, at pandaraya ng mga may-ari ng lupa sa mga manggagawa. 5. Agricultural Land Reform Code Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa lupa na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado Macapagal noong ika-8 ng Agosto 1963. Ayon sa batas na ito, ang mga nagbubungkal ng lupa ang itinuturing na tunay na may-ari nito. Kabilang din sa inalis ng batas ang sistemang kasama. Ang pagbili ng pamahalaan sa mga lupang tinatamnan ng mga magsasaka ay sinimulan. Ang mga lupang ito ay muling ipinagbili sa mga magsasaka sa paraang hulugan at katulad ng presyong ibinayad ng pamahalaan sa may-ari ng lupa. 6. Atas ng Pangulo Blg. 2 ng 1972 Itinadhana ng kautusan na isailalim sa reporma sa lupa ang buong Pilipinas noong panahon ni dating Pangulong Marcos. 7. Atas ng Pangulo Blg. 27 Kaalinsabay ng Atas ng Pangulo Blg. 2 ay ipinatutupad ang batas na ito na sinasabing magpapalaya sa mga magsasaka sa tanikala ng kahirapan at paglilipat sa kanila ng pagmamay-ari ng lupang sinasaka. Sinakop nito ang lahat ng lupa na tinatamnan ng palay at mais. Hindi kasama rito ang malalawak na lupain na tinatamnan ng niyog, tubo, pinya, at iba pang pananim. Ang mga magsasaka ay binigyan ng pagkakataong magmay-ari ng limang ektarya ng lupa kung walang patubig at tatlong ektaryang lupa kapag may patubig. Ito ay kanilang bubungkalin.
378 DEPED COPY 8. Batas Republika Blg. 6657 ng 1988 Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong Corazon Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas na ito ang lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural. Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP). Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang lupang magsasaka. May hangganan ang matitirang lupa sa mga may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng di hihigit sa limang ektarya ng lupa. Ang bawat anak ng may-ari ay bibigyan ng tatlong ektarya ng lupa kung sila mismo ang magsasaka nito. Ang pamamahagi ng lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon. Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang: • liwasan at parke • mga gubat at reforestration area • mga palaisdaan • tanggulang pambansa • paaralan • simbahan • sementeryo • templo • watershed, at iba pa Ang pagbabayad sa lupa ng pamahalaan sa mga may-ari ay isinasagawa sa iba’t ibang paraan. Maaaring magbayad ng salapi ng ilang porsiyento at ang ilang bahagi ay sa panagot o bonds ng pamahalaan. Ang lupaing higit sa 50 ektarya ay binabayaran ng 25% na salapi at 75% ay panagot o bonds ng pamahalaan. Ang 24-50 ektarya ng lupa ay 30% ng salapi. Ang natitirang bahagi ay bonds ng pamahalaan. Isa pang paraan ay pagbibigay ng kredito sa buwis na binabayaran ng may-ari ng lupa. Pinagkunan: Imperial, C. (2004). Pana-panahon, Worktext para saAralingPanlipunanIkaapatnaTaonEkonomiks.Sampaloc, Manila: Rex Book Store Mga Patakaran at Programang Pangkaunlaran sa Sektor ng Agrikultura PAGSASAKA/PAGTATANIM Batay sa CARP 2003, patuloy na isinasagawa ang sumusunod upang maikatuparan ang nais ng pamahalaan na maiangat ang kalagayang pangkabuhayan ng mga magsasaka:  Pagtatayo ng bahay-ugnayan para sa mga magsasaka upang masigurong mayroon suportang maibibigay sa kanila;  Pagtatayo ng gulayan para sa mga magsasaka;
379 DEPED COPY  Pagsisiguro na ang mga anak ng mga magsasaka ay makapag-aaral kaya itinayo ang Pangulong Diosdado Macapagal Agrarian Reform Scholarship Program; at  KALAHI agrarian reform zones. Ang lahat ng mga programa/gawain ay isinaisip at isinulong upang matiyak ang kaayusan ng mga magsasakang tumanggap ng mga lupa sa pamamagitan ng reporma sa lupa. PANGINGISDA Pagtatayo ng mga daungan. Upang higit na mapadali ang pagdadala sa mga huling isda sa pamilihan o tahanan, nagsisilbing sentro o bagsakan ng mga ito ang mga daungan. Dahil dito, nagiging mas madali para sa mga mamamayang maabot ang mga produkto mula sa mga ito. Philippine Fisheries Code of 1998. Ito ang itinadhana ng pamahalaan na naglilimita at naglalayon ng wastong paggamit sa yamang pangisdaan ng Pilipinas. Fishery research. Ang pananaliksik at pagtingin sa potensiyal ng teknolohiya tulad ng aquaculture marine resources development, at post-harvest technology ay patuloy na ginagawa upang masiguro ang pagpaparami at pagpapayaman sa mga yamang-tubig. PAGTOTROSO Community Livelihood Assistance Program (CLASP) – paglilipat teknolohiya o pagtuturo sa mga mamamayan ng wastong paglinang sa mga likas na yaman ng bansa. Halimbawa, ang mangrove farming sa Bohol, plantasyon ng kawayan sa La Union, at plantasyon ng mga halamang medisinal sa Penablanca, Cagayan. National Integrated Protected Areas System (NIPAS) – ito ay programa na ang pangunahing layunin ay maingatan at protektahan ang kagubatan. Ito ay paraan upang mailigtas ang mga hayop at pananim dito. Sustainable Forest Management Strategy – ito ay pamaraan upang matakdaan ang permanente at sukat ng kagubatan. Ito ay estratehiya ng pamahalaan upang maiwasan ang suliranin ng squatting, huwad at ilegal na pagpapatitulo ng lupa at pagpapalit ng gamit sa lupa. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Sa pagdaan ng mga taon, mapupuna ang unti - unting pagbaba sa kita ng sektor bunsod ng mga suliraning kinakaharap nito. Nagkaroon lamang ng pag-angat kamakailan dahil na rin sa pagsusumikap na makamit ang progreso (tingnan ang talahanayan sa susunod na pahina). Sa isang banda, ang papel ng pamahalaan ay napakahalaga dahil malaki ang magagawa nito upang mapabuti ang kalagayan ng bansa. Ang mga polisiya at mga programa na maaari nitong maging prayoridad ay isa sa makapagpapatatag sa isang sektor. Ang maling desisyon at prayoridad ng pamahalaan ay makapagdudulot ng epekto sa takdang kakayahan nito.
380 DEPED COPY Table 12: Share of Agriculture to Economy (% of GDP) 1985-2011 Countries 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Vietnam 40.2 38.1 40.6 46.3 42.1 38.7 40.5 33.9 29.9 27.4 27.2 27.8 25.8 25.8 25.4 24.5 23.2 23.0 22.5 21.8 21.0 20.4 20.4 22.2 20.9 20.6 22.0 Indonesia 23.2 24.2 23.3 22.5 21.7 19.4 18.3 18.7 17.9 17.3 17.1 16.7 16.1 18.1 19.6 15.6 15.3 15.5 15.2 14.3 13.1 13.0 13.7 14.5 15.3 15.3 14.7 Philippines 24.6 23.9 24.0 23.0 22.7 21.9 21.0 21.8 21.6 22.0 21.6 20.6 18.9 14.8 15.2 14.0 13.2 13.1 12.7 13.3 12.7 12.4 12.5 13.2 13.1 12.3 12.8 Thailand 15.8 15.7 15.7 16.2 15.1 12.5 12.6 12.3 8.7 9.1 9.5 9.5 9.4 10.8 9.4 9.0 9.1 9.4 10.4 10.3 10.3 10.8 10.7 11.6 11.5 12.4 12.4 Malaysia 19.9 19.8 20.0 20.1 18.1 15.2 14.4 14.6 13.8 13.7 12.9 11.7 11.1 13.3 10.8 8.6 8.0 9.0 9.3 9.3 8.3 8.6 10.0 10.0 9.2 10.4 11.9 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/ beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp#tab12 on July 7, 2014 Sa kabilang banda, ang mga mamamayan mismo ay may kritikal na pananagutan bilang mga kumokonsumo ng likas na yaman. Sila ang dapat na manguna sa pag-iingat ng mga yamang ito sa pamamagitan ng likas-kayang paggamit upang masigurong mayroon pang magagamit ang susunod na mga salinlahi. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_ agri.asp on July 7, 2014 Gawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN! Matapos ang pagbasa sa teksto tungkol sa mga patakaran at programa bilang paraan sa pagpapatatag ng sektor ng agrikultura, isa-isahin ang pagkakaiba at pagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura gamit ang istratehiyang Venn Diagram. Gawin ito batay sa mga programang pangkaunlaran na isinasagawa upang matamo ang kaayusan dito. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura? 2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan. 3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura? Pangisdaan Pagtotroso Pagsasaka
381 DEPED COPY Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE Punan ang hanay ng mga patakaran o programang pang-ekonomiya ayon sa mga naibigay na sitwasyon, inaasahang magiging epekto nito, at ang ahensiya ng pamahalaang nangangasiwa rito. Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang patakarang ipinatutupad ng pamahalaan sa pagpapaunlad ng sektor ng agrikultura? 2. Epektibo ba ang mga patakarang ito batay sa naging sagot mo sa mga inaasahang magiging epekto nito? Bakit? 3. Paano magiging makabuluhan ang pagpapatupad ng mga patakarang nabanggit sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura at bansa? Gawain 9: IDEYA - KONEK! Ipagpatuloy ang gawaing ito bilang pagtaya sa mga kaalamang naidagdag mula sa mga impormasyon na tinalakay sa bahaging ito ng aralin. Sagutin ang tanong sa ibaba. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura? Sitwasyon Mga Patakaran/ programang pang- ekonomiya Pagpapatayo ng sistema ng patubig, daan, at post harvest facilities Hamon sa globalisasyon Pagbibigay ng lupang sakahan Ahensiya ng pamahalaan Inaasahang magiging epekto
382 DEPED COPY . Gawain 10: KASO-LUTASIN! Pangkatang Gawain: Bumuo ng mga pangkat na may limang (5) miyembro. Ang bawat pangkat ay bibigyan ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala ng Bigas”. Susuriin ito batay sa mga pamprosesong tanong sa ibaba ng editoryal. Pagkatapos ay iuulat ng pangkat sa klase ang kasagutan. Tingnan ang pamantayan sa pag-uulat. EDITORYAL: Aangkat pa pala ng bigas HINDI nagkakatugma ang sinasabi ng Department of Agriculture (DA) at National Food Authority (NFA) ukol sa pag-angkat ng bigas. Hindi malaman ng taumbayan kung sino ang paniniwalaan. Ayon sa NFA, tinatayang 120,000 tonelada ng bigas ang bibilhin ng Pilipinas sa Thailand at Vietnam ngayong 2012. Darating ang mga bigas sa Hulyo. Bukod saThailand at Vietnam, posible raw umangkat din ng bigas sa Cambodia. Mag-uusap pa umano ang NFA at Cambodia para maisara ang usapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayag ng NFA sa pag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindi pa natatagalan nang ihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sa susunod na taon ay hindi na aangkat ang Pilipinas ng bigas. At sa 2016 umano ay maaaring ang Pilipinas na ang mag-eksport ng bigas. Sa halip na bumili ng bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag- aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. PAGNILAYAN
383 DEPED COPY na ang magluluwas katulad noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice exporter sa Asya. Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat pauunlarin ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan ng makinarya at binhi ang mga lokal na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay ang mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay tutugunan. Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mga sinabi ni Alcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa pala nang maraming bigas at balak pang kausapin ang Cambodia para maging supplier. Ano ang totoo? Kung positibo ang Kagawaran ng Pagsasak na magiging masagana ang ani, bakit pa dadagdagan ang supplier? Bakit kailangang damihan pa ang aangkatin na umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagaya ng nangyari sa administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa taumbayan. Pinagkunan: Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://www.philstar.com/ opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal? 2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa? 3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa? 4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang dapat na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang sektor ng agrikultura? 5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga batas o programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para mapaunlad ito? PAMANTAYAN SA PAG-UULAT Pamantayan Puntos Natamong Puntos Kawastuhan ng ideya batay sa paksa 5 Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya ayon sa paksa ng araling inilahad 5 Kagamitang ginamit sa paglalahad 5 Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat 5 Kabuuang Puntos 20 Katumbas na Interpretasyon: Magaling 5 Lubhang kasiya-siya 4 Kasiya-siya 3 Hindi gaanong kasiya-siya 2 Dapat pang linangin 1
384 DEPED COPY Gawain 11: Mangampanya Tayo! Gumawa ng advocacy campaign upang palakasin ang sektor ng agrikultura. I-upload sa social networking sites (halimbawa, Facebook, blogs at iba pa) upang maging boses ng mga kabataan at mag-aaral. MGA PAMANTAYAN SA GAWAIN INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY HINDI MAHUSAY KAILANGAN PANG PAUNLARIN MARKA 4 3 2 1 Nilalaman Malinaw na nagpapahiwatig ng pagpapa- halaga sa sektor ng agrikultura tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad Hindi gaanong malinaw ang ipinapahiwatig na pagpapa- halaga sa sektor ng agrikultura Hindi malinaw ang ipinahihiwatig na pagpapa- halaga sa sektor ng agrikultura Walang pagpapa- halaga sa sektor ng agrikultura Pagka- malikhain Ang likha ay orihinal. Ang likha ay orihinal subalit kulang sa kaayusan. Ang likha ay hindi orihinal at kulang sa kaayusan. Ang likha ay hindi orihinal at walang tunguhin. Nakahihikayat na maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura Nakahihikayat ngunit walang panahon kung paano maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura Nakahihikayat ngunit hindi handang maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura Nakahi- hikayat ngunit hindi handang maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura Kooperasyon ng grupo Ang lahat ng miyembro ay nagsagawa ng mga gawain. Tatlo lamang na miyembro ang nagsaga- wa ng mga gawain Isang miyembro lang ang nagsagawa sa gawain. Walang nagsagawa sa mga gawain.
385 DEPED COPY Gawain 12: IDEYA-KONEK Ngayong nalinang ang kaisipan mo tungkol sa mga konsepto ng Sektor ng Agrikultura, isagawa naman ang pangatlong bahagi ng gawaing ito. Sagutin ang tanong sa ibaba. Transisyon sa Susunod na Aralin Sa araling ito ay natutuhan mong ang sektor ng agrikultura ay binubuo ng paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat. Ang bawat isa ay may malaking gampanin sa pagpapaunlad sa ekonomiya ng bansa. Nakasalalay rin dito ang katugunan sa mga pangunahing pangangailangan ng tao at ng buong bansa. Ang mga suliraning nararanasan sa sektor na ito ay mga hamon upang tayo ay manindigan at gumawa ng mga pamamaraan para mapaunlad ang nabanggit na sektor. Samantala, ang iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay nagbabalangkas ng mga batas at programa tulad ng CARP para mapaunlad ang antas ng produktibidad nito. Nabigyang-diin ang kaugnayan ng sektor ng agrikultura sa sektor ng industriya at iba pa. Sa susunod naman na aralin ay tatalakayin ang kahalagahan at kontribusyon ng industriya sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. Kaya, handa ka na ba? Bilang isang mag-aaral, paano ako makatutulong sa pagpapatupad ng mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad? MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
386 DEPED COPY PANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang sektor ng agrikultura. Sinuri natin ang kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa rin natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit ng mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi rin natin nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang masigurong patuloy ang pagpapalakas sa sektor. Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na ating tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Sama-sama nating unawain ang papel ng industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan. Atin ding susuriin ang kahalagahan, gayundin ang kasalukuyang kalagayan nito at kung ano ang mga balakin ng pamahalaan upang masiguro ang kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa. Kaya’t muli kitang iniimbitahang patuloy na makiisa upang ating unawain ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan nito sa ating buhay bilang mga Pilipino. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano handa ka na ba? Tara at umpisahan na! ARALIN 3 SEKTOR NG INDUSTRIYA Gawain 1. PRIMARYA – SEKONDARYA HALA! Tingnan at pag-aralan ang bawat larawan. Iugnay ang larawan sa kanan at sa kaliwa. ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa. 1
387 DEPED COPYPamprosesong Tanong: 1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha? 2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas at furniture o muwebles? Ipaliwanag. 3. Anongsekondaryangsektorngekonomiyanakapaloobangtranspormasyon ng mga produkto? Gawain 2: PINAGMULAN, ALAM KO! Maglista ng limang gamit na nasa bag mo o nasa loob ng silid-aralan at sabihin kung anong produktong primarya ang pinagmulan nito. Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napili ang mga isinulat mong produkto? 2. Paano mo ito maiuugnay sa sektor ng industriya? Sa iyong palagay, bakit mahalaga ang sektor ng industriya sa pagtugon ng iyong pangangailangan? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang target ring upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng industriya. 2 3 SARDINAS
388 DEPED COPY Gawain 3: ARROW IN ACTION Saan sa target ring aabot ang kaalaman mo? Sagutin ang arrow question sa ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya. Pinagkunan: https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DK Gonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntz dV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 ANG SEKTOR NG INDUSTRIYA Ang Pilipinas, ayon kay Norio Usui ng Asian Development Bank (ADB), ay may malusog na sektor ng paglilingkod na sandigan ng ating ekonomiya. Subalit kailangan ng bansa na magkaroon ng ganoon ding kalakas na sektor ng industriya upang makapagbukas ng mas maraming pagkakataon na makahanap ng trabaho Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng industriya, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito. pambansang pag-unlad natutunan napagtanto Ang alamko Ano ang alam ko sa Sektor ng Industriya? PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng industriya. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa iyo upang masagot kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo na.
389 DEPED COPY ang mga mamamamayan. Ito ay isang pagpapatunay na ang sektor ng industriya ay isang mahalagang bahagi upang matamo ang kaunlaran. Pangunahing layunin nito ay maiproseso ang mga hilaw na materyal o sangkap na materyal upang makabuo ng mga produktong ginagamit ng tao. Karaniwang nagmumula sa agrikultura ang mga hilaw na materyal upang mabuo ang mga produktong maaaring ipagbili sa mga mamimili o gamitin bilang bahagi ng isang produkto tulad ng tornilyo sa kotse. Bunga nito, nakapagbibigay ang sektor na ito ng trabaho sa maraming Pilipino na ipinakikita sa Talahanayan 1. Talahanayan 1 Kabuuang Empleyo Ayon sa Industriya at Kabuuang Lakas Paggawa (libo) 2000-2010 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kabuuang Lakas Paggawa 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289 Kabuuang lakas- paggawa 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489 Agrikultura 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260 Industriya 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364 Paglilingkod 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865 Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014 Batay sa talahanayan, ikatlo ang industriya sa nakapagbibigay ng trabaho sa mga mamamayan. Higit itong mababa kompara sa agrikultura at paglilingkod. Ang karagdagang dami rin na napapabilang dito ay mas maliit kaysa sa potensiyal na kaya nitong tanggapin. Sa kabila nito, kinakailangan pa ang ibayong pagtutok upang maging maayos at malusog ang sektor ng industriya. Kung magiging malakas ang sektor, higit na maraming tao ang magkakaroon ng hanapbuhay. Ang mataas na kita ng ekonomiya ay higit na mararamdaman kung ang halos lahat ng mamamayan ay mayroong pinagkakakitaan. Ang bansa na may mataas na pag-unlad sa kanilang kabuuang kita ay inaasahan na makapaghahatid ng mas maayos na buhay para sa mga mamamayan. Ang sektor ng industriya ay nahahati sa sumusunod na sekondaryang sektor: • Pagmimina. Ang sekondaryang sektor na kung saan ang mga metal, di-metal, at enerhiyang mineral ay kinukuha at dumadaan sa proseso upang gawing tapos na produkto (halimabawa ay hikaw na gawa sa ginto) o kabahagi ng isang yaring kalakal (halimbawa ay tornilyo para sa kotse). Ang mismong produkto, hilaw man o naproseso ang nagbibigay ng kita para sa bansa. Tingnan ang Talahanayan 2, 3, at 4 na nagpapakita sa uri ng mineral na matatagpuan sa bansa, dami ng reserba at tinatayang na halaga ng mga ito. Ang pagpaplano at wastong paggamit ng mga yamang nasa talahanayan ay maaaring magdala ng higit na kaunlaran sa bansa.
390 DEPED COPY Talahanayan 2. Philippine Metallic Ore Reserves Profile 1973-1996 Mineral/ Commodity Estimated Reserves in Metric Tons (Mt) Average Grade Estimated Value (In US $) 1. Nickeliferous Laterite 1,569,870,000 1.1% Ni 229,326,609,600 2. Aluminous Laterite 292,010,000 21% Al, 37% Fe 98,897,216,780 3. Primary Gold 2,108,260,000 2.4 gm Au/Mt 73,473,199,950 4. Primary Copper 4,052,087,000 0.4% Cu 2,489,238,173 5. Silver* (2,108,260,000) n.d.a. 2,489,238,173 6. Molybdenum 30,600,000 0.08% Mo 1,809,072,000 7. Chromite 91,576,000 21.3% - 43.5% Cr 1,494,212,625 8. Iron (lump ore / laterite/ magnetite sand) 1,619,933,090 40.5% - 47% Fe 754,706,023 9. Mercury (Quicksilver) 1,474,602 flasks 6.9 lbs Hg/Mt 365,760,280 10. Lead 9,318,000 2.3% Pb 186,667,494 11. Zinc 6,162,000 2.9% Zn 182,629,356 12. Manganes 7,537,000 48% Mn 136,751,328 13. Cadmium 47 0.10% Cd n.d.a. 14. Platinum 942 0.08 oz/Mt Pt n.d.a. 15. Uranium 200 0.04% U3)8 n.d.a. 16. Cobalt Nickel by-product n.d.a. n.d.a. TOTAL $ 464,966,247,400 *Commonly associated with gold ores; average ratio of gold to silver, 1:2; n.d.a. = no data available Source: Mines and Geo-Sciences Bureau Talahanayan 3. Philippine Non-metallic Mineral Reserves Profile, 1973-1996 Mineral/ Commodity Estimated Reserves (in Metric Tons) Estimated Value (In US$) 1. Asbestos 5,811,000 98,787,000 2. Barite 163,000 1,304,000 3. Bentonite 1.381.946 10,551,671 4. Clay (all types) 450,432,000 2,815,200,000 5. Diatomaceous Earth 4,573,000 396,326 6. Dalamite 650,070,000 1,904,705,100 7. Feldspar 22,706,000 123,974,760 8. Guano 297,000 270,270 9. Gypsum 2,438,000 25,599,000 10. Limestone-Cement Materials 19,361,673,000 1,723,188,897 11. Limestone-Marbleized 44,411,000 cu.m* 3,552,880 12. Magnesite 52,276,000 398,343,120 13. Marble 10,800,000,000 cu.m.* 52,352,000,000 14. Pebbles 22,557,000 60,903,900 15. Perlite 13,922,000 14,850,133 16. Pumice and Pumiate 21,981,000 373.667,000 17. Pyrite 13,798,000 154,399,620 18. Rock Aggregates 1,467,166,000 cu.m.* 3,711,929,980 19. Rock Phospate 513,000 1,698,030
391 DEPED COPY 20. Sand and Gravel 82,863,000 cu.m.* 299,964,060 21. Shale 1,145,297,000 732,990,080 22. Silica 1,793,035,000 4,357,075,050 23. Sulphur 19,534,000 1,035,302,000 24. Talc 512,000 1,715,040 25. Volcanic Tuff (Adobe) 152,407,000 644,681,610 26. Rock Asphalt 550,000 n.d.a. 27. Saprolite 172,981,000 n.d.a. 28. Salt n.d.a. n.d.a. 29. Peat n.d.a. n.d.a. 30. “Zambales Jade” et al. n.d.a. n.d.a. 31. “Mindoro Jade” et al. n.d.a. n.d.a. 32. Jasper/ Chart et al. n.d.a. n.d.a. 33. Garnet et al. n.d.a. n.d.a. 34. Petrified Wood et al. n.d.a. n.d.a. 35. Rhodonite et al. n.d.a. n.d.a. 36. Tektite n.d.a. n.d.a. 37. Pearl, coral, shell, et al. n.d.a. n.d.a. 38. Amber n.d.a. n.d.a. TOTAL $ 71,765,078,605 *cu.m. refers to cubic meters; n.d.a. no data available. Source: Mines and Geo Sciences Bureau Talahanayan 4. Philippine Mineral Energy Resources Profile, 1986-1996 Mineral Commodity / Location of Deposits Estimated Reserves Estimated Value (in US $) 1. Coal Cagayan Valley Polillo-Batan-Catanduanes Southern Mindoro Semirara Samar-Leyte Negros Cebu Surigao Agusan-Davao Cotabato Zamboanga del Sur Total Resource - 1.5 Billion metric tons 42% lignite (carbon @ 40-70% volume) to subbituminous coal (70-80% carbon) 5.5% sub-bituminous to bituminous coal (80- 91% carbon) 3% bituminous to semi-anthracite coal (91-98% carbon) $ 26,730,000,000 2. Natural Gas Palawan San Antonio Malampaya Recoverable wet gas reserves -- 3 to 5 trillion cubic feet or approx. 112.3 billion cu. m. Max pipeline capacity @ 650 million cu. ft. per day - dry gas $ 1,496,959,000,000 3. Petroleum Palawan El Nido Matinloc N. Matinloc W. Linapacan Malampaya Ave annual production (1979 - 2004) @ 4,000,000 barrels of crude oil, or approx. 100,000,000 bbl = 10% Total Reserves -- 1 billion bbl. $ 55,000,000,000 TOTAL $ 1,578,689,000,000 Sources: Mines and Geo-Sciences Bureau, Luna, Telesfora W. Jr. Business World Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm. org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014
392 DEPED COPY • Pagmamanupaktura. Ayon sa diksiyonaryong Macquarie, ang pagmamanupaktura ay tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa pamamagitan ng manual labor o ng mga makina. Dagdag dito, inilarawan din ng Australian and New Zealand Standard Industrial Classification (ANZSIC) na nagkakaroon ng pisikal o kemikal na transpormasyon ang mga materyal o bahagi nito sa pagbuo ng mga bagong produkto. Ipinakikita ng Talahanayan 5 ang mga industriyang mayroon sa Pilipinas na karaniwang tumutugon sa mga pangangailangan ng mamamayan sa araw-araw at napapaloob sa sekundaryang sektor ng pagmamanupaktura. Talahayanan 5: Growth Rate of Gross Value Added Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm. org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014 • Konstruksiyon. Kabilang dito ang mga gawaing tulad ng pagtatayo ng mga gusali, estruktura at iba pang land improvements halimbawa ay tulay, kalsada at iba pa bilang bahagi ng serbisyo publiko ng pamahalaan sa mga mamamayan. Kasama rin sa sekondaryang sektor na ito ang probisyon sa pagbibigay ng serbisyong teknikal at konstruksiyon tulad ng pagsasaayos at pagmimintina kasama na rin ang ang personal na konstruksiyon ng mga tirahan. Ang Pigura 2 ay nagpapakita sa distribusyon ng konstruksiyon at dami ng kabuuang lakas paggawa sa 901 na establisimyento.
393 DEPED COPY Pinagkunan: National StatisticsAuthority. 2012. Philippine business and industry construction sector establishments. Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction- sector-establishments-total on November 7, 2014 • Utilities (koryente, gas, at tubig). Ito ay binubuo ng mga kompanyang ang pangunahinglayuninaymatugunanangpangangailanganngmgamamamayan sa tubig, koryente, at gas. Sa sekondaryang sektor na ito, malaki ang papel ng pamahalaan upang masiguro ang maayos na serbisyo. Kasama sa mga tungkuling ito ang paglalatag ng mga imprastruktura at angkop na teknolohiya upang maihatid ang nararapat na serbisyo sa lahat ng tao. Ito ay bilang paninigurong ang bawat mamamayan ay maaabot ng mga nasabing serbisyo. Pinagkunan: National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments. Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-sector- establishments-total on November 7, 2014 Steam, air conditioning supply and production of ice 2.5% Total establishments 237 FIGURE 1 Distribution of Electricity, Gas, Steam, and Air Conditioning Supply Establishments with Total Employment of 20 and Over by Industry Group 2012 FIGURE 1 Distribution of Construction Establishments with Total Employment of 20 and Over by Industry Group 2012 Other specialized construction activities 3.7% All other construction activities 6.2% Construction of utility projects 5.0% Electrical, plumbing, and other construction installation activities 20.6% Construction of roads and railways 28.9% Construction of buildings 35.6% Total establishments 901 Electric power generation, transmission, and distribution 97.5%
394 DEPED COPY Sa pangkalahatan, ang sektor ng industriya ay isang mahalagang bahagi ng ekonomiya ng bansa. Ang bansa, ayon sa artikulo mula sa Economy Watch, ay ikatatlumpu’t dalawang (32) bansa na may pinakamalaking ekonomiya sa mundo at may GDP na US$188.719B noong 2010. Dahil dito, ang Pilipinas ay may napakalaking potensiyal upang maging ganap na industriyalisado. Dagdag ni Ginoong Usui ng ADB, ‘ang Pilipinas ay maaaring maging pangunahing lokasyon ng produksiyon sa Asya. Sa panahon na naghihigpit ang pamilihan ng manggagawa sa ibang mundo, at habang patuloy na bumabangon pa lamang mula sa mga kalamidad ang ibang bansa at sa gitna ng patuloy na pagtaas ng presyo ng Yen, ang Pilipinas ay may isang napakalaking pagkakataon upang makaakit ng mga dayuhang mamumuhunan. Inaasahang ang tagumpay ay hindi malayo para sa mga Pilipino’. Makikita mula sa Talahanayan 6 ang papataas na kontribusyon ng sektor sa kabuuang kita ng bansa. Higit ang inaasahang paglaki nito pagkalipas ng 2010 dahil na rin sa mataas na GDP ng bansa. Katulad ng nabanggit, ang sektor na ito, kung maisasaayos at mapalalakas, higit na maraming Pilipino ang mabibigyan ng trabaho, mula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas na mga posisyon. Sa gayon, asahang ang pagbuti ng ekonomiya ay mararamdaman ng nakararaming mamamayan dahil sa mga pagkakataong maibibigay sa kanila. Talahanayan 6. Gross Domestic Product by Industrial Origin 1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php) Period At Current Prices At Constant 1985 Prices Agriculture,  Fishery and Forestry Industry Service Agriculture, Fishery and Forestry Industry Service 2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462 2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982 2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718 2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313 2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458 2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616 2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564 2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137 2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176 2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486 2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). (2013). Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. Australian Bureau of Statistics. (2012). Manufacturing Statistics Using Manufacturing Statistics Frequently Asked Questions What is Manufacturing?. Retrieved from http://www.abs.gov.au/websitedbs/c311215.NSF/88e17471717cdbc5ca25778a001d9500/616cc124f6 101381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014 (2013). Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6-00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014 Economy Watch Content. (2010). Philippine industry sectors. Retrieved from http://www.economywatch.com/world_economy/ philippines/industry-sector-industries.html on August 6, 2014 Asian Development Bank. (2012). Expanding Industrial Sector Key to Philippines’ Growth, Job Creation. Retrieved from http://www. adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippines-growth-job-creation on August 15, 2014
395 DEPED COPY Gawain 4: CONCEPT MAP! Matapos basahin ang teksto tungkol sa sektor ng industriya, punan ang concept map na nasa ibaba. Tukuyin ang iba’t ibang industriya sa loob ng mga sekondaryang sektor at katangian ng mga ito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa gagawing talakayan. Kahalagahan ng Sektor ng Industriya Malaki ang paghahangad ng maraming bansa na matamo ang kaunlaran. Karaniwang iniuugnay ang industriyalisasyon sa kaunlaran ng isang bansa. Ito ay alinsunod sa modernization theory ni Walt Rostow batay sa artikulo ni Peter Kasanda na nagsaad na ang kaunlaran ay matatamo kung susundan ang mga dinaraanang na proseso ng mga mauunlad na bansa. Ayon naman sa batayang aklat ng Araling Panlipunan IV nina Balitao et al. (2012) na kanilang hinalaw sa mga kanluraning ekonomista, ang kaunlaran ay maaaring maganap kung magkakaroon ng transpormasyon ang isang lipunan mula sa ‘pagiging rural, agricultural, atrasado, at mapamahiin patungong urban, industriyal, progresibo, at modern’. Ang paniniwalang ito ay naging isang mainit na paksa sa maraming panig ng mundo dahil sa magkakaibang paniniwala at kalagayan. Ang isang debate tungkol sa teorya ay batay sa hindi magkakaparehong katangian ng mga bansang papaunlad. Ngunit sa anumang kaparaanan, malinaw ang mensahe na ninanais ng bawat bansa, ito ang makamit ang kaunlaran na mayroon ang mayayamang bansa tulad ng Japan, Singapore, Switzerland, at iba pa. Ayon kina Balitao et al. (2012), may kaukulang kahulugan ang konsepto ng industriyalisasyon. “Hindi lamang ito nangangahulugan ng paggamit ng mga makinarya at pag-unlad ng mga industriya. Higit sa lahat, tinutukoy nito ang pagbabagong teknolohikal na sinasabayan ng mga pagbabagong pangkultura, panlipunan, at pansikolohiya. Nagpapakita ito ng pagtanggap ng isang kaayusang teknolohikal sa halip na panatilihin ang isang kaayusang tradisyonal. Pinakatiyak na katibayan ng industriyalisasyon ang pag-ikot ng industriyal na pagawaan. Masasabing may kaunlarang pang industriya kung lubos na napakilos ang lahat ng mga pabrika at may mataas na bahagdan ng mga taong kabilang sa lakas-paggawa.” Pinagkunan: Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD Publication., http://www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_development Retrieved on November 7, 2014 Pagmimina Konstruksyon Utilities Pagmamanupaktura Sektor ng Industriya
396 DEPED COPY Kahinaan ng Sektor ng Industriya • Policy Inconsistency. Ang kahinaan ng pamahalaan na magkaroon ng mga polisiyang susuporta sa pagpapalakas ng industriya ang isa sa mga dahilan sa pagkawala at pag-iwas ng mga mamumuhunan sa bansa. Nangyari ito sa panahon na ang mga bansang China at Vietnam ay mayroong murang lakas- paggawa at mas madaling regulasyon sa pagnenegosyo. Dahil dito, mas maraming mga mamumuhunan ang naging interesadong magtayo ng kanilang mga negosyo sa dalawang bansa. • Inadequate Investment. Ang pamumuhunan ay mahalaga upang malinang ang teknolohiya at mapalakas ang kasalukuyang industriya. Kung may sapat na kakayahang pinansiyal, mas madali sa isang bansa na magbago ng negosyo at magpokus sa mga produktong may mataas na demand. Ngunit dahil sa mababang antas ng pamumuhunan sa Pilipinas kompara sa mga karatig bansa, naging mahirap para sa mga negosyante na mapalakas ang teknolohiya o magbago ng mga produktong ginagawa. Ito ay sa kabila ng pagkakaroon ng mataas na demand sa mga makabagong gadyet sa buong mundo. Nagdulot ito sa mabagal na pagtaas ng kita mula sa industriya. • Macroeconomic Volatility and Political Instability. Ang kahinaan ng mga elemento ng makroekonomiks at ang kaguluhang politikal sa bansa sa iba’t ibang panahon ay nagtulak sa mga lokal at dayuhang mamumuhunan na huwag magnegosyo sa bansa. Bunga nito ang mababang antas ng pamumuhunan na nagresulta sa matamlay na industriya at mabuway na ekonomiya. Pinagkunan: Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved from http://www.dlsu.edu.ph/research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014 Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. Epekto ng Industriyalisasyon Ang kaugnayan ng industriyalisasyon sa kaunlaran, ayon sa mga ekonomistang tulad nina Adam Smith (1776), Marx, Engels (1848) at John Willamson (1990), ang patuloy na motibasyon ng maraming bansa na mapataas ang produksiyon ng sektor ng ekonomiya. Ngunit ayon din sa kanila, sa kabila ng mga benepisyo na dala ng industriyalisasyon sa buhay ng mga mamamayan, marapat na makita rin ang epekto nito. Mangangailangan ng kritikal na pag-unawa at pagninilay upang mapagtimbang ang kahalagahan at epekto ng industriyalisasyon at ang pangmatagalang implikasyon nito sa lipunan at sa bawat isa. Ayon sa mga ekonomistang nabanggit sa itaas, ang industriyalisasyon ay nakapagdudulot ng mataas na antas ng polusyon, hindi pagkakapantay ng kalagayang pang-ekonomiko, at ang pagbaba ng pagkakaisa sa mga miyembro ng komunidad dahil sa paglakas ng kumpetisyon. Nabanggit din sa batayang aklat na isinulat nina Balitao et al. (2012) na ang polusyon at pagkasira ng kapaligiran ay masyadong mabilis dulot ng industriyalisasyon. Samantala, batay naman kay Williamson (1999), na binanggit sa dyornal nina Federman at Levine (2005), ang industriyalisasyon ay maaari ding maging dahilan upang bumaba ang bilang ng mga mag-aaral sa paaralan
397 DEPED COPY dahil nahihikayat silang magtrabaho sa halip na tapusin ang kanilang pag-aaral. Dahil dito, inaasahang maging mapanuri at matalino ang pamahalaan. Totoong maraming benepisyo kapag nakamit ng bansa ang kalagayang industriyal na karaniwang nakaugnay sa kaunlaran. Subalit, nangangailangan ding maunawaan at makilala ang mga negatibong epekto nito, higit kung ang isang bansa ay may kahinaan sa mga regulasyon na ipinatutupad. Tandaang ang pamahalaan ay may responsibilidad na pangalagaan ang limitadong likas na yaman ng bansa upang masiguro na maiingatan ang mga ito. Gayundin naman, dapat na maikintal sa mga mamamayan na ang bawat isa ay katuwang ng pamahalaan sa pagtataguyod at pag- iingat ng ating yamang likas dahil kapag napabayaan, maaaring wala nang magamit pa ang susunod na henerasyon ng mga Pilipino. Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. Federman, M. and Levine, D. (2005). The effects of industrialization on education and youth labor in Indonesia. Retrieved from http://faculty.haas.berkeley.edu/levine/papers/The%20Effects%20of%20Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20 and%20Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang bumubuo sa sektor ng industriya? 2. Sa anong sektor ng ekonomiya nagmumula ang mga hilaw na sangkap na ginagamit ng sektor ng industriya? 3. Paano nakakaapekto ang sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa? 4. Batay sa mga Talahanayan 1, 2, 3, 4, at 6, ano ang naging kalagayan ng sektor ng industriya? Patunayan. 5. Ano sa iyong palagay ang mga naging dahilan sa naging kalagayan ng sektor? Ipaliwanag. Gawain 5: DATOS… DATOS… Ipangkat ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan 6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat na gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhing ang bawat pangkat ay may takdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging dahilan ng nasabing trend? 2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa?
398 DEPED COPY Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO? Halos bawat bansa ay nagsisikap na matamo ang industriyalisasyon dahil sa kaugnayannitosakonseptongkaunlaran.Ngunitayonmismosailangmgaekonomista, ang industriyalisasyon ay nagdudulot din ng masamang epekto sa kapaligiran. Kaugnay nito, magsagawa ng debate sa klase. Ipangkat ang klase sa dalawa. Itakda ang bawat panig ayon sa benepisyo at masamang epekto ng industriyalisasyon. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pinakatampok na isyu sa naging debate? 2. Ano ang iyong personal na katayuan sa isyu? Bakit? 3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o ang epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan. Ugnayan ng Sektor ng Agrikultura at Industriya Maliwanag ang kalagayan at kontribusyon ng sektor ng industriya sa kabuuang kita ng Pilipinas. Kabahagi ito sa pagtatamo ng maayos na ekonomiya ng bansa. Ang ugnayan at interaksiyon ng mga sektor ay mahalagang aspekto upang makamit ang ninanais na katatagan ng pamahalaan. Sa aspekto ng pag-uugnayan, ang sektor ng industriya at agrikultura ay may direktang pakinabang sa bawat isa. Sa isang banda, nagmumula sa agrikultura ang mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng mga produkto ng industriya. Ang mga sangkap na ito ay nagkakaroon ng transpormasyon, nadadagdagan ng halaga, at nag-iiba ng anyo ayon sa magiging gamit at pakinabang dito. Ang dinadaanang proseso ay nangangahulugan ng maraming pangangailangan tulad ng lakas-paggawa, iba’t ibang sangkap sa produksiyon at iba pa. Sa kabilang banda, ang mga kagamitang ginagamit sa agrikultura tulad ng traktora, sasakyang pangisda, at iba pa ay produktong mula sa industriya. Ginagamit ang mga ito upang magkaroon ng mas mataas na produksiyon na magbibigay ng mas malaking kita sa namumuhunan at mas maraming produkto para sa mga mamimili.Ang ugnayang ito ay nagpapakita ng lubos na pagtutulungan sa mga sektor ng ekonomiya. Mula sa Talahanayan 7, makikita ang dami ng lakas-paggawa na pumapasok sa sektor ng industriya at agrikultura. Sa katunayan, ang malaking bahagdan ng mga manggagawa ay matatagpuan sa agrikultura. Ngunit sa kabila ng maraming hamon, patuloy na maraming mamamayan ang nabibilang dito. Hindi matatawaran ang malaking naiambag at patuloy na maitutulong ng agrikulura sa kabang-yaman ng bansa. Higit sa lahat, ito ang pangunahing pinagmumulan ng mga pagkaing tumutugon sa pangangailangan ng tao.
399 DEPED COPY Samantala, ang sektor ng industriya ay nakapagdudulot ng napakalaking kontribusyon sa ekonomiya. Sa bawat litro ng pintura na magagawa, nangangailangan ito ng maraming kemikal na sangkap sa paggawa, lalagyang lata o plastik, tatak, at iba pang impormasyong nakasulat dito, mga sasakyan na maghahatid sa pamilihan, kagamitan na maghahalo, mag-filter, at mag-store sa produkto. Maliban pa dito, mangangailangan din ng koryente at tubig upang mabuo ang mga ito. Gagamit ng mga serbisyong pinansyal, marketing, sales, at istratehiya upang masigurong maibebenta ang mga produkto. Dahil dito, kung magiging malusog ang kapaligiran na akma sa pagnenegosyo, ang sektor ng industriya ay maaaring maging tagapagpaandar ng ekonomiya (Batungbakal, 2011) na magbibigay ng maraming hanapbuhay para sa mga Pilipino. Ang pagmamanupaktura halimbawa ay hindi maaaring mawala dahil ito ang pangunahin sa sekondaryang sektor. Ito ang sektor na nagpoproseso ng mga hilaw na produkto. Ang mga nabubuong produkto ay karaniwang ginagamit sa araw-araw na pamumuhay ng mga tao. Ang krisis sa pagpapautang at ang pandaigdigang krisis pinansyal na naganap mula 2008 – 2012 ay nagpakita sa kahinaan ng industriya ng paglilingkod at dahil dito, nangangailangang makagawa ng may kalidad na hanapbuhay sa sektor ng industriya. Ang sekondaryang sektor ding ito ay nagtutulak upang magkaroon ng mga inobasyon upang makabangon mula sa malawakang epekto ng mga krisis pang ekonomiya. Halimbawa, ang kompanya ng Apple ay hindi nag-imbento ng MP3 player, bagkus ay gumawa sila ng isang produktong mas simple at madaling gamitin na tinawag nilang iPod (Batungbakal, 2011). Sa tulong ng teknolohiya, ang produktibo ay napagbubuti para sa higit na kapakinabangan ng buong bansa. Ito rin ang nabanggit sa batayang aklat nina Balitao et al (2012), na sa pamamagitan ng sektor na ito, higit na nagiging mahusay ang teknolohiya at nakabubuo ng mga kagamitan at makinang nakatutulong nang malaki sa agrikultura. Ginamit nilang halimbawa ang traktora, mga makabagong pestisidyo, at iba pa. Samantala, malaking tulong din sa agrikultura ang pagsasaayos ng mga impraestruktura tulad ng mga daan, tulay, riles, daungan, paliparan, at imbakan ng mga produkto. Ito ay pagsisigurong makararating sa tamang panahon at pakikinabangan ng mga mamamayan ang kalakal mula sa sektor ng agrikultura. Ang mga produktong madaling masira ay naiingatan at napahahaba ang buhay dahil na rin sa mga imbakang ginagawa. Sa usapin ng mga manggagawa, sinasalo ng sektor ng industriya ang mga mamamayang iniwan ang gawaing pang-agrikultura dahil sa iba’t ibang kadahilanan. Maaaring ang dahilan ay ayon sa sumusunod: • Nakikipagsapalaran sila sa kalunsuran o sa lokasyon na may sonang industriyal upang maging mga manggagawa sa mga pabrika; • Unti-unting nauubos ang mga lupaing tinatamnan dahil ginagamit bilang residensiyal, industriyal, o panturismo. Dahil dito, limitado na ang
400 DEPED COPY mapagkakakitaan ng mga mamamayang nabibilang dito; • Malawakang pagpalit-gamit ng lupa o (mula lupang agrikultural patungong residensiyal,); • Usaping pangkapayapaan; • Laganap na pangangamkam ng lupa (land grabbing); • Mababang kita sa sektor ng agrikultura; • Mataas na gastusin sa sektor ng agrikultura; • Paglisan sa lupang sakahan bunga ng natural na kalamidad; • Kombinasyon ng mga nabanggit. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan. neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Philippine Institute for Development Studies. (n.d.), Phl needs to strengthen manufacturing sector. Retrieved from http://www.pids.gov.ph/index2.php?pr=129, on November 7, 2014 Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/ The_Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014 Gawain 7: VENN DIAGRAM Malalim ang ugnayan ng mga sektor ng agrikultura at industriya. Kinakailangan ang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mga sandigan ng ekonomiya. Mula sa binasang teksto, punan ang Venn Diagram ng mga hinihinging impormasyon. Ugnayan: _____________________________________________________ Pagkakaiba: ___________________________________________________ Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura? 2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga pangangailangan ng tao? bansa? 3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya?
401 DEPED COPY Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Industriya at Pangangalakal Mula sa mga talahanayan tungkol sa investment, makabubuo tayo ng kongklusyon na ang Pilipinas ay nakapagtala ng mas mababa sa maaaring asahan dito. Sa pagdaan ng mga panahon, matitiyak ang unti-unting pagbaba sa kontribusyon ng sekondaryang sektor ng pagmamanupaktura sa ekonomiya, gayundin ang pagbaba sa pangkalahatang pamumuhunan. Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Gayundin naman, ilan sa mga naging impresyon ng mundo sa Pilipinas ay hindi maikakailang hindi kaaya-aya. Ilan sa mga impresyong ito ang sumusunod: Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Batay sa mga impormasyong ito, ang pamahalaan ay bumuo ng Philippine Development Plan 2011-2016 bilang pagpapalakas sa ekonomiya ng bansa. Sa nasabing plano, ang sumusunod na aspekto ay tututukan: (a) mas maayos at akmang “In 2009, the Philippines ranked 43rd out of 57 countries and last among five ASEAN members; next to last in infrastructure; and 51st in economic performance in the IMD Global Competitiveness Report; and placed 139th out of 180 countries (6th among the ASEAN-6) in the Transparency International’s Corruption Perception Index. In 2010, the country ranked 144th among 183 countries and also last among the ASEAN-6 in the International Finance Corporation/ World Bank’s (IFC/WB)”.
402 DEPED COPY kondisyon sa pagnenegosyo, (b) mataas na produktibidad at maayos na paggawa; at (c) mas mabuting kalagayan para sa mga mamimili. Ang nasabing plano ng pamahalaan ay isang pagsisikap upang mapaunlad ang sektor ng industriya. Malinaw ang layuning nakasaad sa nasabing plano. Subalit tulad sa mga nakaraang panahon, ang katatagang maipatupad ang mga plano ang pinakamalaki pa ring balakid upang masiguro ang pangmatagalang benepisyo mula rito. Ilan sa direksyon ng pamahalaan ay pagsasaayos ng ilang mga polisiya upang masigurong ang mga ito ay magpapatatag ng industriya. Inaasahan ding ang mga pagbabagong ito ay magbibigay ng isang maayos at kaaya-ayang kondisyon sa pagnenegosyo para sa lokal at dayuhang mamumuhunan. Ilan sa mga inaasahang may pagbabago sa mga patakaran ang sumusunod: • Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus InvestmentCodeof1987upangmapalakasangpagtataguyodsapamumuhunan at paglinang ng mga bagong industriya ng Board of Investment (BOI) • Pagpapatibay sa anti-trust/competition law upang malabanan ang mga gawaing hindi patas pagdating sa kalakalan, maiwasan ang kartel at monopolyo, at maparusahan ang mga opisyal ng mga kompanyang hindi sumusunod sa patas na pagnenegosyo. • Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas. Ito ay bilang suporta sa patas na pakikipagkalakan at mapigilan ang patuloy na paglaganap ng smuggling sa bansa. Pagsisiguro din ito na ang Pilipinas ay makasusunod sa pandaigdigang pamantayan pagdating sa panuntunan ng custom batay sa naging komitment ng bansa sa Kyoto Convention. • Pagsusog sa Local Government Code upang masiguro na ang kapaligiran sa bansa ay magiging kaaya-aya sa pagnenegosyo. • Reporma sa buwis bilang insentibo sa pribadong sektor kaugnay sa kanilang mga R and D na isinasagawa batay sa RA 8424. Ito ay may layuning mahikayat ang mga pribadong sektor na magkaroon ng inobasyon at pagtutulungan upang mapagbuti at mapalakas ang pagsasagawa ng R and D para sa kapakinabangan ng lahat • Pagsusog sa Intellectual Property Code bilang proteksiyon sa mga negosyante na ang produkto ay mga sariling likha tulad ng muwebles at iba pang gawang kamay • Pagsusog sa Barangay Micro Business Enterprises (BMBEs) Act bilang suporta sa pagpapalawig at pagpapalakas sa maliliit na negosyo na katuwang ng pamahalaan sa pagbibigay ng trabaho Partikular ding tinitingnan sa loob ng Philipine Development Plan ang pagtataguyod sa industriya. Bilang suporta, nakikita ng pamahalaan ang
403 DEPED COPY pangangailangan sa pagkaroon ng kalidad sa lakas paggawa na naaayon sa demand ng pamilihan. Kinakailangan din na malinang ang impraestraktura at ang mga regulasyong ipinatutupad upang ganap na mapabuti ang sosyo-ekonomikong kapaligiran. Nakatakdang isakatuparan ng pamahalaan ang sumusunod upang matamo ang nasabing mga adhikain: • Mapaghusay ang promosyon sa pamumuhunan at estratehiya sa paglinang ng industriya sa pamamagitan ng mga inisyatibo at programa ng pamahalaan kasama ang pribadong sektor, upang magamit nang husto ang mga likas na yaman. • Masiguro na ang mga magsisitapos sa mga paaralan ay kinakailangan ng industriya. • Maitaguyod ang paglinang sa mga manggagawa upang masiguro ang kalidad sa pamamagitan ng training at opportunity building. • Mapanatili ng pamahalaan ang pagbibigay ng insentibo (fiscal and nonfiscal) at manguna sa paglulunsad ng promosyon ng mga produktong industriyal sa ibang bansa. • Mapabuti ang persepsiyon ng mga mamumuhunan sa bansa bunga ng katanggap-tanggap na kapaligiran sa pagnenegosyo. • Mapalawak ang kaunlaran sa iba pang mga lungsod, katuwang ang pribadong sektor, upang mapalawak pa ang pagbibigay ng pagkakataon sa maraming Pilipino sa iba’t ibang dako ng bansa. Makikita rin ang layunin ng pamahalaan na maisaayos ang kalagayan sa mga sekondaryang sektor ng industriya: • Ang sekondaryang sektor na electronics ay kinikilala bilang pangunahing tagapagpakilos ng ekonomiya. Upang masiguro ang pagkilala sa mga produktong ito na mula sa Pilipinas, ang pagkakaroon ng brand. Dapat ding makaakit ng mga negosyanteng maaaring ang pokus ay iba pang larawan na malaki ang demand tulad ng paggawa ng mga gadyet na patuloy na lumalaki ang pangangailangan sa buong mundo. • Sa tantiya ng Mines and Geosciences Bureau (MGB), maaaring nasa siyam (9) na milyong ektarya sa bansa ang posibleng may metallic na mineral. Dahil sa malaking potensiyal nito, ang pamahalaan ay naglalayong mapabuti pa ang sekondaryang sektor na ito ng industriya. Nais na mapalakas ang kakayahan nito na makabuo ng mga tapos na produkto mula sa mga hilaw na sangkap at maipagbili sa dayuhang pamilihan. Habang nagnanais ang pamahalaan na mapabuti ang kontribusyon ng pagmimina, hinahangad ding mapasunod ang lahat sa polisiya tungkol sa matalinong paggamit ng ating likas na yaman. Ito ay pagsisiguro na magiging responsable ang bawat isa sa paggamit ng mga yamang mayroon ang bansa habang nagkakamit ng kaunlaran. • Ang patuloy na pagsasaayos ng impraestrektura ng bansa ay inaasahang magiging isa sa mga prayoridad ng pamahalaan. Ang pagsasaayos ng mga kalsada, tulay, pagtatayo ng mga bagong paliparan at daungan, at iba pa ay isang patunay kung gaano kaseryoso ang pamahalaan sa pagpapatatag ng ekonomiya.
404 DEPED COPY • Ang patuloy na pagsuporta at pagbibigay ng mga insentibo ay magsisiguro upang ang iba pang mga nakapaloob na gawain sa sektor ng industriya tulad ng homestyle products; pag-aalahas; motor vehicle parts and components; tela; konstruksiyon at kaakibat na materyales, at iba pa ay magiging matibay na sandigan ng ekonomiya. Ang mga polisiya ng bansa at pagbuo ng pangalan at kalidad sa mga produktong mula sa bansa ay isang malaking hamon upang masiguro ang kakayahan ng industriyang makipagkompetensiya sa mga bansang nangunguna sa kalakalang panlabas. Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Gawain 8: ECO-SIGNS Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil sa layunin nitong mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang teksto, hayaan ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs na hango sa konsepto ng traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO at CAUTION. Ang STOP ay ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy at CAUTION kung itutuloy nang may pag-iingat. BATAS ECO-SIGNS DAHILAN • Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus Investment Code of 1987 • Pagpapatibay sa anti-trust/ competition law • Pagsusog sa Export Development Act • Pagpapabuti sa industriya ng Aviation • Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas • Pagsusog sa Local Government Code Hindi dapat ipatupad Dapat ipatupad Hinay-hinay sa pagpapatupad
405 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng industriya? Ipaliwanag. 2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor ng industriya? Patunayan. 3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa? Gawain 9: ARROW IN ACTION! Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrow question. Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6 Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3B HntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng industriya, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. pambansang pag-unlad natutunan napagtanto Ang alamko Ano ang natutunan ko sa Sektor ng Industriya? PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng industriya. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng industriya upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
406 DEPED COPY Gawain 10: KNOWLEDGE POWER! Basahin ang hinalaw na teksto. Suriin ang mga ideya at ang nakapaloob na paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. Pinagkunan: Sasaliwngawit. 2012. Doon po sa aminm balik-tanaw- usapang pag-unlad. Retrieved from http://sasaliwngawit. wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/ on November 7, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng hinalaw na teksto? 2. Anong damdamin ang mararamdaman mula sa sumulat? 3. Ano ang naging kongklusyon ng sumulat? Bakit iyon ang naging pangwakas niya? Gawain 11: GAWAIN 2, TAKE 2 Batay sa naging Gawain 2, muling balikan ang listahan ng mga bagay na inyong napili. Batay sa listahan, magsagawa ng pagsasaliksik kung ano ang estado ng mga sekondaryang sektor ng industriya na pinagmulan ng mga ito mula 2000 – 2010 (isang dekada). Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging kalagayan ng mga nasabing sekundaryang sektor na sinaliksik? 2. Bakit ganoon ang naging kalagayan? 3. Ano ang kongklusyon na maaari mong mabuo mula sa naging pagtingin sa mga datos? Angkuwentonggruponamingtaga-UP,post-EDSA dreamers– mga nangarap ng magandang Pilipinas na maaaring maipagmalaki kahit saan. Noong araw, nagtatalo-talo lang kami tungkol sa industrialization, bakit ang Pilipinas ay hindi naka-take off kompara sa mga kasabayang bansa at paanong ang technology and know-how ng agriculture natin, several centuries behind – kompara sa ibang agricultural countries. Ang consensus namin noon – hindi nagkaroon ang Pilipinas ng land reform, totoong land reform na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the land, gaya ng ginawa sa US at Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat gawin – para paramihin at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang may purchasing powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in favor ng mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami sa mga ari-arian. Anyway, marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa gobyerno at alam namin – first-hand – hindi ganoon kadaling baguhin ang mga kalakaran at bagay-bagay…
407 DEPED COPY 4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling malakas ang mga ito? Gawain 12: Presyo ng Langis, Parang Spaghetting Pataas o Pababa? Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box? 2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito? 3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na labinlimang taon? Ipaliwanag. Gawain 13: Pag-aralan mo ang Presyo ng langis nyo! Ipasaliksik sa mag-aaral ang naging pagbabago sa presyo ng gasolina sa pamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012 at 2013. Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksik na datos at takdaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo. Kasama ring isaliksik ang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw na pamumuhay ng mga negosyante, pamilya, simbahan, guro, at ng mga tinder o tindera. Gumawa ng pag-uulat sa isinagawang pagsasaliksik. Pamprosesong Tanong: 1. Anong panahon naganap ang mga pagbabago? 2. Paano naapektuhan ng mga pagbabago ang mamamayan? 3. Sa iyong palagay, ano ang naging hamon sa iyong pamilya ng mga pagbabago sa presyo ng langis? Pangatwiranan. NoongAbril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng Php9.50 at Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat 11-kilong cylinder na karaniwang ginagamit sa mga bahay. Ayon sa Oil Monitor (1 February 2011) ng Department of Energy, ang price range ng gasolina ay Php47.55-P48.89 bawat litro, samantalang ang diesel ay Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito naman ay Php686.00- Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit 400 porsiyentong pagtaas sa presyo ng gasolina, diesel at LPG sa loob ng 15 taon! Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://pinoyweekly.org/ new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014
408 DEPED COPY GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA? Ang gawaing ito ay maglalagay sa iyo sa sitwasyong aktibo kang makikibahagi sa pagpapatupad ng patakarang pang-ekonomiya na magpapabuti sa sektor ng industriya. Hatiin ang klase sa tatlong grupo. Ang mga pangkat ay magsasagawa ng sarbey upang alamin ang mga industriya na mayroon sa komunidad. Kasabay nito, isaliksik din ang mga polisiya na sumusuporta sa mga industriyang ito. Gumawa ng isang balangkas sa kalagayan ng mga industriya at tingnan ang kapakinabangan ng mga makikitang polisiya. Matapos ito ay bumuo ng kongklusyon ayon sa: • Kalagayan ng mga industriya • Kakayahang na mapalago ang mga industriya • Kasapatan ng mga polisiya bilang tugon sa mga pangangailangan ng industriya • Mga dagdag na kailangan mula sa lokal na pamahalaan MGA PAMANTAYAN SA MGA GAGAWIN INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY HINDI MAHUSAY KAILANGAN PANG PAUNLARIN MARKA 4 3 2 1 Panahon na iginugol sa gawain Hindi umabot sa limang (5) araw ang pagsasagawa. Umabot sa pitong (7) araw ang pagsasagawa. Umabot sa siyam (9) araw ang pagsasagawa. Umabot ng higit sa sampung araw (10+) ang pagsasagawa. Kooperasyon ng grupo Ang lahat ng miyembro ay nagsagawa ng mga gawain. Kalahati lamang ng miyembro ang nagsagawa ng mga gawain Isa lang na miyembro ang nagsagawa ng mga gawain. Walang nagsagawa ng mga gawain
409 DEPED COPY Gawain 15: ARROW IN ACTION Sagutin ang tanong sa bahaging ito. Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u& source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5V DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610# facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHn tzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 Transisyon sa Sususnod na Aralin Naunawaan mo ang kalagayan at kahalagahan ng sektor ng industriya sa ekonomiya. Malaki ang kontribusyon ng sektor na ito sa ekonomiya ng bansa. Maaari itong maging sandigan ng bansa upang masiguro na ang mamamayan ay magkaroon ng hanapbuhay at madama ang tunay na epekto ng industriyalisasyon. Sa isang banda, ang sektor ng industriya ay limitado kahit na malaki pa ang potensiyal nito na makapaghatid ng kabutihan sa bansa. Sa kabilang banda, ang kakayahan nito na makipag-ugnay sa iba pang sektor ay malaking tulong upang higit na matamo ang kaunlaran. Ang kakayahang makabuo ng mga produkto upang higit na mapalaki ang kita ng iba pang sektor ay isang makabuluhang inisyatibo para sa ekonomiya. Kaakibat nito ang kakayahan namang mapagbuti at magamit ng iba pang sektor ang produktong mula sa sektor ng industriya. Upang lubos nating maunawaan ang buong ekonomiya, ating susunod na titingnan ang sektor ng paglilingkod, ang kasalukuyang kalagayan at kakayahan nito sa pag-aambag sa kabuuang kita ng bansa. Ating aalamin kung ano ang kaugnayan nito sa sektor ng industriya at kung paano ito gumagalaw sa loob ng ekonomiya. pambansang pag-unlad natutunan napagtanto Ang alamko Paano ako makatutulong sa mga patakarang industriyal tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad? MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
410 DEPED COPY PANIMULA Ang lahat ng tao ay may mga pangangailangang dapat matugunan. Kabilang dito ang pagkain, damit, tirahan, at edukasyon. Ang mga ito ay hindi kayang ipagkaloob ng iisang sektor lamang. Kailangan din natin ng mga serbisyo kagaya ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon. Ang mga pagkain tulad ng mga gulay, prutas, karne, at isda ay nagmumula sa sektor ng agrikutura. Ang mga pangangailangan natin tulad ng damit ay nagmumula naman sa sektor ng industriya. Subalit anong sektor naman ng ating ekonomiya ang nagkakaloob ng ating mga pangangailangang tulad ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon? Sa ganitong aspekto pumapasok ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod. Kung kaya’t ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mga patakarang pang- ekonomiyang nakatutulong dito. Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng iyong interes at magdudulot sa iyo ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong dito. ARALIN 4 SEKTOR NG PAGLILINGKOD Gawain 1: ON THE JOB! Suriin ang mga larawan na nasa ibaba. Ano ang trabaho ng mga makikitang tao sa larawan? Ipaliwanag ang iyong batayan. ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. 1 2 3
411 DEPED COPY Gawain 2: CALLOUT Sagutin mo ang una at pangalawang speech balloon. Samantala, ang panghuling icon ay masasagot pagkatapos ng aralin na ito. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang sektor na ito. 4 5 6 Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang callout upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod. Ang aking mga nalaman ay____ ______________ _____________ ____ Ang aking paunang nalalalaman ay_________ _________________________ ______________________ ____Ang aking gustong malaman ay ____________ ________________________ ________________ ______________
412 DEPED COPY ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD Sinasabing ang kaunlarang pang-ekonomiya ay nasasalamin sa paglawak at pag-unlad ng kakayahan ng mga kasapi sa lipunan na lumilikha ng iba’t ibang kalakal at paglilingkod na tumutugon sa pangangailangan ng tao. Ang pagdami ng kalakal at paglilingkod sa lipunan ay hudyat na ang mga tao ay makalilikha ng produktong hindi lamang para sa pangkasalukuyang gamit bagkus ay para na rin sa hinaharap. Kaalinsabay ng kaunlarang pang-ekonomiya ay ang karagdagang pangangailangan para sa mga taong bumubuo sa sektor ng paglilingkod. Ito ang sektor na nagbibigay-paglilingkod sa transportasyon, komunikasyon, media, pangangalakal, pananalapi, paglilingkod mula sa pamahalaan, at turismo. Ito rin ang sektor na umaalalay sa buong yugto ng produksiyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo ng mga produkto sa loob o labas ng bansa. Kilala rin ito bilang tersarya o ikatlong sektor ng ekonomiya matapos ang agrikultura at industriya. Sa ekonomiya ng isang bansa, hindi lamang mga produkto tulad ng mga damit, kasangkapan, gamot, at pagkain ang pinagkakagastusan at kinokonsumo ng mga mamamayan. May mga pangangangailangan din sila bukod sa mga produktong agrikultural at industriyal. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sub-sektor sa pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga paglilingkod na pampamayanan, panlipunan, at personal. Ang mga sektor na nabanggit ay may mahalagang papel sa kabuuang ekonomiya ng bansa. Importante ang sektor ng kalakalan ng pagtitingi (retail) at pamamakyaw (wholesale) upang tiyaking makarating sa mga mamimili ang mga produkto mula sa sakahan o pagawaan. Malaki rin ang naiaambag ng sektor ng paglilingkod sa GDP ng Pilipinas. Kapansin-pansin din ang patuloy na pagtaas ng porsiyento ng paglago ng sektor ng paglilingkod sa Pilipinas na nagkaroon lamang ng bahagyang pagbaba noong 2001. Isa sa mga kilalang nakatutulong sa ekonomiya ngayon ay ang paglakas ng business process outsourcing lalo na ang call center companies na nagkakaloob ng trabaho sa maraming Pilipino. Sa pangkalahatan, ang paglilingkod ay ang pagbibigay ng paglilingkod sa halip na bumuo ng produkto. Ang pormal na industriyang bumubuo PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan na magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo na.
413 DEPED COPY sa sektor ng paglilingkod ay ang sumusunod: • Transportasyon, komunikasyon, at mga Imbakan – binubuo ito ng mga paglilingkod na nagmumula sa pagbibigay ng publikong sakayan, mga paglilingkod ng telepono, at mga pinapaupahang bodega. • Kalakalan – mga gawaing may kaugnayan sa pagpapalitan ng iba’t-ibang produkto at paglilingkod. • Pananalapi – kabilang ang mga paglilingkod na binibigay ng iba’t ibang institusyong pampinansiyal tulad ng mga bangko, bahay-sanglaan, remittance agency, foreign exchange dealers at iba pa. • Paupahang bahay at Real Estate– mga paupahan tulad ng mga apartment, mga developer ng subdivision, town house, at condominium. • Paglilingkod ng Pampribado – lahat ng mga paglilingkod na nagmumula sa pribadong sektor ay kabilang dito. • Paglilingkod ng Pampubliko – lahat ng paglilingkod na ipinagkakaloob ng pamahalaan. Sa mga nakalipas na kasaysayan ng tao sa mundo, ipinapakita rito ang malaking pagbabago sa paraan ng pamumuhay ng mga lipunan mula sa pangangaso at pangangalap ng pagkain sa kapaligiran at ekonomiyang agrikultural patungo sa ekonomiyang industriyal. Dahil sa pagbabagong ito, lumawak ang pangangailangan at kagustuhan ng tao para sa paglilingkod. Ang pagkakaroon ng espesyalisasyon sa paggawa sa iba’t ibang larangan ang nagturo ng landas para sa efficient na paraan ng pagbibigay ng paglilingkod sa mga tao. Sa tila napakabilis na takbo ng panahon, kailangang umagapay ang tao sa pagbabago sa kanyang kapaligiran. Maraming gawain ang mga tao ang hindi nila matugunan sa sarili lamang kaya’t malaking tulong ang paghahatid ng iba’t ibang paglilingkod mula sa iba. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. Sektor ng Paglilingkod
414 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ibig sabihin ng sektor ng paglilingkod? 2. Isa-isahin ang bumubuo sa sektor ng paglilingkod. 3. Sumasang-ayon ka bang ang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod sa bansa ay maaaring isang indikasyon ng kaunlaran ng ekonomiya? Pangatwiranan. Gawain 4 : TRI-QUESTION CHART Punan ang tsart sa ibaba batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga ito ayon sa mga hinihingi sa bawat titik. Sagutin ang mga tanong sa bawat hanay. ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD Ano-anong gawaing pang-ekonomiya ang nasasaklawan ng sektor ng paglilingkod? Ano-ano ang halimbawa nito? Paano nakakatulong ang mga gawaing ito sa pambansang ekonomiya? Gawain 5: DATOS-INTERPRET KO Paghambingin ang distribusyon ng mga sektor ng ekonomiya at sagutin ang mga pamprosesong tanong. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos) SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014
415 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Aling sektor ang nagbigay ng malaking kontribusyon sa kabuuang kita ng ekonomiya mula 2005 hanggang 2010? 2. Alin naman ang may pinakamaliit na kontribusyon sa ekonomiya sa nakalipas na mga taon? 3. Ano ang ipinahihiwatig na patuloy na paglaki ng distribusyon ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa? 4. Ano ang maaaring maging epekto ng paglaki ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa kompara sa sektor ng agrikultura at Industriya? Gawain 6: PAGLILINGKOD KOLEK Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross Domestic Product by Industrial Origin, ikompyut ang antas ng kontribusyon ng bawat sub-sektor sa kabuuang GVA ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014 (Q1). Pagkatapos ay tukuyin kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito. GROSS VALUE ADDED in SERVICES 1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014 AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOS INDUSTRY/INDUSTRY GROUP Q1 2013 Q1 2014 Growth Rate (%) SERVICE SECTOR 885,830 946,095 6.8 a. Transportation, Storage, and Communication 123,446 134,452 8.9 b. Trade and Repair of Motor Vehicles, Motorcycles, Personal and Household Goods 238,463 251,792 5.6 c. Financial Intermediation 118,743 126,118 6.2 d. Real Estate, Renting & Business Activity 165,317 180,536 9.2 e. Public Administration & Defense; Compulsory Social Security 65,178 69,289 6.3 f. Other Services 174,683 183,907 5.3 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014
416 DEPED COPY SEKTOR NG PAGLILINGKOD 2013 (Q1) (%) 2014 (Q1) (%) Tumaas o Bumaba a. Transportation, Storage, and Communication b. Trade and Repair of Motor Vehicles, Motorcycles, Personal and Household Goods c. Financial Intermediation d. Real Estate, Renting & Business Activity e. Public Administration & Defense; Compulsory Social Security f. Other Services Pamprosesong Tanong: 1. Anong bahagi ng sektor ng paglilingkod ang nagbigay ng malaki at maliit na kontribusyon sa GVA ng Q1 2013 at Q1 2014? 2. Paano mapananatili ang potensiyal ng kabuuang sektor ng paglilingkod upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa? Ang mga Manggagawang Pilipino sa Sektor ng Paglilingkod Ang mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor ng paglilingkod ay hindi pahuhuli sa nasabing larangan. Taglay nila ang mataas na antas na katangian ng isang mahusay na tagapaglingkod. Sila ay masipag, malikhain, matiyaga, at nakatutulong nang malaki upang umangat sa larangang ito. Sa akdang A Moral Recovery Program: Building a People-Building a Nation ni Patricia Licuanan, inilahad na ang pagiging malikhain, at mapamaraan ng mga Pilipino ay naipakikita sa kanilang kakayahang iangkop ang kanilang pamumuhay saan mang panig ng mundo. Bukod pa rito, ang kanilang pagiging bukas at handa sa pagkatuto sa iba’t ibang kasanayan ang isa pa sa mga katangian ng mga Pilipino na labis na hinahangaan, hindi lamang dito sa loob ng bansa kundi lalo’t higit pa sa ibang panig ng mundo. Ang matinding pagmamahal ng mga Pilipino sa kanilang pamilya kung saan kabilang hindi lamang ang kanilang mga anak at asawa kundi maging sa kanilang mga lolo, lola, tiyuhin, tiyahin, pinsan, at mga pamangkin ang nagtutulak sa kanilang harapin ang anumang pagsubok alang-alang sa kanila. Ang pagmamalasakit ng mga manggagawang Pilipino sa kanilang pamilya ang nagtutulak sa kanila na pumunta sa ibang bansa upang doon magtrabaho. Sa katunayan, ayon sa pinakahuling datos ng National Statistical Coordination Board (NSCB) mahigit 2.04 milyong Overseas Filipino Workers (OFWs) o tinatayang 2% ng kabuuang populasyon ng Pilipinas ang umalis ng bansa noong taong 2010 para magtrabaho.
417 DEPED COPY Marami nang parangal ang inani ng maraming Pilipino sa iba’t ibang panig ng daigdig na kumilala sa kanilang kahusayan sa larangan ng caregiving, bartending, entertainment, healthcare, at pati ang pamamahala sa tahanan bilang kasambahay. Lamang ang mga Pilipino sa pag-unawa at pagsasalita ng wikang Ingles kompara sa ibang mga nasyonalidad kaya naman mas tinatangkilik ng mga banyagang employer ang mga Pilipino. Sa katunayan, nangingibabaw ang Pilipinas pagdating sa business process outsourcing (BPO). Ang mataas na antas ng kasanayan at kasipagan ng mga Pilipino ang nagbibigay-daan sa de kalidad na paggawa na siya namang gustong- gusto ng mga mamumuhunan. Marami ring Pilipino ay may mataas na pinag-aralan at bihasa sa paggamit ng mga makabagong teknolohiya. Sila ay computer literate at bihasa sa iba’t ibang larangan ng pagbibigay ng paglilingkod na nagpapatunay ng kanilang kahandaang makipagsabayan sa pandaigdigang larangan ng paglilingkod. Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 http://www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014 Business Mirror. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/ index.php/en/business/companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014 Gawain 7: PINOY SAAN MAN SA MUNDO Kumpletuhin mo ang dayagram na naglalarawan ng katangian ng mga manggagawang Pilipino na kinikilala sa mundo. Pamprosesong Tanong: 1. Saang mga larangan nakikilala ang mga manggagawang Pilipino sa mundo? 2. Sa iyong palagay, sa papaanong paraan mapapangalagaan ang kalagayan ng mga manggagawang Pilipino?
418 DEPED COPY Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod Department of Labor & Employment (DOLE) – nagsusulong ng malaking pagkakataon para sa pagtatrabaho, humuhubog sa kakayahan ng mga manggagawa, nangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa, at nagpapanatili sa kaayusan at kapayapaan sa industriya n g paggawa sa bansa Overseas Workers Welfare Administration (OWWA) – ahensiya ng pamahalaan na tumitingin sa kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers Philippine Overseas Employment Administration (POEA) – itinatag sa bisa ng Executive Order 797 noong 1982 na may layuning isulong at paunlarin ang mga programa ukol sa paghahanapbuhay sa ibayong-dagat at pangalagaan ang kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers. Technical Education and Skills Development Authority (TESDA) – itinatag sa bisa ng Republic Act 7796 noong 1994. Isinusulong ng batas na ito na hikayatin ang buong partisipasyon ng industriya, paggawa, mga lokal na pamahalaan, at mga institusyong teknikal at bokasyonal upang sanayin at paunlarin ang kasanayan ng mga manggagawa sa bansa Professional Regulation Commission (PRC) – nangangasiwa at sumusubaybay sa gawain ng mga manggagawang propesyonal upang matiyak ang kahusayan sa paghahatid ng mga serbisyong propesyunal sa bansa. Commission on Higher Education (CHED) – nangangasiwa sa gawain ng mga pamantasan at kolehiyo sa bansa upang maitaas ang kalidad ng edukasyon sa mataas na antas.
419 DEPED COPY Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang bansa? 2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga manggagawang Pilipino? 3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa? Mga Batas na Nangangalaga sa mga Karapatan ng Manggagawa ARTIKULO XIII KATARUNGANG PANLIPUNAN AT MGA KARAPATANG PANTAO PAGGAWA Sek. 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa lokal at sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod ang puspusang employment at pantay na mga pagkakataon sa trabaho/empleyo para sa lahat. Dapat nitong garantiyahan ang mga karapatan ng lahat ng mga manggagawa sa pagtatatag ng sariling organisasyon, sama-samang pakikipagkasundo at negosasyon, mapayapa at magkakaugnay na pagkilos, kasama ang karapatang magwelga nang naaayon sa batas. Dapat na may karapatan sila sa katatagan sa Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod Nangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa Humuhubog sa kakayahan ng mga manggagawa Klasipikasyon ng Ahensya Mga Ahensiya ng Pamahalaan ? ? ? ? ? ?
420 DEPED COPY trabaho, sa makataong mga kalagayan sa trabaho, at sa sahod na sapat ikabuhay. Dapat din silang lumahok sa mga proseso ng pagbabalangkas ng patakaran at desisyon na may kinalaman sa kanilang mga karapatan at benepisyo ayon sa maaaring itadhana ng batas. Dapat itaguyod ng Estado ang prinsipyong hatiang pananagutan ng mga manggagawa at mga employer at ang preperensiyal na paggamit ng boluntaryong mga pamamaraan ng pagsasaayos sa mga hidwaan, kabilang ang konsilyasyon, at dapat ipatupad ang pagtalima rito ng isa’t isa upang maisulong ang katiwasayang industriyal. Dapat regulahin ng Estado ang ugnayan ng mga manggagawa at mga employer, dahil sa pagkilala sa karapatan ng paggawa sa karampatang bahagi nito sa mga bunga ng produksiyon at sa karapatan ng mga negosyo sa makatwirang tubo sa mga pamumuhunan, at sa paglawak at paglago. Pinagkunan: http://www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ Retrieved on November 7, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Gamit ang radial cluster diagram sa gilid, isa-isahin ang mga karapatan ng mga manggagawang inilalahad ng ating Saligang Batas. 2. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang Pilipino sa loob at labas ng bansa sa pamamagitan ng mga probisyon sa ating Saligang Batas? Noong taong 2014 ay naglabas ang Bureau of Working Conditions ng Department of Labor and Employment ng handbook ukol sa mga benepisyo ng mga manggagawa ayon sa batas. Ito ang magsisilbing gabay at makapagbibigay ng dagdag kaalaman tungkol sa mga umiiral na batas sa larangan ng paggawa. Narito ang ilan sa mahahalagang probisyon ng nasabing handbook. • Republic Act No. 6727 (Wage Rationalization Act) – nagsasaad ng mga mandato para sa pagsasaayos ng pinakamababang pasahodominimumwagenanaaangkopsaiba’tibangpang-industriyangsektor na kinabibilangan ng sumusunod: hindi pang-agrikultura (non-agriculture), plantasyong pang-agrikultura at di-pamplantasyon, cottage/sining sa pagyari sa kamay, at pagtitingi/serbisyo, depende sa bilang ng mga manggagawa o puhunan o taunang kita sa ilang mga sektor. • DAGDAG NA BAYAD TUWING PISTA OPISYAL (Holiday Pay - Artikulo 94) - tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na katumbas ng isang (1) araw na sahod kahit hindi pumasok sa araw ng pista opisyal. Karapatan ng mga manggagawa na itinatadhana ng ating Saligang Batas
421 DEPED COPY • DAGDAG NA BAYAD TUWING ARAW NG PAHINGA O SPECIAL DAY (Premium Pay - Artikulo 91-93) - karagdagang bayad sa manggagawa sa loob ng walong (8) oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days • DAGDAG NA BAYAD PARA SA TRABAHO NG LAMPAS SA WALONG ORAS (Overtime Pay - Artikulo 87) - karagdagang bayad sa pagtatrabaho na lampas sa walong (8) oras sa isang araw • DAGDAGNABAYADSAPAGTATRABAHOSAGABI(NightShiftDifferential - Artikulo 86) - karagdagang bayad sa pagtatrabaho sa gabi na hindi bababa sa sampung porsiyento (10%) ng kaniyang regular na sahod sa bawat oras na ipinagtrabaho sa pagitan ng ikasampu ng gabi at ikaanim ng umaga • SERVICE CHARGES (Artikulo 96) - Lahat ng manggagawa sa isang establisimyento o kahalintulad nito na kumokolekta ng service charges ay may karapatan sa isang pantay o tamang bahagi sa walumpu’t limang porsiyento o bahagdan (85%) na kabuuang koleksiyon. Ang service charges ay kadalasang kinokolekta ng halos lahat ng hotel, kainan o restaurant, night club, cocktail lounges at iba pa. • SERVICE INCENTIVE LEAVE (SIL –Artikulo 95) -Ang bawat manggagawa na nakapaglilingkod nang hindi kukulangin sa isang (1) taon ay dapat magkaroon ng karapatan sa taunang service incentive leave (SIL) na limang (5) araw na may bayad. • MATERNITY LEAVE (RA 1161, as amended by RA 8282) - Ang bawat nagdadalang-taong manggagawa na nagtatrabaho sa pribadong sektor,kasal man o hindi, ay makatatanggap ng maternity leave na animnapung (60) araw para sa normal na panganganak o pagkakunan; o pitumpu’t walong (78) araw para sa panganganak sa pamamagitan ng caesarian section, kasama ang mga benipisyong katumbas ng isang daang porsyento (100%) ng humigit kumulang na arawang sahod ng manggagawa na nakapaloob sa batas. • PATERNITY LEAVE (RA 8187) - maaaring magamit ng empleyadong lalaki sa unang apat (4) na araw mula ng manganak ang legal na asawa na kaniyang kapisan; Para sa layuning ito, ang “pakikipagpisan” ay tumutukoy sa obligasyon ng asawang babae at asawang lalake na magsama sa iisang bubong. • PARENTAL LEAVE PARA SA SOLONG MAGULANG (RA 8972) - ipinagkakaloob sa sinumang solong magulang o sa indibidwal na napag- iwanan ng responsibilidad ng pagiging magulang • LEAVE PARA SA MGA BIKTIMA NG PANG-AABUSO LABAN SA KABABAIHAN AT KANILANG MGA ANAK (Leave for Victims of Violence Against Women and their Children - RA 9262) – Ang mga babaeng empleyado na biktima ng pang-aabusong pisikal, seksuwal, sikolohikal, o anumang uri ng paghihirap, kasama na rin dito ang hindi pagbibigay ng sustento, pagbabanta,
422 DEPED COPY pananakit, harassment, pananakot, at hindi pagbibigay ng kalayaang makisalamuha o makalabas ng tahanan mula sa kaniyang asawa, dating asawa o kasintahan ang may karapatang gumamit ng leave na ito. • SPECIAL LEAVE PARA SA KABABAIHAN (RA 9710) - Kahit sinong babaeng manggagawa, anoman ang edad at estadong sibil, ay may karapatan sa special leave benefit kung ang empleyadong babae ay mayroong gynecological disorder na sinertipikahan ng isang competent physician. • THIRTEENTH-MONTH PAY (PD 851) - Lahat ng empleyo ay kinakailangang magbayad sa lahat ng kanilang rank-and-file employees ng thirteenth-month pay anumang estado ng kanilang pagkakaempleyo at anoman ang paraan ng kanilang pagpapasahod. Kinakailangan lamang na sila ay nakapaglingkod nang hindi bababa sa isang buwan sa isang taon upang sila ay makatanggap ng proportionate thirteenth-month pay. Ang thirteenth-month pay ay ibinibigay sa mga empleyado nang hindi lalagpas ng ika-24 ng Disyembre bawa’t taon. • BAYAD SA PAGHIWALAY SA TRABAHO (Separation Pay - Artikulo 297-298) - Kahit sino mang manggagawa ay may karapatan sa separation pay kung siya ay nahiwalay sa trabaho sa mga dahilan na nakasaad sa Artikulo 297 at 298 ng Labor Code of the Philippines. Ang karapatan ng manggagawa sa separation pay ay nakabase sa dahilan ng kaniyang pagkakahiwalay sa paglilingkod. Maaaring mahiwalay sa trabaho ang manggagawa kung may makatwirang kadahilanan (i.e., malubha o palagiang pagpapabaya ng manggagawa sa kaniyang mga tungkulin, pandaraya, o paggawa ng krimen), at iba pang mga kahalintulad na dahilan na nakasaad sa Artikulo 296 ng Labor Code. Sa pangkalahatan, maaari lamang magkaroon ng bayad sa paghihiwalay sa trabaho kung may mga awtorisadong kadahilanan. • BAYAD SA PAGRERETIRO (Retirement Pay - Artikulo 3015) - Ang sinumang manggagawa ay maaaring iretiro sa sandaling umabot siya sa edad na animnapung (60) taon hanggang animnapu’t limang (65) taong gulang at nakapagpaglilingkod na ng hindi kukulangin sa limang (5) taon. • BENEPISYO SA EMPLOYEES’ COMPENSATION PROGRAM (PD 626) - isang programa ng pamahalaan na dinisenyo upang magbigay ng isang compensation package sa mga manggagawa o dependents ng mga manggagawang nagtatrabaho sa pampubliko at pampribadong sektor sakaling may kaganapang pagkakasakit na may kaugnayan sa trabaho, pinsala, kapansanan, o kamatayan. • BENEPISYO SA PHILHEALTH (RA 7875, as amended by RA 9241) - Ang National Health Insurance Program (NHIP), dating kilala bilang Medicare, ay isang health insurance program para sa mga kasapi ng SSS at sa kanilang dependents kung saan ang walang sakit ay tumutulong sa pananalapi sa may sakit, na maaaring mangangailangan ng pinansiyal na tulong kapag sila ay na-ospital.
423 DEPED COPY • BENEPISYO SA SOCIAL SECURITY SYSTEM (RA 1161, as amended by RA 8282) - nagbibigay ng isang pakete ng mga benepisyo sa pagkakataon ng kamatayan, kapansanan, pagkakasakit, pagiging ina, at katandaan ng empleyado. Ang Social Security System (SSS) ay nagbibigay bilang kapalit sa nawalang kita dahil sa mga nabanggit na contingencies. • BENEPISYO SA PAG-IBIG (Republic Act No. 9679) - Ang Home Development Mutual Fund, na kilala bilang Pag-IBIG (Pagtutulungan Sa Kinabukasan: Ikaw, Bangko, Industriya sa Gobyerno) Fund ay isang a mutual na sistema nang pag-iimpok at pagtitipid para sa mga nakaempleyo sa pribado at pamahalaan at sa iba pang grupo na kumikita, na suportado sa pamamagitan ng parehas na ipinag-uutos na mga kontribusyon ng kani-kanilang mga may-pagawa na ang pangunahing investment ay pabahay. Pinagkunan: http://www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on November 7, 2014 Samantala, isa sa pinakamabigat na suliranin ng mga manggagawang Pilipino sa sektor na ito kagaya ng ibang sektor ay ang lumalalang kontraktuwalisasyon sa paghahanapbuhay. Isa itong patakaran kung saan ang isang manggagawa ay nakatali sa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob ng 5 buwan lamang. Nagbunsod ito ng kawalan ng seguridad sa trabaho at pagkait sa mga benepisyo.. Ito ay dulot na rin ng pabago-bagong polisiya ng pamahalaan ukol sa paggawa, pagpayag sa mga kompanya na gamitin ito bilang iskema sa pagtanggap ng mga empleyado at pag- abuso sa probisyon ng “labor-only contracting” na pinagtibay sa Artikulo 106 ng Atas ng Pangulo Blg. 442 o Kodigo sa Paggawa. Malibansamgabatasnanabanggit,ayonnamansaInternationalLaborOrganization (ILO) ang pinakamahalagang karapatan ng manggagawa ay ang sumusunod:  Una, ang mga manggagawa ay may karapatang sumali sa mga unyon na malaya mula sa paghihimasok ng pamahalaan at tagapangasiwa.  Ikalawa, ang mga manggagawa ay may karapatang makipagkasundo bilang bahagi ng grupo sa halip na mag-isa.  Ikatlo, bawal ang lahat ng mga anyo ng sapilitang trabaho, lalo na ang mapang- aliping trabaho at trabahong pangkulungan. Dagdag pa rito, bawal ang trabaho bunga ng ng pamimilit o ‘duress’.  Ikaapat, bawal ang mabibigat na anyo ng trabahong pangkabataan.  Samakatuwid mayroong minimong edad at mga kalagayang pangtatrabaho para sa mga kabataan.  Ikalima, bawal ang lahat ng mga anyo ng diskrimasyon sa trabaho: pantay na suweldo para sa parehong trabaho.  Ikaanim, ang mga kalagayan ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib at ligtas sa mga manggagawa.  Pati kapaligiran at oras ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib at ligtas.  Ikawalo, ang suweldo ng manggagawa ay sapat at karapat-dapat para sa makataong pamumuhay. Pinagkunan: http://karapatanmanggagawa.wordpress.com/kasaysayan/ Retrieved on November 7, 2014
424 DEPED COPY Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD Batay sa iyong binasang teksto ukol sa mga benepisyo ng mga manggagawa ayon sa batas, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang Guide Question Sheet. Batas: Mahalagang Probisyon: Sagutin mo ang sumusunod na tanong at humanap ng isang kamag-aral. Suriin ninyo ang naging kasagutan ng bawat isa. Ilagay sa ikalawang hanay ng Guide Question Sheet kung kayo ay may pagkakatulad na sagot o wala. (May pagkakatulad) (Walang pagkakatulad) TANONG 1. Sa mga nabanggit na probisyon, alin ang maituturing mong pinaka-nakabubuti sa mga manggagawa? Pangatwiranan. 2. Paano makabubuti sa mga manggagawa ang mga napiling probisyon? 3. Alin sa mga probisyon ang sa palagay mo ang nakakaligtaan o napapabayaan ng kinauukulan? Ipaliwanag. 4. Ano ang kontraktuwalisasyon? At ano ang epekto nito sa mga manggagawang Pilipino? 5. Alin sa mga karapatan na binanggit ng ILO ang sa palagay mo ay hindi naisasakatuparan sa bansa? Paano ito maaaring mapalakas o maipalaganap? Batas na nangangalaga sa karapatan ng mga manggagawang Pilipino
425 DEPED COPY Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. Gawain 10: SULIRANIN AT DAHILAN Tukuyin mo ang nilalaman ng mga larawan at isulat mo sa kahon ang sa palagay mo ang dahilan ng mga ito. PAGNILAYAN Sabahaging itongaralinaypalalawakin atpagtitibayin mobilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng paglilingkod upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
426 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaugnayan ng edukasyon sa pag-unlad ng bansa? 2. Paano nakaaapekto sa isang bansa ang pagbagsak ng kalidad ng edukasyon? 3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at propesyonal? 4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang bansa kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan ang kapakanan ng mamamayan? Gawain 11: PAGLILINGKOD-POSTAL Susulat ka ng isang BUKAS NA LIHAM para sa tanggapan ng Pangulo ng bansa. Ang liham ay dapat na maglaman ng mga natutuhan, reyalisasyon, at opinyon mo tungkol sa sektor ng paglilingkod sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. Maglagay ka ng iyong mga mungkahing programa para sa kagalingan ng mga manggagawang Pilipino. RUBRIK PARA SA BUKAS NA LIHAM PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOS Pagkilala sa sarili Maliwanag na nailahad ang lahat ng mga tanong at isyung nalutas at hindi nalutas, at nakagawa ng kongkreto at akmang kongklusyon batay sa pansariling pagtataya. 25 Paglalahad ng sariling saloobin sa paksa Napakaliwanag ng paglalahad ng saloobin sa paksa. 25
427 DEPED COPY PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOS Pagpapahalagang natalakay sa aralin Natukoy ang lahat ng mga pagpapahalagang natalakay sa paksa. 25 Pagsasabuhay ng mga pagpapahalagang natutuhan sa paksa Makatotohanan ang binanggit na paraan ng pagsasabuhay ng mga pagpapahalagang natutuhan sa paksa. 25 KABUUANG PUNTOS 100 Gawain 12: SALIK-ULAT: PAGSASALIKSIK AT PAG-UULAT Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay dagdagan mo pa ang iyong kaalaman kaugnay sa paksang tinalakay. Gabay sa Pagsasaliksik 1. Magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa mga internet website ng ilang mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary standardization law. 2. Gumawa ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang sektor na ito. 3. Ibahagi sa klase ang resulta ng ginawang pananaliksik. RUBRIK PARA SA PAGMAMARKA NG PAGSASALIKSIK PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOS Nilalaman Kumpleto at kumprehensibo ang nilalaman ng pagsasaliksik. Wastoanglahatngimpormasyon. Gumamit ng mga primarya at sekondaryang sanggunian upang mabuo ang nilalaman. May mga karagdagang kaalaman na matututunan mula sa pagsasaliksik.
428 DEPED COPY PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOS Paglalahad ng pananaw Masusing sinuri at tinimbang ang mga pananaw na inilahad. Nakabatay sa moralidad, ebidensiya, at sariling pagsusuri ang paglalahad ng pananaw. Hindi nagpakita ng pagpanig sa sino mang personalidad o pangkat. Mensahe Malinaw na naipabatid ang mensahe ng pagsasaliksik. Naimulat ang mga manonood sa mga katotohanan at maling pananaw ukol sa paksa ng pagsasaliksik. Nakabatay ang mensahe sa mga nilalaman ng sangguniang ginamit. Nahikayat ang mga manonood na kumilos ayon sa mensahe ng pagsasaliksik. Presentasyon Organisado, malinaw, simple, at may tamang pagkakasunod- sunod ang presentasyon ng mga pangyayari at ideya sa pagsasaliksik. Malinaw ang daloy ng istorya at organisado ang paglalahad ng mga argumento at kaisipan. Pagkamalikhain Malikhain, malinis, at kumprehensibo ang nabuong pagsasaliksik. Gumamit ng iba pang midya o teknolohiya bukod sa hinihingi ng gawain upang mas maging kaaya-ayang panoorin ang ginawang pagsasaliksik. Nakatulong ang mga ginamit na midya o teknolohiya upang makakuha ng karagdagang impormasyon na nagpayaman sa pagsasaliksik. KABUUANG PUNTOS 100
429 DEPED COPY Gawain 13 : CALLOUT Balikan mo ang iyong inilagay sa una at pangalawang speech balloon at kompletuhin mo na ang callout speech balloon na ito sa pamamagitan ng paglalagay mo ng iyong mahalagang natutuhan sa aralin na ito. Isulat mo ito sa ikatlong speech balloon. Transisyon sa Susunod na Aralin Inilahad sa aralin na ito ang bumubuo, naging bahaging ginampanan, at kontribusyon ng sektor ng paglilingkod sa pambansang ekonomiya. Natalakay rin ang mga katangian ng mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor na ito na kinikilala sa buong mundo at mga suliraning kinakaharap nila. Sa gitna ng mga hamon na ito, ang pamahalaan ay nagpatupad ng mga programa para sa kanilang kapakanan sa tulong ng mga ahensiyang may kaugnayan sa kanila at mga batas na kumikilala sa kanilang karapatan. Sa susunod na aralin ay tatalakayin ang isa pang sektor pang-ekonomiya na patuloy na lumalago sa ating bansa – ang Impormal na Sektor. Tatalakayin sa aralin na ito ang mga kadahilanan, epekto, at kung paano pahahalagahan ang sektor na ito. MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain! Ang aking mga nalaman ay____ ______________ _____________ ____ Ang aking paunang nalalalaman ay_________ _________________________ ______________________ ____Ang aking gustong malaman ay ____________ ________________________ ________________ ______________
430 DEPED COPY PANIMULA Angpagkamitngpambansangkaunlaranayhinahangadngbawatmamamayan. Ang hangaring ito ay makakamit lamang kung ang lahat ng bumubuo sa sektor ng ekonomiya at ang pamahalaan ay magtutulungan. Sa nakaraang mga aralin, iyong naunawaan ang mga bahaging ginagampanan ng mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod upang matugunan ang mga pangangailangan ng ekonomiya at makamit ang pambansang kaunlaran. Subalit, hindi masasabing komprehensibo ang pag-aaral ng ekonomiya ng isang bansa kung hindi natin maibibilang ang pagsusuri ng tinatawag nating impormal na sektor sapagkat maraming mga mamamayan ang kabilang dito. Kaugnay nito, ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang impormal na sektor ng ekonomiya. Upang higit mong maunawaan ang mga konseptong nakapaloob sa paksang ito, ikaw ay haharap sa mga impormatibong tekstong siyang magbibigay sa iyo ng mga impormasyon at mga mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong interes at magdudulot ng kaalaaman. Sapagtataposngaralingito,inaasahangikawaymakapagsusuringmgadahilan at epekto ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya at mapahahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor. ARALIN 5 ANG IMPORMAL NA SEKTOR: MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA Gawain 1: SHAPE’S TEXT BOX Ayusin ang sumusunod na titik na nasa loob ng shape box upang mabuo ang salita o konsepto na tumutukoy sa iba’t ibang gawain o hanapbuhay. Isulat ang iyong sagot sa patlang na nasa ibaba at pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. ALAMIN Matapos mong matutuhan ang mga konsepto at kung paano nakatutulong ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod sa ekonomiya ng ating bansa, ngayon naman ay iyong tutuklasin ang tungkol sa impormal na sektor. Upang higit na maging masaya ang iyong paglalakbay upang maunawaan ang tungkol sa paksang ito, halina’t simulan mo munang maglaro at sagutin ang mga susunod na gawain.
431 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pagkakatulad ng mga nabuo mong uri ng hanapbuhay? 2. Alin sa mga salitang ito ang bago o hindi mo ganap na nauunawaan? Bakit? 3. Sa iyong palagay, maituturing ba silang bahagi ng ekonomiya ng bansa? Bakit? Gawain 2: PHOTO-BUCKET Suriin ang photo-bucket na nasa ibaba at sagutin ang Pamprosesong Tanong: Pamprosesong Tanong: 1. Patungkol saan ang mga larawan? 2. Saang lugar mo madalas makikita ang mga ganitong sitwasyon? 3. Paano mo maiuugnay ang mga larawang ito sa ekonomiya at pamumuhay ng mga tao? A T H O E V N D O R A B U L T E O D R N V E A R L A N B D A K L W A I D E S N V O R D E A B C E P I D R E V I D R Pinagkunan: http://watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground-economy.jpg Retrieved on November 7, 2014
432 DEPED COPY Gawain 3: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang pinakaibabang bahagi ng pyramid of knowledge chart upang masukat ang inisyal na kasagutan mo (initial idea) bilang mag-aaral sa katanungang nasa ibaba. Ang gitnang bahagi ay pupunan mo lamang pagkatapos ng paunlarin at ang pinakaitaas na bahagi ay pupunan mo lamang pagkatapos ng gawain sa pagnilayan. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart, maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng araling ito. Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pamilihan. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa paksang pamilihan at mga estruktura nito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor. Ano-ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya? PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaisipan/ kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing sadyang inihanda upang maging sanggunian mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa impormal na sektor. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng unang babasahing nasa susunod na pahina.
433 DEPED COPY ANG IMPORMAL NA SEKTOR: ISANG PAGPAPALIWANAG Sa inilahad na economic development model ni W. Arthur Lewis sinasabing nagmula ang paggamit ng konsepto ng impormal na sektor. Inilarawan niya ito bilang uri ng hanapbuhay na kabilang sa mga bansang papaunlad pa lamang (developing countries). Partikular sa mga ito ang uri ng trabahong hindi bahagi ng makabagong sektor ng industriya. Subalit, ang pormal na pagsisimula ng mga ekonomista at iskolar sa paggamit ng konseptong ito ay nagsimula noong 1970’s dahil sa isinagawang pag-aaral ni Keith Hart, isang antropolohistang Ingles na nagsuri ng mga gawaing pang-ekonomiya ng mga taong naninirahan sa Acrra, Ghana. Ginamit ni Hart ang konseptong ito upang ilarawan ang uri ng hanapbuhay ng mga tao rito. Ito ay sinang- ayunan ng International Labour Organization (ILO) batay sa kanilang isinagawang First ILO World Employment Mission sa Kenya, Africa noong 1972. Batay sa resulta ng kanilang misyon, nalaman nilang marami ang mga may hanapbuhay na nasa labas ng regular na industriya o ng itinatakda ng batas. Kaugnay nito, ang International Labor Organization (ILO) ay gumawa ng resolusyon upang magkaroon ng pandaigdigang batayan sa paglalarawan ng impormal na sektor. Sa isinagawang 15th International Conference of Labor Statisticians noong Enero 19-28, 1993 sa Geneva, Switzerland, ayon sa ILO, ang impormal na sektor ay nagtataglay ng malawak na katangian. Ito ay binubuo ng mga yunit na nagsasagawa ng pagbuo ng produkto at serbisyo na may layuning makalikha ng empleyo o trabaho at magdulot ng kita sa taong lumalahok dito. Ang mga gawain dito ay naisasagawa dulot ng mababang antas ng organisasyon, hindi pagsunod sa itinatakdang kapital at pamantayan, at napakaliit na antas ng produksiyon. Ang mga kasapi sa pagsasagawa ng mga gawain sa produksiyon sa ilalim nito ay kadalasang mga kamag-anak o malalapit na kaibigan. Ito ay walang pormal na pagsunod sa mga patakarang itinakda ng pamahalaan. Kaugnay nito, noong Abril 2008, nagsagawa ang National Statistics Office (NSO) ng Informal Sector Survey (ISS). Ito ang kauna-unahang pambansang sarbey tungkol sa impormal na sektor sa Pilipinas. Batay rito, lumabas na mayroong halos 10.5 milyong tao ang kabilang sa impormal na sektor. Ang tinatawag na self-employed ay humigit-kumulang 9.1 milyong katao at ang mga employers ay nasa 1.3 milyong katao. Maliban pa rito, sa isinagawang Labor Force Survey (LFS) ng taong ding iyon (Abril 2008), lumabas na mayroong 36.4 milyong tao ang kabilang sa lakas-paggawa at 30% nito ay kabilang sa mga informal sector operator. Sa kabuuang bilang na ito, 2/3 ay mga kalalakihan at, kung ibabatay naman sa edad o gulang, ¾ o 75% ay nasa 35 gulang pataas. Sa kabilang dako, ayon sa papel ni Cleofe S. Pastrana, isang kawani ng National Economic and Development Authority (NEDA), na pinamagatang “The Informal Sector and Non-Regular Employment in the Philippines”, sa isang kumperensiya sa Tokyo, Japan noong Disyembre 15-17, 2009, kaniyang binigyang-diing ang impormal na sektor ay nakatutulong sapagkat nakapagbibigay ito ng empleyo o trabaho sa mga
434 DEPED COPY mamamayan. Ito ay nagdudulot din ng pagkakalikha ng mga produkto at serbisyong tutugon sa ating mga pangangailangan. AngkitangimpormalnasektorayhindinaisasamasakabuuangGrossDomestic Product (GDP) ng bansa subalit tinataya na ang halaga ng produkto at serbisyo mula rito ay nasa 30%. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang talahanayan sa ibaba na mula sa ulat ng Congressional Planning and Budget Department (House of Representatives) noong Nobyembre 2008. Ito ay nagsasaad ng Informal Sectors Share in Selected Asian Countries sa loob ng mga taong 2001-2006 ayon sa datos ng BLES NSO 2007. Countries (years) Percent of Total GDP Percent of Non- Agricultural GDP Philippines (1995) 25.4 32.5 Philippines (2001-2006) 20-30 - Korea (1995) 15.9 16.9 Indonesia (1998) 25.2 31.4 Pakistan (1997) 21.2 28.7 India (1990-91) 32.4 48.1 Source: Charmes 2000, BLES, 2007 Samantala, ayon naman sa IBON Foundation, isang non-government organization (NGO), na nagsasaliksik tungkol sa mga usaping sosyal, politikal, at ekonomiko ng bansa, ang impormal na sektor ay paraan ng mga mamamayan lalo na ang kabilang sa tinatawag na “isang kahig, isang tuka” upang magkaroon ng kabuhayan lalo na sa tuwing panahon ng pangangailangan at kagipitan. Maliban pa dito, inilalarawan din nito ang pag-iral ng kawalan ng hanapbuhay at ang kahirapan ang siyang nagtutulak sa tao na pumasok sa ganitong uri ng sitwasyon. Maliban pa rito, ayon sa artikulo ni Cielito Habito sa Philippine Daily Inquirer (PDI) noong Enero 21, 2013, kaniyang sinabi na ang tinatayang kabuuang bahagdan ng impormal na sektor sa GDP ay 40%. Tinawag niya rin ang impormal na sektor bilang underground economy o hidden economy. Ilan sa mga halimbawa ng mga taong kabilang sa sektor na ito ay ang mga nagtitinda sa kalsada (sidewalk vendor), pedicab driver, karpintero, at mga hindi rehistradong operasyon ng mga pampublikong sasakyan (colorum). Kabilang din sa sektor na ito ang mga gawaing ipinagbabawal ng batas tulad ng prostitusyon, ilegal na pasugalan, pamimirata (piracy) ng mga optical media gaya ng compact disc (CD) at digital video disc (DVD). Kaugnay nito, ang sumusunod ay mga karaniwang katangian ng impormal na sektor:  Hindi nakarehistro sa pamahalaan;  Hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita;  Hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo. INFORMAL SECTOR SHARE IN GDP IN SELECTED ASIAN COUNTRIES
435 DEPED COPY Sa pangkalahatan, hindi lamang sa ating bansa mayroong impormal na sektor. Ito ay nagaganap kahit sa iba pang bansa sa daigdig. Ayon nga kay Hedayet Ullah Chowdhury, Assistant Professor, Kazakhstan Institute of Management, Economics, and Strategic Research, sa kaniyang papel na nailathala sa Philippine Journal of Development, ang paglaganap ng impormal na sektor ay isang global phenomenon. Ang pag-iral nito sa iba’t ibang bansa ay kakikitaan lamang ng pagkakaiba-iba nito ayon sa lawak, dami, at pangkalahatang sistema ng operasyon. Gayumpaman, hindi maikakaila ang kontribusyon nito sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa, partikular na sa pagbibigay ng empleyo o hanapbuhay sa mga mamamayan. Gawain 4: PROJECT R.A.I.D. (READ, ANALYZE, INTERPRET, & DRAW) Batay sa tekstong iyong nabasa, sagutin mo ang pamprosesong tanong. Pagkatapos ay punan mo ang tri-linear model chart na nasa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nais iparating/ipahayag ng teksto? 2. Sumasang-ayon ka ba sa pangkalahatang mensahe o ideya ng teksto? Bakit? 3. Mula sa datos na nakalap mo sa teksto, iguhit at punan mo ng kasagutan sa iyong kuwaderno o papel ang dayagram na nasa ibaba.  TRI-LINEAR MODEL Gawain 5: WORDS/CONCEPT OF WISDOM! Sabi Nila! Isulat Mo! Layunin ng gawain na ito na mabigyang diin sa pamamagitan ng pagpunan sa boxes ang mahahalagang konseptong sinabi ng ilang piling tao o organisasyon tungkol sa impormal na sektor mula sa tekstong iyong nabasa. 1 2 HEDAYET ULLAH CHOWDHURY W. ARTHUR LEWIS
436 DEPED COPYDahilan at Epekto ng Impormal na Sektor sa Ekonomiya Maraming mga magkakaugnay na salik ang itinuturong dahilan kung bakit patuloynalumalaganapangimpormalnasektorsaiba’tibangbansa.Sapangkalahatan, sinasalamin ng pag-iral ng impormal na sektor ang hindi pantay na pag-unlad ng mga sektor ng ekonomiya. Maliban pa rito, ang kakulangan ng sapat na hanapbuhay o kung hindi naman ay ang tamang pagpapatupad ng batas tungkol sa paggawa ay ilan sa dahilan sa pag-iral ng impormal na sektor. Samantala, ayon sa aklat na “Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon” (2012) nina Balitao et al., ang sumusunod ay ilan sa pinaniniwalaang kadahilanan kung bakit pumapasok ang mga mamamayaan sa impormal na sektor:  Makaligtas sa pagbabayad ng buwis sa pamahalaan;  Makaiwas sa masyadong mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan o ang tinatawag na bureaucratic red tape. Sa aspektong ito ay pumapasok ang labis na regulasyon ng pamahalaan;  Kawalan ng regulasyon mula sa pamahalaan na kung saan ang mga batas at programa ay hindi naipapatupad nang maayos;  Makapaghanapbuhay nang hindi nangangailangan ng malaking kapital o puhunan; at  Mapangibabawan ang matinding kahirapan. Maliban pa rito, ang migrasyon ng mga tao mula sa kanayunan patungo sa Metro Manila at iba pang malalaking lungsod ay isa ding dahilan kung bakit patuloy na lumalaki ang impormal na sektor. 3 4 5 6 7 8 CLEOFE S. PASTRANA IBON FOUNDATION CIELITO HABITO Matapos mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor at mga dahilan at epekto ng pag-iral nito sa ekonomiya ng bansa, ngayon naman ay ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at mapahalagahan mo ang mga patakarang pang-ekonomiyang may kinalaman dito. INTERNATIONAL LABOR ORGANIZATION (ILO) HOUSE OF REPRESENTATIVES INFORMAL SECTOR SURVEY/ NATIONAL STATISTICS OFFICE (NSO)
437 DEPED COPY Gayumpaman, masasabi rin nating ang paglaganap ng impormal na sektor ay nagpapakita ng pagkakaroon ng ugaling mapamaraan ng mga Pilipino upang mapaglabanan ang hamon ng kahirapan. Ipinapakita rin nito ang pagiging matatag laban sa mga suliraning pangkabuhayan, gaya ng mataas na presyo ng bilihin, kawalan ng trabaho, maliit na pasahod, at mababang antas ng edukasyon. Sa kabilang dako, ang pag-iral ng impormal na sektor ay nagdudulot ng sumusunod na epekto sa ekonomiya:  Pagbaba ng halaga ng nalilikom na buwis – Dahil ang mga kabilang sa impormal na sektor ay hindi nakarehistro, hindi rin sila nagbabayad ng buwis mula sa kanilang kinikita o operasyon. Ito ay nangangahulugan ng malaking pagbawas sa kabuuang koleksiyon o maaaring kitain ng pamahalaan sa pangongolekta ng buwis.  Banta sa kapakanan ng mga mamimili – Dahil ang mga bumubuo sa impormal na sektor ay hindi rehistrado at hindi sumusunod ayon sa itinatalaga ng batas tungkol sa kanilang operasyon, maaaring ang mga produkto o serbisyo ay hindi pasado sa quality control o standards ayon sa itinakda ng Consumer Act of the Philippines, kung kaya’t ang mga mamimiling tumatangkilik dito ay maaaring mapahamak, maabuso, o mapagsamantalahan.  Paglaganap ng mga ilegal na gawain – Dahil sa kagustuhan na kumita nang mabilisan, ang mga tao ay nauudyok na pumasok sa impormal na sektor na kung minsan ay mga gawaing ilegal o labag sa batas. Halimbawa ng mga gawaing labag sa batas ay ang prostitusyon, pagbebenta ng ipinagbabawal na gamot, at ang pagkakaroon ng mga ilegal na pasugalan. Isa sa pinakamaiinit na isyu ngayon ay ang pamimirata partikular na ang software piracy. Ayon sa Microsoft Corporation, ang software piracy ay tumutukoy sa ilegal o walang permisong pangongopya ng mga computer software na kung saan nilalabag ng isang tao ang karapatang pagmamay-ari ng lumikha o orihinal na nagmamay- ari nito (Intellectual Property Rights---IPR). Gawain 6: TEKSTO-SURI Batay sa tekstong iyong binasa, sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba at punan ang radial cycle. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangkalahatang tema ng teksto? 2. Isa-isahin ang mga inilahad na dahilan kung bakit umiiral o lumalaganap ang impormal na sektor. Isulat ang iyong kasagutan sa radial cycle na nasa ibaba.
438 DEPED COPY 3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga dahilan kung bakit pumapasok ang isang tao sa loob ng impormal na sektor? Bakit? 4. Gamit ang cycle matrix chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga epekto ng impormal na sektor.
439 DEPED COPY Mga Batas, Programa, at Patakarang Pang-Ekonomiya Kaugnay sa Impormal na Sektor Ang ilan sa mga batas, programa, at mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor ay ang sumusunod: 1. REPUBLIC ACT 8425 Ang batas na ito ay kilala din bilang Social Reform and Poverty Alleviation Act of 1997. Ito ay nilagdaan noong Disyembre 11, 1997 at pormal na ipinatupad noong Hunyo 3, 1998. Itinatadhana ng batas na ito ang pagkilala sa impormal na sektor bilang isa sa mga disadvantaged sector ng lipunang Pilipino na nangangailangan ng tulong sa pamahalaan sa aspektong panlipunan, pang-ekonomiko, pamamahala, at maging ekolohikal. Isinulong ng batas na ito ang tinatawag na Social ReformAgenda (SRA) na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa impormal na sektor. Upang maisakatuparan ang mga probisyon ng batas na ito ay itinatag ang National Anti-Poverty Commission (NAPC) bilang ahensiyang tagapag-ugnay at tagapayo tungkol sa mga usaping may kinalaman sa mga bumubuo sa impormal na sektor. Isa sa mga kasapi ng NAPC ay mula sa sektor ng mga kababaihan bilang pagkilala sa kanilang ambag sa ekonomiya ng bansa. Maliban pa rito, ayon sa Seksyon 3 ng R.A. 842,5 ang mga bumubuo sa basic at disadvantaged sectors ng lipunang Pilipino ay ang sumusunod; magsasaka, mangingisda, manggagawa sa pormal na sektor, migrant workers (OFW), kababaihan, senior citizens, kabataan at mga mag-aaral (15-30 taong gulang), mga bata (minors - 18 taong gulang pababa), urban poor (mga taong naninirahan sa mga lungsod na ang kita ay lubhang mababa), mga manggagawa sa impormal na sektor, mga katutubo, mga may kapansanan (differently-abled persons), non-governmental organizations (NGO’s), at mga kooperatiba. 2. REPUBLIC ACT 9710 Ang batas na ito ay nilagdaan noong Agosto 14, 2009 at kinilala bilang Magna Carta of Women. Ayon sa batas na ito, ang National Commission on the Role of Filipino Women (NCRFW) ay naging Philippine Commission on Women (PCW). Ito ay isinabatas bilang pandaigdigang pakikiisa ng ating bansa para sa layunin ng United Nations (UN) para sa Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against Women’s (CEDAW). Kumikilala ito sa ambag at kakayahan ng kababaihan para itaguyod ang pambansang kaunlaran. Sa ilalim ng batas na ito ay inaalis ang lahat o anumang uri ng diskriminasyon laban sa kababaihan, kinikilala at pinangangalagaan ang kanilang karapatang sibil, politikal, at pang-ekonomiko gaya na lamang ng karapatan para makapaghanapbuhay at maging bahagi ng lakas-paggawa, katiyakan para sa kasapatan ng pagkain at mga pinagkukunang-yaman, abot-kayang pabahay, pagpapanatili ng kaugalian at pagkakakilanlang kultural (cultural identity) at iba pang panlipunang aspekto. Ang batas na ito ay malaking tulong
440 DEPED COPY sa impormal na sektor sapagkat ayon sa datos na inilabas ng National Statistics Office (NSO), halos kalahati ng mga bumubuo sa sektor na ito ay kababaihan. 3. PRESIDENTIAL DECREE 442 Ito ay mas kilala bilang Philippine Labor Code na naisabatas noong Mayo 1, 1974. Itinuturing ito bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga manggagawa. Ito ay naglalaman ng mga probisyon para sa “espesyal na manggagawa”---kabilang ang mga industrial homeworker, kasambahay, batang manggagawa, at kababaihan---na kabilang sa impormal na sektor. Batay sa Book 2, Title II of the Labor Code, ito ay may probisyon tungkol sa pagsasanay na dapat ipagkaloob sa mga manggagawa upang mapaghusay pa ang kanilang mga kasanayan. 4. REPUBLIC ACT 7796 Ito ay ang Technical Education and Skills Development Act of 1994 na nilagdaan bilang batas noong Agosto 25, 1994. Layunin ng batas na ito na hikayatin ang kabuuang partisipasyon at pakikiisa ng iba’t ibang sektor ng lipunan gaya ng industriya, paggawa, lokal na pamahalaan, teknikal, at bokasyonal na mga institusyon upang mapaghusay ang mga kasanayan para sa pagpapataas o pagpapaibayo ng kalidad ng yamang tao ng ating bansa. Sa ilalim din nito ay itinalaga ang Technical Education and Skills Development Authority (TESDA) bilang ahensiya ng pamahalaang itinatag upang makapagbigay ng edukasyong teknikal. 5. REPUBLIC ACT 8282 Ito ay tinatawag din bilang Social Security Act of 1997. Itinatadhana ng batas na ito na tungkulin ng estado na paunlarin, pangalagaan, at itaguyod ang kagalingang panlipunan at seguridad ng mga manggagawa. Higit sa lahat kung sila ay dumanas ng pagkakasakit, kapansanan, panganganak, pagsapit sa katandaan (old age), at kamatayan. Upang maisakatuparan ito ipinag-utos na lahat ng mga manggagawa sa pribadong sektor maging ang kabilang sa impormal na sektor ay maging bahagi ng Social Security System (SSS) bilang ahensiya ng pamahalaan na may tungkulin para itaguyod ang Panseguruhan ng Kapanatagang Panlipunan ng mga Pilipino. Sa pamamagitan ng mga personal na kontribusyon ng mga manggagawa ito ay magsisilbi nilang pondo at maaaring magamit sa oras ng kanilang pangangailangan. 6. REPUBLIC ACT 7875 Ito ay naging batas noong Pebrero 7, 1995 at kinilala bilang National Heath Insurance Act of 1995. Sa pamamagitan nito ay naitatag ang Philippine Health Insurance Corporation (Philhealth) na naglalayong mapagkalooban ang lahat ng mga mamamayang Pilipino ng isang maayos at sistematikong kaseguruhang pangkalusugan. Nakapaloob sa
441 DEPED COPY programang ito na ang pamahalaan ay magkakaloob ng subsidy sa mga mamamayan na walang sapat na kakayahang pinansiyal sa oras na sila ay magkaroon ng pangangailangang medikal at pangkalusugan gaya na lamang ng operasyon at hospitalization program. Maliban pa sa mga nabanggit na batas, may iba pang ipinatutupad para sa mga partikular na sektor ng manggagawang Pilipino tulad ng Magna Carta for Small Farmers (R.A. 7607), Magna Carta for Small Enterprises (R.A. 6977), at Barangay Microbusiness Enterprises Act (R.A. 9178). Samantala, ang sumusunod ay ilan sa mga programa at proyekto ng pamahalaan para sa mga mamamayan na bumubuo sa impormal na sektor: 1. DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM (DILP) Ang programang ito ay ipinatutupad ng Department of Labor and Employment (DOLE) na nauukol sa pangkabuhayang pangkaunlaran sa pamamagitan ng mga pagsasanay ng mga mamamayan partikular na para sa mga self-employed at mga walang sapat na hanapbuhay. 2. SELF-EMPLOYMENT ASSISTANCE KAUNLARAN PROGRAM (SEA-K) Isa sa mga pangkabuhayang programa ng Department of Social Welfare and Development (DSWD) na nagbibigay ng mga gawain at pagsasanay upang mapaunlad ng mga mahihirap na pamilya ang kanilang mga kasanayan at makapagsimula ng sariling negosyong pangkabuhayan at pagtatayo ng mga samahang panlipunan na maaaring magpautang sa mga kasapi gaya ng Self-Employment Kaunlaran Associations (SKA’s). 3. INTEGRATED SERVICES FOR LIVELIHOOD ADVANCEMENT OF THE FISHERFOLKS (ISLA) Ang proyektong ito ay para sa mga munisipalidad o bayan na ang pangunahing ikinabubuhay ay pangingisda. Tinutulungan ng pamahalaan ang mga mangingisda sa pamamagitan ng pagkakaloob ng mga pagsasanay upang mas mapaghusay pa nila ang kanilang hanapbuhay. Maliban pa rito, nagtatayo ng mga training center para sa mga mangingisda at kanilang pamilya upang sanayin sa iba pang alternatibong mga gawaing pangkabuhayan na maaari nilang pagkunan ng karagdagang kita. 4. CASH-FOR-WORK PROGRAM (CWP) Ito ay programa ng Department of Social Welfare and Development (DSWD), na kung saan sa ilalim nito, ang mga biktima ng kalamidad o mga evacuee ay bibigyan ng kabayaran kapalit ng serbisyong kanilang isasagawa o pagtulong sa panahon ng rehabilitasyon at rekonstruksiyon ng mga nasalantang lugar. Ang programang ito ay ipinatutupad ng pamahalaan bilang pansamantala o alternatibong mapagkukunan ng kabuhayan o kita ng mga taong nawalan ng hanapbuhay dulot ng mga nabanggit na sitwasyon.
442 DEPED COPY Tunay ngang maganda ang mga batas, programa, at proyekto ng pamahalaan para sa impormal na sektor. Ngunit, ang kaukulang implementasyon nito para sa kapakanan ng mga mamamayan at kabuuan ng ekonomiya ng bansa ang kinakailangang mabigyan ng kasiguraduhan. Kinakailangan ang pagtutulungan ng pamahalaan at mga mamamayan upang makamit natin ang minimithing pambansang kaunlaran. Gayumpaman, hindi rin natin masisi ang mga tao kung sila ay maging bahagi ng impormal na sektor sapagkat ayon nga kay Bernardo Villegas, isang kilalang ekonomistang Pilipino, “Gugustuhin pa ng mga tao ang lumabag sa batas kaysa magutom o mamamatay”. Kung kaya’t, upang maiwasan ito, marapat lamang na ang mga mamamayan at pamahalaan ay magkaisa para sa implementasyon ng mga magagandang batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya para sa kabutihan ng lahat. Gawain 7: ULAT SA BAYAN: AYON SA BATAS! Matapos mong mabasa ang mga teksto tungkol sa mga programa at mga batas at mga patakarang pang-ekonomiya tungkol sa impormal na sektor, sagutin mo ang mga pamprosesong tanong na siyang susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa. Pamprosesong Tanong: 1. Batay sa teksto, ano ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan upang mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang nasa impormal na sektor? 2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan sa impormal na sektor. Mga batas na may kaugnayan sa impormal na sektor Mga programa, proyekto, o patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor
443 DEPED COPY Gawain 8: PORMAL o IPOPORMAL:TAMA o MALI: Sagutin Mo! Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag at tukuyin kung tama o mali. Lagyan ng salitang PORMAL kung TAMA ang mensahe at IPOPORMAL kung ito ay MALI. 1. Ang pormal na pagsisimula ng paggamit ng terminong “impormal na sektor” ay pinasimulan ni Keith Hart noong taong 1973. 2. Ang International Labour Organization (ILO) ay nagpalabas ng pandaigdigang batayan ng paglalarawan ng impormal na sektor. 3. Ang impormal na sektor ay tumutukoy sa yunit na nagsasagawa ng mataas na antas ng organisasyon na may sinusunod na takdang kapital at pamantayan ng produksiyon. 4. Batay sa 2008 Informal Sector Survey (ISS), mayroong halos 10.5 milyon ang kabilang sa impormal na sektor. 5. Ang impormal na sektor ay nakarehistro at sumusunod sa batas at pamantayan ng pamahalaan. 6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral tungkol sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig. 7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay nakapag- ambag ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product (GDP) ng ating bansa. 8. Inilarawan ng IBON Foundation ang impormal na sektor bilang sektor na binubuo ng mga taong “isang kahig, isang tuka”. 9. Ang karaniwang katangian ng impormal na sektor ay hindi nakarehistro, hindi nagbabayad ng buwis, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas ng pamahalaan. 10. Ang impormal na sektor ay kilala rin bilang underground o hidden economy. Gawain 9: IPORMAL MO! JUMBLED LETTERS! Suriin ang sumusunod na pahayag o katanungan at tukuyin ang kasagutan sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga nakalaang titik. 1. Ang bahagi ng ekonomiya na gumagamit ng mababang antas ng produksiyon at halos wala ang mga kondisyong legal na kinakailangan sa pagpapatakbo ng negosyo. MIORPALM AN ORSKET 2. Ang tawag sa mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan. CITARCUAERUB DER EATP 3. Ito ay ang pinagmumulan o nagsisilbing badyet o pondo ng pamahalaan upang maisagawa ang mga program at proyektong panlipunan. ISUBW 4. Ito ay ipinatutupad ng mga kompanya bilang proteksiyon sa mamimili Mahusay! Ngayong natapos mo ang mga teksto at mga gawain upang iyong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor, sa puntong ito ay sukatin mo ang iyong kaalaman sa pamamagitan ng maikling pagsusulit.
444 DEPED COPY laban sa mga depektibong kalakal o serbisyo na maaaring magresulta sa kanilang kapahamakan. ITYQAULI TRLONOC 5. Ito ay tumutukoy sa ilegal o walang permisong pangongopya ng mga pelikula, musika, at iba pa sa anyong CD, VCD, o DVD. ERTFSOAW IRYCAP 6. Ang programa ng pamahalaan, ayon sa itinatadhana ng R.A. 8425, na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa impormal na sektor. ALCISO FROERM GENADA 7. Batay sa pag-aaral at sarbey sila ang bumubuo sa halos kalahati ng kabuuang populasyon ng impormal na sektor. AIHKBANABA 8. Ang itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga manggagawa. ENILIPPHP OBLRA OCDE 9. Ang ahensiya ng pamahalaang itinatag upang makapagbigay ng edukasyong teknikal at kasanayan sa mga Pilipino. EDTSA 10. Ang tawag sa programa ng pamahalaan na may kinalaman sa kalusugan, o serbisyong medikal para sa mga manggagawa. HTEALHILPH PGRMAOR Gawain 10: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang gitnang bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa mga kaalaman na iyong nakuha mula sa pagbabasa ng mga teksto. Ang pinakaitaas na bahagi ay pupunan mo lamang pagkatapos ng ga- wain sa pagnilayan. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart. Maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito, maaari mo nang sagutan ang gitnang bahagi ng Pyramid of Knowledge Chart na kung saan mula sa kaalaman na iyong natutuhan mula sa iyong mga nabasang teksto ay sasagutin mo ang gitnang bahagi ng chart. Ano-ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya?ekonomiya?
445 DEPED COPY Gawain 11: DISCUSSION WEB! PANGATWIRANAN MO! Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang iyong natutuhan ukol sa impormal na sektor at sanayin ang kasanayan mo sa sistematikong pangangatwiran. Ikaw ay gagawa ng katulad na pigura ng discussion web chart na nasa ibaba upang pangatwiranan kung nakabubuti ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pag- iral ng impormal na sektor. Pagkatapos nito ay sasagutin mo ang mga pamprosesong tanong upang mas maging kongkreto ang iyong kaalaman ukol sa impormal na sektor. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan at hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya? Ipaliwanag. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa impormal na sektor kaugnay ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may kinalaman dito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa impormal na sektor, mga dahilan at epekto nito sa ekonomiya, at mga batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan dito. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa kahalagahan ng pamilihan upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. NAKAKABUTI BA O NAKASASAMA SA EKONOMIYA ANG PAG-IRAL NG IMPORMAL NA SEKTOR DAHILAN / PALIWANAG DAHILAN / PALIWANAG KONGKLUSYON
446 DEPED COPY 2. Sa anong panig ka nahirapang maglahad ng mga kadahilanan? Bakit? 3. Ano ang pangkalahatang repleksiyon o kongklusyon mong nabuo tungkol sa pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya ng bansa? Pangatwiranan ang iyong kasagutan. Gawain 12: FLASH REPORT: STORY MAP CHART! Batay sa balita sagutin mo ang mga pamprosesong tanong at bumuo ng isang story map chart. Street Vendors, legal sa Olongapo Posted by Online Balita on Nov 30, 2012 Kung sa Metro Manila ay itinataboy at hinuhuli ang mga street vendor, gagawin nang legal sa Olongapo City ang paglalako ng paninda sa paligid ng East Bajac Bajac (EBB) Public Market simula sa Disyembre 1, 2012. Ito ay matapos maisaayos kamakailan ng pamahalaang lokal ang itinalagang paglalagyan sa mga vendor sa mismong palengke kung saan hindi sila magiging sagabal sa mga mamimili at dumaraang sasakyan. Ayon kay Dr. Arnold Lopez, public market administrator, tugon ito sa nais ni Mayor James `’Bong” Gordon, Jr. na malayang makapaghanapbuhay at magkaroon ng patas na oportunidad ang maliliit na negosyo sa lungsod. Aniya, pangkalahatan pakinabang ng publiko ang nagbunsod sa Gordon administration na makaisip ng paraan upang maresolba ang problema ng illegal market vendors. Sa pamamagitan nito ay matitigil na ang reklamo ng mga konsyumer at mga residente sa pagsisikip ng mga kalyeng nakapaligid sa naturang pamilihan na sanhi ng malaking abala sa kanila gayundin sa mga sasakyang gumagamit sa mga ito. Ikinatuwa naman ng mga market vendors ang solusyon na ipatutupad ng city hall. ‘’Sang-ayon po kami sa bagong set-up na naisip ni Mayor Gordon. Proteksiyon din po ito sa amin na nais kumita sa matinong paraan. Sawa na po kami na palaging ipinagtatabuyan at kinokotongan at minsan ay pinagmumura pa ng ilang abusadong kawani ng palengke,’’ ang sabi ni Marco Antonio, pangulo ng EBB Market Vendors Association. Idinagdag pa ni Dr. Lopez na basta’t susunod lamang ng maayos ang mga vendors sa patakaran ng pamunuan ng palengke ay tahimik at malaya silang makakapaghanapbuhay. – Beth Camia Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang balita? 2. Sa pamamagitan ng story map chart na nasa susunod na pahina, isulat mo sa loob ng kahon ang mga pinakatampok na mahahalagang detalye ng balita. 3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang inilalahad ng balita? Bakit?
447 DEPED COPY Gawain 13: PANGKATANG GAWAIN: SOCIO-POLITICAL CARICATURE Ang inyong pangkat ay gagawa ng isang socio-political caricature na kung saan maglalaman ng larawang guhit bilang representasyon o sumasalamin ng impormal na sektor. Ito ay dapat naglalaman ng mga elemento ng impormal na sektor sa aspektong kadahilanan, epekto, at mga batas o patakarang pang-ekonomiya ukol dito. Upang maisagawa nang maayos ang presentasyon. Isaalang-alang ang sumusunod na pamprosesong tanong at ang bawat presentasyon ay bibigyan ng marka o puntos gamit ang rubrik na nasa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang pangunahing konsepto ng impormal na sektor ang inyong ipinakita sa caricature? 2. Isa-isahin at ipaliwanag ang mga simbolismong inyong ginamit para ilahad ang mensahe ng caricature. 3. Sa iyong palagay, maliwanag bang naipapakita ng inyong larawan ang konsepto ng impormal na sektor? Pangatwiranan ang inyong sagot. RUBRIK PARA SA SOCIO-POLITICAL CARICATURE Pamantayan Indikador Puntos Natamong Puntos Kaangkupan sa Tema Akma ang kabuuang caricature sa hinihinging mensahe at tema para sa impormal na sektor. 10 Paglalahad ng Pananaw/Kaisipan Mahusay na nailahad ang pananaw/kaisipan gamit ang mga elemento o simbolismo. 10 Presentasyong Biswal Masining na ipinakita ang ideya batay sa kabuuang larawan. 10 Kabuuang Puntos 30
448 DEPED COPY Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa impormal na sektor at mga konseptong may kaugnayan dito ay sagutan mo na ang pyramid of knowledge chart. Gawain 14: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo na ang pinakataas na bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa kabuuang mga kaalaman na iyong nakuha mula sa pagbabasa ng mga teksto. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart, maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito. MAHUSAY! Napagtagumpayan mong isagawa ang mga iniatang na gawain!! Ano-ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya?ekonomiya?
449 DEPED COPY PANIMULA “No man is an island.” Ito ay isang popular na kasabihang nagsasaad na walang tao sa mundo ang maaaring mabuhay nang mag-isa. Nagpapatunay ito na sa buhay ay kailangan natin ng karamay o kasama. Ang konseptong ito ay hindi lamang akma sa tao kundi maging sa isang bansa. Sa larangan ng mga bansa, ang kasabihang ito ay makikita sa pampolitika, panlipunan, at higit sa lahat sa pang-ekonomikong usaping na masasalamin sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. Kaugnay nito, ang araling ito ay patungkol sa kalagayan, kalakaran, at kahalagahan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. May mga inihandang mapanghamong mga gawain at mga tekstong babasahin na siyang makapagbibigay sa iyo ng mga kaalaman at impormasyon upang mabigyang-linaw kung ano ang kalakalang panlabas at bakit ito nagaganap sa pagitan ng Pilipinas at ibang bansa sa daigdig. Sa pagtatapos ng araling ito inaasahang ikaw ay nakapagtataya ng kalakaran o sitwasyon ng kalakalang panlabas ng Pilipinas, napahahalagahan ang bahaging ginagampanan ng kalakalang panlabas sa ekonomiya ng ating bansa, at nasusuri ang ugnayan at mga patakarang pang-ekonomiya ng Pilipinas sa iba’t ibang samahan o organisasyong may kinalaman sa kalakalang pandaigdig. ARALIN 6 ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS Gawain 1: COUNTRY & FLAG HUNT Ayusin ang mga titik na nasa loob ng kahon sa HANAY A upang mabuo ang pangalan ng bansang tinutukoy at pagkatapos ay piliin ang titik ng katumbas na watawat nito sa HANAY B. Matapos mong matutuhan ang impormal na sektor at ang mga dahilan at epekto ng pag-iral nito, sa bahaging ito naman ay iyong tutuklasin ang tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Upang higit na maging makabuluhan at mapukaw ang iyong interes halina’t simulan mo munang gawin at sagutin ang susunod na gawain. ALAMIN
450 DEPED COPY HANAY A HANAY B
451 DEPED COPY HANAY A HANAY B Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali o mahirap sagutin at hanapin? Bakit? 2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat bilang? 3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan ang mga bansang ito sa Pilipinas? Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world. htm Retrieved on November 7, 2014
452 DEPED COPY Gawain 2: HANAP-SALITA Hanapin ang sumusunod na salita sa word box. Ang mga ito ay maaaring nasa anyo pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad. E K O N O P R U T A S S A W  B A T O U Q E L Q L G A L L E O N S A W A R R W D X E A C N A K E T R O P M I I G B A X E F D G O T N I I L Z R O O T A T O S G A L L L K E K A R L A N Y L U X C E  R T B S A O D P A E D I C A R P O O T N I G P E T A R R N M E U L A L A P T A B A K O D A E S Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit? 2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa bawat isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag. Gawain 3: TOWER OF KNOWLEDGE Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng iyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay sasagutin mo ang katanungang nasa kahon. Isulat mo sa bahaging SIMULA ang iyong inisyal na kasagutan. Samantalang ang bahagi ng GITNA at WAKAS ay sasagutan mo lamang sa iba pang bahagi ng iyong paglalakbay sa araling ito. BARTER BATAS BIGAS DOLYAR ELECTRONICS EXPORT GALLEON GINTO IMPORT KALAKALAN LANGIS PRUTAS TABAKO TARIPA QUOTA
453 DEPED COPY ANG PRINSIPYO NG KALAKALANG PANLABAS Isang batayang katootohanan na may mga produkto at serbisyong hindi kayang matugunan sa loob ng isang lokal na pamilihan ng isang bansa. Kung kaya’t nagaganap ang tinatawag nating kalakalang panlabas sa pagitan ng mga bansa. Ayon sa Oxford Dictionary of Economics, ang kalakalang panlabas ay tumutukoy sa pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng mga bansa. Pangunahing layunin nito Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang mas malalim ang paksang ito. PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaisipan/ kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing sadyang inihanda upang maging sanggunian mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa ugnayan ng pamilihan at pamahalaan. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang mailarawan at masuri ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan. Umpisahan mo ito sa pamamagitan ng unang gawain na nasa ibaba. Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa? S I M U L A G I T N A W A K A S
454 DEPED COPY ay matugunan ang mga pangangailangan. Nagaganap ang ganitong ugnayan ng mga bansa dulot ng kakapusan sa likas na yaman at iba pang mga salik upang maisagawa ang produksiyon. Halimbawa, ang ating bansa ay sagana sa mga produktong agrikultural gaya ng bigas, mais, gulay, at mga prutas subalit salat naman tayo sa produktong langis at petrolyo kung kaya’t tayo ay umaasa sa produksiyon ng ibang bansa. Ang ganitong sitwasyon ang nagbibigay ng batayan kung bakit umiiral ang kalakalang panlabas. Kaugnay nito, ang pag-iral ng sistema ng kalakalang panlabas ay hindi na bago. Kung ating babalikan ang kasaysayan, bago pa man dumating ang mga Espanyol, ang mga sinaunang Pilipino ay nakikipagpalitan na ng kalakal sa ilalim ng sistemang barter sa mga Arabo, Tsino, Hapones, Indian, at iba pang dayuhan. Sa ilalim ng sistemang barter, ang batayan ng pagpapalitan ng kalakal o produkto ay nakabatay ayon sa kung ano ang pangangailangan at kagustuhan ng isang bansa. Nang dumating ang mga Espanyol, Amerikano, at Hapones kasabay ng kanilang pananakop sa Pilipinas, ay lumawak ang sistema ng ating pakikipagkalakalan sa ibang mga bansa. Sa kabilang dako, kaalinsabay ng pagbabago ng panahon at pag-unlad ng disiplina ng pag-aaral ng ekonomiks ay sumibol ang iba’t ibang mga teorya o pananaw ng mga ekonomista tungkol sa kalakalang panlabas na siyang nagdulot ng malawakang pagbabago mula sa sistemang barter noong sinaunang panahon. Ang absolute advantage at comparative advantage theory ang nagiging basehan ng mga bansa para sumali sa pandaigdigang kalakalan. Ang export ay tumutukoy sa pagluluwas ng mga produkto o serbisyo sa pandaigdigang pamilihan, samantalang ang import ay tumutukoy sa pagpasok sa lokal na pamilihan ng mga produkto o serbisyo mula sa ibang bansa. Angabsoluteadvantagetheory,aypinanukala niAdamSmith.Itoaykaalinsabay ng pagkakalathala ng kaniyang aklat na “An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations” noong 1176. Isinasaad ng teoryang ito na ang isang bansa ay dapat na magpakadalubhasa sa paglikha ng mga produkto. Subalit, paano malalaman ng isang bansa kung anong produkto o serbisyo ang dapat niyang pagtuunan o pagkadalubhasaang iprodyus? Ang kaisipang ito ay mabisang mauunawaan gamit ang talahanayang na nasa ibaba. Bansa Dami ng Sapatos Dami ng Pantalon A 10 8 B 5 24 Kabuuan 15 32 Ipagpalagay batay sa talahanayan na may dalawang bansa: A at B. Sila ay nagpoprodyus ng dalawang uri ng produkto: sapatos at pantalon. Iba’t ibang kasanayan ang kailangan upang makapagprodyus ng mga nabanggit na produkto. Ipagpalagay
455 DEPED COPY ring ang mga manggagawa sa bansang A at B ay kayang makagawa ng nabanggit na kabuuang dami ng sapatos at pantalon sa loob ng isang araw. Samakatuwid, ang pagiging produktibo ng paggawa ang siyang magsasabi kung gaano karami ang maaaring magawang sapatos at pantalon. Kung kaya’t ang bansang A ang may absolute advantage sa produksiyon ng sapatos at ang bansang B naman ay mas efficient sa pagprodyus ng pantalon. Ano naman ang maaaring maganap na sitwasyon kung ang isang bansa ay may absolute advantage sa pagprodyus ng parehong produkto. Bakit mayroon pa ring kalakalan? Ipagpalagay na may dalawang bansa C at D. Ang mga produkto ay mais at t-shirts. Ang pagiging produktibo ng isang manggagawa ay makikita sa talahanayan. Bansa Sako ng Mais T-Shirts C 20 10 D 4 8 Kabuuan 24 18 Batay sa talahanayan, kayang iprodyus ng bansang C ang mais at t-shirt na mas efficient kaysa sa bansang D. Samakatuwid, mayroon siyang absolute advantage sa pagprodyus ng mais at t-shirts. Kung tutuusin, kaya niyang magprodyus ng mais ng limang beses ang dami kompara sa bansang D. Kaya rin ng bansang C na magprodyus ng 1.25 na beses sa kayang iprodyus na t-shirts ng bansang D. Ngunit may comparative advantage ang bansang C sa pagprodyus ng mais; ang bansang D naman ay may comparative advantage sa paggawa ng t-shirts. Sa kabilang dako, maaari ding ipaliwanag ang comparative advantage gamit ang konsepto ng opportunity cost. Para makagawa ng 10 pang t-shirts, kailangang isuko ng bansang C ang 20 sako ng mais. Ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt ay dalawang sako ng mais. Para sa bansang D upang makagawa ng 8 pang t-shirts, kailangang isuko ang 2 sako ng mais. Samakatwid, ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt ay kalahating sako ng mais. May mas mababang opportunity cost sa pagprodyus ng t-shirt ang bansang D, kaya may comparative advantage ang bansang D sa pagprodyus ng t-shirt. Kung kaya’t masasabi nating ang isang bansa ay may comparative advantage sa paggawa ng isang bagay o serbisyo kapag kaya niyang gawin ang produkto o serbisyo nang mas efficient kompara sa ibang uri ng produkto o serbisyo sa larangan ng kanyang paghahambing sa ibang bansa. Ang mga bansa ay dapat na magpakadalubhasa at mag-export ng mga produkto o serbisyo kung saan siya ay may comparative advantage at mag-import na lamang ng mga produkto o serbisyo na wala siyang comparative advantage sa pagprodyus.
456 DEPED COPY Gawain 4: TEKS-TO-GRAPH LIST Basahin at unawain ang tekstong nasa kahon at pagkatapos, sagutin ang mga pamprosesong tanong gamit ang graphic organizer sa susunod na pahina. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa? 2. Bakit nagkakaroon ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa? 3. Paano binago ng pag-unlad ng pag-aaral ng ekonomiks ang kaisipan tungkol sa kalakalang panlabas? Gawain 5: T-CHART: ABSOLUTE o COMPARATIVE Sa pamamagitan ng t-tsart ay paghambingin mo ang dalawang batayan o kalakaran ng kalakalang panlabas ng isang bansa batay sa tekstong iyong nabasa. A. Batay sa Paglikha ng Produkto o Serbisyo: B. Batay sa Pakinabang sa kalakalan: KALAKALANG PANLABAS Ito ay nagaganap dahil ___________ Ito ay tumutukoy sa ______________ ABSOLUTE ADVANTAGE COMPARATIVE ADVANTAGE ABSOLUTE ADVANTAGE COMPARATIVE ADVANTAGE
457 DEPED COPY Ang Kalakalang Panlabas ng Pilipinas Upang maunawaan ang takbo ng kalakalang panlabas ng isang bansa ay sinusuriangtinatawagnatingbalanceofpayment(BOP),nasiyangnagsisilbingsukatan ng pandaigdigang gawaing pang-ekonomiya ng isang bansa. Ito rin ang nagpapakita ng talaan ng transaksiyon ng isang bansa sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Samantala, ang balance of trade (BOT) naman ay makukuha sa pamamagitan ng pagbabawas ng halaga ng kalakal na inaangkat (import) sa halaga ng kalakal na iniluluwas (export). Kaugnay nito, sa paglipas ng panahon, patuloy na lumalawak ang pakikipag- ugnayan ng ating bansa sa larangan ng kalakalan. Ayon sa June 2014 na ulat na inilabas ng Philippine Statistics Authority (PSA) o dating kilala bilang National Statistics Office (NSO), tumaas ng 21.3% ang kabuuang kita ng Pilipinas mula sa pagluluwas (export) ng mga produkto. Batay sa June 2014 tayo ay kumita ng $5.444 bilyong dolyar kumpara sa $4.490 bilyong dolyar na kinita ng bansa noong June 2013. Ang talahanayan sa ibaba ay nagpapakita ng kabuuang datos tungkol sa ating pagluluwas (export). Merchandise Exports Performance of the Philippines as of June 2014   June 2014 p   2013 r TOTAL EXPORTS    FOB Value in Million US Dollars      Year-on-Year Growth (Percent)   Electronic Products      FOB Value in Million US Dollars      Year-on-Year Growth (Percent) 5,444.41 21.3   2,220.56 10.7 4,490.20     4.1      2,006.19      - 2.2 Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Ayon sa PSA, ang itinuturong kadahilanan ng pagtaas na ito ay dulot ng paglaki at pagbuti ng kita ng bansa sa walong uri ng produktong iniluluwas. Ang mga produktong nagrehistro ng malaking antas ng paglago ng kita sa pagluluwas ay ang machinery and transport equipment, bananas (fresh), other mineral products, other manufactures, articles of apparel and clothing accessories, ignition wiring set and other wiring sets used in vehicles, aircrafts and ships, at electronic products and chemicals. Tanging ang cathodes and sections of cathodes at refined copper ang bumuo sa sampung nangungunang produktong panluwas ng Pilipinas (Top 10 Exporting Products of the Philippines). Subalit, ang dalawang huling nabanggit na produkto ay walang naitalang ulat noong Hunyo 2013 kung kaya’t hindi malaman ang naging growth rate nito. Ang talahanayan sa ibaba ang magpapakita ng kompletong Top 10 Exporting Products of the Philippines as of June 2014.
458 DEPED COPY Top 10 Philippine Export to All Countries: June 2014 p (Year-on-Year Growth in Percent) Gainers Losers Machinery & Transport Equipment 120.4 Woodcrafts and Furniture -9.9 Bananas (Fresh) 98.9     Other Mineral Products 74.2     Other Manufactures 67.8     Articles of Apparel and Clothing Accessories 44.5     Ignition Wiring Set and Other Wiring Sets Used in Vehicles, Aircrafts and Ships 32.5     Electronic Products 10.7     Chemicals 0.1     Cathodes & Sections of Cathodes, of Refined Copper a/     p-preliminary, r-revised,a/ - growth rate not computed, with zero value in June 2013 Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Batay sa talahanayan, ayon sa PSA, ang electronics products ang siyang nangungunang produktong panluwas ng Pilipinas na nagrehistro ng $2.221 bilyon. Ito ay bumuo sa 40.8% ng kabuuang kita ng Pilipinas mula sa pagluluwas (export). Ito ay nagtala ng 10.7% na bahagdan mula sa kabuuang $2.006 bilyon noong June 2013. Samantala,angothermanufacturesangpumangalawanamaypinakalamalaking kita noong June 2014. Ito ay may kabuuang halagang $537.67 milyon na may pagtaas ng 67.8% mula sa dating $321.00 milyon noong June 2013. Ang machinery and transport equipment, naman ang pumangatlo na nagtala ng 7.2% sa kabuuang kita ng bansa. Ito ay may kabuuang halaga na $390.83 milyong dolyar at nakapagtala ng 120.4% kung ihahambing sa $177.37 milyong dolyar noong June 2013. Pumang- apat naman ang other mineral products na may kitang $321.31 milyon. Ito ay nag- ambag ng 5.9% sa kabuuang kita ng bansa at nagtala ng 74.2% ng pagtaas mula sa $184.47 milyong dolyar noong June 2013. At ang woodcrafts and furnitures ang siyang panglima na may kinita na $253.41 milyon o kabuuang ambag na 4.7% sa kita ng pagluluwas ng bansa. Subalit, ito ay nagtala ng kabuuang -9.9% ng pagbaba kung ihahambing sa nakaraang June 2013 na $281.12 milyon. Ang pigura sa susunod na pahina ay inilabas ng Philippine Statistics Authority (PSA) na nagpapakita ng Philippine Top Five Exports at paghahambing ng datos nito sa pagitan ng taong June 2013 at June 2014.
459 DEPED COPY Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Sa kabilang dako, sa larangan naman ng mga commodity group, ang manufactured goods ang siyang nanguna sa kabuuang kita. Ito ay nagtala ng $4.301 bilyon at bumuo sa 79% ng kabuaang kita sa pagluluwas. Ito ay tumaas ng 15.7% batay sa $3.716 bilyon na kita nito noong June 2013. Ang mineral products naman ay mayroong 8.9% na bahagi at may pagtaas na 85.1% batay sa kinita nitong $468.03 milyong dolyar. Ang total agro-based products naman ay may 8.5% na bahagi at may kabuuang kita na $464.21 milyon. Ito ay tumaas ng 44% mula sa $322.46 milyon na kita noong June 2013. Maliban pa dito, ang special transactions ay bumuo sa 3.4% at tumaas ng 98.0% batay sa kinita na $186.10 milyon kung ihahambing sa $93.99 milyon na kita noong June 2013. Ang forest products naman ay nagbahagi ng 0.1% sa kabuuang kita ng bansa at tumaas ng 24% batay sa $6.70 milyon na kinita nito ngayong June 2014 kumpara sa $5.40 milyon noong June 2013. At ang petroleum product ay nagtala ng 0.001% at bumaba ng 99.9% mula sa $89.37 milyon noong June 2013 sa $61 ngayong June 2014. Ang pigura sa ibaba ay naglalarawan ng Philippine Exports by Commodity Groups ayon sa ulat ng PSA. Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/commoditygroups-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014
460 DEPED COPY Kaugnay nito, kung pagbabatayan naman ang mga bansa kung saan tayo ay pagluluwas, batay sa June 2014 ulat na inilabas ng PSA, na ang Japan partikular na ang Okinawa ang siyang pinaka-nangungunang destinasyon ng mga produktong Pilipino. Ito ay mayroong kabuuang $955.58 milyon na kabilang sa 17.6% ng kabuuang kita ng ating bansa sa export ngayong June 2014. Pangalawa, ang People’s Republic of China (PROC) na mayroong 15.8%. Ito ay katumbas na halagang $859.38 milyon. Pangatlo ang United States of America na mayroong 13.8% o kabuuang $751.68 milyon sa kabuuang kita ng bansa. Pang-apat ay ang Hongkong na mayroong 9% o katumbas na $487.74 milyon at panlima ang Singapore na may nairehistrong 6.9% o $377.97 milyon sa kabuuang kita ng bansa sa pagluluwas. Para sa kompletong listahan ng Philippine Top Ten Exports by Country, tunghayan ang pigurang nasa ibaba. Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine-tpten-ecports-bycountry-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Samantala, kung pagbabatayan naman ang economic bloc, ang ating bansa ay may pinakamalaking pagluluwas ng mga produkto at serbisyo sa mga bansa sa East Asia. Ito ay may katumbas na 49.9% o & 2.714 bilyong dolyar; pangalawa ay sa mga bansang miyembro ng ASEAN na nakapagtala ng 14.2.% o may katumbas na halaga na $770.46 milyong dolyar; pangatlo ay sa mga bansang kasapi ng European Union na mayroong 10.2% o kabuuang $556.51 milyong dolyar. Ito ay maipapakita ng pigura na nasa susunod na pahina. Others 16.9% Taiwan 3.5% Thailand 3.5% Korea, Republic of 3.9% Germany 4.5% Australia 4.7% Singapore 6.9% Hong Kong 9.0% Japan 17.6% China, People’s Republic of 15.8% United States of America 13.8%
461 DEPED COPY Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine exports by economic bloc-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Sa kabilang banda, ang import ng ating bansa ayon sa Philippine Statistical Authority, kung ihahambing sa nakaraang June 2013 ay bumaba ng 3.6% batay sa naitalang $4.716 bilyon. Ito rin ay mas mababa kumpara sa $4.890 bilyon ng nakaraang June 2013. Ayon sa ahensiyang nabanggit, ang pagbaba na ito ay dulot ng pagbaba ng tatlong pangunahing produkto. Ito ay ang industrial machinery & equipments, electronics products, at other food and live animals. Maliban pa rito, ang balance of trade in goods (BOT-G) ng ating bansa para sa June 2014 ay nagtala ng surplus na $731 milyon kompara sa $399 milyon na deficit noong June 2013. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang pigurang nasa ibaba. Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine trade performances-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Kung pagbabatayan naman ang Philippine Top Five Imports, ang mineral fuels at lubricants and related materials ang siyang nanguna. Ito ay nakapag-ambag ng kabuuang 24.7% o may katumbas na halagang $1.167 bilyon. Ito ay nagtala ng pagtaas na 9.4% kung ikukumpara sa $1.066 bilyon noong June 2013. Pumapangalawa rito ay ang electronic products na mayroong 18.1% at may halagang $1.097 bilyon Notes: 1/ includes China, Hongkong, Japan, Macau, Mongolia, N. Korea, S. Korea, Taiwan 2/ includes Brunei Darussalam, Cambodia, Indonesia, Laos, Malaysia, Myanmar, Singapore, Thailand, Vietnam 3/ includes Alaska and Hawaii 4/ includes Austria, Belgium, Bulgaria, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, and UK Great Britain.
462 DEPED COPY ngayong June 2014. Ito ay bumaba ng 22% mula sa $1.097 bilyon noong June 2013. Pangatlo naman ang transport equipments, na nagrehistro ng 10.2% sa kabuuang imports ng bansa sa halagang $479.28 milyon. Ito ay may pagtaas ng 13.9% mula sa dating $420.92 milyong dolyar. Pang-apat naman ay ang industrial machinery and equipments na nakapagtala ng 4.5% bahagi na may kabuuang halaga na $211.97 milyon. Ito ay bumaba ng 32.9% mula sa dating $315.81.74 milyon noong June 2013. Panlima ay ang other food and live animals na may 3.3% na bahagi sa kabuuang imports ng ating bansa sa halagang $156.23 milyon. Ito ay bumaba ng 3.3% mula sa dating $161.64 milyon noong June 2013. Ang pigura sa ibaba ay nagpapakita ng Philippine Top Five Imports. Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top five imports-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Samantala, sa larangan naman ng ating ugnayan hinggil sa import ang bansang nagkakaroon tayo ng pangunahing pag-aangkat ay ang People’s Republic of China. Ito ay nakapagtala ng 17.2% o kabuuang $809.64 milyon ngayong June 2014. Nakapagtala ito ng pagtaas na 17.9% kung ihahambing sa $686.79 milyon noong June 2013. Ang Republic of Korea naman ang pumangalawa na nakapagtala ng 6.8% ng kabuuang import o may halagang $461.33 milyon. Ang Japan partikular na ang lungsod ng Okinawa ang pumangatlo na mayroong 9.6% o katumbas na $451.71 milyong dolyar sa kabuuang import ng Pilipinas. Pang-apat ay ang United States of America na mayroong 7.6% o kabuuang $445.44 milyon at ang panlima ay ang Singapore na nakapagtala ng 6.8% o katumbas na $319.54 milyong dolyar ngayong June 2014. Ang kabuuang datos ng Philippine Top Ten Imports by Country ay makikita sa pigura sa ibaba ayon sa ulat ng Philippine Statistics Authority (PSA).
463 DEPED COPY Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top ten imports-by country-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Gawain 6: IMPORT o EXPORT: I-VENN DIAGRAM MO! Basahin at unawain ang teksto tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Layunin ng gawaing na ito na masuri mo ang mahahalagang datos o impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Pagkatapos ay sagutin mo ang mga pamprosesong tanong at punan ang Venn diagram. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa? 2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas? 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang impormasyon. EXPORTIMPORT Korea, Republic of 9.8% Others 23.4% Russian Federation 4.3% Taiwan 4.7% Malaysia 5.3% Thailand 5.5% Saudi Arabia 5.8% Singapore 6.8% United States of America 7.6% Japan 9.6% People’s Republic of China 17.2% Mahahalagang Datos Mahahalagang Datos PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD
464 DEPED COPY Ang Ugnayan ng Pilipinas sa mga Samahang Pandaigdig: WTO; APEC, ASEAN Ang pagkakaroon ng ugnayan ng mga bansa sa daigdig ay mas higit na pinagbubuti sa pamamagitan ng kalakalang panlabas. Ito ay nagsisilbing pamamaraan upang ang bawat bansa ay magkaroon ng ugnayang internasyonal kasabay ng mabilisang pagbabago sa lahat ng aspekto ng pamumuhay ng tao, maging ito ay sa sistema ng edukasyon, komunikasyon, transportasyon, teknolohiya, at maging sa industriyalisasyon. Sa kasalukuyang panahon, higit na akma ang kasabihang “walang sinoman ang nabubuhay para sa sarili lamang” o sa wikang Ingles ang kasabihang “No Man is an Island”. Kaugnay nito, sa kasalukuyang panahon, ang pakikipagkalakalan ay higit na ginawang sistematiko. Ito ay naging ganap sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga samahang pandaigdig o international organization na naglalayong palawakin ang ugnayan ng mga bansa sa larangan ng kalakalang panlabas. Ilan sa mga samahang pandaigdigang pang-ekonomiko na kabilang ang ating bansa ay ang sumusunod: WORLD TRADE ORGANIZATION (WTO) Ang pandaigdigang samahang ito ay pormal na pinasinayaan at nabuo noong Enero 1, 1995. Ito ang naging kapalit ng General Agreement of Tariffs and Trade (GATT). Ang pagkakatatag nito ay alinsunod sa naging resulta ng usapin sa Uruguay Round sa pamamagitan ng paglagda sa Marrakech Agreement sa Marrakech, Morroco noong Abril 15, 1944. Subalit, kaiba sa GATT, ang WTO ay may pormal na estrukturang institusyonal at ang pinakamataas na lupong nagpapasya sa WTO ay ang Ministerial Conference, samantalang ang GATT ay walang ganap na estruktura. Ang punong himpilan ng WTO ay matatagpuan sa Geneva, Switzerland. Ito ay kinikilala bilang samahang namamahala sa pandaigdigang patakaran ng sistema ng kalakalan o global trading system sa pagitan ng mga kasaping estado o member states. Maliban pa rito, ito rin ang siyang nagbibigay ng solusyon sa mga problema, usapin, sigalot, o pagtatalo ng mga kasaping estado. Sa kasalukuyan, ito ay binubuo ng 160 bansang kasapi. Bilang isang samahang internasyonal, ang pagsapi o pagpasok sa organisasyong ito ay sumusunod sa mahigpit na proseso. Ang isang bansang nagnais na maging kasapi ay kailangang magpasa ng aplikasyon sa Executive Council inilarawan ang kalagayan ng kanyang ekonomiya at mga patakarang pangkalakalan. Ang pagtanggap bilang kasapi ng samahang ito ay tumatagal ng halos ilang taon sapagkat masusing sinusuri ng samahan hindi Pinagkunan:http://www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved on November 7, 2014
465 DEPED COPY lamang ang kalagayang pang-ekonomiko ng isang bansa kundi maging aspektong pampolitika at panlipunan. Kapag ito ay naaprubahan, ang isang bansa ay lalagda sa isang kasunduan o protocol na naglalaman ng mga alituntuning dapat sundin ng isang kasaping bansa. Ang mga pangunahing misyon ng World Trade Organization (WTO) ay ang sumusunod: 99 Pagsusulong ng isang maayos at malayang kalakalan sa pamamagitan ng pagpapababa sa mga hadlang sa kalakalan (trade barriers); 99 Pagkakaloob ng mga plataporma para sa negosasyon at nakahandang magbigay tulong-teknikal at pagsasanay para sa mga papaunlad na bansa (developing countries); 99 Mamagitan sa mga pagtatalo ng mga kasaping bansa kaugnay sa mga patakaran o magpataw ng trade sanction laban sa isang kasaping hindi umaayon sa desisyon o pasya ng samahan; Ang pagiging kasapi ng Pilipinas sa World Trade Organization (WTO) ay isang malaking bagay upang magkaroon ng maayos at mabilis na pakikipag-ugnayan ang ating bansa sa iba pang kasapi ng naturang samahan. Ito ay magdudulot sa ating bansa ng maayos na takbo ng sistema ng kalakalang panlabas at makatutulong upang magkaroon ng mababang taripa o buwis sa produktong ating iniluluwas sa mga bansang kasapi nito. Ayon sa aklat na “Ekonomiks: Konsepto at Aplikasyon “nina Balitao et. al. (2012) ang World Trade Organization upang maging maayos ang sistema ng pakikipagkalakalan ay ipinasusunod ang sumusunod na prinsipyo: 99 Nararapat na ang sistemang pangkalakalan ay walang bahid ng diskriminasyon. 99 Mas kaaya-aya kung magiging malaya ang sistemang pangkalakalan sa pamamagitan ng pagbabawas ng mga hadlang-pangkalakalan; 99 Nararapat na matiyak ang kalalabasan ng sistemang pangkalakalan, partikular kung tiyak ang mga dayuhang kompanya at pamahalaan na hindi daragdagan ang mga hadlang pang-ekonomiko at manatiling bukas ang pamilihan; 99 Ang sistemang pangkalakalan ay nararapat maging mas kompetetibo; 99 Ito ay nararapat na mas katanggap-tanggap sa mga bansang hindi gaanong maunlad. 99 Ang larawan sa ibaba ay nagpapakita ng mapa ng mga bansang kabilang, hindi-kabilang, observer status, at mga bansang nasa representasyon ng European Union sa WTO.
466 DEPED COPY Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Member_states_of_the_World_Trade_Organization#mediaviewer/File:WTO_ members_and_observers.svg Retrieved on November 7, 2014 ASIA PACIFIC ECONOMIC-COOPERATION (APEC) Ito ay isang samahang may layuning isulong ang kaunlarang pang-ekonomiya at katiwasayan sa rehiyong Asia-Pacific kaugnay na rin ng pagpapalakas sa mga bansa at pamayanan nito.Ang mga bansang nasa rehiyon ng Pasipiko ay nagkakaroon ng ugnayan sa mga usaping pang-ekonomiya at nagsusulong ng kaunlarang pangkabuhayan, kooperasyon, kalakalan, at pamumuhunan. Ito ay itinatag noong Nobyembre 1989 at ang punong himpilan nito ay matatagpuan sa Singapore. Ang ating bansa ay isa sa mga orihinal na kasapi nito kabilang ang Australia, Brunei, Canada, Indonesia, Japan, South Korea, Malaysia, New Zealand, Singapore, Thailand, at United States. Samantala, noong Nobyembre 1991 ay sumapi rin ang China, Hongkong, at Taiwan. Noong Nobyembre 1993, ang Mexico at Papua New Guinea ay nakabilang din. Ang bansang Chile ay sumali noong Nobyembre 1994 at ang Peru, Russia, at Vietnam naman ay noong Nobyembre 1998. Sa kasalukuyan, ito ay binubuo ng 21 bansa. Ang samahang ito ay nagsasagawa ng taunang pagpupulong o economic forum upang pag-usapan ang iba’t ibang isyu partikular na ang kalakalan at pamumuhunan. Ang APEC ay kaiba sa WTO sapagkat walang kasunduan itong pinipilit sa mga kasapi o sa mga member economy. Ang desisyon ng samahan sa mga isyu o usapin ay ibinabatay ayon sa consensus. Pinagkunan:http://clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7, 2014 mga bansang kasapi mga bansang kinakatawan ng European Union observer status mga bansang hindi kasapi
467 DEPED COPY Kaugnay nito, ang kauna-unahangAPEC Leaders’Meeting ay isinagawa noong 1993 sa Blake Island, Washington D.C. sa pangunguna ng dating Pangulo ng Estados Unidos na si Bill Clinton na kung saan ay nanawagan ang mga pinuno ng bansa upang bawasan ang mga hadlang sa kalakalan at pamumuhunan gaya ng taripa at quota. Ang taripa ay tumutukoy sa buwis na binayaran sa kalakal samantalang ang quota ay ang takdang dami ng mga kalakal na maaaring iluwas o ipasok sa isang bansa. Ayon sa aklat na “Ekonomiks; Konsepto at Aplikasyon” nina Balitao, et al, ang samahang ito ay mayroong tinatawag na Three Pillars na siyang sinusunod ng mga kasapi. Ang pinakatampok na programa nito ay ang sumusunod;  Liberalisasyon ng pakikipagkalakalan at pamumuhunan - Ito ay nakapokus sa pagpapalawak ng pambansang pamilihan upang makahikayat at magkaroon ng karagdagang pamumuhunan at negosyo mula sa kasaping bansa.  Pagpapabilis at pagpapadali ng pagnenegosyo - Sa pamamagitan ng itatayong imprastrukturang kailangan sa pagnenegosyo at mga kapital o puhunang ilalaan sa operasyon, ito ay nagpapabilis at nagiging episyente ang bawat gawaing pangkaunlaran. Ang mga nagluluwas at nag-aangkat ng mga produkto at serbisyo ay makikinabang dahil sa magiging epekto nito tulad ng mas mababang gastos pamproduksiyon, karagdagang trabaho, at pagkakaroon ng mas malawak na pamilihan.  Pagtutulungang pang-ekonomiya at teknikal - Ito ay may layuning maglunsad ng mga pagsasanay upang malinang, mapahusay, at mapalawig ang kaalamang teknikal ng lahat ng kasaping bansa. Ang mga bansang kasapi ng APEC ay makikita sa larawan na nasa ibaba. Pinagkunan:http://4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/ l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 2014 Australia Brunei Canada Chile China Hong Kong Indonesia Japan Malaysia Mexico New Zealand Papua New Guinea Peru Philippines Russia Singapore South Korea Taiwan Thailand US Vietnam APEC summit Nov 21-23 Lima, Peru Twenty-one member states account for 60 percent of the world’s gross domestic product Members
468 DEPED COPY ASSOCIATION OF SOUTHEAST ASIAN NATIONS (ASEAN) Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/ File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014 Matapos mabigo ang pagkakatatag ng Association of Southeast Asia (ASA), ito ay nagbigay daan para magsimula ang Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) noong August 8, 1967. Ang samahang ito ay naglalayong paunlarin ang ugnayan ng mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Ito ay binuo ng mga bansang Indonesia, Malaysia, Pilipinas, Singapore, at Thailand na kinilala bilang mga Founding Countries sa bisa ng dokumentong tinawag na Bangkok Declaration. Sa kasalukuyan ito ay binubuo ng 10 bansa kasama ang Brunei, Cambodia, Laos, Myanmar, at Vietnam. Ang pagkakatatag ng samahang ito ay naglayong pagbuklurin at magkaroon ng pagkakaisa ang mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Idagdag pa rito ang pagnanais na labanan ang pagkalat ng komunismo sa Asya at magkaroon ng kaunlarang pang- ekonomiko. Ang punong-himpilan nito ay matatagpuan sa Jakarta, Indonesia. Upang mas mapaghusay at tuluyang makamit ang layunin ng samahan ay napagkasunduan ng mga kasaping bansa ang pagtatag ng tatlong community na binubuo ng ASEAN Political-Security Community, ASEAN Economic Community at ASEAN Socio-Cultural Community. Sa aspektong pang-ekonomiko, ang samahang ito ay naglalayong paunlarin at isulong ang malayang kalakalan sa bawat kasapi ng ASEAN pati ang mga bansang dialogue partner nito. Kabilang sa dialogue partners nito ay ang Australia, China, Estados Unidos, European Union, Japan, New Zealand, Russia, at South Korea. Upang maging ganap ang pagnanais na ito, ay nagkaroon ng kasunduang tinawag na ASEAN Free Trade Area (AFTA) na nilagdaan noong January 28, 1992 sa Singapore. Ito ay nakabatay sa konsepto ng Common Effective Preferential Tariff (CEPT) o ang programang nagsusulong ng pag-aalis ng taripa at quota upang maging ganap ang pagdaloy ng produkto sa mga bansang kasapi ng ASEAN. Kung kaya’t sa larangan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas sa economic bloc batay sa inilabas na datos ng Philippine Statistical Authority (PSA), ang ASEAN ay pangalawa sa may naitalang $770.46 milyon para sa June 2014. Ito ay isang pagpapatunay na mas pinaiigting ng mga bansang kasapi ng ASEAN ang kanilang ugnayan pagdating sa kalakalan. Gawain 7: PHILIPPINE ECONOMIC TIES: Logo Natin, Alamin at Talakayin Mula sa tekstong iyong nabasa, sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba. Pagkatapos nito ay punan mo ng impormasyon ang dayagram bilang pagbubuod. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto? 2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga samahang pandaigdig?
469 DEPED COPY 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng mahahalagang impormasyon ang dayagram na nasa ibaba upang maikompara ang pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa mga samahang pandaigdig. Layunin ng Pagkakatatag ng Samahan Mga Samahang Pang- ekonomiko Pangunahing Tulong na Naidulot sa Ekonomiya ng Pilipinas Kalakalang Panlabas ng Pilipinas: Kahalagahan, Mga Patakaran at Programa Ang kalakalan bilang isang mahalagang gawaing pang-ekonomiya ay nagdudulot ng iba’t ibang epekto sa isang bansa. Sa aspekto ng kabutihan sa mga gawaing ito: una, dumarami ang mga uri ng produkto o serbisyong maaaring pamilian o tangkilikin ng mga tao upang matugunan ang kanilang mga kagustuhan at pangangailangan; ikalawa, mas pinaghuhusay o pinaaangat nito ang antas ng produksiyon upang mas maging mahusay ang kalidad ng mga produkto; ikatlo, ang mga produkto ng mga bansa gaya na lamang ng Pilipinas ay nabibigyan ng pagkakataong makilala at tangkilin sa ibang bansa dulot sa husay at nagiging pagkakakilanlan din ng ating bansa; at ikaapat, ang kalakalang panlabas ay nakakatulong upang mas maging matibay ang ugnayan o relasyon ng mga bansa at maging episyente ang pamilihan para sa mga produkto at serbisyo. Sa kabilang dako, ang kalakalang panlabas ay nagdudulot din ng hindi magandang epekto. Ilan sa mga ito ay: una, nalilinang ang kaisipang kolonyal ng mga mamamayan sapagkat nagkakaroon sila ng pag-uugaling mas tinatangkilik ang mga produktong banyaga kaysa sa mga produktong lokal; ikalawa, nagiging palaasa
470 DEPED COPY ang mga mamamayan sa produkto ng ibang bansa kaysa lumikha o tumuklas ng paraan para makabuo ng sariling gawang produkto; at ikatlo, humihina ang ilang lokal na negosyo o industriya dahil sa mahigpit na kompetisyon laban sa mga dayuhang produkto at kompanya. Ang pangyayaring ito ay maaaring magdulot ng malaking epekto gaya na lamang ng pagkawala ng trabaho ng mga tao. Samantala, kung pagbabatayan naman ang mga programa at patakaran na ipinatutupad ng pamahalaan, ayon sa aklat na Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon nina Balitao, et.al. ang ilan sa mga ito ay ang sumusunod:  Liberalisasyon sa Sektor ng Pagbabangko (R.A. 7721)-Ito ay isinabatas upang mapalawak ang operasyon ng mga dayuhang bangko sa pamamagitan ng pagtatayo ng mga sangay nito. Sa ilalim ng batas na ito, pinayagan ang pagpasok, pangangasiwa, at pamamahala ng kanilang mga sangay sa ating bansa.  Foreign Trade Service Corps (FTSC) - Ito ay ahensiyang naglulunsad ng iba’t ibang estratehiyang pamilihan upang lubusang makilala at mapatanyag ang produktong gawa ng sariling bansa. Sumasabay sila sa kasalukuyang kalakaran sa pagnenegosyo sa pamamagitan ng pagsali sa mga trade exposition o trade exhibit. Ang pangunahing layunin nito ay maglunsad ng kaalaman o impormasyon tungkol sa kalakarang pangnegosyo sa bansa at sa imprastruktura at pakinabang na dulot nito sa mga nais mamuhunan o investors.  Trade and Industry Information Center (TIIC) - Ito ang nangangasiwa sa operasyon ng Bureau Research Center na nagpapalaganap ng mga datos, statistics, impormasyon tungkol sa ekonomiya, kalakalan, industriya, pamahalaan, at kapakanan ng mga mamimili.  Center for Industrial Competitiveness - Naglulunsad ng mga programang magtataas sa antas o kalidad at produktibidad ng mga manggagawa upang sila ay maging kompetitibo sa pandaigdigang pamilihan ng manggagawa, produkto, at serbisyo. Sa tulong ng pamahalaan ay naglulunsad ng mga training center upang mas lalong mapaghusay ang kakayahan at pagiging produktibo ng mga manggagawa. Tunay nga na ang kalakalang panlabas ay isang gawaing nagdudulot ng iba’t ibang epekto sa ating bansa subalit sa kabilang banda hindi natin maikakaila na ang sistemang ito ay isang kaganapang hindi natin maiiwasan higit sa lahat sa kasalukuyang panahon na isinusulong ang pagkakaroon ng ugnayan ng mga bansa sa daigdig sa pamamagitan ng globalisasyon. Nawa’y sa ilalim ng kaganapang ito ang ating bansa ay makinabang sa positibong dulot nito at ang pamahalaan ay marapat na gampanan ang kanilang tungkulin upang masiguro na bagamat may isinusulong
471 DEPED COPY na liberalisasyon ayon sa konsepto ng globalisasyon ay napapangalagaan pa rin ang interes at kapakanan ng mga mamamayan partikular na ang mga negosyante. Gawain 8: TEKS-TO-DATA RETRIEVAL CHART Batay sa tekstong binasa, sagutin mo ang sumusunod na pamprosesong tanong at punan ng mahahalagang datos o impormasyon ang data retrieval chart. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinapahayag ng teksto? 2. Bataysaiyongbinasabakitkinakailangangangpamahalaanaymagpatupad ng mga batas, patakaran, o programang may kaugnayan sa kalakalang panlabas? 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng datos ang data retrieval chart na nasa ibaba. Batas o Programang may Kaugnayan sa Kalakalang Panlabas Isinasaad o Nilalaman Kahalagahan Gawain 9: MIND TRADE: QUIZ Batay sa iyong napulot na kaalaman sa mga tekstong iyong binasa, sagutin ang sumusunod na pahayag o katanungang nasa ibaba. 1. Ang tawag sa sistema ng pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng mga bansa sa daigdig. 2. Ito ay ang buwis na ipinapataw sa mga produktong inaangkat. 3. Ito ay tumutukoy sa ganap na kalamangan ng isang bansa sa isang produkto kapag mas mababa ang halaga ng produksiyon nito kaysa halaga ng produksiyon ng ibang bansa. 4. Ang tawag sa pandaigdigang batayan o sukatan para sa mga gawaing pang-ekonomiya. 5. Isang batayan ng pakikipagkalakalan na kung saan mas makabubuti sa bansa ang espesyalisasyon bilang batayan ng kalakalan at ang prinsipyo ng opportunity cost. 6. Ang tawag sa batayan ng transaksiyon ng pakikipag-ugnayan ng isang bansa sa larangan ng kalakalang pandaigdig. 7. Ang pagluluwas ng mga produkto patungo sa iba’t ibang bansa sa daigdig.
472 DEPED COPY 8. Ang tawag sa pag-aangkat o pagbibili ng produkto sa ibang bansa. 9. Ito ay ang takdang dami ng mga produkto na maaaring iluwas sa isang bansa. 10. Ang patakarang nagbubunsod upang isulong ang malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang dito. 11. Ang pangunahing bansang may mataas na pagluluwas ang Pilipinas ayon sa datos ng Philipppine Statistical Authority ng June 2014. 12. Sa ilalim ng economic bloc, ito ang samahang may mataas na pagluluwas ang ating bansa ng mga produkto at serbisyo. 13. Isang organisasyong pangkalakalan na itinatag upang isulong ang malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa daigdig. 14. Ang samahan ng mga bansa sa Asya Pasipiko na naglalayong paunlarin ang ekonomiya ng mga kasaping bansa sa pamamagitan ng pagiibayo ng kalakalan. 15. Ang samahan ng mga bansa na nagtatag ng tatlong pangunahing komunidad na kinabibilangan ng Political & Security Community, Economic Community, at Socio-Cultural Community na siyang magiging batayan ng ugnayan ng mga kasaping bansa. Gawain 10: TOWER OF KNOWLEDGE Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay sasagutin mo ang katanungang nasa kahon at isusulat mo na ito sa bahagi ng GITNA ng tower. Samantalang ang bahagi ng WAKAS ay sasagutan mo lamang sa huling bahagi ng iyong paglalakbay sa araling ito. Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa? S I M U L A G I T N A W A K A S
473 DEPED COPY Pinas, obligadong umangkat ng bigas Posted by Online Balita on Mar 25th, 2013 Mag-aangkat pa rin ng bigas ang Pilipinas kahit abot-kamay na ng bansa ang rice self-sufficiency ngayong taon. Ito ang sinabi ni Agriculuture Secretary Proceso Alcala, sinabing may international commitment ang bansa sa World Trade Organization (WTO) na minimum access volume ng bigas na maaaring ipasok sa alinmang bansa hanggang nababayaran ang kaukulang buwis para rito. Nilinaw ni Alcala na hindi matatanggihan ng Pilipinas ang bigas na ipapasok ng mga dayuhan sa bansa dahil bahagi ito ng nasabing kasunduan sa WTO. Sinabi ng kalihim na pinasok ng bansa ang kasunduan sa WTO noong kulang na kulang ang supply ng bigas sa bansa. Ito ang tugon ni Alcala sa pagkuwestiyon ng ilan kung bakit kailangan pa ng Pilipinas na umangkat ng bigas kung sinasabi ng gobyerno na sapat ang inaani ng mga lokal na magsasaka. – Jun Fabon Pinagkunan: Online Balita. (2013). Pinas, obligadong umangkat ng bigas. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/25/pinas- obligadong-umangkat-ng-bigas/ on November 7, 2014 Gawain 11: BALITA-NALYSIS Sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba batay sa iyong pagsusuri sa binasa mong balita. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang balita? 2. Makatwiran ba ang isinasaad ng balita? Bakit? 3. Maglista ng mga pahayag mula sa balita na siyang nagpapahayag ng pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa larangan ng kalakalang panlabas. Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas ay maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa naturang paksa upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
474 DEPED COPY Gawain 12: BRAND B—ANYAGA o BRAND L-OKAL: SURVEY Sa tulong ng iyong mga kagrupo magsagawa ng isang sarbey sa 10 katao gamit ang isang tseklis na sasagutan ng iyong mga respondents (kapwa mag-aaral, kamag- anak, kaibigan, o kapitbahay) na naglalayong malaman at masukat ang kanilang mga preference o pagpili ng tao sa ilalim ng kanilang pagkonsumo ng kanilang mga nais bilhin o ikonsumong mga produkto o serbisyo. Gawing gabay ang halimbawang checklist form na nasa ibaba at pagkatapos ng gawain ay inyong sagutin ang mga pamprosesong tanong. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng respondents? 2. Paano ka nagkaroon ng ideya kung anong mga produktong lokal o banyaga ang iyong isasama sa tseklis? 3. Ano at alin sa mga aytem o brand name ang maraming pumili? Bakit kaya maraming pumili nito? 4. Sa kabuuan ano ang produktong mas marami pumili gawang banyaga o gawang lokal? Sa Kinauukulan: Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang inyong preference bilang isang mamimili pagdating sa pagpili ng mga produkto o serbisyo. Ipagpalagay na ikaw ay mamimili ng iyong gamit. Alin sa mga sumusunod ang iyong pipiliin? Mangyari po lamang na pakipunan at pakisagutan ng mahahalagang impormasyon ang mga sumusunod na aytem. Anomang impormasyon o datos ay mananatilng confidential. BATAYANG IMPORMASYON Pangalan: ____________________________________Kasarian: __________ Edad: __________ Tirahan: _______________________Hanapbuhay: ______Meron (Anong uri) ______________ Pinag-aralan: _____________________________ _______Wala PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang pumili ng higit sa isa.  BRAND NG DAMIT _________Bench ________Giordano _________Dickies ________Polo Sport  BRAND NG SAPATOS __________Nike _________gawang Marikina ________Swatch __________Reebok _________gawang Liliw, Laguna ________Accel  BRAND NG TSINELAS/SANDALS __________Bantex _________Havianas ________Spartan __________Adidas _________Happy Feet ________Crocs  BRAND NG CHOCOLATE __________Chocnut _________Hershey’s _________Cloud-9 __________Goya _________Toblerone _________Snickers
475 DEPED COPY Gawain 13: EDITORIAL at CARTOON Katulong ang iyong kagrupo, kayo ay magsasaliksik tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. Batay sa mga datos o impormasyon na inyong makukuha ay bubuo kayo ng mahahalagang impormasyon o detalye at gagawa kayo ng sarili ninyong editorial at cartoon. Kinakailangang ang mabubuo ninyong balita ay naglalaman ng maayos na panimula kung saan ipinaalam ninyo sa mambabasa ang paksa, ang katawan ng balita na siyang nagpapaliwang ng paksa, at ang wakas kung saan mababasa ang inyong mga tagubilin o mungkahi tungkol sa paksa. Ang inyong output ay mamarkahan gamit ang sumusunod na rubrik. RUBRIK PARA SA EDITORIAL Pamantayan Pananda Puntos Natamong Puntos Kalinawan Ang pagkakasulat ng balita ay nagpapahayag ng malinaw na kaisipan at impormasyon tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. 20 Katiyakan Ang mga datos at impormasyong nakapaloob tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas ay tama, may basehan, at angkop sa paksa. 20 Estilo Maayos at mahusay sa pagpapaliwanag ang kabuuang balita at nagpamalas ito ng angking pagkamalikhain ng grupo. 10 RUBRIK PARA SA EDITORIAL CARTOON Pamantayan Pananda Puntos Natamong Puntos Nilalaman Naipakita at naipaliwanag nang mahusay ang kaangkupan editorial cartoon batay sa inilahad na balita tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. 20 Pagkamalikhain at pagkama- sining ng editorial cartoon Maliwanag at angkop ang mensahe sa paglalarawan ng konsepto kung kailan at bakit nakikialam ang pamahalaan sa pamilihan. 20 Kabuuang presentasyon at kahusayan ng editorial cartoon Malinis, maayos, at mahusay sa pagpapaliwanag ang kabuuang larawan. 10
476 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Anong mga sanggunian ang inyong ginamit upang makakuha ng impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas? 2. Ano ang pangunahing mensahe ng nagawa ninyong balita? 3. Ano ang mensaheng nais ipahiwatig ng nabuong ninyong editorial cartoon? 4. Paano kayo nakabuo ng ideya o konsepto para makabuo ng editorial cartoon? 5. Mula sa gawain, ano ang iyong naging pangkalahatang impresyon tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas? Gawain 14 : TOWER OF KNOWLEDGE Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pag- katuto. Sa aspektong ito ay bubuuin mo na ang tower sa pamamagitan ng pagsagot sa WAKAS na bahagi batay sa kabuuang kaalaman at kasanayan na natutuhan mo sa araling ito. MAHUSAY! Napagtagumpayan mo nang isagawa ang mga iniatang na gawain. Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa? S I M U L A G I T N A W A K A S
477 DEPED COPY Gawain 15: PANATA NG MABUTING MAMAMAYAN Ang inyong pangkat ay aatasang bumuo ng isang “panata” na naglalaman ng kung papaano kayo magiging mabuting kabahagi upang mapaunlad ang ekonomiya ng ating bansa Gawing gabay ang talahanayan na nakabatay sa konsepto ng G.R.A.S.P. Goal Makagawa ng isang panata na naglalaman ng inyong commitment o pangako kung paano magiging mabuting kabahagi para sa kaunlaran ng ekonomiya ng ating bansa. Role Bahagi ka ng isang pangkat na nagpapahayag ng panata o pangako upang maging mabuting mamamayan na magiging kabahagi para sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. Audience Mga kapwa mag-aaral at guro Situation Sa isang klase na kung saan kayo ay gagawa ng pangkatang panata at bibigkasin ito sa harap ng inyong mga kamag-aral. Product/ Performance Isang mapanagutang Panata para sa Kaunlaran ng Ekonomiya. Bigyang-tuon ang sumusunod sa paggawa ng Panata ng Mabuting Mamamayan. a. Komprehensibong nagpapahayag ng mga pamamaraan kung paano magiging kabahagi sa kaunlaran ng bansa; b. Napapangatwiranan kung bakit kailangan tayong maging kabahagi upang isulong ang kaunlaran ng ating bansa. c. Kahalagahan sa pagtataguyod at paghihimok sa pagiging matalinong mamimili at mapanagutang negosyante. Binabati kita! Napagtagumpayan mong isagawa ang lahat ng gawain sa bahagi ng modyul na ito ukol sa demand, supply, at ang interaksiyon nito sa pamilihan at ugnayan ng pamilihan at pamahalaan. Nawa’y ang iyong mga natamong kaalaman at kasanayan ay magamit mo upang maging mapanagutang mamamayan kasabay ng iyong pagtugon sa iyong mga pangangailangan. Ngayon ay ihanda mo ang iyong sarili para sa pangwakas na pagtataya. ISABUHAY Ngayong lubos na ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, sa bahaging ito ng aralin ay ilalapat mo ang iyong mga natutuhan sa iyong pang-araw-araw na buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang matalinong mamimili o kaya ay mapanagutang negosyante sa hinaharap? Upang mabigyan mo ito ng kasagutan, gagampanan mo ang isang gawain upang maging kapaki- pakinabang ang mga aral na iyong natutuhan.
478 DEPED COPY PANGWAKAS NA PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel 1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa upang umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa: A. teknolohiya B. kalakalan C. yamang-tao D. likas na yaman 2. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng konsepto ng kaunlaran? A. Hindi ganap na maipakikita ng paglago ng ekonomiya ang pag-unlad ng bansa. B. Sa mga OFWs lamang nabubuhay ang ekonomiya ng bansa. C. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay nangangahulugan rin ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. D. Isang mabisang sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat gaya ng GDP. 3. Isa ang korapsyon sa itinuturong dahilan ng kahirapan ng bansa. Paano kumikilos ang mga Pilipino upang labanan ang hamong dulot nito? A. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon kaya’t ipinaglalaban nila kung ano ang tama at nararapat B. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. C. Idinadaan nila sa samu’t-saring rally at protesta ang kanilang mga saloobin ukol sa talamak na korapsyon sa bansa. D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga maling nagaganap sa ating bansa. 4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon rin tayong dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang maaari mong gawin upang makatulong sa bansa? A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino. B. Maging mapagmasid sa mga nangyayari sa lipunan. C. Maging aktibo sa pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad. D. Wala sa nabanggit 5. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? A. pangingisda B. paggugubat C. paghahayupan D. pagmimina (U) (K) (U) (U) (K)
479 DEPED COPY 6. Ang madaling pagkasira ng mga produktong agriultural ang isa sa mga pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura. Ano ang dahilan nito? A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. B. Kawalan ng mga konsyumer sa pamilihan C. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad. D. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market road) 7. Bakit mahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka? A. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa. B. Nagkakaroon ng sariling lupang sakahan ang mga magsasaka. C. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor ng agrikultura. D. Lahat ng nabanggit Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos) SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011 8. Lubhang napakayaman ng bansa kung likas na yaman lamang ang pagbabatayan. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005-2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? A. Kulang ang mga programa at proyektong tutulong sa sektor ng agrikultura. B. Mas binibigyang-pansin ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga magsasakang Pilipino. D. Lahat ng nabanggit (P) (U) (P)
480 DEPED COPY 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto? A. paglilingkod B. impormal na sektor C. agrikultura D. industriya 10. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga ektor ng agrikultura at industriya sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pangungusap ang nagpapakita ng epektibong ugnayan ng dalawang sektor? A. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto. B. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. C. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka. 11. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng limitasyon ng industriyalisasyon? A. Ang malawakang paggamit ng inobasyon katulad ng mga makinarya ay nakaaapekto sa pagkakaroon ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. B. Ang mga makabagong teknolohiya ay nakatutulong sa paggawa ng mas maraming produkto at serbisyo. C. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na rin ng mataas na pambansang kita. D. Unti-unting nasisira ang kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong mabilis na industriyalisasyon. 12. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sumusunod maliban sa: A. kalakalang pakyawan at pagtitingi B. serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal C. sektor sa pananalapi D. pagmimina (K) (P) (P) (K)
481 DEPED COPY 13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy pa rin problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa? A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth. B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga manggagawang kontraktuwal. C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season. D. Lahat ng nabanggit 14. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod? A. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. B. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at serbisyo. C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng opurtunidad sa pagkakaroon ng trabaho sa isang bansa. D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo? A. agrikultura B. impormal na sector C. industriya D. paglilingkod 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng positibong epekto ng paglaganap ng impormal na sektor? A. Ipinapakita nito ang pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. B. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. C. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. D. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. 17. Ang sumusunod na pahayag ay nagpapakita ng mga bunga ng pamimirata sa bansa maliban sa: A. kakulangan ng komprehensibong kampanya sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito B. kakulangan ng trabaho sa bansa C. kakulangan ng mahigpit na pagpapatupad ng mga batas na laban sa pamimirata D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal na pamamaraan (U) (K) (P) (P) (U)
482 DEPED COPY 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. kasunduang multilateral B. trade embargo at quota C. espesyalisasyon at kalakalan D. sabwatan at kartel 19. Alin sa sumusunod ang pinakaakmang dahilan ng pakikipagkalakalan ng mga bansa sa daigdig? A. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. B. upang dumami ang mga produktong imported na maaaring gayahin o kopyahin C. Madaragdagan ang pantugon ng mga panustos para sa pangangailangan ng lokal na ekonomiya. D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? A. ang pagkakaroon ng mga surplus sa mga pamilihan B. ang patuloy na paglawak ng mga korporasyong transnasyonal C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan (P) (U) (K)
483 DEPED COPY GLOSARI Agrikultura – Ito ay binubuo ng espesyalisasyon at gawaing pamproduksiyon na nababatay sa heograpiya ng isang lugar. Alokasyon – mekanismo ng pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman. Anunsyo – isang paraan ng panghihikayat ng mga prodyuser sa pamamagitan ng iba’t ibang media upang dumami ang tumangkilik sa produkto. Appropriate Technologies – tumutukoy sa mga kagamitang naisasaalang- alang ang kaligtasan. Bahay - Kalakal- sektor na responsable sa pagsasama-sama ng mga salik sa produksyon upang mabuo ang produkto o serbisyo. Batas ng Demand– ito ay batas na nagsasaad na may salungat na relasyon o ugnayan ang presyo ng produkto at ang dami na kayang bilhin ng konsyumer o mamimili. Batas ng Supply – ito ay batas na nagsasaad na mayroong direktang relasyon o ugnayan ang presyo sa quantity supplied. Bayaring Nalilipat – bayarin ng pamahalaan sa sambahayan tulad ng pensiyon ng mga nagretiro, benepisyo para sa kalusugan, at pangkalahatang kapakanan para sa mga mahihirap na pamilya. Brain drain – pagkaubos na mga propesyunal na may angking kasanayan o talento dulot ng kanilang pangingibang-bayan upang maghanap ng mas magandang oportunidad sa paghahanapbuhay. Business Process Outsourcing (BPO) - ang sistema ng pagkuha ng serbisyo ng pribadong kompanya upang gampanan ang ilang aspekto ng operasyon ng isang kliyenteng kompanya. Ceteris paribus – other things being equal o ang hinuha na walang pagbabago maliban sa salik na pinag-aaralan. Command economy – ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong kontrol at regulasyon ng pamahalaan. Consumer Act of the Philippines – kinapapalooban ng lahat ng karapatan at benepisyo na dapat makamit ng isang mamimili sa pagkonsumo ng mga produkto o serbisyo.
484 DEPED COPY Corporation o Korporasyon – ang pinakamasalimuot na organisasyon ng negosyo, pag-aari ng maraming indibidwal o shareholders. Demand – tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang taong bumili ng isang produkto at serbisyo. Demand Curve – grapikong paglalarawan na nagpapakita ng magkasalungat na relasyon sa pagitan ng presyo ng produkto at quantity demanded. Demand Function – matematikong paglalarawan sa ugnayan ng presyo at quantity demanded. Demand Schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng demand sa iba’t ibang presyo. Demonstration Effect – paggaya ng mga tao sa kanilang naririnig, nakikita, at napapanood sa iba’t ibang uri ng media. Dibidendo – bahagi ng kita ng korporasyon na ibinabayad sa mga may-ari ng saping puhunan. Discounting – proseso ng pagpapautang ng bangko sentral. Easy money policy – layuning mahikayat ang mga negosyante na magbukas ng mga negosyo upang magkaroon ng empleyo at kita. Ekonomiks – nagmula sa salitang Greek na oikonomia. Ang oikos na nangangahulugang bahay at ang nomos na ang ibig sabihin ay pamamahala. Ito ay isang sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao gamit ang limitadong pinagkukunang-yaman Ekwilibriyo – isang sitwasyon kung saan ang mga mamimili (sa panig ng demand) at nagbibili (sa panig ng supply) ay nagkakasundo. Ekwilibriyong Dami – ang pinagkasunduang dami ng mamimili at nagbibili. Ekwilibriyong Presyo – ang pinagkasunduang presyo ng mamimili at nagbibili. Entrepreneurship – Ito ay tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang tao na magsimula ng isang negosyo. Excess Reserves – tumitiyak na matutugunan ng bangko ang demand ng kanilang kliyente.
485 DEPED COPY Gross Domestic Product – sumusukat sa kabuuang pampamilihang halaga ng lahat ng tapos na produkto at serbisyo na ginawa sa isang takdang panahon sa loob ng isang bansa. Gross Domestic Product (GDP) – kabuuang produksiyon mula sa mga nilikhang produkto o serbisyo ng mga mamamayan, lokal man o dayuhan, na isinagawa sa loob ng nasasakupan ng isang bansa. GrossNationalProduct(GrossNationalIncome)– kabuuangpampamilihang halaga ng mga produkto at serbisyo na nagawa ng mga mamamayan ng isang bansa. Hoarding – ang tawag sa pagtatago ng mga produkto o supply ng mga negosyante. Human Development Index (HDI) – tumutukoy sa pangkalahatang sukat ng kakayahan ng isang bansa na matugunan ang mahahalagang aspeto ng kaunlarang pang- tao (human development): mahaba at malusog na pamumuhay, pagiging maalam at pagkakaroon ng disenteng pamantayan ng pamumuhay. Human Development Report – ulat na inilalabas ng United Nations Development Programme (UNDP) tungkol sa estado ng kaunlarang pang-tao sa mga kasaping bansa nito. Impormal na Sektor (Underground Economy) – sektor na nagtataglay ng malawak na katangian na binubuo ng mga yunit na nagsasagawa ng pagbuongproduktoatserbisyonaangpangunahingmithiinaymakalikha ng empleyo at kita ang mga taong lumalahok dito. Ang mga gawain ng nabanggit na yunit ay naisasakatuparan sa pamamagitan ng mababang antas ng organisasyon na walang pagsunod sa itinatadhanang kapital, pamantayan, at paraan ng pagsasagawa nito sa napakaliit na antas ng produksiyon. Ang mga katuwang sa pagsasagawa ng gawain ay kadalasang mga kamag-anak at malalapit na kaibigan na walang pormal na pagsunod sa mga patakarang itinakda ng pamahalaan. Income Per Capita – sinusukat ang kalagayang pangkabuhayan ng mga mamamayan ng isang bansa. Makukuha ito kung hahatiin ang Gross Domestic Product sa kabuuang populasyon ng bansa. Incorporation – ang proseso ng pagiging isang korporasyon. Industriyalisasyon – paggamit ng mga makinarya at makabagong teknolohiya sa paglinang ng mga industriya at pinagkukunang-yaman.
486 DEPED COPY Input – mga salik na gamit sa pagbuo ng produkto.. Interes – kabayaran sa paghiram ng salapi bilang kapital Kagustuhan – mga produkto o serbisyo na hinahangad ng tao na mas mataas sa kanyang mga batayang pangangailangan. Kakapusan o Scarcity – hindi kasapatan ng pinagkukunang yaman upang matugunan ang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. KakulanganoShortage–nagaganapkungmaypansamantalangpagkukulang sa supply ng isang produkto. Kapital – kagamitan na gawa ng tao na ginagamit sa paglikha ng panibagong kalakal. Kartel – tumutukoy sa samahan ng oligopolista na sama-samang kumikilos upang itaas ang presyo ng mga produkto o serbisyo sa pamilihan. Kita – kitang tinatanggap ng mga manggagawa kapalit ng pagtatrabaho o kinita mula sa hindi produktibong gawain sa isang takdang panahon. Komplementaryo – mga produktong magkasabay o magkasamang kinukonsumo. Konsyumer – ang tawag sa taong bumibili ng tapos ng produkto. Siya ang gumawa ng plano hinggil sa dami at uri ng produkto na kanyang bibilhin na inilalarawan ng kanyang demand. Kontraktwalisasyon – isang patakaran kung saan ang isang manggagawa ay nakatali sa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob ng 5 buwan lamang. Kooperatiba – binubuo ng mga kasapi na kabahagi sa puhunan at tubo. Labor-Intensive Economy – uri ng ekonomiya na nagbibigay halaga sa yamang-tao bilang lakas-paggawa sa paglinang ng likas na yaman. Lakas-Paggawa – tumutukoy sa kakayahan ng tao na ginagamit sa produksiyon ng kalakal o serbisyo. Likas-Kayang Paggamit – paggamit ng renewable na yamang-likas sa paraang hindi ito manganganib na maubos
487 DEPED COPY Lupa – lahat ng yamang-likas sa ibabaw at ilalim nito, kabilang na ang mga yamang-tubig, yamang mineral at yamang-gubat. Makroekonomikong Ekilibriyo – kung ang kita sa panig ng sambahayan ay katumbas ng pagkonsumo o kaya sa panig ng bahay-kalakal, ang kita sa produksiyon ay katumbas ng pagkonsumo. Makroekonomiks – dibisyon ng ekonomiks na nakatuon sa pag-aaral ng kabuuang ekonomiya. Marginal Thinking – pagsusuri ng karagdagang halaga, maging ito man ay gastos o pakinabang na makukuha mula sa gagawing desisyon. Market Economy – ang produksyon at distribusyon ng mga produkto at serbisyo ay nagaganap sa mekanismo ng malayang pamilihan na ginagabayan ng isang sistema ng malayang pagtatakda ng halaga. Mixed Economy – isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng market at command economy. Monopolistikong Kompetisyon – uri ng pamilihan na maraming konsyumer at prodyuser subalit may kaunting kapangyarihan dahil sa ibinebentang produkto na similar but not exactly identical. Monopolyo – istruktura ng pamilihan kung saan may iisa lamang na prodyuser na gumagawa ng produkto na walang malapit na kahalili. Monopsonyo – Istruktura ng pamilihan na kung saan maraming nais magkaloob ng produkto at serbisyo subalit iisa lamang ang konsyumer. Ito ay may lubos na kapangyarihan na kontrolin ang presyo. Moral Suasion – paghihikayat ng bangko sentral sa mga bangko na ayusin ang paggamit ng reserves. Negosyo – tumutukoy sa anumang gawain na pang-ekonomiya na may layuning kumita o tumubo. Net Factor Income from Abroad (Net Primary Income) – Makukuha ito kapag ibinawas ang gastos ng mga mamamayang nasa ibang bansa sa gastos ng mga dayuhang nasa loob ng bansa. Oligopolyo – istruktura ng pamilihan kung saan may maliit na bilang ng prodyuser na nagbebenta ng magkakatulad o magkakaugnay na produkto.
488 DEPED COPY Open market – tumutukoy sa pamilihan ng securities na bukas sa public auction. Opportunity Cost – ang halaga ng bagay o nang best alternative na isinakripisyo o ipinalit sa bawat paggawa ng desisyon. Output – tumutukoy sa mga produkto at serbisyong nabuo. Pag-unlad – isang multidimensyunal na proseso na kinapapalooban ng malaking pagbabago.Isa itong kaisipang maaaring may kaugnayan din sa salitang pagsulong. Pag-iimpok – bahagi ng kita na hindi ginagasta at sa halip ay inilalagak sa bangko para sa pangangailangan sa hinaharap. Pagkonsumo – ang pagbili at paggamit ng produkto o serbisyo na magbibigay ng kapakinabangan sa tao. Pagsulong – sinusukat ang halaga ng mga yaring produkto at serbisyo na nalikha sa loob ng isang panahon. Paikot na Daloy – dayagram na nagpapakita ng kitang tinatanggap at bayaring ginagawa ng bawat sektor sa ekonomiya. Pamahalaang Bono – instrumentong pampinansiyal na ginagamit ng pamahalaan upang makahiram ng salapi. Pamilihan – ang lugar/mekanismo kung saan ang konsyumer at prodyuser ay nagkakaroon ng transaksiyon upang magkaroon ng bentahan. Pamumuhunan – ari-arian o kapital na ginagamit ng mga bahay-kalakal upang makalikha ng kita sa hinaharap. Pangangailangan (needs) – mga bagay na dapat mayroon ang tao upang mabuhay. Panic Buying – maramihang pamimili ng produkto dahil sa takot na maubusan ng supply. Partnership – ay isang organisasyong binubuo ng dalawa o higit pang indibidwal na sumasang-ayong paghatian ang mga kita at pagkalugi ng isang negosyo.
489 DEPED COPY Patakaran sa Pananalapi – sistemang pinaiiral na may kinalaman sa pagkontrol ng Bangko Sentral ng Pilipinas sa dami ng salapi sa sirkulasyon. Pisyolohikal – bayohikal na pangangailangang ng katawan upang mabuhay tulad pagkain, hangin, kasuotan, tirahan. Preference – batayan ng pagpili ng tao sakanyang pangangailangan o kagustuhan na masusukat sa pamamagitan ng utility. Presyo – ang nakatakdang halaga ng isang kalakal o paglilingkod. Ito ang nagsisilbing tagapag-ugnay upang maging ganap ang palitan sa pagitan ng konsyumer at prodyuser. Price Elasticity of Demand – sumusukat kung gaano kasensitibo ang quantity demand sa pagbabago ng presyo. Price Elasticity of Supply – sumusukat kung gaano kasensitibo ang quantity supplied sa pagbabago ng presyo. Price Index – sumusukat sa average na pagbabago sa presyo ng mga produkto at serbisyo. Production Possibility Frontier o PPF – modelo na kumakatawan sa limitasyon ng mga output na maaaring malikha mula sa mga posibleng kombinasyon ng mga input. Produksyon – proseso ng pagsasama-sama ng mga salik upang makabuo ng produkto. Prodyuser – ang nagbebenta o gumagawa ng mga produkto at serbisyo sa pamilihan. Quantity Demanded – dami ng produkto at serbisyo na handa at kayang bilhin ng mga mamimili sa iba’t ibang presyo. Quantity Supplied – tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyo na handa at kayang ipagbili ng mga bahay- kalakal sa iba’t ibang presyo. Renta o Upa – kabayaran sa paggamit ng lupa. Sahod o Suweldo – kabayaran sa paggamit ng lakas-paggawa. Salapi – ginagamit na tagapamagitan sa transaksyon ng sambahayan.
490 DEPED COPY SALN (Statement of Assets, Liabilities and Net Worth) – Ito ay deklarasyon ng lahat ng pag-aari (assets), pagkakautang (liabilities), negosyo, at iba pang financial interest ng isang empleyado ng gobyerno, kasama ang kaniyang asawa at mga anak na wala pang 18 taong gulang. Sambahayan – sektor na binubuo ng lahat ng tao na nagnanais na matugunan ang kanilang walang hanggang pangangailangan at kagustuhan. Sektor ng Industriya – tumutukoy sa iba’t ibang uri ng gawaing pangkabuhayan Sektor ng Paggawa – sektor na kinabibilangan ng mga manggagawa na nagbibigay ng serbisyo sa transportasyon, pananalapi, komunikasyon, media at serbisyo mula sa pamahalaan. Serbisyo – mga binabayarang paglilingkod na ipinagkakaloob ng tao o kompanya. Shortage – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami na demanded kaysa sa dami ng produkto na nais i-supply. Sistemang Pang-ekonomiya – sistema ng pagsasaayos ng mga yunit ng ekonomiya upang makatugon sa mga suliraning pangkabuhayan ng bawat lipunan. Sole Proprietorship – negosyo na pag-aari at pinamamahalaan ng iisang tao. Statistical Discrepancy – ang anomang kakulangan o kalabisan sa pagkuwenta na hindi malaman kung saan ibibilang. Ito ay nagaganap sapagkat may mga transaksiyong hindi sapat ang mapagkukunan ng datos o impormasyon. Substitute Goods – mga produktong maaaring ipamalit o panghalili sa isang produkto. Supply – Ito ay tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang bahay- kalakal o prodyuser na magbenta ng produkto at serbisyo. Supply Curve – kurba na nagpapakita ng direktang relasyon sa pagitan ng presyo at quantity supplied. Supply Function – matematikong paglalarawan sa ugnayan ng presyo at quantity supplied.
491 DEPED COPY Supply Schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng supply sa iba’t ibang presyo. Surplus – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami ng produkto na isinusuplay kaysa sa dami ng demand. Tight Money Policy – layuning maiwasan ang pagpasok ng karagdagang salapi sa sirkulasyon upang maiwasan ang implasyon. Trade-off – ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay na maaaring sanang makamit. Tradisyunal na Ekonomiya – sistemang nakabatay sa tradisyon, kultura, at paniniwala ng tao. Tubo – kita na natatanggap ng isang entrepreneur. Utilities – tumutukoy sa kuryente, gas at tubig. Utility – pakinabang na makukuha mula sa mga produkto o serbisyong pinagpipilian.
492 DEPED COPY MGA SANGGUNIAN Books Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc. Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philip- pines: Vibal Publishing House, Inc. Case, K. E., Fair, R. C., Oster, S. M. (2012).Principles of Economics.10th Edition. Boston, MA: Prentice Hall Fajardo F. (1994). Economic Development. 3rd Edition. Manila: Navotas Press. Farmer, R. (2002). Macroeconomics. 2nd Edition. South-Western: Imperial, C. M. (2004). Pana-panahon, Worktext para sa Araling Panlipunan Ikaapat na Taon: Ekonomiks. Sampaloc, Manila: Rex Book Store Mankiw, N. (1997). Principles of Economics. 3RD Edition. New York, USA: The Dryden Press McConnell, C. R., Brue, S. L., & Barbiero, T. P. (2001). Microeconomics.(9th edition. New York: McGraw- Hill. Meek, S., Morton, J., & Schug, M. C. (2008).Economics Concepts and Choices. Canada: McDougal Mifflin Company. Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. Todaro, M. P. & Smith S. C. (2012).Economic Development.11th Edition. USA: Pearson. Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD Publication. Websites 2013. Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6- 00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014 Abante-tonite online. (2013). Retrieved from http://m.abante-tonite.com/issue/ dec2013/pictures/t-27-08-2.jpg on November 7, 2014 Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri. asp
493 DEPED COPY Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langis- bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014 Asian Development Bank. 2012. Expanding Industrial Sector Key to Philippines’ Growth, Job Creation. Retrieved from http://www. adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippines- growth-job-creation on August 15, 2014 Australian Bureau of Statistics. (2012). Manufacturing Statistics Using Manufacturing Statistics Frequently Asked Questions What is Manufacturing?. Retrieved from http://www.abs.gov.au/websitedbs/ c311215.NSF/88e17471717cdbc5ca25778a001d9500/616cc124f6101 381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014 Balita Online. 2013. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/15/ hataw-sa-rice-production-pararangalan/. on November 7, 2014. Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/The_ Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_ Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014 Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.ph/ dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014 Bureau of Agriculture. (2012). Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014 Chamber of Real Estate and Builders’ Associations, Inc. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/index.php/en/business/ companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014 Economy Watch Content. 2010. Philippine industry sectors. Retrieved from http://www.economywatch.com/world_economy/philippines/industry- sector-industries.html on August 6, 2014 Elchico, A. (2014). Presyo ng Iba pang Pangunahing Bilihin, Tumaas Na Rin. ABS-CBN:Philippines http://dzmm.abs- cbnnews.com/news/National/ Presyo_ ng_iba_pang_pangunahing_bilihin,_tumaas_na_rin.html retrieved on July 15, 2014 Federman, M. and Levine, D. 2005. The effects of industrialization on education and youth labor in Indonesia. Retrieved from http:// faculty.haas.berkeley.edu/levine/papers/The%20Effects%20of%20
494 DEPED COPY Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20and%20 Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014 Habito C. And Briones, R. (2005). Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Retrieved from https://www.google. com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Ye ars%3A+Perf ormance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+A nd+Briones% 2C+R&oq=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+ Performance %2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+And+Brion es%2C+R&a qs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014 http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di- biro.html. Retrieved on January 13, 2015 http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik- tanaw-usapang-pag-unlad-2/ Retrieved on October 15, 2014 Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved from http://www.dlsu.edu.ph/ research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014 International Monetary Fund. (2013). (http://www.imf.org/external/pubs/ft/ survey/so/2013/car052113a.htm). Retrieved on July 2014 Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014 National Statistics Office. (2014). Retrieved from http://www.census.gov. ph/content/commodity groups-exports-performance-june-2014 on November 7, 2014 National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments. Retrieved from http://www. census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry- construction-sector-establishments-total on November 7, 2014 National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011- 2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/ chapter3.php, on November 7, 2014 National Statistics Office. (2014). Retrieved from http://www.census.gov.ph/ content/merchandise-exports-performance-june-2014 on November 7, 2014 National Statistics Office. (2012). Labour Force Survey. Retrieved www.nscb. gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp on October 12, 2014
495 DEPED COPY National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http:// www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov. ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014 National Statistics Coordination Board. (2013). Retrieved from http://www. nscb.gov.ph/sna/2013/3rd2013/highlights.asp#sthash.xsCOJ7DL.dpuf on July 16,2014 Online Balita. (2013). Pinas, obligadong umangkat ng bigas. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/25/pinas-obligadong-umangkat-ng- bigas/ on November 7, 2014 Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup. com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-growth- agriculture on August 13, 2014 Pilipino Star Ngayon. 2014. Retrieved from http://www.philstar.com/psn- opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya- dumami-ang-jobless on November 15, 2014 Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http:// www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014 Pilipino Star Ngayon online. (2014). Retrieved from http://media.philstar.com/ images/pilipino-star-ngayon/bansa/20140917/pork-separate-from-non- pork-products-3.jpg on November 7, 2014 Philippine Institute for Development Studies. (n.d.), Phl needs to strengthen manufacturing sector. Retrieved from http://www.pids.gov.ph/index2. php?pr=129, on November 7, 2014 Philippine Deposit Insurance Corporation. (n.d.) Retrieved from http://www. pdic.gov.ph/index.php?saver=1. on November 17, 2014 Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm.org/publications/gmo2/ mpotential.htm on November 7, 2014 Philippine Star. 2014. Retrieved from http://www.philstar.com/psn- opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya- dumami-ang-jobless on January 5, 2014 Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The- Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August 12,2001.
496 DEPED COPY UNCTAD. (2013). Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/ PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf www.nscb.gov.ph on October 20, 2013 United Nations Development Programme. Human Development Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/human-development- index-hdi on July 28, 2014 United Nations Development Programme. Human Development Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014 www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_ development Retrieved on November 7, 2014 www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on November 7, 2014 watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground- economy.jpg Retrieved on November 7, 2014 www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014 www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ Retrieved on November 7, 2014 www.nscb.gov.ph retrieved on January 5, 2015 www.nscb.gov.ph retrieved on 30 January 2014 www.nscb.gov. Retrieved on July 16, 2014 www.worldatlas.com/aatlas/world.htm Retrieved on November 7, 2014 Leaflet Leaflet ng Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry) at Bureau of Trade Regulation and Consumer Protection Modules Balitao, B., Garcia, E., at Marcos L. 2006. Gabay ng Guro sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan IV (Ekonomiks). Pilipinas. Department of Education (DepED)-Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC). Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
497 DEPED COPY Images 2.bp.blogspot.com/-S-wo-MsJijQ/T8kX87eYv3I/AAAAAAAAACo/Yv_hI-kHjeg/ s1600/LunaJ_caltex.jpg Retrived on November 7, 2014 3.bp.blogspot.com/-sKmZsEUVBLI/UoLK7dyZI3I/AAAAAAAAJ88/ FxkWDVS2f_8/s1600/telcoph+logo.png Retrieved on: November 7, 2014 4.bp.blogspot.com/-xEQmgJXTrRw/Uml0-KcEoII/AAAAAAAAAAw/ pxoQqzcIxUs/s1600/Shell-Logo.jpg Retrived on November 7, 2014 4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/ l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 2014 bigbasket.com/media/uploads/p/l/161754_1-tide-plus-detergent-powder.jpg Retrieved on November 7, 2014 blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/wp-content/uploads/2012/04/Co- ops.jpg. Retrieved on July 17, 2014 clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7, 2014 en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/ File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014 https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=is ch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&v ed=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY 1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252 F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db% 252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest. com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 i1.ytimg.com/vi/GQXyH2XOcD8/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 2014 1.ytimg.com/vi/KhKdagSq1dc/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 2014 pinoytransplantiniowa.files.wordpress.com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg. Retrieved on July 16, 2014 www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved on November 7, 2014
498 DEPED COPY www.google.com.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&sourc e=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2 &ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHn GWyNM%253A%3Bq0ofBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F% 252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%2 52Fen-p%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver %252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1. jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.t-mobile.com%252Fcell-phone- deals.html%3B380%3B380 Retrieved on July 2, 2014 www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tb o=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0 CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL 6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F% 252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%2 52FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest. com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600. Retrieved on November 8, 2014 www.nacentralohio.com/wp-content/uploads/2013/03/Virtue-Vegan-Salon- logo.jpg. Retrieved on July 16, 2014 www.qualitychairsforyou.com/rocking-chair/rocking-chair-3/. Retrieved on November 7, 2014 www.tummydiary.com/random-posts/happy-national-breakfast-day-heres-our- fave-pinoy-breakfast/. Retrieved on July 2, 2014 www.vegetarian-shoes.co.uk/Portals/42/product/images/prd0683d04d-faaf- 4826-a692-45d2e5cfbe3b.jpg. Retrieved on November 7, 2014 www.visitinclinevillage.com/wp-content/uploads/2011/11/business-crystal-bay- incline-village-llc-corporation.jpg. Retrieved on July 16, 2014 www.womansday.com/cm/womansday/images/6G/05-loaf-of-bread-lgn.jpg Retrieved on November 7, 2014

More Related Content

PPTX
Aralin 21 sektor ng agrikultura
Rivera Arnel
 
PDF
Marungko Booklet 1.pdf
GlennNSolis
 
PPTX
Sektor ng paglilingkod
MissRubyJane
 
PPTX
Kalakalang Panlabas
Gesa Tuzon
 
PPTX
Kabanata 2- Kakapusan at Kakulangan
Abigail Preach Javier
 
PDF
Mga Pangkat Etnolinggwistiko sa Asya
edmond84
 
PDF
MELC_Aralin 18-Konsepto at Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran
Rivera Arnel
 
PPTX
AP 7 - Quarter 1 - Module 1.pptx
JamesIvanBanaga1
 
Aralin 21 sektor ng agrikultura
Rivera Arnel
 
Marungko Booklet 1.pdf
GlennNSolis
 
Sektor ng paglilingkod
MissRubyJane
 
Kalakalang Panlabas
Gesa Tuzon
 
Kabanata 2- Kakapusan at Kakulangan
Abigail Preach Javier
 
Mga Pangkat Etnolinggwistiko sa Asya
edmond84
 
MELC_Aralin 18-Konsepto at Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran
Rivera Arnel
 
AP 7 - Quarter 1 - Module 1.pptx
JamesIvanBanaga1
 

What's hot (20)

PPTX
Ap9 msp i-ve-9. Sektor ng Industriya
Fherlyn Cialbo
 
PPTX
Kabuuang Pambansang Produkto (Gross National Product)
benchhood
 
PPTX
Aralin 2 gni
Zairene Coronado
 
PPT
Implasyon - Economics
Edison Dalire
 
PPTX
Aralin 4 implasyon
rayjel sabanal
 
PDF
MELC_Aralin 10-Istruktura ng Pamilihan
Rivera Arnel
 
PDF
MELC Aralin 13_Pagsukat ng Pambansang Kita
Rivera Arnel
 
PPTX
Implasyon
cherryevangarcia
 
PPTX
Aralin 5: PAgkonsumo
Maria Fe
 
PPTX
Ugnayan ng Kita, Pagkonsumo at pag-iimpok
Jhaysee-pearls Dalasdas
 
PDF
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 (venn diagram)
Crystal Mae Salazar
 
PDF
MELC_Aralin 14-Inflation
Rivera Arnel
 
PPTX
Aralin 17 inflation
Rivera Arnel
 
PPTX
Aralin 3 Sektor ng Industriya
edmond84
 
PPTX
Patakarang pananalapi
Fregilyn mae Acob
 
PPTX
Aralin 19 patakaran ng pananalapi
Rivera Arnel
 
PPTX
AP Aralin 2 (Sektor ng Agrikultura) Fourth Quarter
Cj Obando
 
PDF
MELC_Aralin 5_Konsepto at Salik ng Pagkonsumo
Rivera Arnel
 
PDF
Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks
JB Jung
 
PDF
MELC_Aralin 8-Konsepto at Salik ng Supply
Rivera Arnel
 
Ap9 msp i-ve-9. Sektor ng Industriya
Fherlyn Cialbo
 
Kabuuang Pambansang Produkto (Gross National Product)
benchhood
 
Aralin 2 gni
Zairene Coronado
 
Implasyon - Economics
Edison Dalire
 
Aralin 4 implasyon
rayjel sabanal
 
MELC_Aralin 10-Istruktura ng Pamilihan
Rivera Arnel
 
MELC Aralin 13_Pagsukat ng Pambansang Kita
Rivera Arnel
 
Implasyon
cherryevangarcia
 
Aralin 5: PAgkonsumo
Maria Fe
 
Ugnayan ng Kita, Pagkonsumo at pag-iimpok
Jhaysee-pearls Dalasdas
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 9 (venn diagram)
Crystal Mae Salazar
 
MELC_Aralin 14-Inflation
Rivera Arnel
 
Aralin 17 inflation
Rivera Arnel
 
Aralin 3 Sektor ng Industriya
edmond84
 
Patakarang pananalapi
Fregilyn mae Acob
 
Aralin 19 patakaran ng pananalapi
Rivera Arnel
 
AP Aralin 2 (Sektor ng Agrikultura) Fourth Quarter
Cj Obando
 
MELC_Aralin 5_Konsepto at Salik ng Pagkonsumo
Rivera Arnel
 
Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks
JB Jung
 
MELC_Aralin 8-Konsepto at Salik ng Supply
Rivera Arnel
 
Ad

Viewers also liked (20)

PPSX
Makroekonomiks at Ang Paikot na Daloy ng Ekonomiya
Antonio Delgado
 
PPTX
Paikot na Daloy ng Ekonomiya-Modelo ng Pambansang Ekonomiya-Activity
Az Moral
 
PDF
Ekonomiks lm yunit 3 (2)
Jared Ram Juezan
 
DOCX
Ekonomiks (roleplay)
Eemlliuq Agalalan
 
DOC
Modyul 3 (pasay caloocan) - grade 7 learning modules - quarter 1
ApHUB2013
 
PPT
Aralin 11
shannenbebemo
 
PPTX
Aralin 1 pagkompyut ng gnp
Thelma Singson
 
PPTX
Mga sektor ng ekonomiya
Lance Gerard G. Abalos LPT, MA
 
PDF
Ang Kontemporaryong Daigdig (Ika-20 Siglo hanggang sa kasalukuyan
Eudalle Casul
 
PDF
Ekonomiks Learning Module Yunit 1
Byahero
 
PDF
K TO 12 GRADE 7 REVISED LEARNING MODULE 3 IN ARALING PANLIPUNAN
LiGhT ArOhL
 
PPTX
Humanismo
Byng Sumague
 
PPTX
Paikot na daloy ng ekonomiya
Caitor Marie
 
PPTX
ARALIN 18 (Ekonomiks) Produksiyon at Kita ng Pambansang Ekonomiya
Salgie Masculino
 
PDF
Ekonomiks tg part 4 (2)
Jared Ram Juezan
 
PDF
Ekonomiks Learning Module Yunit 2
Byahero
 
PPTX
Mga Modelo ng Paikot na Daloy ng Ekonomiya
Mygie Janamike
 
PDF
K TO 12 GRADE 9 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE
LiGhT ArOhL
 
PPT
Teoryang humanismo
eijrem
 
PPTX
Aralin 19 ang pagtataguyod sa kaunlaran ng isang bansa
Alice Bernardo
 
Makroekonomiks at Ang Paikot na Daloy ng Ekonomiya
Antonio Delgado
 
Paikot na Daloy ng Ekonomiya-Modelo ng Pambansang Ekonomiya-Activity
Az Moral
 
Ekonomiks lm yunit 3 (2)
Jared Ram Juezan
 
Ekonomiks (roleplay)
Eemlliuq Agalalan
 
Modyul 3 (pasay caloocan) - grade 7 learning modules - quarter 1
ApHUB2013
 
Aralin 11
shannenbebemo
 
Aralin 1 pagkompyut ng gnp
Thelma Singson
 
Mga sektor ng ekonomiya
Lance Gerard G. Abalos LPT, MA
 
Ang Kontemporaryong Daigdig (Ika-20 Siglo hanggang sa kasalukuyan
Eudalle Casul
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 1
Byahero
 
K TO 12 GRADE 7 REVISED LEARNING MODULE 3 IN ARALING PANLIPUNAN
LiGhT ArOhL
 
Humanismo
Byng Sumague
 
Paikot na daloy ng ekonomiya
Caitor Marie
 
ARALIN 18 (Ekonomiks) Produksiyon at Kita ng Pambansang Ekonomiya
Salgie Masculino
 
Ekonomiks tg part 4 (2)
Jared Ram Juezan
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 2
Byahero
 
Mga Modelo ng Paikot na Daloy ng Ekonomiya
Mygie Janamike
 
K TO 12 GRADE 9 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE
LiGhT ArOhL
 
Teoryang humanismo
eijrem
 
Aralin 19 ang pagtataguyod sa kaunlaran ng isang bansa
Alice Bernardo
 
Ad

Similar to Ekonomiks Learning Module Yunit 4 (20)

PPTX
PAG - UNLAD AP 9 POWER POINT PRESENTATYION
patrickjoyprincipe1
 
PDF
Ekonomiks tg part 5 (2)
Jared Ram Juezan
 
PDF
Ekonomiks Teaching Guide Part 5
Byahero
 
PDF
Modyul 17 mga suliranin, isyu, at programang pangkaunlaran
dionesioable
 
PDF
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Byahero
 
PDF
Ekonomikslmyunit3
Dyan Enfal Hadap
 
PPTX
Ang mga Gampanin ng Pamahalaan at Mamamayan sa Pagkamit ng Kaunlaran ng Bansa...
Department of Education-Philippines
 
PDF
Modyul 16 pambanasang kaunlaran
dionesioable
 
PPTX
PAMBANSANG KAUNLARAN.pptx
ValDarylAnhao2
 
PPTX
Q1-W3-ALOKASYON-1.pptx
AnaMarieTobias
 
PPTX
1.Konsepto ng Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran.pptx
dianarosepuebla94
 
DOC
Budget of work 4 (1)
Jared Ram Juezan
 
DOCX
Unit Plan V - Grade Six
Mavict Obar
 
PPTX
For sharing-Pambansang Interes _ AP6 Week 7-Q4.pptx
GEMMASAMONTE5
 
PDF
CO_Q4_AP9_Module2_Sektor ng Agrikultura.pdf
Lymwell Buenconsejo
 
PDF
AP WEEK 1-8 Q4.pdf
Vleidy
 
PPTX
AP-IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULIT. SA ARALIN
JenibellePillotes
 
PPTX
Ap10 modyul2 mga isyung pangekonomiya_aralin1 and 2
Aileen Enriquez
 
PDF
Modyul ap
Jhedidia Grace Sunga
 
DOCX
Reviewer in Araling Panlipunan Quarter 2
JhoanVinas1
 
PAG - UNLAD AP 9 POWER POINT PRESENTATYION
patrickjoyprincipe1
 
Ekonomiks tg part 5 (2)
Jared Ram Juezan
 
Ekonomiks Teaching Guide Part 5
Byahero
 
Modyul 17 mga suliranin, isyu, at programang pangkaunlaran
dionesioable
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Byahero
 
Ekonomikslmyunit3
Dyan Enfal Hadap
 
Ang mga Gampanin ng Pamahalaan at Mamamayan sa Pagkamit ng Kaunlaran ng Bansa...
Department of Education-Philippines
 
Modyul 16 pambanasang kaunlaran
dionesioable
 
PAMBANSANG KAUNLARAN.pptx
ValDarylAnhao2
 
Q1-W3-ALOKASYON-1.pptx
AnaMarieTobias
 
1.Konsepto ng Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran.pptx
dianarosepuebla94
 
Budget of work 4 (1)
Jared Ram Juezan
 
Unit Plan V - Grade Six
Mavict Obar
 
For sharing-Pambansang Interes _ AP6 Week 7-Q4.pptx
GEMMASAMONTE5
 
CO_Q4_AP9_Module2_Sektor ng Agrikultura.pdf
Lymwell Buenconsejo
 
AP WEEK 1-8 Q4.pdf
Vleidy
 
AP-IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULIT. SA ARALIN
JenibellePillotes
 
Ap10 modyul2 mga isyung pangekonomiya_aralin1 and 2
Aileen Enriquez
 
Modyul ap
Jhedidia Grace Sunga
 
Reviewer in Araling Panlipunan Quarter 2
JhoanVinas1
 

Recently uploaded (20)

PPTX
FILipino 7_Quarter 1_Week 8 123ewdfgb.pptx
JenelynLinasGoco
 
PPTX
payak na pamumuhay power point presentation in values 8
maryannDULNUAN
 
PPTX
WEEK 5-Q1-updated-Tekstong persweysib.pptx
AliciaJamandron1
 
PPTX
G5Q1W7 Powerpoint ARALING PANLIPUNAN.pptx
NicaJoy1
 
PPTX
Panahon ng Propaganda at Himagsikan.pptx
JamesFulgencio4
 
PPTX
Grade 5 Quarter 1 Week 6 PowerPT in GMRC
VanessaVFranca
 
PPTX
Q1-WEEK-2-Ugnayan-ng-Heograpiya-at-Kultura.pptx
roquecatalan1
 
PPTX
Mga Barayti ng Wika ppt presentations.pptx
JackielouBautista
 
PPTX
SIGLO SA PAGBABAGO: Pilipinas Sa Timog-Silangang Asya
MELANYAMANRIZA
 
PPTX
PAGSULAT NG TALUMPATI presentations.pptx
JackielouBautista
 
PPTX
kasaysayanngwikangpambansa-171112183006.pptx
MICHAELOGSILA2
 
PPTX
grade5bhjkQ1 FILIPINO 5 WEEK 5 DAY 1.pptx
NicaJoy1
 
PPTX
WEEK 4-Q1-AP-Sinaunang Kabihasnan sa Mediterrano.pptx
AliciaJamandron1
 
PPTX
PAYAK NA PAMUMUHAY POWER POINT PRESENTATION IN VALUES EDUCATION 8
maryannDULNUAN
 
PDF
Ang-Wikang-Filipino-Sa-Panahon-Ng-Hapon.
sudariajulieann11
 
PPTX
GMRC-4-W5-MATATAG-PPT.pptx grade 4 week 5
Khrysstin Francisco
 
PPTX
Digmaang_Pilipino-Amerikano_Grade6_Timeline.pptx
DaizelBernardoBautis
 
PPTX
CBDRRM_4Yugto_Presentation by msotano.pptx
SheilaTanz
 
PPTX
MAIKLING KUWENTO_ANG KUWINTAS MULA SA FRANCE.pptx
JuffyMastelero
 
PPTX
week-5Paniniwala-at-Pananampalataya-buhay-at-sa-kabilang-buhay.pptx
roquecatalan1
 
FILipino 7_Quarter 1_Week 8 123ewdfgb.pptx
JenelynLinasGoco
 
payak na pamumuhay power point presentation in values 8
maryannDULNUAN
 
WEEK 5-Q1-updated-Tekstong persweysib.pptx
AliciaJamandron1
 
G5Q1W7 Powerpoint ARALING PANLIPUNAN.pptx
NicaJoy1
 
Panahon ng Propaganda at Himagsikan.pptx
JamesFulgencio4
 
Grade 5 Quarter 1 Week 6 PowerPT in GMRC
VanessaVFranca
 
Q1-WEEK-2-Ugnayan-ng-Heograpiya-at-Kultura.pptx
roquecatalan1
 
Mga Barayti ng Wika ppt presentations.pptx
JackielouBautista
 
SIGLO SA PAGBABAGO: Pilipinas Sa Timog-Silangang Asya
MELANYAMANRIZA
 
PAGSULAT NG TALUMPATI presentations.pptx
JackielouBautista
 
kasaysayanngwikangpambansa-171112183006.pptx
MICHAELOGSILA2
 
grade5bhjkQ1 FILIPINO 5 WEEK 5 DAY 1.pptx
NicaJoy1
 
WEEK 4-Q1-AP-Sinaunang Kabihasnan sa Mediterrano.pptx
AliciaJamandron1
 
PAYAK NA PAMUMUHAY POWER POINT PRESENTATION IN VALUES EDUCATION 8
maryannDULNUAN
 
Ang-Wikang-Filipino-Sa-Panahon-Ng-Hapon.
sudariajulieann11
 
GMRC-4-W5-MATATAG-PPT.pptx grade 4 week 5
Khrysstin Francisco
 
Digmaang_Pilipino-Amerikano_Grade6_Timeline.pptx
DaizelBernardoBautis
 
CBDRRM_4Yugto_Presentation by msotano.pptx
SheilaTanz
 
MAIKLING KUWENTO_ANG KUWINTAS MULA SA FRANCE.pptx
JuffyMastelero
 
week-5Paniniwala-at-Pananampalataya-buhay-at-sa-kabilang-buhay.pptx
roquecatalan1
 

Ekonomiks Learning Module Yunit 4

  • 3. 331 DEPED COPY YUNIT IV MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO PANIMULA AT GABAY NA TANONG Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa ekonomiks, nararapat din na makilala ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor na tinalakay sa mga nakaraang aralin ay may kinalaman sa sektor ng pananalapi. Ang daloy ng pananalapi sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala, ang mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya.Ayon na rin sa mga ekonomista, ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay. Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran. Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran? Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas ng kaunlaran, halina at samahan mo ako sa pagtuklas at pagsuri sa kung paano hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad. PAMANTAYAN SA PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap Naipamamalas ng mag-aaral ang pag- unawa sa mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito sa harap ng mga hamon at puwersa tungo sa pambansang pagsulong at pag- unlad. Ang mga mag-aaral ay aktibong nakikibahagi sa maayos na pagpapatupad at pagpapabuti ng mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.
  • 4. 332 DEPED COPY Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod: ARALIN 1: KONSEPTO NG PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN • Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran. • Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang kaunlaran. • Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino upang makatulong sa pambansang kaunlaran. • Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos ng mamamayang Pilipino para sa pambansang kaunlaran. • Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng bansa. ARALIN 2: SEKTOR NG AGRIKULTURA • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa ekonomiya at sa bansa. • Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa bawat Pilipino. • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang- ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura. ARALIN 3: SEKTOR NG INDUSTRIYA • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang masiglang ekonomiya. • Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan. • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang- ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya. ARALIN 4: SEKTOR NG PAGLILINGKOD • Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod. • Napahahalagahan ang mga patakarang pang- ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at nangangalaga sa mga karapatan ng Manggagawa. ARALIN 5: IMPORMAL NA SEKTOR • Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto ng impormal na sektor. • Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng impormal na sektor. • Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor ng ekonomiya. • Napahahalagahan ang pagsunod sa mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng pambansang kaunlaran.
  • 5. 333 DEPED COPY ARALIN 6: KALAKALANG PANLABAS • Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng World Trade Organization at Asia-Pacific Economic Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng mga mamamayan ng daigdig. • Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinatutupad nito. • Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng nakararaming Pilipino. GRAPIKONG PANTULONG AGRIKULTURA INDUSTRIYA PAGLILINGKOD IMPORMAL NA SEKTOR KALAKALANG PANLABAS KAUNLARAN
  • 6. 334 DEPED COPY PANIMULANG PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel. 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa: A. likas na yaman B. yamang- tao C. teknolohiya D. kalakalan Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa ibaba nito. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. (http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless) 2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na inilalahad sa balita na: A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing ganap na maunlad ang bansa. C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat. D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat gaya ng GDP. 3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito. Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsyon. Paano kumikilos ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang napakatagal na problemang ito? A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang mga hinaing ukol sa talamak na korapsyon sa pamahalaan. C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon, maliit man o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at nararapat. (K) (U) (U)
  • 7. 335 DEPED COPY D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga maling nagaganap sa ating bansa. 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa bansa? A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan. B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad. C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin. D. Wala sa nabanggit 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? A. pagmimina B. pangingisda C. paggugubat D. paghahayupan 6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito? A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market road) D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad. 7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian Reform Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t ibang samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyon nito. Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka? A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka. B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor ng agrikultura. C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa. D. Lahat ng nabanggit (U) (U) (K) (P)
  • 8. 336 DEPED COPY Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos) SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011 8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-uusapan ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong- tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura. B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa sektor ng agrikultura. D. Lahat ng nabanggit 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor 10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang sektor. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor? A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto. D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka. (P) (P) (K)
  • 9. 337 DEPED COPY 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang industriyalisasyon.Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo rito? A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao. B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong mabilis na industriyalisasyon. D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na rin ng mataas na pambansang kita. 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng mga pormal na industriya tulad ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa? A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth. B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya. C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas. D. Lahat ng nabanggit (P) (K) (U)
  • 10. 338 DEPED COPY 14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod? A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan. B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng trabaho sa isang bansa. D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo? A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod D. impormal na sektor 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa “isang kahig, isang tuka”. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng impormal na sektor? A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. 17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod MALIBAN SA ISA. A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito B. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa pamimirata C. kakulangan ng mapapasukang trabaho D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal na pamamaraan (U) (K) (P) (P)
  • 11. 339 DEPED COPY 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. trade embargo at quota B. kasunduang multilateral C. espesyalisasyon at kalakalan D. sabwatan at kartel 19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan? A. Madaragdaganangpantugonsamgapanustosparasapangangailangan ng lokal na ekonomiya. B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong transnasyonal B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan (P) (U) (K)
  • 12. 340 DEPED COPY PANIMULA Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng ekonomiya upang ganap na matamo ang tunguhing ito. Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin ng impormal na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat, ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at pagsusulong nito. Kung kaya’t ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang iba’t ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa. Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito. Inaasahan ding matukoy mo ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito. ARALIN 1 KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN Gawain 1: INSTA-SAGOT Pansinin ang mga larawan sa susunod na pahina. Suriing mabuti ang kalagayan ng bawat larawan. Bigyan ng malikhaing pamagat ang bawat larawan. ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito.
  • 13. 341 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng iyong pansin? Bakit? 2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag. Gawain 2 : ANG SA AMIN LANG Mula sa Gawain 1, bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro. Magkaroon ng isang maliit na pangkatang diskusyon tungkol sa mga nakita sa larawan. Tukuyin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon sa susunod na pahina. Anong mga konsepto tungkol sa pamumuhay ng mga tao ang maaaring mabuo mula sa mga larawan?
  • 14. 342 DEPED COPY Gawain 3 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2. - Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa. - Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang matutuhan. - Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran. Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Batay sa mga larawan, malinaw na ang buhay sa Pilipinas ay _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________
  • 15. 343 DEPED COPY KONSEPTO NG PAG-UNLAD Batay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring may kaugnayan din sa salitang pagsulong. Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pag- unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa, ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang pagsulong. Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko, paaralan, at marami pang iba.Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan, kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala. Inilahad nina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na Economic Development (2012) ang dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad: ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw ukol dito. Sa tradisyonal na pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng antas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.Sa makabagong pananaw naman, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan. Dapat na ituon ang pansin sa iba’t ibang PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang Gawain at teksto upang masagot kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito. Halina’t umpisahan mo na.
  • 16. 344 DEPED COPY pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya. Sa akdang “Development as Freedom” (2008) ni Amartya Sen, kanyang ipinaliwanag na ang kaunlaran ay matatamo lamang kung “mapauunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito”. Upang matamo ito, mahalagang bigyang pansin ang pagtanggal sa mga ugat ng kawalang kalayaan tulad ng kahirapan, diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay at ng iba pang salik na naglilimita sa kakayahan ng mga mamamayan. Gawain 4: POWER OF TWO Basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na “Power Thinking”. Humanap ng isang kamag-aral upang mabuo o makompleto ang mga kasagutan sa bawat kahon. Dito sinusubok ang iyong kakayahan na balangkasin ang mga impormasyon/ konseptong iyong nabasa . Maaaring dagdagan ang mga power box ayon sa pagkaunawa ng mag-aaral sa tekstong binasa. Gawain 5: TEKS-TO-SURI Sagutin ang sumusunod batay sa iyong binasang teksto. 1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag. 2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa? 3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at makabagong pananaw nito? 4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan? Pangatwiranan. 5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin. Konsepto ng Pag-unlad Kahulugan ayon sa Diksyunaryo Kahulugan ayon kay Feliciano Fajardo Kahulugan ayon kina Todaro at Smith Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kahulugan ayon kay Sen
  • 17. 345 DEPED COPY Gawain 6: OO O HINDI? Bago dumako sa susunod na aralin, sagutin muna ang sumusunod na tanong na may kinalaman sa pag-unlad. Lagyan ng tsek (√) ang kolum na sinasang-ayunan mo. PAHAYAG OO HINDI 1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at naglalakihang kalsada. 2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa. 3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at makinarya. 4. May pag-unlad kung may demokrasya. 5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran. 6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa. 7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal. 8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod. 9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod. 10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan. Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan? 2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng pag-unlad sa sumusunod na aspekto: • kultural • sosyal (lipunan) • politikal 3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag. 4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy? Mga Palatandaan ng Pag-unlad Pagsulong Maaari kayang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Maraming bansa sa kasalukuyan, tulad ng China at Malaysia, ang sinasabing progresibo. Maraming modernong gusali ang naitatayo sa mga nasabing bansa. Maraming mga korporasyon ang kumikita nang malaki subalit karamihan sa mga ito ay pagmamay- ari at pinamamahalaan ng mga dayuhang mamumuhunan. Sa katunayan, sa kauna- unahang pagkakataon ay naiulat ng United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) na noong 2012 ay mas malaki ang bilang ng mga dayuhang mamumuhunan (FDI) sa mga papaunlad na bansa kompara sa mauunlad na bansa. Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang iba’t ibang palatandaan nito.
  • 18. 346 DEPED COPY Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa. Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at Saudi Arabia ay nagtamo ng mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa ulat ng International Monetary Fund noong 2013. Nakapagpatayo sila ng maraming gusali at imprastraktura na talaga namang nakatulong sa pag-unlad ng mga nasabing bansa. Bunga nito, nakapag-angkat sila ng mga makabagong teknolohiya, magagaling na manggagawa, at mga dekalidad na hilaw na materyales mula sa ibang bansa. Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics, Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa nila ang mga ito. 1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig, kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa. 2. Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas maraming output ang nalilikha sa isang bansa kung maalam at may kakayahan ng mga manggagawa nito. 3. Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga ang kapital sa pagpapalago ng Pigura 1: Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012 (Billions of US dollars) Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014 Developed economies Developing economies Transition economies
  • 19. 347 DEPED COPY ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong ng mga kapital tulad ng mga makina sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo. 4. Teknolohiya at Inobasyon. Sa pamamagitan ng mga salik na ito, nagagamit nang mas episyente ang iba pang pinagkukunang-yaman upang mas maparami pa ang mga nalilikhang produkto at serbisyo. Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER Itala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa gamit ang concept mapping chart. Gamit ang mga salik na iyong naitala, ipaliwanag naman sa text box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng ekonomiya nito. Pag-unlad Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP), Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang bansa. Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya, pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan. Pagsulong ng Ekonomiya? ? ? ?
  • 20. 348 DEPED COPY Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA Sa tulong ng isang kamag- aral, ilahad ang pagkakapareho at pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Gamitin ang Venn diagram sa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad? 2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag. 3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong? Pagtibayin. Human Development Index Maliban sa paggamit ng GDP at GNP, ginagamit ang Human Development Index bilang isa sa mga panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ang Human DevelopmentIndex(HDI)aytumutukoysapangkalahatangsukatngkakayahanngisang bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto ng kaunlarang pantao: kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay. Sa pagsukat ng aspektong pangkalusugan, ginagamit na pananda ang haba ng buhay at kapanganakan. Ipinapahiwatig dito ang bilang ng taon na inaasahang itatagal ng isang sanggol kung ang mga umiiiral na dahilan o sanhi ng kamatayan sa panahon ng kaniyang kapanganakan ay mananatili habang siya ay nabubuhay. Sa aspekto naman ng edukasyon, ang mean years of schooling at expected years of schooling ang mga ginagamit na pananda. Ang mean years of schooling ay tinataya ng United Nation Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) batay sa mga datos mula sa mga sarbey at sensus ukol sa antas ng pinag- aralan ng mga mamamayan na may 25 taong gulang. Samantala, ang expected years of schooling naman ay natataya base sa bilang ng mga nag-aaral sa lahat ng antas ng edukasyon. Itinakda ang 18 taon bilang expected years of schooling ng UNESCO. Ang aspekto ng antas ng pamumuhay ay nasusukat gamit ang gross national income per capita. Kahalagahan ng HDI Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na PAGSULONG PAG-UNLAD
  • 21. 349 DEPED COPY ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1 (pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa nito. Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong 1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing “Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa.” Sa pamamagitan ng mga pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa buong mundo. Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong 1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan, kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan. Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay. Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan upang masukat ang hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI), kahirapan (Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit na pagkakait sa mga sambahayan at indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay samantalang ang Gender Development Index ang sumusukat sa puwang o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pag- unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay ng mga tao. Pinagkunan: Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development, 11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/ human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014
  • 22. 350 DEPED COPY Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER Buuin ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa isinasaad ng tekstong iyong nabasa. Upang higit na maunawaan ay sagutin ang mga pamprosesong tanong na susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index? 2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan. 3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t ibang bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI? Gawain 10: JUMBLED LETTERS Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba. 1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human development sa mga kasaping bansa nito PNDU 2. Ang nagpasimula ng Human Development Report. BAHBUM LU AQH 3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa OTA 4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa NHMUA OPETENDVMLE EDIXN 5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi ng UN DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE Panukat ng Pag-unlad Aspekto ng HDI Indicator
  • 23. 351 DEPED COPY Gawain 11: KAHON-ANALYSIS Basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Ipaliwanag ang iyong sagot sa loob ng kahon sa susunod na pahina. Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development Programme (Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nations. Suriing mabuti ang nilalaman ng tsart at pagkatapos ay sagutin ang sumusunod na katanungan. Very high human development High human development Medium human development Low human development 1 Norway 2 Australia 3 Switzerland 4 Netherlands 5 United States 6 Germany 7 New Zealand 8 Canada 9 Singapore 10 Denmark 11 Ireland 12 Sweden 13 Iceland 14 United Kingdom 15 Hong Kong, China (SAR) 16 Korea (Republic of) 50 Uruguay 51 Bahamas 52 Montenegro 53 Belarus 54 Romania 55 Libya 56 Oman 57 Russian Federation 58 Bulgaria 59 Barbados 60 Palau 61 Antigua and Barbuda 62 Malaysia 63 Mauritius 64 Trinidad and Tobago 65 Lebanon 66 Panama 67 Venezuela (Bolivarian Republic of) 103 Maldives 104 Mongolia 103 Turkmenistan 105 Samoa 107 Palestine, State of 108 Indonesia 109 Botswana 110 Egypt 111 Paraguay 112 Gabon 113 Bolivia (Plurinational State of) 114 Moldova (Republic of) 115 El Salvador 116 Uzbekistan 117 Philippines 118 South Africa 145 Nepal 146 Pakistan 147 Kenya 148 Swaziland 149 Angola 150 Myanmar 151 Rwanda 152 Cameroon 153 Nigeria 154 Yemen 155 Madagascar 156 Zimbabwe 157 Papua New Guinea 158 Solomon Islands 159 Comoros 160 Tanzania (United Republic of) 161 Mauritania 162 Lesotho Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay _____________________ _____________________ _____________________ Ang pag-unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay ng mga tao. __________________ __________________ __________________ __________________
  • 24. 352 DEPED COPY Very high human development High human development Medium human development Low human development 17 Japan 18 Liechtenstein 19 Israel 20 France 21 Austria 22 Belgium 23 Luxembourg 24 Finland 25 Slovenia 26 Italy 27 Spain 28 Czech Republic 29 Greece 30 Brunei Darussalam 31 Qatar 32 Cyprus 33 Estonia 34 Saudi Arabia 35 Lithuania 36 Poland 37 Andorra 38 Slovakia 39 Malta 40 United Arab Emirates 41 Chile 42 Portugal 43 Hungary 44 Bahrain 45 Cuba 46 Kuwait 47 Croatia 48 Latvia 49 Argentina 68 Costa Rica 69 Turkey 70 Kazakhstan 71 Mexico 72 Seychelles 73 Saint Kitts and Nevis 74 Sri Lanka 75 Iran (Islamic Republic of) 76 Azerbaijan 77 Jordan 78 Serbia 79 Brazil 80 Georgia 81 Grenada 82 Peru 83 Ukraine 84 Belize 85 The former Yugoslav Republic of Macedonia 86 Bosnia and Herzegovina 87 Armenia 88 Fiji 89 Thailand 90 Tunisia 91 China 92 Saint Vincent and the Grenadines 93 Algeria 94 Dominica 95 Albania 96 Jamaica 97 Saint Lucia 98 Colombia 98 Ecuador 100 Suriname 101 Tonga 102 Dominican Republic 119 Syrian Arab Republic 120 Iraq 121 Guyana 122 Vietnam 123 Cape Verde 124 Micronesia (Federated States of) 125 Guatemala 125 Kyrgyzstan 127 Namibia 128 Timor-Leste 129 Honduras 130 Morocco 131 Vanuatu 132 Nicaragua 133 Kiribati 134 Tajikistan 135 India 136 Bhutan 137 Cambodia 138 Ghana 139 Lao People’s Democratic Republic 140 Congo 141 Zambia 142 Bangladesh 143 Sao Tome and Principe 144 Equatorial Guinea 163 Senegal 164 Uganda 165 Benin 166 Sudan 167 Togo 168 Haiti 169 Afghanistan 170 Djibouti 171 Côte d’Ivoire 172 Gambia 173 Ethiopia 174 Malawi 175 Liberia 176 Mali 177 Guinea-Bissau 178 Mozambique 179 Guinea 180 Burundi 181 Burkina Faso 182 Eritrea 183 Sierra Leone 184 Chad 185 Central African Republic 186 Congo (Democratic Republic of the) 187 Niger
  • 25. 353 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014? 2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad? 3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talaang inilabas ng United Nations Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa? 4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan upang matamo ang pambansang kaunlaran? 5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang kaunlaran? Gawain 13: SURIIN NATIN! Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad. Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan, edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng inyong komunidad at ganap na matukoy ang antas ng kaunlaran nito. Palatandaan Paliwanag Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto. Iminumungkahing isulat sa iyong kuwaderno ang mga importanteng salita o konseptong iyong mababasa. Sama-Samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran Hindi uunlad ang isang bansa kung hindi tutulong ang kaniyang mga mamamayan. Bawat isa ay may gampanin sa pag-unlad ng bansa. Maaaring ang pagbibigay ng kontribusyon sa pag-unlad ng bansa ay sa pamamagitan ng pansariling pagsisikap o sama-samang pagtutulungan. Ang paglaya sa kakapusan ng bawat isa ay isang paraan na maaaring gawin ng isang indibidwal sa pamamagitan ng matalinong pamamahala ng pananalapi. Kailangan ng sama-samang pagkilos ng lahat ng mamamayan. Maaaring gawin ang sumusunod bilang ilan sa mga estratehiya na makatutulong sa pag-unlad ng bansa: MAPANAGUTAN 1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.
  • 26. 354 DEPED COPY 2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa anomalya at korapsyon maliit man o malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay. Hindi katanggap-tanggap ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling nagaganap sa loob ng bahay, sa komunidad, sa paaralan, pamahalaan, at sa trabaho. MAABILIDAD 1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang pagsasama-sama ng puhunan ng mga kasapi upang magtayo ng negosyo na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad. 2. Pagnenegosyo. Hindi dapat manatiling manggagawa lamang ang Pilipino. Dapat nating sikapin na maging negosyante upang tunay na kontrolado ng Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan. MAKABANSA 1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino ay kailangang gawin ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa. 2. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhang produkto. Dapat nating tangkilikin ang mga produktong Pilipino. MAALAM 1. Tamangpagboto.Ugaliingpag-aralanangmgaprogramangpangkaunlaran ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato ang may malalim na kabatiran sa mga ito. 2. Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa komunidad. Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan lamang ang kikilos. Maaaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo at pagpapatupad ng mga programang pangkaunlaran. Dapat ay magkaroon tayo ng malasakit sa ating komunidad upang makabuo at makapagpatupad ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad. Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
  • 27. 355 DEPED COPY Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan mula sa binasang teksto. 1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsyon, patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang mag- aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito? 2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan, Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag-aaral, paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan? 3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong pagiging makabansa? 4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag- aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan? Gawain 15: KAPIT- BISIG! Bumuo ng apat na pangkat. • Unang Pangkat- Mapanagutan • Ikalawang Pangkat- Maabilidad • Ikatlong Pangkat- Makabansa • Ikaapat na Pangkat- Maalam Balikan muli ang tekstong binasa. Magsagawa ng brainstorming upang masuri nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng: • Role Playing - para sa unang pangkat • Jingle - para sa ikalawang pangkat • Interpretative Dance - para sa ikatlong pangkat • Pantomime - para sa ikaapat na pangkat Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain 14. Gawin ring batayan ang rubrik sa susunod na pahina.
  • 28. 356 DEPED COPY RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos Nilalaman Naipakita sa pamamagitan ng ginawang pagtatanghal ang pagsusulong sa sama- samang pagkilos para sa pambansang kaunlaran. 30 Pagkamalikhain Ang mga konsepto at simbolismong ginamit ay naging makabuluhan upang lubos na maipakita ang sama-samang pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo sa pambansang kaunlaran. 20 Mensahe Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal ay direktang nakatugon sa mga estratehiyang inilahad sa aralin. 20 Pamagat Naipaloob nang wasto ang konsepto ng sama-samang pagkilos tungo sa pambansang kaunlaran sa pamagat ng ginawang pagtatanghal. 15 Pakikisangkot sa grupo Ginawa ng bawat kasapi ng grupo ang mga iniatang na gawain para sa ikagaganda ng pagtatanghal. 15 KABUUANG PUNTOS 100 Gawain 16: ANG PANATA KO Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming bansa sa daigdig.Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto. Sa mga gampaning inisa-isa sa iyong tekstong binasa, pumili ka ng isang gampanin. Gumawa ka ng isang panata at isulat mo ito sa loob ng status box sa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin? 2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ? Pangatwiranan. 3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan, maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa hinaharap?
  • 29. 357 DEPED COPY Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga gawain, inaasahang makokompleto mo na ang huling kahon sa gawain. Isulat ang iyong mahahalagang pang-unawang natutuhan mo sa ating aralin sa loob ng titik L. Gawain 18: MAGSURI! Basahin at unawain ang editoryal. Gamit ang mga pamprosesong tanong, bigyang puna ang nilalaman ng artikulo. Tara na’t magbasa! EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless  (Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014 Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa iba’t ibang palatandaan ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng mga ito. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
  • 30. 358 DEPED COPY na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. Noong 2012, umangat daw ng 6.6% ang ekonomiya. Tuwang-tuwa ang pamahalaan s a p a g k a t ngayon lamang umigpaw nang malaki ang ekonomiya ng bansa. Sabi, ang pag-angat ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala. Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate. Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho. Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol. Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema. Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho. Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami- ang-jobless Retrieved on January 5, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng editoryal? 2. Sa iyong palagay, ano-ano ang posibleng dahilan kung bakit maraming Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng ekonomiya ng bansa? 3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa bansa? Ipaliwanag ang sagot.
  • 31. 359 DEPED COPY Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO! Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo ng bansa anghinahangadnitongkaunlaran.Patuloytayongnangangarapnaminsanaymakaahon ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng maayos na pamumuhay. Ngunit bago ito mangyari, kinakailangang magising tayo sa katotohanang may obligasyon o responsibilidad tayong dapat gawin. Upang matamo ang pambansang kaunlaran, napakahalaga na magtulungan tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan tungo sa pag-abot nito. Sa gawaing ito, susuriin mo ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon. Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaran upang matawag tayong “Mabuting Pilipino”. Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw-araw ay maaaring makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating kaunlaran. Bawat isa sa atin, kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay may magagawa upang maabot ang mithiing ito. Gawing gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga kahon sa pag- unawa at pagninilay sa ating aralin. Ako’y Isang Mabuting Pilipino Noel Cabangon Ako’y isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin Tumatawid ako sa tamang tawiran Sumasakay ako sa tamang sakayan Pumipila at ‘di nakikipag-unahan At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan Maaaring panoorin ang video sa Youtube upang masundan ang himig ng awit. http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO uCzJl78 Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang sakayan (Nagbababa ako sa tamang babaan) ‘di nakahambalang parang walang pakialam Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa kalsada Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula [chorus] ‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin Sumasakay at bumababa ka ba sa tamang sakayan at babaan? Ano- anong mga tuntunin at alituntunin sa paaralan ang sinusunod mo?sinusunod mo?
  • 32. 360 DEPED COPY ‘Di ako nangongotong o nagbibigay ng lagay Tiket lamang ang tinatanggap kong ibinibigay Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno ‘Di ako nagkakalat ng basura sa lansangan ‘Di bumubuga ng usok ang aking sasakyan Inaayos ko ang mga kalat sa basurahan Inaalagaan ko ang ating kapaligiran [repeat chorus] Lagi akong nakikinig sa aking mga magulang Kaya’t pag-aaral ay aking pinagbubutihan ‘di ako gumagamit ng bawal na gamot O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y ‘di pumapasok Paano ka makatutulong sa pangangalaga ng ating kapaligiran? Gaano kahalaga ang pag- aaral sa iyo? Pangatwiranan. Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan ‘pagkat ito lamang ang tangi kong kayamanan ‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan Ang boto ko’y aking pinahahalagahan [repeat chorus] Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng bayan Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan ‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan Ipinagtatanggol ko ang mamamayang Pilipino Mga karapatan nila’y kinikilala ko Iginagalang ko ang aking kapwa-tao Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko. [repeat chorus twice] Bakit mahalaga ang pagkakaloob ng tapat na serbisyo sa mga tao?
  • 33. 361 DEPED COPY Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang iyong natutuhan mula sa ating aralin. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay ito sa pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag. 2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang implikasyon nito sa pambansang kaunlaran? 3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng bansa bilang isang mabuting Pilipino? Pagtibayin. Gawain 20: IKAMPANYA MO NA! Bilang isang Pilipino, papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito? Ilahad ang iyong kasagutan gamit ang isang campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.
  • 34. 362 DEPED COPY RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos Nilalaman Ang ginawang campaign slogan ay mabisang nakapanghihikayat sa mga makababasa nito. 20 Pagkamalikhain Ang paggamit ng mga angkop at malalalim na salita (matalinghaga) ay akma sa mga disenyo at biswal na presentasyon upang maging mas maganda ang islogan. 15 Kaangkupan sa tema Angkop sa tema ang ginawang islogan. 10 Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng islogan. 5 KABUUANG PUNTOS 50 MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain! Transisyon sa Susunod na Aralin Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Natalakay rin ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino at sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang kaunlaran. Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na makiisa at aktibong makisangkot sa mga gawain at tungkulin ng bawat mamamayan upang makapag- ambag tayo sa pag-unlad ng bansa. Sa mga susunod na aralin, ating tutuklasin at aalamin ang iba’t ibang sektor ng ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong sa bawat sektor. Ngayon ay may sapat kang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawang iyong natutuhan mula sa mga gawain sa araling ito, magiging madali na lamang para sa iyo ang mga susunod pang aralin! Napagtagumpayan mo ang unang aralin kaya mas paghusayan mo pa sa mga susunod na gawain!
  • 35. 363 DEPED COPY PANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng kaunlaran. Ipinaunawa sa atin ang kahulugan at mahahalagang impormasyong dapat makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang iba’t ibang elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng mga tao. Kaugnay nito, ating kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor ng ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga produkto at serbisyo na nagagawa ng bansa, gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran. Sisimulan natin ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin kung ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Iisa-isahin din natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pang- ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Sama-sama nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na! ARALIN 2 SEKTOR NG AGRIKULTURA Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO! Mag-isip ng limang bagay o anoman na pumapasok sa isip mo kapag binabasa, naririnig o inaawit ang ‘Magtanim ay ‘Di Biro’? Magtanim ay di biro Maghapong nakayuko Di naman makatayo Di naman makaupo Bisig ko’y namamanhid Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimintig Sa pagkababad sa tubig. Kay-pagkasawing-palad Ng inianak sa hirap, Ang bisig kung di iunat, Di kumita ng pilak Sa umagang pagkagising Lahat ay iisipin Kung saan may patanim May masarap na pagkain. Halina, halina, mga kaliyag, Tayo’y magsipag-unat-unat. Magpanibago tayo ng lakas Para sa araw ng bukas (Braso ko’y namamanhid Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimintig Sa pagkababad sa tubig.) Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13, 2015 ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor na ito sa ekonomiya ng bansa.
  • 36. 364 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim ay Di Biro”? 2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim ay Di Biro”? 3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag. Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO! Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro”. Kumuha ng isang bagay sa loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang kaugnayan nito sa sektor. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay? 2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura? 3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan. Gawain 3: IDEYA-KONEK! Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaa- laman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno, ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong sa ibaba. Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura? Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito.
  • 37. 365 DEPED COPY ANG SEKTOR AGRIKULTURA Humigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas. Dahil sa lawak at dami ng mga lupain, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil malaking bahagi nito ang ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura. Sa katunayan, malaking bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng ekonomiya tulad ng ipinakikita sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino. Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force) 2000-2010 (numbers in thousands) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Total Labor Force 30,908 33,354 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289 Total Employed 27,775 30,085 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489 Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260 Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364 Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865 Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office. www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_ jrga_agri.asp. Retrieved on October 12, 2014 Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende sa sektor ng agrikultura. Sinasabing ito ang nagtataguyod sa malaking bahagdan ng ekonomiya dahil ang lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura upang matugunan ang pangangailangan sa pagkain at mga hilaw na sangkap na kailangan sa produksiyon. Nahahati ang sektor ng agrikultura sa paghahalaman (farming), paghahayupan (livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat (forestry). PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng agrikultura. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.
  • 38. 366 DEPED COPY • Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa. Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong 2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang- gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi. • Paghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, at pato. Ang paghahayupan ay nakatutulong sa pag-supply ng ating mga pangangailangan sa karne at iba pang pagkain. Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang kinabibilangan ng ating mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong korporasyon na nasa ganitong hanapbuhay. • Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga hulingisdaaymatatagpuansaatingbansa.Samantala,angpangingisdaaynauuri sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi nangangailangan na gumamit ng mga fishing vessel. Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa pag-aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa iba’t ibang uri ng tubig pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat) (BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong 2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon at komersyal na may Php65,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na ginagamit sa paggawa ng gulaman. • Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong gawain sa sektor ng agrikultura. Patuloy na nililinang ang ating mga kagubatan bagamat tayo ay nahaharap sa suliranin ng pagkaubos ng mga yaman nito. Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at veneer. Bukod sa mga nabanggit na produkto, pinagkakakitaan din ang rattan, nipa, anahaw, kawayan, pulot-pukyutan at dagta ng almaciga.
  • 39. 367 DEPED COPY Makikita sa Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikultura para sa taong 2012. Batay rito, ang 50% ng kabuuang ani ay mula sa iba’t ibang tanim kung saan ang may pinakamataas na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala, nasa 6% naman ang pinagsama-samang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay may 11% na bahagi. Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para sa nasabing taon. Sa kabuuan, nakapag-ambag ang sektor ng agrikultura ng Php1,247 bilyon (current prices) sa buong GDP ng bansa (Php10,565 B). Ito ay malaking bagay sa Pilipinas na may malaking populasyon at umaasa sa bigas at pagkaing nagmula sa tubig at pagsasaka. Talahanayan 2. Kabuuang kita ng Agrikultura sa Taong 2012 GNI (at current prices): Php12,609 billion (at constant 2000 prices): Php 7,497 billion  GDP (at current prices): Php10,565 billion (at constant 2000 prices): Php 6,312 billion Share of agriculture in GDP 11% GVA in agriculture and fishing (at current prices): Php 1,247 billion (at constant 2000 prices): Php 695 billion Distribution by sub-sector: Crops:  50%:   palay 20% , corn 6%, coconut  4%, banana 5%    sugarcane 2%, mango 2%, pineapple 2%,  others  9% Livestock: 13% Poultry: 11% Fishery: 19% Agricultural activities and services : 7% Pinagkunan: Bureau of Agriculture. 2012. Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014 Kahalagahan ng Agrikultura Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga sektor ng ekonomiya. Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan. Dahil dito, ang agrikulura ay nararapat na bigyang-pansin upang mapalakas at maging katuwang ng pamahalaan sa pagkakamit ng kaunlaran ayon sa sumusunod na kahalagahan: 1. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumulan ng pagkain. Ang lupain ng Pilipinas ay akma na tamnan ng mga produktong tulad ng palay, mais, tubo, patatas, at iba pa. Mayroon ding inaaning mga prutas tulad ng mangga, pinya, kopra, at saging. Mainam din ang temperatura dito bilang lokasyon sa pag aalaga ng mga hayop na ginagamit sa mga pang-araw-araw na pangangailangan ng mga tao. Mayroon ding sapat na
  • 40. 368 DEPED COPY mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan. Ang agrikultura ay isang napakahalagang sektor sa bansa dahil ito ang pinagmumulan ng mga pagkain ng mamamayan. 2. Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto. Nagmumula sa sektor na ito ang mga hilaw na sangkap mula sa kagubatan, kabukiran, at karagatan na maaaring gamitin sa produksiyon. Halimbawa, ang puno na pinagmumulan ng goma ay gamit para sa paggawa ng gulong; bulak at halamang mayaman sa hibla para sa tela at sinulid; kahoy para sa mga muwebles; at dahon at ugat para sa pagkain, kemikal, o gamot. 3. Pinagkukunan ng kitang panlabas. Isang mahalagang pinagkukunan ng dolyar ng Pilipinas ay mula sa mga produktong agrikultural na naibebenta sa pandaigdigang pamilihan. Kabilang sa mga iniluluwas ng bansa na pinagmumulan ng kitang dolyar ang kopra, hipon, prutas, abaka, at iba pang mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng iba’t ibang produkto. 4. Pangunahing nagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino. Ayon sa National Statistics Office (NSO) para sa taong 2012, 32% ng mga Pilipinong may trabaho ay nabibilang sa sektor ng agrikultura. Karaniwan silang nagtatrabaho bilang mga magsasaka, mangingisda, minero, o tagapag- alaga sa paghahayupan. 5. Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa Sektor Agrikultural patungo sa Sektor ng Industriya at Paglilingkod. Sa patuloy na pag- unlad ng teknolohiya na ginagamit sa agrikultura at ang patuloy na pagliit ng lupa para sa pagtatanim dahil sa paglaki ng populasyon, ang mga sobrang manggagawa ay pinakikinabangan ng sektor ng industriya at paglilingkod batay sa laki ng demand sa mga ito. Sa pangkalahatan, ipinakikita nito na ang sektor ng agrikultura ay isang mahalagang tagapagtaguyod ng ekonomiya ng bansa. Katuwang ito ng pamahalaan sa pagpapalakas at pagtugon sa mga pangunahing pangangailangan ng mamamayan mula sa mga pagkain hanggang sa mga sangkap ng produksiyon.Ang kasiguraduhang sapat ang kalakasang pisikal at kasaganaan sa bawat tahanan ay maaaring may positibong epekto sa isang bansa. Samantala, kung hihigit sa pangangailangan ng bayan ang magagawa, maaari itong maging mga produkto na ikakalakal sa labas ng bansa. Sa gayon, ang sektor ay magiging isang matibay na sandigan ng bayan upang makamit ang inaasam nitong kaunlaran. Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS., Habito C. And Briones, R Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, (2005. Retrieved from https://www. google.com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+Performan ce%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+=c hrome..69i57. 2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93 &ie=UTF-8 on August 11, 2014, Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers /2013/0412 2013_jrga_agri.asp Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August 12,2014. Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/philippines-targets-sustainable- growth-agriculture on August 13, 2014, National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov.ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014 Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
  • 41. 369 DEPED COPY Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP Mula sa mga impormasyon tungkol sa sektor ng agrikultura, bumuo ng Concept Definition Map gamit ang modelo sa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura? 2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang sektor ng agrikultura? Ipaliwanag. Ano ito? ________________ ________________ ________________ _________ ________________ ________________ ______ Ano ang mga bumubuo dito? ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ Sektor ng Agrikultura Ano ang mga kahalagahan nito? ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______ ________________ ________________ ______
  • 42. 370 DEPED COPY GAWAIN 5: Larawan! Kilalanin! Batay sa iyong binasa, isulat ang bahaging ginagampanan ng bawat gawaing nakapaloob sa sektor ng agrikultura. Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura? 2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa komunidad? 3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit? 4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. Suliranin sa Sektor ng Agrikultura Malaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating pambansang ekonomiya. Para sa taong 2012, ang 11% ng kabuuang kita ng ekonomiya ay nagmula sa sektor na ito (NSCB). Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang talahanayan 3, makikita ang naging kontribusyon ng agrikultura sa kita ng bansa sa iba’t ibang panahon. Gayumpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-unlad kung ikokompara sa sektor ng paglilingkod. Ilan sa kadahilanan ay ang sumusunod: A G R I K U L T U R A GAWAIN _________________ ____ GAWAIN _________________ ____ GAWAIN _________________ ____ GAWAIN _________________ ____
  • 43. 371 DEPED COPY Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin 1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php) Period At Current Prices At Constant 1985 Prices Agriculture,  Fishery and Forestry Industry Service Agriculture, Fishery and Forestry Industry Service 2000  528,868 1,082,431 1,743,428   192,457  345,041  435,462 2001   548,739 1,191,707 1,933,241   199,568  348,165  453,982 2002   592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167  478,718 2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313 2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458 2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616 2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564 2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137 2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176 2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486 2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320 Details may not add up to totals due to rounding. Data are as of 31 January 2011. Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 A. PAGSASAKA 1. Pagliit ng lupang pansakahan. Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan, komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging produktibo ng mga natitirang lupain sa agrikultura upang makaagapay sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 milyon ngayong 2014. Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpapalit ng mga kagubatan at kabundukan upang maging pansakahan na nagiging dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ng mga hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistema ay nakapagdudulot ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang mamamayan at pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran. 2. Paggamit ng teknolohiya. Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya.Ang makabagong kaalaman sa paggamit ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang kakulangan ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daan sa isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang atensiyon ng pamahalaan.
  • 44. 372 DEPED COPY 3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran. Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa mga nakita nina Dy (2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas Republika 8435 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay naghahangad ng modernisasyon sa maraming aspekto ng sektor upang masiguro ang pagpapaunlad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road, at iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Benigno S. Aquino III, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P8.3 B. May kabuuang 1,147 na pamayanan ang naikonekta sa mga pangunahing daanan mula noong 2011. 4. Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor. Ang pagtutulungan sa loob at labas ng sektor ay magtutulak upang higit na maging matatag ang agrikultura. Ayon sa Batas Republika 8435, ang pagtutulungan ng iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyang- diin bilang suporta sa implementasyon ng modernisasyon sa agrikultura. Ang pagsusulong sa batas na ito ay isang pagkilala sa napakaraming pangangailangang maaaring hindi kayanin ng departamento nang mag- isa. Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, impormasyon, at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensyang ang pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa, ang Land Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang makapagpautangsamgamagsasakaupangtugunanangmgapangunahing pangangailangan sa pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba pa. 5. Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya. Isa sa mga nagpahina sa kalagayan ng agrikultura ayon kina Habito at Briones (2005) ay ang naging prayoridad ng pamahalaan sa pagbibigay ng proteksiyon sa mga favored import sa pandaigdigang pamilihan. Ito ay nabanggit din sa website na oxfordbusinessgroup.com. Ang kawalan at pagbibigay ng bigat sa industriya ang nagpahina sa agrikultura. Mas binibigyan ng pamahalaan ng maraming proteksiyon at pangangalaga ang industriya. Dahil dito, nawawalan ng mga manggagawa at mamumuhunan sa sektor ng agrikultura. Mas pipiliin pa nila ang pumunta sa industriya dahil sa mga insentibo rito na nagbunga sa pagbaba ng produksiyon at kita sa agrikultura. 6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng bansa dulot ng pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Maraming magsasaka ang nahihirapang makipaglaban sa presyo ng mga murang produkto mula sa ibang bansa. Bunga ito ng pagpasok ng pamahalaan sa World
  • 45. 373 DEPED COPY Trade Organization (WTO) kung saan madaling makapasok ang mga produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito, maraming magsasaka ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ay ipinagbili na lamang ang kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon. 7. Climate Change. Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang lakas noong 2013. Milyon – milyong piso ang halaga ng mga nasirang kabuhayan at personal na mga gamit. Maaaring mabawasan ang epekto ng pagbabagong ito sa klima ng mundo kung magkakaisa ang mga bansang iwasan ang mga dahilang nagpapalala at nagpapabago sa klima ng mundo. B. PANGISDAAN 1. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda. Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang malalaki at komersiyal na barko na ginagamit sa paghuli ng mga isda ay nakaaapekto at nakasisira sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang thrawl fishing na kung saan ang mga mangingisda ay gumagamit ng malalaking lambat na may pabigat. Ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o malaki. Dahil dito, pati ang mga korales na nagsisilbing itlugan at bahay ng mga isda ay nasisira. Sinusugan ito ni Michael Alessi (2002) na nagsabi na sa kabila ng mga polisiya sa Pilipinas, bukas sa lahat at halos hindi nababantayan ng mga namamahala ang mga mangingisda kaya marami ng reefs ang namatay o nasira. Kung hindi magbabago at mapipigilan ang mga mangingisdang ito, darating ang panahong mauubos ang mga isda na isa sa mga pangunahing pagkain ng mamamayan. 2. Epekto ng polusyon sa pangisdaan. Binanggit din sa aklat nina Balitao et al (2012) ang patuloy na pagkasira ng Laguna de Bay at Manila Bay dahil sa mga polusyon na nagmumula sa mga tahanan, agrikultura, at industriya. Ang mga dumi ng tao, mga kemikal na sangkap sa mga abono o pataba na gamit sa pagtatanim, at mga kemikal na mula sa mga pabrika ay pumapatay sa mga anyong-tubig ng bansa. Dahil sa polusyon, ang mga yamang-tubig ay naaapektuhan at maaaring makaapekto rin sa mga mamamayan sa pagdating ng panahon. 3. Lumalaking populasyon sa bansa. Ang patuloy na pagtaas sa bilang ng mga mamamayang Pilipino ay nagdudulot ng mataas na pressure sa yamang tubig ng bansa at sa lahat ng yamang-likas, sa kabuuan. Kung hindi magkakaroon ng patuloy na pag-unlad, halimbawa sa teknolohiya, mahihirapang makaagapay ang bansa sa lumalaking pangangailangan ng mamamayan dulot ng pagdami ng tao. Kung magkagayon, maaaring maganap ang sapantaha ni Thomas Malthus na ang patuloy na paglaki ng populasyon ay maaaring
  • 46. 374 DEPED COPY magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa bilang ng mga yamang-dagat at lahat ng likas na yaman dahil sa dami ng kumokonsumo. 4. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda. Angmgamagsasakaatmangingisdaayisasamaypinakamababang sahod na natatanggap. Dahil dito, sila ay nabibilang sa mga pangkat na hikahos sa buhay. Ayon kay Jose Ramon Albert (2013), ‘hindi kataka- taka na sa lahat ng sektor, ang mga mangingisda (41.4%) at magsasaka (36.7%) ang may pinakamataas na poverty incidence noong 2009. Ito ay kapansin-pansin na mas mataas nang bahagya sa  kabuuang populasyon ng mahihirap sa ating bansa (26.5%)’. Ang mababang kita sa uri na ito ng hanapbuhay ay hindi naghihikayat sa mga batang miyembro ng kanilang pamilya na manatili sa sektor. Dahil dito, karaniwan ng makikita ang kanilang pagpunta sa mga kalunsuran upang makipagsapalaran. C. PAGGUGUBAT 1. Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan. Malawakan ang paggamit sa ating mga likas na yaman. Mabilis na nauubos ito dahil sa mga pangangailangan sa mga hilaw na sangkap sa produksiyon tulad ng mga troso at mineral. a. Dahil dito, nababawasan ang suplay ng mga hilaw na sangkap na ginagamit ng mga industriya. b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga hayop kaya hindi sila makapagparami. c. Nagiging sanhi rin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang pananim taon-taon. d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng mga watershed ang suplay ng tubig na ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan. e. Ang pagkaubos ng kagubatan ay nagdudulot din ng pagguho ng lupa. Dahil sa kawalan ng mga puno, natatangay ng agos ng tubig ang lupa sa ibabaw, kasama ang sustansiya nito. Hindi nagiging produktibo ang mga pananim na itinatanim dito. Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov. ph/dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014 Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Habito C. And Briones, R (2005. Retrieved from https://www. google.com.ph/search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years% 3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+ C.+An d+Briones%2C+R&oq=Philippine+Agriculture+ over+the+Years%3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls %2C+Habito+C.+And+ Briones%2C+R&aqs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014 Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_ agri.asp on July 7, 2014
  • 47. 375 DEPED COPY Ang Kahalagahan ng Likas Kayang Paggamit sa Pangingisda at Pagtotroso Mula kina Balitao et al. (2012), kabilang sa kanilang iminumungkahi upang matiyak ang likas-kayang paggamit sa pangisdaan ay ang tuwirang ugnayan sa pagitan ng lokal na pamahalaan, samahang mangingisda, at ang mga miyembro ng kapulisan upang matiyak ang tamang paraan ng pangingisda. Ang samahang ito ay maaaring bumuo ng isang pangkat na ang pangunahing adbokasiya ay pangalagaan ang karagatan at iba pang anyong tubig na pangunahing pinagmumulan ng mga yamang- tubig, kasama ang mga bakawan kung saan madalas na mangitlog ang mga isda. Kabilang sa mga dapat na mabantayan ay ang paggamit ng mga lambat na masyadong pino, pagbabawal sa pamaraang thrawl fishing, at paggamit ng mga pampasabog na nagdudulot ng malaking pinsala sa karagatan. Dapat ding maging mahigpit ang pamahalaan sa pabibigay ng mga lisensiya at pagkilala sa malalaking kompanya na pangingisda ang negosyo. Siguraduhin na sila ay susunod sa itinatakdang pamaraan ng pangisdaan at hindi manghuhuli ng mga isdang nanganganib nang maubos. Ito ay mangangahulugan ng tunay at tapat na implementasyon ng mga panuntunan upang masiguro ang kaligtasan ng ating katubigan. Sa isyu ng pagtotroso, mahalagang maipaalam sa bawat Pilipino ang kahalagahan sa pag-iingat ng ating mga kagubatan. Ilan sa mga inisyatibong maaaring gawin ay sa pamamagitan ng pagpapasok sa kurikulum tungkol sa pag-iingat at likas- kayang paggamit sa mga produktong mula sa kagubatan. Maaari ding gamitin ang mga social networking sites at media upang maipabatid ang papel ng bawat isa upang mapangalagaan ang mga likas na yaman. Muling binigyang-diin nina Balitao et al. (2012) na ang pagkakaisa ng mga mamamayan ay isang mahalagang hakbang upang masiguro ang kaligtasan ng ating mga yaman mula sa kabundukan. Kanila ring kinikilala ang kakayahan ng mga katutubo sa pag-aalaga sa kalikasan na nagpasalin-salin na sa maraming henerasyon. Isa sa mga rekomendasyon na kanilang iminungkahi ay ang gampanin ng pamahalaan na makabuo at tunay na maipatupad ang isang polisiya na magpoprotekta sa ating mga kagubatan. Sa lahat ng ito, inaasahan din na ang mamamayan ay maging kabahagi sa paggamit ng tama at matalino para sa mga susunod na salinlahi ng mga Pilipino. Ayon kay Michael Alessi (2002), ang pagbibigay-karapatan sa mga mamamayan na pangalagaan ang mga natatanging yaman bilang pangunahing pinagmumulan ng kanilang ikinabubuhay ay makapagtutulak sa kanila na ingatan ang mga ito. Dahil kung dito sila kumukuha ng kanilang kita, malaki ang kanilang interes na mapangalagaan ang mga ito. Gawain 6: CONCEPT WEB Batay sa binasang teksto, punan ang kahon ng mga salita sa susunod na pahina na may kaugnayan sa suliranin ng sektor.
  • 48. 376 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat, paghahayupan, at pangingisda? 2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga magsasaka, at mga nasa pribadong sektor? 3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura? 4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura? Pinagkunan: Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine- Economy on August 12,201. Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Agrikultura Maraming batas at programa ang pamahalaan na ginawa upang mapalakas ang sektor ng agrikultura. Hindi maitatanggi ang kasalukuyang kalagayan ng agrikultura at ng mga mamamayang dito umaasa. Ang mga suliraning kinakaharap nito ay bunga ng mga nakaraan at kasalukuyang desisyon na ginawa ng mga mamumuno ng bayan, gayundin ng mga mamamayan na naging mapang-abuso sa likas na yaman ng bansa. Dahil dito, dapat nang mapag-ibayo ang implementasyon ng mga batas at programa upang masiguro ang kaayusan sa sektor ng agrikultura. SULIRANIN NG AGRIKULTURA
  • 49. 377 DEPED COPY MGA BATAS TUNGKOL SA SEKTOR NG AGRIKULTURA MGA BATAS TUNGKOL SA LUPA 1. Land Registration Act ng 1902 Ito ay sistemang Torrens sa panahon ng pananakop ng mga Amerikano na kung saan ang mga titulo ng lupa ay ipinatalang lahat. 2. Public Land Act ng 1902 Nakapaloob dito ang pamamahagi ng mga lupaing pampublilko sa mga pamilya na nagbubungkal ng lupa. Ang bawat pamilya ay maaaring magmay-ari ng hindi hihigit sa 16 na ektarya ng lupain. 3. Batas Republika Bilang 1160 Nakapaloob dito ang pagtatatag sa National Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) na pangunahing nangangasiwa sa pamamahagi ng mga lupain para sa mga rebeldeng nagbalik loob sa pamahalaan. Kasama rin sa mga binibigyan nila ay ang mga pamilyang walang lupa. 4. Batas Republika Blg. 1190 ng 1954 Ito ay batas na nagbibigay-proteksiyon laban sa pang- aabuso, pagsasamantala, at pandaraya ng mga may-ari ng lupa sa mga manggagawa. 5. Agricultural Land Reform Code Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa lupa na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado Macapagal noong ika-8 ng Agosto 1963. Ayon sa batas na ito, ang mga nagbubungkal ng lupa ang itinuturing na tunay na may-ari nito. Kabilang din sa inalis ng batas ang sistemang kasama. Ang pagbili ng pamahalaan sa mga lupang tinatamnan ng mga magsasaka ay sinimulan. Ang mga lupang ito ay muling ipinagbili sa mga magsasaka sa paraang hulugan at katulad ng presyong ibinayad ng pamahalaan sa may-ari ng lupa. 6. Atas ng Pangulo Blg. 2 ng 1972 Itinadhana ng kautusan na isailalim sa reporma sa lupa ang buong Pilipinas noong panahon ni dating Pangulong Marcos. 7. Atas ng Pangulo Blg. 27 Kaalinsabay ng Atas ng Pangulo Blg. 2 ay ipinatutupad ang batas na ito na sinasabing magpapalaya sa mga magsasaka sa tanikala ng kahirapan at paglilipat sa kanila ng pagmamay-ari ng lupang sinasaka. Sinakop nito ang lahat ng lupa na tinatamnan ng palay at mais. Hindi kasama rito ang malalawak na lupain na tinatamnan ng niyog, tubo, pinya, at iba pang pananim. Ang mga magsasaka ay binigyan ng pagkakataong magmay-ari ng limang ektarya ng lupa kung walang patubig at tatlong ektaryang lupa kapag may patubig. Ito ay kanilang bubungkalin.
  • 50. 378 DEPED COPY 8. Batas Republika Blg. 6657 ng 1988 Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong Corazon Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas na ito ang lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural. Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP). Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang lupang magsasaka. May hangganan ang matitirang lupa sa mga may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng di hihigit sa limang ektarya ng lupa. Ang bawat anak ng may-ari ay bibigyan ng tatlong ektarya ng lupa kung sila mismo ang magsasaka nito. Ang pamamahagi ng lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon. Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang: • liwasan at parke • mga gubat at reforestration area • mga palaisdaan • tanggulang pambansa • paaralan • simbahan • sementeryo • templo • watershed, at iba pa Ang pagbabayad sa lupa ng pamahalaan sa mga may-ari ay isinasagawa sa iba’t ibang paraan. Maaaring magbayad ng salapi ng ilang porsiyento at ang ilang bahagi ay sa panagot o bonds ng pamahalaan. Ang lupaing higit sa 50 ektarya ay binabayaran ng 25% na salapi at 75% ay panagot o bonds ng pamahalaan. Ang 24-50 ektarya ng lupa ay 30% ng salapi. Ang natitirang bahagi ay bonds ng pamahalaan. Isa pang paraan ay pagbibigay ng kredito sa buwis na binabayaran ng may-ari ng lupa. Pinagkunan: Imperial, C. (2004). Pana-panahon, Worktext para saAralingPanlipunanIkaapatnaTaonEkonomiks.Sampaloc, Manila: Rex Book Store Mga Patakaran at Programang Pangkaunlaran sa Sektor ng Agrikultura PAGSASAKA/PAGTATANIM Batay sa CARP 2003, patuloy na isinasagawa ang sumusunod upang maikatuparan ang nais ng pamahalaan na maiangat ang kalagayang pangkabuhayan ng mga magsasaka:  Pagtatayo ng bahay-ugnayan para sa mga magsasaka upang masigurong mayroon suportang maibibigay sa kanila;  Pagtatayo ng gulayan para sa mga magsasaka;
  • 51. 379 DEPED COPY  Pagsisiguro na ang mga anak ng mga magsasaka ay makapag-aaral kaya itinayo ang Pangulong Diosdado Macapagal Agrarian Reform Scholarship Program; at  KALAHI agrarian reform zones. Ang lahat ng mga programa/gawain ay isinaisip at isinulong upang matiyak ang kaayusan ng mga magsasakang tumanggap ng mga lupa sa pamamagitan ng reporma sa lupa. PANGINGISDA Pagtatayo ng mga daungan. Upang higit na mapadali ang pagdadala sa mga huling isda sa pamilihan o tahanan, nagsisilbing sentro o bagsakan ng mga ito ang mga daungan. Dahil dito, nagiging mas madali para sa mga mamamayang maabot ang mga produkto mula sa mga ito. Philippine Fisheries Code of 1998. Ito ang itinadhana ng pamahalaan na naglilimita at naglalayon ng wastong paggamit sa yamang pangisdaan ng Pilipinas. Fishery research. Ang pananaliksik at pagtingin sa potensiyal ng teknolohiya tulad ng aquaculture marine resources development, at post-harvest technology ay patuloy na ginagawa upang masiguro ang pagpaparami at pagpapayaman sa mga yamang-tubig. PAGTOTROSO Community Livelihood Assistance Program (CLASP) – paglilipat teknolohiya o pagtuturo sa mga mamamayan ng wastong paglinang sa mga likas na yaman ng bansa. Halimbawa, ang mangrove farming sa Bohol, plantasyon ng kawayan sa La Union, at plantasyon ng mga halamang medisinal sa Penablanca, Cagayan. National Integrated Protected Areas System (NIPAS) – ito ay programa na ang pangunahing layunin ay maingatan at protektahan ang kagubatan. Ito ay paraan upang mailigtas ang mga hayop at pananim dito. Sustainable Forest Management Strategy – ito ay pamaraan upang matakdaan ang permanente at sukat ng kagubatan. Ito ay estratehiya ng pamahalaan upang maiwasan ang suliranin ng squatting, huwad at ilegal na pagpapatitulo ng lupa at pagpapalit ng gamit sa lupa. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Sa pagdaan ng mga taon, mapupuna ang unti - unting pagbaba sa kita ng sektor bunsod ng mga suliraning kinakaharap nito. Nagkaroon lamang ng pag-angat kamakailan dahil na rin sa pagsusumikap na makamit ang progreso (tingnan ang talahanayan sa susunod na pahina). Sa isang banda, ang papel ng pamahalaan ay napakahalaga dahil malaki ang magagawa nito upang mapabuti ang kalagayan ng bansa. Ang mga polisiya at mga programa na maaari nitong maging prayoridad ay isa sa makapagpapatatag sa isang sektor. Ang maling desisyon at prayoridad ng pamahalaan ay makapagdudulot ng epekto sa takdang kakayahan nito.
  • 52. 380 DEPED COPY Table 12: Share of Agriculture to Economy (% of GDP) 1985-2011 Countries 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Vietnam 40.2 38.1 40.6 46.3 42.1 38.7 40.5 33.9 29.9 27.4 27.2 27.8 25.8 25.8 25.4 24.5 23.2 23.0 22.5 21.8 21.0 20.4 20.4 22.2 20.9 20.6 22.0 Indonesia 23.2 24.2 23.3 22.5 21.7 19.4 18.3 18.7 17.9 17.3 17.1 16.7 16.1 18.1 19.6 15.6 15.3 15.5 15.2 14.3 13.1 13.0 13.7 14.5 15.3 15.3 14.7 Philippines 24.6 23.9 24.0 23.0 22.7 21.9 21.0 21.8 21.6 22.0 21.6 20.6 18.9 14.8 15.2 14.0 13.2 13.1 12.7 13.3 12.7 12.4 12.5 13.2 13.1 12.3 12.8 Thailand 15.8 15.7 15.7 16.2 15.1 12.5 12.6 12.3 8.7 9.1 9.5 9.5 9.4 10.8 9.4 9.0 9.1 9.4 10.4 10.3 10.3 10.8 10.7 11.6 11.5 12.4 12.4 Malaysia 19.9 19.8 20.0 20.1 18.1 15.2 14.4 14.6 13.8 13.7 12.9 11.7 11.1 13.3 10.8 8.6 8.0 9.0 9.3 9.3 8.3 8.6 10.0 10.0 9.2 10.4 11.9 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/ beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp#tab12 on July 7, 2014 Sa kabilang banda, ang mga mamamayan mismo ay may kritikal na pananagutan bilang mga kumokonsumo ng likas na yaman. Sila ang dapat na manguna sa pag-iingat ng mga yamang ito sa pamamagitan ng likas-kayang paggamit upang masigurong mayroon pang magagamit ang susunod na mga salinlahi. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_ agri.asp on July 7, 2014 Gawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN! Matapos ang pagbasa sa teksto tungkol sa mga patakaran at programa bilang paraan sa pagpapatatag ng sektor ng agrikultura, isa-isahin ang pagkakaiba at pagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura gamit ang istratehiyang Venn Diagram. Gawin ito batay sa mga programang pangkaunlaran na isinasagawa upang matamo ang kaayusan dito. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura? 2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan. 3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura? Pangisdaan Pagtotroso Pagsasaka
  • 53. 381 DEPED COPY Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE Punan ang hanay ng mga patakaran o programang pang-ekonomiya ayon sa mga naibigay na sitwasyon, inaasahang magiging epekto nito, at ang ahensiya ng pamahalaang nangangasiwa rito. Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang patakarang ipinatutupad ng pamahalaan sa pagpapaunlad ng sektor ng agrikultura? 2. Epektibo ba ang mga patakarang ito batay sa naging sagot mo sa mga inaasahang magiging epekto nito? Bakit? 3. Paano magiging makabuluhan ang pagpapatupad ng mga patakarang nabanggit sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura at bansa? Gawain 9: IDEYA - KONEK! Ipagpatuloy ang gawaing ito bilang pagtaya sa mga kaalamang naidagdag mula sa mga impormasyon na tinalakay sa bahaging ito ng aralin. Sagutin ang tanong sa ibaba. Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura? Sitwasyon Mga Patakaran/ programang pang- ekonomiya Pagpapatayo ng sistema ng patubig, daan, at post harvest facilities Hamon sa globalisasyon Pagbibigay ng lupang sakahan Ahensiya ng pamahalaan Inaasahang magiging epekto
  • 54. 382 DEPED COPY . Gawain 10: KASO-LUTASIN! Pangkatang Gawain: Bumuo ng mga pangkat na may limang (5) miyembro. Ang bawat pangkat ay bibigyan ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala ng Bigas”. Susuriin ito batay sa mga pamprosesong tanong sa ibaba ng editoryal. Pagkatapos ay iuulat ng pangkat sa klase ang kasagutan. Tingnan ang pamantayan sa pag-uulat. EDITORYAL: Aangkat pa pala ng bigas HINDI nagkakatugma ang sinasabi ng Department of Agriculture (DA) at National Food Authority (NFA) ukol sa pag-angkat ng bigas. Hindi malaman ng taumbayan kung sino ang paniniwalaan. Ayon sa NFA, tinatayang 120,000 tonelada ng bigas ang bibilhin ng Pilipinas sa Thailand at Vietnam ngayong 2012. Darating ang mga bigas sa Hulyo. Bukod saThailand at Vietnam, posible raw umangkat din ng bigas sa Cambodia. Mag-uusap pa umano ang NFA at Cambodia para maisara ang usapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayag ng NFA sa pag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindi pa natatagalan nang ihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sa susunod na taon ay hindi na aangkat ang Pilipinas ng bigas. At sa 2016 umano ay maaaring ang Pilipinas na ang mag-eksport ng bigas. Sa halip na bumili ng bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag- aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. PAGNILAYAN
  • 55. 383 DEPED COPY na ang magluluwas katulad noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice exporter sa Asya. Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat pauunlarin ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan ng makinarya at binhi ang mga lokal na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay ang mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay tutugunan. Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mga sinabi ni Alcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa pala nang maraming bigas at balak pang kausapin ang Cambodia para maging supplier. Ano ang totoo? Kung positibo ang Kagawaran ng Pagsasak na magiging masagana ang ani, bakit pa dadagdagan ang supplier? Bakit kailangang damihan pa ang aangkatin na umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagaya ng nangyari sa administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa taumbayan. Pinagkunan: Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://www.philstar.com/ opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal? 2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa? 3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa? 4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang dapat na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang sektor ng agrikultura? 5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga batas o programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para mapaunlad ito? PAMANTAYAN SA PAG-UULAT Pamantayan Puntos Natamong Puntos Kawastuhan ng ideya batay sa paksa 5 Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya ayon sa paksa ng araling inilahad 5 Kagamitang ginamit sa paglalahad 5 Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat 5 Kabuuang Puntos 20 Katumbas na Interpretasyon: Magaling 5 Lubhang kasiya-siya 4 Kasiya-siya 3 Hindi gaanong kasiya-siya 2 Dapat pang linangin 1
  • 56. 384 DEPED COPY Gawain 11: Mangampanya Tayo! Gumawa ng advocacy campaign upang palakasin ang sektor ng agrikultura. I-upload sa social networking sites (halimbawa, Facebook, blogs at iba pa) upang maging boses ng mga kabataan at mag-aaral. MGA PAMANTAYAN SA GAWAIN INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY HINDI MAHUSAY KAILANGAN PANG PAUNLARIN MARKA 4 3 2 1 Nilalaman Malinaw na nagpapahiwatig ng pagpapa- halaga sa sektor ng agrikultura tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad Hindi gaanong malinaw ang ipinapahiwatig na pagpapa- halaga sa sektor ng agrikultura Hindi malinaw ang ipinahihiwatig na pagpapa- halaga sa sektor ng agrikultura Walang pagpapa- halaga sa sektor ng agrikultura Pagka- malikhain Ang likha ay orihinal. Ang likha ay orihinal subalit kulang sa kaayusan. Ang likha ay hindi orihinal at kulang sa kaayusan. Ang likha ay hindi orihinal at walang tunguhin. Nakahihikayat na maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura Nakahihikayat ngunit walang panahon kung paano maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura Nakahihikayat ngunit hindi handang maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura Nakahi- hikayat ngunit hindi handang maging kabahagi sa pagpapalakas ng sektor ng agrikultura Kooperasyon ng grupo Ang lahat ng miyembro ay nagsagawa ng mga gawain. Tatlo lamang na miyembro ang nagsaga- wa ng mga gawain Isang miyembro lang ang nagsagawa sa gawain. Walang nagsagawa sa mga gawain.
  • 57. 385 DEPED COPY Gawain 12: IDEYA-KONEK Ngayong nalinang ang kaisipan mo tungkol sa mga konsepto ng Sektor ng Agrikultura, isagawa naman ang pangatlong bahagi ng gawaing ito. Sagutin ang tanong sa ibaba. Transisyon sa Susunod na Aralin Sa araling ito ay natutuhan mong ang sektor ng agrikultura ay binubuo ng paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat. Ang bawat isa ay may malaking gampanin sa pagpapaunlad sa ekonomiya ng bansa. Nakasalalay rin dito ang katugunan sa mga pangunahing pangangailangan ng tao at ng buong bansa. Ang mga suliraning nararanasan sa sektor na ito ay mga hamon upang tayo ay manindigan at gumawa ng mga pamamaraan para mapaunlad ang nabanggit na sektor. Samantala, ang iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay nagbabalangkas ng mga batas at programa tulad ng CARP para mapaunlad ang antas ng produktibidad nito. Nabigyang-diin ang kaugnayan ng sektor ng agrikultura sa sektor ng industriya at iba pa. Sa susunod naman na aralin ay tatalakayin ang kahalagahan at kontribusyon ng industriya sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. Kaya, handa ka na ba? Bilang isang mag-aaral, paano ako makatutulong sa pagpapatupad ng mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad? MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
  • 58. 386 DEPED COPY PANIMULA Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang sektor ng agrikultura. Sinuri natin ang kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa rin natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit ng mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi rin natin nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang masigurong patuloy ang pagpapalakas sa sektor. Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na ating tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Sama-sama nating unawain ang papel ng industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan. Atin ding susuriin ang kahalagahan, gayundin ang kasalukuyang kalagayan nito at kung ano ang mga balakin ng pamahalaan upang masiguro ang kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa. Kaya’t muli kitang iniimbitahang patuloy na makiisa upang ating unawain ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan nito sa ating buhay bilang mga Pilipino. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano handa ka na ba? Tara at umpisahan na! ARALIN 3 SEKTOR NG INDUSTRIYA Gawain 1. PRIMARYA – SEKONDARYA HALA! Tingnan at pag-aralan ang bawat larawan. Iugnay ang larawan sa kanan at sa kaliwa. ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa. 1
  • 59. 387 DEPED COPYPamprosesong Tanong: 1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha? 2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas at furniture o muwebles? Ipaliwanag. 3. Anongsekondaryangsektorngekonomiyanakapaloobangtranspormasyon ng mga produkto? Gawain 2: PINAGMULAN, ALAM KO! Maglista ng limang gamit na nasa bag mo o nasa loob ng silid-aralan at sabihin kung anong produktong primarya ang pinagmulan nito. Pamprosesong Tanong: 1. Bakit mo napili ang mga isinulat mong produkto? 2. Paano mo ito maiuugnay sa sektor ng industriya? Sa iyong palagay, bakit mahalaga ang sektor ng industriya sa pagtugon ng iyong pangangailangan? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang target ring upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng industriya. 2 3 SARDINAS
  • 60. 388 DEPED COPY Gawain 3: ARROW IN ACTION Saan sa target ring aabot ang kaalaman mo? Sagutin ang arrow question sa ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya. Pinagkunan: https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DK Gonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntz dV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 ANG SEKTOR NG INDUSTRIYA Ang Pilipinas, ayon kay Norio Usui ng Asian Development Bank (ADB), ay may malusog na sektor ng paglilingkod na sandigan ng ating ekonomiya. Subalit kailangan ng bansa na magkaroon ng ganoon ding kalakas na sektor ng industriya upang makapagbukas ng mas maraming pagkakataon na makahanap ng trabaho Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng industriya, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito. pambansang pag-unlad natutunan napagtanto Ang alamko Ano ang alam ko sa Sektor ng Industriya? PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng industriya. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa iyo upang masagot kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo na.
  • 61. 389 DEPED COPY ang mga mamamamayan. Ito ay isang pagpapatunay na ang sektor ng industriya ay isang mahalagang bahagi upang matamo ang kaunlaran. Pangunahing layunin nito ay maiproseso ang mga hilaw na materyal o sangkap na materyal upang makabuo ng mga produktong ginagamit ng tao. Karaniwang nagmumula sa agrikultura ang mga hilaw na materyal upang mabuo ang mga produktong maaaring ipagbili sa mga mamimili o gamitin bilang bahagi ng isang produkto tulad ng tornilyo sa kotse. Bunga nito, nakapagbibigay ang sektor na ito ng trabaho sa maraming Pilipino na ipinakikita sa Talahanayan 1. Talahanayan 1 Kabuuang Empleyo Ayon sa Industriya at Kabuuang Lakas Paggawa (libo) 2000-2010 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Kabuuang Lakas Paggawa 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289 Kabuuang lakas- paggawa 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489 Agrikultura 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260 Industriya 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364 Paglilingkod 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865 Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014 Batay sa talahanayan, ikatlo ang industriya sa nakapagbibigay ng trabaho sa mga mamamayan. Higit itong mababa kompara sa agrikultura at paglilingkod. Ang karagdagang dami rin na napapabilang dito ay mas maliit kaysa sa potensiyal na kaya nitong tanggapin. Sa kabila nito, kinakailangan pa ang ibayong pagtutok upang maging maayos at malusog ang sektor ng industriya. Kung magiging malakas ang sektor, higit na maraming tao ang magkakaroon ng hanapbuhay. Ang mataas na kita ng ekonomiya ay higit na mararamdaman kung ang halos lahat ng mamamayan ay mayroong pinagkakakitaan. Ang bansa na may mataas na pag-unlad sa kanilang kabuuang kita ay inaasahan na makapaghahatid ng mas maayos na buhay para sa mga mamamayan. Ang sektor ng industriya ay nahahati sa sumusunod na sekondaryang sektor: • Pagmimina. Ang sekondaryang sektor na kung saan ang mga metal, di-metal, at enerhiyang mineral ay kinukuha at dumadaan sa proseso upang gawing tapos na produkto (halimabawa ay hikaw na gawa sa ginto) o kabahagi ng isang yaring kalakal (halimbawa ay tornilyo para sa kotse). Ang mismong produkto, hilaw man o naproseso ang nagbibigay ng kita para sa bansa. Tingnan ang Talahanayan 2, 3, at 4 na nagpapakita sa uri ng mineral na matatagpuan sa bansa, dami ng reserba at tinatayang na halaga ng mga ito. Ang pagpaplano at wastong paggamit ng mga yamang nasa talahanayan ay maaaring magdala ng higit na kaunlaran sa bansa.
  • 62. 390 DEPED COPY Talahanayan 2. Philippine Metallic Ore Reserves Profile 1973-1996 Mineral/ Commodity Estimated Reserves in Metric Tons (Mt) Average Grade Estimated Value (In US $) 1. Nickeliferous Laterite 1,569,870,000 1.1% Ni 229,326,609,600 2. Aluminous Laterite 292,010,000 21% Al, 37% Fe 98,897,216,780 3. Primary Gold 2,108,260,000 2.4 gm Au/Mt 73,473,199,950 4. Primary Copper 4,052,087,000 0.4% Cu 2,489,238,173 5. Silver* (2,108,260,000) n.d.a. 2,489,238,173 6. Molybdenum 30,600,000 0.08% Mo 1,809,072,000 7. Chromite 91,576,000 21.3% - 43.5% Cr 1,494,212,625 8. Iron (lump ore / laterite/ magnetite sand) 1,619,933,090 40.5% - 47% Fe 754,706,023 9. Mercury (Quicksilver) 1,474,602 flasks 6.9 lbs Hg/Mt 365,760,280 10. Lead 9,318,000 2.3% Pb 186,667,494 11. Zinc 6,162,000 2.9% Zn 182,629,356 12. Manganes 7,537,000 48% Mn 136,751,328 13. Cadmium 47 0.10% Cd n.d.a. 14. Platinum 942 0.08 oz/Mt Pt n.d.a. 15. Uranium 200 0.04% U3)8 n.d.a. 16. Cobalt Nickel by-product n.d.a. n.d.a. TOTAL $ 464,966,247,400 *Commonly associated with gold ores; average ratio of gold to silver, 1:2; n.d.a. = no data available Source: Mines and Geo-Sciences Bureau Talahanayan 3. Philippine Non-metallic Mineral Reserves Profile, 1973-1996 Mineral/ Commodity Estimated Reserves (in Metric Tons) Estimated Value (In US$) 1. Asbestos 5,811,000 98,787,000 2. Barite 163,000 1,304,000 3. Bentonite 1.381.946 10,551,671 4. Clay (all types) 450,432,000 2,815,200,000 5. Diatomaceous Earth 4,573,000 396,326 6. Dalamite 650,070,000 1,904,705,100 7. Feldspar 22,706,000 123,974,760 8. Guano 297,000 270,270 9. Gypsum 2,438,000 25,599,000 10. Limestone-Cement Materials 19,361,673,000 1,723,188,897 11. Limestone-Marbleized 44,411,000 cu.m* 3,552,880 12. Magnesite 52,276,000 398,343,120 13. Marble 10,800,000,000 cu.m.* 52,352,000,000 14. Pebbles 22,557,000 60,903,900 15. Perlite 13,922,000 14,850,133 16. Pumice and Pumiate 21,981,000 373.667,000 17. Pyrite 13,798,000 154,399,620 18. Rock Aggregates 1,467,166,000 cu.m.* 3,711,929,980 19. Rock Phospate 513,000 1,698,030
  • 63. 391 DEPED COPY 20. Sand and Gravel 82,863,000 cu.m.* 299,964,060 21. Shale 1,145,297,000 732,990,080 22. Silica 1,793,035,000 4,357,075,050 23. Sulphur 19,534,000 1,035,302,000 24. Talc 512,000 1,715,040 25. Volcanic Tuff (Adobe) 152,407,000 644,681,610 26. Rock Asphalt 550,000 n.d.a. 27. Saprolite 172,981,000 n.d.a. 28. Salt n.d.a. n.d.a. 29. Peat n.d.a. n.d.a. 30. “Zambales Jade” et al. n.d.a. n.d.a. 31. “Mindoro Jade” et al. n.d.a. n.d.a. 32. Jasper/ Chart et al. n.d.a. n.d.a. 33. Garnet et al. n.d.a. n.d.a. 34. Petrified Wood et al. n.d.a. n.d.a. 35. Rhodonite et al. n.d.a. n.d.a. 36. Tektite n.d.a. n.d.a. 37. Pearl, coral, shell, et al. n.d.a. n.d.a. 38. Amber n.d.a. n.d.a. TOTAL $ 71,765,078,605 *cu.m. refers to cubic meters; n.d.a. no data available. Source: Mines and Geo Sciences Bureau Talahanayan 4. Philippine Mineral Energy Resources Profile, 1986-1996 Mineral Commodity / Location of Deposits Estimated Reserves Estimated Value (in US $) 1. Coal Cagayan Valley Polillo-Batan-Catanduanes Southern Mindoro Semirara Samar-Leyte Negros Cebu Surigao Agusan-Davao Cotabato Zamboanga del Sur Total Resource - 1.5 Billion metric tons 42% lignite (carbon @ 40-70% volume) to subbituminous coal (70-80% carbon) 5.5% sub-bituminous to bituminous coal (80- 91% carbon) 3% bituminous to semi-anthracite coal (91-98% carbon) $ 26,730,000,000 2. Natural Gas Palawan San Antonio Malampaya Recoverable wet gas reserves -- 3 to 5 trillion cubic feet or approx. 112.3 billion cu. m. Max pipeline capacity @ 650 million cu. ft. per day - dry gas $ 1,496,959,000,000 3. Petroleum Palawan El Nido Matinloc N. Matinloc W. Linapacan Malampaya Ave annual production (1979 - 2004) @ 4,000,000 barrels of crude oil, or approx. 100,000,000 bbl = 10% Total Reserves -- 1 billion bbl. $ 55,000,000,000 TOTAL $ 1,578,689,000,000 Sources: Mines and Geo-Sciences Bureau, Luna, Telesfora W. Jr. Business World Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm. org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014
  • 64. 392 DEPED COPY • Pagmamanupaktura. Ayon sa diksiyonaryong Macquarie, ang pagmamanupaktura ay tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa pamamagitan ng manual labor o ng mga makina. Dagdag dito, inilarawan din ng Australian and New Zealand Standard Industrial Classification (ANZSIC) na nagkakaroon ng pisikal o kemikal na transpormasyon ang mga materyal o bahagi nito sa pagbuo ng mga bagong produkto. Ipinakikita ng Talahanayan 5 ang mga industriyang mayroon sa Pilipinas na karaniwang tumutugon sa mga pangangailangan ng mamamayan sa araw-araw at napapaloob sa sekundaryang sektor ng pagmamanupaktura. Talahayanan 5: Growth Rate of Gross Value Added Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm. org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014 • Konstruksiyon. Kabilang dito ang mga gawaing tulad ng pagtatayo ng mga gusali, estruktura at iba pang land improvements halimbawa ay tulay, kalsada at iba pa bilang bahagi ng serbisyo publiko ng pamahalaan sa mga mamamayan. Kasama rin sa sekondaryang sektor na ito ang probisyon sa pagbibigay ng serbisyong teknikal at konstruksiyon tulad ng pagsasaayos at pagmimintina kasama na rin ang ang personal na konstruksiyon ng mga tirahan. Ang Pigura 2 ay nagpapakita sa distribusyon ng konstruksiyon at dami ng kabuuang lakas paggawa sa 901 na establisimyento.
  • 65. 393 DEPED COPY Pinagkunan: National StatisticsAuthority. 2012. Philippine business and industry construction sector establishments. Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction- sector-establishments-total on November 7, 2014 • Utilities (koryente, gas, at tubig). Ito ay binubuo ng mga kompanyang ang pangunahinglayuninaymatugunanangpangangailanganngmgamamamayan sa tubig, koryente, at gas. Sa sekondaryang sektor na ito, malaki ang papel ng pamahalaan upang masiguro ang maayos na serbisyo. Kasama sa mga tungkuling ito ang paglalatag ng mga imprastruktura at angkop na teknolohiya upang maihatid ang nararapat na serbisyo sa lahat ng tao. Ito ay bilang paninigurong ang bawat mamamayan ay maaabot ng mga nasabing serbisyo. Pinagkunan: National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments. Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-sector- establishments-total on November 7, 2014 Steam, air conditioning supply and production of ice 2.5% Total establishments 237 FIGURE 1 Distribution of Electricity, Gas, Steam, and Air Conditioning Supply Establishments with Total Employment of 20 and Over by Industry Group 2012 FIGURE 1 Distribution of Construction Establishments with Total Employment of 20 and Over by Industry Group 2012 Other specialized construction activities 3.7% All other construction activities 6.2% Construction of utility projects 5.0% Electrical, plumbing, and other construction installation activities 20.6% Construction of roads and railways 28.9% Construction of buildings 35.6% Total establishments 901 Electric power generation, transmission, and distribution 97.5%
  • 66. 394 DEPED COPY Sa pangkalahatan, ang sektor ng industriya ay isang mahalagang bahagi ng ekonomiya ng bansa. Ang bansa, ayon sa artikulo mula sa Economy Watch, ay ikatatlumpu’t dalawang (32) bansa na may pinakamalaking ekonomiya sa mundo at may GDP na US$188.719B noong 2010. Dahil dito, ang Pilipinas ay may napakalaking potensiyal upang maging ganap na industriyalisado. Dagdag ni Ginoong Usui ng ADB, ‘ang Pilipinas ay maaaring maging pangunahing lokasyon ng produksiyon sa Asya. Sa panahon na naghihigpit ang pamilihan ng manggagawa sa ibang mundo, at habang patuloy na bumabangon pa lamang mula sa mga kalamidad ang ibang bansa at sa gitna ng patuloy na pagtaas ng presyo ng Yen, ang Pilipinas ay may isang napakalaking pagkakataon upang makaakit ng mga dayuhang mamumuhunan. Inaasahang ang tagumpay ay hindi malayo para sa mga Pilipino’. Makikita mula sa Talahanayan 6 ang papataas na kontribusyon ng sektor sa kabuuang kita ng bansa. Higit ang inaasahang paglaki nito pagkalipas ng 2010 dahil na rin sa mataas na GDP ng bansa. Katulad ng nabanggit, ang sektor na ito, kung maisasaayos at mapalalakas, higit na maraming Pilipino ang mabibigyan ng trabaho, mula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas na mga posisyon. Sa gayon, asahang ang pagbuti ng ekonomiya ay mararamdaman ng nakararaming mamamayan dahil sa mga pagkakataong maibibigay sa kanila. Talahanayan 6. Gross Domestic Product by Industrial Origin 1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php) Period At Current Prices At Constant 1985 Prices Agriculture,  Fishery and Forestry Industry Service Agriculture, Fishery and Forestry Industry Service 2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462 2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982 2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718 2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313 2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458 2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616 2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564 2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137 2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176 2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486 2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). (2013). Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. Australian Bureau of Statistics. (2012). Manufacturing Statistics Using Manufacturing Statistics Frequently Asked Questions What is Manufacturing?. Retrieved from http://www.abs.gov.au/websitedbs/c311215.NSF/88e17471717cdbc5ca25778a001d9500/616cc124f6 101381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014 (2013). Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6-00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014 Economy Watch Content. (2010). Philippine industry sectors. Retrieved from http://www.economywatch.com/world_economy/ philippines/industry-sector-industries.html on August 6, 2014 Asian Development Bank. (2012). Expanding Industrial Sector Key to Philippines’ Growth, Job Creation. Retrieved from http://www. adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippines-growth-job-creation on August 15, 2014
  • 67. 395 DEPED COPY Gawain 4: CONCEPT MAP! Matapos basahin ang teksto tungkol sa sektor ng industriya, punan ang concept map na nasa ibaba. Tukuyin ang iba’t ibang industriya sa loob ng mga sekondaryang sektor at katangian ng mga ito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa gagawing talakayan. Kahalagahan ng Sektor ng Industriya Malaki ang paghahangad ng maraming bansa na matamo ang kaunlaran. Karaniwang iniuugnay ang industriyalisasyon sa kaunlaran ng isang bansa. Ito ay alinsunod sa modernization theory ni Walt Rostow batay sa artikulo ni Peter Kasanda na nagsaad na ang kaunlaran ay matatamo kung susundan ang mga dinaraanang na proseso ng mga mauunlad na bansa. Ayon naman sa batayang aklat ng Araling Panlipunan IV nina Balitao et al. (2012) na kanilang hinalaw sa mga kanluraning ekonomista, ang kaunlaran ay maaaring maganap kung magkakaroon ng transpormasyon ang isang lipunan mula sa ‘pagiging rural, agricultural, atrasado, at mapamahiin patungong urban, industriyal, progresibo, at modern’. Ang paniniwalang ito ay naging isang mainit na paksa sa maraming panig ng mundo dahil sa magkakaibang paniniwala at kalagayan. Ang isang debate tungkol sa teorya ay batay sa hindi magkakaparehong katangian ng mga bansang papaunlad. Ngunit sa anumang kaparaanan, malinaw ang mensahe na ninanais ng bawat bansa, ito ang makamit ang kaunlaran na mayroon ang mayayamang bansa tulad ng Japan, Singapore, Switzerland, at iba pa. Ayon kina Balitao et al. (2012), may kaukulang kahulugan ang konsepto ng industriyalisasyon. “Hindi lamang ito nangangahulugan ng paggamit ng mga makinarya at pag-unlad ng mga industriya. Higit sa lahat, tinutukoy nito ang pagbabagong teknolohikal na sinasabayan ng mga pagbabagong pangkultura, panlipunan, at pansikolohiya. Nagpapakita ito ng pagtanggap ng isang kaayusang teknolohikal sa halip na panatilihin ang isang kaayusang tradisyonal. Pinakatiyak na katibayan ng industriyalisasyon ang pag-ikot ng industriyal na pagawaan. Masasabing may kaunlarang pang industriya kung lubos na napakilos ang lahat ng mga pabrika at may mataas na bahagdan ng mga taong kabilang sa lakas-paggawa.” Pinagkunan: Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD Publication., http://www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_development Retrieved on November 7, 2014 Pagmimina Konstruksyon Utilities Pagmamanupaktura Sektor ng Industriya
  • 68. 396 DEPED COPY Kahinaan ng Sektor ng Industriya • Policy Inconsistency. Ang kahinaan ng pamahalaan na magkaroon ng mga polisiyang susuporta sa pagpapalakas ng industriya ang isa sa mga dahilan sa pagkawala at pag-iwas ng mga mamumuhunan sa bansa. Nangyari ito sa panahon na ang mga bansang China at Vietnam ay mayroong murang lakas- paggawa at mas madaling regulasyon sa pagnenegosyo. Dahil dito, mas maraming mga mamumuhunan ang naging interesadong magtayo ng kanilang mga negosyo sa dalawang bansa. • Inadequate Investment. Ang pamumuhunan ay mahalaga upang malinang ang teknolohiya at mapalakas ang kasalukuyang industriya. Kung may sapat na kakayahang pinansiyal, mas madali sa isang bansa na magbago ng negosyo at magpokus sa mga produktong may mataas na demand. Ngunit dahil sa mababang antas ng pamumuhunan sa Pilipinas kompara sa mga karatig bansa, naging mahirap para sa mga negosyante na mapalakas ang teknolohiya o magbago ng mga produktong ginagawa. Ito ay sa kabila ng pagkakaroon ng mataas na demand sa mga makabagong gadyet sa buong mundo. Nagdulot ito sa mabagal na pagtaas ng kita mula sa industriya. • Macroeconomic Volatility and Political Instability. Ang kahinaan ng mga elemento ng makroekonomiks at ang kaguluhang politikal sa bansa sa iba’t ibang panahon ay nagtulak sa mga lokal at dayuhang mamumuhunan na huwag magnegosyo sa bansa. Bunga nito ang mababang antas ng pamumuhunan na nagresulta sa matamlay na industriya at mabuway na ekonomiya. Pinagkunan: Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved from http://www.dlsu.edu.ph/research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014 Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. Epekto ng Industriyalisasyon Ang kaugnayan ng industriyalisasyon sa kaunlaran, ayon sa mga ekonomistang tulad nina Adam Smith (1776), Marx, Engels (1848) at John Willamson (1990), ang patuloy na motibasyon ng maraming bansa na mapataas ang produksiyon ng sektor ng ekonomiya. Ngunit ayon din sa kanila, sa kabila ng mga benepisyo na dala ng industriyalisasyon sa buhay ng mga mamamayan, marapat na makita rin ang epekto nito. Mangangailangan ng kritikal na pag-unawa at pagninilay upang mapagtimbang ang kahalagahan at epekto ng industriyalisasyon at ang pangmatagalang implikasyon nito sa lipunan at sa bawat isa. Ayon sa mga ekonomistang nabanggit sa itaas, ang industriyalisasyon ay nakapagdudulot ng mataas na antas ng polusyon, hindi pagkakapantay ng kalagayang pang-ekonomiko, at ang pagbaba ng pagkakaisa sa mga miyembro ng komunidad dahil sa paglakas ng kumpetisyon. Nabanggit din sa batayang aklat na isinulat nina Balitao et al. (2012) na ang polusyon at pagkasira ng kapaligiran ay masyadong mabilis dulot ng industriyalisasyon. Samantala, batay naman kay Williamson (1999), na binanggit sa dyornal nina Federman at Levine (2005), ang industriyalisasyon ay maaari ding maging dahilan upang bumaba ang bilang ng mga mag-aaral sa paaralan
  • 69. 397 DEPED COPY dahil nahihikayat silang magtrabaho sa halip na tapusin ang kanilang pag-aaral. Dahil dito, inaasahang maging mapanuri at matalino ang pamahalaan. Totoong maraming benepisyo kapag nakamit ng bansa ang kalagayang industriyal na karaniwang nakaugnay sa kaunlaran. Subalit, nangangailangan ding maunawaan at makilala ang mga negatibong epekto nito, higit kung ang isang bansa ay may kahinaan sa mga regulasyon na ipinatutupad. Tandaang ang pamahalaan ay may responsibilidad na pangalagaan ang limitadong likas na yaman ng bansa upang masiguro na maiingatan ang mga ito. Gayundin naman, dapat na maikintal sa mga mamamayan na ang bawat isa ay katuwang ng pamahalaan sa pagtataguyod at pag- iingat ng ating yamang likas dahil kapag napabayaan, maaaring wala nang magamit pa ang susunod na henerasyon ng mga Pilipino. Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. Federman, M. and Levine, D. (2005). The effects of industrialization on education and youth labor in Indonesia. Retrieved from http://faculty.haas.berkeley.edu/levine/papers/The%20Effects%20of%20Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20 and%20Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang bumubuo sa sektor ng industriya? 2. Sa anong sektor ng ekonomiya nagmumula ang mga hilaw na sangkap na ginagamit ng sektor ng industriya? 3. Paano nakakaapekto ang sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa? 4. Batay sa mga Talahanayan 1, 2, 3, 4, at 6, ano ang naging kalagayan ng sektor ng industriya? Patunayan. 5. Ano sa iyong palagay ang mga naging dahilan sa naging kalagayan ng sektor? Ipaliwanag. Gawain 5: DATOS… DATOS… Ipangkat ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan 6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat na gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhing ang bawat pangkat ay may takdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging dahilan ng nasabing trend? 2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa?
  • 70. 398 DEPED COPY Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO? Halos bawat bansa ay nagsisikap na matamo ang industriyalisasyon dahil sa kaugnayannitosakonseptongkaunlaran.Ngunitayonmismosailangmgaekonomista, ang industriyalisasyon ay nagdudulot din ng masamang epekto sa kapaligiran. Kaugnay nito, magsagawa ng debate sa klase. Ipangkat ang klase sa dalawa. Itakda ang bawat panig ayon sa benepisyo at masamang epekto ng industriyalisasyon. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pinakatampok na isyu sa naging debate? 2. Ano ang iyong personal na katayuan sa isyu? Bakit? 3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o ang epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan. Ugnayan ng Sektor ng Agrikultura at Industriya Maliwanag ang kalagayan at kontribusyon ng sektor ng industriya sa kabuuang kita ng Pilipinas. Kabahagi ito sa pagtatamo ng maayos na ekonomiya ng bansa. Ang ugnayan at interaksiyon ng mga sektor ay mahalagang aspekto upang makamit ang ninanais na katatagan ng pamahalaan. Sa aspekto ng pag-uugnayan, ang sektor ng industriya at agrikultura ay may direktang pakinabang sa bawat isa. Sa isang banda, nagmumula sa agrikultura ang mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng mga produkto ng industriya. Ang mga sangkap na ito ay nagkakaroon ng transpormasyon, nadadagdagan ng halaga, at nag-iiba ng anyo ayon sa magiging gamit at pakinabang dito. Ang dinadaanang proseso ay nangangahulugan ng maraming pangangailangan tulad ng lakas-paggawa, iba’t ibang sangkap sa produksiyon at iba pa. Sa kabilang banda, ang mga kagamitang ginagamit sa agrikultura tulad ng traktora, sasakyang pangisda, at iba pa ay produktong mula sa industriya. Ginagamit ang mga ito upang magkaroon ng mas mataas na produksiyon na magbibigay ng mas malaking kita sa namumuhunan at mas maraming produkto para sa mga mamimili.Ang ugnayang ito ay nagpapakita ng lubos na pagtutulungan sa mga sektor ng ekonomiya. Mula sa Talahanayan 7, makikita ang dami ng lakas-paggawa na pumapasok sa sektor ng industriya at agrikultura. Sa katunayan, ang malaking bahagdan ng mga manggagawa ay matatagpuan sa agrikultura. Ngunit sa kabila ng maraming hamon, patuloy na maraming mamamayan ang nabibilang dito. Hindi matatawaran ang malaking naiambag at patuloy na maitutulong ng agrikulura sa kabang-yaman ng bansa. Higit sa lahat, ito ang pangunahing pinagmumulan ng mga pagkaing tumutugon sa pangangailangan ng tao.
  • 71. 399 DEPED COPY Samantala, ang sektor ng industriya ay nakapagdudulot ng napakalaking kontribusyon sa ekonomiya. Sa bawat litro ng pintura na magagawa, nangangailangan ito ng maraming kemikal na sangkap sa paggawa, lalagyang lata o plastik, tatak, at iba pang impormasyong nakasulat dito, mga sasakyan na maghahatid sa pamilihan, kagamitan na maghahalo, mag-filter, at mag-store sa produkto. Maliban pa dito, mangangailangan din ng koryente at tubig upang mabuo ang mga ito. Gagamit ng mga serbisyong pinansyal, marketing, sales, at istratehiya upang masigurong maibebenta ang mga produkto. Dahil dito, kung magiging malusog ang kapaligiran na akma sa pagnenegosyo, ang sektor ng industriya ay maaaring maging tagapagpaandar ng ekonomiya (Batungbakal, 2011) na magbibigay ng maraming hanapbuhay para sa mga Pilipino. Ang pagmamanupaktura halimbawa ay hindi maaaring mawala dahil ito ang pangunahin sa sekondaryang sektor. Ito ang sektor na nagpoproseso ng mga hilaw na produkto. Ang mga nabubuong produkto ay karaniwang ginagamit sa araw-araw na pamumuhay ng mga tao. Ang krisis sa pagpapautang at ang pandaigdigang krisis pinansyal na naganap mula 2008 – 2012 ay nagpakita sa kahinaan ng industriya ng paglilingkod at dahil dito, nangangailangang makagawa ng may kalidad na hanapbuhay sa sektor ng industriya. Ang sekondaryang sektor ding ito ay nagtutulak upang magkaroon ng mga inobasyon upang makabangon mula sa malawakang epekto ng mga krisis pang ekonomiya. Halimbawa, ang kompanya ng Apple ay hindi nag-imbento ng MP3 player, bagkus ay gumawa sila ng isang produktong mas simple at madaling gamitin na tinawag nilang iPod (Batungbakal, 2011). Sa tulong ng teknolohiya, ang produktibo ay napagbubuti para sa higit na kapakinabangan ng buong bansa. Ito rin ang nabanggit sa batayang aklat nina Balitao et al (2012), na sa pamamagitan ng sektor na ito, higit na nagiging mahusay ang teknolohiya at nakabubuo ng mga kagamitan at makinang nakatutulong nang malaki sa agrikultura. Ginamit nilang halimbawa ang traktora, mga makabagong pestisidyo, at iba pa. Samantala, malaking tulong din sa agrikultura ang pagsasaayos ng mga impraestruktura tulad ng mga daan, tulay, riles, daungan, paliparan, at imbakan ng mga produkto. Ito ay pagsisigurong makararating sa tamang panahon at pakikinabangan ng mga mamamayan ang kalakal mula sa sektor ng agrikultura. Ang mga produktong madaling masira ay naiingatan at napahahaba ang buhay dahil na rin sa mga imbakang ginagawa. Sa usapin ng mga manggagawa, sinasalo ng sektor ng industriya ang mga mamamayang iniwan ang gawaing pang-agrikultura dahil sa iba’t ibang kadahilanan. Maaaring ang dahilan ay ayon sa sumusunod: • Nakikipagsapalaran sila sa kalunsuran o sa lokasyon na may sonang industriyal upang maging mga manggagawa sa mga pabrika; • Unti-unting nauubos ang mga lupaing tinatamnan dahil ginagamit bilang residensiyal, industriyal, o panturismo. Dahil dito, limitado na ang
  • 72. 400 DEPED COPY mapagkakakitaan ng mga mamamayang nabibilang dito; • Malawakang pagpalit-gamit ng lupa o (mula lupang agrikultural patungong residensiyal,); • Usaping pangkapayapaan; • Laganap na pangangamkam ng lupa (land grabbing); • Mababang kita sa sektor ng agrikultura; • Mataas na gastusin sa sektor ng agrikultura; • Paglisan sa lupang sakahan bunga ng natural na kalamidad; • Kombinasyon ng mga nabanggit. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan. neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Philippine Institute for Development Studies. (n.d.), Phl needs to strengthen manufacturing sector. Retrieved from http://www.pids.gov.ph/index2.php?pr=129, on November 7, 2014 Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/ The_Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014 Gawain 7: VENN DIAGRAM Malalim ang ugnayan ng mga sektor ng agrikultura at industriya. Kinakailangan ang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mga sandigan ng ekonomiya. Mula sa binasang teksto, punan ang Venn Diagram ng mga hinihinging impormasyon. Ugnayan: _____________________________________________________ Pagkakaiba: ___________________________________________________ Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura? 2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga pangangailangan ng tao? bansa? 3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya?
  • 73. 401 DEPED COPY Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Industriya at Pangangalakal Mula sa mga talahanayan tungkol sa investment, makabubuo tayo ng kongklusyon na ang Pilipinas ay nakapagtala ng mas mababa sa maaaring asahan dito. Sa pagdaan ng mga panahon, matitiyak ang unti-unting pagbaba sa kontribusyon ng sekondaryang sektor ng pagmamanupaktura sa ekonomiya, gayundin ang pagbaba sa pangkalahatang pamumuhunan. Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Gayundin naman, ilan sa mga naging impresyon ng mundo sa Pilipinas ay hindi maikakailang hindi kaaya-aya. Ilan sa mga impresyong ito ang sumusunod: Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Batay sa mga impormasyong ito, ang pamahalaan ay bumuo ng Philippine Development Plan 2011-2016 bilang pagpapalakas sa ekonomiya ng bansa. Sa nasabing plano, ang sumusunod na aspekto ay tututukan: (a) mas maayos at akmang “In 2009, the Philippines ranked 43rd out of 57 countries and last among five ASEAN members; next to last in infrastructure; and 51st in economic performance in the IMD Global Competitiveness Report; and placed 139th out of 180 countries (6th among the ASEAN-6) in the Transparency International’s Corruption Perception Index. In 2010, the country ranked 144th among 183 countries and also last among the ASEAN-6 in the International Finance Corporation/ World Bank’s (IFC/WB)”.
  • 74. 402 DEPED COPY kondisyon sa pagnenegosyo, (b) mataas na produktibidad at maayos na paggawa; at (c) mas mabuting kalagayan para sa mga mamimili. Ang nasabing plano ng pamahalaan ay isang pagsisikap upang mapaunlad ang sektor ng industriya. Malinaw ang layuning nakasaad sa nasabing plano. Subalit tulad sa mga nakaraang panahon, ang katatagang maipatupad ang mga plano ang pinakamalaki pa ring balakid upang masiguro ang pangmatagalang benepisyo mula rito. Ilan sa direksyon ng pamahalaan ay pagsasaayos ng ilang mga polisiya upang masigurong ang mga ito ay magpapatatag ng industriya. Inaasahan ding ang mga pagbabagong ito ay magbibigay ng isang maayos at kaaya-ayang kondisyon sa pagnenegosyo para sa lokal at dayuhang mamumuhunan. Ilan sa mga inaasahang may pagbabago sa mga patakaran ang sumusunod: • Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus InvestmentCodeof1987upangmapalakasangpagtataguyodsapamumuhunan at paglinang ng mga bagong industriya ng Board of Investment (BOI) • Pagpapatibay sa anti-trust/competition law upang malabanan ang mga gawaing hindi patas pagdating sa kalakalan, maiwasan ang kartel at monopolyo, at maparusahan ang mga opisyal ng mga kompanyang hindi sumusunod sa patas na pagnenegosyo. • Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas. Ito ay bilang suporta sa patas na pakikipagkalakan at mapigilan ang patuloy na paglaganap ng smuggling sa bansa. Pagsisiguro din ito na ang Pilipinas ay makasusunod sa pandaigdigang pamantayan pagdating sa panuntunan ng custom batay sa naging komitment ng bansa sa Kyoto Convention. • Pagsusog sa Local Government Code upang masiguro na ang kapaligiran sa bansa ay magiging kaaya-aya sa pagnenegosyo. • Reporma sa buwis bilang insentibo sa pribadong sektor kaugnay sa kanilang mga R and D na isinasagawa batay sa RA 8424. Ito ay may layuning mahikayat ang mga pribadong sektor na magkaroon ng inobasyon at pagtutulungan upang mapagbuti at mapalakas ang pagsasagawa ng R and D para sa kapakinabangan ng lahat • Pagsusog sa Intellectual Property Code bilang proteksiyon sa mga negosyante na ang produkto ay mga sariling likha tulad ng muwebles at iba pang gawang kamay • Pagsusog sa Barangay Micro Business Enterprises (BMBEs) Act bilang suporta sa pagpapalawig at pagpapalakas sa maliliit na negosyo na katuwang ng pamahalaan sa pagbibigay ng trabaho Partikular ding tinitingnan sa loob ng Philipine Development Plan ang pagtataguyod sa industriya. Bilang suporta, nakikita ng pamahalaan ang
  • 75. 403 DEPED COPY pangangailangan sa pagkaroon ng kalidad sa lakas paggawa na naaayon sa demand ng pamilihan. Kinakailangan din na malinang ang impraestraktura at ang mga regulasyong ipinatutupad upang ganap na mapabuti ang sosyo-ekonomikong kapaligiran. Nakatakdang isakatuparan ng pamahalaan ang sumusunod upang matamo ang nasabing mga adhikain: • Mapaghusay ang promosyon sa pamumuhunan at estratehiya sa paglinang ng industriya sa pamamagitan ng mga inisyatibo at programa ng pamahalaan kasama ang pribadong sektor, upang magamit nang husto ang mga likas na yaman. • Masiguro na ang mga magsisitapos sa mga paaralan ay kinakailangan ng industriya. • Maitaguyod ang paglinang sa mga manggagawa upang masiguro ang kalidad sa pamamagitan ng training at opportunity building. • Mapanatili ng pamahalaan ang pagbibigay ng insentibo (fiscal and nonfiscal) at manguna sa paglulunsad ng promosyon ng mga produktong industriyal sa ibang bansa. • Mapabuti ang persepsiyon ng mga mamumuhunan sa bansa bunga ng katanggap-tanggap na kapaligiran sa pagnenegosyo. • Mapalawak ang kaunlaran sa iba pang mga lungsod, katuwang ang pribadong sektor, upang mapalawak pa ang pagbibigay ng pagkakataon sa maraming Pilipino sa iba’t ibang dako ng bansa. Makikita rin ang layunin ng pamahalaan na maisaayos ang kalagayan sa mga sekondaryang sektor ng industriya: • Ang sekondaryang sektor na electronics ay kinikilala bilang pangunahing tagapagpakilos ng ekonomiya. Upang masiguro ang pagkilala sa mga produktong ito na mula sa Pilipinas, ang pagkakaroon ng brand. Dapat ding makaakit ng mga negosyanteng maaaring ang pokus ay iba pang larawan na malaki ang demand tulad ng paggawa ng mga gadyet na patuloy na lumalaki ang pangangailangan sa buong mundo. • Sa tantiya ng Mines and Geosciences Bureau (MGB), maaaring nasa siyam (9) na milyong ektarya sa bansa ang posibleng may metallic na mineral. Dahil sa malaking potensiyal nito, ang pamahalaan ay naglalayong mapabuti pa ang sekondaryang sektor na ito ng industriya. Nais na mapalakas ang kakayahan nito na makabuo ng mga tapos na produkto mula sa mga hilaw na sangkap at maipagbili sa dayuhang pamilihan. Habang nagnanais ang pamahalaan na mapabuti ang kontribusyon ng pagmimina, hinahangad ding mapasunod ang lahat sa polisiya tungkol sa matalinong paggamit ng ating likas na yaman. Ito ay pagsisiguro na magiging responsable ang bawat isa sa paggamit ng mga yamang mayroon ang bansa habang nagkakamit ng kaunlaran. • Ang patuloy na pagsasaayos ng impraestrektura ng bansa ay inaasahang magiging isa sa mga prayoridad ng pamahalaan. Ang pagsasaayos ng mga kalsada, tulay, pagtatayo ng mga bagong paliparan at daungan, at iba pa ay isang patunay kung gaano kaseryoso ang pamahalaan sa pagpapatatag ng ekonomiya.
  • 76. 404 DEPED COPY • Ang patuloy na pagsuporta at pagbibigay ng mga insentibo ay magsisiguro upang ang iba pang mga nakapaloob na gawain sa sektor ng industriya tulad ng homestyle products; pag-aalahas; motor vehicle parts and components; tela; konstruksiyon at kaakibat na materyales, at iba pa ay magiging matibay na sandigan ng ekonomiya. Ang mga polisiya ng bansa at pagbuo ng pangalan at kalidad sa mga produktong mula sa bansa ay isang malaking hamon upang masiguro ang kakayahan ng industriyang makipagkompetensiya sa mga bansang nangunguna sa kalakalang panlabas. Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 Gawain 8: ECO-SIGNS Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil sa layunin nitong mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang teksto, hayaan ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs na hango sa konsepto ng traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO at CAUTION. Ang STOP ay ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy at CAUTION kung itutuloy nang may pag-iingat. BATAS ECO-SIGNS DAHILAN • Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus Investment Code of 1987 • Pagpapatibay sa anti-trust/ competition law • Pagsusog sa Export Development Act • Pagpapabuti sa industriya ng Aviation • Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas • Pagsusog sa Local Government Code Hindi dapat ipatupad Dapat ipatupad Hinay-hinay sa pagpapatupad
  • 77. 405 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng industriya? Ipaliwanag. 2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor ng industriya? Patunayan. 3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa pagkamit ng kaunlaran ng bansa? Gawain 9: ARROW IN ACTION! Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrow question. Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6 Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3B HntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng industriya, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. pambansang pag-unlad natutunan napagtanto Ang alamko Ano ang natutunan ko sa Sektor ng Industriya? PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng industriya. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng industriya upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
  • 78. 406 DEPED COPY Gawain 10: KNOWLEDGE POWER! Basahin ang hinalaw na teksto. Suriin ang mga ideya at ang nakapaloob na paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. Pinagkunan: Sasaliwngawit. 2012. Doon po sa aminm balik-tanaw- usapang pag-unlad. Retrieved from http://sasaliwngawit. wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/ on November 7, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nilalaman ng hinalaw na teksto? 2. Anong damdamin ang mararamdaman mula sa sumulat? 3. Ano ang naging kongklusyon ng sumulat? Bakit iyon ang naging pangwakas niya? Gawain 11: GAWAIN 2, TAKE 2 Batay sa naging Gawain 2, muling balikan ang listahan ng mga bagay na inyong napili. Batay sa listahan, magsagawa ng pagsasaliksik kung ano ang estado ng mga sekondaryang sektor ng industriya na pinagmulan ng mga ito mula 2000 – 2010 (isang dekada). Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging kalagayan ng mga nasabing sekundaryang sektor na sinaliksik? 2. Bakit ganoon ang naging kalagayan? 3. Ano ang kongklusyon na maaari mong mabuo mula sa naging pagtingin sa mga datos? Angkuwentonggruponamingtaga-UP,post-EDSA dreamers– mga nangarap ng magandang Pilipinas na maaaring maipagmalaki kahit saan. Noong araw, nagtatalo-talo lang kami tungkol sa industrialization, bakit ang Pilipinas ay hindi naka-take off kompara sa mga kasabayang bansa at paanong ang technology and know-how ng agriculture natin, several centuries behind – kompara sa ibang agricultural countries. Ang consensus namin noon – hindi nagkaroon ang Pilipinas ng land reform, totoong land reform na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the land, gaya ng ginawa sa US at Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat gawin – para paramihin at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang may purchasing powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in favor ng mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami sa mga ari-arian. Anyway, marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa gobyerno at alam namin – first-hand – hindi ganoon kadaling baguhin ang mga kalakaran at bagay-bagay…
  • 79. 407 DEPED COPY 4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling malakas ang mga ito? Gawain 12: Presyo ng Langis, Parang Spaghetting Pataas o Pababa? Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box? 2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito? 3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na labinlimang taon? Ipaliwanag. Gawain 13: Pag-aralan mo ang Presyo ng langis nyo! Ipasaliksik sa mag-aaral ang naging pagbabago sa presyo ng gasolina sa pamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012 at 2013. Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksik na datos at takdaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo. Kasama ring isaliksik ang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw na pamumuhay ng mga negosyante, pamilya, simbahan, guro, at ng mga tinder o tindera. Gumawa ng pag-uulat sa isinagawang pagsasaliksik. Pamprosesong Tanong: 1. Anong panahon naganap ang mga pagbabago? 2. Paano naapektuhan ng mga pagbabago ang mamamayan? 3. Sa iyong palagay, ano ang naging hamon sa iyong pamilya ng mga pagbabago sa presyo ng langis? Pangatwiranan. NoongAbril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng Php9.50 at Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat 11-kilong cylinder na karaniwang ginagamit sa mga bahay. Ayon sa Oil Monitor (1 February 2011) ng Department of Energy, ang price range ng gasolina ay Php47.55-P48.89 bawat litro, samantalang ang diesel ay Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito naman ay Php686.00- Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit 400 porsiyentong pagtaas sa presyo ng gasolina, diesel at LPG sa loob ng 15 taon! Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://pinoyweekly.org/ new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014
  • 80. 408 DEPED COPY GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA? Ang gawaing ito ay maglalagay sa iyo sa sitwasyong aktibo kang makikibahagi sa pagpapatupad ng patakarang pang-ekonomiya na magpapabuti sa sektor ng industriya. Hatiin ang klase sa tatlong grupo. Ang mga pangkat ay magsasagawa ng sarbey upang alamin ang mga industriya na mayroon sa komunidad. Kasabay nito, isaliksik din ang mga polisiya na sumusuporta sa mga industriyang ito. Gumawa ng isang balangkas sa kalagayan ng mga industriya at tingnan ang kapakinabangan ng mga makikitang polisiya. Matapos ito ay bumuo ng kongklusyon ayon sa: • Kalagayan ng mga industriya • Kakayahang na mapalago ang mga industriya • Kasapatan ng mga polisiya bilang tugon sa mga pangangailangan ng industriya • Mga dagdag na kailangan mula sa lokal na pamahalaan MGA PAMANTAYAN SA MGA GAGAWIN INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY HINDI MAHUSAY KAILANGAN PANG PAUNLARIN MARKA 4 3 2 1 Panahon na iginugol sa gawain Hindi umabot sa limang (5) araw ang pagsasagawa. Umabot sa pitong (7) araw ang pagsasagawa. Umabot sa siyam (9) araw ang pagsasagawa. Umabot ng higit sa sampung araw (10+) ang pagsasagawa. Kooperasyon ng grupo Ang lahat ng miyembro ay nagsagawa ng mga gawain. Kalahati lamang ng miyembro ang nagsagawa ng mga gawain Isa lang na miyembro ang nagsagawa ng mga gawain. Walang nagsagawa ng mga gawain
  • 81. 409 DEPED COPY Gawain 15: ARROW IN ACTION Sagutin ang tanong sa bahaging ito. Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u& source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5V DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610# facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHn tzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 Transisyon sa Sususnod na Aralin Naunawaan mo ang kalagayan at kahalagahan ng sektor ng industriya sa ekonomiya. Malaki ang kontribusyon ng sektor na ito sa ekonomiya ng bansa. Maaari itong maging sandigan ng bansa upang masiguro na ang mamamayan ay magkaroon ng hanapbuhay at madama ang tunay na epekto ng industriyalisasyon. Sa isang banda, ang sektor ng industriya ay limitado kahit na malaki pa ang potensiyal nito na makapaghatid ng kabutihan sa bansa. Sa kabilang banda, ang kakayahan nito na makipag-ugnay sa iba pang sektor ay malaking tulong upang higit na matamo ang kaunlaran. Ang kakayahang makabuo ng mga produkto upang higit na mapalaki ang kita ng iba pang sektor ay isang makabuluhang inisyatibo para sa ekonomiya. Kaakibat nito ang kakayahan namang mapagbuti at magamit ng iba pang sektor ang produktong mula sa sektor ng industriya. Upang lubos nating maunawaan ang buong ekonomiya, ating susunod na titingnan ang sektor ng paglilingkod, ang kasalukuyang kalagayan at kakayahan nito sa pag-aambag sa kabuuang kita ng bansa. Ating aalamin kung ano ang kaugnayan nito sa sektor ng industriya at kung paano ito gumagalaw sa loob ng ekonomiya. pambansang pag-unlad natutunan napagtanto Ang alamko Paano ako makatutulong sa mga patakarang industriyal tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad? MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
  • 82. 410 DEPED COPY PANIMULA Ang lahat ng tao ay may mga pangangailangang dapat matugunan. Kabilang dito ang pagkain, damit, tirahan, at edukasyon. Ang mga ito ay hindi kayang ipagkaloob ng iisang sektor lamang. Kailangan din natin ng mga serbisyo kagaya ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon. Ang mga pagkain tulad ng mga gulay, prutas, karne, at isda ay nagmumula sa sektor ng agrikutura. Ang mga pangangailangan natin tulad ng damit ay nagmumula naman sa sektor ng industriya. Subalit anong sektor naman ng ating ekonomiya ang nagkakaloob ng ating mga pangangailangang tulad ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon? Sa ganitong aspekto pumapasok ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod. Kung kaya’t ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mga patakarang pang- ekonomiyang nakatutulong dito. Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng iyong interes at magdudulot sa iyo ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong dito. ARALIN 4 SEKTOR NG PAGLILINGKOD Gawain 1: ON THE JOB! Suriin ang mga larawan na nasa ibaba. Ano ang trabaho ng mga makikitang tao sa larawan? Ipaliwanag ang iyong batayan. ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. 1 2 3
  • 83. 411 DEPED COPY Gawain 2: CALLOUT Sagutin mo ang una at pangalawang speech balloon. Samantala, ang panghuling icon ay masasagot pagkatapos ng aralin na ito. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang sektor na ito. 4 5 6 Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang callout upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod. Ang aking mga nalaman ay____ ______________ _____________ ____ Ang aking paunang nalalalaman ay_________ _________________________ ______________________ ____Ang aking gustong malaman ay ____________ ________________________ ________________ ______________
  • 84. 412 DEPED COPY ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD Sinasabing ang kaunlarang pang-ekonomiya ay nasasalamin sa paglawak at pag-unlad ng kakayahan ng mga kasapi sa lipunan na lumilikha ng iba’t ibang kalakal at paglilingkod na tumutugon sa pangangailangan ng tao. Ang pagdami ng kalakal at paglilingkod sa lipunan ay hudyat na ang mga tao ay makalilikha ng produktong hindi lamang para sa pangkasalukuyang gamit bagkus ay para na rin sa hinaharap. Kaalinsabay ng kaunlarang pang-ekonomiya ay ang karagdagang pangangailangan para sa mga taong bumubuo sa sektor ng paglilingkod. Ito ang sektor na nagbibigay-paglilingkod sa transportasyon, komunikasyon, media, pangangalakal, pananalapi, paglilingkod mula sa pamahalaan, at turismo. Ito rin ang sektor na umaalalay sa buong yugto ng produksiyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo ng mga produkto sa loob o labas ng bansa. Kilala rin ito bilang tersarya o ikatlong sektor ng ekonomiya matapos ang agrikultura at industriya. Sa ekonomiya ng isang bansa, hindi lamang mga produkto tulad ng mga damit, kasangkapan, gamot, at pagkain ang pinagkakagastusan at kinokonsumo ng mga mamamayan. May mga pangangangailangan din sila bukod sa mga produktong agrikultural at industriyal. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sub-sektor sa pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga paglilingkod na pampamayanan, panlipunan, at personal. Ang mga sektor na nabanggit ay may mahalagang papel sa kabuuang ekonomiya ng bansa. Importante ang sektor ng kalakalan ng pagtitingi (retail) at pamamakyaw (wholesale) upang tiyaking makarating sa mga mamimili ang mga produkto mula sa sakahan o pagawaan. Malaki rin ang naiaambag ng sektor ng paglilingkod sa GDP ng Pilipinas. Kapansin-pansin din ang patuloy na pagtaas ng porsiyento ng paglago ng sektor ng paglilingkod sa Pilipinas na nagkaroon lamang ng bahagyang pagbaba noong 2001. Isa sa mga kilalang nakatutulong sa ekonomiya ngayon ay ang paglakas ng business process outsourcing lalo na ang call center companies na nagkakaloob ng trabaho sa maraming Pilipino. Sa pangkalahatan, ang paglilingkod ay ang pagbibigay ng paglilingkod sa halip na bumuo ng produkto. Ang pormal na industriyang bumubuo PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan na magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo na.
  • 85. 413 DEPED COPY sa sektor ng paglilingkod ay ang sumusunod: • Transportasyon, komunikasyon, at mga Imbakan – binubuo ito ng mga paglilingkod na nagmumula sa pagbibigay ng publikong sakayan, mga paglilingkod ng telepono, at mga pinapaupahang bodega. • Kalakalan – mga gawaing may kaugnayan sa pagpapalitan ng iba’t-ibang produkto at paglilingkod. • Pananalapi – kabilang ang mga paglilingkod na binibigay ng iba’t ibang institusyong pampinansiyal tulad ng mga bangko, bahay-sanglaan, remittance agency, foreign exchange dealers at iba pa. • Paupahang bahay at Real Estate– mga paupahan tulad ng mga apartment, mga developer ng subdivision, town house, at condominium. • Paglilingkod ng Pampribado – lahat ng mga paglilingkod na nagmumula sa pribadong sektor ay kabilang dito. • Paglilingkod ng Pampubliko – lahat ng paglilingkod na ipinagkakaloob ng pamahalaan. Sa mga nakalipas na kasaysayan ng tao sa mundo, ipinapakita rito ang malaking pagbabago sa paraan ng pamumuhay ng mga lipunan mula sa pangangaso at pangangalap ng pagkain sa kapaligiran at ekonomiyang agrikultural patungo sa ekonomiyang industriyal. Dahil sa pagbabagong ito, lumawak ang pangangailangan at kagustuhan ng tao para sa paglilingkod. Ang pagkakaroon ng espesyalisasyon sa paggawa sa iba’t ibang larangan ang nagturo ng landas para sa efficient na paraan ng pagbibigay ng paglilingkod sa mga tao. Sa tila napakabilis na takbo ng panahon, kailangang umagapay ang tao sa pagbabago sa kanyang kapaligiran. Maraming gawain ang mga tao ang hindi nila matugunan sa sarili lamang kaya’t malaking tulong ang paghahatid ng iba’t ibang paglilingkod mula sa iba. Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. Sektor ng Paglilingkod
  • 86. 414 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ibig sabihin ng sektor ng paglilingkod? 2. Isa-isahin ang bumubuo sa sektor ng paglilingkod. 3. Sumasang-ayon ka bang ang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod sa bansa ay maaaring isang indikasyon ng kaunlaran ng ekonomiya? Pangatwiranan. Gawain 4 : TRI-QUESTION CHART Punan ang tsart sa ibaba batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga ito ayon sa mga hinihingi sa bawat titik. Sagutin ang mga tanong sa bawat hanay. ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD Ano-anong gawaing pang-ekonomiya ang nasasaklawan ng sektor ng paglilingkod? Ano-ano ang halimbawa nito? Paano nakakatulong ang mga gawaing ito sa pambansang ekonomiya? Gawain 5: DATOS-INTERPRET KO Paghambingin ang distribusyon ng mga sektor ng ekonomiya at sagutin ang mga pamprosesong tanong. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos) SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014
  • 87. 415 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Aling sektor ang nagbigay ng malaking kontribusyon sa kabuuang kita ng ekonomiya mula 2005 hanggang 2010? 2. Alin naman ang may pinakamaliit na kontribusyon sa ekonomiya sa nakalipas na mga taon? 3. Ano ang ipinahihiwatig na patuloy na paglaki ng distribusyon ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa? 4. Ano ang maaaring maging epekto ng paglaki ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa kompara sa sektor ng agrikultura at Industriya? Gawain 6: PAGLILINGKOD KOLEK Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross Domestic Product by Industrial Origin, ikompyut ang antas ng kontribusyon ng bawat sub-sektor sa kabuuang GVA ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014 (Q1). Pagkatapos ay tukuyin kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito. GROSS VALUE ADDED in SERVICES 1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014 AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOS INDUSTRY/INDUSTRY GROUP Q1 2013 Q1 2014 Growth Rate (%) SERVICE SECTOR 885,830 946,095 6.8 a. Transportation, Storage, and Communication 123,446 134,452 8.9 b. Trade and Repair of Motor Vehicles, Motorcycles, Personal and Household Goods 238,463 251,792 5.6 c. Financial Intermediation 118,743 126,118 6.2 d. Real Estate, Renting & Business Activity 165,317 180,536 9.2 e. Public Administration & Defense; Compulsory Social Security 65,178 69,289 6.3 f. Other Services 174,683 183,907 5.3 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014
  • 88. 416 DEPED COPY SEKTOR NG PAGLILINGKOD 2013 (Q1) (%) 2014 (Q1) (%) Tumaas o Bumaba a. Transportation, Storage, and Communication b. Trade and Repair of Motor Vehicles, Motorcycles, Personal and Household Goods c. Financial Intermediation d. Real Estate, Renting & Business Activity e. Public Administration & Defense; Compulsory Social Security f. Other Services Pamprosesong Tanong: 1. Anong bahagi ng sektor ng paglilingkod ang nagbigay ng malaki at maliit na kontribusyon sa GVA ng Q1 2013 at Q1 2014? 2. Paano mapananatili ang potensiyal ng kabuuang sektor ng paglilingkod upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa? Ang mga Manggagawang Pilipino sa Sektor ng Paglilingkod Ang mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor ng paglilingkod ay hindi pahuhuli sa nasabing larangan. Taglay nila ang mataas na antas na katangian ng isang mahusay na tagapaglingkod. Sila ay masipag, malikhain, matiyaga, at nakatutulong nang malaki upang umangat sa larangang ito. Sa akdang A Moral Recovery Program: Building a People-Building a Nation ni Patricia Licuanan, inilahad na ang pagiging malikhain, at mapamaraan ng mga Pilipino ay naipakikita sa kanilang kakayahang iangkop ang kanilang pamumuhay saan mang panig ng mundo. Bukod pa rito, ang kanilang pagiging bukas at handa sa pagkatuto sa iba’t ibang kasanayan ang isa pa sa mga katangian ng mga Pilipino na labis na hinahangaan, hindi lamang dito sa loob ng bansa kundi lalo’t higit pa sa ibang panig ng mundo. Ang matinding pagmamahal ng mga Pilipino sa kanilang pamilya kung saan kabilang hindi lamang ang kanilang mga anak at asawa kundi maging sa kanilang mga lolo, lola, tiyuhin, tiyahin, pinsan, at mga pamangkin ang nagtutulak sa kanilang harapin ang anumang pagsubok alang-alang sa kanila. Ang pagmamalasakit ng mga manggagawang Pilipino sa kanilang pamilya ang nagtutulak sa kanila na pumunta sa ibang bansa upang doon magtrabaho. Sa katunayan, ayon sa pinakahuling datos ng National Statistical Coordination Board (NSCB) mahigit 2.04 milyong Overseas Filipino Workers (OFWs) o tinatayang 2% ng kabuuang populasyon ng Pilipinas ang umalis ng bansa noong taong 2010 para magtrabaho.
  • 89. 417 DEPED COPY Marami nang parangal ang inani ng maraming Pilipino sa iba’t ibang panig ng daigdig na kumilala sa kanilang kahusayan sa larangan ng caregiving, bartending, entertainment, healthcare, at pati ang pamamahala sa tahanan bilang kasambahay. Lamang ang mga Pilipino sa pag-unawa at pagsasalita ng wikang Ingles kompara sa ibang mga nasyonalidad kaya naman mas tinatangkilik ng mga banyagang employer ang mga Pilipino. Sa katunayan, nangingibabaw ang Pilipinas pagdating sa business process outsourcing (BPO). Ang mataas na antas ng kasanayan at kasipagan ng mga Pilipino ang nagbibigay-daan sa de kalidad na paggawa na siya namang gustong- gusto ng mga mamumuhunan. Marami ring Pilipino ay may mataas na pinag-aralan at bihasa sa paggamit ng mga makabagong teknolohiya. Sila ay computer literate at bihasa sa iba’t ibang larangan ng pagbibigay ng paglilingkod na nagpapatunay ng kanilang kahandaang makipagsabayan sa pandaigdigang larangan ng paglilingkod. Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 http://www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014 Business Mirror. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/ index.php/en/business/companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014 Gawain 7: PINOY SAAN MAN SA MUNDO Kumpletuhin mo ang dayagram na naglalarawan ng katangian ng mga manggagawang Pilipino na kinikilala sa mundo. Pamprosesong Tanong: 1. Saang mga larangan nakikilala ang mga manggagawang Pilipino sa mundo? 2. Sa iyong palagay, sa papaanong paraan mapapangalagaan ang kalagayan ng mga manggagawang Pilipino?
  • 90. 418 DEPED COPY Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod Department of Labor & Employment (DOLE) – nagsusulong ng malaking pagkakataon para sa pagtatrabaho, humuhubog sa kakayahan ng mga manggagawa, nangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa, at nagpapanatili sa kaayusan at kapayapaan sa industriya n g paggawa sa bansa Overseas Workers Welfare Administration (OWWA) – ahensiya ng pamahalaan na tumitingin sa kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers Philippine Overseas Employment Administration (POEA) – itinatag sa bisa ng Executive Order 797 noong 1982 na may layuning isulong at paunlarin ang mga programa ukol sa paghahanapbuhay sa ibayong-dagat at pangalagaan ang kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers. Technical Education and Skills Development Authority (TESDA) – itinatag sa bisa ng Republic Act 7796 noong 1994. Isinusulong ng batas na ito na hikayatin ang buong partisipasyon ng industriya, paggawa, mga lokal na pamahalaan, at mga institusyong teknikal at bokasyonal upang sanayin at paunlarin ang kasanayan ng mga manggagawa sa bansa Professional Regulation Commission (PRC) – nangangasiwa at sumusubaybay sa gawain ng mga manggagawang propesyonal upang matiyak ang kahusayan sa paghahatid ng mga serbisyong propesyunal sa bansa. Commission on Higher Education (CHED) – nangangasiwa sa gawain ng mga pamantasan at kolehiyo sa bansa upang maitaas ang kalidad ng edukasyon sa mataas na antas.
  • 91. 419 DEPED COPY Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang bansa? 2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga manggagawang Pilipino? 3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa? Mga Batas na Nangangalaga sa mga Karapatan ng Manggagawa ARTIKULO XIII KATARUNGANG PANLIPUNAN AT MGA KARAPATANG PANTAO PAGGAWA Sek. 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa lokal at sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod ang puspusang employment at pantay na mga pagkakataon sa trabaho/empleyo para sa lahat. Dapat nitong garantiyahan ang mga karapatan ng lahat ng mga manggagawa sa pagtatatag ng sariling organisasyon, sama-samang pakikipagkasundo at negosasyon, mapayapa at magkakaugnay na pagkilos, kasama ang karapatang magwelga nang naaayon sa batas. Dapat na may karapatan sila sa katatagan sa Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod Nangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa Humuhubog sa kakayahan ng mga manggagawa Klasipikasyon ng Ahensya Mga Ahensiya ng Pamahalaan ? ? ? ? ? ?
  • 92. 420 DEPED COPY trabaho, sa makataong mga kalagayan sa trabaho, at sa sahod na sapat ikabuhay. Dapat din silang lumahok sa mga proseso ng pagbabalangkas ng patakaran at desisyon na may kinalaman sa kanilang mga karapatan at benepisyo ayon sa maaaring itadhana ng batas. Dapat itaguyod ng Estado ang prinsipyong hatiang pananagutan ng mga manggagawa at mga employer at ang preperensiyal na paggamit ng boluntaryong mga pamamaraan ng pagsasaayos sa mga hidwaan, kabilang ang konsilyasyon, at dapat ipatupad ang pagtalima rito ng isa’t isa upang maisulong ang katiwasayang industriyal. Dapat regulahin ng Estado ang ugnayan ng mga manggagawa at mga employer, dahil sa pagkilala sa karapatan ng paggawa sa karampatang bahagi nito sa mga bunga ng produksiyon at sa karapatan ng mga negosyo sa makatwirang tubo sa mga pamumuhunan, at sa paglawak at paglago. Pinagkunan: http://www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ Retrieved on November 7, 2014 Pamprosesong Tanong: 1. Gamit ang radial cluster diagram sa gilid, isa-isahin ang mga karapatan ng mga manggagawang inilalahad ng ating Saligang Batas. 2. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang Pilipino sa loob at labas ng bansa sa pamamagitan ng mga probisyon sa ating Saligang Batas? Noong taong 2014 ay naglabas ang Bureau of Working Conditions ng Department of Labor and Employment ng handbook ukol sa mga benepisyo ng mga manggagawa ayon sa batas. Ito ang magsisilbing gabay at makapagbibigay ng dagdag kaalaman tungkol sa mga umiiral na batas sa larangan ng paggawa. Narito ang ilan sa mahahalagang probisyon ng nasabing handbook. • Republic Act No. 6727 (Wage Rationalization Act) – nagsasaad ng mga mandato para sa pagsasaayos ng pinakamababang pasahodominimumwagenanaaangkopsaiba’tibangpang-industriyangsektor na kinabibilangan ng sumusunod: hindi pang-agrikultura (non-agriculture), plantasyong pang-agrikultura at di-pamplantasyon, cottage/sining sa pagyari sa kamay, at pagtitingi/serbisyo, depende sa bilang ng mga manggagawa o puhunan o taunang kita sa ilang mga sektor. • DAGDAG NA BAYAD TUWING PISTA OPISYAL (Holiday Pay - Artikulo 94) - tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na katumbas ng isang (1) araw na sahod kahit hindi pumasok sa araw ng pista opisyal. Karapatan ng mga manggagawa na itinatadhana ng ating Saligang Batas
  • 93. 421 DEPED COPY • DAGDAG NA BAYAD TUWING ARAW NG PAHINGA O SPECIAL DAY (Premium Pay - Artikulo 91-93) - karagdagang bayad sa manggagawa sa loob ng walong (8) oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days • DAGDAG NA BAYAD PARA SA TRABAHO NG LAMPAS SA WALONG ORAS (Overtime Pay - Artikulo 87) - karagdagang bayad sa pagtatrabaho na lampas sa walong (8) oras sa isang araw • DAGDAGNABAYADSAPAGTATRABAHOSAGABI(NightShiftDifferential - Artikulo 86) - karagdagang bayad sa pagtatrabaho sa gabi na hindi bababa sa sampung porsiyento (10%) ng kaniyang regular na sahod sa bawat oras na ipinagtrabaho sa pagitan ng ikasampu ng gabi at ikaanim ng umaga • SERVICE CHARGES (Artikulo 96) - Lahat ng manggagawa sa isang establisimyento o kahalintulad nito na kumokolekta ng service charges ay may karapatan sa isang pantay o tamang bahagi sa walumpu’t limang porsiyento o bahagdan (85%) na kabuuang koleksiyon. Ang service charges ay kadalasang kinokolekta ng halos lahat ng hotel, kainan o restaurant, night club, cocktail lounges at iba pa. • SERVICE INCENTIVE LEAVE (SIL –Artikulo 95) -Ang bawat manggagawa na nakapaglilingkod nang hindi kukulangin sa isang (1) taon ay dapat magkaroon ng karapatan sa taunang service incentive leave (SIL) na limang (5) araw na may bayad. • MATERNITY LEAVE (RA 1161, as amended by RA 8282) - Ang bawat nagdadalang-taong manggagawa na nagtatrabaho sa pribadong sektor,kasal man o hindi, ay makatatanggap ng maternity leave na animnapung (60) araw para sa normal na panganganak o pagkakunan; o pitumpu’t walong (78) araw para sa panganganak sa pamamagitan ng caesarian section, kasama ang mga benipisyong katumbas ng isang daang porsyento (100%) ng humigit kumulang na arawang sahod ng manggagawa na nakapaloob sa batas. • PATERNITY LEAVE (RA 8187) - maaaring magamit ng empleyadong lalaki sa unang apat (4) na araw mula ng manganak ang legal na asawa na kaniyang kapisan; Para sa layuning ito, ang “pakikipagpisan” ay tumutukoy sa obligasyon ng asawang babae at asawang lalake na magsama sa iisang bubong. • PARENTAL LEAVE PARA SA SOLONG MAGULANG (RA 8972) - ipinagkakaloob sa sinumang solong magulang o sa indibidwal na napag- iwanan ng responsibilidad ng pagiging magulang • LEAVE PARA SA MGA BIKTIMA NG PANG-AABUSO LABAN SA KABABAIHAN AT KANILANG MGA ANAK (Leave for Victims of Violence Against Women and their Children - RA 9262) – Ang mga babaeng empleyado na biktima ng pang-aabusong pisikal, seksuwal, sikolohikal, o anumang uri ng paghihirap, kasama na rin dito ang hindi pagbibigay ng sustento, pagbabanta,
  • 94. 422 DEPED COPY pananakit, harassment, pananakot, at hindi pagbibigay ng kalayaang makisalamuha o makalabas ng tahanan mula sa kaniyang asawa, dating asawa o kasintahan ang may karapatang gumamit ng leave na ito. • SPECIAL LEAVE PARA SA KABABAIHAN (RA 9710) - Kahit sinong babaeng manggagawa, anoman ang edad at estadong sibil, ay may karapatan sa special leave benefit kung ang empleyadong babae ay mayroong gynecological disorder na sinertipikahan ng isang competent physician. • THIRTEENTH-MONTH PAY (PD 851) - Lahat ng empleyo ay kinakailangang magbayad sa lahat ng kanilang rank-and-file employees ng thirteenth-month pay anumang estado ng kanilang pagkakaempleyo at anoman ang paraan ng kanilang pagpapasahod. Kinakailangan lamang na sila ay nakapaglingkod nang hindi bababa sa isang buwan sa isang taon upang sila ay makatanggap ng proportionate thirteenth-month pay. Ang thirteenth-month pay ay ibinibigay sa mga empleyado nang hindi lalagpas ng ika-24 ng Disyembre bawa’t taon. • BAYAD SA PAGHIWALAY SA TRABAHO (Separation Pay - Artikulo 297-298) - Kahit sino mang manggagawa ay may karapatan sa separation pay kung siya ay nahiwalay sa trabaho sa mga dahilan na nakasaad sa Artikulo 297 at 298 ng Labor Code of the Philippines. Ang karapatan ng manggagawa sa separation pay ay nakabase sa dahilan ng kaniyang pagkakahiwalay sa paglilingkod. Maaaring mahiwalay sa trabaho ang manggagawa kung may makatwirang kadahilanan (i.e., malubha o palagiang pagpapabaya ng manggagawa sa kaniyang mga tungkulin, pandaraya, o paggawa ng krimen), at iba pang mga kahalintulad na dahilan na nakasaad sa Artikulo 296 ng Labor Code. Sa pangkalahatan, maaari lamang magkaroon ng bayad sa paghihiwalay sa trabaho kung may mga awtorisadong kadahilanan. • BAYAD SA PAGRERETIRO (Retirement Pay - Artikulo 3015) - Ang sinumang manggagawa ay maaaring iretiro sa sandaling umabot siya sa edad na animnapung (60) taon hanggang animnapu’t limang (65) taong gulang at nakapagpaglilingkod na ng hindi kukulangin sa limang (5) taon. • BENEPISYO SA EMPLOYEES’ COMPENSATION PROGRAM (PD 626) - isang programa ng pamahalaan na dinisenyo upang magbigay ng isang compensation package sa mga manggagawa o dependents ng mga manggagawang nagtatrabaho sa pampubliko at pampribadong sektor sakaling may kaganapang pagkakasakit na may kaugnayan sa trabaho, pinsala, kapansanan, o kamatayan. • BENEPISYO SA PHILHEALTH (RA 7875, as amended by RA 9241) - Ang National Health Insurance Program (NHIP), dating kilala bilang Medicare, ay isang health insurance program para sa mga kasapi ng SSS at sa kanilang dependents kung saan ang walang sakit ay tumutulong sa pananalapi sa may sakit, na maaaring mangangailangan ng pinansiyal na tulong kapag sila ay na-ospital.
  • 95. 423 DEPED COPY • BENEPISYO SA SOCIAL SECURITY SYSTEM (RA 1161, as amended by RA 8282) - nagbibigay ng isang pakete ng mga benepisyo sa pagkakataon ng kamatayan, kapansanan, pagkakasakit, pagiging ina, at katandaan ng empleyado. Ang Social Security System (SSS) ay nagbibigay bilang kapalit sa nawalang kita dahil sa mga nabanggit na contingencies. • BENEPISYO SA PAG-IBIG (Republic Act No. 9679) - Ang Home Development Mutual Fund, na kilala bilang Pag-IBIG (Pagtutulungan Sa Kinabukasan: Ikaw, Bangko, Industriya sa Gobyerno) Fund ay isang a mutual na sistema nang pag-iimpok at pagtitipid para sa mga nakaempleyo sa pribado at pamahalaan at sa iba pang grupo na kumikita, na suportado sa pamamagitan ng parehas na ipinag-uutos na mga kontribusyon ng kani-kanilang mga may-pagawa na ang pangunahing investment ay pabahay. Pinagkunan: http://www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on November 7, 2014 Samantala, isa sa pinakamabigat na suliranin ng mga manggagawang Pilipino sa sektor na ito kagaya ng ibang sektor ay ang lumalalang kontraktuwalisasyon sa paghahanapbuhay. Isa itong patakaran kung saan ang isang manggagawa ay nakatali sa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob ng 5 buwan lamang. Nagbunsod ito ng kawalan ng seguridad sa trabaho at pagkait sa mga benepisyo.. Ito ay dulot na rin ng pabago-bagong polisiya ng pamahalaan ukol sa paggawa, pagpayag sa mga kompanya na gamitin ito bilang iskema sa pagtanggap ng mga empleyado at pag- abuso sa probisyon ng “labor-only contracting” na pinagtibay sa Artikulo 106 ng Atas ng Pangulo Blg. 442 o Kodigo sa Paggawa. Malibansamgabatasnanabanggit,ayonnamansaInternationalLaborOrganization (ILO) ang pinakamahalagang karapatan ng manggagawa ay ang sumusunod:  Una, ang mga manggagawa ay may karapatang sumali sa mga unyon na malaya mula sa paghihimasok ng pamahalaan at tagapangasiwa.  Ikalawa, ang mga manggagawa ay may karapatang makipagkasundo bilang bahagi ng grupo sa halip na mag-isa.  Ikatlo, bawal ang lahat ng mga anyo ng sapilitang trabaho, lalo na ang mapang- aliping trabaho at trabahong pangkulungan. Dagdag pa rito, bawal ang trabaho bunga ng ng pamimilit o ‘duress’.  Ikaapat, bawal ang mabibigat na anyo ng trabahong pangkabataan.  Samakatuwid mayroong minimong edad at mga kalagayang pangtatrabaho para sa mga kabataan.  Ikalima, bawal ang lahat ng mga anyo ng diskrimasyon sa trabaho: pantay na suweldo para sa parehong trabaho.  Ikaanim, ang mga kalagayan ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib at ligtas sa mga manggagawa.  Pati kapaligiran at oras ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib at ligtas.  Ikawalo, ang suweldo ng manggagawa ay sapat at karapat-dapat para sa makataong pamumuhay. Pinagkunan: http://karapatanmanggagawa.wordpress.com/kasaysayan/ Retrieved on November 7, 2014
  • 96. 424 DEPED COPY Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD Batay sa iyong binasang teksto ukol sa mga benepisyo ng mga manggagawa ayon sa batas, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang Guide Question Sheet. Batas: Mahalagang Probisyon: Sagutin mo ang sumusunod na tanong at humanap ng isang kamag-aral. Suriin ninyo ang naging kasagutan ng bawat isa. Ilagay sa ikalawang hanay ng Guide Question Sheet kung kayo ay may pagkakatulad na sagot o wala. (May pagkakatulad) (Walang pagkakatulad) TANONG 1. Sa mga nabanggit na probisyon, alin ang maituturing mong pinaka-nakabubuti sa mga manggagawa? Pangatwiranan. 2. Paano makabubuti sa mga manggagawa ang mga napiling probisyon? 3. Alin sa mga probisyon ang sa palagay mo ang nakakaligtaan o napapabayaan ng kinauukulan? Ipaliwanag. 4. Ano ang kontraktuwalisasyon? At ano ang epekto nito sa mga manggagawang Pilipino? 5. Alin sa mga karapatan na binanggit ng ILO ang sa palagay mo ay hindi naisasakatuparan sa bansa? Paano ito maaaring mapalakas o maipalaganap? Batas na nangangalaga sa karapatan ng mga manggagawang Pilipino
  • 97. 425 DEPED COPY Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod, maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. Gawain 10: SULIRANIN AT DAHILAN Tukuyin mo ang nilalaman ng mga larawan at isulat mo sa kahon ang sa palagay mo ang dahilan ng mga ito. PAGNILAYAN Sabahaging itongaralinaypalalawakin atpagtitibayin mobilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng paglilingkod upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
  • 98. 426 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang kaugnayan ng edukasyon sa pag-unlad ng bansa? 2. Paano nakaaapekto sa isang bansa ang pagbagsak ng kalidad ng edukasyon? 3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at propesyonal? 4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang bansa kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan ang kapakanan ng mamamayan? Gawain 11: PAGLILINGKOD-POSTAL Susulat ka ng isang BUKAS NA LIHAM para sa tanggapan ng Pangulo ng bansa. Ang liham ay dapat na maglaman ng mga natutuhan, reyalisasyon, at opinyon mo tungkol sa sektor ng paglilingkod sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. Maglagay ka ng iyong mga mungkahing programa para sa kagalingan ng mga manggagawang Pilipino. RUBRIK PARA SA BUKAS NA LIHAM PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOS Pagkilala sa sarili Maliwanag na nailahad ang lahat ng mga tanong at isyung nalutas at hindi nalutas, at nakagawa ng kongkreto at akmang kongklusyon batay sa pansariling pagtataya. 25 Paglalahad ng sariling saloobin sa paksa Napakaliwanag ng paglalahad ng saloobin sa paksa. 25
  • 99. 427 DEPED COPY PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOS Pagpapahalagang natalakay sa aralin Natukoy ang lahat ng mga pagpapahalagang natalakay sa paksa. 25 Pagsasabuhay ng mga pagpapahalagang natutuhan sa paksa Makatotohanan ang binanggit na paraan ng pagsasabuhay ng mga pagpapahalagang natutuhan sa paksa. 25 KABUUANG PUNTOS 100 Gawain 12: SALIK-ULAT: PAGSASALIKSIK AT PAG-UULAT Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay dagdagan mo pa ang iyong kaalaman kaugnay sa paksang tinalakay. Gabay sa Pagsasaliksik 1. Magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa mga internet website ng ilang mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary standardization law. 2. Gumawa ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang sektor na ito. 3. Ibahagi sa klase ang resulta ng ginawang pananaliksik. RUBRIK PARA SA PAGMAMARKA NG PAGSASALIKSIK PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOS Nilalaman Kumpleto at kumprehensibo ang nilalaman ng pagsasaliksik. Wastoanglahatngimpormasyon. Gumamit ng mga primarya at sekondaryang sanggunian upang mabuo ang nilalaman. May mga karagdagang kaalaman na matututunan mula sa pagsasaliksik.
  • 100. 428 DEPED COPY PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS NAKUHANG PUNTOS Paglalahad ng pananaw Masusing sinuri at tinimbang ang mga pananaw na inilahad. Nakabatay sa moralidad, ebidensiya, at sariling pagsusuri ang paglalahad ng pananaw. Hindi nagpakita ng pagpanig sa sino mang personalidad o pangkat. Mensahe Malinaw na naipabatid ang mensahe ng pagsasaliksik. Naimulat ang mga manonood sa mga katotohanan at maling pananaw ukol sa paksa ng pagsasaliksik. Nakabatay ang mensahe sa mga nilalaman ng sangguniang ginamit. Nahikayat ang mga manonood na kumilos ayon sa mensahe ng pagsasaliksik. Presentasyon Organisado, malinaw, simple, at may tamang pagkakasunod- sunod ang presentasyon ng mga pangyayari at ideya sa pagsasaliksik. Malinaw ang daloy ng istorya at organisado ang paglalahad ng mga argumento at kaisipan. Pagkamalikhain Malikhain, malinis, at kumprehensibo ang nabuong pagsasaliksik. Gumamit ng iba pang midya o teknolohiya bukod sa hinihingi ng gawain upang mas maging kaaya-ayang panoorin ang ginawang pagsasaliksik. Nakatulong ang mga ginamit na midya o teknolohiya upang makakuha ng karagdagang impormasyon na nagpayaman sa pagsasaliksik. KABUUANG PUNTOS 100
  • 101. 429 DEPED COPY Gawain 13 : CALLOUT Balikan mo ang iyong inilagay sa una at pangalawang speech balloon at kompletuhin mo na ang callout speech balloon na ito sa pamamagitan ng paglalagay mo ng iyong mahalagang natutuhan sa aralin na ito. Isulat mo ito sa ikatlong speech balloon. Transisyon sa Susunod na Aralin Inilahad sa aralin na ito ang bumubuo, naging bahaging ginampanan, at kontribusyon ng sektor ng paglilingkod sa pambansang ekonomiya. Natalakay rin ang mga katangian ng mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor na ito na kinikilala sa buong mundo at mga suliraning kinakaharap nila. Sa gitna ng mga hamon na ito, ang pamahalaan ay nagpatupad ng mga programa para sa kanilang kapakanan sa tulong ng mga ahensiyang may kaugnayan sa kanila at mga batas na kumikilala sa kanilang karapatan. Sa susunod na aralin ay tatalakayin ang isa pang sektor pang-ekonomiya na patuloy na lumalago sa ating bansa – ang Impormal na Sektor. Tatalakayin sa aralin na ito ang mga kadahilanan, epekto, at kung paano pahahalagahan ang sektor na ito. MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain! Ang aking mga nalaman ay____ ______________ _____________ ____ Ang aking paunang nalalalaman ay_________ _________________________ ______________________ ____Ang aking gustong malaman ay ____________ ________________________ ________________ ______________
  • 102. 430 DEPED COPY PANIMULA Angpagkamitngpambansangkaunlaranayhinahangadngbawatmamamayan. Ang hangaring ito ay makakamit lamang kung ang lahat ng bumubuo sa sektor ng ekonomiya at ang pamahalaan ay magtutulungan. Sa nakaraang mga aralin, iyong naunawaan ang mga bahaging ginagampanan ng mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod upang matugunan ang mga pangangailangan ng ekonomiya at makamit ang pambansang kaunlaran. Subalit, hindi masasabing komprehensibo ang pag-aaral ng ekonomiya ng isang bansa kung hindi natin maibibilang ang pagsusuri ng tinatawag nating impormal na sektor sapagkat maraming mga mamamayan ang kabilang dito. Kaugnay nito, ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang impormal na sektor ng ekonomiya. Upang higit mong maunawaan ang mga konseptong nakapaloob sa paksang ito, ikaw ay haharap sa mga impormatibong tekstong siyang magbibigay sa iyo ng mga impormasyon at mga mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong interes at magdudulot ng kaalaaman. Sapagtataposngaralingito,inaasahangikawaymakapagsusuringmgadahilan at epekto ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya at mapahahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor. ARALIN 5 ANG IMPORMAL NA SEKTOR: MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA Gawain 1: SHAPE’S TEXT BOX Ayusin ang sumusunod na titik na nasa loob ng shape box upang mabuo ang salita o konsepto na tumutukoy sa iba’t ibang gawain o hanapbuhay. Isulat ang iyong sagot sa patlang na nasa ibaba at pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. ALAMIN Matapos mong matutuhan ang mga konsepto at kung paano nakatutulong ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod sa ekonomiya ng ating bansa, ngayon naman ay iyong tutuklasin ang tungkol sa impormal na sektor. Upang higit na maging masaya ang iyong paglalakbay upang maunawaan ang tungkol sa paksang ito, halina’t simulan mo munang maglaro at sagutin ang mga susunod na gawain.
  • 103. 431 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pagkakatulad ng mga nabuo mong uri ng hanapbuhay? 2. Alin sa mga salitang ito ang bago o hindi mo ganap na nauunawaan? Bakit? 3. Sa iyong palagay, maituturing ba silang bahagi ng ekonomiya ng bansa? Bakit? Gawain 2: PHOTO-BUCKET Suriin ang photo-bucket na nasa ibaba at sagutin ang Pamprosesong Tanong: Pamprosesong Tanong: 1. Patungkol saan ang mga larawan? 2. Saang lugar mo madalas makikita ang mga ganitong sitwasyon? 3. Paano mo maiuugnay ang mga larawang ito sa ekonomiya at pamumuhay ng mga tao? A T H O E V N D O R A B U L T E O D R N V E A R L A N B D A K L W A I D E S N V O R D E A B C E P I D R E V I D R Pinagkunan: http://watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground-economy.jpg Retrieved on November 7, 2014
  • 104. 432 DEPED COPY Gawain 3: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang pinakaibabang bahagi ng pyramid of knowledge chart upang masukat ang inisyal na kasagutan mo (initial idea) bilang mag-aaral sa katanungang nasa ibaba. Ang gitnang bahagi ay pupunan mo lamang pagkatapos ng paunlarin at ang pinakaitaas na bahagi ay pupunan mo lamang pagkatapos ng gawain sa pagnilayan. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart, maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng araling ito. Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pamilihan. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa paksang pamilihan at mga estruktura nito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor. Ano-ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya? PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaisipan/ kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing sadyang inihanda upang maging sanggunian mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa impormal na sektor. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng unang babasahing nasa susunod na pahina.
  • 105. 433 DEPED COPY ANG IMPORMAL NA SEKTOR: ISANG PAGPAPALIWANAG Sa inilahad na economic development model ni W. Arthur Lewis sinasabing nagmula ang paggamit ng konsepto ng impormal na sektor. Inilarawan niya ito bilang uri ng hanapbuhay na kabilang sa mga bansang papaunlad pa lamang (developing countries). Partikular sa mga ito ang uri ng trabahong hindi bahagi ng makabagong sektor ng industriya. Subalit, ang pormal na pagsisimula ng mga ekonomista at iskolar sa paggamit ng konseptong ito ay nagsimula noong 1970’s dahil sa isinagawang pag-aaral ni Keith Hart, isang antropolohistang Ingles na nagsuri ng mga gawaing pang-ekonomiya ng mga taong naninirahan sa Acrra, Ghana. Ginamit ni Hart ang konseptong ito upang ilarawan ang uri ng hanapbuhay ng mga tao rito. Ito ay sinang- ayunan ng International Labour Organization (ILO) batay sa kanilang isinagawang First ILO World Employment Mission sa Kenya, Africa noong 1972. Batay sa resulta ng kanilang misyon, nalaman nilang marami ang mga may hanapbuhay na nasa labas ng regular na industriya o ng itinatakda ng batas. Kaugnay nito, ang International Labor Organization (ILO) ay gumawa ng resolusyon upang magkaroon ng pandaigdigang batayan sa paglalarawan ng impormal na sektor. Sa isinagawang 15th International Conference of Labor Statisticians noong Enero 19-28, 1993 sa Geneva, Switzerland, ayon sa ILO, ang impormal na sektor ay nagtataglay ng malawak na katangian. Ito ay binubuo ng mga yunit na nagsasagawa ng pagbuo ng produkto at serbisyo na may layuning makalikha ng empleyo o trabaho at magdulot ng kita sa taong lumalahok dito. Ang mga gawain dito ay naisasagawa dulot ng mababang antas ng organisasyon, hindi pagsunod sa itinatakdang kapital at pamantayan, at napakaliit na antas ng produksiyon. Ang mga kasapi sa pagsasagawa ng mga gawain sa produksiyon sa ilalim nito ay kadalasang mga kamag-anak o malalapit na kaibigan. Ito ay walang pormal na pagsunod sa mga patakarang itinakda ng pamahalaan. Kaugnay nito, noong Abril 2008, nagsagawa ang National Statistics Office (NSO) ng Informal Sector Survey (ISS). Ito ang kauna-unahang pambansang sarbey tungkol sa impormal na sektor sa Pilipinas. Batay rito, lumabas na mayroong halos 10.5 milyong tao ang kabilang sa impormal na sektor. Ang tinatawag na self-employed ay humigit-kumulang 9.1 milyong katao at ang mga employers ay nasa 1.3 milyong katao. Maliban pa rito, sa isinagawang Labor Force Survey (LFS) ng taong ding iyon (Abril 2008), lumabas na mayroong 36.4 milyong tao ang kabilang sa lakas-paggawa at 30% nito ay kabilang sa mga informal sector operator. Sa kabuuang bilang na ito, 2/3 ay mga kalalakihan at, kung ibabatay naman sa edad o gulang, ¾ o 75% ay nasa 35 gulang pataas. Sa kabilang dako, ayon sa papel ni Cleofe S. Pastrana, isang kawani ng National Economic and Development Authority (NEDA), na pinamagatang “The Informal Sector and Non-Regular Employment in the Philippines”, sa isang kumperensiya sa Tokyo, Japan noong Disyembre 15-17, 2009, kaniyang binigyang-diing ang impormal na sektor ay nakatutulong sapagkat nakapagbibigay ito ng empleyo o trabaho sa mga
  • 106. 434 DEPED COPY mamamayan. Ito ay nagdudulot din ng pagkakalikha ng mga produkto at serbisyong tutugon sa ating mga pangangailangan. AngkitangimpormalnasektorayhindinaisasamasakabuuangGrossDomestic Product (GDP) ng bansa subalit tinataya na ang halaga ng produkto at serbisyo mula rito ay nasa 30%. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang talahanayan sa ibaba na mula sa ulat ng Congressional Planning and Budget Department (House of Representatives) noong Nobyembre 2008. Ito ay nagsasaad ng Informal Sectors Share in Selected Asian Countries sa loob ng mga taong 2001-2006 ayon sa datos ng BLES NSO 2007. Countries (years) Percent of Total GDP Percent of Non- Agricultural GDP Philippines (1995) 25.4 32.5 Philippines (2001-2006) 20-30 - Korea (1995) 15.9 16.9 Indonesia (1998) 25.2 31.4 Pakistan (1997) 21.2 28.7 India (1990-91) 32.4 48.1 Source: Charmes 2000, BLES, 2007 Samantala, ayon naman sa IBON Foundation, isang non-government organization (NGO), na nagsasaliksik tungkol sa mga usaping sosyal, politikal, at ekonomiko ng bansa, ang impormal na sektor ay paraan ng mga mamamayan lalo na ang kabilang sa tinatawag na “isang kahig, isang tuka” upang magkaroon ng kabuhayan lalo na sa tuwing panahon ng pangangailangan at kagipitan. Maliban pa dito, inilalarawan din nito ang pag-iral ng kawalan ng hanapbuhay at ang kahirapan ang siyang nagtutulak sa tao na pumasok sa ganitong uri ng sitwasyon. Maliban pa rito, ayon sa artikulo ni Cielito Habito sa Philippine Daily Inquirer (PDI) noong Enero 21, 2013, kaniyang sinabi na ang tinatayang kabuuang bahagdan ng impormal na sektor sa GDP ay 40%. Tinawag niya rin ang impormal na sektor bilang underground economy o hidden economy. Ilan sa mga halimbawa ng mga taong kabilang sa sektor na ito ay ang mga nagtitinda sa kalsada (sidewalk vendor), pedicab driver, karpintero, at mga hindi rehistradong operasyon ng mga pampublikong sasakyan (colorum). Kabilang din sa sektor na ito ang mga gawaing ipinagbabawal ng batas tulad ng prostitusyon, ilegal na pasugalan, pamimirata (piracy) ng mga optical media gaya ng compact disc (CD) at digital video disc (DVD). Kaugnay nito, ang sumusunod ay mga karaniwang katangian ng impormal na sektor:  Hindi nakarehistro sa pamahalaan;  Hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita;  Hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo. INFORMAL SECTOR SHARE IN GDP IN SELECTED ASIAN COUNTRIES
  • 107. 435 DEPED COPY Sa pangkalahatan, hindi lamang sa ating bansa mayroong impormal na sektor. Ito ay nagaganap kahit sa iba pang bansa sa daigdig. Ayon nga kay Hedayet Ullah Chowdhury, Assistant Professor, Kazakhstan Institute of Management, Economics, and Strategic Research, sa kaniyang papel na nailathala sa Philippine Journal of Development, ang paglaganap ng impormal na sektor ay isang global phenomenon. Ang pag-iral nito sa iba’t ibang bansa ay kakikitaan lamang ng pagkakaiba-iba nito ayon sa lawak, dami, at pangkalahatang sistema ng operasyon. Gayumpaman, hindi maikakaila ang kontribusyon nito sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa, partikular na sa pagbibigay ng empleyo o hanapbuhay sa mga mamamayan. Gawain 4: PROJECT R.A.I.D. (READ, ANALYZE, INTERPRET, & DRAW) Batay sa tekstong iyong nabasa, sagutin mo ang pamprosesong tanong. Pagkatapos ay punan mo ang tri-linear model chart na nasa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nais iparating/ipahayag ng teksto? 2. Sumasang-ayon ka ba sa pangkalahatang mensahe o ideya ng teksto? Bakit? 3. Mula sa datos na nakalap mo sa teksto, iguhit at punan mo ng kasagutan sa iyong kuwaderno o papel ang dayagram na nasa ibaba.  TRI-LINEAR MODEL Gawain 5: WORDS/CONCEPT OF WISDOM! Sabi Nila! Isulat Mo! Layunin ng gawain na ito na mabigyang diin sa pamamagitan ng pagpunan sa boxes ang mahahalagang konseptong sinabi ng ilang piling tao o organisasyon tungkol sa impormal na sektor mula sa tekstong iyong nabasa. 1 2 HEDAYET ULLAH CHOWDHURY W. ARTHUR LEWIS
  • 108. 436 DEPED COPYDahilan at Epekto ng Impormal na Sektor sa Ekonomiya Maraming mga magkakaugnay na salik ang itinuturong dahilan kung bakit patuloynalumalaganapangimpormalnasektorsaiba’tibangbansa.Sapangkalahatan, sinasalamin ng pag-iral ng impormal na sektor ang hindi pantay na pag-unlad ng mga sektor ng ekonomiya. Maliban pa rito, ang kakulangan ng sapat na hanapbuhay o kung hindi naman ay ang tamang pagpapatupad ng batas tungkol sa paggawa ay ilan sa dahilan sa pag-iral ng impormal na sektor. Samantala, ayon sa aklat na “Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon” (2012) nina Balitao et al., ang sumusunod ay ilan sa pinaniniwalaang kadahilanan kung bakit pumapasok ang mga mamamayaan sa impormal na sektor:  Makaligtas sa pagbabayad ng buwis sa pamahalaan;  Makaiwas sa masyadong mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan o ang tinatawag na bureaucratic red tape. Sa aspektong ito ay pumapasok ang labis na regulasyon ng pamahalaan;  Kawalan ng regulasyon mula sa pamahalaan na kung saan ang mga batas at programa ay hindi naipapatupad nang maayos;  Makapaghanapbuhay nang hindi nangangailangan ng malaking kapital o puhunan; at  Mapangibabawan ang matinding kahirapan. Maliban pa rito, ang migrasyon ng mga tao mula sa kanayunan patungo sa Metro Manila at iba pang malalaking lungsod ay isa ding dahilan kung bakit patuloy na lumalaki ang impormal na sektor. 3 4 5 6 7 8 CLEOFE S. PASTRANA IBON FOUNDATION CIELITO HABITO Matapos mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor at mga dahilan at epekto ng pag-iral nito sa ekonomiya ng bansa, ngayon naman ay ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at mapahalagahan mo ang mga patakarang pang-ekonomiyang may kinalaman dito. INTERNATIONAL LABOR ORGANIZATION (ILO) HOUSE OF REPRESENTATIVES INFORMAL SECTOR SURVEY/ NATIONAL STATISTICS OFFICE (NSO)
  • 109. 437 DEPED COPY Gayumpaman, masasabi rin nating ang paglaganap ng impormal na sektor ay nagpapakita ng pagkakaroon ng ugaling mapamaraan ng mga Pilipino upang mapaglabanan ang hamon ng kahirapan. Ipinapakita rin nito ang pagiging matatag laban sa mga suliraning pangkabuhayan, gaya ng mataas na presyo ng bilihin, kawalan ng trabaho, maliit na pasahod, at mababang antas ng edukasyon. Sa kabilang dako, ang pag-iral ng impormal na sektor ay nagdudulot ng sumusunod na epekto sa ekonomiya:  Pagbaba ng halaga ng nalilikom na buwis – Dahil ang mga kabilang sa impormal na sektor ay hindi nakarehistro, hindi rin sila nagbabayad ng buwis mula sa kanilang kinikita o operasyon. Ito ay nangangahulugan ng malaking pagbawas sa kabuuang koleksiyon o maaaring kitain ng pamahalaan sa pangongolekta ng buwis.  Banta sa kapakanan ng mga mamimili – Dahil ang mga bumubuo sa impormal na sektor ay hindi rehistrado at hindi sumusunod ayon sa itinatalaga ng batas tungkol sa kanilang operasyon, maaaring ang mga produkto o serbisyo ay hindi pasado sa quality control o standards ayon sa itinakda ng Consumer Act of the Philippines, kung kaya’t ang mga mamimiling tumatangkilik dito ay maaaring mapahamak, maabuso, o mapagsamantalahan.  Paglaganap ng mga ilegal na gawain – Dahil sa kagustuhan na kumita nang mabilisan, ang mga tao ay nauudyok na pumasok sa impormal na sektor na kung minsan ay mga gawaing ilegal o labag sa batas. Halimbawa ng mga gawaing labag sa batas ay ang prostitusyon, pagbebenta ng ipinagbabawal na gamot, at ang pagkakaroon ng mga ilegal na pasugalan. Isa sa pinakamaiinit na isyu ngayon ay ang pamimirata partikular na ang software piracy. Ayon sa Microsoft Corporation, ang software piracy ay tumutukoy sa ilegal o walang permisong pangongopya ng mga computer software na kung saan nilalabag ng isang tao ang karapatang pagmamay-ari ng lumikha o orihinal na nagmamay- ari nito (Intellectual Property Rights---IPR). Gawain 6: TEKSTO-SURI Batay sa tekstong iyong binasa, sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba at punan ang radial cycle. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangkalahatang tema ng teksto? 2. Isa-isahin ang mga inilahad na dahilan kung bakit umiiral o lumalaganap ang impormal na sektor. Isulat ang iyong kasagutan sa radial cycle na nasa ibaba.
  • 110. 438 DEPED COPY 3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga dahilan kung bakit pumapasok ang isang tao sa loob ng impormal na sektor? Bakit? 4. Gamit ang cycle matrix chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga epekto ng impormal na sektor.
  • 111. 439 DEPED COPY Mga Batas, Programa, at Patakarang Pang-Ekonomiya Kaugnay sa Impormal na Sektor Ang ilan sa mga batas, programa, at mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor ay ang sumusunod: 1. REPUBLIC ACT 8425 Ang batas na ito ay kilala din bilang Social Reform and Poverty Alleviation Act of 1997. Ito ay nilagdaan noong Disyembre 11, 1997 at pormal na ipinatupad noong Hunyo 3, 1998. Itinatadhana ng batas na ito ang pagkilala sa impormal na sektor bilang isa sa mga disadvantaged sector ng lipunang Pilipino na nangangailangan ng tulong sa pamahalaan sa aspektong panlipunan, pang-ekonomiko, pamamahala, at maging ekolohikal. Isinulong ng batas na ito ang tinatawag na Social ReformAgenda (SRA) na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa impormal na sektor. Upang maisakatuparan ang mga probisyon ng batas na ito ay itinatag ang National Anti-Poverty Commission (NAPC) bilang ahensiyang tagapag-ugnay at tagapayo tungkol sa mga usaping may kinalaman sa mga bumubuo sa impormal na sektor. Isa sa mga kasapi ng NAPC ay mula sa sektor ng mga kababaihan bilang pagkilala sa kanilang ambag sa ekonomiya ng bansa. Maliban pa rito, ayon sa Seksyon 3 ng R.A. 842,5 ang mga bumubuo sa basic at disadvantaged sectors ng lipunang Pilipino ay ang sumusunod; magsasaka, mangingisda, manggagawa sa pormal na sektor, migrant workers (OFW), kababaihan, senior citizens, kabataan at mga mag-aaral (15-30 taong gulang), mga bata (minors - 18 taong gulang pababa), urban poor (mga taong naninirahan sa mga lungsod na ang kita ay lubhang mababa), mga manggagawa sa impormal na sektor, mga katutubo, mga may kapansanan (differently-abled persons), non-governmental organizations (NGO’s), at mga kooperatiba. 2. REPUBLIC ACT 9710 Ang batas na ito ay nilagdaan noong Agosto 14, 2009 at kinilala bilang Magna Carta of Women. Ayon sa batas na ito, ang National Commission on the Role of Filipino Women (NCRFW) ay naging Philippine Commission on Women (PCW). Ito ay isinabatas bilang pandaigdigang pakikiisa ng ating bansa para sa layunin ng United Nations (UN) para sa Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against Women’s (CEDAW). Kumikilala ito sa ambag at kakayahan ng kababaihan para itaguyod ang pambansang kaunlaran. Sa ilalim ng batas na ito ay inaalis ang lahat o anumang uri ng diskriminasyon laban sa kababaihan, kinikilala at pinangangalagaan ang kanilang karapatang sibil, politikal, at pang-ekonomiko gaya na lamang ng karapatan para makapaghanapbuhay at maging bahagi ng lakas-paggawa, katiyakan para sa kasapatan ng pagkain at mga pinagkukunang-yaman, abot-kayang pabahay, pagpapanatili ng kaugalian at pagkakakilanlang kultural (cultural identity) at iba pang panlipunang aspekto. Ang batas na ito ay malaking tulong
  • 112. 440 DEPED COPY sa impormal na sektor sapagkat ayon sa datos na inilabas ng National Statistics Office (NSO), halos kalahati ng mga bumubuo sa sektor na ito ay kababaihan. 3. PRESIDENTIAL DECREE 442 Ito ay mas kilala bilang Philippine Labor Code na naisabatas noong Mayo 1, 1974. Itinuturing ito bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga manggagawa. Ito ay naglalaman ng mga probisyon para sa “espesyal na manggagawa”---kabilang ang mga industrial homeworker, kasambahay, batang manggagawa, at kababaihan---na kabilang sa impormal na sektor. Batay sa Book 2, Title II of the Labor Code, ito ay may probisyon tungkol sa pagsasanay na dapat ipagkaloob sa mga manggagawa upang mapaghusay pa ang kanilang mga kasanayan. 4. REPUBLIC ACT 7796 Ito ay ang Technical Education and Skills Development Act of 1994 na nilagdaan bilang batas noong Agosto 25, 1994. Layunin ng batas na ito na hikayatin ang kabuuang partisipasyon at pakikiisa ng iba’t ibang sektor ng lipunan gaya ng industriya, paggawa, lokal na pamahalaan, teknikal, at bokasyonal na mga institusyon upang mapaghusay ang mga kasanayan para sa pagpapataas o pagpapaibayo ng kalidad ng yamang tao ng ating bansa. Sa ilalim din nito ay itinalaga ang Technical Education and Skills Development Authority (TESDA) bilang ahensiya ng pamahalaang itinatag upang makapagbigay ng edukasyong teknikal. 5. REPUBLIC ACT 8282 Ito ay tinatawag din bilang Social Security Act of 1997. Itinatadhana ng batas na ito na tungkulin ng estado na paunlarin, pangalagaan, at itaguyod ang kagalingang panlipunan at seguridad ng mga manggagawa. Higit sa lahat kung sila ay dumanas ng pagkakasakit, kapansanan, panganganak, pagsapit sa katandaan (old age), at kamatayan. Upang maisakatuparan ito ipinag-utos na lahat ng mga manggagawa sa pribadong sektor maging ang kabilang sa impormal na sektor ay maging bahagi ng Social Security System (SSS) bilang ahensiya ng pamahalaan na may tungkulin para itaguyod ang Panseguruhan ng Kapanatagang Panlipunan ng mga Pilipino. Sa pamamagitan ng mga personal na kontribusyon ng mga manggagawa ito ay magsisilbi nilang pondo at maaaring magamit sa oras ng kanilang pangangailangan. 6. REPUBLIC ACT 7875 Ito ay naging batas noong Pebrero 7, 1995 at kinilala bilang National Heath Insurance Act of 1995. Sa pamamagitan nito ay naitatag ang Philippine Health Insurance Corporation (Philhealth) na naglalayong mapagkalooban ang lahat ng mga mamamayang Pilipino ng isang maayos at sistematikong kaseguruhang pangkalusugan. Nakapaloob sa
  • 113. 441 DEPED COPY programang ito na ang pamahalaan ay magkakaloob ng subsidy sa mga mamamayan na walang sapat na kakayahang pinansiyal sa oras na sila ay magkaroon ng pangangailangang medikal at pangkalusugan gaya na lamang ng operasyon at hospitalization program. Maliban pa sa mga nabanggit na batas, may iba pang ipinatutupad para sa mga partikular na sektor ng manggagawang Pilipino tulad ng Magna Carta for Small Farmers (R.A. 7607), Magna Carta for Small Enterprises (R.A. 6977), at Barangay Microbusiness Enterprises Act (R.A. 9178). Samantala, ang sumusunod ay ilan sa mga programa at proyekto ng pamahalaan para sa mga mamamayan na bumubuo sa impormal na sektor: 1. DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM (DILP) Ang programang ito ay ipinatutupad ng Department of Labor and Employment (DOLE) na nauukol sa pangkabuhayang pangkaunlaran sa pamamagitan ng mga pagsasanay ng mga mamamayan partikular na para sa mga self-employed at mga walang sapat na hanapbuhay. 2. SELF-EMPLOYMENT ASSISTANCE KAUNLARAN PROGRAM (SEA-K) Isa sa mga pangkabuhayang programa ng Department of Social Welfare and Development (DSWD) na nagbibigay ng mga gawain at pagsasanay upang mapaunlad ng mga mahihirap na pamilya ang kanilang mga kasanayan at makapagsimula ng sariling negosyong pangkabuhayan at pagtatayo ng mga samahang panlipunan na maaaring magpautang sa mga kasapi gaya ng Self-Employment Kaunlaran Associations (SKA’s). 3. INTEGRATED SERVICES FOR LIVELIHOOD ADVANCEMENT OF THE FISHERFOLKS (ISLA) Ang proyektong ito ay para sa mga munisipalidad o bayan na ang pangunahing ikinabubuhay ay pangingisda. Tinutulungan ng pamahalaan ang mga mangingisda sa pamamagitan ng pagkakaloob ng mga pagsasanay upang mas mapaghusay pa nila ang kanilang hanapbuhay. Maliban pa rito, nagtatayo ng mga training center para sa mga mangingisda at kanilang pamilya upang sanayin sa iba pang alternatibong mga gawaing pangkabuhayan na maaari nilang pagkunan ng karagdagang kita. 4. CASH-FOR-WORK PROGRAM (CWP) Ito ay programa ng Department of Social Welfare and Development (DSWD), na kung saan sa ilalim nito, ang mga biktima ng kalamidad o mga evacuee ay bibigyan ng kabayaran kapalit ng serbisyong kanilang isasagawa o pagtulong sa panahon ng rehabilitasyon at rekonstruksiyon ng mga nasalantang lugar. Ang programang ito ay ipinatutupad ng pamahalaan bilang pansamantala o alternatibong mapagkukunan ng kabuhayan o kita ng mga taong nawalan ng hanapbuhay dulot ng mga nabanggit na sitwasyon.
  • 114. 442 DEPED COPY Tunay ngang maganda ang mga batas, programa, at proyekto ng pamahalaan para sa impormal na sektor. Ngunit, ang kaukulang implementasyon nito para sa kapakanan ng mga mamamayan at kabuuan ng ekonomiya ng bansa ang kinakailangang mabigyan ng kasiguraduhan. Kinakailangan ang pagtutulungan ng pamahalaan at mga mamamayan upang makamit natin ang minimithing pambansang kaunlaran. Gayumpaman, hindi rin natin masisi ang mga tao kung sila ay maging bahagi ng impormal na sektor sapagkat ayon nga kay Bernardo Villegas, isang kilalang ekonomistang Pilipino, “Gugustuhin pa ng mga tao ang lumabag sa batas kaysa magutom o mamamatay”. Kung kaya’t, upang maiwasan ito, marapat lamang na ang mga mamamayan at pamahalaan ay magkaisa para sa implementasyon ng mga magagandang batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya para sa kabutihan ng lahat. Gawain 7: ULAT SA BAYAN: AYON SA BATAS! Matapos mong mabasa ang mga teksto tungkol sa mga programa at mga batas at mga patakarang pang-ekonomiya tungkol sa impormal na sektor, sagutin mo ang mga pamprosesong tanong na siyang susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa. Pamprosesong Tanong: 1. Batay sa teksto, ano ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan upang mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang nasa impormal na sektor? 2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan sa impormal na sektor. Mga batas na may kaugnayan sa impormal na sektor Mga programa, proyekto, o patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor
  • 115. 443 DEPED COPY Gawain 8: PORMAL o IPOPORMAL:TAMA o MALI: Sagutin Mo! Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag at tukuyin kung tama o mali. Lagyan ng salitang PORMAL kung TAMA ang mensahe at IPOPORMAL kung ito ay MALI. 1. Ang pormal na pagsisimula ng paggamit ng terminong “impormal na sektor” ay pinasimulan ni Keith Hart noong taong 1973. 2. Ang International Labour Organization (ILO) ay nagpalabas ng pandaigdigang batayan ng paglalarawan ng impormal na sektor. 3. Ang impormal na sektor ay tumutukoy sa yunit na nagsasagawa ng mataas na antas ng organisasyon na may sinusunod na takdang kapital at pamantayan ng produksiyon. 4. Batay sa 2008 Informal Sector Survey (ISS), mayroong halos 10.5 milyon ang kabilang sa impormal na sektor. 5. Ang impormal na sektor ay nakarehistro at sumusunod sa batas at pamantayan ng pamahalaan. 6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral tungkol sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig. 7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay nakapag- ambag ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product (GDP) ng ating bansa. 8. Inilarawan ng IBON Foundation ang impormal na sektor bilang sektor na binubuo ng mga taong “isang kahig, isang tuka”. 9. Ang karaniwang katangian ng impormal na sektor ay hindi nakarehistro, hindi nagbabayad ng buwis, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas ng pamahalaan. 10. Ang impormal na sektor ay kilala rin bilang underground o hidden economy. Gawain 9: IPORMAL MO! JUMBLED LETTERS! Suriin ang sumusunod na pahayag o katanungan at tukuyin ang kasagutan sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga nakalaang titik. 1. Ang bahagi ng ekonomiya na gumagamit ng mababang antas ng produksiyon at halos wala ang mga kondisyong legal na kinakailangan sa pagpapatakbo ng negosyo. MIORPALM AN ORSKET 2. Ang tawag sa mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan. CITARCUAERUB DER EATP 3. Ito ay ang pinagmumulan o nagsisilbing badyet o pondo ng pamahalaan upang maisagawa ang mga program at proyektong panlipunan. ISUBW 4. Ito ay ipinatutupad ng mga kompanya bilang proteksiyon sa mamimili Mahusay! Ngayong natapos mo ang mga teksto at mga gawain upang iyong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor, sa puntong ito ay sukatin mo ang iyong kaalaman sa pamamagitan ng maikling pagsusulit.
  • 116. 444 DEPED COPY laban sa mga depektibong kalakal o serbisyo na maaaring magresulta sa kanilang kapahamakan. ITYQAULI TRLONOC 5. Ito ay tumutukoy sa ilegal o walang permisong pangongopya ng mga pelikula, musika, at iba pa sa anyong CD, VCD, o DVD. ERTFSOAW IRYCAP 6. Ang programa ng pamahalaan, ayon sa itinatadhana ng R.A. 8425, na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa impormal na sektor. ALCISO FROERM GENADA 7. Batay sa pag-aaral at sarbey sila ang bumubuo sa halos kalahati ng kabuuang populasyon ng impormal na sektor. AIHKBANABA 8. Ang itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga manggagawa. ENILIPPHP OBLRA OCDE 9. Ang ahensiya ng pamahalaang itinatag upang makapagbigay ng edukasyong teknikal at kasanayan sa mga Pilipino. EDTSA 10. Ang tawag sa programa ng pamahalaan na may kinalaman sa kalusugan, o serbisyong medikal para sa mga manggagawa. HTEALHILPH PGRMAOR Gawain 10: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang gitnang bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa mga kaalaman na iyong nakuha mula sa pagbabasa ng mga teksto. Ang pinakaitaas na bahagi ay pupunan mo lamang pagkatapos ng ga- wain sa pagnilayan. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart. Maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito, maaari mo nang sagutan ang gitnang bahagi ng Pyramid of Knowledge Chart na kung saan mula sa kaalaman na iyong natutuhan mula sa iyong mga nabasang teksto ay sasagutin mo ang gitnang bahagi ng chart. Ano-ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya?ekonomiya?
  • 117. 445 DEPED COPY Gawain 11: DISCUSSION WEB! PANGATWIRANAN MO! Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang iyong natutuhan ukol sa impormal na sektor at sanayin ang kasanayan mo sa sistematikong pangangatwiran. Ikaw ay gagawa ng katulad na pigura ng discussion web chart na nasa ibaba upang pangatwiranan kung nakabubuti ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pag- iral ng impormal na sektor. Pagkatapos nito ay sasagutin mo ang mga pamprosesong tanong upang mas maging kongkreto ang iyong kaalaman ukol sa impormal na sektor. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan at hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya? Ipaliwanag. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa impormal na sektor kaugnay ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may kinalaman dito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa impormal na sektor, mga dahilan at epekto nito sa ekonomiya, at mga batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan dito. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa kahalagahan ng pamilihan upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. NAKAKABUTI BA O NAKASASAMA SA EKONOMIYA ANG PAG-IRAL NG IMPORMAL NA SEKTOR DAHILAN / PALIWANAG DAHILAN / PALIWANAG KONGKLUSYON
  • 118. 446 DEPED COPY 2. Sa anong panig ka nahirapang maglahad ng mga kadahilanan? Bakit? 3. Ano ang pangkalahatang repleksiyon o kongklusyon mong nabuo tungkol sa pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya ng bansa? Pangatwiranan ang iyong kasagutan. Gawain 12: FLASH REPORT: STORY MAP CHART! Batay sa balita sagutin mo ang mga pamprosesong tanong at bumuo ng isang story map chart. Street Vendors, legal sa Olongapo Posted by Online Balita on Nov 30, 2012 Kung sa Metro Manila ay itinataboy at hinuhuli ang mga street vendor, gagawin nang legal sa Olongapo City ang paglalako ng paninda sa paligid ng East Bajac Bajac (EBB) Public Market simula sa Disyembre 1, 2012. Ito ay matapos maisaayos kamakailan ng pamahalaang lokal ang itinalagang paglalagyan sa mga vendor sa mismong palengke kung saan hindi sila magiging sagabal sa mga mamimili at dumaraang sasakyan. Ayon kay Dr. Arnold Lopez, public market administrator, tugon ito sa nais ni Mayor James `’Bong” Gordon, Jr. na malayang makapaghanapbuhay at magkaroon ng patas na oportunidad ang maliliit na negosyo sa lungsod. Aniya, pangkalahatan pakinabang ng publiko ang nagbunsod sa Gordon administration na makaisip ng paraan upang maresolba ang problema ng illegal market vendors. Sa pamamagitan nito ay matitigil na ang reklamo ng mga konsyumer at mga residente sa pagsisikip ng mga kalyeng nakapaligid sa naturang pamilihan na sanhi ng malaking abala sa kanila gayundin sa mga sasakyang gumagamit sa mga ito. Ikinatuwa naman ng mga market vendors ang solusyon na ipatutupad ng city hall. ‘’Sang-ayon po kami sa bagong set-up na naisip ni Mayor Gordon. Proteksiyon din po ito sa amin na nais kumita sa matinong paraan. Sawa na po kami na palaging ipinagtatabuyan at kinokotongan at minsan ay pinagmumura pa ng ilang abusadong kawani ng palengke,’’ ang sabi ni Marco Antonio, pangulo ng EBB Market Vendors Association. Idinagdag pa ni Dr. Lopez na basta’t susunod lamang ng maayos ang mga vendors sa patakaran ng pamunuan ng palengke ay tahimik at malaya silang makakapaghanapbuhay. – Beth Camia Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang balita? 2. Sa pamamagitan ng story map chart na nasa susunod na pahina, isulat mo sa loob ng kahon ang mga pinakatampok na mahahalagang detalye ng balita. 3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang inilalahad ng balita? Bakit?
  • 119. 447 DEPED COPY Gawain 13: PANGKATANG GAWAIN: SOCIO-POLITICAL CARICATURE Ang inyong pangkat ay gagawa ng isang socio-political caricature na kung saan maglalaman ng larawang guhit bilang representasyon o sumasalamin ng impormal na sektor. Ito ay dapat naglalaman ng mga elemento ng impormal na sektor sa aspektong kadahilanan, epekto, at mga batas o patakarang pang-ekonomiya ukol dito. Upang maisagawa nang maayos ang presentasyon. Isaalang-alang ang sumusunod na pamprosesong tanong at ang bawat presentasyon ay bibigyan ng marka o puntos gamit ang rubrik na nasa ibaba. Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang pangunahing konsepto ng impormal na sektor ang inyong ipinakita sa caricature? 2. Isa-isahin at ipaliwanag ang mga simbolismong inyong ginamit para ilahad ang mensahe ng caricature. 3. Sa iyong palagay, maliwanag bang naipapakita ng inyong larawan ang konsepto ng impormal na sektor? Pangatwiranan ang inyong sagot. RUBRIK PARA SA SOCIO-POLITICAL CARICATURE Pamantayan Indikador Puntos Natamong Puntos Kaangkupan sa Tema Akma ang kabuuang caricature sa hinihinging mensahe at tema para sa impormal na sektor. 10 Paglalahad ng Pananaw/Kaisipan Mahusay na nailahad ang pananaw/kaisipan gamit ang mga elemento o simbolismo. 10 Presentasyong Biswal Masining na ipinakita ang ideya batay sa kabuuang larawan. 10 Kabuuang Puntos 30
  • 120. 448 DEPED COPY Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa impormal na sektor at mga konseptong may kaugnayan dito ay sagutan mo na ang pyramid of knowledge chart. Gawain 14: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo na ang pinakataas na bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa kabuuang mga kaalaman na iyong nakuha mula sa pagbabasa ng mga teksto. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart, maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito. MAHUSAY! Napagtagumpayan mong isagawa ang mga iniatang na gawain!! Ano-ano ang dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya?ekonomiya?
  • 121. 449 DEPED COPY PANIMULA “No man is an island.” Ito ay isang popular na kasabihang nagsasaad na walang tao sa mundo ang maaaring mabuhay nang mag-isa. Nagpapatunay ito na sa buhay ay kailangan natin ng karamay o kasama. Ang konseptong ito ay hindi lamang akma sa tao kundi maging sa isang bansa. Sa larangan ng mga bansa, ang kasabihang ito ay makikita sa pampolitika, panlipunan, at higit sa lahat sa pang-ekonomikong usaping na masasalamin sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. Kaugnay nito, ang araling ito ay patungkol sa kalagayan, kalakaran, at kahalagahan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. May mga inihandang mapanghamong mga gawain at mga tekstong babasahin na siyang makapagbibigay sa iyo ng mga kaalaman at impormasyon upang mabigyang-linaw kung ano ang kalakalang panlabas at bakit ito nagaganap sa pagitan ng Pilipinas at ibang bansa sa daigdig. Sa pagtatapos ng araling ito inaasahang ikaw ay nakapagtataya ng kalakaran o sitwasyon ng kalakalang panlabas ng Pilipinas, napahahalagahan ang bahaging ginagampanan ng kalakalang panlabas sa ekonomiya ng ating bansa, at nasusuri ang ugnayan at mga patakarang pang-ekonomiya ng Pilipinas sa iba’t ibang samahan o organisasyong may kinalaman sa kalakalang pandaigdig. ARALIN 6 ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS Gawain 1: COUNTRY & FLAG HUNT Ayusin ang mga titik na nasa loob ng kahon sa HANAY A upang mabuo ang pangalan ng bansang tinutukoy at pagkatapos ay piliin ang titik ng katumbas na watawat nito sa HANAY B. Matapos mong matutuhan ang impormal na sektor at ang mga dahilan at epekto ng pag-iral nito, sa bahaging ito naman ay iyong tutuklasin ang tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Upang higit na maging makabuluhan at mapukaw ang iyong interes halina’t simulan mo munang gawin at sagutin ang susunod na gawain. ALAMIN
  • 123. 451 DEPED COPY HANAY A HANAY B Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali o mahirap sagutin at hanapin? Bakit? 2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat bilang? 3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan ang mga bansang ito sa Pilipinas? Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world. htm Retrieved on November 7, 2014
  • 124. 452 DEPED COPY Gawain 2: HANAP-SALITA Hanapin ang sumusunod na salita sa word box. Ang mga ito ay maaaring nasa anyo pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad. E K O N O P R U T A S S A W  B A T O U Q E L Q L G A L L E O N S A W A R R W D X E A C N A K E T R O P M I I G B A X E F D G O T N I I L Z R O O T A T O S G A L L L K E K A R L A N Y L U X C E  R T B S A O D P A E D I C A R P O O T N I G P E T A R R N M E U L A L A P T A B A K O D A E S Pamprosesong Tanong: 1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit? 2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa bawat isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag. Gawain 3: TOWER OF KNOWLEDGE Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng iyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay sasagutin mo ang katanungang nasa kahon. Isulat mo sa bahaging SIMULA ang iyong inisyal na kasagutan. Samantalang ang bahagi ng GITNA at WAKAS ay sasagutan mo lamang sa iba pang bahagi ng iyong paglalakbay sa araling ito. BARTER BATAS BIGAS DOLYAR ELECTRONICS EXPORT GALLEON GINTO IMPORT KALAKALAN LANGIS PRUTAS TABAKO TARIPA QUOTA
  • 125. 453 DEPED COPY ANG PRINSIPYO NG KALAKALANG PANLABAS Isang batayang katootohanan na may mga produkto at serbisyong hindi kayang matugunan sa loob ng isang lokal na pamilihan ng isang bansa. Kung kaya’t nagaganap ang tinatawag nating kalakalang panlabas sa pagitan ng mga bansa. Ayon sa Oxford Dictionary of Economics, ang kalakalang panlabas ay tumutukoy sa pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng mga bansa. Pangunahing layunin nito Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang mas malalim ang paksang ito. PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaisipan/ kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing sadyang inihanda upang maging sanggunian mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa ugnayan ng pamilihan at pamahalaan. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang mailarawan at masuri ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan. Umpisahan mo ito sa pamamagitan ng unang gawain na nasa ibaba. Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa? S I M U L A G I T N A W A K A S
  • 126. 454 DEPED COPY ay matugunan ang mga pangangailangan. Nagaganap ang ganitong ugnayan ng mga bansa dulot ng kakapusan sa likas na yaman at iba pang mga salik upang maisagawa ang produksiyon. Halimbawa, ang ating bansa ay sagana sa mga produktong agrikultural gaya ng bigas, mais, gulay, at mga prutas subalit salat naman tayo sa produktong langis at petrolyo kung kaya’t tayo ay umaasa sa produksiyon ng ibang bansa. Ang ganitong sitwasyon ang nagbibigay ng batayan kung bakit umiiral ang kalakalang panlabas. Kaugnay nito, ang pag-iral ng sistema ng kalakalang panlabas ay hindi na bago. Kung ating babalikan ang kasaysayan, bago pa man dumating ang mga Espanyol, ang mga sinaunang Pilipino ay nakikipagpalitan na ng kalakal sa ilalim ng sistemang barter sa mga Arabo, Tsino, Hapones, Indian, at iba pang dayuhan. Sa ilalim ng sistemang barter, ang batayan ng pagpapalitan ng kalakal o produkto ay nakabatay ayon sa kung ano ang pangangailangan at kagustuhan ng isang bansa. Nang dumating ang mga Espanyol, Amerikano, at Hapones kasabay ng kanilang pananakop sa Pilipinas, ay lumawak ang sistema ng ating pakikipagkalakalan sa ibang mga bansa. Sa kabilang dako, kaalinsabay ng pagbabago ng panahon at pag-unlad ng disiplina ng pag-aaral ng ekonomiks ay sumibol ang iba’t ibang mga teorya o pananaw ng mga ekonomista tungkol sa kalakalang panlabas na siyang nagdulot ng malawakang pagbabago mula sa sistemang barter noong sinaunang panahon. Ang absolute advantage at comparative advantage theory ang nagiging basehan ng mga bansa para sumali sa pandaigdigang kalakalan. Ang export ay tumutukoy sa pagluluwas ng mga produkto o serbisyo sa pandaigdigang pamilihan, samantalang ang import ay tumutukoy sa pagpasok sa lokal na pamilihan ng mga produkto o serbisyo mula sa ibang bansa. Angabsoluteadvantagetheory,aypinanukala niAdamSmith.Itoaykaalinsabay ng pagkakalathala ng kaniyang aklat na “An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations” noong 1176. Isinasaad ng teoryang ito na ang isang bansa ay dapat na magpakadalubhasa sa paglikha ng mga produkto. Subalit, paano malalaman ng isang bansa kung anong produkto o serbisyo ang dapat niyang pagtuunan o pagkadalubhasaang iprodyus? Ang kaisipang ito ay mabisang mauunawaan gamit ang talahanayang na nasa ibaba. Bansa Dami ng Sapatos Dami ng Pantalon A 10 8 B 5 24 Kabuuan 15 32 Ipagpalagay batay sa talahanayan na may dalawang bansa: A at B. Sila ay nagpoprodyus ng dalawang uri ng produkto: sapatos at pantalon. Iba’t ibang kasanayan ang kailangan upang makapagprodyus ng mga nabanggit na produkto. Ipagpalagay
  • 127. 455 DEPED COPY ring ang mga manggagawa sa bansang A at B ay kayang makagawa ng nabanggit na kabuuang dami ng sapatos at pantalon sa loob ng isang araw. Samakatuwid, ang pagiging produktibo ng paggawa ang siyang magsasabi kung gaano karami ang maaaring magawang sapatos at pantalon. Kung kaya’t ang bansang A ang may absolute advantage sa produksiyon ng sapatos at ang bansang B naman ay mas efficient sa pagprodyus ng pantalon. Ano naman ang maaaring maganap na sitwasyon kung ang isang bansa ay may absolute advantage sa pagprodyus ng parehong produkto. Bakit mayroon pa ring kalakalan? Ipagpalagay na may dalawang bansa C at D. Ang mga produkto ay mais at t-shirts. Ang pagiging produktibo ng isang manggagawa ay makikita sa talahanayan. Bansa Sako ng Mais T-Shirts C 20 10 D 4 8 Kabuuan 24 18 Batay sa talahanayan, kayang iprodyus ng bansang C ang mais at t-shirt na mas efficient kaysa sa bansang D. Samakatuwid, mayroon siyang absolute advantage sa pagprodyus ng mais at t-shirts. Kung tutuusin, kaya niyang magprodyus ng mais ng limang beses ang dami kompara sa bansang D. Kaya rin ng bansang C na magprodyus ng 1.25 na beses sa kayang iprodyus na t-shirts ng bansang D. Ngunit may comparative advantage ang bansang C sa pagprodyus ng mais; ang bansang D naman ay may comparative advantage sa paggawa ng t-shirts. Sa kabilang dako, maaari ding ipaliwanag ang comparative advantage gamit ang konsepto ng opportunity cost. Para makagawa ng 10 pang t-shirts, kailangang isuko ng bansang C ang 20 sako ng mais. Ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt ay dalawang sako ng mais. Para sa bansang D upang makagawa ng 8 pang t-shirts, kailangang isuko ang 2 sako ng mais. Samakatwid, ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt ay kalahating sako ng mais. May mas mababang opportunity cost sa pagprodyus ng t-shirt ang bansang D, kaya may comparative advantage ang bansang D sa pagprodyus ng t-shirt. Kung kaya’t masasabi nating ang isang bansa ay may comparative advantage sa paggawa ng isang bagay o serbisyo kapag kaya niyang gawin ang produkto o serbisyo nang mas efficient kompara sa ibang uri ng produkto o serbisyo sa larangan ng kanyang paghahambing sa ibang bansa. Ang mga bansa ay dapat na magpakadalubhasa at mag-export ng mga produkto o serbisyo kung saan siya ay may comparative advantage at mag-import na lamang ng mga produkto o serbisyo na wala siyang comparative advantage sa pagprodyus.
  • 128. 456 DEPED COPY Gawain 4: TEKS-TO-GRAPH LIST Basahin at unawain ang tekstong nasa kahon at pagkatapos, sagutin ang mga pamprosesong tanong gamit ang graphic organizer sa susunod na pahina. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa? 2. Bakit nagkakaroon ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa? 3. Paano binago ng pag-unlad ng pag-aaral ng ekonomiks ang kaisipan tungkol sa kalakalang panlabas? Gawain 5: T-CHART: ABSOLUTE o COMPARATIVE Sa pamamagitan ng t-tsart ay paghambingin mo ang dalawang batayan o kalakaran ng kalakalang panlabas ng isang bansa batay sa tekstong iyong nabasa. A. Batay sa Paglikha ng Produkto o Serbisyo: B. Batay sa Pakinabang sa kalakalan: KALAKALANG PANLABAS Ito ay nagaganap dahil ___________ Ito ay tumutukoy sa ______________ ABSOLUTE ADVANTAGE COMPARATIVE ADVANTAGE ABSOLUTE ADVANTAGE COMPARATIVE ADVANTAGE
  • 129. 457 DEPED COPY Ang Kalakalang Panlabas ng Pilipinas Upang maunawaan ang takbo ng kalakalang panlabas ng isang bansa ay sinusuriangtinatawagnatingbalanceofpayment(BOP),nasiyangnagsisilbingsukatan ng pandaigdigang gawaing pang-ekonomiya ng isang bansa. Ito rin ang nagpapakita ng talaan ng transaksiyon ng isang bansa sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Samantala, ang balance of trade (BOT) naman ay makukuha sa pamamagitan ng pagbabawas ng halaga ng kalakal na inaangkat (import) sa halaga ng kalakal na iniluluwas (export). Kaugnay nito, sa paglipas ng panahon, patuloy na lumalawak ang pakikipag- ugnayan ng ating bansa sa larangan ng kalakalan. Ayon sa June 2014 na ulat na inilabas ng Philippine Statistics Authority (PSA) o dating kilala bilang National Statistics Office (NSO), tumaas ng 21.3% ang kabuuang kita ng Pilipinas mula sa pagluluwas (export) ng mga produkto. Batay sa June 2014 tayo ay kumita ng $5.444 bilyong dolyar kumpara sa $4.490 bilyong dolyar na kinita ng bansa noong June 2013. Ang talahanayan sa ibaba ay nagpapakita ng kabuuang datos tungkol sa ating pagluluwas (export). Merchandise Exports Performance of the Philippines as of June 2014   June 2014 p   2013 r TOTAL EXPORTS    FOB Value in Million US Dollars      Year-on-Year Growth (Percent)   Electronic Products      FOB Value in Million US Dollars      Year-on-Year Growth (Percent) 5,444.41 21.3   2,220.56 10.7 4,490.20     4.1      2,006.19      - 2.2 Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Ayon sa PSA, ang itinuturong kadahilanan ng pagtaas na ito ay dulot ng paglaki at pagbuti ng kita ng bansa sa walong uri ng produktong iniluluwas. Ang mga produktong nagrehistro ng malaking antas ng paglago ng kita sa pagluluwas ay ang machinery and transport equipment, bananas (fresh), other mineral products, other manufactures, articles of apparel and clothing accessories, ignition wiring set and other wiring sets used in vehicles, aircrafts and ships, at electronic products and chemicals. Tanging ang cathodes and sections of cathodes at refined copper ang bumuo sa sampung nangungunang produktong panluwas ng Pilipinas (Top 10 Exporting Products of the Philippines). Subalit, ang dalawang huling nabanggit na produkto ay walang naitalang ulat noong Hunyo 2013 kung kaya’t hindi malaman ang naging growth rate nito. Ang talahanayan sa ibaba ang magpapakita ng kompletong Top 10 Exporting Products of the Philippines as of June 2014.
  • 130. 458 DEPED COPY Top 10 Philippine Export to All Countries: June 2014 p (Year-on-Year Growth in Percent) Gainers Losers Machinery & Transport Equipment 120.4 Woodcrafts and Furniture -9.9 Bananas (Fresh) 98.9     Other Mineral Products 74.2     Other Manufactures 67.8     Articles of Apparel and Clothing Accessories 44.5     Ignition Wiring Set and Other Wiring Sets Used in Vehicles, Aircrafts and Ships 32.5     Electronic Products 10.7     Chemicals 0.1     Cathodes & Sections of Cathodes, of Refined Copper a/     p-preliminary, r-revised,a/ - growth rate not computed, with zero value in June 2013 Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Batay sa talahanayan, ayon sa PSA, ang electronics products ang siyang nangungunang produktong panluwas ng Pilipinas na nagrehistro ng $2.221 bilyon. Ito ay bumuo sa 40.8% ng kabuuang kita ng Pilipinas mula sa pagluluwas (export). Ito ay nagtala ng 10.7% na bahagdan mula sa kabuuang $2.006 bilyon noong June 2013. Samantala,angothermanufacturesangpumangalawanamaypinakalamalaking kita noong June 2014. Ito ay may kabuuang halagang $537.67 milyon na may pagtaas ng 67.8% mula sa dating $321.00 milyon noong June 2013. Ang machinery and transport equipment, naman ang pumangatlo na nagtala ng 7.2% sa kabuuang kita ng bansa. Ito ay may kabuuang halaga na $390.83 milyong dolyar at nakapagtala ng 120.4% kung ihahambing sa $177.37 milyong dolyar noong June 2013. Pumang- apat naman ang other mineral products na may kitang $321.31 milyon. Ito ay nag- ambag ng 5.9% sa kabuuang kita ng bansa at nagtala ng 74.2% ng pagtaas mula sa $184.47 milyong dolyar noong June 2013. At ang woodcrafts and furnitures ang siyang panglima na may kinita na $253.41 milyon o kabuuang ambag na 4.7% sa kita ng pagluluwas ng bansa. Subalit, ito ay nagtala ng kabuuang -9.9% ng pagbaba kung ihahambing sa nakaraang June 2013 na $281.12 milyon. Ang pigura sa susunod na pahina ay inilabas ng Philippine Statistics Authority (PSA) na nagpapakita ng Philippine Top Five Exports at paghahambing ng datos nito sa pagitan ng taong June 2013 at June 2014.
  • 131. 459 DEPED COPY Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Sa kabilang dako, sa larangan naman ng mga commodity group, ang manufactured goods ang siyang nanguna sa kabuuang kita. Ito ay nagtala ng $4.301 bilyon at bumuo sa 79% ng kabuaang kita sa pagluluwas. Ito ay tumaas ng 15.7% batay sa $3.716 bilyon na kita nito noong June 2013. Ang mineral products naman ay mayroong 8.9% na bahagi at may pagtaas na 85.1% batay sa kinita nitong $468.03 milyong dolyar. Ang total agro-based products naman ay may 8.5% na bahagi at may kabuuang kita na $464.21 milyon. Ito ay tumaas ng 44% mula sa $322.46 milyon na kita noong June 2013. Maliban pa dito, ang special transactions ay bumuo sa 3.4% at tumaas ng 98.0% batay sa kinita na $186.10 milyon kung ihahambing sa $93.99 milyon na kita noong June 2013. Ang forest products naman ay nagbahagi ng 0.1% sa kabuuang kita ng bansa at tumaas ng 24% batay sa $6.70 milyon na kinita nito ngayong June 2014 kumpara sa $5.40 milyon noong June 2013. At ang petroleum product ay nagtala ng 0.001% at bumaba ng 99.9% mula sa $89.37 milyon noong June 2013 sa $61 ngayong June 2014. Ang pigura sa ibaba ay naglalarawan ng Philippine Exports by Commodity Groups ayon sa ulat ng PSA. Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/commoditygroups-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014
  • 132. 460 DEPED COPY Kaugnay nito, kung pagbabatayan naman ang mga bansa kung saan tayo ay pagluluwas, batay sa June 2014 ulat na inilabas ng PSA, na ang Japan partikular na ang Okinawa ang siyang pinaka-nangungunang destinasyon ng mga produktong Pilipino. Ito ay mayroong kabuuang $955.58 milyon na kabilang sa 17.6% ng kabuuang kita ng ating bansa sa export ngayong June 2014. Pangalawa, ang People’s Republic of China (PROC) na mayroong 15.8%. Ito ay katumbas na halagang $859.38 milyon. Pangatlo ang United States of America na mayroong 13.8% o kabuuang $751.68 milyon sa kabuuang kita ng bansa. Pang-apat ay ang Hongkong na mayroong 9% o katumbas na $487.74 milyon at panlima ang Singapore na may nairehistrong 6.9% o $377.97 milyon sa kabuuang kita ng bansa sa pagluluwas. Para sa kompletong listahan ng Philippine Top Ten Exports by Country, tunghayan ang pigurang nasa ibaba. Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine-tpten-ecports-bycountry-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Samantala, kung pagbabatayan naman ang economic bloc, ang ating bansa ay may pinakamalaking pagluluwas ng mga produkto at serbisyo sa mga bansa sa East Asia. Ito ay may katumbas na 49.9% o & 2.714 bilyong dolyar; pangalawa ay sa mga bansang miyembro ng ASEAN na nakapagtala ng 14.2.% o may katumbas na halaga na $770.46 milyong dolyar; pangatlo ay sa mga bansang kasapi ng European Union na mayroong 10.2% o kabuuang $556.51 milyong dolyar. Ito ay maipapakita ng pigura na nasa susunod na pahina. Others 16.9% Taiwan 3.5% Thailand 3.5% Korea, Republic of 3.9% Germany 4.5% Australia 4.7% Singapore 6.9% Hong Kong 9.0% Japan 17.6% China, People’s Republic of 15.8% United States of America 13.8%
  • 133. 461 DEPED COPY Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine exports by economic bloc-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Sa kabilang banda, ang import ng ating bansa ayon sa Philippine Statistical Authority, kung ihahambing sa nakaraang June 2013 ay bumaba ng 3.6% batay sa naitalang $4.716 bilyon. Ito rin ay mas mababa kumpara sa $4.890 bilyon ng nakaraang June 2013. Ayon sa ahensiyang nabanggit, ang pagbaba na ito ay dulot ng pagbaba ng tatlong pangunahing produkto. Ito ay ang industrial machinery & equipments, electronics products, at other food and live animals. Maliban pa rito, ang balance of trade in goods (BOT-G) ng ating bansa para sa June 2014 ay nagtala ng surplus na $731 milyon kompara sa $399 milyon na deficit noong June 2013. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang pigurang nasa ibaba. Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine trade performances-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Kung pagbabatayan naman ang Philippine Top Five Imports, ang mineral fuels at lubricants and related materials ang siyang nanguna. Ito ay nakapag-ambag ng kabuuang 24.7% o may katumbas na halagang $1.167 bilyon. Ito ay nagtala ng pagtaas na 9.4% kung ikukumpara sa $1.066 bilyon noong June 2013. Pumapangalawa rito ay ang electronic products na mayroong 18.1% at may halagang $1.097 bilyon Notes: 1/ includes China, Hongkong, Japan, Macau, Mongolia, N. Korea, S. Korea, Taiwan 2/ includes Brunei Darussalam, Cambodia, Indonesia, Laos, Malaysia, Myanmar, Singapore, Thailand, Vietnam 3/ includes Alaska and Hawaii 4/ includes Austria, Belgium, Bulgaria, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, and UK Great Britain.
  • 134. 462 DEPED COPY ngayong June 2014. Ito ay bumaba ng 22% mula sa $1.097 bilyon noong June 2013. Pangatlo naman ang transport equipments, na nagrehistro ng 10.2% sa kabuuang imports ng bansa sa halagang $479.28 milyon. Ito ay may pagtaas ng 13.9% mula sa dating $420.92 milyong dolyar. Pang-apat naman ay ang industrial machinery and equipments na nakapagtala ng 4.5% bahagi na may kabuuang halaga na $211.97 milyon. Ito ay bumaba ng 32.9% mula sa dating $315.81.74 milyon noong June 2013. Panlima ay ang other food and live animals na may 3.3% na bahagi sa kabuuang imports ng ating bansa sa halagang $156.23 milyon. Ito ay bumaba ng 3.3% mula sa dating $161.64 milyon noong June 2013. Ang pigura sa ibaba ay nagpapakita ng Philippine Top Five Imports. Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top five imports-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Samantala, sa larangan naman ng ating ugnayan hinggil sa import ang bansang nagkakaroon tayo ng pangunahing pag-aangkat ay ang People’s Republic of China. Ito ay nakapagtala ng 17.2% o kabuuang $809.64 milyon ngayong June 2014. Nakapagtala ito ng pagtaas na 17.9% kung ihahambing sa $686.79 milyon noong June 2013. Ang Republic of Korea naman ang pumangalawa na nakapagtala ng 6.8% ng kabuuang import o may halagang $461.33 milyon. Ang Japan partikular na ang lungsod ng Okinawa ang pumangatlo na mayroong 9.6% o katumbas na $451.71 milyong dolyar sa kabuuang import ng Pilipinas. Pang-apat ay ang United States of America na mayroong 7.6% o kabuuang $445.44 milyon at ang panlima ay ang Singapore na nakapagtala ng 6.8% o katumbas na $319.54 milyong dolyar ngayong June 2014. Ang kabuuang datos ng Philippine Top Ten Imports by Country ay makikita sa pigura sa ibaba ayon sa ulat ng Philippine Statistics Authority (PSA).
  • 135. 463 DEPED COPY Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top ten imports-by country-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 Gawain 6: IMPORT o EXPORT: I-VENN DIAGRAM MO! Basahin at unawain ang teksto tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Layunin ng gawaing na ito na masuri mo ang mahahalagang datos o impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Pagkatapos ay sagutin mo ang mga pamprosesong tanong at punan ang Venn diagram. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa? 2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas? 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang impormasyon. EXPORTIMPORT Korea, Republic of 9.8% Others 23.4% Russian Federation 4.3% Taiwan 4.7% Malaysia 5.3% Thailand 5.5% Saudi Arabia 5.8% Singapore 6.8% United States of America 7.6% Japan 9.6% People’s Republic of China 17.2% Mahahalagang Datos Mahahalagang Datos PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD
  • 136. 464 DEPED COPY Ang Ugnayan ng Pilipinas sa mga Samahang Pandaigdig: WTO; APEC, ASEAN Ang pagkakaroon ng ugnayan ng mga bansa sa daigdig ay mas higit na pinagbubuti sa pamamagitan ng kalakalang panlabas. Ito ay nagsisilbing pamamaraan upang ang bawat bansa ay magkaroon ng ugnayang internasyonal kasabay ng mabilisang pagbabago sa lahat ng aspekto ng pamumuhay ng tao, maging ito ay sa sistema ng edukasyon, komunikasyon, transportasyon, teknolohiya, at maging sa industriyalisasyon. Sa kasalukuyang panahon, higit na akma ang kasabihang “walang sinoman ang nabubuhay para sa sarili lamang” o sa wikang Ingles ang kasabihang “No Man is an Island”. Kaugnay nito, sa kasalukuyang panahon, ang pakikipagkalakalan ay higit na ginawang sistematiko. Ito ay naging ganap sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga samahang pandaigdig o international organization na naglalayong palawakin ang ugnayan ng mga bansa sa larangan ng kalakalang panlabas. Ilan sa mga samahang pandaigdigang pang-ekonomiko na kabilang ang ating bansa ay ang sumusunod: WORLD TRADE ORGANIZATION (WTO) Ang pandaigdigang samahang ito ay pormal na pinasinayaan at nabuo noong Enero 1, 1995. Ito ang naging kapalit ng General Agreement of Tariffs and Trade (GATT). Ang pagkakatatag nito ay alinsunod sa naging resulta ng usapin sa Uruguay Round sa pamamagitan ng paglagda sa Marrakech Agreement sa Marrakech, Morroco noong Abril 15, 1944. Subalit, kaiba sa GATT, ang WTO ay may pormal na estrukturang institusyonal at ang pinakamataas na lupong nagpapasya sa WTO ay ang Ministerial Conference, samantalang ang GATT ay walang ganap na estruktura. Ang punong himpilan ng WTO ay matatagpuan sa Geneva, Switzerland. Ito ay kinikilala bilang samahang namamahala sa pandaigdigang patakaran ng sistema ng kalakalan o global trading system sa pagitan ng mga kasaping estado o member states. Maliban pa rito, ito rin ang siyang nagbibigay ng solusyon sa mga problema, usapin, sigalot, o pagtatalo ng mga kasaping estado. Sa kasalukuyan, ito ay binubuo ng 160 bansang kasapi. Bilang isang samahang internasyonal, ang pagsapi o pagpasok sa organisasyong ito ay sumusunod sa mahigpit na proseso. Ang isang bansang nagnais na maging kasapi ay kailangang magpasa ng aplikasyon sa Executive Council inilarawan ang kalagayan ng kanyang ekonomiya at mga patakarang pangkalakalan. Ang pagtanggap bilang kasapi ng samahang ito ay tumatagal ng halos ilang taon sapagkat masusing sinusuri ng samahan hindi Pinagkunan:http://www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved on November 7, 2014
  • 137. 465 DEPED COPY lamang ang kalagayang pang-ekonomiko ng isang bansa kundi maging aspektong pampolitika at panlipunan. Kapag ito ay naaprubahan, ang isang bansa ay lalagda sa isang kasunduan o protocol na naglalaman ng mga alituntuning dapat sundin ng isang kasaping bansa. Ang mga pangunahing misyon ng World Trade Organization (WTO) ay ang sumusunod: 99 Pagsusulong ng isang maayos at malayang kalakalan sa pamamagitan ng pagpapababa sa mga hadlang sa kalakalan (trade barriers); 99 Pagkakaloob ng mga plataporma para sa negosasyon at nakahandang magbigay tulong-teknikal at pagsasanay para sa mga papaunlad na bansa (developing countries); 99 Mamagitan sa mga pagtatalo ng mga kasaping bansa kaugnay sa mga patakaran o magpataw ng trade sanction laban sa isang kasaping hindi umaayon sa desisyon o pasya ng samahan; Ang pagiging kasapi ng Pilipinas sa World Trade Organization (WTO) ay isang malaking bagay upang magkaroon ng maayos at mabilis na pakikipag-ugnayan ang ating bansa sa iba pang kasapi ng naturang samahan. Ito ay magdudulot sa ating bansa ng maayos na takbo ng sistema ng kalakalang panlabas at makatutulong upang magkaroon ng mababang taripa o buwis sa produktong ating iniluluwas sa mga bansang kasapi nito. Ayon sa aklat na “Ekonomiks: Konsepto at Aplikasyon “nina Balitao et. al. (2012) ang World Trade Organization upang maging maayos ang sistema ng pakikipagkalakalan ay ipinasusunod ang sumusunod na prinsipyo: 99 Nararapat na ang sistemang pangkalakalan ay walang bahid ng diskriminasyon. 99 Mas kaaya-aya kung magiging malaya ang sistemang pangkalakalan sa pamamagitan ng pagbabawas ng mga hadlang-pangkalakalan; 99 Nararapat na matiyak ang kalalabasan ng sistemang pangkalakalan, partikular kung tiyak ang mga dayuhang kompanya at pamahalaan na hindi daragdagan ang mga hadlang pang-ekonomiko at manatiling bukas ang pamilihan; 99 Ang sistemang pangkalakalan ay nararapat maging mas kompetetibo; 99 Ito ay nararapat na mas katanggap-tanggap sa mga bansang hindi gaanong maunlad. 99 Ang larawan sa ibaba ay nagpapakita ng mapa ng mga bansang kabilang, hindi-kabilang, observer status, at mga bansang nasa representasyon ng European Union sa WTO.
  • 138. 466 DEPED COPY Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Member_states_of_the_World_Trade_Organization#mediaviewer/File:WTO_ members_and_observers.svg Retrieved on November 7, 2014 ASIA PACIFIC ECONOMIC-COOPERATION (APEC) Ito ay isang samahang may layuning isulong ang kaunlarang pang-ekonomiya at katiwasayan sa rehiyong Asia-Pacific kaugnay na rin ng pagpapalakas sa mga bansa at pamayanan nito.Ang mga bansang nasa rehiyon ng Pasipiko ay nagkakaroon ng ugnayan sa mga usaping pang-ekonomiya at nagsusulong ng kaunlarang pangkabuhayan, kooperasyon, kalakalan, at pamumuhunan. Ito ay itinatag noong Nobyembre 1989 at ang punong himpilan nito ay matatagpuan sa Singapore. Ang ating bansa ay isa sa mga orihinal na kasapi nito kabilang ang Australia, Brunei, Canada, Indonesia, Japan, South Korea, Malaysia, New Zealand, Singapore, Thailand, at United States. Samantala, noong Nobyembre 1991 ay sumapi rin ang China, Hongkong, at Taiwan. Noong Nobyembre 1993, ang Mexico at Papua New Guinea ay nakabilang din. Ang bansang Chile ay sumali noong Nobyembre 1994 at ang Peru, Russia, at Vietnam naman ay noong Nobyembre 1998. Sa kasalukuyan, ito ay binubuo ng 21 bansa. Ang samahang ito ay nagsasagawa ng taunang pagpupulong o economic forum upang pag-usapan ang iba’t ibang isyu partikular na ang kalakalan at pamumuhunan. Ang APEC ay kaiba sa WTO sapagkat walang kasunduan itong pinipilit sa mga kasapi o sa mga member economy. Ang desisyon ng samahan sa mga isyu o usapin ay ibinabatay ayon sa consensus. Pinagkunan:http://clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7, 2014 mga bansang kasapi mga bansang kinakatawan ng European Union observer status mga bansang hindi kasapi
  • 139. 467 DEPED COPY Kaugnay nito, ang kauna-unahangAPEC Leaders’Meeting ay isinagawa noong 1993 sa Blake Island, Washington D.C. sa pangunguna ng dating Pangulo ng Estados Unidos na si Bill Clinton na kung saan ay nanawagan ang mga pinuno ng bansa upang bawasan ang mga hadlang sa kalakalan at pamumuhunan gaya ng taripa at quota. Ang taripa ay tumutukoy sa buwis na binayaran sa kalakal samantalang ang quota ay ang takdang dami ng mga kalakal na maaaring iluwas o ipasok sa isang bansa. Ayon sa aklat na “Ekonomiks; Konsepto at Aplikasyon” nina Balitao, et al, ang samahang ito ay mayroong tinatawag na Three Pillars na siyang sinusunod ng mga kasapi. Ang pinakatampok na programa nito ay ang sumusunod;  Liberalisasyon ng pakikipagkalakalan at pamumuhunan - Ito ay nakapokus sa pagpapalawak ng pambansang pamilihan upang makahikayat at magkaroon ng karagdagang pamumuhunan at negosyo mula sa kasaping bansa.  Pagpapabilis at pagpapadali ng pagnenegosyo - Sa pamamagitan ng itatayong imprastrukturang kailangan sa pagnenegosyo at mga kapital o puhunang ilalaan sa operasyon, ito ay nagpapabilis at nagiging episyente ang bawat gawaing pangkaunlaran. Ang mga nagluluwas at nag-aangkat ng mga produkto at serbisyo ay makikinabang dahil sa magiging epekto nito tulad ng mas mababang gastos pamproduksiyon, karagdagang trabaho, at pagkakaroon ng mas malawak na pamilihan.  Pagtutulungang pang-ekonomiya at teknikal - Ito ay may layuning maglunsad ng mga pagsasanay upang malinang, mapahusay, at mapalawig ang kaalamang teknikal ng lahat ng kasaping bansa. Ang mga bansang kasapi ng APEC ay makikita sa larawan na nasa ibaba. Pinagkunan:http://4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/ l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 2014 Australia Brunei Canada Chile China Hong Kong Indonesia Japan Malaysia Mexico New Zealand Papua New Guinea Peru Philippines Russia Singapore South Korea Taiwan Thailand US Vietnam APEC summit Nov 21-23 Lima, Peru Twenty-one member states account for 60 percent of the world’s gross domestic product Members
  • 140. 468 DEPED COPY ASSOCIATION OF SOUTHEAST ASIAN NATIONS (ASEAN) Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/ File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014 Matapos mabigo ang pagkakatatag ng Association of Southeast Asia (ASA), ito ay nagbigay daan para magsimula ang Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) noong August 8, 1967. Ang samahang ito ay naglalayong paunlarin ang ugnayan ng mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Ito ay binuo ng mga bansang Indonesia, Malaysia, Pilipinas, Singapore, at Thailand na kinilala bilang mga Founding Countries sa bisa ng dokumentong tinawag na Bangkok Declaration. Sa kasalukuyan ito ay binubuo ng 10 bansa kasama ang Brunei, Cambodia, Laos, Myanmar, at Vietnam. Ang pagkakatatag ng samahang ito ay naglayong pagbuklurin at magkaroon ng pagkakaisa ang mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Idagdag pa rito ang pagnanais na labanan ang pagkalat ng komunismo sa Asya at magkaroon ng kaunlarang pang- ekonomiko. Ang punong-himpilan nito ay matatagpuan sa Jakarta, Indonesia. Upang mas mapaghusay at tuluyang makamit ang layunin ng samahan ay napagkasunduan ng mga kasaping bansa ang pagtatag ng tatlong community na binubuo ng ASEAN Political-Security Community, ASEAN Economic Community at ASEAN Socio-Cultural Community. Sa aspektong pang-ekonomiko, ang samahang ito ay naglalayong paunlarin at isulong ang malayang kalakalan sa bawat kasapi ng ASEAN pati ang mga bansang dialogue partner nito. Kabilang sa dialogue partners nito ay ang Australia, China, Estados Unidos, European Union, Japan, New Zealand, Russia, at South Korea. Upang maging ganap ang pagnanais na ito, ay nagkaroon ng kasunduang tinawag na ASEAN Free Trade Area (AFTA) na nilagdaan noong January 28, 1992 sa Singapore. Ito ay nakabatay sa konsepto ng Common Effective Preferential Tariff (CEPT) o ang programang nagsusulong ng pag-aalis ng taripa at quota upang maging ganap ang pagdaloy ng produkto sa mga bansang kasapi ng ASEAN. Kung kaya’t sa larangan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas sa economic bloc batay sa inilabas na datos ng Philippine Statistical Authority (PSA), ang ASEAN ay pangalawa sa may naitalang $770.46 milyon para sa June 2014. Ito ay isang pagpapatunay na mas pinaiigting ng mga bansang kasapi ng ASEAN ang kanilang ugnayan pagdating sa kalakalan. Gawain 7: PHILIPPINE ECONOMIC TIES: Logo Natin, Alamin at Talakayin Mula sa tekstong iyong nabasa, sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba. Pagkatapos nito ay punan mo ng impormasyon ang dayagram bilang pagbubuod. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto? 2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga samahang pandaigdig?
  • 141. 469 DEPED COPY 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng mahahalagang impormasyon ang dayagram na nasa ibaba upang maikompara ang pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa mga samahang pandaigdig. Layunin ng Pagkakatatag ng Samahan Mga Samahang Pang- ekonomiko Pangunahing Tulong na Naidulot sa Ekonomiya ng Pilipinas Kalakalang Panlabas ng Pilipinas: Kahalagahan, Mga Patakaran at Programa Ang kalakalan bilang isang mahalagang gawaing pang-ekonomiya ay nagdudulot ng iba’t ibang epekto sa isang bansa. Sa aspekto ng kabutihan sa mga gawaing ito: una, dumarami ang mga uri ng produkto o serbisyong maaaring pamilian o tangkilikin ng mga tao upang matugunan ang kanilang mga kagustuhan at pangangailangan; ikalawa, mas pinaghuhusay o pinaaangat nito ang antas ng produksiyon upang mas maging mahusay ang kalidad ng mga produkto; ikatlo, ang mga produkto ng mga bansa gaya na lamang ng Pilipinas ay nabibigyan ng pagkakataong makilala at tangkilin sa ibang bansa dulot sa husay at nagiging pagkakakilanlan din ng ating bansa; at ikaapat, ang kalakalang panlabas ay nakakatulong upang mas maging matibay ang ugnayan o relasyon ng mga bansa at maging episyente ang pamilihan para sa mga produkto at serbisyo. Sa kabilang dako, ang kalakalang panlabas ay nagdudulot din ng hindi magandang epekto. Ilan sa mga ito ay: una, nalilinang ang kaisipang kolonyal ng mga mamamayan sapagkat nagkakaroon sila ng pag-uugaling mas tinatangkilik ang mga produktong banyaga kaysa sa mga produktong lokal; ikalawa, nagiging palaasa
  • 142. 470 DEPED COPY ang mga mamamayan sa produkto ng ibang bansa kaysa lumikha o tumuklas ng paraan para makabuo ng sariling gawang produkto; at ikatlo, humihina ang ilang lokal na negosyo o industriya dahil sa mahigpit na kompetisyon laban sa mga dayuhang produkto at kompanya. Ang pangyayaring ito ay maaaring magdulot ng malaking epekto gaya na lamang ng pagkawala ng trabaho ng mga tao. Samantala, kung pagbabatayan naman ang mga programa at patakaran na ipinatutupad ng pamahalaan, ayon sa aklat na Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon nina Balitao, et.al. ang ilan sa mga ito ay ang sumusunod:  Liberalisasyon sa Sektor ng Pagbabangko (R.A. 7721)-Ito ay isinabatas upang mapalawak ang operasyon ng mga dayuhang bangko sa pamamagitan ng pagtatayo ng mga sangay nito. Sa ilalim ng batas na ito, pinayagan ang pagpasok, pangangasiwa, at pamamahala ng kanilang mga sangay sa ating bansa.  Foreign Trade Service Corps (FTSC) - Ito ay ahensiyang naglulunsad ng iba’t ibang estratehiyang pamilihan upang lubusang makilala at mapatanyag ang produktong gawa ng sariling bansa. Sumasabay sila sa kasalukuyang kalakaran sa pagnenegosyo sa pamamagitan ng pagsali sa mga trade exposition o trade exhibit. Ang pangunahing layunin nito ay maglunsad ng kaalaman o impormasyon tungkol sa kalakarang pangnegosyo sa bansa at sa imprastruktura at pakinabang na dulot nito sa mga nais mamuhunan o investors.  Trade and Industry Information Center (TIIC) - Ito ang nangangasiwa sa operasyon ng Bureau Research Center na nagpapalaganap ng mga datos, statistics, impormasyon tungkol sa ekonomiya, kalakalan, industriya, pamahalaan, at kapakanan ng mga mamimili.  Center for Industrial Competitiveness - Naglulunsad ng mga programang magtataas sa antas o kalidad at produktibidad ng mga manggagawa upang sila ay maging kompetitibo sa pandaigdigang pamilihan ng manggagawa, produkto, at serbisyo. Sa tulong ng pamahalaan ay naglulunsad ng mga training center upang mas lalong mapaghusay ang kakayahan at pagiging produktibo ng mga manggagawa. Tunay nga na ang kalakalang panlabas ay isang gawaing nagdudulot ng iba’t ibang epekto sa ating bansa subalit sa kabilang banda hindi natin maikakaila na ang sistemang ito ay isang kaganapang hindi natin maiiwasan higit sa lahat sa kasalukuyang panahon na isinusulong ang pagkakaroon ng ugnayan ng mga bansa sa daigdig sa pamamagitan ng globalisasyon. Nawa’y sa ilalim ng kaganapang ito ang ating bansa ay makinabang sa positibong dulot nito at ang pamahalaan ay marapat na gampanan ang kanilang tungkulin upang masiguro na bagamat may isinusulong
  • 143. 471 DEPED COPY na liberalisasyon ayon sa konsepto ng globalisasyon ay napapangalagaan pa rin ang interes at kapakanan ng mga mamamayan partikular na ang mga negosyante. Gawain 8: TEKS-TO-DATA RETRIEVAL CHART Batay sa tekstong binasa, sagutin mo ang sumusunod na pamprosesong tanong at punan ng mahahalagang datos o impormasyon ang data retrieval chart. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinapahayag ng teksto? 2. Bataysaiyongbinasabakitkinakailangangangpamahalaanaymagpatupad ng mga batas, patakaran, o programang may kaugnayan sa kalakalang panlabas? 3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng datos ang data retrieval chart na nasa ibaba. Batas o Programang may Kaugnayan sa Kalakalang Panlabas Isinasaad o Nilalaman Kahalagahan Gawain 9: MIND TRADE: QUIZ Batay sa iyong napulot na kaalaman sa mga tekstong iyong binasa, sagutin ang sumusunod na pahayag o katanungang nasa ibaba. 1. Ang tawag sa sistema ng pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng mga bansa sa daigdig. 2. Ito ay ang buwis na ipinapataw sa mga produktong inaangkat. 3. Ito ay tumutukoy sa ganap na kalamangan ng isang bansa sa isang produkto kapag mas mababa ang halaga ng produksiyon nito kaysa halaga ng produksiyon ng ibang bansa. 4. Ang tawag sa pandaigdigang batayan o sukatan para sa mga gawaing pang-ekonomiya. 5. Isang batayan ng pakikipagkalakalan na kung saan mas makabubuti sa bansa ang espesyalisasyon bilang batayan ng kalakalan at ang prinsipyo ng opportunity cost. 6. Ang tawag sa batayan ng transaksiyon ng pakikipag-ugnayan ng isang bansa sa larangan ng kalakalang pandaigdig. 7. Ang pagluluwas ng mga produkto patungo sa iba’t ibang bansa sa daigdig.
  • 144. 472 DEPED COPY 8. Ang tawag sa pag-aangkat o pagbibili ng produkto sa ibang bansa. 9. Ito ay ang takdang dami ng mga produkto na maaaring iluwas sa isang bansa. 10. Ang patakarang nagbubunsod upang isulong ang malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang dito. 11. Ang pangunahing bansang may mataas na pagluluwas ang Pilipinas ayon sa datos ng Philipppine Statistical Authority ng June 2014. 12. Sa ilalim ng economic bloc, ito ang samahang may mataas na pagluluwas ang ating bansa ng mga produkto at serbisyo. 13. Isang organisasyong pangkalakalan na itinatag upang isulong ang malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa daigdig. 14. Ang samahan ng mga bansa sa Asya Pasipiko na naglalayong paunlarin ang ekonomiya ng mga kasaping bansa sa pamamagitan ng pagiibayo ng kalakalan. 15. Ang samahan ng mga bansa na nagtatag ng tatlong pangunahing komunidad na kinabibilangan ng Political & Security Community, Economic Community, at Socio-Cultural Community na siyang magiging batayan ng ugnayan ng mga kasaping bansa. Gawain 10: TOWER OF KNOWLEDGE Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay sasagutin mo ang katanungang nasa kahon at isusulat mo na ito sa bahagi ng GITNA ng tower. Samantalang ang bahagi ng WAKAS ay sasagutan mo lamang sa huling bahagi ng iyong paglalakbay sa araling ito. Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa? S I M U L A G I T N A W A K A S
  • 145. 473 DEPED COPY Pinas, obligadong umangkat ng bigas Posted by Online Balita on Mar 25th, 2013 Mag-aangkat pa rin ng bigas ang Pilipinas kahit abot-kamay na ng bansa ang rice self-sufficiency ngayong taon. Ito ang sinabi ni Agriculuture Secretary Proceso Alcala, sinabing may international commitment ang bansa sa World Trade Organization (WTO) na minimum access volume ng bigas na maaaring ipasok sa alinmang bansa hanggang nababayaran ang kaukulang buwis para rito. Nilinaw ni Alcala na hindi matatanggihan ng Pilipinas ang bigas na ipapasok ng mga dayuhan sa bansa dahil bahagi ito ng nasabing kasunduan sa WTO. Sinabi ng kalihim na pinasok ng bansa ang kasunduan sa WTO noong kulang na kulang ang supply ng bigas sa bansa. Ito ang tugon ni Alcala sa pagkuwestiyon ng ilan kung bakit kailangan pa ng Pilipinas na umangkat ng bigas kung sinasabi ng gobyerno na sapat ang inaani ng mga lokal na magsasaka. – Jun Fabon Pinagkunan: Online Balita. (2013). Pinas, obligadong umangkat ng bigas. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/25/pinas- obligadong-umangkat-ng-bigas/ on November 7, 2014 Gawain 11: BALITA-NALYSIS Sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba batay sa iyong pagsusuri sa binasa mong balita. Pamprosesong Tanong: 1. Tungkol saan ang balita? 2. Makatwiran ba ang isinasaad ng balita? Bakit? 3. Maglista ng mga pahayag mula sa balita na siyang nagpapahayag ng pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa larangan ng kalakalang panlabas. Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas ay maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa naturang paksa upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
  • 146. 474 DEPED COPY Gawain 12: BRAND B—ANYAGA o BRAND L-OKAL: SURVEY Sa tulong ng iyong mga kagrupo magsagawa ng isang sarbey sa 10 katao gamit ang isang tseklis na sasagutan ng iyong mga respondents (kapwa mag-aaral, kamag- anak, kaibigan, o kapitbahay) na naglalayong malaman at masukat ang kanilang mga preference o pagpili ng tao sa ilalim ng kanilang pagkonsumo ng kanilang mga nais bilhin o ikonsumong mga produkto o serbisyo. Gawing gabay ang halimbawang checklist form na nasa ibaba at pagkatapos ng gawain ay inyong sagutin ang mga pamprosesong tanong. Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng respondents? 2. Paano ka nagkaroon ng ideya kung anong mga produktong lokal o banyaga ang iyong isasama sa tseklis? 3. Ano at alin sa mga aytem o brand name ang maraming pumili? Bakit kaya maraming pumili nito? 4. Sa kabuuan ano ang produktong mas marami pumili gawang banyaga o gawang lokal? Sa Kinauukulan: Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang inyong preference bilang isang mamimili pagdating sa pagpili ng mga produkto o serbisyo. Ipagpalagay na ikaw ay mamimili ng iyong gamit. Alin sa mga sumusunod ang iyong pipiliin? Mangyari po lamang na pakipunan at pakisagutan ng mahahalagang impormasyon ang mga sumusunod na aytem. Anomang impormasyon o datos ay mananatilng confidential. BATAYANG IMPORMASYON Pangalan: ____________________________________Kasarian: __________ Edad: __________ Tirahan: _______________________Hanapbuhay: ______Meron (Anong uri) ______________ Pinag-aralan: _____________________________ _______Wala PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang pumili ng higit sa isa.  BRAND NG DAMIT _________Bench ________Giordano _________Dickies ________Polo Sport  BRAND NG SAPATOS __________Nike _________gawang Marikina ________Swatch __________Reebok _________gawang Liliw, Laguna ________Accel  BRAND NG TSINELAS/SANDALS __________Bantex _________Havianas ________Spartan __________Adidas _________Happy Feet ________Crocs  BRAND NG CHOCOLATE __________Chocnut _________Hershey’s _________Cloud-9 __________Goya _________Toblerone _________Snickers
  • 147. 475 DEPED COPY Gawain 13: EDITORIAL at CARTOON Katulong ang iyong kagrupo, kayo ay magsasaliksik tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. Batay sa mga datos o impormasyon na inyong makukuha ay bubuo kayo ng mahahalagang impormasyon o detalye at gagawa kayo ng sarili ninyong editorial at cartoon. Kinakailangang ang mabubuo ninyong balita ay naglalaman ng maayos na panimula kung saan ipinaalam ninyo sa mambabasa ang paksa, ang katawan ng balita na siyang nagpapaliwang ng paksa, at ang wakas kung saan mababasa ang inyong mga tagubilin o mungkahi tungkol sa paksa. Ang inyong output ay mamarkahan gamit ang sumusunod na rubrik. RUBRIK PARA SA EDITORIAL Pamantayan Pananda Puntos Natamong Puntos Kalinawan Ang pagkakasulat ng balita ay nagpapahayag ng malinaw na kaisipan at impormasyon tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. 20 Katiyakan Ang mga datos at impormasyong nakapaloob tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas ay tama, may basehan, at angkop sa paksa. 20 Estilo Maayos at mahusay sa pagpapaliwanag ang kabuuang balita at nagpamalas ito ng angking pagkamalikhain ng grupo. 10 RUBRIK PARA SA EDITORIAL CARTOON Pamantayan Pananda Puntos Natamong Puntos Nilalaman Naipakita at naipaliwanag nang mahusay ang kaangkupan editorial cartoon batay sa inilahad na balita tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. 20 Pagkamalikhain at pagkama- sining ng editorial cartoon Maliwanag at angkop ang mensahe sa paglalarawan ng konsepto kung kailan at bakit nakikialam ang pamahalaan sa pamilihan. 20 Kabuuang presentasyon at kahusayan ng editorial cartoon Malinis, maayos, at mahusay sa pagpapaliwanag ang kabuuang larawan. 10
  • 148. 476 DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Anong mga sanggunian ang inyong ginamit upang makakuha ng impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas? 2. Ano ang pangunahing mensahe ng nagawa ninyong balita? 3. Ano ang mensaheng nais ipahiwatig ng nabuong ninyong editorial cartoon? 4. Paano kayo nakabuo ng ideya o konsepto para makabuo ng editorial cartoon? 5. Mula sa gawain, ano ang iyong naging pangkalahatang impresyon tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas? Gawain 14 : TOWER OF KNOWLEDGE Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pag- katuto. Sa aspektong ito ay bubuuin mo na ang tower sa pamamagitan ng pagsagot sa WAKAS na bahagi batay sa kabuuang kaalaman at kasanayan na natutuhan mo sa araling ito. MAHUSAY! Napagtagumpayan mo nang isagawa ang mga iniatang na gawain. Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa? S I M U L A G I T N A W A K A S
  • 149. 477 DEPED COPY Gawain 15: PANATA NG MABUTING MAMAMAYAN Ang inyong pangkat ay aatasang bumuo ng isang “panata” na naglalaman ng kung papaano kayo magiging mabuting kabahagi upang mapaunlad ang ekonomiya ng ating bansa Gawing gabay ang talahanayan na nakabatay sa konsepto ng G.R.A.S.P. Goal Makagawa ng isang panata na naglalaman ng inyong commitment o pangako kung paano magiging mabuting kabahagi para sa kaunlaran ng ekonomiya ng ating bansa. Role Bahagi ka ng isang pangkat na nagpapahayag ng panata o pangako upang maging mabuting mamamayan na magiging kabahagi para sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. Audience Mga kapwa mag-aaral at guro Situation Sa isang klase na kung saan kayo ay gagawa ng pangkatang panata at bibigkasin ito sa harap ng inyong mga kamag-aral. Product/ Performance Isang mapanagutang Panata para sa Kaunlaran ng Ekonomiya. Bigyang-tuon ang sumusunod sa paggawa ng Panata ng Mabuting Mamamayan. a. Komprehensibong nagpapahayag ng mga pamamaraan kung paano magiging kabahagi sa kaunlaran ng bansa; b. Napapangatwiranan kung bakit kailangan tayong maging kabahagi upang isulong ang kaunlaran ng ating bansa. c. Kahalagahan sa pagtataguyod at paghihimok sa pagiging matalinong mamimili at mapanagutang negosyante. Binabati kita! Napagtagumpayan mong isagawa ang lahat ng gawain sa bahagi ng modyul na ito ukol sa demand, supply, at ang interaksiyon nito sa pamilihan at ugnayan ng pamilihan at pamahalaan. Nawa’y ang iyong mga natamong kaalaman at kasanayan ay magamit mo upang maging mapanagutang mamamayan kasabay ng iyong pagtugon sa iyong mga pangangailangan. Ngayon ay ihanda mo ang iyong sarili para sa pangwakas na pagtataya. ISABUHAY Ngayong lubos na ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, sa bahaging ito ng aralin ay ilalapat mo ang iyong mga natutuhan sa iyong pang-araw-araw na buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang matalinong mamimili o kaya ay mapanagutang negosyante sa hinaharap? Upang mabigyan mo ito ng kasagutan, gagampanan mo ang isang gawain upang maging kapaki- pakinabang ang mga aral na iyong natutuhan.
  • 150. 478 DEPED COPY PANGWAKAS NA PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel 1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa upang umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa: A. teknolohiya B. kalakalan C. yamang-tao D. likas na yaman 2. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng konsepto ng kaunlaran? A. Hindi ganap na maipakikita ng paglago ng ekonomiya ang pag-unlad ng bansa. B. Sa mga OFWs lamang nabubuhay ang ekonomiya ng bansa. C. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay nangangahulugan rin ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. D. Isang mabisang sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat gaya ng GDP. 3. Isa ang korapsyon sa itinuturong dahilan ng kahirapan ng bansa. Paano kumikilos ang mga Pilipino upang labanan ang hamong dulot nito? A. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon kaya’t ipinaglalaban nila kung ano ang tama at nararapat B. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. C. Idinadaan nila sa samu’t-saring rally at protesta ang kanilang mga saloobin ukol sa talamak na korapsyon sa bansa. D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga maling nagaganap sa ating bansa. 4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon rin tayong dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang maaari mong gawin upang makatulong sa bansa? A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino. B. Maging mapagmasid sa mga nangyayari sa lipunan. C. Maging aktibo sa pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad. D. Wala sa nabanggit 5. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? A. pangingisda B. paggugubat C. paghahayupan D. pagmimina (U) (K) (U) (U) (K)
  • 151. 479 DEPED COPY 6. Ang madaling pagkasira ng mga produktong agriultural ang isa sa mga pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura. Ano ang dahilan nito? A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. B. Kawalan ng mga konsyumer sa pamilihan C. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad. D. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market road) 7. Bakit mahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka? A. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa. B. Nagkakaroon ng sariling lupang sakahan ang mga magsasaka. C. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor ng agrikultura. D. Lahat ng nabanggit Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito. Talahanayan 2 Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 2005 – 2010 (In-Million Pesos) SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011 8. Lubhang napakayaman ng bansa kung likas na yaman lamang ang pagbabatayan. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005-2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? A. Kulang ang mga programa at proyektong tutulong sa sektor ng agrikultura. B. Mas binibigyang-pansin ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga magsasakang Pilipino. D. Lahat ng nabanggit (P) (U) (P)
  • 152. 480 DEPED COPY 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto? A. paglilingkod B. impormal na sektor C. agrikultura D. industriya 10. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga ektor ng agrikultura at industriya sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pangungusap ang nagpapakita ng epektibong ugnayan ng dalawang sektor? A. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto. B. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. C. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka. 11. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng limitasyon ng industriyalisasyon? A. Ang malawakang paggamit ng inobasyon katulad ng mga makinarya ay nakaaapekto sa pagkakaroon ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. B. Ang mga makabagong teknolohiya ay nakatutulong sa paggawa ng mas maraming produkto at serbisyo. C. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na rin ng mataas na pambansang kita. D. Unti-unting nasisira ang kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong mabilis na industriyalisasyon. 12. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sumusunod maliban sa: A. kalakalang pakyawan at pagtitingi B. serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal C. sektor sa pananalapi D. pagmimina (K) (P) (P) (K)
  • 153. 481 DEPED COPY 13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy pa rin problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa? A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth. B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga manggagawang kontraktuwal. C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season. D. Lahat ng nabanggit 14. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod? A. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. B. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at serbisyo. C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng opurtunidad sa pagkakaroon ng trabaho sa isang bansa. D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo? A. agrikultura B. impormal na sector C. industriya D. paglilingkod 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng positibong epekto ng paglaganap ng impormal na sektor? A. Ipinapakita nito ang pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. B. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. C. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. D. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. 17. Ang sumusunod na pahayag ay nagpapakita ng mga bunga ng pamimirata sa bansa maliban sa: A. kakulangan ng komprehensibong kampanya sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito B. kakulangan ng trabaho sa bansa C. kakulangan ng mahigpit na pagpapatupad ng mga batas na laban sa pamimirata D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal na pamamaraan (U) (K) (P) (P) (U)
  • 154. 482 DEPED COPY 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. kasunduang multilateral B. trade embargo at quota C. espesyalisasyon at kalakalan D. sabwatan at kartel 19. Alin sa sumusunod ang pinakaakmang dahilan ng pakikipagkalakalan ng mga bansa sa daigdig? A. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. B. upang dumami ang mga produktong imported na maaaring gayahin o kopyahin C. Madaragdagan ang pantugon ng mga panustos para sa pangangailangan ng lokal na ekonomiya. D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? A. ang pagkakaroon ng mga surplus sa mga pamilihan B. ang patuloy na paglawak ng mga korporasyong transnasyonal C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan (P) (U) (K)
  • 155. 483 DEPED COPY GLOSARI Agrikultura – Ito ay binubuo ng espesyalisasyon at gawaing pamproduksiyon na nababatay sa heograpiya ng isang lugar. Alokasyon – mekanismo ng pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman. Anunsyo – isang paraan ng panghihikayat ng mga prodyuser sa pamamagitan ng iba’t ibang media upang dumami ang tumangkilik sa produkto. Appropriate Technologies – tumutukoy sa mga kagamitang naisasaalang- alang ang kaligtasan. Bahay - Kalakal- sektor na responsable sa pagsasama-sama ng mga salik sa produksyon upang mabuo ang produkto o serbisyo. Batas ng Demand– ito ay batas na nagsasaad na may salungat na relasyon o ugnayan ang presyo ng produkto at ang dami na kayang bilhin ng konsyumer o mamimili. Batas ng Supply – ito ay batas na nagsasaad na mayroong direktang relasyon o ugnayan ang presyo sa quantity supplied. Bayaring Nalilipat – bayarin ng pamahalaan sa sambahayan tulad ng pensiyon ng mga nagretiro, benepisyo para sa kalusugan, at pangkalahatang kapakanan para sa mga mahihirap na pamilya. Brain drain – pagkaubos na mga propesyunal na may angking kasanayan o talento dulot ng kanilang pangingibang-bayan upang maghanap ng mas magandang oportunidad sa paghahanapbuhay. Business Process Outsourcing (BPO) - ang sistema ng pagkuha ng serbisyo ng pribadong kompanya upang gampanan ang ilang aspekto ng operasyon ng isang kliyenteng kompanya. Ceteris paribus – other things being equal o ang hinuha na walang pagbabago maliban sa salik na pinag-aaralan. Command economy – ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong kontrol at regulasyon ng pamahalaan. Consumer Act of the Philippines – kinapapalooban ng lahat ng karapatan at benepisyo na dapat makamit ng isang mamimili sa pagkonsumo ng mga produkto o serbisyo.
  • 156. 484 DEPED COPY Corporation o Korporasyon – ang pinakamasalimuot na organisasyon ng negosyo, pag-aari ng maraming indibidwal o shareholders. Demand – tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang taong bumili ng isang produkto at serbisyo. Demand Curve – grapikong paglalarawan na nagpapakita ng magkasalungat na relasyon sa pagitan ng presyo ng produkto at quantity demanded. Demand Function – matematikong paglalarawan sa ugnayan ng presyo at quantity demanded. Demand Schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng demand sa iba’t ibang presyo. Demonstration Effect – paggaya ng mga tao sa kanilang naririnig, nakikita, at napapanood sa iba’t ibang uri ng media. Dibidendo – bahagi ng kita ng korporasyon na ibinabayad sa mga may-ari ng saping puhunan. Discounting – proseso ng pagpapautang ng bangko sentral. Easy money policy – layuning mahikayat ang mga negosyante na magbukas ng mga negosyo upang magkaroon ng empleyo at kita. Ekonomiks – nagmula sa salitang Greek na oikonomia. Ang oikos na nangangahulugang bahay at ang nomos na ang ibig sabihin ay pamamahala. Ito ay isang sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao gamit ang limitadong pinagkukunang-yaman Ekwilibriyo – isang sitwasyon kung saan ang mga mamimili (sa panig ng demand) at nagbibili (sa panig ng supply) ay nagkakasundo. Ekwilibriyong Dami – ang pinagkasunduang dami ng mamimili at nagbibili. Ekwilibriyong Presyo – ang pinagkasunduang presyo ng mamimili at nagbibili. Entrepreneurship – Ito ay tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang tao na magsimula ng isang negosyo. Excess Reserves – tumitiyak na matutugunan ng bangko ang demand ng kanilang kliyente.
  • 157. 485 DEPED COPY Gross Domestic Product – sumusukat sa kabuuang pampamilihang halaga ng lahat ng tapos na produkto at serbisyo na ginawa sa isang takdang panahon sa loob ng isang bansa. Gross Domestic Product (GDP) – kabuuang produksiyon mula sa mga nilikhang produkto o serbisyo ng mga mamamayan, lokal man o dayuhan, na isinagawa sa loob ng nasasakupan ng isang bansa. GrossNationalProduct(GrossNationalIncome)– kabuuangpampamilihang halaga ng mga produkto at serbisyo na nagawa ng mga mamamayan ng isang bansa. Hoarding – ang tawag sa pagtatago ng mga produkto o supply ng mga negosyante. Human Development Index (HDI) – tumutukoy sa pangkalahatang sukat ng kakayahan ng isang bansa na matugunan ang mahahalagang aspeto ng kaunlarang pang- tao (human development): mahaba at malusog na pamumuhay, pagiging maalam at pagkakaroon ng disenteng pamantayan ng pamumuhay. Human Development Report – ulat na inilalabas ng United Nations Development Programme (UNDP) tungkol sa estado ng kaunlarang pang-tao sa mga kasaping bansa nito. Impormal na Sektor (Underground Economy) – sektor na nagtataglay ng malawak na katangian na binubuo ng mga yunit na nagsasagawa ng pagbuongproduktoatserbisyonaangpangunahingmithiinaymakalikha ng empleyo at kita ang mga taong lumalahok dito. Ang mga gawain ng nabanggit na yunit ay naisasakatuparan sa pamamagitan ng mababang antas ng organisasyon na walang pagsunod sa itinatadhanang kapital, pamantayan, at paraan ng pagsasagawa nito sa napakaliit na antas ng produksiyon. Ang mga katuwang sa pagsasagawa ng gawain ay kadalasang mga kamag-anak at malalapit na kaibigan na walang pormal na pagsunod sa mga patakarang itinakda ng pamahalaan. Income Per Capita – sinusukat ang kalagayang pangkabuhayan ng mga mamamayan ng isang bansa. Makukuha ito kung hahatiin ang Gross Domestic Product sa kabuuang populasyon ng bansa. Incorporation – ang proseso ng pagiging isang korporasyon. Industriyalisasyon – paggamit ng mga makinarya at makabagong teknolohiya sa paglinang ng mga industriya at pinagkukunang-yaman.
  • 158. 486 DEPED COPY Input – mga salik na gamit sa pagbuo ng produkto.. Interes – kabayaran sa paghiram ng salapi bilang kapital Kagustuhan – mga produkto o serbisyo na hinahangad ng tao na mas mataas sa kanyang mga batayang pangangailangan. Kakapusan o Scarcity – hindi kasapatan ng pinagkukunang yaman upang matugunan ang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. KakulanganoShortage–nagaganapkungmaypansamantalangpagkukulang sa supply ng isang produkto. Kapital – kagamitan na gawa ng tao na ginagamit sa paglikha ng panibagong kalakal. Kartel – tumutukoy sa samahan ng oligopolista na sama-samang kumikilos upang itaas ang presyo ng mga produkto o serbisyo sa pamilihan. Kita – kitang tinatanggap ng mga manggagawa kapalit ng pagtatrabaho o kinita mula sa hindi produktibong gawain sa isang takdang panahon. Komplementaryo – mga produktong magkasabay o magkasamang kinukonsumo. Konsyumer – ang tawag sa taong bumibili ng tapos ng produkto. Siya ang gumawa ng plano hinggil sa dami at uri ng produkto na kanyang bibilhin na inilalarawan ng kanyang demand. Kontraktwalisasyon – isang patakaran kung saan ang isang manggagawa ay nakatali sa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob ng 5 buwan lamang. Kooperatiba – binubuo ng mga kasapi na kabahagi sa puhunan at tubo. Labor-Intensive Economy – uri ng ekonomiya na nagbibigay halaga sa yamang-tao bilang lakas-paggawa sa paglinang ng likas na yaman. Lakas-Paggawa – tumutukoy sa kakayahan ng tao na ginagamit sa produksiyon ng kalakal o serbisyo. Likas-Kayang Paggamit – paggamit ng renewable na yamang-likas sa paraang hindi ito manganganib na maubos
  • 159. 487 DEPED COPY Lupa – lahat ng yamang-likas sa ibabaw at ilalim nito, kabilang na ang mga yamang-tubig, yamang mineral at yamang-gubat. Makroekonomikong Ekilibriyo – kung ang kita sa panig ng sambahayan ay katumbas ng pagkonsumo o kaya sa panig ng bahay-kalakal, ang kita sa produksiyon ay katumbas ng pagkonsumo. Makroekonomiks – dibisyon ng ekonomiks na nakatuon sa pag-aaral ng kabuuang ekonomiya. Marginal Thinking – pagsusuri ng karagdagang halaga, maging ito man ay gastos o pakinabang na makukuha mula sa gagawing desisyon. Market Economy – ang produksyon at distribusyon ng mga produkto at serbisyo ay nagaganap sa mekanismo ng malayang pamilihan na ginagabayan ng isang sistema ng malayang pagtatakda ng halaga. Mixed Economy – isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng market at command economy. Monopolistikong Kompetisyon – uri ng pamilihan na maraming konsyumer at prodyuser subalit may kaunting kapangyarihan dahil sa ibinebentang produkto na similar but not exactly identical. Monopolyo – istruktura ng pamilihan kung saan may iisa lamang na prodyuser na gumagawa ng produkto na walang malapit na kahalili. Monopsonyo – Istruktura ng pamilihan na kung saan maraming nais magkaloob ng produkto at serbisyo subalit iisa lamang ang konsyumer. Ito ay may lubos na kapangyarihan na kontrolin ang presyo. Moral Suasion – paghihikayat ng bangko sentral sa mga bangko na ayusin ang paggamit ng reserves. Negosyo – tumutukoy sa anumang gawain na pang-ekonomiya na may layuning kumita o tumubo. Net Factor Income from Abroad (Net Primary Income) – Makukuha ito kapag ibinawas ang gastos ng mga mamamayang nasa ibang bansa sa gastos ng mga dayuhang nasa loob ng bansa. Oligopolyo – istruktura ng pamilihan kung saan may maliit na bilang ng prodyuser na nagbebenta ng magkakatulad o magkakaugnay na produkto.
  • 160. 488 DEPED COPY Open market – tumutukoy sa pamilihan ng securities na bukas sa public auction. Opportunity Cost – ang halaga ng bagay o nang best alternative na isinakripisyo o ipinalit sa bawat paggawa ng desisyon. Output – tumutukoy sa mga produkto at serbisyong nabuo. Pag-unlad – isang multidimensyunal na proseso na kinapapalooban ng malaking pagbabago.Isa itong kaisipang maaaring may kaugnayan din sa salitang pagsulong. Pag-iimpok – bahagi ng kita na hindi ginagasta at sa halip ay inilalagak sa bangko para sa pangangailangan sa hinaharap. Pagkonsumo – ang pagbili at paggamit ng produkto o serbisyo na magbibigay ng kapakinabangan sa tao. Pagsulong – sinusukat ang halaga ng mga yaring produkto at serbisyo na nalikha sa loob ng isang panahon. Paikot na Daloy – dayagram na nagpapakita ng kitang tinatanggap at bayaring ginagawa ng bawat sektor sa ekonomiya. Pamahalaang Bono – instrumentong pampinansiyal na ginagamit ng pamahalaan upang makahiram ng salapi. Pamilihan – ang lugar/mekanismo kung saan ang konsyumer at prodyuser ay nagkakaroon ng transaksiyon upang magkaroon ng bentahan. Pamumuhunan – ari-arian o kapital na ginagamit ng mga bahay-kalakal upang makalikha ng kita sa hinaharap. Pangangailangan (needs) – mga bagay na dapat mayroon ang tao upang mabuhay. Panic Buying – maramihang pamimili ng produkto dahil sa takot na maubusan ng supply. Partnership – ay isang organisasyong binubuo ng dalawa o higit pang indibidwal na sumasang-ayong paghatian ang mga kita at pagkalugi ng isang negosyo.
  • 161. 489 DEPED COPY Patakaran sa Pananalapi – sistemang pinaiiral na may kinalaman sa pagkontrol ng Bangko Sentral ng Pilipinas sa dami ng salapi sa sirkulasyon. Pisyolohikal – bayohikal na pangangailangang ng katawan upang mabuhay tulad pagkain, hangin, kasuotan, tirahan. Preference – batayan ng pagpili ng tao sakanyang pangangailangan o kagustuhan na masusukat sa pamamagitan ng utility. Presyo – ang nakatakdang halaga ng isang kalakal o paglilingkod. Ito ang nagsisilbing tagapag-ugnay upang maging ganap ang palitan sa pagitan ng konsyumer at prodyuser. Price Elasticity of Demand – sumusukat kung gaano kasensitibo ang quantity demand sa pagbabago ng presyo. Price Elasticity of Supply – sumusukat kung gaano kasensitibo ang quantity supplied sa pagbabago ng presyo. Price Index – sumusukat sa average na pagbabago sa presyo ng mga produkto at serbisyo. Production Possibility Frontier o PPF – modelo na kumakatawan sa limitasyon ng mga output na maaaring malikha mula sa mga posibleng kombinasyon ng mga input. Produksyon – proseso ng pagsasama-sama ng mga salik upang makabuo ng produkto. Prodyuser – ang nagbebenta o gumagawa ng mga produkto at serbisyo sa pamilihan. Quantity Demanded – dami ng produkto at serbisyo na handa at kayang bilhin ng mga mamimili sa iba’t ibang presyo. Quantity Supplied – tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyo na handa at kayang ipagbili ng mga bahay- kalakal sa iba’t ibang presyo. Renta o Upa – kabayaran sa paggamit ng lupa. Sahod o Suweldo – kabayaran sa paggamit ng lakas-paggawa. Salapi – ginagamit na tagapamagitan sa transaksyon ng sambahayan.
  • 162. 490 DEPED COPY SALN (Statement of Assets, Liabilities and Net Worth) – Ito ay deklarasyon ng lahat ng pag-aari (assets), pagkakautang (liabilities), negosyo, at iba pang financial interest ng isang empleyado ng gobyerno, kasama ang kaniyang asawa at mga anak na wala pang 18 taong gulang. Sambahayan – sektor na binubuo ng lahat ng tao na nagnanais na matugunan ang kanilang walang hanggang pangangailangan at kagustuhan. Sektor ng Industriya – tumutukoy sa iba’t ibang uri ng gawaing pangkabuhayan Sektor ng Paggawa – sektor na kinabibilangan ng mga manggagawa na nagbibigay ng serbisyo sa transportasyon, pananalapi, komunikasyon, media at serbisyo mula sa pamahalaan. Serbisyo – mga binabayarang paglilingkod na ipinagkakaloob ng tao o kompanya. Shortage – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami na demanded kaysa sa dami ng produkto na nais i-supply. Sistemang Pang-ekonomiya – sistema ng pagsasaayos ng mga yunit ng ekonomiya upang makatugon sa mga suliraning pangkabuhayan ng bawat lipunan. Sole Proprietorship – negosyo na pag-aari at pinamamahalaan ng iisang tao. Statistical Discrepancy – ang anomang kakulangan o kalabisan sa pagkuwenta na hindi malaman kung saan ibibilang. Ito ay nagaganap sapagkat may mga transaksiyong hindi sapat ang mapagkukunan ng datos o impormasyon. Substitute Goods – mga produktong maaaring ipamalit o panghalili sa isang produkto. Supply – Ito ay tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang bahay- kalakal o prodyuser na magbenta ng produkto at serbisyo. Supply Curve – kurba na nagpapakita ng direktang relasyon sa pagitan ng presyo at quantity supplied. Supply Function – matematikong paglalarawan sa ugnayan ng presyo at quantity supplied.
  • 163. 491 DEPED COPY Supply Schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng supply sa iba’t ibang presyo. Surplus – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami ng produkto na isinusuplay kaysa sa dami ng demand. Tight Money Policy – layuning maiwasan ang pagpasok ng karagdagang salapi sa sirkulasyon upang maiwasan ang implasyon. Trade-off – ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay na maaaring sanang makamit. Tradisyunal na Ekonomiya – sistemang nakabatay sa tradisyon, kultura, at paniniwala ng tao. Tubo – kita na natatanggap ng isang entrepreneur. Utilities – tumutukoy sa kuryente, gas at tubig. Utility – pakinabang na makukuha mula sa mga produkto o serbisyong pinagpipilian.
  • 164. 492 DEPED COPY MGA SANGGUNIAN Books Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc. Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philip- pines: Vibal Publishing House, Inc. Case, K. E., Fair, R. C., Oster, S. M. (2012).Principles of Economics.10th Edition. Boston, MA: Prentice Hall Fajardo F. (1994). Economic Development. 3rd Edition. Manila: Navotas Press. Farmer, R. (2002). Macroeconomics. 2nd Edition. South-Western: Imperial, C. M. (2004). Pana-panahon, Worktext para sa Araling Panlipunan Ikaapat na Taon: Ekonomiks. Sampaloc, Manila: Rex Book Store Mankiw, N. (1997). Principles of Economics. 3RD Edition. New York, USA: The Dryden Press McConnell, C. R., Brue, S. L., & Barbiero, T. P. (2001). Microeconomics.(9th edition. New York: McGraw- Hill. Meek, S., Morton, J., & Schug, M. C. (2008).Economics Concepts and Choices. Canada: McDougal Mifflin Company. Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. Todaro, M. P. & Smith S. C. (2012).Economic Development.11th Edition. USA: Pearson. Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD Publication. Websites 2013. Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6- 00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014 Abante-tonite online. (2013). Retrieved from http://m.abante-tonite.com/issue/ dec2013/pictures/t-27-08-2.jpg on November 7, 2014 Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri. asp
  • 165. 493 DEPED COPY Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langis- bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014 Asian Development Bank. 2012. Expanding Industrial Sector Key to Philippines’ Growth, Job Creation. Retrieved from http://www. adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippines- growth-job-creation on August 15, 2014 Australian Bureau of Statistics. (2012). Manufacturing Statistics Using Manufacturing Statistics Frequently Asked Questions What is Manufacturing?. Retrieved from http://www.abs.gov.au/websitedbs/ c311215.NSF/88e17471717cdbc5ca25778a001d9500/616cc124f6101 381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014 Balita Online. 2013. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/15/ hataw-sa-rice-production-pararangalan/. on November 7, 2014. Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/The_ Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_ Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014 Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.ph/ dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014 Bureau of Agriculture. (2012). Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014 Chamber of Real Estate and Builders’ Associations, Inc. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/index.php/en/business/ companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014 Economy Watch Content. 2010. Philippine industry sectors. Retrieved from http://www.economywatch.com/world_economy/philippines/industry- sector-industries.html on August 6, 2014 Elchico, A. (2014). Presyo ng Iba pang Pangunahing Bilihin, Tumaas Na Rin. ABS-CBN:Philippines http://dzmm.abs- cbnnews.com/news/National/ Presyo_ ng_iba_pang_pangunahing_bilihin,_tumaas_na_rin.html retrieved on July 15, 2014 Federman, M. and Levine, D. 2005. The effects of industrialization on education and youth labor in Indonesia. Retrieved from http:// faculty.haas.berkeley.edu/levine/papers/The%20Effects%20of%20
  • 166. 494 DEPED COPY Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20and%20 Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014 Habito C. And Briones, R. (2005). Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Retrieved from https://www.google. com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Ye ars%3A+Perf ormance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+A nd+Briones% 2C+R&oq=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+ Performance %2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+And+Brion es%2C+R&a qs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014 http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di- biro.html. Retrieved on January 13, 2015 http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik- tanaw-usapang-pag-unlad-2/ Retrieved on October 15, 2014 Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved from http://www.dlsu.edu.ph/ research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014 International Monetary Fund. (2013). (http://www.imf.org/external/pubs/ft/ survey/so/2013/car052113a.htm). Retrieved on July 2014 Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014 National Statistics Office. (2014). Retrieved from http://www.census.gov. ph/content/commodity groups-exports-performance-june-2014 on November 7, 2014 National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments. Retrieved from http://www. census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry- construction-sector-establishments-total on November 7, 2014 National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011- 2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/ chapter3.php, on November 7, 2014 National Statistics Office. (2014). Retrieved from http://www.census.gov.ph/ content/merchandise-exports-performance-june-2014 on November 7, 2014 National Statistics Office. (2012). Labour Force Survey. Retrieved www.nscb. gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp on October 12, 2014
  • 167. 495 DEPED COPY National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http:// www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov. ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014 National Statistics Coordination Board. (2013). Retrieved from http://www. nscb.gov.ph/sna/2013/3rd2013/highlights.asp#sthash.xsCOJ7DL.dpuf on July 16,2014 Online Balita. (2013). Pinas, obligadong umangkat ng bigas. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/25/pinas-obligadong-umangkat-ng- bigas/ on November 7, 2014 Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup. com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-growth- agriculture on August 13, 2014 Pilipino Star Ngayon. 2014. Retrieved from http://www.philstar.com/psn- opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya- dumami-ang-jobless on November 15, 2014 Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http:// www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014 Pilipino Star Ngayon online. (2014). Retrieved from http://media.philstar.com/ images/pilipino-star-ngayon/bansa/20140917/pork-separate-from-non- pork-products-3.jpg on November 7, 2014 Philippine Institute for Development Studies. (n.d.), Phl needs to strengthen manufacturing sector. Retrieved from http://www.pids.gov.ph/index2. php?pr=129, on November 7, 2014 Philippine Deposit Insurance Corporation. (n.d.) Retrieved from http://www. pdic.gov.ph/index.php?saver=1. on November 17, 2014 Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm.org/publications/gmo2/ mpotential.htm on November 7, 2014 Philippine Star. 2014. Retrieved from http://www.philstar.com/psn- opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya- dumami-ang-jobless on January 5, 2014 Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The- Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August 12,2001.
  • 168. 496 DEPED COPY UNCTAD. (2013). Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/ PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf www.nscb.gov.ph on October 20, 2013 United Nations Development Programme. Human Development Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/human-development- index-hdi on July 28, 2014 United Nations Development Programme. Human Development Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014 www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_ development Retrieved on November 7, 2014 www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on November 7, 2014 watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground- economy.jpg Retrieved on November 7, 2014 www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014 www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ Retrieved on November 7, 2014 www.nscb.gov.ph retrieved on January 5, 2015 www.nscb.gov.ph retrieved on 30 January 2014 www.nscb.gov. Retrieved on July 16, 2014 www.worldatlas.com/aatlas/world.htm Retrieved on November 7, 2014 Leaflet Leaflet ng Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry) at Bureau of Trade Regulation and Consumer Protection Modules Balitao, B., Garcia, E., at Marcos L. 2006. Gabay ng Guro sa Pagtuturo ng Araling Panlipunan IV (Ekonomiks). Pilipinas. Department of Education (DepED)-Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC). Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
  • 169. 497 DEPED COPY Images 2.bp.blogspot.com/-S-wo-MsJijQ/T8kX87eYv3I/AAAAAAAAACo/Yv_hI-kHjeg/ s1600/LunaJ_caltex.jpg Retrived on November 7, 2014 3.bp.blogspot.com/-sKmZsEUVBLI/UoLK7dyZI3I/AAAAAAAAJ88/ FxkWDVS2f_8/s1600/telcoph+logo.png Retrieved on: November 7, 2014 4.bp.blogspot.com/-xEQmgJXTrRw/Uml0-KcEoII/AAAAAAAAAAw/ pxoQqzcIxUs/s1600/Shell-Logo.jpg Retrived on November 7, 2014 4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/ l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 2014 bigbasket.com/media/uploads/p/l/161754_1-tide-plus-detergent-powder.jpg Retrieved on November 7, 2014 blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/wp-content/uploads/2012/04/Co- ops.jpg. Retrieved on July 17, 2014 clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7, 2014 en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/ File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014 https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=is ch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&v ed=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY 1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252 F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db% 252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest. com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 i1.ytimg.com/vi/GQXyH2XOcD8/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 2014 1.ytimg.com/vi/KhKdagSq1dc/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 2014 pinoytransplantiniowa.files.wordpress.com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg. Retrieved on July 16, 2014 www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved on November 7, 2014
  • 170. 498 DEPED COPY www.google.com.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&sourc e=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2 &ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHn GWyNM%253A%3Bq0ofBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F% 252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%2 52Fen-p%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver %252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1. jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.t-mobile.com%252Fcell-phone- deals.html%3B380%3B380 Retrieved on July 2, 2014 www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tb o=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0 CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL 6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F% 252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%2 52FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest. com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600. Retrieved on November 8, 2014 www.nacentralohio.com/wp-content/uploads/2013/03/Virtue-Vegan-Salon- logo.jpg. Retrieved on July 16, 2014 www.qualitychairsforyou.com/rocking-chair/rocking-chair-3/. Retrieved on November 7, 2014 www.tummydiary.com/random-posts/happy-national-breakfast-day-heres-our- fave-pinoy-breakfast/. Retrieved on July 2, 2014 www.vegetarian-shoes.co.uk/Portals/42/product/images/prd0683d04d-faaf- 4826-a692-45d2e5cfbe3b.jpg. Retrieved on November 7, 2014 www.visitinclinevillage.com/wp-content/uploads/2011/11/business-crystal-bay- incline-village-llc-corporation.jpg. Retrieved on July 16, 2014 www.womansday.com/cm/womansday/images/6G/05-loaf-of-bread-lgn.jpg Retrieved on November 7, 2014