Online lecture 8
- 1. Зах зээлийн төрийн зохицуулалт 1.Зах зээлийн сул тал ба төрийн оролцоо 2.Дам нөлөө ба байгаль орчны хамгаалал
- 2. 1.Зах зээлийн сул тал ба төрийн оролцоо Зах зээлийн тогтолцоо нь эдийн засгийн ихэнх асуудлыг зохицуулна. Үүнд: 1. Зах зээл нь төвлөрсөн бус аргаар шийдвэр гаргадаг эдийн засгийн агентуудын үйл хөдлөлийг автоматаар зохицуулна. 2. Өрсөлдөөн нь шинэ бүтээгдэхүүн, технологийн шинэтгэлийг бий болгоно. 3. Зах зээлийн тогтолцоо нь эрх мэдлийн төвлөрлийг сааруулна.
- 3. Зах зээлийн тогтолцоо нь өөрийн гэсэн сул талтай. Эдгээр нь нөөцийн үр ашигтай бус байдлыг бий болгодог бөгөөд таван үндсэн нөхцөл байдлаас үүснэ. Үүнд: 1. Өрсөлдөөнийг хязгаарлаж, зах зээлд ноѐрхол тогтоох 2. Дам нөлөө үзүүлэх 3. Нийтийн барааг үйлдвэрлэхгүй байх 4. Мэдээллийн тэгш бус байдал бий болох 5. Бүрэн бус зах зээл үүсэх эдгээр орно.
- 4. Орчин үеийн зах зээлийн эдийн засагт төр идэвхитэй үүрэг гүйцэтгэж байна. Түүний үйл ажиллагааны нэг гол үндсэн чиглэл бол зах зээлийг зохицуулах явдал юм. Төр нь нөөцийн үр ашигтай хуваарилалтыг хангахаас гадна орлогын хуваарилалт, иргэдийн зөв сонголтыг өөгшүүлэх, зарим нэг сонголтыг хүчээр хийлгэх, эдийн засгийн өсөлтийг хангах зэрэг бусад нийгмийн шинж чанартай зорилгыг өмнөө тавьдаг
- 5. Төр нь эдийн засагт олон аргаар оролцож болно. Үүнд: 1. Төр өөрөө бараа нийлүүлэх, 2. Орлогын дахин хуваарилалт хийх, 3. Төрийн зохицуулалт хийх, 4. Татвар, татаас зэрэг хөшүүргийг өөрчлөх зэргээр эдийн засгийн үйл хөдлөлийг өөрчилж болох юм.
- 6. Төрийн бүх оролцоо үр өгөөжтэй, оновчтой байдаггүй. Төр оролцох эсэх, ямар хэлбэрээр оролцохыг шийдэхийн тулд зардлыг өгөөжтэй нь харьцуулах шаардлагатай юм. Төрийн оролцооны зардлыг шууд болон шууд бус гэж ангилна.
- 7. Төрийн оролцоо нь өөрөө төгс бус байдаг. Төрийн оролцоог хэрэгжүүлж буй хүмүүсийн хувийн ашиг сонирхолтой холбоотой байдаг гэж нийтийн сонголтын онол үзнэ. Хүмүүсийн үйл хөдлөл болон шийдвэр нь улс төрийн тогтолцоо, улс төрийн шийдвэр гаргаж буй зарчим, дүрэм журам зэргээс хамаарна.
- 8. 2. Дам нөлөө ба байгаль орчны хамгаалал
- 9. Дам нөлөө яагаад том асуудал болон судлагдаж байдаг вэ ? 1. Сөрөг дам нөлөө нь зах зээлийн сул талыг бий болгох нөхцөл болж байдаг 2. Сөрөг дам нөлөө нь нөөцийн хуваарилалтыг үр ашиггүй болгодог. 3. Эерэг дам нөлөө нь нийгэмд ашигтай. 4. Дам нөлөө хэрэглээ болон үйлдвэрлэлийн аль алинд гардаг.
- 10. Эерэг болон сөрөг дам нөлөө Дам нөлөө эерэг ба сөрөг байна. Эерэг дам нөлөө нь дам өгөөж үүсгэж байдаг бол сөрөг дам нөлөө нь дам зардал бий болгодог. Зарим тохиолдолд өрх болон пүүсийн үйл хөдлөл нь бусдын сайн сайхан байдал, ашиг орлогыг нэмэгдүүлж, өгөөжийг нь аливаа төлбөргүйгээр өсгөж байдаг бөгөөд үүнийг эерэг дам нөлөө гэдэг.
- 11. Өрх, пүүсийн үйл хөдлөл нь бусдын сайн сайхан байдлыг бууруулж, ашиг орлогыг нь багасгаж байдаг бөгөөд үүнийг сөрөг дам нөлөө гэдэг. Сөрөг дам нөлөө нь нэг бус хэд хэдэн эдийн засгийн харилцаанд оролцогч талд зэрэг нөлөөлж байдаг.
- 12. Үйлдвэрлэлийн эерэг ба сөрөг дам нөлөө Сүүлийн жилүүдэд хувь хүмүүс болон пүүсүүд мод, жимс тарьж байгаа нь үйлдвэрлэлийн эерэг дам нөлөөний жишээ болно. Алт олборлох үйл ажиллагаа явуулж байгаа пүүсүүд болон гар аргаар олборлогч хувь хүмүүс нь байгаль орчин хөрс, ус, ургамалд асар их хортой, хүн, малын эрүүл мэндэд халтай байгаа нь нийгэмд сөрөг дам нөлөө үзүүлж байна
- 13. Хэрэглээний эерэг ба сөрөг дам нөлөө Хувь хүн өөрийн болон төрийн зардлаар суралцан боловсролтой болох нь ирээдүйд өндөр цалинтай ажил хийх, орлого олох зэргээр зөвхөн уг хувь хүнд өгөөжтэй байхаас гадна гэр бүл, үр хүүхдүүддээ, хамт ажиллаж байгаа хүмүүстээ, цаашилбал, нийгэмд эерэг өгөөж өгч байдаг. Тиймээс хувь хүн боловсрол олох асуудал нь нийгэмд эерэг дам нөлөө үзүүлж байдаг
- 14. Хувь хүн согтууруулах ундаа хэрэглэх нь өөрийнх нь эрүүл мэндэд хор хөнөөлтэй байгаад зогсохгүй гэр бүл, хүүхдүүдэд сөргөөр нөлөөлдөг. Цаашилбал, согтуугаар гэмт хэрэг үйлдэх, ялангуяа согтуугаар замын хөдөлгөөнд оролцсоноор бусад хүмүүсийн амь нас, эрүүл мэндийг хохироож байдаг. Ийм байдлаар зарим хувийн хэрэглээ нь нийгэмд сөрөг дам нөлөө ихээр үзүүлнэ.
- 15. Дам нөлөө үүсэх гол шалтгаан нь хувь хүмүүс болон пүүсүүд зөвхөн өөрт нь гарч байгаа хувийн зардлаа тооцоод өөрсдийнх нь үйл хөдлөл, хэрэглээ, үйлдвэрлэл нийгэмд ямар зардал учруулж байгааг тооцдоггүйд оршино.
- 16. Агаар, ус, ой мод, бэлчээр гэх зэрэг тодорхой өртгөөр үнэлэгддэггүй нийтийн эзэмшлийн нөөцийг айл өрх, пүүс хязгааргүй хийгээд үнэгүй хэрэглэх боломжтой байгаа нь дам нөлөө үүсэх шалтгаан болно.
- 17. Хувийн хэвшлийн зүгээс эерэг дам нөлөөг нэмэгдүүлэх болон сөрөг дам нөлөөг бууруулах хэд хэдэн арга байна: Үүнд: 1. Ёс суртахуун, ѐс заншил, шашин шүтлэг, нийгмийн ѐс зүйг даган баримтлах 2. Төрийн бус байгууллага байгуулан хамтран ажиллах 3. Буяны ажил, сайн дурын тэтгэлэг олгох 4. Хоорондоо гэрээ хийх, тохиролцох
- 20. Төрөөс байгаль орчны бохирдлыг бууруулах ерөнхий хэдэн арга байна: Үүнд: 1. Эрх зүйн зохицуулалт хийх 2. Байгаль орчныг бохирдуулагч нарт татвар ногдуулах 3. Бохирдол бий болгосных нь төлөө торгууль, төлбөр төлүүлэх 4. Бохирдлыг арилгасан пүүсүүдэд татаас, нөхөн төлбөр олгох 5. Бохирдлын зөвшөөрөл олгох 6. Бохирдлыг хэрхэн бууруулах талаар мэдээлэл тараах гэх зэргийг дурдаж болно.