Open access journals workshop in IRANDOC

شگردهای شناسایی مجلت
الکترونیکی رایگان
دکتر امیررضا اصنافی
استادیار دانشگاه شهید بهشتی
aasnafi@gmail.com
http://asnafi.persianblog.ir

• حجم روز افزون منابع اطلعااتی، نیاز به روزآمد
شدن اطلعاات را می طلبد.
• تنها کتاب کافی نیست...پای محملهای اطلعااتی
دیگر نیز درمیان است...که در دسترس ترین این
منابع، مجلت هستند.
• مجلت، نه تنها یک محمل اطلعااتی روزآمد کننده
دانش هستند بلکه تاثیر شگفت انگیزی در
ارتباطات میان افراد، عالی الخصوص دانشمندان
دارند.
2
مقدمه

ارتباطات، لزمه حیات و بقای بشر است. جوامع عالمی برای 
پیشرفت خود ناگزیر از برقراری ارتباط با یکدیگرند.
ارتباط عالمی درونداد پژوهش های عالمی است. محققان از 
کانالهای رسمی و غیررسمی برای ارتباطات عالمی خود
استفاده می کنند.
ارتباط رسمی: اسناد و مدارک 
ارتباط غیر رسمی: گفتگو و مکالمه با همکاران یا حضور 
در محیطهای مختلف...

پيشرفت سريع عالوم، موجب شده است كه روزآمدي 
انتشارمطالب ازاهميت فراواني برخوردارباشد.
فرايند توليد اطلعاات و انتشارآن ازطريق محملي به نام 
كتاب، مستلزم صرف زمان و دقت زيادي است .
حتي ممكن است تا زماني كه كتابي دريك زمينه خاص 
عالمي منتشرگردد، مطلبي به مراتب تازه تر و مفيد ترمطرح
شود كه درآن صورت، اطلعاات موجود دركتاب، كهنه و
سوخته محسوب مي شود.
مجلت به دليل تنوع و گستره مطالب درزمينه هاي 
گوناگون و اشاعاه سريع اطلعاات، درقياس با
سايرمحملهاي اطلعااتي، داراي مخاطبان بيشتري درحوزه
هاي مختلف هستند.
ازطريق مجلت است كه سازمانها ونهادهاي مختلف 
مي توانند به شيوه بهتري به برقراري ارتباط عالمي با
سايرجوامع و مراكزبپردازند.

فرمان ژولیوس سزار برای تهیه یک روزنامه دست نویس که 
وقایع دربار و خطابه های دولتی را پوشش دهد در سال 60
ق.م روی د اد.
پیدایش رنسانس، اختراع صنعت چاپ و تحول در 
دنیای عالم از عاوامل ظهور مجلت به خصوص مجلت
عالمی بودند.
در گذشته به دلیل کوچک بودن جامعه عالمی، انتقال 
اطلعاات به سهولت صورت می گرفت و نامه نگاریها میان
دانشمندان صورت می گرفت.
در برخی مجامع عالمی، آخرین یافته های عالمی برای 
دیگران با صدای بلند خوانده می شد. هنری اولدنبرگ در

یا Journal de scavants سرانجام در سال 1665 نشریه 
دانشوران در فرانسه به عانوان نخستین مجله عالمی پا به عارص
وجود نهاد.
این نشریه بیشتر به نقد و بررسی کتابها می پرداخت. کاری که 
امروز در ایران مجله کتاب ماه کلیات یا فصل نامه کتاب صورت
می دهد.
که در انگلستان در Philosophical Transactions اما مجله 
همان سال ایجاد شد بر یافته های عالمی تاکید بیشتری داشت.
کم کم دانشمندان متوجه شدند که تهیه کتاب زمان بر است و از 
این روی رویکرد خاصی به مجلت پیدا کردند و با تخصصی تر
شدن عالوم، مجلت تخصصی خاص هر جامعه اطلعااتی ایجاد
شد.

1253 پیدایش نخستین روزنامه درایران 
قبل به روزنامه، روزنامچه می گفتند که دفتری بود که بازرگانان 
معاملت روزانه خود را در آن می نوشتند.
کاغذ اخبار و میرزا صالح شیرازی : NewsPaper 
وقایع اتفاقیه به دستور میرزا تقی خان امیرکبیر و به صورت هفتگی 
به دوزبان فرانسه و فارسی در تهران LA partie روزنامه وطن یا 
انتشار می یافت و نخستین روزنامه توقیف شده بود.
نخستین مجله عالمی کاربردی ایران در سال 1318 قمری 
به نام فلحت مظفری منتشر شد.
راهنمای مجله ها و روزنامه های ایران: پوری سلطانی 

Open access journals workshop in IRANDOC

عالمی ترویجی: مقالت توصیفی 
عالمی پژوهشی: مقالت با جنبه پژوهشی 
آماری: مقالت صرفا اطلعاات آماری 
خبری و گزارشی: مثل خبرنامه ها 
Review مروری: یا نقد و بررسی 
نشریه های مرجع: ارائه مشخصات سایر منابع 
LISA ,Eric مثل
Chemical Abs

هنوزهم انتشارمجله به صورت چاپي رايج ترين شيوه 
اما امروزه پيدايش فناوريهاي نوين اطلعااتي امكان ذخيره و 
بازيابي الكترونيكي اطلعاات، برجذابيت و رونق مجلت
الكترونيكي
باافزايش قيمت مجلت، همه ساله كتابخانه ها مجبور مي شوند 
آبونمانهاي خودرا باطل كنند. اين امر موجب تأخيردرارتباطات
پژوهشگران وآگاهي آنها ازآخرين نتايج پژوهشهاي يكديگراست.
دربسياري ازمراكزپژوهشي و دانشگاهي، بيش از 70 درصد بودجه 
صرف خريد مجله مي شود. تعداد عاناوين مجلت دراين مراكز، به
تعداد دوره هاي آموزشي، تعداد دانشجويان، اعاضاي هيأت عالمي
و دوره هاي تحصيلت تكميلي، كارشناسي ارشد و دكترا، وابسته
است.

يكي ازوظايف بنيادين هركتابخانه و مراكزاطلع رساني، 
انتخاب اطلعاات مناسب است.
تمام فعاليتهاي كتابخانه و خدمات آن، تحت تأثيرانتخاب منابع 
اطلعااتي مناسب مي باشد. انتخاب منابع كارساده اي نبوده
و همواره يكي ازدغدغه هاي عامده دركتابخانه ها و
مراكزاطلع رساني بوده است.
با پيدايش تحولت گسترده درفناوريهاي اطلعااتي، منابع به 
ميزان قابل توجهي افزايش يافتند و فرايند انتخاب، دشوارتر
و پيچيده ترشد.

از 1998 که موتورهای کاوش پیدا شدند، نگرش نسبت به 
مجلت هم عاوض شد و انواع مجلت الکترونیکی پیدا شدند.
ساینس دایرکت، ابسکو، امرالد، پایگاههای اطلعااتی بودند 
که مجلت الکترونیکی را در خود جای می دادند.

انتشار سریعتر نتایج پژوهشها 
ارتباطات شبکه ای میان مولفان و خوانندگان 
هزینه کمتر در تولید مجله 
تسهیل فرایند داوری و ارسال مقاله 
راههای ابتکاری ارائه نتایج پژوهشها طبق سایر اشکال 
اطلعاات مثل جدول، نمودار، پیوندهای فرارسانه ای

مجله الكترونيكي، مجله اي است كه با عانوان مشخص و به 
نيت انتشارمداوم و نامحدود توسط يك مؤسسه، ناشر يا
شخص منتشرمي شود و محتويات آن به صورت الكترونيكي
توليد، ذخيره و بازيابي مي گردد .

تقسيم بندي مجلت الكترونيكي ممكن است براساس 
ديدگاهها و معيارهاي متفاوتي صورت گيرد. معمول ترين
شيوه هايي كه برپايه آنها مجلت الكترونيكي را طبقه بندي
مي كنندعابارتنداز:

به طوركلي مي توان مجلت الكترونيكي را به دوگروه عامده 
مجلت الكترونيكي پيوسته[ 1] و ناپيوسته[ 2] تقسيم كرد.
منظورازنوع ناپيوسته اين مجلت، آنهايي هستند كه به جاي چاپ 
مطالب روي كاغذ، مندرجات خودرا ازطريق ذخيره درديسكت يا
روي لوح فشرده منتشر مي كنند.
دراين روش، حجم بيشتري ازاطلعاات درفضاي كوچك ترذخيره مي شود و 
امكان تكثيرسريع ترآن نيزوجود دارد. اما اين نوع مجلت، داراي
محدوديتهايي هم هستند. توزيع اين نوع مجلت هنوزبه نظام توزيعي و
حمل و نقل وابسته است. خوانندگان براي مطالعه مجله به سخت
افزارنيازدارند و براي دريافت شماره هاي جديد لزم است منتظربمانند.

در مقابل، مجلتي وجود دارند كه به مجلت الكترونيكي پيوسته 
مشهور هستند. مجلت الكترونيكي پيوسته امتيازات بيشتري نسبت
به انواع ناپيوسته دارند.
اين دسته از مجلت به جاي ذخيره برديسكت يا لوح فشرده، 
اطلعاات و مندرجات خود را در زمان انتشار ازطريق شبكه هاي
رايانه اي دسترس پذير مي كنند. حوزه انتشار اين مجلت ممكن
است محلي، ملي، منطقه اي يا بين المللي باشد. مجلتي
الكترونيكي پيوسته به طورمعمول، اطلعاات روزآمدتري را نسبت
به انواع چاپي و ناپيوسته ارائه مي نمايند، چرا كه درعامل به تكثير
و توزيع نيازي ندارند. امروزه بيشترمجلت الكترونيكي يا به صورت
پيوسته منتشر مي شوند يا دراين جهت گام برمي دارند.

و نیزمجلتي كه به صورت فرامتن درمحيط وب تهيه مي شوند 
مي توان مجلت الكترونيكي را براساس وجود يا نبود قرينه چاپي به 
سه دسته تقسيم كرد:
مجلتي كه به طورموازي با نسخه چاپي خود منتشر مي شوند و 
انتشار الكترونيكي آن مانع انتشار نوع چاپي نشده است.
مجلتي كه با انتشار الكترونيكي، انتشار چاپي آنها متوقف مي شوند. 
مجلتي كه كامل الكترونيكي بوده و ازهمان ابتداي انتشار فقط به 
صورت الكترونيكي توليد شده اند.

درحال حاضر، دسترسي به بسياري ازمجلت الكترونيكي به ويژه 
آنهايي كه ازابتدا به صورت چاپي منتشر مي شده اند مستلزم
پرداخت وجه مي باشد؛ اما درعاين حال تعداد زيادي مجله
الكترونيكي وجود دارند كه به رايگان دسترس پذيرند. براي بازيابي
Free electronic مجلت الكترونيكي رايگان مي توان ازعابارت
استفاده نمود. Free electronic serials يا jourals
مهيا سازي بستر مناسب و فضاي لزم براي استفاده ازمجلت 
الكترونيكي دركتابخانه ها ازاهميت فراواني برخوردار است. بنابراين
بايد جهت استفاده ازمنابع الكترونيكي امكانات سخت افزاري و نرم
افزاري كافي فراهم باشد. كتابخانه بايد ازحداقل امكانات اتصال به
اينترنت با سرعات انتقال داده ها درحد قابل قبول برخوردار باشد.

( 1) الگوي دسترسي آزاد؛ 2) الگوي دسترسي انفرادي؛ 3 
الگوي دسترسي سازماني؛
در الگوي دسترسي آزاد، بهره گيران مي توانند بدون پرداخت 
هزينه و گاه ازطريق ثبت نام به مقالت مجله دسترسي يابند.
در الگوي دسترسي انفرادي، هر فرد براي دسترسي به 
مجله الکترونيکي بايد مشترک شده و با پرداخت هزينه، کلمه
عابوري را دريافت نمايد.

اشتراک یک ساله تمام سرویس های موجود در پایگاههای 
اطلعااتی.
اطلعاات دانشگاه روی سرور ارائه دهنده پایگاه ثبت می 
شود.

اشتراک یکساله و تهیه سرور در محیط و محوطه دانشگاه 
Usage report, offcampus : خرید نرم افزارهایی چون 
authentication
در سالهای بعد، نیازی به تمدید اشتراک این نرم افزارها 
نیست. بقیه سرویسها فقط تمدید خواهند شد. دانشگاه باید
یک سرور توانمند، در محوطه خود نصب کند.

همانند مدل قبلی است. با این تفاوت که: 
دانشگاه صاحب پورتال خود است. در سالهای بعد باید نرم 
خریداری شود. Atoz و EDZ افزارهایی چون
این مدل و مدل قبلی بستگی کامل به تعداد کاربران خواهد 
داشت.

Athentification در واقع برگرفته از واژه 
است و در حوزه حق دسترسی و حق مولف یعنی سندیت و اعتبار
Athens account
در اختیارافرادی قرار می گیرد که اعتبار لزم و کافی یا به بیان دیگر 
حق دسترسی به محتوای گروه خاصی از نشریات الکترونیکی را
داشته باشند.

رشد جنبش دسترسي رايگان به صورت جزئي، در پاسخ به 
هزينه هاي كلن بسياري از مجلت علمي مي باشد.
با اين حال، با ظهور فناوريهاي نوين و برنامه هاي نرم 
افزاري، گردآوري و توزيع اطلعات علمي، ارزانتر مي شوند.
يكي از مزاياي دسترسي رايگان اين است كه كتابخانه ها در
مؤسسات كوچكتر يا در مناطقي كه در سراسر جهان به
لحاظ اقتصادي محروم هستند، ميتوانند دسترسي گسترده
تري به منابع علمي داشته باشند.

Anderson [1]

1. به وسیله انتشار مقاله علمی در مجله های دسترسی آزاد 
از آن به عنوان جاده طلیی یا راه :( Open Access Journals)
تعبیر می شود. (Golden Road) طلیی
2. از طریق واسپاری مقاله های منتشر شده در مجله های کاغذی 
از :(Repository) در آرشیوها یا واسپارگاه های الکترونیکی
تعبیر می شود. (Green Road) آن به جاده سبز یا راه سبز
واسپارگاه ها به دو دسته تقسیم می شوند: الف. واسپارگاه
در حوزه کتابداری؛ E-LIS) موضوعی: در یک حوزه خاص
در حوزه فیزیک) arXiv

ب. واسپارگاه سازمانی: آثار علمی یک دانشگاه ویژه ای را 
گردآوری، سازماندهی و توزیع می کند. مانند واسپارگاه
دانشگاه کلگری کانادا.
یا خود- (Self-archiving) 3. از طریق خود-آرشیوی 
ناشری مقاله در وبگاه شخصی.

طبق تعريف فاسماير و يانگ ( 2000 )، مجلت الكترونيكي 
رايگان[ 1] يكي ازانواع مجلت الكترونيكي مي باشند كه تنها
ازطريق اينترنت، و بدون پرداخت هرگونه وجه،براي تمام
افراد جامعه قابل دسترسي مي باشند.اين نوع مجلت
الكترونيكي، نيازي به آبونمان شدن ندارند.

Free Electronic Journals [1]

يكي از شيوه هاي دسترسي رايگان به اطلعات علمي، دسترسي 
به مجلت الكترونيكي رايگان است.
اكثر مؤلفان دانشگاهي كه خود يكي از مؤلفه هاي ارتباطات علمي 
هستند نسبت به دسترسي آزاد به يافته هاي علمي، نظر مثبت دارند.
مجلت الكترونيكي رايگان به سرعت به صورت يك محيط جهاني
براي ارتباطات علمي و يكي ازسكوهاي نشرمنابع علمي درمي آيند.
هم اينك مي توان مجلت رايگان را بخش برجسته اي ازمنابع علمي 
دانست كه مورد استفاده رشته هاي مختلف دانشگاهي قرار مي
[ گيرند. درژانويه سال 2005 راهنماي مجلت الكترونيكي رايگان[ 2
بيش از 1400 مجله علمي تمام متن را درموضوعات مختلف، تحت
پوشش قرارداد. افزايش شمار مجلت رايگان نشان مي دهد كه
الگويي جديد براي نشرعلمي به سرعت درحال پيدايش و گسترش
است.

اين مجلت دردسترس تمام افراد قراردارند و همه مي 
توانند به راحتي و آزادانه به نسخه برداري، توزيع و انتقال
آنها بپردازند. مجلت الكترونيكي رايگان يك نمود عيني
ازنشراينترنتي درقالب الكترونيكي هستند كه موجب ازميان
برداشته شدن موانع زماني و مكاني جهت بازيابي مقالت و
دسترسي ازراه دوربه آنها مي باشند.

کاهش هزینه چاپ به نسبت مجله های کاغذی و مقرون 
به صرفه بودن آنها.
تسهیل، تسریع و کاهش فرایند تولید و انتشار مقاله ها و 
اشاعه به موقع اطلعات. و در نهایت دسترسی به
اطلعات روزآمد در تمامی حوزه های علمی و پژوهشی.
بال بردن میزان دسترسی به مقاله های علمی، افزایش 
میزان خوانندگان و در نتیجه افزایش احتمالی میزان
استنادها به آثار علمی و افزايش ضریب تأثیرگذاری آنها.

رعایت اصل دسترسی آزاد برای تمامی خوانندگان. 
بال بودن تعداد خوانندگان مجله های دسترسی آزاد به نسبت 
مجله های چاپی.
نداشتن محدودیت تیراژ چاپ. 
رایگان بودن مجله های دسترسی آزاد برای پژوهشگران و 
خوانندگان.
همگامی و هماهنگی با آخرین تحولت دنیای نشر و بال 
بودن سرعت انتشار مقاله در مجله های دسترسی آزاد.

نويسندگان: مجلت الكترونيكي رايگان سبب انتشارگسترده 
آثارآنها مي شوند.
خوانندگان: اين مجلت موجب مي شوند كه آنها به سرعت 
و سهولت به مقالت مورد نظرخود دسترسي پيدا كنند.
كتابخانه ها: آنها ازاين طريق مي توانند بحران پرداخت 
هزينه ها براي مجلت علمي و نيزمسأله مجوزاستفاده
ازآنها را حل كنند.

تأمین مالی توسط یک سازمان 
بسياري از مجله هاي علمي دسترسي آزاد، به يك سازمان يا 
انجمن علمي وابسته اند و هزينه هاي انتشار و توزيع آنها نيز
از طريق همان نهاد يا انجمن تأمين مي شود. برخي
مجله هاي دانشگاهي، رايگان در دسترس هستند. به عنوان
نمونه، نسخه الكترونيكي مجله علوم پزشكي ايران[ 15 ] كه
به وسيله دانشگاه شيراز به زبان انگليسي منتشر مي شود،
رايگان بر روي وب در دسترس همگان قرار دارد.

درج آگهي تبليغاتي 
در بعضي از حوزه ها نشريه هاي علمي رسانه مناسبي 
براي تبليغ محصولت به مخاطبان آنها هستند. به عنوان
مثال، از گذشته شاهد نشر آگهيهاي تبليغاتي تجهيزات جديد
پزشكي در مجله هاي علمي اين حوزه بوده ايم. تبليغات در
برخي حوزه ها مي تواند منبع درآمد خوبي براي نشر
مجله هاي دسترسي آزاد باشد. از نمونه اين نشريه ها
يكي از British Medical Journal[ مي توان به [ 14
نشريه هاي معتبر در حوزه پزشكي، اشاره كرد كه بخشي
از هزينه هاي خود را از طريق آگهي تأمين مي كند.
دسترسي به تمام مطالب اين نشريه تا پايان سال 2004
رايگان بود؛ اما از ابتداي 2005 استفاده كنندگان ناچارند
براي دسترسي به برخي از مطالب آن (كه البته شامل

پرداخت هزينه توسط مؤلف 
در اين شيوه كه در حال حاضر از رايجترين شيوه هاست، 
مؤلفان مبلغي را بابت نشر مقاله خود به مجله مي پردازند.
حاميان اين شيوه معتقدند اين مؤلفان هستند كه با انتشار
مقاله در جستجوي شناساندن دستاورد علمي خود به
ديگران، تأييد اعتبار علمي خود و نيز حفظ اثر خود براي
آيندگان هستند و از اين رو دور از منطق نيست كه در ازاي
نيل به اين اهداف، حاضر به پرداخت باشند.

13 ] نيز براي ]« اشپرينگر » اخيرا برخي ناشران خصوصي نظير 
آزمون شيوه نشر دسترسي آزاد، به مؤلف حق انتخاب مي دهند
تا ميان نشر دسترسي آزاد و نشر مبتني بر حق اشتراك يكي را
انتخاب كند. در صورتي كه مؤلف خواهان دسترسي رايگان
عمومي به مقال هاش باشد، مبلغي را پس از پذيرش مقاله اش
توسط داوران مجله به ناشر مي پردازد و ناشر دسترسي
الكترونيكي به آن مقاله را براي عموم آزاد مي گذارد. در
صورت عدم تمايل نويسنده به پرداخت هزينه، ناشر دسترسي
مقاله را تنها به مشتركان مجله محدود مي كند.

روزآمد بودن مجله 
مشخص بودن نام نويسندگان مقالت 
تمام متن بودن مقالت 
داشتن عنوان مشخص 
مشخص بودن سال انتشار 
دارا بودن منابع و مآخذ براي مقالت مجله 
داشتن بايگاني از شماره هاي پيشين مجله 
دارا بودن فهرست مندرجات 

دارا بودن چكيده براي مقالت مجله 
امكان جستجو درمجله 
بارگذاري سريع مقالت 
داوري شدن مقالت 
انگليسي زبان بودن مقالت 
عدم محدوديت دسترسي و استفاده به مكان خاص 
داشتن نشاني و دامنه مشخص 
امكان برقراري تماس با مجله ازطريق پست الكترونيكي 
مطابقت با نيازهاي آموزشي و پژوهشي دانشگاه 
امكان برقراري پيوندهاي مختلف به خصوص دربخش منابع و مآخذ 
مقالت
خدمات آگاهي رساني درزمينه روزآمدسازي مجله 
داشتن هيأت تحريريه 

تعداد مقالت مندرج درمجله 
ناشر،سازمان يا مؤسسه پشتيباني كننده مجله 
امكان برقراري تماس با نويسندگان مقالت ازطريق پست 
دارابودن كليدواژه هاي اصلي براي هرمقاله 
نمايه و چكيده شدن مقالت درابزارهاي نمايه سازي و 
چكيده نويسي موجود
تداوم و نظم انتشارمجلت 
وجود اطلعاات درمورد نويسندگان مقالت و وابستگي آنان 
امكان ارسال نظرخواننده براي نويسنده 

امكان خدمات ترجمه به زبانهاي مختلف 
حضور درفهرستهاي الكترونيكي مهم 
حضوردرموتورهاي كاوش 
حق مؤلف و ايمني اطلعاات 
دارابودن تيترهاي اصلي و فرعاي و امكان بازگشت به 
صفحه اصلي
سبك نوشتاري مقالت و تناسب آنها با واژگان مخاطب 
مشخص بودن ميزان استنادها به مقالت مجلت 
وجود فهرست موضوعاي براي كليه مقالت مجلت 
وجود مقالت نظري و كاربردي دركناريكديگر 

يافتببن مجلت الكترونيكببي رايگان درمحيببط وب بببه مراتب 
دشوارترازيافتن مجلت چاپي است. كتابداران نقش عامده اي را
درگسبترش اسبتفاده ازمجلت الكترونيكي غيررايگان و رايگان
دارند. آنهبا بايبد کاربران را ازروبروشدن ببا تورم اطلعااتي
برحذردارند. وجود يك صفحه وب كه به صورت يكپارچه مجلت
الكترونيكبي رايگان و غیررایگان را در اختيار كاربران قرار دهد
مبي توانبد در دسبترسي هرچبه بهتبر و سبريعتر پژوهشگران به
اطلعاات مورد نظرشان كارآمد باشد. يكي از ابزارهايي كه مي
توان از آن جهت دسترس پذير ساختن مجلت الكترونيكي و به
ويژبه مجلت الكترونيكبي رايگان اسبتفاده نمود، درگاههبا يا
پورتالها[ 1] هستند.
Portals [1]

يك درگاه عامل عابارت است ازيك سايت تحت وب كه معبرورود 
به جهان اطلعاات درباره يك مطلب خاص است. يك درگاه مي
تواند امكان ورود به سايت موضوعاي مورد عالقه اي را فراهم
نمايد. يك درگاه يافتن اطلعاات را براي كاربرآسان مي نمايد.
نوعااَ شامل مواردي است مانند پست الكترونيكي، گفتگو وگپ،
گروههاي بحث، آگهي ها و مهمترازهمه، يك موتوركاوش. اين
مجموعابه ببه كاربركمبك مبي كنبد كبه ببه راحتبي تمام، به جاي
گردش و سبرگرداني درتمام اينترنبت، جسبتجوي خودرا ازيك
نقطه كه همان درگاه است شروع كند و خودشخصا اطلعاات
مورد نيازخودرا بيابد.

درگاههاي كتابخانه اي براي ارائه منابع موجود، داراي معيارگزينش 
هستند و براساس آن معيارها منابع را به كاربران ارائه مي نمايند.
خدمات آگاهبي رسباني ازطريبق پسبت الكترونيكي، وجود مجلت
الكترونيكي تمام متن، وب سايتهاي سودمند و سايرمنابع ديجيتالي
سببب شده اسبت كبه كاربران بدون اينكبه لزم باشبد ببه محيط
فيزيكبي كتابخانبه وارد شونبد، يبا اينكبه هزينبه اي براي تهيبه منابع
الكترونيكي پرداخت نمايند، ازدرگاه استفاده نمايند (ساده و واكر،
.(2003
ببه ايبن ترتيبب، كتابخانبه هبا بايبد درانتخاب رويكردهاي خود به . 
منظوردسبترسي ببه مجلت الكترونيكبي، زيركانبه عامبل كنند. البته
اين امر به نيازهاي كاربر و منابع موجود هم از لحاظ كاركنان و
هم از نظر زمان، بستگي دارد.

1991 ) درمقاله “مجلت الكترونيكي ازديدگاه يك مديرمجموعاه” اظهارداشت )[ متز[ 1 
كه كاربران بايد بتوانند ازمنازل خود به مجلت الكترونيكي دسترسي داشته باشند.
1992 ) نيبز درمقالبه خود كبه “ مجلت الكترونيكبي درعالوم انسباني: يك )[ اسبتالر[ 2 
بررسي و انتقاد ” نام داشت بيان نمود كه كتابخانه ها بايد تا جايي كه ممكن است
امكان دسبترسي ببه مجلت الكترونيكبي را ببا اسبتفاده ازفناوريهاي نويبن فراهم
سازند. وي عاقيده داشت كه كاربران بايد بتوانند مقالت تمام متن مجلت الكترونيكي
روي رايانه هاي شخصي خود بارگذاري نمايند.
1999 ) درپژوهش خود تحت عانوان“ چگونه كتابخانه ها دسترسي )[ ريچ[ 3] و رابين[ 4 
ببه مجلت الكترونيكبي را فراهبم مبي سبازند؟” ايجاد مجموعاه اي ازمجلت
الكترونيكي و طراحي يك وب سايت براي دسترسي به آنهارا مورد بررسي قرارداده
اند.. آنها در پژوهش خود بيان داشتند كه به منظورافزايش دسترسي كاربران، وب
سايت كتابخانه بايد داراي يك صفحه مجزا و دربرگيرنده پيوند به مجلت الكترونيكي
باشد. كتابخانبه هايبي كبه دروب سبايت خود ازموتوركاوش اسبتفاده مبي كننبد بايد
اطمينان حاصبل نماينبد كبه موتوركاوش قادرببه يافتبن عاناويبن مجلت الكترونيكي
سياهه شده درصفحه وب مي باشد.

Metz [1]
Stoller] 2[ 
Rich] 3[ 
Rabine] 4[ 

كتابخانه رنو[ 1] دردانشگاه نوادا[ 2] توجه چنداني به مجلت 
چاپبي ندارد و ديگرببه صبحافي آنهبا نمبي پردازد. تمركزآبن بيشتر
برروي مجلت الكترونيكي است. اين كتابخانه ازطريق وب سايت
خود، امكان دسبترسي ببه 19000 مجلبه الكترونيكي رايگان را
فراهم ساخته است. دراين پايگاه مي توان سياهه اي الفبايي از
مجلت الكترونيكبي رايگان رشتبه هاي دانشگاهي را مشاهده
نمود. كاربران مي توانند براساس عانوان مجله و رشته دانشگاهي
ببه تورق درصبفحه وب مخصبوص مجلت الكترونيكي رايگان
بپردازند. باكليك برهرعانوان مجله، مي توان به وب سايت آن وارد
شد و مطالب آن را مورد استفاده قرارداد. نشاني اين صفحه به
اين قراراست:
http://www.library.unr.edu/ejournals/free.aspx 
[1] Reno
Nevada ]2[

ببخشبب روانشنابسيببب دانشگاه هانوفرآلمان دريبك صفحه وب، مجلت 
الكترونيكي مربوط به روانشناسي را به صورت الفبايي سياهه كرده است و
توصيفي كوتاه ازهرنشريه ارائه داده است. باكليك برهرعانوان مي توان به
سبايت مجلبه رفبت و ازمحتويات آبن اسبتفاده كرد. يك موتوركاوش نيزبراي
جسبتجوي بيشترمقالت درايبن وب سبايت وجود دارد كبه كاربران مبي توانند
ازآن استفاده كنند. نشاني اين صفحه به اين قرارمي باشد:
http://psych.hanover.edu/Krantz/journal.html 
كتابخا نه دانشگاه ايلينو يز[ 1] امكان جستجوي همزمان و چندگانه منابع 
اطلعااتبي و فراهبم آوري پيوندببه مجلت الكترونيكبي تمام متبن را ازطريق
درگاه خود ايجاد كرده است. اين درگاه، امكان دسترسي به 4700 مجله تمام
متن الكترونيكبي را براي كاربران فراهبم آورده اسبت. دراين پايگاه، نشاني
اينترنتي، توصيف موضوعاي، ناشر و شماره استاندارد براي نشريات ارائه شده
اسبت. امكان جسبتجوازطريق نام نويسبنده مقالبه، عانوان مجلبه و كليدواژه
مقالت وجود دارد. ايبن جسبتجوها ببه صبورت همزمان انجام مبي پذيرند و
درصفحه اي مجزا نتايج جستجو نمايان خواهد شد. نشاني اين صفحه وب به
اين ترتيب است:
http://www.library.uiuc.edu/ 
Illinoise [1]

كتابخانه دانشگاه اولو[ 1] درفنلند، درگاهي تحت عانوان فين ليب[ 2] طراحي 
كرده است كه درآن به ارائه مجلت الكترونيكي، پايگاههاي اطلعااتي، واژه
نامبه هبا و سبايرمنابع الكترونيكبي مبي پردازد. درايبن درگاه 8400 مجله
الكترونيكي و بيش ازدوميليون مقاله موجود مي باشد. اين مجلت به صورت
اشتراكي هستند و ازپايگاههاي ابسكو، الزوير، ساينس دايركت[ 3] و اشپرينگر
4]گردآوري و براساس الفبايي نام ناشرمجلت تنظيم شده اند. راهنماهاي ]
موضوعاي براي دانشجويان جهت استفاده بهينه ازاين درگاه با همكاري اساتيد
و كتابداران تهيه شده است. نشاني اين درگاه به اين شرح است:
/http://www.lib.helsinki.fi/FinELib 
2003 ) درمقاله اي تجت عانوان “ درگاههاي كتابخانه اي: )[ ساده[ 5] و واكر[ 6 
پيش به سوي وب معنايي[ 7]” بيان مي دارند كه پژوهشگران جهت دسترسي
سريع تر و آسان تر به اطلعاات موردنظرخود، گاهي نيازمند آن هستند كه
درمحيطبي خارج ازكتابخانبه، و ببا اسبتفاده ازمناببع مبتنبي بروب، به كاوش
بپردازند. آنهبا براي طراحبي درگاه كتابخانبه اي، ويژگيهايبي چون داشتن
موتوركاوش و سياهه موضوعاات مختلف با پيوندهاي مرتبط پيشنهاد مي كنند.

Oulu ]1[
FinLib ]2[ 
Science Direct ]3[ 
Springer ]4[ 
Sadeh ]5[ 
Walker ]6[ 
Semantic Web ]7[ 

درگاه كتابخانه هاي دانشگاهي تورنتو دربرگيرنده مجلت الكترونيكي، 
وب سايتها و سايرمنابع مورد نيازكاربران است و امكان جستجوي فهرست
را نيز دراختياركاربران قرارمي دهد. اعاضاي هيأت عالمي نيز مي توانند به
ايجاد و ارائبه مناببع پيوسبته جهبت راهنمايي دانشجويان خود بپردازند.
نشاني اين درگاه چنين است:
http://www.library.utoronto.ca/mylibrary 
كوبا شببب( 1380 ) درپژوهبش خود تحبت عانوان “ دسبترسي ببه منابع 
اطلعااتببي رايگان پزشكببي ازطريببق وب: تجربببه طراحي راهنماي
الكترونيكبي ببه مناببع اطلعااتبي پزشكبي” ضمبن نمايان سباختن برخي
ازامكانات وب جهانگسبتربراي دسبترسي رايگان ببه منابع و خدمات
اطلعااتي رايگان پزشكي، مراحل و شيوه انجام كارطراحي يك راهنماي
الكترونيكي براي دسترسي كارآمد و سريع به آنهارا توصيف كرده است.
وي ازاين طريق، خدمات و منابع اطلعااتي پزشكي رايگان را به صورت
كاربردي و ملموس معرفبي كرده اسبت و ببه اطلع رسبانان پزشكي
درشناسبايي و اسبتفاده ازسبايتهاي هسبته پزشكبي ياري رسبانده اسبت.
HTML [1]

University of Nevada. Free E-Journals
Contains 73 journals
From DOAJ, PubMed, SciELO and individual socurces

J-Gate(3000+Open Access Journal)
http://www.openj-gate.com

Genamics(91794 titles both OA Non-OA journals)
http://www.journalseek.net

University of Skovde(Directory of OA Journals)
More than 4500 OA Journals

از طرفی سپردنگاههای رایگان نیز امکان دسترسی به 
مجلت و به طور منابع الکترونیکی رایگان را فراهم می
سازند. جهت تسهیل دسترسی به اطلعات آزاد و علمی،
پایگاههای ایجاد شده اند تا به صورت یکپارچه، امکان
دسترسی کاربران به این اطلعات را فراهم سازند. این
سپردنگاهها باید دارای جامعیت و دربرگیرنده اطلعات
معتبر و موثق باشند. بهتر است که این سپردنگاهها به
صورت موضوعی باشند و سیاست خاصی جهت تدوین
اطلعات درون آنها اتخاذ شود. درصد پراکندگی
سپردنگاهها در قاره های مختلف به صورت زیر نمایان می
شود:
برخی از این پایگاهها عبارتند ا ز: 

پایگاه ای پرینت 
در این پایگاه، میتوان به مقالت در حیطه کتابداری و 
اطلع رسانی، فناوری اطلعات ، موزه و علوم آرشیوی به
طور تمام متن و رایگان دسترسی داشت. دسترسی به
مقالت از طریق جستجوی پیشرفته و استفاده از
فیلدهایی مثل نویسنده، موضوع ، سال اننشار، قالب مدرک
(پی دی اف، پاورپوینت، مایکروسافت ورد) و عنوان و نیز
تورق کردن امکان پذیر است. افزون براین، کاربران قادرند
مقالت خود را نیز به این پایگاه اضافه کنند. نشانی پایگاه
ای پرینت به شرح زیر است:
/http://eprints.rclis.org 

اوپن دو.او.ای.آر 
این پایگاه، یک راهنمای موضوعی از سپردنگاههای آزاد 
دانشگاهی و تحقیقاتی است که از 2006 توسط دانشگاه
لند پایه ریزی شد. این پایگاه جهت افزودن اطلعات به
سیستم خود دست به انتخاب می زند و معمول سایتهایی که
نیاز به کلمه عبور دارند نمی پذیرد. هدف آن بررسی رشد
دانش در مراکز دانشگاهی و فراهم آوری سیاهه جامع و
مستند از سپردنگاههای آزاد است. تصویر زیر فراوان درصد
توسعه سپردنگاهها را در جهان نشان می دهد.

اندیشه دسترسی آزاد به مجله های علمی در ایران رو به 
گسترش و پذیرش بین کاربران مختلف این مجلت و نیز
مدیران سازمانها است. برای نمونه، مجلت منتشر شده
توسط خانه کتاب ایران همچون کتاب ماه کلیات ، کتاب
ماده تاریخ و جغرافیا، کتاب ماه کودک و نوجوان و غیره
از طریق وب سایت این پایگاه به نشانی :
قابل دسترس، بارگذاری و http://www.ketab.ir
استفاده میباشد.
همچنین مجلت فصلنامه کتاب و گنجینه
اسناد که توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری
اسلمی ایران[ 1] منتشر می شوند به صورت رایگان برای
همگان قابل دسترسی هستند.

http://www.nlai.ir. ]1[
http://www.irandoc.ac.ir . ]2[ 

مجلههای
کتابداری و اطلع رسانی، دانشورز و شمسه که 
با پشتیبانی آستان قدس رضوی منتشر میشوند
به صورت
رایگان و تمام متن در اختیار کاربران از طریق نشانی:
قرار دارند. پژوهشگاه http://www.aqlibrary.org
اطلعات و مدارک علمی ایران نیز سالهاست که مجله
ارتباط علمی (نمای سابق) و فصلنامه علوم و فناوری
اطلعات [ 2] را به صورت رایگان از طریق وب سایت خود
در دسترس قرار داده است. دانشگاه تهران و دانشگاه
علوم پزشکی تهران، امکان دسترسی آزاد به اغلب مجلههای
علمی منتشر شده توسط این دانشگاهها
را فراهم
مینمایند.
برخی مجل ههای انگلیسی زبان در ایران نیز به
صورت دسترسی آزاد منتشر می شوند. مثل برخی مجلتی
که در زیر می آیند:

Iranian Journal of Biotechnology 
((http://ijb.nrcgeb.ac.ir/index.php/ijb
Iranian Journal of Medical Sciences Archive 
((http://ijms.sums.ac.ir/site/default.aspx
Iranian Journal of Pharmacology & Therapeutics 
((http://ijpt.iums.ac.ir/index.php/ijpt
/(Webology (http://www.webology.ir 
Journal of Clinical Psychology 
((http://jcp.semnan.ac.ir

او.جي.اس نظامي يکپارچه براي طراحي و مديريت يک يا 
چند نشريه به زبان هاي مختلف مي باشد. مديريت،
سازماندهي، پيگيري مراحل داوري مقالت ، ويراستاري،
امور مشترکين و چاپ مقالت تاييد شده توسط مديران
نشرياتي که از اين نظام استفاده مي کنند، از جمله قابليت
هاي اين نظام مي باشد.
در واقع او.جي. اس ابزاري آزاد براي مديريت و چاپ 
نشريات علمي به صورت آنلين است و اصول از نظام
بسيار انعطاف پذير سردبيري براي مديريت و چاپ نشريات
برخوردار است که ميتوان آنرا به طور رايگان بارگذاری و
بر روي وب سرورهاي محلي نصب کرد. اين نظام طوري
طراحي شده است که علوه بر کاستن از زمان و انرژي
مصروف براي امور مديريتي مرتبط با سردبيري يک نشريه،
با امکان ثبت سوابق بازده فرايند سردبيري را بهبود مي
بخشد.

او. جي. اس يک نظام مديريت و ارائه نشريه در وب سايت 
است. او. جي. اس تمامي جنبه هاي مختلف انتشار يک
نشريه آنلين از ايجاد وب سايت نشريه تا وظايف عملياتي
مانند فرايند دريافت مقاله از نويسنده، بازنگري، ويرايش،
چاپ، آرشيو کردن و فهرست برداري از نشريه را در بر
ميگيرد.
او. جي. اس همچنين به مديريت منابع انساني در سازمان 
بندي يک نشريه مانند حفظ سوابق کاري سردبيران و
نويسندگان مقالت و اطلع رساني به خوانندگان و بهبود
نظام مکاتبات اداري کمک شاياني ميکند .

او. جي. اس بسيار انعطاف پذير بوده و حجم کاري آن قابل کنترل 
است. يک نسخه معمولي از او. جي. اس ميتواند عمليات آماده
سازي بسياري از نشريه هارا به آساني انجام دهد هر نشريه در
اين نظام داراي آدرس[ 1] مخصوص به خود و همچنين ظاهر ويژه
خود است.
او. جي. اس مي تواند به يک سردبير امکان مديريت تمامي جنبه 
هاي مختلف يک نشريه و وب سايت آن را بدهد همچنين مي تواند
به گروهي از سردبيران از کشورهاي مختلف که هرکدام در يک
نشريه وظايف متنوعي را بر عهده دارند کمک زيادي بنمايد.

URL]. 1[

برنامه او. جي. اس طوري طراحي شده است که از زبانهاي 
مختلفي پشتيباني کند تا بتوان روي يک سايت چندين نشريه
با زبانهاي مختلف را کنار هم قرار داد. مدير سايت مي تواند
زمان پيش فرض سايت را تعيين کرده و زبانهاي ديگري را
که براي نسخه هاي مختلف يک شماره لزم هستند به نظام
اضافه کند.

گزارش کلي نشريه: گزارشهایی در باره تمامي مطالب 
دريافتي نشريه در يک دوره زماني مشخص
گزارشهای
سردبيري: گزارشهای تمامي مطالب برسي 
شده بر اساس نام سردبير
گزارشهای
برسي مقالت : گزارشهای مطالب نشريه بر 
اساس بررسي کننده
گزارشهای
بخشهاي مختلف نشريه: گزارشهای مطالب 
نشريه بر اساس بخشهاي نشريه

پژوهشی بر روي میزان آشنایی دانشجويان تحصيلت 
تكميلي یا اعضای هیات علمی كشور ازجمله دانشگاههاي
تابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، دانشگاه
آزاد اسلمي، دانشگاه پيام نور و دانشگاه جامع علمي و
كاربردي با مجلت الکترونیکی رایگان و میزان استفاده
های آنها از این مجلت انجام شود.
تحلیل استنادی مجلت الکترونیکی رایگان در رشتههای

مختلف علمی به منظور شناسایی مجلت الکترونیکی پر
استناد.
89

تعیین پر پیوندترین مجلت الکترونیکی رایگان رشته های 
گوناگون علمی با استفاده از روشهای وب سنجی.
تحلیل مقالت رایگان موجود در سپردنگاههای
آزاد. 
امکان سنجی فهرست نویسی مجلت الکترونیکی رایگان و 
افزودن آنها به وب اوپک کتابخانه های دانشگاهی یا
تخصصی
90

 Directory of Open Access Journals
 JURN Directory (arts and humanities)
 Multidisciplinary lists of open-access
journals
 Die Elektronische Zeitschriftenbibliothek (English
version) (EZB)
 J-STAGE – Japanese journals; not all content is
open access
 Genamics JournalSeek
93

 University of Nevada Collection of Free Electronic
Journals
 Directory of Open Access Journals
 African Journals OnLine (AJOL) - A portal for
electronic journals from African countries; not all
content is open access.
 PANDORA - PANDORA, Australia's Web Archive,
is a growing collection of Australian online
publications. Hong Kong Journals Online Kong.
SciELO - SciELO - Scientific Electronic Library
Online is a collection of open-access journals
94

 LivRe!
 JURN directory (arts & humanities ejournals)
 Open Access Journals Search Engine (OAJSE)
Journals4Free - Journals4Free is a directory of full 
or partial open-access journals (i.e., with an
embargo period). Results may be limited to titles
.included in PubMed, Scopus, and ISI databases
95

Open access journals workshop in IRANDOC

More Related Content

Viewers also liked (9)

Similar to Open access journals workshop in IRANDOC (20)

More from Shahid Beheshti University (15)

Open access journals workshop in IRANDOC