їйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бїтээгдэхїїний єртєгт шингээх арга зїй

Їйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бїтээгдэхїїний єртєгт шингээх арга зїй
67 МУИС-ЭЗСургууль НББ-ын тэнхим Магистрант С.Энхтуул
МОНГОЛ УЛСЫН ИХ СУРГУУЛЬ
ЭДИЙН ЗАСГИЙН СУРГУУЛЬ
НББ-ийн тэнхим
ДИПЛОМЫН АЖИЛ
СЭДЭВ: Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг
бүтээгдэхүүний өртөгт шингээх арга зүй
Удирдагч багш: ............................ Н.Тунгалаг /Доктор, Ph/
Шүүмжлэгч : ............................... Л.Наранчимэг /Доктор, Ph/
Гүйцэтгэсэн: ................................. С.Энхтуул /магистрант/
Улаанбаатар 2011 он
МУИС-ЭЗСургууль НББ-ын тэнхим 1 Магистрант С.Энхтуул
МАГИСТРЫН ЗЭРЭГ ГОРИЛСОН ДИПЛОМЫН
АЖЛЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
Удиртгал
Нэгдүгээр бүлэг . Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг хуваарилах,
бүтээгдэхүүний өртөгт шингээх онолын асуудлууд
1.1 Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлын тухай ойлголт, мөн чанар
1.2 Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг хуваарилах норм
1.3 Гүйцэтгэлээрх болон өртөгт тооцсон үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл
зардлын бүртгэл
1.4 Үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг хэсэгчилэн хуваарилах
1.5 Үйлдэлд суурилан өртөг тооцох систем
Хоёрдугаар бүлэг. “ Хатансүйх импекс” ХХК-ний үйлдвэрлэлийн
нэмэгдэл зардлын хуваарилалт, бүтээгдэхүүний өртөгт
шингээлтийн арга
зүй
2.1 “ Хатансүйх импекс” ХХК-ны үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал, түүнд
хамаарах асуудал
2.2 Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бүтээгдэхүүний өртөгт шингээх
арга зүй,
өнөөгийн байдал
2.3 Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бүтээгдэхүүний өртөгт шингээх
арга зүйг
сайжруулах нь
Дүгнэлт
Ашигласан ном зүй
УДИРТГАЛ
Аж ахуй нэгж байгууллагууд зах зээлийн өрсөлдөөнд чанартай
найдвартай
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх, зах зээлд эзлэх
байр сууриа
өртгөтгөх зорилгоор өөрийн орлого, ашиг, үйлдвэрлэлийн зардлаа
төлөвлөж,
гүйцэтгэлд нь хяналт тавих шаардлагатай. Өнөөгийн нөхцөлд бизнесийн
байгууллага,

үйлдвэрийн газрын удирдлагууд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд гарч буй
зардал, тэдгээрийн
бүтэц, ашгийн талаар нарийн төлөвлөгөөтэй ажиллаж, үйл ажиллагаагаа
удирдах
чадвартай байх ѐстой. Зардлын бүртгэлийг зөв зохион байгуулж, өртөг
тооцоолох аргаа
сонгох, үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг /ҮНЗ/ оновчтой хуваарилж
бүтээгдэхүүний
өртгөө бодитой тооцож, хянах нь зүйтэй.
Ингэснээр үйлдвэрийн байгууллагууд ашиг орлогоо нэмэгдүүлэхийн тулд
судалгаанд
үндэслэн оновчтой шийдвэр гаргах, ашиг орлого, өртгөө бүтээгдэхүүний
нэр төрлөөр
зөв тооцоолох боломжтой болно.
Зардлыг хянаж, бүртгэж, удирдан ҮНЗ-ыг өртөгт шингээж өртөг бодитой
тооцсоноор:
- Өрсөлдөөнт зах зээлд үнээ тогтоох
- Ашиг төлөвлөх, гүйцэтгэлийг хангах
- Үйлдвэрлэлийн шугам тус бүрээр үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөө
боловсруулах
- Тухайн шугам дах бүтээгдэхүүний нэр төрлөөр үйлдвэрлэлийг төлөвлөх
зэрэг удирдлагын чухал шийдлүүдийг хангах ач холбогдолтой юм.
Иймд бид “Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бүтээгдэхүүний өртөгт
шингээх арга зүй”
сэдвийг сонгон авч хиам, нөөшилсөн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг
“Хатансүйх импекс”
ХХК-ний мэдээлэл дээр үндэслэн магистрын зэрэг горилох дипломын
ажлыг хийсэн.
Сэдвийн үндэслэл:
Үйлдвэрлэл эрхэлсэн байгууллагын өртгийн бүртгэлийн тогтолцоог зөв
бүрдүүлж
чадвал үйлдвэрлэлийн явц, бүтээгдэхүүний чанар, хүчин чадал
ашиглалтын байдал,
бүтээгдэхүүний үнэ тогтоолт, ашиг тооцолт, үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөө
зэрэг шийдвэр
гаргахад хэрэгцээтэй бодитой үнэн зөв мэдээлэл бүрдүүлэхэд чухал ач
холбогдолтой.
Судалгааны обьектоор сонгон авсан “Хатансүйх импекс” ХХК-ийн хувьд:
- Анх 1996 оноос үйл ажиллагаагаа эрхэлж байгаад, 2004 онд барилга
байгууламж, техник, технологидоо томоохон хөрөнгө оруулалт хийсэн.
- Ингэснээр үйдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал жил ирэх тусам нэмэгдэх,
түүнийг
бууруулах, нэгж бүтээгдэхүүнд хуваарилах асуудал байнга анхаарал
татах
болсон.
- Бүтээгдэхүний өртөг тооцолт, үнэ тогтоолт, үйлдвэрлэлийг төлөвлөхөд
хангаллтай мэдээллийг бий болгох тогтолцоо бүрдээгүй

- Өртгийн тооцооллыг сайжруулах шаардлага өнөөдөр чухал асуудал
болсон
зэрэг шалтгаанаар тус компанийн нөхцөл байдлыг судалсан.
Судалгааны ажлын зорилго:
Хиам, нөөшилсөн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг “Хатансүйх импекс” ХХК-
ийн
үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлын бүртгэл, түүнийг хуваарилан өртөгт
шингээх
одоогийн аргачлалтай танилцаж, цаашид боловсронгуй болгох чиглэлд
судалгаа хийх,
өртөг тооцолтыг сайжруулахад чиглэсэн зөвлөмж боловсруулахад
оршино.
Ингэснээр үнэ тогтоолт, ашиг төлөвлөх, гүйцэтгэлийг хангах,
үйлвэрлэлийн төлөвлөгөө
боловсруулах зэрэг удирдлагын чухал шийдлүүдийг хангах ач
холбогдолтой юм.
Судалгааны зорилтууд:
Ø Тус компанийн ҮНЗ, түүнд хамаарах асуудлуудыг судлах
Ø Өнөөгийн практикт ҮНЗ-ыг хуваарилахад ашиглаж байгаа аргачлалтай
танилцах
Ø ҮНЗ-ын норм тогтоолтыг сайжруулахад чиглэсэн судалгаа, тооцоолол
хийх
/үйлдвэрлэлийн зардлыг бүтээгдэхүүнд оновчтой хуваарилж,
үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүний өртгийг үндэслэлтэй тооцох асуудлыг онолын талаас нь
судалж
практикт нэвтрүүлэх, санал боловсруулах/
Судалгааны ажлын хамрах хүрээ: Судалгааны ажлыг сонгосон нэг
байгууллагын
хувьд хийсэн бөгөөд уг байгууллагын ҮНЗ-ыг хуваарилах аргачлал, өртөг
тооцолтод
гол анхаарлаа хандуулсан.
Судалгааны арга зүй:
Ø Ажиглалтын
Ø Харьцуулалтын
Ø Динамик шинжилгээний
Ø Дундаж хэмжигдэхүүнийг тодорхойлох арга
Ø Графикийн арга
Ажлын бүтэц хэмжээ:
Энэхүү судалгааны ажил нь удиртгал хэсэг, 2 бүлэг, 8 зүйл, дүгнэлт,
ашигласан ном зүй
бүхий 68 хуудаснаас ____&__бүрдсэн.
Оршил хэсэгт: Сэдэв сонголт, ач холбогдол, судалгааны объект сонголт,
дэвшүүлсэн
зорилго, зорилтууд зэргийг авч үзсэн.
Онолын хэсэг: ҮНЗ-ын тодорхойлолт, түүнд хамааралтай асуудлууд,
үйлдвэрлэл

үйлчилгээний нэгжийн зардлуудыг хуваарилан норм тогтоох тухай ,
тогтоосон нормын
тусламжтайгаар урьдчилан тооцсон ба гүйцэтгэлээрх ҮНЗ-ын бүртгэл,
хэлбэлзлийн
шинжилгээний талаарх онол арга зүйн асуудлуудыг судалсан.
Судалгааны хэсэг: “Хатансүйх импекс” ХХК-ийн өнөөгийн практикт
хэрэглэж буй
ҮНЗ-ыг хуваарилах аргачлал /тооцоолол/, түүнийг цаашид сайжруулахад
чиглэсэн
судалгаа зэргийн харьцуулсан үр дүнг харуулсан. Бүтээгдэхүүний нэр
төрөл бүрээр
өртгийн тооцоо хийсэн.
Дүгнэлт: “Хатансүйх импекс” ХХК-дээр хийсэн судалгааныхаа үр дүн дээр
үндэслээд
дүгнэлт, саналаа тусгасан болно.
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
1.1 ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН НЭМЭГДЭЛ ЗАРДЛЫН
ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ, МӨН ЧАНАР
Тодорхой бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд түүний биет хэлбэрийг бүрдүүлдэг
шууд
материал болон шууд хөдөлмөрөөс бусад зайлшгүй оролцдог шууд бус
зардлуудыг
үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал гэдэг.
Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал нь бүтээгдэхүүний
өртөгт
хуваарилалтаар шингэдэг үйлдвэрлэлийн шууд бус зардлууд юм.
Үйлдвэрлэлийн
нэмэгдэл зардалд хоѐр онцлог шинж агуулагддаг.
1. Тухайн бүтээгдэхүүнтэй холбоотой шинж:
Энэ нь тодорхой ажлын болон бүтээгдэхүүний өртөгт ордог нийт
үйлдвэрлэлийн
хангамжийн зүйлийг материал шаардах хуудас, шууд бус хөдөлмөрийн
зардлыг
ажлын цагийн бүртгэл зэрэгт заадаггүй боловч шууд материал, шууд
хөдөлмөрийн зардлын нэгэн адилаар ҮНЗ нь бүтээгдэхүүн
зардлын ихээхэн хэсгийг бүрдүүлдэг. Орчин үеийн үйлдвэрлэлийн
процесст
автоматжуулалтын түвшин өсөхийн хэрээр бүтээгдэхүүний өртгийн нийт
дүнд
хөдөлмөрийн зардлын хэмжээ бууран ҮНЗ-ын эзлэх хувь нэмэгдсээр
байгаа.
2. Үйлдвэрлэлийн нийт хэмжээтэй холбоотой шинж:
ҮНЗ-ын нэлээд олон нэр төрөл нь бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн
хэмжээнээс
хамаардаг. ҮНЗ нь тогтмол, хувьсах, холимог шинж чанартай байж болох
учраас өөрчлөгдөж байдаг. Үүнд:

1. Хувьсах зардал /холбогдлын хүрээндээ үйлдвэрлэлийн хэмжээтэй
шууд
хамааралтай хэлбэлздэг/
2. Тогтмол зардал / холбогдлын хүрээндээ үйлдвэрлэлийн хэмжээний
өөрчлөлтөөс
үл хамаарч харьцангуй тогтвортой байдаг/
3. Холимог зардал /тогтмол ба хувьсах шинжийг хамт агуулсан /
Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг гүйцэтгэлээр нь болон урьдчилан
тооцоолж
бүртгэдэг. ҮНЗ-ийг бүрдүүлдэг шууд бус зардалд нь шууд бус материал,
шууд бус
хөдөлмөр, бусад зардлууд болох элэгдлийн зардал, хөрөнгийн татвар,
даатгалын
зардал, хэрэглээний зардал, засвар үйлчилгээний зардал, бичиг хэрэг,
хангамжийн
зүйлийн зардал гэх мэт зардлууд хамрагдана. Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл
зардлыг
өртгийн объектоор нь хуримтлуулан бүртгэхийг схем-ээр харуулав.
Олон төрлийн зардлуудыг өртгийн
объектод нь хуваарилж хуримтлуулна
ШМ
ШХ
Зардал гэдэг нь аливаа нэг үйл ажиллагааг явуулахтай холбогдон гарч
байгаа хөрөнгө,
хөдөлмөрийн зарцуулалт бас өр төлбөрийг үүсгэж өмчийг бууруулж
байдаг эдийн
засгийн өгөөжийн бууралт юм.
Өртөг гэдэг нь бараа үйлчилгээг олж авах, үйлдвэрлэх ба засварлахын
тулд гарч байгаа
зардлуудыг тодорхой цаг хугацаагаар аль үйл ажиллагааны объектод нь
хуримтлуулсныг хэлнэ.
Зардлын объект гэдэг нь өртгийг бүрдүүлж байгаа элементүүд бөгөөд
ямар төрлийн
зардал болохыг тодорхойлж байгаа зүйл тус бүрийг хэлнэ.
Өртгийн объект гэдэг нь зардлыг хуримтлуулан бүртгэж өртгийг
тодорхойлох
боломжийг бүрдүүлж байгаа нэгж, үйл ажиллагааг хэлнэ. Тухайлбал:
цех, дамжлага, тасаг буюу, тодорхой нэг ажлын гэрээ, захиалга байна.
Өртгийн объект нь юуны өртөг вэ, зардлын объект нь ямар зардал вэ
гэсэн асуултанд
хариулт болдог.
Өртгийн объектоор зардлыг хуримтлуудан бүртгэхэд тухайн
байгууллага нь
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх болон үйлчилгээ үзүүлэхдээ ямар технологи,
горим
баримталдгаас хамаарч өртгийн объектыг сонгоно. Бүтээгдэхүүнийг
үйлдвэрлэхдээ хэд

хэдэн үе шатыг дамжиж боловсруулдаг бол өртгийн объект нь цех, тасаг,
эсвэл
дамжлага байна. Харин бүтээгдэхүүнийг захиалга тус бүрээр нь
үйлдвэрлэх буюу
үйлчилгээ үзүүлдэг бол өртгийн объект нь тухайн ажил, захиалга эсвэл
бүтээгдэхүүн
байна. Өртгийн объектоор зардлыг хуримтлуулан бүртгэх нь :
- Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, гүйцэтгэсэн ажил үйлчилгээгээр нийт өртөг,
нэгжийн өртгийг тодорхойлох,
- Зардлын гүйцэтгэлд хяналт тавих,
ШБМат
Туслах материал
ШБХөд
Мастер, засварчин
Элэгдэл, Даатгал,
Хөрөнгийн татвар
Засвар
үйлчилгээ-
ний зардал
Хэрэглээний
зардал
ЦЕХ-1
/Цех, тасгийн шууд бус болон
бусад зардал/
ЦЕХ-2
/Цех, тасгийн шууд бус болон
бусад зардал/
Тухайн үйлдвэрийн
бүтээгдэхүүний өртөг
Энэ цех
тасгийн
ЇНЗ
энэ цех
тасгийн
ЇНЗ
- Хэтрэлт, хэмнэлтийг тодорхойлох,
- Төсөвлөх,
- Шийдвэр гаргах зэрэгт шаардлагатай мэдээллийг бүрдүүлдэг.
Үйлдвэр эрхэлсэн байгууллагад өртгийн объектоор зардлыг
хуримтлуулан бүртгэх 2
систем, түүнийг тооцох 3 арга хэрэглэгддэг. Бүтээгдэхүүний өртгийг
хуримтлуулан
бүртгэх 1) Үйлдвэрлэлийн үе шатны өртөг тооцох, 2) Захиалгат ажлын
өртөг тооцох
гэсэн 2 систем байна. Зардлыг хуримтлуулан бүртгэж өртгийг
тодорхойлохдоо
гүйцэтгэлийн, тооцоолсон, стандарт гэсэн аргуудад үндэслэдэг. Өртгийг
хуримтлуулан

бүртгэх 2 системийн хувьд эдгээр аргуудаар үйлдвэрлэлсэн
бүтээгдэхүүний өртгийг
хэрхэн тодорхойлохыг дараах хүснэгтээр харуулав.
Өртөг хуримтлуулах систем Хүснэгт-1
Өртөг тодорхойлох аргууд
Гүйцэтгэлээр Тооцоолсон Стандарт
Захиалгат ажил
Гүйцэтгэлээрх шууд
материал
материал
Стандарт шууд материал
Гүйцэтгэлээрх
шуулдхөдөлмөр
хөдөлмөр
Стандарт шууд хөдөлмөр
Гүйцэтгэлээрх ҮНЗ
/тайлангийн эцэст ажил
бүрээр тодорхойлно/
ҮНЗ-ын урьдчилан
тодорхойлсон төвшинг
ашиглан тооцно. /гүйцэтгэлд
тулгуурлана/
ҮНЗ-ыг стандарт урьдчилан
ашиглан тооцно.
Үйлдвэрлэлийн үе
шат
материал
материал
Стандарт шууд материал
хөдөлмөр
хөдөлмөр
Стандарт шууд хөдөлмөр
Гүйцэтгэлээрх ҮНЗ /ЭАЭЗ
болон дундаж өртгийн аргыг
хэрэглэнэ. Тайлангийн эцэст
тодорхойлно/
ҮНЗ-ын урьдчилан
ашиглан тооцно. /ЭАЭЗ
болон дундаж өртгийн аргыг
хэрэглэнэ/
ҮНЗ-ыг стандарт урьдчилан

ашиглан тооцно. /ЭАЭЗ
аргыг хэрэглэнэ/
Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг “Дуусаагүй үйлдвэрлэл” гэсэн дансанд
бүртгэх ба
гарсан зардлууд нь “Шууд материал”, “Шууд хөдөлмөр”, “Үйлдвэрлэлийн
нэмэгдэл
зардал” гэсэн элементүүдээс бүрдэнэ. Зарим төрлийн зардал нь өртгийн
объектод шууд
хамруулах боломжтой байдаг бол зарим төрлийн зардал нь хэд хэдэн
өртгийн
объекттой холбоотой гардаг. Ийм зардлуудыг зардал хуваарилах суурийг
ашиглан
оновчтой байдлаар тус тусын өртгийн объектод хуваарилж бүртгэнэ.
Үйлдвэр эрхэлсэн байгууллагын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх процессын
явцад гарч буй
зардлыг өртгийн объектоор хуримтлуулан бүртгэх үйл явцын үр дүнд
бүтээгдэхүүний өртөг тодорхойлогдоно. Бүтээдэхүүнийг үйлдвэрлэн
дуусаад бэлэн
бүтээгдэхүүн болсныг борлуулсан үед борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг
тодорхойлогдоно. (Г.Мөнхзул, Г.Алтанзаяа “Зардлын бүртгэл” 2001 он, 7-
9р тал )
Энэ бүх мэдээдэл ямар дарааллаар хэрэгждгийг дараах схемээр
харуулав.
Өртгийн объектоор зардлыг хуримтлуулан бүртгэх нь
Түүхий эдийн агуулах
Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх Шууд материал
Шууд хөдөлмөр
ҮНЗ
Бүтээгдэхүүний агуулах
Худалдан авагчдад борлуулсан
Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний өртөг нь дуусаагүй үйлдвэрлэл данстай,
борлуулсан
бүтээгдэхүүний өртөг нь бэлэн бүтээгдэхүүн данстай шууд холбогдоно.
Дуусаагүй
үйлдвэрлэл данс нь үйлдвэрлэлд байгаа бэлэн бүтээгдэхүүний хэмжээг
харуулдаг.
Өртгийн объект бүрд дуусаагүй үйлдвэрлэл дансыг нээн хөтөлнө.
1.2 ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН НЭМЭГДЭЛ ЗАРДЛЫГ ХУВААРИЛАХ НОРМ
1. ҮНЗ-ын урьдчилан тодорхойлсон нормын ашиглалт
Аливаа үеийн туршид гүйцэтгэсэн бүхий л ажилд төрөл бүрийн нэмэгдэл
зардлыг
ноогдуулж хуваарилах ѐстой. Энэ нь хөдөлмөрийн зардлын жинхэнэ
гүйцэтгэлийн
мөнгөн дүн, шууд хөдөлмөрийн цаг, эсвэл машин цаг зэрэг үзүүлэлтийг
суурь үзүүлэлт
болгон ашиглаж сарын дотор хийгдсэн бүхий л ажилд нэмэгдэл зардлын
жинхэнэ

гүйцэтгэлийг ноогдуулан хуваарилах боломжтой. Сар бүрийн ажлын
хэмжээ ижил
байгаа нөхцөлд зардал нь хяналтын хязгаарт багтаж байх бөгөөд энэ нь
тухайн үе
бүрийн үйлдвэрлэлд холбогдох зардал зохистой хэмжээнд гарч байдгийн
үр дагавар
юм. Харин ижил биш нөхцлөөр янз бүрийн сарын туршид бүрдсэн ажилд
хэт их юмуу,
хэт бага зардал ноогдуулсан бол хэлбэлзэл үүсдэг.
Нэмэгдэл зардлыг тухай бүр бүтээгдэхүүний өртөгт ноогдуулж байхын
зэрэгцээ ҮНЗ-
ыг хийсэн ажилд төсөөлөн тооцсон сууриар үндэслэн ноогдуулснаар
үүсэх зохисгүй
Материал
Дуусаагүй
Бэлэн
Үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүний өртөг
ББӨ
байдлыг илрүүлэн тодорхойлж байх шаардлагатай. ҮНЗ-ын урьдчилан
тодорхойлсон
норм нь түүнийг шударга, харилцан уялдаатай хуваарилах боломжийг
олгодог.
2. Нэмэгдэл зардлын норм сонголтод анхаарвал зохих хүчин зүйлс
Тухайн нэг компаний дотоод дахь цех, тасаг, өртөг, бүрдүүлэлтийн төвд,
зардлын
нэгдсэн багцад хэрэглэж буй нэмэгдэл зардлын норм нь ялгаатай байдаг.
ҮНЗ-ын
зүйлүүдийн ашиглалт, нэр төрөл, ач холбогдлын хэрэглээнд уялдуулан
зохистой
нормыг тогтоож ашиглах нь зүйтэй. ҮНЗ-ыг тооцоход хэрэглэгдэх
зохистой суурийг
зөв тодорхойлж сонгох нь чухал.
ҮНЗ-ыг захиалга, бүтээгдэхүүн, гүйцэтгэсэн ажилд зохистой харьцаагаар,
ач
холбогдлынх нь дагуу төсөөлөн тогтоосон хэмжээгээр үндэслэн
хуваарилах суурийг
сонгоно. Сонгож авсан суурь тооцсон нэмэгдэл зардлыг илтгэсэн
функцэд хамгийн
ихээр хамааран холбогддог. Ойролцоогоор нэг төрлийн нэмэгдэл зардал
нь нэг болон
хэд хэдэн сууриар тооцоход зохицож байгаа бол бүтээгдэхүүний
онцлогийг харгалзан
нэгжийн өртгийг тодорхойлоход ашиглагдаж байгаа нэг суурийг нь
сонгоно. Хэдийгээр

нэг компаниас нөгөөд янз бүрийн аргатай холбогдож гарсан удирдлагын
зардал
ялгаатай байдаг хэдий ч шууд хөдөлмөр, шууд материалын зардлуудын
мэдээлэл
хуримтлагдсан байдаг учраас удирдлагын нэмэлт зардал, хүч чармайлт
шаарддаггүй
дээрх зардлуудын нэгийг норм тогтоох сууриар сонгох нь эргэлзээгүй юм.
Зарим
суурийг тусгайлан хуримтлуулахыг шаарддаг учраас удирдлагын нэмэлт
ажил, зардал
шаардагддаг. Ийм суурь нь гол төлөв хөдөлмөрийн цаг, машин цаг
байдаг.
Суурь сонголт
Өртөг тооцох системийг зайлшгүй шаардлагатай мэдээллээр хангах,
удирдлагын ач
холбогдолтой, үнэ цэнэтэй мэдээллээр хангаж үйлчлэхийн тулд ҮНЗ
тооцоход хэрэглэх
зохистой суурийг зөв тодорхойлж сонгох нь чухал байдаг.
Ашиглавал зохих суурьт дараах үзүүлтүүд байдаг.
- Бүтээгдэхүүний биет хэмжээ
- Шууд материалын зардал
- Шууд хөдөлмөрийн зардал
- Шууд хөдөлмөрийн цаг
- Машин цаг
Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлын нормыг тодорхойлохдоо төсөвлөгдсөн
үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг сонгон авсан төсөвлөгдсөн суурь
үзүүлэлтэд
харьцуулна. Үүнийг ерөнхийд нь томъѐолбол :
ҮНЗ норм = Төсөвлөгдсөн ҮНЗ
Төсөвлөгдсөн суурь үзүүлэлт
Үзүүлэлтүүдийн харилцан хамаарлын шинжилгээ хийж ҮНЗ-тай илүү
хамааралтай
ашиглагдвал зохих суурийг сонгож урьдчилан тогтоосон нормоо тогтооно.
Бүтээгдэхүүний биет хэмжээгээрх суурьт үндэслэн тооцсон ҮНЗ :
Нэгж Төсөвлөгдсөн ҮНЗ
Бүтээгдэхүүнд =
ноогдох ҮНЗ Төсөвлөгдсөн бүтээгдэхүүний нэгж
Бүтээгдэхүүний биет хэмжээгээрх суурь нь ҮНЗ-ыг хуваарилах хамгийн
энгийн шууд
арга боловч энэ нь ганц төрлийн болон хоорондоо ижил төстэй, эсвэл
ижил нэгжээр
илэрхийлэгдэх хэд хэдэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг тохиолдолд
боломжтой. Харин
үйлдвэрлэн гаргаж байгаа бүтээгдэхүүнүүд нь хоорондоо чанар,
технологий горимын
ялгаатай нөхцөлд зохисгүй учраас үүнээс өөр суурийг сонгон ашиглах
хэрэгтэй.

Үйлдвэрлэдэг хэд хэдэн бүтээгдэхүүн нь өөр хоорондоо төстэй буюу
ихээхэн улдаатай,
тэдгээрийн жин, тоо _______хэмжээ нь ижил нэгжээр илэрхийлэгдсэн бол
ҮНЗ хуваарилах
суурь нь бүтээгдэхүүний жин, нийт хэмжээ, харин ялгаатай
хэмжигдэхүүнээр
илэрхийлэгдсэн бол төлөөлсөн нэг нэгжид шилжүүлсэн нэгж байж болно.
Жингээрх
суурь нь ҮНЗ-ыг бүтээгдэхүүний нэгж бүрийн жинд харьцангуйгаар
хуваарилахад
тохирдог.
Шууд материалын зардлаарх суурьт үндэслэн тооцсон ҮНЗ :
Шууд материалын Төсөвлөгдсөн ҮНЗ
нэг төгрөгт =
ногдох ҮНЗ Төсөвлөгдсөн шууд материалын зардал
ҮНЗ нь шууд материалын зардалтай хамааралтай нөхцөлд боломжтой.
Гэвч ихэнх
тохиолдолд энэ суурь нь хязгаарлагдмал хүрээтэй байдгийг анхаарах нь
зүйтэй. Нэг
бүтээгдэхүүнийг их үнэтэй материалаар, нөгөө төрлийн бүтээгдэхүүнийг
хямд
материалаар хийлээ ч гэсэн тэдгээр бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн үйл
ажиллагаа
ижил, буюу ойролцоо хэмжээний ҮНЗ шаарддаг учраас шууд материалын
зардлыг
сууриар сонгоход дутагдалтай юм. Хэрвээ бүтээгдэхүүнийг их үнэтэй
материалаар
хийсэн тохиолдолд ҮНЗ-ыг материалын зардлын сууриар хуваарилбал
тэрхүү зардал нь
зохих хэмжээнээсээ илүүгээр уг бүтээгдэхүүнд ногдох болно.
Шууд хөдөлмөрийн зардлаарх суурьт үндэслэн тооцсон ҮНЗ:
Шууд хөдөлмөрийн Төсөвлөгдсөн ҮНЗ
нэг төгрөгт =
ногдох ҮНЗ Төсөвлөгдсөн шууд хөдөлмөрийн зардал
Шууд хөдөлмөрийн зардлаарх суурийг ҮНЗ нь энэ үзүүлэлттэй шууд
хамааралтай,
хөдөлмөрийн зардал их гардаг байгууллагад ашиглах нь тохиромжтой.
Бүтээгдэхүүний
үйлдвэрлэлд гар бие оролцож байгаа ажилчдын үйлдлээс хамаарч өөр
өөр үнэлгээтэй
байдагтай холбогдон өндөр үнэлгээтэй цалин хөлсний зардал гардаг
өртгийн объектод
ҮНЗ нь илүү хэмжээгээр хуваарилаглагдана. Иймээс тухайн суурь
үзүүлэлт нь ҮНЗ-ийг
зөв оновчтой хуваарилахад дутагдалтай байдаг. Энэ дутагдлыг
арилгахын тулд шууд
хөдөлмөрийн цагаарх суурийг ашиглах нь илүү тохиромжтой байж болно.
Шууд

хөдөлмөрийн зардлаарх суурьт тулгуурлавал үндсэн мэдээллээр
найдвартай
хангагдахаас гадна хөдөлмөрийн зардал ихтэй ҮНЗ-ын хуваарилалтад
ашиглаж болох
аргуудаас хамгийн гол бөгөөд түргэн хугацаанд тооцож болох нийтээр
хүлээн
зөвшөөрсөн арга нь хөдөлмөрийн зардлын суурь болно.
Нөгөө талаас энэ арга нь дараах 2 дутагдалтай:
1. ҮНЗ-ыг ажлын өртөг болон бүтээгдэхүүний үнэ цэнэ дэх өсөлт гэж үзэх
ѐстой.
Үнэ цэнийн ийм өсөлт нь ихэвчлэн цалингийн цэсээрх шууд хөдөлмөрийн
хөлстэй ямарч уялдаагүй, их үнэтэй машин тоног төхөөрөмжийн
элэгдүүлэлтийн
зардал гэх мэт зардлуудаас бий болдог.
2. Шууд хөдөлмөрийн зардлын дүн нь их болон бага хөлс авдаг
ажилчдын ажлын
хөлсний нийлбэрээр тодорхойлогдоно. ҮНЗ-ыг шууд хөдөлмөрийн
зардлаарх
сууриар үндэслэн хуваарилах нь тухайн ажлыг хөлс их авдаг ажилчин
гүйцэтгэсэн бол тухайн ажил болон бүтээгдэхүүнд ҮНЗ-аас нэмүү ноогдох
болно.
Шууд хөдөлмөрийн цагаарх суурьт үндэслэн тооцсон ҮНЗ:
Шууд хөдөлмөрийн Төсөвлөгдсөн ҮНЗ
нэг цагт =
ногдох ҮНЗ Төсөвлөгдсөн шууд хөдөлмөрийн цаг
Энэ суурийг ашиглахдаа ҮНЗ-тай хамааралтай эсэхийг нь
тодорхойлохоос гадна
өртгийн объект бүрээр шууд хөдөлмөрийн цагийг хүримтлуулан тооцсон
байх
шаардлагатай. Ижил төстэй ажлын цагийн хөлсний нормын ялгаа нь,
жишээ нь
бүтээгдэхүүн гарц нь өссөнөөс бус удаан хугацаагаар ажиллагчдын
цагийн хөлс илүү
байдаг шалтгаан бүхий нөхцөлд ашиглах шаардлагатай. Үйлдвэрлэл нь
автоматчилагдаж, механикжсан үед шууд хөдөлмөрийн зардлаарх болон
цагаарх
сууриуд ҮНЗ-ын хоорондын хамаарал бага болдог. Энэ тохиолдолд
машин цагаарх
суурийг ашиглана.
Машин цагаарх суурьт үндэслэн тооцсон ҮНЗ:
Нэг машин Төсөвлөгдсөн ҮНЗ
цагт ногдох =
ҮНЗ Төсөвлөгдсөн шууд хөдөлмөрийн зардал
Машиныг үйлдвэрлэлд эрчимтэй ашиглаж байгаа нөхцөлд машин цаг
хамгийн зохистой
суурь болж чадна. Энэ арга ижил төстэй үйлдлүүдийг нэг болон хэд
хэдэн машинаар

гүйцэтгэхэд шаардагдах цагт үндэслэнэ. Хүлээгдэж буй машин цагийг
төлөвлөн
тооцдог. Автоматжуулалтын хандлага улам бүр өргөжиж өссөөр байгаа
өнөө үед нэгж
бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд шаардагдах цагийн дүн буюу үйл
ажиллагааны
үргэлжлэх хугацааг суурь болгон ашиглахад оршино. Элэгдүүлэлт,
засвар болон машин
тоног төхөөрөмжийн үйлчилгээ зэрэг үйлчилгээний зардал нь ҮНЗ-д
зонхилж байгаа
бол машин-цагаарх суурийн арга хамгийн тохиромжтой. Урьдчилан
тооцсон нормыг
тогтоохдоо ҮНЗ-ын тогтмол болон хувьсах хэсгийг харгалзан үзэх
шаардлагатай. Энэ
нь ҮНЗ-ын хэлбэлзлийн шинжилгээ хийхэд чухал хэрэгтэй байдаг.
Үйл ажиллагааны түвшин сонголт
ҮНЗ-ыг хуваарилах урьдчилан тогтоосон нормын тооцоололд үйл явцын
сонгож авсан
түвшин ихээхэн нөлөөтэй.
Үйл ажиллагаандаа ашиглах хүчин чадлын төвшингийн хэд хэдэн
ойлголт байдаг.
Онолын хүчин чадлаас бусад хүчин чадлын төвшингүүд нь үйлдвэр аж
ахуй нэгжийн
болон салбарын онцлогтой уялдаад өөр байж болно. Доор дурьдсан
хувиуд нь дундаж
үзүүлэлт юм.
· Онолын хүчин чадал /100%/- Энэ нь байгууллагын үйл ажиллагааны
дээд
түвшингээрх чадал юм. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн цех тасаг ямарч
тасалдалгүйгээр бүрэн хурдцаараа ажиллаж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх
хүчин
чадлыг хэлнэ. Практикт ийм боломж байдаггүй. Учир нь машин тоног,
төхөөрөмж эвдрэх, сул зогсолт бий болох, ажиллах хүчний саатал гарах
зэрэг
тохиолдлууд үүсэхгүй байх аргагүй байдаг.
· Практикийн хүчин чадал /85%/- Үйлдвэрлэлийн үйл явцад гарч болох
саатал
дутагдлыг ямар хэмжээтэй гарахыг тооцсоноор онолын хүчин чадлыг
бууруулан
тооцож байгаа үзүүлэлтийг хэлнэ. Засвар үйлчилгээ, үр дүнгүй
ажиллагаа,
эвдрэд _______саатал, жижиг гэмтэл тохиолдох, материалын дутагдал,
тохиромжгүй
материал нийлүүлэлт, материал авалтын ба тараалтын саатал, ажиллах
хүчний
хомсдол ням гариг ба ажлын бус өдөр, ээлжийн амралт зэрэг дотоод
нөхцлөөс

урган гарах зайлшгүй тасалдлын цагаар онолын хүчин чадлын бууруулах
ѐстой.
Энэ бууралт нь дотоод нөхцлөөс урган гарах бөгөөд гадны гол
нөлөөллийг авч
үздэггүй. Жишээ нь хэрэглэгчийн захиалга орж ирэхгүй байх зэрэг
асуудал юм.
· Хүлээгдэж буй бодит хүчин чадал /80%/– Үйлдвэрлэлийн хүчин чадал
ашиглалтын хэмжээ нь дотоод хүчин зүйлээс гадна гадаад хүчин зүйлээс
шалтгаалдаг. Үйлдвэрлэн гаргаж байгаа бэлэн бүтээгдэхүүн нь улирлын
шинж
чанартай, өрсөлдөөн болон хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээнээс ихээхэн
хамаардаг
бол хүлээгдэж байгаа бодит хүчин чадалд үндэслэн ҮНЗ-ын нормыг
тооцон
мөрдөж болно. Энэ нь тухайн нөхцөл байдлаасаа хамаараад ердийн
хүчин
чадлаас дээгүүр болон доогуур тогтоогдож болно. Ер нь богино
хугацааны
төлөвлөлт, хяналтын хандлага нь хүлээгдэж буй бодит хүчин чадлын
зарчим
болдог. Энэ арга нь ҮНЗ болон үйлдвэрлэлийн хэмжээний өсөлт,
бууралтаас
голдуу хамаарч тухайн үе тус бүрт зонхилох нормыг янз бүрээр
урьдчилан
тодорхойлж ашигладаг.
· Ердийн хүчин чадал /75%/ – Ердийн хүчин чадалд үндэслэн
төсөв төлөвлөгөөг зохиодог учраас ҮНЗ-ын нормыг ихэвчлэн энэ
төвшинд
үндэслэн тооцдог. Урт хугацааны үеийн үйлдвэрлэлийн хэмжээ болон
дараа үед
хүлээгдэж буй борлуулалтын хэмжээний хооронд хэлбэлзэл байж болох
талтай ч
худалдан борлуулах үнэ, зардлын хяналтанд ердийн хүчин чадлын
төвшинг
ашиглах нь илүү тохиромжтой. Үйлдвэрлэлийн ердийн үзүүлэлтийг
үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлын болон сонгож авсан суурийн үнэлгээнд
ашигласны үр дүнд ҮНЗ-ийн тооцсон дүн нь жинхэнэ бий болгосноосоо
гол
төлөв ялгаатай байгааг илрүүлнэ. Үнэхээр ийм хэлбэлзэл бий болсон
байвал
илүү буюу дутуу шингээгдсэн ҮНЗ гэж нэрлэгдэх тэр зөрүүг цаашид
шинжлэн
үзэх бөгөөд ингэснээр удирдлагын мэдээллийн үр ашигтай эсэхийг
харуулахад
түүнийг ашиглана.
Ердийн хүчин чадал тогтоолтын зорилго нь: урт хугацааны үеийн

хэвийн хэмжээ болон дараа үед хүлээгдэж байгаа борлуулалтын хэмжээ
хоѐрын
хооронд зарим хэлбэлзэл байж болох боловч худалдан борлуулах үнэ
тогтоох болон
зардлын хяналтад ердийн хүчин чадлын арга хэрэглэх нь ашигтай. Энэ
нь төсөвлөлтийн
нийт системийн үндсэн агуулга болох бөгөөд үүнийг дараах зорилгоор
ашигладаг.
Үүнд:
1. Цехийн хэмжээгээрх уян хатан төсөв бэлтгэх болон ҮНЗ-ын нормыг
урьдчилан тогтоох
2. Бүтээгдэхүүн нэг бүрийн нормативт өртгийг тооцоолох
3. Үйлдвэрлэлийн программ боловсруулах
4. Бараа материалаарх хөрөнгөнд зардал шингээх
5. Хугарлын цэгийг тогтоох
6. Бүтээгдэхүүн гаргалтын хэмжээ өөрчлөгдсөний үр дагаварыг хэмжих
Ердийн хүчин чадал тодорхойлоход холбогдох хүчин зүйлс:
үйлдвэрийн газрын
ердийн хүчин чадлыг тодорхойлоход биет хүчин чадал болон хүлээгдэж
буй
борлуулалтын дундаж хэмжээ 2-ыг авч үзэх хэрэгтэй. Үйлдвэрийн газрын
хүчин чадал
болон борлуулалтын чадамж 2-ын аль нэг нь үгүй бол тооцоолол хийх
боломжгүй.
Хүлээгдэж буй борлуулалтыг үе үе давтагдах өөрчлөлтийнх нь түвшинг
жигдрүүлэх
үүднээс нэлээд урт хугацааны үеийнхээр тодорхойлбол зохино.
Ердийн хүчин чадлыг эхлээд бизнесийн бүхий л хэмжээгээр, дараа нь
бие даасан
үйлдвэр болон цехээр салгаж тодорхойлбол зүйтэй.
1.3 ГҮЙЦЭТГЭЛЭЭРХ БОЛОН ТООЦСОН ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН
НЭМЭГДЭЛ ЗАРДЛЫН БҮРТГЭЛ
Тухайн тайлангийн хугацаанд гарсан бодит /гүйцэтгэлээрх/ ҮНЗ-ыг “ҮНЗ-
ын хяналт”
дансанд хуримтлуулан бүртгэнэ. Үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг ашиглан
тухайн
тайлангийн хугацаанд гарах ҮНЗ-ын төсвийг хийнэ. Энэ төсөвт үндэслэн
ҮНЗ-ын
суурь үзүүлэлтийг ашиглан урьдчилан тогтоосон нормыг тооцно. Энэ
нормдоо
үндэслээд “тооцсон ҮНЗ”-ыг тодорхойлж бүртгэнэ. Гүйцэтгэлээрх ҮНЗ,
Тооцсон ҮНЗ
дансны зөрүүгээр илүү ба дутуу тооцсон ҮНЗ-ыг тодорхойлно. Үүнийг
борлуулсан
бүтээдэхүүний өртөг болон орлого зарлагын нэгдсэн дансанд хааж бичнэ.
ҮНЗ-ыг хуримтлуулах , хуваарилах дансны
харилцааны ерөнхий загвар
Материал ҮНЗ-ын хяналт Тооцсон ҮНЗ ДҮ

ШБматериал нормоор
хаалтын бичилт хуваарилагдсан
Цалин хөлс
ШБхөдөлмөр ББөртөг
НДШ өглөг ОЗНД
Цалингаас тогтоосон дутуу илүү
Хуримтлагдсан элэгдэл
Элэгдлийн зардал
Дансны өглөг
Хэрэглээний зардал
Мөнгө
Мөнгөн зардал
Практикт тооцсон ҮНЗ, гүйцэтгэлийн ҮНЗ хоорондоо тэнцэх нь ховор
байдаг.
· Тооцсон ҮНЗ > Гүйцэтгэлийн ҮНЗ үед хэлбэлзэл нь хэмнэсэн зардал
· Тооцсон ҮНЗ < Гүйцэтгэлийн ҮНЗ үед хэлбэлзэл нь хэтэрсэн зардал
Хэтэрсэн болон хэмнэсэн ҮНЗ-ыг бүтээгдэхүүнйи өртөгт шууд
шингээлгүйгээр
шалтгааныг нь илрүүлж, холбогдох журналын бичилт хийдэг.
Тайлант хугацааны гүйцэтгэлээрх ҮНЗ-ыг ҮНЗ-ын хяналт дансны Дт-д
холбогдох
дансны Кт-ээс хуримтлуулан бүртгэнэ.
Дт ҮНЗ-хяналт ххх
Кт Холбогдох данс ххх
Тооцсон ҮНЗ-ын хэмжээгээр :
Дт Дуусаагүй үйлдвэрлэл ххх
Кт ҮНЗ-хяналт ххх
Илүү ба дутуу тооцсон ҮНЗ-ын хэмжээгээр:
Дт ҮНЗ-хяналт ххх
Кт Хэлбэлзлийн данс ххх /илүү тооцсон ҮНЗ/
Дт хэлбэлзлийн данс ххх
Дт ҮНЗ-ын хяналт ххх / дутуу тооцсон ҮНЗ/
Илүү ба дутуу тооцсон ҮНЗ-ын зөрүүд нөлөөлсөн хүчин зүйлсийн
шалтгааныг нь
тодорхойлж үнэлэлт дүгнэлт өгөхийн тулд зарцуулалтын хэлбэлзэл,
ашиглагдаагүй
хүчин чадлын хэлбэлзлийг тооцож шинжилгээг хийнэ.
Зарцуулалтын хэлбэлзэл: Энэ нь хувьсах ҮНЗ-ын хэлбэлзэл юм.
Зарцуулалтын хэлбэлзэл = Жинхэнэ гарсан ҮНЗ – Ашигласан
_______хүчин чадалд
үндэслэн тооцсон батлагдсан төсөв
Жинхэнэ гарсан ҮНЗ гэдэг нь ҮНЗ-ын гүйцэтгэл юм. Ашигласан хүчин
чадалд
үндэслэн тооцсон батлагдсан төсөв нь гүйцэтгэлийн суурь үзүүлэлтэд
ноогдох төсөвт
зардал юм. (А.Эркеш, О.Нүржмаа “Нягтлан бодох бүртгэл” 2008 он, 253-
255-р тал )
Жишээ нь : ҮНЗ-ын төсөв /₮ /

Хувьсах Тогтмол Нийт
Шууд бус хөдөлмөрийн зардал 150 000 120 000 270 000
Шууд бус материалын зардал 100 000 130 000 230 000
Бусад шууд бус зардал 450 000 600 000 1 050 000
Дүн 700 000 850 000 1 550 000
Машин цагийн үзүүлэлт бол сонгож авсан суурь юм. Төлөвлөгөөнд
5000машин /цаг
ажиллана гэж тусгагдсан. Энэ компанийн ҮНЗ-ын нормыг хувьсах,
тогтмол нийт
зардлаар тогтоож үзье.
Нийт зардлаарх ҮНЗ-ын норм = 1550 000/5000=310₮
Хувьсах зардлаарх ҮНЗ-ын норм = 700 000/5000 = 140 ₮
Тогтмол зардлаарх ҮНЗ-ын норм = 850 000/5000 = 170 ₮
Гүйцэтгэлийн суурь үзүүлэлт 5100 машин/цаг, гүйцэтгэлээр гарсан ҮНЗ
1700 000 ₮
гэвэл :
Гүйцэтгэлд ногдох батлагдсаг төсөв = 5100машин/цаг * 140₮ + 850 000 =
1564 000₮
Зарцуулалтын хэлбэлзэл = 1700 000-1564 000 = 136 000₮
Ашиглагдаагүй хүчин чадлын хэлбэлзэл: Энэ нь тогтмол ҮНЗ-ын
хэлбэлзэл юм.
Ашиглагдаагүй хүчин чадлын хэлбэлзлийг 2 аргаар тодорхойлж болно.
1. Гүйцэтгэлд ногдох батлагдсан төсөв, ДҮ дансанд хуваарилагдсан
тооцсон ҮНЗ
хоѐрын зөрүүгээр тодорхойлно.
2. Ашиглахаар тооцсон хүчин чадал, ашигласан _______хүчин чадал
хоѐрын зөрүүг
урьдчилан тогтоосон тогтмол зардлын нормоор үржүүлсэнтэй тэнцүү
байна.
Учир нь нэгэнт ашиглагдаагүй суурь үзүүлэлтэд хувьсах зардал гарахгүй.
Өмнөх жишээгээр тооцвол:
А. Ашиглагдаагүй хүчин чадлын хэлбэлзэл = 1564 000-5100 цаг * 310₮ = -
17000
Б. (5000-5100) * 170 = -17000₮
Нийт ҮНЗ-ын хэлбэлзэл = Гүйцэтгэлээрх ҮНЗ - Тооцсон ҮНЗ = 1700 000₮
- 1581 000₮
= 119 000
Нийт ҮНЗ-ын хэлбэлзэл = Зарцуулалтын хэлбэлзэл + Ашиглагдаагүй
хүчин чадлын
хэлбэлзэл =136000-17000 = 119 000
ҮНЗ-тай холбогдох журналын бичилт нь дараах байдалтай байна.
Гүйцэтгэлээрх ҮНЗ-аар:
Дт ҮНЗ-ын хяналт 1 700 000
Кт Хан.мат, Цалингийн тооцоо, Хур.эл, Мөнгө, Өглөг 1700000
Тооцсон ҮНЗ-аар:
Дт Дуусаагүй үйлдвэрлэл 1581 000
Кт ҮНЗ-ын хяналт 1581 000
Илүү болон дутуу тооцсон ҮНЗ-аар:

Дт зарцуулалтын хэлбэлзэл 136 000
Кт Ашиглагдаагүй хүчин чадлын хэлбэлзэл 17 000
Кт ҮНЗ-ын хяналт 119 000
Тооцсон ҮНЗ-ыг туслах данс (ажлын захиалгын өртгийн хуудас, эсвэл
цехийн
үйлдвэрлэлийн зардлын тайлан )-дад захиалгын болон технологийн үе
шатны аргаар
өртөг тооцолтоор нарийвчлан зааж тусгадаг. Дуусаагүй үйлдвэрлэлийн
хяналт дансны
дебет дэх нийт тооцсон нэмэгдэл зардлыг Ерөнхий данснаас авч бичнэ.
Тооцсон болон гүйцэтгэлээрх нэмэгдэл зардал нь тус тусдаа бие даасан
дансанд
тусгагддаг учраас тооцсон нэмэгдэл зардал данс хэрэглэдэг нь нийтлэг
практик байдаг.
Гэхдээ зарим компани “ҮНЗ-ын хяналт” дансыг шууд кредитлан
ашигладаг тал бий.
1.4 ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХЭЛТСИЙН ЗАРДЛЫГ
ХЭСЭГЧЛЭН ХУВААРИЛАХ
Энэ нь үйлдвэрлэлийн хүрээнд урьдчилан тооцсон ҮНЗ-ын зөвхөн
нормыг
тогтоож ашигладаг бол уг асуудлыг улам гүнзгийрүүлэн судалбал
дотоод нэгж бүрд урьдчилан тооцсон ҮНЗ-ын нормыг тогтооход
хэрэглэдэг
үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг хэсэгчилэн хуваарилах тухай асуудал
юм. (Асри Хаммер
“Зардлын нягтлан бодох бүртгэл, төлөвлөлт ба хяналт” 2000 он, 332-350-
р тал )
Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг үйлдвэрийн нэгжүүдэд хуваарилна
гэдэг нь
тухайн үйлдвэрийг ҮНЗ ногдуулах нэгж хэсэг, цех тасгуудад эсвэл
өртгийн төв алба
зэрэгт хуваахыг хэлнэ. ҮНЗ-ыг нэгж хэсгүүдэд хуваарилахдаа тооцсон
буюу
төсөвлөсөн зардал болон түүнд хэрэглэх зохистой суурийг сонгосноор
нэгж хэсгийн
хэсэгчлэгдсэн нэмэгдэл зардлыг нэгж хэсэг тус бүрээр тооцоолох буюу
төсөвлөх
нөхцөл бүрдэнэ. Нэгж хэсгүүд нь онцлогоосоо хамаараад үйлдвэрлэлийн
болон
үйлчилгээний гэж ангилагдана. Үйлдвэрлэл эрхэлдэг компани гол төлөв
үйлдвэрлэх зорилгоор тодорхой төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг цех,
тасгийн
байдлаар зохион байгуулагдсан байдаг.
Үйлчилгээний нэгжийн төрөл болон тоог тодорхойлохдоо үйлчилгээний
үүрэг

гүйцэтгэхэд хэрэгцээтэй ажилчдын тоо, үйлчилгээ үзүүлэхэд гарах
зардлын хэмжээ,
үйлчилгээний шаардлагатай эсэх, хянан шалгагчийн хариуцлагын
тогтолцоо бий
болсон эсэх зэрэг олон хүчин зүйлийг харгалзах хэрэгтэй байдаг. Ажил
үүргийн
хуваариар үйлчилгээ бүрийг хэлтэс нэгжүүд болгож бие даалгах нь ховор
тохиолдол
боловч том компаниудын хувьд зайлшгүй байдаг.
ҮНЗ нь үйлдвэрлэл үйлчилгээний нэгжүүдээр шууд болон шууд бус
хуваарилагдах
гэсэн 2 шинжтэй байдаг.
1. Үйлдвэрлэл үйлчилгээний нэгжүүдээр шууд хуваарилагдах
зардлуудын
хувьд: томоохон хэсэг нь дараах зардлын зүйлүүд болно. Үүнд:
§ Хяналт, шалгалт, шууд бус хөдөлмөр болон илүү цагийн зардал
§ Хөдөлмөрийн нэмэгдэл, хөнгөлөлтүүд
§ Шууд бус материал болон үйлдвэрлэлийн хангамжийн зүйлс
§ Засвар, үйлчилгээ
§ Тоног төхөөрөмжийн элэгдэл орно.
2. Үйлдвэрлэл болон үйлчилгээний нэгжүүдээр шууд бус
хэсэгчлэгдэх зардлын
хувьд:
§ Цахилгаан, гэрэл,
§ Дулаан,
§ Түрээс,
§ Үйлдвэрлэлийн барилгын элэгдэл
зэрэг зардлууд нь зарим нэг цех, тасаг гэлтгүй бүх нэгжүүдэд
хамааралтай байдаг
учраас бүх цех тасгуудад шууд хуваарилах боломжгүй байдаг. Шууд бус
хэсэгчлэгдэх
зардлуудыг цех, тасаг, нэгжүүдээр пропорционалаар хуваарилахад доорх
суурь
үзүүлэлтүүд ихээхэн түгээмэл хэрэглэгддэг.
Шууд бус хэсэгчлэгдэх зардлууд Хуваарилах суурь
Үйлдвэрийн түрээс кв.м
Хөрөнгийн татвар кв.м
Барилгын элэгдэл кв.м
Галын даатгал кв.м
Барилгын засвар кв.м
Дулаан кв.м
Хяналт ажилчлын тоо
Харилцаа холбоо ажилчлын тоо болон харилцуурын тоо
Ажилчдын даатгалын нөхөн төлбөр цех тасаг хэлтсийн цалин
Гэрэл цахилгаан квт.цаг
уур ус ажилчдын тоо, тоолуурын заалт
Эрчим хүч морины хүч

Холбогдох үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал нь ямар үзүүлэлттэй шууд
байна, тэр үзүүлэлтийг үндэслэн үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг
хэсэгчлэн
хуваарилна.
Цех, тасаг, хэлтсийн нэмэгдэл зардлын хуваарилалтын нормыг
тогтоолт
Үйлдвэрлэлийн цехээс эсвэл үйлчилгээний тасгаас гарсан бүх ҮНЗ-ууд
нь эцсийн эцэст
үйлдвэрлэлийн цехүүдэд хуваарилагддаг учраас цехийн ҮНЗ-ын
урьдчилан
тодорхойлсон нормыг дараах байдлаар тогтооно. Үүнд:
1. Шууд бус ҮНЗ болон үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг хуваарилах
зорилгоор
үйлдвэрлэлийн үзлэг явуулж үйлдвэрлэлийн тайлан бэлтгэнэ.
2. Сонгосон үйл ажиллагааны төвшин дэх шууд бус ҮНЗ /цахилгаан
эрчим, хүч,
түлш, шатахуун, ус, барилгын элэгдэл, хөрөнгийн татвар, гал түймрийн
даатгал
зэрэг /-ыг тооцоолж, тэдгээр зардлыг сонгосон арга дээрээ үндэслэн
3. Үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг ашиг өгөөжийг нь хүртэж буй цех,
тасаг, хэлтэс
руу хуваарилна.
4. Цех, тасаг хэлтэс бүрийн ҮНЗ-ын урьдчилан тогтоосон нормыг
тооцоолно.
Шууд хуваарилагдах зардлуудыг: Үйлдвэрлэл үйлчилгээний
нэгжүүдэд урьдчилан
тооцох болон төсөвлөх нь компанийн зардлын эсвэл төсвийн тасаг
хэлтсийн гишүүд
болоод хянагчид, тасгийн удирдагчдын нэгдмэл үйл ажиллагаагаар
хэрэгждэг.
Шууд бус хэсэгчлэгдэх зардлуудыг: Цех, тасаг, нэгжүүдээр
пропорционалаар
хуваарилахад үйлдвэрлэлтэй холбоотой гол мэдээллүүд
шаардлагатай. Үүнд
үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийн үзлэгийн тайлангууд нь
ихэвчлэн хэрэгцээтэй цех,
тасаг бүрийн тоног төхөөрөмжийн хувийн жингээр илэрхийлэгдсэн
хүчин чадал,
тооцоолсон квт.цагийн зарцуулалт, цех бүрийн ажилчдын тоо,
тооцоолсон
хөдөлмөрийн зардал, кватрат метр, тооцоолсон материалын
зарцуулалт болон
хөрөнгийн үнэ цэнэ зэрэг мэдээллүүдийг харуулдаг.
Үйлдвэрлэлийн үзлэгийн тайлангийн жишээ:
Энд үйлдвэрлэлийн хэрчих, харуулдах, угсрах, бүрэх гэсэн 4 цех,
үйлчилгээний

материал олгох, хяналт шалгалт, хэрэглээ, ерөнхий үйлдвэрлэл
гэсэн 4 цех ажилладаг.
Хөтөлбөр А: Жилийн эхэнд хийсэн үйлвэрлэлийн үзлэгийн тайлан
Хүснэгт-2
¯ éëäâýðëýë è é í
öåõ¿¿ä
Àæèë÷äû í òî î
õóâü
Êâò.öàã
õóâü
Ì î ðè í û õ¿÷
Õóâü
Ø àë í û òàë áàé
Õóâü
Õýðýãöýýòýé
ì àòåðèàëû í
º ðòº ã
õóâü
Õýð÷èõ 8,0 20 12800 20 200000 40 5250 25 180000 45
Õàðóóëäàõ 6,8 17 6400 10 120000 24 4200 20 40000 10
Óãñðàõ 12,0 30 19200 30 80000 16 6300 30 40000 10
Á¿ðýõ 13,2 33 25600 40 100000 20 5250 25 140000 35
Á¿ãä 40 100 64000 100 500000 100 21000 100 400000 100
*жилийн ажилласан дундаж хэмжээг үндэслэн тооцов
Шууд бус зардлуудыг урьдчилан тооцоолох, хуваарилах: Дулаан,
цахилгаан, эрчим хүч,
түлш, ус, барилгын элэгдэл гэх мэтийн шууд бус цех тасгийн
зардлууд нь
тооцоологдсоныхоо дараа үйлдвэрлэлийн эсвэл үйлчилгээний
цехүүд руу, магадгүй
зөвхөн үйлдвэрлэлийн цехүүд руу хуваарилагдаж болно. Энэ арга
нь удирдлагын
шийдвэрээс хамаарна. Хүснэгт-3 дээр шууд бус цехийн зардлууд 2
арга замаар
хуваарилагдсан.
1. Цахилгаан, эрчим хүч, түлш, ус нь хэрэглээ рүү шингээгдсэн.
Элэгдэл зөвхөн
үйлдвэрлэлийн цех руу хуваарилагдсан.
Їйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бїтээгдэхїїний єртєгт шингээх
арга зїй
2. Барилгын элэгдэл, хөрөнгийн татвар, гал түймрийн даатгал
зэрэг нь шалны
талбай гэсэн суурьтай пропорционалаар зөвхөн үйлдвэрлэлийн
цехүүд руу
хуваарилагдсан.
Õýð÷è õ
Õàðóóë äàõ
Óãñðàõ
Á¿ðýõ

Ì àòåðèàë
î ëãî õ
Õÿí àë ò,
ø àëãàëò
Õýðýãë ýý
Åðº í õèé
¿éëäâýðëýë
1
Õÿí àëò, ø àëãàëò 70000 9000 8000 8000 8000 10000 6000 9000 12000
Ø óóä áóñ õº äº ëì º ð 75000 10000 5000 6000 7000 12000 9000 11000
15000
Õº äº ëì º ðèéí í ýì ýãäýë, õº í ãº ëº ëò 57000 12000 12800 10400 9200 3800
2400 3400 3000
Ø óóä áóñ ì àòåðèàë 23000 3000 3000 4000 6000 2000 1000 2000 2000
Çàñâàð ¿éë÷èëãýý 12000 2000 2000 2000 2400 500 200 2000 900
Òî í î ã òº õº º ðº ì æèéí ýëýãäýë 13000 1500 3500 1000 3000 4000
Öåõ, òàñãààð ø óóä õýñýã÷ë ýãäýõ í è é ò
çàðäàë 250000 37500 34300 31400 35600 28300 18600 27400 36900
2
Öàõèëãààí , ýð÷èì õ¿÷ 22000 22000
Ò¿ëø , ø àòàõóóí 11000 11000
Óñ, 5000 5000
Áàðèëãû í ýëýãäýë 5000 1250 1000 1500 1250
Õº ðº í ãèéí òàòâàð 4000 1000 800 1200 1000
Ãàëû í äààòãàë 3000 750 600 900 750
Öåõ, òàðãààð ø ññä áñð õýðýã÷иë ýãäýõ
í è é ò çàðäàë 50000 3000 2400 3600 3000 38000
3 Öåõ, òàñãààð õýñýã÷ë ýãäýõ í è é ò ¯ Í Ç 300000 40500 36700 35000
38600 28300 18600 65400 36900
Тî î öðî ì öåõ, òàðãè é ì ¿é ëäâýðëýëè é ì ì ýí ýãäýë çàðäàë Хүðì ýãò-3
Öåõ, òàñãààð ø óóä áóñ õýñýã÷ë ýãäýõ çàðäë óóä :
Öåõ, òàñãààð ø óóä õýñýã÷ë ýãäýõ çàðäë óóä :
¹ Çàðäëû í äàí ñ /$-î î ð/
Á¿ãä
¯ éëäâýðëýë è é í öåõ¿¿ä ¯ éë÷èëãýýí è é õýëòýñ
Үйлчилгээний хэлтсийн зардал нь эцсийн эцэст, үйлдвэрлэлийн
цехүүд дэх
урьдчилан тодорхойлон ҮНЗ-ын хувь хэмжээг тодорхойлох болон
өөрлөлтийг
шинжлэхэд хүргэдэг. Үйлчилгээний хэлтсийн нэмэгдэл зардлыг үр
өгөөжийг нь хүртэж
байгаа цех, тасаг, хэлтсүүдэд хуваарилахад ашигладаг түгээмэл
аргууд нь шууд арга, үе
шатны арга, алгебрийн арга юм.
Шууд арга: Үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг зөвхөн
үйлдвэрлэлийн хэлтсүүдэд
хуваарилдаг. Энэ арга нь үйлчилгээний хэлтсүүдийн хоорондоо
үзүүлсэн үйлчилгээг
авч үздэггүй.

- Хэлтсүүдийн зардлуудыг хуваарилахаас өмнө бодит ҮНЗ-ыг
хэлтсүүдийн үйлчилгээ үзүүлсэн хувийн жинг тодорхойлон
мэдээдэл бэлтгэнэ.
- Хуваарилах хэлтсийн зардлын дүнг үзүүлсэн үйлчилгээний
хувиар үржүүлж
хуваарилагдах хувьд харьцуулна.
Үйлчилгээний хэлтсийн тооцсон зардлыг шууд аргаар
хуваарилахыг өмнөх жишээгээр
харуулбал:
арга зїй
Õýð÷è õ
Õàðóóë äàõ
Óãñðàõ
Á¿ðýõ
Ì àòåðè àë
î ë ãî õ
Õÿí àëò,
ø àëãàëò
Õýðýãë ýý
Åðº í õè é
1
¯ éë÷èëãýýí è é õýëòñèéí
çàðäëû ã õóâààðè ë àõààñ º ì í º õ,
öåõ, õýë òñè é í ¯ Í Ç
300000 40500 36700 35000 38600 28300 18600 65400 36900
¯ é ë÷è ëãýýí è é õýëòñè é í çàðäëû í õóâààðè ë àëò
2.à Ì àòåðè àë î ë ãî õ /õýðýãöýýòýé
ì àòåðèàëû í òî î öñî í º ðòº ã äýýð
12735 2830 2830 9905 -23800
2.á Õÿí àë ò ø àëãàëò /á¿ðýõ, óãñðàõ
öåõýä 50,50%/
9300 9300 -18600
Õýðýãë ýý
20% í ü êâò.öàã 2616 1308 3924 5232 -13080
50% ì î ðèí û õ¿÷ öàãààð 13080 7848 5232 6540 -32700
30% í ü òàëáàéí õàðüöààãààð 4905 3924 5886 4905 -19620
2.ã Åðº í õè é ¿éëäâýðëýë /àæèë÷äû í
òî î гоор/
7380 6273 11070 12177 -36900
¯ éë÷èëãýýí è é õýëòñ¿¿äè é í
í è é ò õóâààðè ë àãäñàí çàðäàë 40716 22183 38242 48059
3
çàðäëû ã õóâààðè ëñí û äàðààõ
öåõ, òàñàã, õýëòñè é í ¯ Í Ç
ã¿éöýòãýë

300000 81216 58883 73242 86659
Ñóóðü:
Ø óóä õº äº ëì º ðèéí öàã 20304 24070
Ì àø èí öàã 9200
Ø óóä õº äº ëì º ðèéí çàðäàë 122000
Õóâü õýì æýý /í î ðì / 4$ 6,4$ 60% 3,6$
Ø óóä õº äº ëì º ðèéí
öàã òóòàì ä í î î ãäî õ
Ì àø èí öàã òóòàì ä
í î ãäî õ
çàðäëû í õóâü
öàã òóòàì ä í î î ãäî õ
2.â
Х¿ðì ýãò-4
Á¿ãä
¯ éëäâýðëýë è é í öåõ¿¿ä ¯ éë÷èëãýýí è é õýëòýñ
Үé ë÷è ë ãýýí è é õýëòñ¿¿äè é í òî î öñî í çàðäëû í õóâààðè ëàëò áà öåõ,
òàñãè é í
¯ Í Ç-û í õóâààðèëàëòû í í î ðì û í òî î öî î ëî ë
компанийн үйлчилгээний хэлтсүүдийн тооцсон зардлыг шууд
аргаар хуваарилахдаа
зөвхөн үйлдвэрлэлийн хэрчих, харуулдах, угсрах, бүрэх гэсэн
цехүүдэд үйлвэрлэлийн
үзлэгийн хөтөлбөр А-д тодорхойлогдсон хувь хэмжээг ашиглан
хуваарилсан байна.
- Хуваарилалт материал олгох хэлтсээс эхэлж байна. Энэ
хэлтсийн ҮНЗ нь
Хөтөлбөр А-д тодорхойлогдсон материалын тооцоолсон
өртөгт үндэслэн
хуваарилагдсан. Жишээ нь 28300 $-ын 45% буюу 12735 $ нь хэрчих
цехэд
хуваарилагдаж байна.
- Хяналт шалгалтын хэлтсийн зардал нь угсрах бүрэх цехэд энэ
төрлийн
үйлчилгээг тэнцүү хэмжээгээр авдаг учраас 50, 50 гэсэн
харьцаагаар
хуваарилагджээ.
арга зїй
- Хэрэглээний хэлтсийн зардлыг дараах 3 суурьт үндэслэн
хуваарилжээ. Үүнд
20% нь квт.цагаар, 50% нь морины хүч чадлаар, 30% нь талбайн
хэмжээнд
суурилан хуваарилагджээ. Хэрэглээний хэлтсийн нийт зардал
болох 65400 $-ын

20% нь 13080 $ болж байна. Хөтөлбөр А-д тодорхойлогдсноор
13080 $-ын 20%
буюу 2616 $ нь хэрчих цехэд хуваарилагджээ. Бусад зардал нь
үүнтэй адил
аргаар хуваарилагдсан.
- Ерөнхий үйлдвэрлэлийн зардал нь ажилчдын тоонд үндэслэн
хуваарилагдсан
байна. Жишээ нь 36900 $-ын 20% буюу 7380 $ нь хэрчих цехэд
хуваарилагджээ.
Үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг хуваарилсны дараа,
үйлдвэрлэлийн цехүүдийн ҮНЗ-
ын нормыг хүснэгт -2т тооцоолохдоо:
- Шууд хөдөлмөрийн цаг
- Шууд хөдөлмөрийн зардал
- Машин цаг гэсэн 3 ялгаатай суурь үзүүлэлтийг ашигласан.
Шууд аргаар үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг хуваарилах илүү
хялбар жишээ.
Хүснэгт-5
Цех, тасаг Үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг
хуваарилахын өмнөх ҮНЗ
Үзүүлсэн үйлчилгээний хувь
/хэлтсээр/
УХ
Үйлдвэрлэлийн А 60 000 40 20
Үйлдвэрлэлийн Б 80 000 40 50
Үйлчилгээний У 36 300 30
Үйлчилгээний Х 20 000 20
Нийт ҮНЗ 196 300 100 100
Шууд аргаар хуваарилбал: Хүснэгт-6
Үйлчилгээний хэлтсийн
зардлыг хуваарилахын өмнөх
ҮНЗ
Нийт Үйлдвэрлэлийн цех Үйлчилгээний цех
АБУХ
196300 60 000 80 000 36300 20000
Хуваарилалт :
- Хэлтэс У 18150 18150 -36300
- Хэлтэс Х 5714,286 14285,7143 -20000
Нийт ҮНЗ 196300 83 864 112 436
- У хэлтсийн зардлын 40/80-ыг А-д, 40/80-ыг Б-д,
- Х хэлтсийн зардлын 20/70-ыг А-д, 50/70-ыг Б-д тус тус
Шаталсан арга: Эхэлж хуваарилж байгаа үйлчилгээний хэлтсийн
зардлыг түүний
үйлчилгээг авсан бүх хэлтсүүдэд хуваарилна. Дараагийн
үйлчилгээний хэлтсийн
зардлыг хуваарилахдаа өмнө хуваарилагдсан хэлтэстээ
хуваарилахгүй. Энэ тохиолдолд
ихэвчлэн их зардалтайгаас эхлэн хуваарилалтыг хийдэг.

арга зїй
Шаталсан аргаар хуваарилбал: Хүснэгт-7
зардлыг хуваарилахын
өмнөх ҮНЗ
АБУХ
196300 60 000 80 000 36300 20000
- Хэлтэс У 14520 14520 -36300 7260
- Хэлтэс Х 7788,571 19471,4 -27260
Үйлдвэрлэлийн бусад
зардлын дүн 196300 82 309 113 991
У хэлтсийн зардлын 40/100-ыг А-д, 40/100-ыг Б-д,20/100-Х-д,
Х хэлтсийн зардлын 20/70-ыг А-д, 50/70-ыг Б-д тус тус
Алгебрийн арга: Энэ арга нь үйлчилгээний хэлтэс тус бүрийн нэг
нь нөгөөдөө
үзүүлсэн үйлчилгээний хувь хэмжээг харгалзан үздэг. Өөрөөр
хэлбэл үйлчилгээний
хэлтсийн зардлыг үйлчилгээг авсан бүх хэлтсүүдэд хуваарилна.
- Үйлчилгээний хэлтэс бүрийн зардлыг үсгээр тэмдэглэн систем
тэгшитгэл
зохионо. Х-цайны газар , У-засварын цех
- Систем тэгшитгэлийг бодож үсгээр тэмдэглэсэн үл мэдэгчийг
тодорхойлж,
үйлчилгээний хувиар үржүүлж зардлыг хуваарилна.
У цех: У=36300$+0.3Х
Х цех: Х=20000$+0.2У
Тэгшитгэлийг нэг хувьсагчтай болгохын тулд нэгийг нь нөгөөд
нь орлуулбал:
У=36300$+0.3(20000$+0.2У)
У=36300$+6000$+0.6У 0.94У=42300$ У=45000$
Х=20000$+0.2*45000$=29000$
Алгебрийн аргаар хуваарилбал: Хүснэгт-8
зардлыг хуваарилахын
өмнөх ҮНЗ
АБУХ
196300 60 000 80 000 36300 20000
- Хэлтэс У 18000 18000 -45000 9000
- Хэлтэс Х 5800 14500 8700 -29000
Үйлдвэрлэлийн бусад
зардлын дүн 196300 83 800 112 500
У хэлтсийн зардлын 40/100-ыг А-д, 40/100-ыг Б-д,20/100-Х-д,

Х хэлтсийн зардлын 20/100-ыг А-д, 50/100-ыг Б-д, 30/100-ыг тус
тус хуваарилна.
Цех, тасаг хэлтсээр хэсэгчлэгдэх ҮНЗ-ын хувь хэмжээ буюу
нормыг ашиглалт
Санхүүгийн жилийн туршид 7 хоног, сар бүрийн эцэст захиалгын
өртгийн хуудас болон
үйлдвэрийн өртгийн тайлангийн үйлдвэрийн нэмэгдэл зардал
гэсэн хэсэгт тусгагдах
арга зїй
тооцсон ҮНЗ-ын тоо хэмжээг тодорхойлоход хавсаргасан ажил
болон бүтээгдэхүүнд
ногдох тооцсон ҮНЗ-ын тухай мэдээлэл шаардагддаг. Уг зардлын
тооцсон хэмжээ
ерөнхий журналд тухайн цаг хугацаандаа бичигдсэн байх ѐстой.
Нэгтгэсэн журналын
бичилт дараах байдлаар тодорхойлогдоно.
Дт Дусааггүй үйлдвэрлэл 285000
Кт Тооцсон ҮНЗ-Хэрчих цех /21005 ШХ Цагийн гүйцэтгэл * 4$/ 84020
Кт Тооцсон ҮНЗ-Харуулдах цех /8500 Машин цагийн гүйцэтгэл *
6.4$/ 54400
Кт Тооцсон ҮНЗ-Угсрах цех /111700 ШХ зардлын гүйцэтгэл * 60%/
67020
Кт Тооцсон ҮНЗ-Бүрэх цех /22100 ШХ цагийн гүйцэтгэл * 3.6$/
79560
Дуусаагүй үйлдвэрлэл данс нь үйлдвэрлэлийн цех бүрд
ашиглагдаж болох боловч дээрх
жишээн дээр дуусаагүй үйлдвэрлэлийн зөвхөн нэг л дансыг
ашигласан байна.
Үйлдвэрлэлийн цех тус бүрийн илүү болон дутуу тооцсон
үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал
Санхүүгийн жилийн эцэст үйлдвэрлэл болон үйлчилгээний цех,
тасгийн шууд бус
зардлын ерөнхий шинж чанарыг агуулсан зардлын жинхэнэ хэмжээ
жилийн эхэн дэх
тооцсон үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардалтай нэг ижил байдлаар
дахин хуримтлагддаг.
Нийт ҮНЗ үйлдвэрлэлийн цехэд хуримтлагдсан нөхцөлд энэ нь
тооцсон ҮНЗ-ыг
жинхэнэ хэмжээтэй нь харьцуулах замаар илүү болон дутуу
тооцсон ҮНЗ-ыг
тодорхойлох боломж олгоно. Энэ горимуудыг дараах байдлаар
нэгтгэн дүгнэнэ. Үүнд:
- Үйлдвэрлэлийн цехүүдийн шууд, хэсэгчлэгдэх ҮНЗ-ын гүйцэтгэл,
хэлтсүүдийн шууд болон шууд бус ҮНЗ-ыг нэгтгэж тодорхойлно.
/хүснэгт-10/
- Жилийн гүйцэтгэлийн үзүүлэлтэд үндэслэн үйлдвэрлэлийн
үзлэгийн хоѐрдахь

тайлан бэлтгэнэ. /Хөтөлбөр Б, хүснэгт-9/
- Жилийн эцэс дэх үйлдвэрлэлийн үзлэгийн тайлангийн үр дүнд
үндэслэн шууд
бус ҮНЗ-ыг хуваарилна. /Хүснэгт -10, Хөтөлбөр Б/
- Жилийн эцэс дэх үйлдвэрлэлийн үзлэгийн тайланд үндэслэн
хэлтсийн зардлын гүйцэтгэлийг өгөөжийг нь хүртэж байгаа цех,
тасаг,
хэлтсүүдэд хуваарилна. Нийт болон цех, тасаг, хэлтсээр
хэсэгчлэгдэх илүү болон
дутуу тооцсон ҮНЗ-ыг тодорхойлно. / Хүснэгт -11, Хөтөлбөр Б /
- Жилийн эцэст ҮНЗ-ын хуваарилалт хийж дууссаны дараа цех,
тасаг, хэлтсээр
хэсэгчлэгдэх ҮНЗ-ын гүйцэтгэлийн нийт хэмжээ холбогдох цех,
тасаг, хэлтсийн
ҮНЗ-ын хяналтын дансанд шилждэг.
арга зїй
Хөтөлбөр Б: Жилийн эхэнд хийсэн үйлвэрлэлийн үзлэгийн тайлан
Хүснэгт-9
¯ éëäâýðëýë è é í
öåõ¿¿ä
Àæèë÷äû í òî î
õóâü
Êâò.öàã
õóâü
Ì î ðè í û õ¿÷
Õóâü
Ø àë í û òàë áàé
Õóâü
Õýðýãöýýòýé
ì àòåðèàëû í
º ðòº ã
õóâü
Õýð÷èõ 9,1 24 16978 26 210000 42 5250 25 193500 45
Õàðóóëäàõ 6,5 17 5224 8 110000 22 4200 20 43000 10
Óãñðàõ 10,6 28 16325 25 90000 18 6300 30 47300 11
Á¿ðýõ 11,8 31 26773 41 90000 18 5250 25 146200 34
Á¿ãä 38 100 65300 100 500000 100 21000 100 430000
*жилийн ажилласан дундаж хэмжээг үндэслэн тооцов
Õýð÷èõ
Õàðóóë äàõ
Óãñðàõ
Á¿ðýõ
Ì àòåðèàë
î ë ãî õ
Õÿí àë ò,
ø àë ãàë ò
Õýðýãë ýý

Åðº í õè é
1
Õÿí àëò, ø àëãàëò 70000 9000 8000 8000 8000 10000 6000 9000 12000
Ø óóä áóñ õº äº ëì º ð 72000 10800 4800 5200 7500 11000 7800 10000
41900
Õº äº ëì º ðèéí í ýì ýãäýë, 55000 11500 12400 10700 9000 3700 2300 3100
2300
Ø óóä áóñ ì àòåðèàë 27000 4800 4100 3700 6600 2100 1400 2300 2000
Çàñâàð ¿éë÷èëãýý 15000 2300 2300 2700 2700 600 300 2800 1300
Òî í î ã òº õº º ðº ì æèéí ýëýãäýë 13000 1500 3500 1000 3000 4000
Öåõ, òàñãààð ø óóä
õýñýã÷ëýãäýõ í èéò çàðäàë 252000 39900 35100 31300 36800 27400
17800 27200 36500
2
Öàõèëãààí , ýð÷èì õ¿÷ 16000 16000
Ò¿ëø , ø àòàõóóí 8000 8000
Óñ, 4000 4000
Áàðèëãû í ýëýãäýë 5000 1250 1000 1500 1250
Õº ðº í ãèéí òàòâàð 4000 1000 800 1200 1000
Ãàëû í äààòãàë 3000 750 600 900 750
Öåõ, òàñãààð ø óóä áóñ
õýñýã÷ë ýãäýõ í è é ò çàðäàë 40000 3000 2400 3600 3000 28000
3
Öåõ, òàñãààð õýñýã÷ë ýãäýõ í è é ò
¯Í Ç 292000 42900 37500 34900 39800 27400 17800 55200 36500
Тî î öðî ì öåõ, òàðãè é ì ¿é ëäâýðëýëè é ì ì ýí ýãäýë çàðäàë Хүснэгт-10
Á¿ãä
¯ é ë äâýðë ýë è é í öåõ¿¿ä ¯ éë÷èëãýýí è é õýëòýñ
Öåõ, òàñãààð ø óóä õýñýã÷ë ýãäýõ çàðäë óóä :
Öåõ, òàñãààð ø óóä áóñ õýñýã÷ë ýãäýõ çàðäë óóä :
арга зїй
Õýð÷è õ
Õàðóóë äàõ
Óãñðàõ
Á¿ðýõ
Ì àòåðèàë
î ëãî õ
Õÿí àëò,
ø àëãàëò
Õýðýãë ýý
Åðº í õè é
1

öåõ, õýëòñè é í ¯ Í Ç 292000 42900 37500 34900 39800 27400 17800
55200 36500
2.à
Ì àòåðè àë î ë ãî õ /õýðýãöýýòýé
í àòåðèàëû ì òî î öðî ì º ðòº ãт
¿í äýñëýñýí / 12330 2740 3014 9316 -27400
2.á
Õÿí àëò ø àë ãàë ò /á¿ðýõ, óãñðàõ
öåõýä 50,50%/ 8900 8900 -17800
2.â Õýðýãë ýý
20% í ü êâò.öàã 2870,4 883,2 2760 4526 -11040
50% ì î ðèí û õ¿÷ öàãààð 11592 6072 4968 4968 -27600
30% í ü òàëáàéí õàðüöààãààð 4140 3312 4968 4140 -16560
2.ã
Åðº í õèé ¿éëäâýðëýë /àæèë÷äûí
òî î í ä ¿í äýñëýñýí / 8760 6205 10220 11315 -36500
¯ éë÷èëãýýí è é õýëòñ¿¿äèéí
í èéò õóâààðèëàãäñàí çàðäàë 39692 19212 34830 43165
3
öåõ, òàñàã, õýë òñè é í ¯ Í Ç
ã¿é öýòãýë 292000 82592 56712 69730 82965
4 Í èéò òî îöñî í ¯ Í Ç 285000 84020 54400 67020 79560
5 Èë¿¿ áî ëî í äóòóó òî î öñî í ¯ Í Ç 7000 -1428 2312,2 2710 3405
Үé ë÷è ëãýýí è é õýëòñ¿¿äè é í ¯ Í Ç-û í ã¿é öýòãýë è é í õóâààðè ë àëò
áà öåõ, òàñàã,
õýëòñè é í è ë ¿¿, äóòóó òî î öñî í ¯ Í Ç-û ì òî î öî î ë î ë Хүснэгт-11
Á¿ãä
¯ éëäâýðëýë è é í öåõ¿¿ä ¯ éë÷èëãýýí èé õýëòýñ
¯ é ë÷èëãýýí è é õýëòñè é í çàðäëû í õóâààðè ëàë ò
ҮНЗ-ын хуваарилалтыг харуулсан хүснэгт 11-ийг ашиглан дараах
журналын
бичилтүүдийг хийнэ.
Дт ҮНЗ – Хэрчих цех 82 592
Дт ҮНЗ – Харуулдах цех 56 712
Дт ҮНЗ – Угсрах цех 69 730
Дт ҮНЗ – Бүрэх цех 82 966
ҮНЗ – Хяналт 292 000
Үйлдвэрлэлийн цех тус бүрийн ҮНЗ-ын тооцсон хэмжээ болон
гүйцэтгэлийг
харьцуулж доорх илүү болон дутуу тооцсон ҮНЗ-ыг компаний
нийт нэмэгдэл зардлын
дүнгээр тодорхойлсон. Үүнд:
Нийт дүн Хэрчих Харуулдах Угсрах Бүрэх
7000 -1428 2312 2710 3406
арга зїй

1.5 ҮЙЛДЭЛД СУУРИЛСАН ӨРТӨГ ТООЦОЛТ
ҮНЗ-ыг шууд хөдөлмөрийн сууриар хуваарилах хялбарчилсан
аргууд ач
холбогдлоо алдаж , мэдээлэл боловсруулалтын технологийн
хөгжлөөр зардал
хуваарилалтын нарийн аргуудыг нэвтрүүлэх асуудал нээлттэй
болжээ. Дэлхийн зэх
дээл дээрх ширүүн өрсөлдөөний улмаас үйлдвэрлэн гаргаж байгаа
бүтээгдэхүүний нэр
төрөл тус бүрийн үр ашигт байдлын талаар болон үйлвэрлэлийн
эхлэл төгсгөлийн
талаар тодорхой мэдээлэл шаардагдах болжээ. Энэ бүхний үндсэн
дээр үйлдэл,
зорилтоор өртөг тооцох хандлагууд бий болж байна.
Үйлдэлд суурилан өртөг тооцох /Activity-based costing-ABC/
систем нь
үйлдвэрлэлийн зардлыг нэлээд оновчтой тооцох төдийгүй
зардлыг удирдах арга
ажиллагааны үндэс болдгоороо нилээд анхаарал татах болсон. Яг
энэ чиглэлээр
үйлдэлд суурилан өртөг тооцохын харьцангуй давуу тал
үйлчилдэг. Үйлдэлд суурилан
тооцсон өртөг санхүүгийн бүртгэлийн зориулалтаар бус харин
стратегийн шийд гаргах
мэдээлэл бий болгоход үйлчилнэ. Удирдлагын шийд гаргахад
зардлыг нэг бүрчлан
мөрдөж хянаж тодруулахад зориулагддаг тул үйлдэлд суурилан
тооцсон өртөгт
үндэслэдэг зэргээр ач холбогдол нь тодорхойлогдоно. Үйлдэлд
суурилан өртөг тооцно
гэдэг нь зардлыг үйл ажиллагааны эхнээс нь эцэс хүртэл дагаж
мөрдөн, хянаж
бүртгэж хуваарилан өртөг тооцоолно гэсэн үг юм. (Н.Тунгалаг
“Зардал удидлагын бүртгэл:
Шинжилгээ загварчлал” 2004 он 12-13р тал)
Үйлдвэрлэлийн шинэ орчинд ҮНЗ-ыг хэмжих, удирдах талаар олон
санал
дэвшигдэх болсны нэг нь үйлдэлд суурилан өртөг тооцох систем
юм. Үйлдэлд
суурилан өртөг тооцох нь АНУ-аас гаралтай бөгөөд тэд зардлыг
хэмжих талруу нь илүү
анхаарсан. Японд энэ аргыг авч хэрэглэхдээ зардлын удирдлага,
хямдралт, бизнесийн
эрүүл орчин бүрдүүлж үйлдвэрийн газрыг өөрчлөн байгуулах
зэрэгт чиглүүлж иржээ.
Үйлдэлд суурилан өртөг тооцох аргыг /ABC/ АНУ-ын эрдэмтэн
Робин купер, Роберт
Каплан нар 1980-аад оны сүүлчээр анх боловсруулсан. 1990-ээд
оноос АНУ-ын

томоохон пүүсүүдэд амжилттай хэрэгжсэн байдаг. 1989 оноос
Германд “Үйл
ажиллагааны зардлын бүртгэл” нэртэйгээр хөгжүүлсэн, Японы
үйлдвэрүүдэд өргөн
хэрэглэж байгаа. Өндөр хөгжилтэй орнуудад өргөнөөр
хэрэглэгдэж байгаа үйлдэлд
суурилан өртөг тооцох арга 3 хэлбэрээр оршиж байгаа гэж үздэг.
1. Комьютержсэн үйлдвэрлэлтэй зэрэгцэн гарч ирсэн үйлдлийн
бүртгэл /Berliner
and Brimson 1988/, /James A.Brimson 1991/
арга зїй
2. Үйлдэлд суурилан өртөг тооцох /ABC/ анхдагч хувилбар
/Cooper8 Kaplan 1987/
болон тэдний залгамжлагчид
3. Үйлдэлд суурилсан өртгийн удирдлага /ABM/, /Peter Turney 1991/
зэрэг юм.
Уламжлалт бүртгэлийн тогтолцоогоор зардлын бүртгэл нь үйл
ажиллагаа
үйлдэлд бус бүтээгдэхүүнд голлон анхаарлаа хандуулж иржээ.
Үйлдэлд суурилан өртөг
тооцох үед үйл ажиллагаа, үйлдэл нь өртөг тооцох үндэслэл
болно. Өөрөөр хэлбэл
зардлын гарсан шалтгаан, тэдгээрийн бүтээгдэхүүнд холбогдох
байдлыг илүү анхаарна.
Бүтээгдэхүүн бий болоход ямар ямар үйлдэл аль хир хэмжээгээр
хийгдэж байсан, тэр
нь зардал гарах шалтгаан болно гэж үздэг байна. (Н.Тунгалаг
“Зардал удидлагын бүртгэл:
Шинжилгээ загварчлал” 2004 он 35-43р тал)
Үйлдэлд суурилан өртөг тооцох үе шат :
1. Компанийн үйлдвэрлэлийн процессийн үндсэн үйл ажиллагааг
тодорхойлно. /машин тоног төхөөрөмжийн ашиглалт, хөдөлмөр
ашиглалт,
материал захиалах, хүлээн авах, материал ашиглалт,
үйлдвэрлэлийн удирдлага,
төлөвлөлт, бүтээгдэхүүний савлалт, хүргэлт гэх мэт/
2. Үйл ажиллагаа тус бүрийн зардлын төвийг тогтооно. /жишээ
нь машин тоног
төхөөрөмжийн үйлчилгээтэй холбоотой бүх зардлыг нэг
өртгийн төвд нэгтгэх
3. Үйл ажиллагаа тус бүрийн зардал агуулагч /зөөгч/-ийг
тогтооно. /үйл
ажиллагаа тус бүрийн зардалд голлон нөлөөлдөг бүх бүх хүчин
зүйлсийг
тодорхойлно. Зардал агуулагч буюу зөөгч гэдэг нь тухайн үйл
ажиллагаанд
зардал гарах болсон гол шалтгаан нь болно. Захиалгын тоо,
үйлдвэрлэлийн үе

шатны тоо гэх мэт/
4. Бүтээгдэхүүний тухайн үйл ажиллагааг шаардах байдалд
үндэслэн тус
бүрийнх нь өртгийг тодорхойлно. /үйл ажилаагааны зардлыг
бэлэн
бүтээгдэхүүн хүртэл дагаж зардал зөөгчөөр хуваарилна/
Үйлдэлд суурилан өртөг тооцох системийн онцлог нь уламжлалт
тогтолцооноос зардал
хуваарилах аргаараа ялгаатай.
а/Уламжлалт тогтолцоо Цех, тасаг Цех тасгийн Бүтээгдэхүүн
норм
ҮНЗ
хх
арга зїй
б/Үйлдэлд суурилан
өртөг тооцох Зардлын бүлэг Норм зардал Бүтээгдэхүүн
үйлдэл бүрээр зөөгч бүрээр
Уламжлалт болон үйлдэлд суурилан өртөг тооцох тогтолцоог
гол гол шинжүүдээр нь
харьцуулан үзвэл:
Уламжлалт тогтолцоо Үйлдэлд суурилан өртөг тооцох
тогтолцоо
Цөөн нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг
газарт хэрэглэгдэнэ
Олон нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг
газарт хэрэглэгдэнэ
ҮНЗ-ын хувийн жин бага ҮНЗ-ын хувийн жин өндөр
ҮНЗ-ын бүртгэлийг нэгж хэсгээр зохион
байгуулна.
ҮНЗ-ыг зардал гарах үйл ажиллагааны төрлөөр
зохион байгуулна.
ҮНЗ-ын хуваарилалтанд нэгдсэн суурь норм
хэрэглэнэ
ҮНЗ-ын хуваарилалтанд зардал зөөгч, түүнд
харгалзах норм хэрэглэнэ
Зардал хуваарилалт энгийн хялбар, баримжаа
шинжтэй
Зардал хуваарилалтанд орчин үеийн компьютерийн
техник хэрэгсэл шаардана, зардал маш нарийн
хуваарилагдана
Бүтээгдэхүүний өртөг ойролцоо байдлаар
тооцоологдоно
Бүтээгдэхүүний өртөг илүү нарийвчлалтай
оновчтойгоор тодорхойлогдоно
Үйлдэлд суурилан өртөг системийн онолын гол ахиц нь энэ
систем бүх зардлыг
өртгийн обьектод шингээдэггүйд оршино. Өөрөөр хэлбэл
нийлүүлэгдсэн нөөцийн

өртгөөр бус хэрэглсэн нөөцийн өртгөөр үнэлнэ гэсэн үг. Энэхүү
хоѐр өөр ойлголтын
ялгааг дараах тэгшитгэлээс харж болно.
Нийлүүлэгдсэн хэрэглэгдсэн хэрэглэгдээгүй
Нөөцийн = нөөцийн + нөөцийн
өртөг өртөг өртөг
Хэрэглэгдээгүй нөөц өртөг нэмэгдүүлдэггүй тул түүнийг
шинжилж илүүдэл хүчин
чадлыг илрүүлэн арилгахад тустай. Энэ нь үйлдэлд суурилан
өртөг тооцох системийн
өртгийн удирдлагад оруулж буй үнэтэй хувь нэмэр гэж үздэг.
Үйлдэлд суурилан өртөг
тооцох тогтолцоо нь эхэн үедээ зардал хэмжих, бүтээгдэхүүний
өртөг тооцох талдаа
илүү ашиглагдаж байсан бол сүүлийн жилүүдээс өртгийн
удирдлагын арга хэрэглүүр
болон ашиглагдах болсон.
ҮНЗ
хх
арга зїй
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
2.1 “ХАТАНСҮЙХ ИМПЕКС” ХХК-НЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН
НЭМЭГДЭЛ ЗАРДАЛ, ТҮҮНД ХАМААРАЛ АСУУДАЛ
Товч танилцуулга
“Хатансүйх импэкс“ ХХК нь 1996 онд хиам, махан бүтээгдэхүүний
үйлдвэрлэл,
худалдаа, үйлчилгээ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн.
Хувийн хөрөнгө
оруулалттай компани бөгөөд үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл нь :
- Хиам махан бүтээгдэхүүний “ХАСУ” үйлдвэр
- Нэрийн барааны дэлгүүр
“Хатансүйх импэкс“ ХХК нь байгуулагдсан цагаасаа хойш үйл
ажиллагаагаа тасралгүй
өргөтгөн шинэчилж орчин үеийн дэвшилтэт техник,
технологийг үйлдвэрлэлдээ
нэвтрүүлж ирснээрээ монголын мах махан бүтээгдэхүүний зах
зээлд өөрийн байр
сууриа эзэлсэн бөгөөд монгол малын махаар экологийн цэвэр
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж
дэлхийн зэх зээлд гаргах эрхэм зорилт тавин ажиллаж байна.
Түүхэн товчоон:
Ø 1996 онд Герман улсын их засварын тоног төхөөрөмжөөр
хиамын үйлдвэрлэлээ
явуулж эхэлсэн
Ø 2000 онд Герман, Австри улсуудаас орчин үеийн өндөр хүчин
чадалтай хиам,
консерв үйлдвэрлэх төхөөрөмж авч хиамын үйлдвэрлэлээ
өргөтгөн шинэчилж,

шинээр консервын үйлдвэрлэл явуулсан эхэлсэн
Ø 2001 оноос япон улсад амьтны хоолны зориулалттай консерв,
Солонгос улсад
махан консерв экспортлож эхэлсэн. Одоо ОХУ, Солонгос, Япон,
Иран зэрэг улс
руу бүтээгдэхүүн экспортлодог.
Ø 2004 онд хоногт 5000 тонн консервлосон бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэх хүчин чадал
бүхий Герман, Солонгос, Австри улсын тоног төхөөрөмжөөр
тоноглогдсон
үйлдвэрийг шинээр ашиглалтанд оруулсан
Ø 2005 оноос хиам, консервын “ХАСУ” үйлдвэрлэлийн
цогцолборыг байгуулан
төрөл бүрийн хиам махан бүтээгдэхүүн, консерв үйлдвэрлэн
дотоод гадаадын
зах зээлд нийлүүлж байна.
“Хатансүйх импекс” ХХК нь хиамын 20, консервын 20 гаруй нэр
төрлийн бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэдэг. Бүтээгдэхүүний өртөг тооцохдоо үндсэн туслах
материалын зардал,
арга зїй
үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлын нийлбэрээр /ҮНЗ-д шууд
хөдөлмөрийн зардал орно/
нийт өртгөө тодорхойлоод, зах зээлийн үнийг харгалзан
тодорхой хэмжээний ашиг
төлөвлөж бүтээгдэхүүний үнийг тогтоодог.
Тус компани нь 2004 онд үйлдвэрлэлээ өргөтгөж барилга, тоног
төхөөрөмж,
технологийн шинэчлэлд хөрөнгө оруулалт хийснээр үйлдвэрийн
үйл ажиллагааг
дагалдаж гарах үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал нь их гардаг
болсон. Компаний
удирдлагууд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл нь нийт ҮНЗ-аа дараад,
цаана нь ашиг олох
зорилготой ажиллах ѐстой гэж үзэж үйлдвэрлэлийн үйл
ажиллагааг дагалдаж гарах
бүхий л зардлаа ҮНЗ-д хамааруулан тооцдог.
ҮНЗ-ын тухайд:
· Шинэ үйлдвэр байгуулагдсанаас хойш бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл,
борлуулалтад
харгалзан гарах ҮНЗ их болж, өртөгт нөлөөлөх болсон.
Борлуулалт орлого,
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл бага үед ҮНЗ-ууд их гарсаар сарын
эцэст үйл
ажиллагаа алдагдалтай гардаг тохиолдол байдаг. Ингэснээр нэгж
бүтээгдэхүүнд
ямар хэмжээний ҮНЗ ногдож байгаа болон үнээ хэр бодитой
тодорхойлж

байгааг тухай илүү судлах шаардлага гардаг.
· ҮНЗ-ын нормын тоо хэмжээ жил ирэх бүр өсдөг. Энэ нь:
- ҮНЗ-ын зүйлүүдийн зах зээлийн үнэ өссөн
- Үйлдвэрлэл буурахаар нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ аяндаа
нэмэгддэг. Энэ нь өртгийг нэмэгдүүлнэ.
· Үйлдвэрлийн үйл ажиллагаатай харьцуулахад ҮНЗ харьцангуй их
хэмжээгээр
гардаг нь зарим сард бүтээгдэхүүний өртгийг нэмэгдүүлж улмаар
борлуулалт
буурахад ашиггүй ажиллах нөхцөл болдог. Энэ нь үйл
ажиллагаагаа
эрчимжүүлэх, ҮНЗ-ыг бууруулах арга замыг судлахад хүргэж байна
· Тус үйлдвэрийн барилга том талбайтай, үйлдвэрлэлийн үйл
ажиллагаа олон шат
дамжлагатай учраас халаалт, цахилгаан, уур, ус, шууд болон шууд
бус
хөдөлмөрийн зардал зэрэг дагалдах зардлууд их гардаг.
Онолоор судалсан ҮНЗ хуваарилах аргыг “Хатансүйх импекс” ХХК
дээр туршиж
үзэхийн тулд тус компанийн мэдээ, тайланд үндэслэн 2008, 2009
он тус бүрийн
үзүүлэлтүүдээр дундаж хэмжигдэхүүнийг тодорхойлох арга
ашигласан. Тооцоолсон
дундаж үзүүлэлтүүдийг цаашдын судалгаандаа, мөн 2010 оны
бүтээгдэхүүний өртгийн
тооцоонд хэрэглэсэн. Компани нь үйлдвэрлэлийн хүрээнд гарах
бүхий л зардлаа ҮНЗ-
д хамруулж, түүнийг бүтээгдэхүүний өртөгт шингээхийг
зорьдог.
арга зїй
2008 î í
12345678
Сар Í è éò
¿éëäâýðëýëèé í
ì º í ãº í ä¿í /2+3/
Хиам
Консерв
¯ í äñýí ,
òóñë àõ ò¿¿õè é
ýä ì àòåðèàë
Хувьсах
шинжтэй
цàë è ì
/¿éëäâýðëýë
öåõ, áî ð-àë áà/
¯ Í Ç-û ä¿í Í è éò ¯ Í Ç-û í

ä¿í /5+6/
Àø è ã
àë äàãäàë
1 58,189,040 33,533,410 24,655,630 37,881,750 4,539,700 18,968,655
23,508,355 (4,730,864)
2 67,047,960 28,489,560 38,558,400 42,092,985 4,594,380 19,837,170
24,431,550 (1,239,277)
3 168,309,730 33,590,480 134,719,250 113,187,291 9,306,755 47,892,523
57,199,278 (6,501,730)
4 119,473,260 31,413,510 88,059,750 76,812,043 5,683,570 32,181,849
37,865,419 1,654,826
5 136,308,720 42,087,380 94,221,340 92,680,217 7,862,713 33,045,055
40,907,768 (862,844)
6 138,401,610 40,992,530 97,409,080 85,469,877 7,595,405 38,606,998
46,202,403 3,090,729
7 139,726,770 53,711,640 86,015,130 89,580,187 6,742,518 38,446,667
45,189,185 1,283,958
8 161,598,176 40,599,020 120,999,156 107,515,127 8,687,286 26,054,654
34,741,940 15,092,666
9 143,531,506 37,890,480 105,641,026 86,096,245 7,698,983 26,831,209
34,530,192 19,131,602
10 67,618,173 22,143,130 45,475,043 38,693,236 5,402,506 26,849,668
32,252,174 (5,104,930)
11 26,171,020 26,171,020 - 13,871,599 3,807,603 21,887,770 25,695,373
(14,083,992)
12 62,200,689 38,638,090 23,562,599 39,808,441 4,986,578 33,423,989
38,410,567 (17,653,585)
Дүн 1,288,576,654 429,260,250 859,316,404 823,688,998 76,907,997
364,026,207 440,934,204 (9,923,441)
Дундаж 107,381,388 35,771,688 71,609,700 68,640,750 6,409,000
30,335,517 36,744,517 (826,953)
Í è é ò ¿é ëäâýðëýë è é í çàðäëû í á¿òýö /òº ãðº ãº º ð / Õ¿ñí ýãò-2.1
Тус компанийн 2008 оны үйлдвэрлэл сард дунджаар 107.3 сая
төгрөг /Хүснэгт-2.1/
байхад _______түүнд харгалзах хувьсах шинжтэй цалингийн
зардлыг оруулаагүй ҮНЗ нь
дунджаар 30сая төгрөг байна. Компанийн удирдлагуудын үзэж
байгаагаар 2008 оны
ҮНЗ сард дунджаар 36.7 сая төгрөгийн ҮНЗ гарч байсан. Тэр ҮНЗ-
ын бүтцийг дараах
тэгшитгэлээс харж болно.
ҮНЗ = ШХ +ШБХ+Бусад зардлууд+УБЗ
ҮНЗ-д шууд хөдөлмөрийн зардал, шууд бус хөдөлмөр, борлуулалт
удирдлагад
хамаарах зардал, бусад зардлуудыг оруулдаг. Цалингийн зардлаа
үйлдвэрлэл,
борлуулалтаас хамаарах шинжээр нь хувьсах цалин, тогтмол
цалин гэж 2 хэсэгт авч
үздэг. Хувьсах цалин нь үйлдвэрлэлийн тоо хэмжээнээс хамаарах

цехүүд, борлуулалтын албаны цалингийн зардал байдаг. Түүнийг
хувьсах шинжтэй
цалин гэж үздэг./ Хүснэгт-2.2/
2008 î í Õ¿ñí ýãò-2.2
¹ Ø óë ë àãàà Êî í ñåðâ Õèàì Áýë ýí
á¿òýýãäýõ¿¿í Áî ðëóóëàë ò ¯ é ë÷è ëãýý
í è é òº â Áýë òãýë
1. Öàë è í ãè é í çàðäàë
/¿é ë äâýðë ýë è é í öåõ,
áî ðë óóë àë òû í àëáà/
1 ñàð 764,600 898,050 775,300 396,000 688,000 1,017,750 4,539,700
2 ñàð 968,000 773,600 791,160 486,800 630,070 944,750 4,594,380
3 ñàð 2,601,700 2,565,990 945,080 1,060,400 834,280 1,299,305 9,306,755
4 ñàð 1,261,000 1,597,000 762,500 770,520 937,550 355,000 5,683,570
5 ñàð 1,789,047 1,724,506 1,031,830 810,590 1,203,940 1,302,800
7,862,713
6 ñàð 1,385,810 2,178,585 1,037,730 952,420 1,313,130 727,730 7,595,405
7 ñàð 570,290 1,887,480 1,417,170 972,120 1,728,679 166,778 6,742,517
8 ñàð 1,822,560 2,462,132 1,009,050 1,258,960 1,738,674 395,910
8,687,286
9 ñàð 1,301,820 2,308,080 842,800 1,149,050 1,622,055 475,178 7,698,983
10 ñàð 846,350 1,048,450 662,630 492,370 1,966,300 386,406 5,402,506
11 ñàð 427,030 488,930 662,080 197,150 1,628,133 404,280 3,807,603
12 ñàð 1,089,200 493,920 862,250 323,580 1,533,288 230,400 453,940
4,986,578
Ä¿í 14,827,407 18,426,723 10,799,580 8,869,960 15,824,099 7,706,287
453,940 76,907,996
Äóí äàæ 1,235,617 1,535,560 899,965 739,163 1,318,675 642,191 37,828
6,409,000
/¯ éëäâýðëýë, áî ðëóóëàëòû í õýì æýýí ýýñ õàì ààð÷ ãàðäàã öàëèí ãèéí
çàðäëóóä/
Õóâüñàõ öàëè í ãè é í çàðäëóóä
арга зїй
Харин ҮНЗ-ын дүнд ордог нэг зардал бол үйлдвэрлэлээс
хамаарахгүй тогтмол гардаг
цалингийн зардлууд буюу захиргаа, аж ахуйн ажилчдын цалин
байдаг. /Хүснэгт_______-2.3/
Зарим саруудад их хэмжээний алдагдалтай ажилласан байна.
Тогтмол цалингийн зардал 2008он Хүснэгт-2.3
№ Захиргааны
алба
Техникийн
алба
Аж ахуйн
алба
2. Тогтмол
цалингийн дүн
Компаний нийт

цалингийн зардал /1+2/
1 сар 1 ,394,360 906,700 460,400 2 ,761,460 7,301,160
2 сар 1 ,253,800 836,200 426,000 2,516,000 7 ,110,380
3 сар 1 ,335,000 883,600 426,000 2,644,600 1 1,951,355
4 сар 1 ,399,400 722,000 690,000 2,811,400 8 ,494,970
5 сар 1 ,416,000 833,040 709,770 2,958,810 1 0,821,523
6 сар 1 ,756,954 873,150 867,311 3,497,415 1 1,092,820
7 сар 2 ,201,006 746,200 887,440 3,834,646 1 0,577,163
8 сар 1 ,432,053 736,580 834,890 3,003,523 1 1,690,809
9 сар 2 ,076,750 826,460 706,560 3,609,770 1 1,308,753
10 сар 2 ,133,730 1,048,890 722,160 3,904,780 9 ,307,286
11 сар 2 ,167,070 905,400 701,390 3,773,860 7 ,581,463
12 сар 1 ,944,000 1,017,410 695,140 3,656,550 8 ,643,128
Дүн 2 0,510,123 10,335,630 8,127,061 3 8,972,814 115,880,810
Дундаж 1,709,177 861,303 677,255 3,247,735 9,656,734
/үйлдвэрлэлийн хэмжээнээс хамаарахгүйгээр тогтмол гарч
байдаг зардлууд/
Учир нь үйлдвэрийн явуулж байгаа үйлдвэрлэлтэй харьцуулахад
том талбайтай
барилга, үнэтэй тоног төхөөрөмж, үйлдвэрлэлд хамаарах
нэмэгдэл зардлууд нь их
байгаа юм. Үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь консервын хувьд гадаад
захиалга, эргэлтийн
хөрөнгөөс хамаараад зарим сард үйлдвэрлэл бага явагддаг. Харин
хиамын үйлдвэрлэл
нь олон өрсөлдөгч компанууд, бүтээгдэхүүний шинж чанараас
хамаараад консервоос
бага хийгддэг.
Иймд консерв нь үйлдвэрлэлийн хамгийн чухал бүтээгдэхүүн юм.
Ерөнхийдөө нийт
үйлдвэрлэлд хиам 30-40%, консерв 60-70% эзлэх хандлагатай
байдаг. Харин 2008 онд
дунджаар 107.3 сая төгрөгийн нийт үйлдвэрлэлд 35.7сая
төгрөгийн хиам 33%-ыг , 71.6
сая төгрөгийн консерв 67%-ыг тус тус эзэлж байна.
арга зїй
Жилийн дундаж үзүүлэлтээр 30,3 сая төгрөгийн ҮНЗ гардаг
бөгөөд энэ нь 1-р сард 19
сая, 6-р сард 38,6 сая төгрөгийн хооронд хэлбэлзэж байна.
График-2.3 дээр 8-р сар болон 11-р саруудыг онцолж харуулсан. 8-р
сард нийт 161,6 сая
төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд 26,1 сая төгрөгийн ҮНЗ
гарсан. Харин 11-р сард
зөвхөн 26,2 сая төгрөгийн хиам үйлдвэрлэхэд ҮНЗ нь 21,9 сая
төгрөг гарсан байна.
Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн гол хэсэг болох консервын
үйлдвэрлэлд их хэмжээний

ҮНЗ гардаг гэж үздэг байсан бол консерв хийгдээгүй сард ҮНЗ
буураагүй бөгөөд
тухайн сарын үйлдвэрлэл бүр алагдалтай гарч байгаа нь
компаний хувьд үйлдвэрлэлээ
тасралтгүй явуулах , борлуулалтаа нэмэгдүүлэх шаардлагатайг
харуулж байна.
арга зїй
Хиамын үйлдвэрлэл нь улирлаас хамааралтай бөгөөд зуны
улирал, баяр ѐслолын үед
нэмэгддэг бол консервын дотоодын борлуулалт улирлаас шууд
хамааралгүй, харин
түүний нь гадаад захиалгаар хийгддэг.
2008 оны дундаж үзүүлэлтээр 107.4 сая төгрөгийн нийт
үйлдвэрлэл эрхэлж, түүний
64% болох 68.6 сая төгрөг нь үндсэн туслах материал, 6% нь
болох 6.4 сая төгрөг нь
үйлдвэрлэлээс шууд хамааралтай цалин /ШХ+борлуулалт/, 28%
болох 30.3 сая төгрөг
нь ҮНЗ /хувьсах шинжтэй цалин ороогүй/ тус тус эзэлж байна.
Мөн 826 953 төгрөгийн
алдагдалтай ажилласан байна.
Компанийн хэмжээнд ҮНЗ-ыг нэр төрөл тус бүрээр нь авч үзэж,
үйлдвэрийн ажилчид,
захиргаа, аж ахуйн ажилчид бүгдээр зөвлөлдөж түүнийг бууруулах
арга хэмжээ авч
хэрэгжүүлдэг.
ҮНЗ-ыг бууруулах чиглэлд хэрэгжүүлсэн ажлуудыг тоймлон авч
авч үзвэл:
1. Цехийн дарга нарт: Ашигтай ажиллахыг цехийн мастеруудын
зорилго болгох,
цалингийн системийг цех тус бүрийн ашигтай холбоотой болгох
2. Үйлдвэрлэлийн цехүүд: Бүх цехүүд /шуллагаа, хиам,
консерв,бэлтгэл, бэлэн
бүтээгдэхүүн/ үйлдвэрлэлтэй холбоотой гарах зардлуудыг хянах,
түүнийг
бууруулах үүрэг ногдуулсан. Үүнд цахилгаан эрчим хүч уур дулаан
хэмнэх
ухамсарт оролдлого хийх, тоног төхөөрөмжийн засвар үйлчилгээ
/тоног
төхөөрөмжийн эвдрэлээс урьдчилан сэргийлэх, зөв зохистой
харьцах, аюулгүй
ажиллагааны журам мөрдөх/, цэвэрлэгээний материал хэмнэх,
борлуулалтын
буцаалтаа бууруулахын тулд бүтээгдэхүүний чанарт анхаарах,
амталгааны
бүтээгдэхүүнд тоонд норм тогтоох
арга зїй

3. Захиргаа, аж ахуйн албанд:
Захиргааны ажилтнуудад: Борлуулалтын шимтгэл, экспорт
импортын зардал,
БҮТЭЗ, цэвэрлэгээний материал, шуудан холбоо, утасны карт,
борлуулалт
буцаалт, хиамын хорогдол, акталсан бүтээгдэхүүн , бичиг
хэргийн зардал,
реклам сурталчилгаа зэрэг зардлуудыг хянах, хэмнэх,
үйлдвэрлэлийн бус цех,
албадууд цахилгааны хэрэглээгээ хэмнэх ухамсарт оролдлого
хийх чиглэлд тус
тус үүрэг ногдуулах
Техникийн албанд: Сэлбэг хангамжийн материал хянах, хариуцах
Аж ахуйн албанд: Хангамжийн материал, цэвэрлэгээний материал
зэрэгтээ
хяналт тавих, норм тогтоох
2009 онд 2008 онтой харьцуулахад ҮНЗ нь 40.4 сая төгрөг болж
нэмэгдсэн нь үндсэн
хөрөнгийн элэгдлийн зардал 11.3 сая төгрөгийг 2009 оноос ҮНЗ-д
оруулж тооцох
болсонтой холбоотой. Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардлыг
оруулаагүй ҮНЗ нь 2009
онд 29 сая төгрөг байна. / График-2.5/
2008 онтой харьцуулахад 2009 онд үйлдвэрлэл нэмэгдсэн. Хэрвээ
энэ маягаар
үйлдвэрлэл нэмэгдээд байвал ҮНЗ их гардаг асуудал дээр хүндрэл
бага, үйл ажиллагаа
хэвийн явагдах болно. Нэгэнт л бууруулах боломжгүй, энэ
хэмжээний ҮНЗ гарах нь
зайлшгүй нөхцөлд үйлдвэрлэл борлуулалтаа нэмэгдүүлэх нь
хамгийн зөв арга юм.
Нийт үйлдвэрлэл 2008 оны дунджаар 107.3 сая төгрөг байсан бол
2009 онд 150.2сая
төгрөг болж нэмэгдсэн байна. Энэ өсөлтөнд консервын
үйлдвэрлэлийн өсөлт
нөлөөлсөн. 2008 онд 71.6 сая төгрөг байсан бол 2009 онд 110.1 сая
төгрөг болсон байна.
арга зїй
Ингээд нийт үйлдвэрлэлд хиам 27%, консерв 73 % эзэлж байна. Энэ
харьцаа нь
дараагийн жилд хэрэглэгдэх ҮНЗ-ыг хуваарилах суурь үзүүлэлт
болно.
Нийт үйлдвэрлэлд ҮНЗ-ын /хувьсах цалин орсон/ эзлэх хувь
хэмжээг 25% хүртэл
бууруулах зорилт тавьсан боловч 2009 онд дунджаар 32,5% эзэлж
өндөр хэвээрээ

байна. Гэхдээ 2008 онтой харьцуулахад алдагдалгүй байгаа нь
сайн үр дүн юм.
арга зїй
Хүснэгт-2.4
¹ Çàðäëû í òº ðº ë 1 ñàð 2 ñàð 3 ñàð 4 ñàð 5 ñàð 6 ñàð 7 ñàð 8 ñàð 9 ñàð
10 ñàð 11 ñàð 12 ñàð Í è é ò ä¿ì Жè ë è é ì äñì äàæ
1 Öàõè ëãààí ýð÷èì õ¿÷ 1474508 1395764 1864262 1964710 1372140
1261883 1586730 2117377 1763067 1553163 1508696 1261754 19124054
1593671
2 Óóð,äóëààí 2391777 2164003 2233747 1536486.6 725894.6 476530
650000 728023.56 532525 1610760 1519900 1920475 16490122 1374177
3 Óñ 507700 583592 484146 555976 300302 370306 511625 1054274
834678 534066 609750 474370 6820785 568399
4 Ø óóäàí õî ëáî î 354526 254173.38 369050 319185 346780 282563 369677
213582 203201 158532 256917 285000 3413186 284432
5 Óòàñí û êàðò 0 31000 25000 5000 62500 26000 19500 19500 49500
19500 29500 19500 306500 25542
6 Õàðóóë,õî ã òýýâýð Ì ÈÊ 700000 700000 700000 700000 1000000
1600000 1300000 1300000 1300000 1300000 1300000 1300000 13200000
1100000
7 Õºëñºëñº í óí àà 26600 111600 88300 155600 190800 75200 184200
147150 112900 84200 0 143000 1319550 109963
8 Ì àõ õàäãàëàëòû í õº ëñ 0 0 500000 0 800000 0 0 0 0 0 0 0 1300000
108333
9 Ò/ò-æ,õº ðãº ëòè éí çàñâàð 277100 263000 203500 39000 12000 463880
695450 321200 413500 141000 48800 561760 3440190 286683
10 Áåí çèí ø àòàõóóí ,çî ãñî î ë,çàñâàð 1181900 1126400 1403000 1384000
1079900 1008300 1365500 1289500 1035000 1419100 1893400 974200
15160200 1263350
11 Àðè óòãàë óñòãàë 0 0 0 76500 0 0 0 0 0 140000 93000 0 309500 25792
12 Èì ï î ðòû í çàðäàë 657200 248100 1206300 2121298 1667560 8000
334500 0 457150 5200 0 0 6705308 558776
13 Ýêñï î ðòû í çàðäàë 2434200 0 139160 1637520 415682 56660 0 437292
2160311 3742013 598130 11900 11632868 969406
14 Á¯ ÒÝÇ 213330 229560 425490 385840 179320 108280 331310 2532230
221780 121916 199760 33900 4982716 415226
15 Öýâýðëýãýýí è é ì àòåðèàë 281320 242460 278565 278490 272930
164570 354995 252030 270510 190305 150870 92100 2829145 235762
16 Ñýëáýã,õàí ãàì æèéí ì àòåðèàë 252125 868608 213957 26630 17950
34100 103200 201804 540003 22750 0 4850 2285977 190498
17 Áî ðëóóëàëòû í ø èì òãýë 2111579 5838798 5053014 5427807 3517163
5122624 2719372 6456108 2236156 2316359 1810054 2332218 44941252
3745104
18 Áî ðëóóëàëòû í áóöààëò 3746719 864457.2 1757068.8 2023208
2158179 3226458 3180698 4252244 2442701 3349388 3786129 984810
31772060 2647672
19 Õèàì ûí õî ðî ãäî ë 217887 585550 558348 252183 384361 257999
398158.8 477399 200269 222356 174560 151964 3881034.8 323420

20 Àì òàëãààí û çàðäàë 254018 710061 754285 340275 355982 291905
174450 0 97020 260265 161870 176890 3577021 298085
21 Àêòàëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í 0 0 0 0 21500 0 0 0 0 0 0 6000 27500 2292
22 Ø èí æèëãýý ëàáî ð, 1500 0 140510 167800 0 166650 0 10400 137100
158795 0 252100 1034855 86238
23 Í ÄØ 1061772 736667 754932 768639 800431 793806 672978 616659
606851 702133 624221 617697 8756786 729732
24 Áóñàä õóâààðüëàãäàõ çàðäàë 2283460 565270 516540 430600 510320
1124296.75 117000 133000 418000 35100 676520 106880 6916986.75
576416
25 Çàõèðãààí û àëáà 3118535 3148000 3383520 3148000 3901140
4077619 2824457.9 2708761.9 2499017 3077767.9 2806000 3029826.1
37722644.8 3143554
26 Òåõí èêèéí àëáà 1256990 1485300 1285270 1297410 1273340 1364666
1144709 1138737 1026240 1449139 1649753 1749268 16120822 1343402
27 Àæ àõóé í àëáà 1489370 1332300 1622647 1388850 1237356 1428162
1643918 1184169 1269515 1266914 1655354 1407000 16925555 1410463
28 Àóäèò 0 3500000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3500000 291667
29 Çàñâàð ¿éë÷èëãýý 0 251500 348900 160000 77750 728520 144100
55500 111000 727000 152100 30000 2786370 232198
30 Àëáàí òî ì èëî ëò 0 2441610 0 0 0 0 0 850400 0 0 0 0 3292010 274334
31 Áè÷èã õýðãèéí çàðäàë 33440 56988 143380 55000 0 0 0 158000 171840
0 158000 101000 877648 73137
32 Á¯ ÒÝÇ 5400 76500 72810 0 0 20000 8545 150380 35450 12300 0 6700
388085 32340
33 ¯ Õ-èéí ýëýãäýë 11397302 11397302 11397302 11397302 11397302
11397302 11397302 11397302 11397302 11397302 11397302 11397302
11397302 136767624 11397302
34 Áåí çèí ø àòàõóóí ,çàñâàð 0 408050 555000 562000 536000 290000
80000 585000 400000 351000 475000 340000 4582050 381838
35 Ì î áè êî ì ,ñêàéòåëü,èí òåðí åò,êàðò 0 433512 380513 321630 504900
423530 405870 325930 530350 409005 559720 342590 4637550 386463
36 Áóñàä çàðäàë 4321001 234200 526960 147160 1076700 1947604
3775000 205000 490864 2569482 3141410 1915718 20351099 1695925
37 Õóóëèé í çº âëº ëãº º 0 0 0 0 250000 0 0 0 0 0 0 0 250000 20833
38 Çýýëèéí õ¿¿ 0 570000 544000 0 1069653 600000 511049.89 390272.27
201888 175183 0 0 4062046.16 338504
39 Ðåêëàì çàð ñóðò÷èëãàà 618500 951900 1223400 245400 185100 45000
10000 1594500 145000 640000 44500 814192 6517492 543124
40 Êî ì ï àí èä 0 0 406799 101170 43545 79720 57800 291340 126955
228530 240250 490465 2066574 172215
41 Á¿òýýãäýõ¿¿í èé ø èí æèëãýý 0 0 269360 308230 0 336640 32100 0
12400 439120 26245 8000 1432095 119341
42 Í è éãì èé í àñóóäàë 1090430 187400 111500 13500 0 0 0 210000 0 0
700000 2500000 4812830 401069
43 Õàí äèâ òóñëàì æ 0 615500 150000 130000 30000 30000 0 0 475000
274500 100000 199000 2004000 167000
44 Çî ÷èäî ä 0 467320 1037373 431800 848180 252160 817840 690075
492616 670410 184500 494200 6386474 532206

Í èé ò Çàðäëûí Ä¿í 43760189 45076446 43127909 40304199 38622661
39940934 37922036 44495139 35417659 41774554 38732211 36536629
485710566 40,475,880
ҮХ-ийн элэгдэлгүй зардал 32362887 33679144 31730607 28906897
27225359 28543632 26524734 33097837 24020357 30377252 27334909
25139327 348942942 29,078,578
¯ é ëäâýðëýëè é ì ì ýí ýãäýë çàðäëññä 2009 он
арга зїй
2.2 ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН НЭМЭГДЭЛ ЗАРДЛЫГ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ
ӨРТӨГТ ШИНГЭЭХ АРГА ЗҮЙ, ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
“Хатансүйх импекс” ХХК-д үйлдвэрлэлийн шат дамжлагаас
хамаарсан шуллагаа,
бэлтгэл, хиам, нь хиам, консерв,савлагаа гэсэн цехүүд байдаг
боловч хиам, консерв
гэсэн үндсэн 2 төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрээс гардаг учраас
хуримтлуулсан ҮНЗ –ыг
энэ 2 цехэд хуваарилах нь зүйтэй юм.
Үйлдвэрлэлийн цехүүд
ҮНЗ-ыг бүтээгдэхүүний өртөгт шингээх 2 алхам бий. Үүнд:
1/ Сонгосон суурь дээр үндэслэн гүйцэтгэлээрх нийт ҮНЗ-ыг
цехүүдэд хуваарилах
ҮНЗ хуваарилалт
Компани сард дунджаар 48,8 сая төгрөгт хүрдэг ҮНЗ-аа
бүтээгдэхүүний өртөгт
шингээх 1-р алхам нь эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг хиам, консерв
гэсэн 2 цехэд
бүтээгдэхүүний “Зах зээлийн үнэ” /ЗЗҮ/ гэсэн суурь ашиглан ҮНЗ-
ыг хуваарилдаг.
ҮНЗ-ыг хуваарилах ЗЗҮ суурийн харьцаа хиамын цехэд 27%,
консервын цехэд 73%
байна. 48,8 сая төгрөгийн ҮНЗ-аас хиамын цехэд 13,0 сая төгрөг,
консервын цехэд 35,8
сая төгрөгийн зардал ноогдсон байна.
Õ¿ñí ýãò-2.5
¹ Õè àí ын цех /òº ã/ Êî ì ðåðâû ì цех /òº ã/ Í è éò /òº ã/
1 Үйлдвэрлэлт 40,073,066 110,136,109 150,209,175
2
Í èéò ¿éëäâýðëýëä ýçëýõ
õñâèéì æèì /Зах зээлийн үнэ
суурь/
27% 73% 100%
3 Хуваарилагдсан ҮНЗ 13,030,505 35,812,811 48,843,316
* ñàðû í äóí äàæ ¿ç¿¿ëýëò
Цехүүдээр хуваарилагдсан ҮНЗ /2009 î ì /
ШУЛЛАГАА
мах шулах
БЭЛТГЭЛ
консервын мах бэлтгэх

2.КОНСЕРВ
консерв үйлдвэрлэх
САВЛАГАА
бэлэн бүтээгдэхүүн
1.ХИАМ
хиам үйлдвэрлэх
Суурь сонголт
(Зах зээлийн үнэ)
Хиамын цехийн ҮНЗ
Консервын цехийн ҮНЗ
арга зїй
2/ Цехүүдийн ҮНЗ-ын норм тогтоолт
Биет хэмжээнд
үндэслэсэн норм
ҮНЗ-ыг бүтээгдэхүүний өртөгт шингээх 2-р алхам нь цехүүдэд
хуваарилагдсан ҮНЗ-ыг
цехтус бүрийн үйлдвэрлэсэн нийт бүтээгдэхүүний тоо хэмжээнд
харьцуулж нэгж
бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ-ыг тодорхойлдог. Хиам, консервын
үйлвэрлэсэн тоо
хэмжээг “кг” гэсэн ижил нэгжид шилжүүлбэл хиамын цех 2009 онд
дунджаар 9,0 тн ,
консервын цех 24,1 тн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэсэн байна. 1кг
хиамд ногдох ҮНЗ 1443
төгрөг, 1 кг консервт ногдох ҮНЗ нь 1484 төгрөг болж байна.
Хиам, консервын
савлагаа тус бүрээр ҮНЗ-ыг тооцов.
Цехүүдийн ҮНЗ-ын норм 2009 он Õ¿ðì ýãò-2.6
Хиамын цех Консервын цех
ҮНЗ /48 881 794 төг/ 13,030,505 35,812,811
Үйлдвэрлэл хэмжээ /кг/ 9032 24131
1кг бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ /төг/ 1,443 1,484
0.1 кг 144
0.2 кг 289
0,35 êã 505
0,4 êã 577
0,8 êã 1,154
0,2 êã 297
0,41 êã 608
1,3 êã 1,929
2 êã 2,226
3êã 1,929
Хиамын савлагаа бүрт ногдох ҮНЗ /төг/
Консервын савлагаа бүрт ногдох ҮНЗ /төг/
Өмнөх жилийн ажилласан дундаж хэмжээг үндэслэн тогтоосон
ҮНЗ-ын нормыг дараа
онд бүтээгдэхүүний өртөг тооцолтод хэрэглэдэг. Ийм учраас
2009 оны дундаж үзүүлэлт

ашиглан тоогтоосон ҮНЗ-ын нормыг 2010 оны бүтээгдэхүүний
өртөгт шингээн тооцож
үзсэн.
Хиамын цехийн
ҮНЗ
Консервын цехийн
ҮНЗ Нэгж бүтээгдэхүүнд ногдохҮНЗ /Консерв/
Нэгж бүтээгдэхүүнд ногдохҮНЗ /хиам/
арга зїй
Õ¿ñí ýãò-2.7
1 ¯ õðèéí ì àõ êã 32 22 3148.81 69273.8 0.426 1340.35
2 Àäóó êã 5.797 4 2140.99 8564.0 0.077 165.70
3 Ñóóðü º º õ êã 4 4000 16000.0 0.077 309.58
4 Òî ì º º õ êã 6 4000 24000.0 0.116 464.37
Үндсэн материалын
зардлын д¿ì 36 117838 0.70 2280
1 Óóðàã 0.9 4700 4230 0.017 81.84
2 Ôî ñô àò êã 0.12 3690 442.8 0.002 8.57
3 Áýëýí àì òëàã÷ êã 0.36 9550 3438 0.007 66.52
4 Í èòðèä êã 0.0023 5000 11.5 0.000 0.22
5 Ñàðì èñ êã 0.045 3902 175.59 0.001 3.40
6 Õàð ÷èí æ¿¿ êã 0.03 6570 197.1 0.001 3.81
7 Äàâñ êã 0.726 350 254.1 0.014 4.92
8 Ãóðèë êã 0.9 610 549 0.017 10.62
9 Á¿ðõýâ÷èéí óðò ì 26 450 11700 0.503 226.38
10 Á¿ðõýâ÷èéí ø èðõýã ø 70 0 1.354 0.00
11 Êëèï ñ ø 70 2.3 161 1.354 3.12
12 Ì º ñ êã 12.6 0 0.244 0.00
Òñðë àõ í àòåðè àë зардлын
ä¿í 15.683 21159 0.30 409
Түүхий эд, í àòåðè àëû ì
çàðäàë 138997 2689
Ãàðö 51.683 1
ҮНЗ норм 1443 74579 1443
Í è é ò өртөг 213576 4132
Худалдах үнэ 5000 258417 5000
Нийт ашиг 44841 868
1ê ã õè àì û í
çàðäàë /òº ã/
Í è é ò ¿í ý
/òº ã/
1ê ã
õè àì í û
î ðö
¹ "Õàòàí ñ¿é õ" òî ï õè àì Õýì æèõí
ýãæ Î ðö êã Í ýãæ ¿í ý
/òº ã/
"Õàòàì ð¿é õ" õè àí ì û 1 ñäààãè é ì ì àé ðëàãè é ì өртгийн

á¿òýö, ашиг тооцолт 2010 он
ß ñòàé ì àõ
/ãàðö-69%/
Тус компаний үйлдвэрлэдэг 20 гаруй нэр төрлийн хиамуудаас
“Хатансүйх” гэж нэртэй
хиам хамгийн их буюу нийт жингийн 35%-ыг бүрдүүлдэг. Иймд энэ
хиамыг сонгож нэг
удаагийн найрлагын өртгийн тооцоог /Хүснэгт-2.7-д/ хийв.
Хиамын 1 удаагийн
найрлагын жин нь 51.6кг, түүний үндсэн туслах материалын
хэрэгцээ тус бүрийн жинг
найрлагын жинд харьцуулж 1кг хиамны орц, зардлыг тооцож
үзэхэд материалын зардал
нь 2689 төгрөг, ҮНЗ нь 1443 төгрөг, 1кг хиам 868 төгрөгийн нийт
ашигтай гарч байна.
Гэхдээ энэ ашиг нь үндсэн түүхий эд болох махны үнийн
өөрчлөлтөөс их хамааралтай
байдаг.
арга зїй
Ãóë ÿø 0.5 ê ã
1 ¯ õðèéí ì àõ êã 134.348 92.7 3148.81 291895 0.32188 1,013.52
2 Äàâñ êã 1.2 350 420 0.00417 1.46
3 Ñî í ãèí î êã 3 800 2400 0.01042 8.33
4 Ãî í üä êã 0.1 7500 750 0.00035 2.60
5 Ãóðèë êã 2.9 610 1769 0.01007 6.14
6 Óëààí ÷èí æ¿¿ êã 0.1 9127 913 0.00035 3.17
7 Ø º ë êã 18 0.063
Үндсэн материалын
зардлын дүн 118 298146 0.41 1035
8 Ëààç ø -ýýð ø 288 300 86400 1 300.00
9 Ø î ø ãî ø -ýýð ø 288 15 4320 1 15.00
10 Õàéðöàã 36 ø 7.9 1250 9875 0.03 34.29
Туслах материалын
зардлын дүн 100595 349
Үндсэн туслах
материалын зардлын дүн 398741 1385
Ãàðö ø 288 1
ҮНЗ норм 608 175104 608
Í è é ò өртөг 573845 1993
Худалдах үнэ 2800 806400 2800
Нийт аø èã 232,554.61 807.48
ß ñòàé ì àõ
/ãàðö-69%/
1ø
êî í ñåðâû í
çàðäàë /Òº ã/
Ò¿¿õè é ýä Òî î /ê ã/ Í ýãæ ¿í ý /Ò/ Í è é ò ¿í ý /Ò/
1ø

êî í ñåðâû í
î ðö
¹
100 ê ã á¿òýýãäýõ¿¿ì è é зардал 1 ë ààç консервын зардал
Õýì æèõí
ýãæ
Õ¿ñí ýãò-2.8
0,5 ê ã ëààçòàé ê î ì ðåðâû ì өртгийн á¿òýö,
ашиг тооцолт 2010 он
Консерв үйлдвэрлэл бол тус үйлдвэрийн гол цөм хэсэг болж
явдаг. Нийт 20 орчим нэр
төрлийн консерв үйлдвэрлэдгээс 0.5кг лаазтай үхрийн жигнэсэн
мах нийт үйлдвэрлэсэн
консервын жингийн 25% буюу нэлээд их хэсгийг эзэлдэг бөгөөд
экспортын гол
бүтээгдэхүүн учраас түүнийг сонгож өртгийн тооцоог /Хүснэгт-
2.8-д/ хийсэн.
100кг найрлага бэлтгэхэд бүтээгдэхүүний гарц нь 118кг болох
бөгөөд 1 лаазанд 0.41кг –
аар савлаж 288 ш лаазтай консерв үйлдвэрлэдэг. 118кг
найрлагатай консервын үндсэн
туслах материалын хэрэгцээг 288 ширхэг лаазны тоонд
харьцуулж 1 ширхэг лаазтай
консервын орц, зардлын тооцоог гаргав. Ингэхэд материалын
зардал 1385 төгрөг, ҮНЗ
нь 608 төгрөг, 1ш консерв 807 төгрөгийн нийт ашигтай гарч
байна. Консервын цех бол
үйлдвэрийг хөдөлгөж байгаа гол цех бөгөөд олон тооны
үйлдвэрлэлээс ашиг олдог
байгаа.
арга зїй
2.3 ҮНЗ-ЫГ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ӨРТӨГТ
ШИНГЭЭХ АРГА ЗҮЙГ САЙЖРУУЛАХ НЬ
Дипломын ажлын 2.2 хэсэгт /өмнөх хэсэгт/ “Хатансүйх импекс”
ХХК-ийн
одоогийн практикт хэрэглэж буй ҮНЗ-ыг бүтээгдэхүүний өртөг
шингээх аргыг
танилцуулж ҮНЗ-ын норм, бүтээгдэхүүний өртгийн тооцооллыг
хийж харуулсан.
Ингэхэд үйлдвэрлэлийн бүхий л хүрээнд урьдчилан тооцсон ҮНЗ-
ыг тооцох зөвхөн нэг
суурийг ашиглан норм тооцоолж байсан. ҮНЗ-ын хуваарилалтыг
сайжруулах, үр дүнг
нь өмнөх аргатай харьцуулах, бүтээгдэхүүний өртгийг илүү
бодитой тооцохын тулд уг
асуудлыг улам гүнзгийрүүлэн үйлдвэрлэлийн цех бүрд урьдчилан
тооцсон ҮНЗ-ын

нормыг олон суурь ашиглан тооцох, ҮНЗ-ыг цех тасгаар
хэсэгчлэн хуваарилах аргыг
туршиж үзсэн. Урьдчилан тооцсон ҮНЗ-ын нормыг олон суурь
ашиглан тооцохын тулд
үйлдвэрлэл цех, үйлчилгээний нэгжүүдийн тооцсон ҮНЗ-ын
хуваарилалтын дэс
дараалсан тооцоог хийх хэрэгтэй байдаг. ҮНЗ-ыг үйлдвэрийн
нэгж хэсгүүдэд
хуваарилна гэдэг нь үйлдвэрийг ҮНЗ ногдуулах нэгж хэсгүүдэд
хуваахыг хэлнэ.
Тооцсон зардал, түүнд хэрэглэх зохистой суурийг сонгосноор
нэгж хэсгийн
хэсэгчлэгдсэн нэмэгдэл зардлыг нэгж хэсэг тус бүрээр
тооцоолох ба төсөвлөх нөхцөл
бүрдэнэ. (Асри Хаммер “Зардлын нягтлан бодох бүртгэл,
төлөвлөлт ба хяналт” 2000 он, 332-350-р тал )
Үйлдвэрлэлийн болон Үйлчилгээний нэгжийн сонголт
Үйлдвэрлэлийн нэгжийн тухайд: Тус үйлдвэр нь хиам, консерв,
бэлэн бүтээгдэхүүн,
бэлтгэл, шуллагаа гэсэн үйлдвэрлэлийн 5 цехтэй. Эдгээр нь хиам,
консерв гэсэн үндсэн
2 төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн гаргадаг учраас хиам,
консерв гэсэн 2 цех бол
үйлвэрлэлийн гол хэсэг болдог. Цех бүрийг мастерууд удирддаг.
Үйлдвэрлэлийн
цехүүдийн хоорондын харилцааг дараах схем-д харуулав.
Үйлдвэрлэлийн цехүүд
· Шуллагааны цех нь үйлдвэрийн хэмжээнд хиам, консервын
үйлдвэрлэлд
шаардлагатай бүх махыг эвдэх, шулах, сортлох үүрэгтэй.
ШУЛЛАГАА
мах шулах
БЭЛТГЭЛ
консервын мах бэлтгэх
КОНСЕРВ
консерв үйлдвэрлэх
САВЛАГАА
бэлэн бүтээгдэхүүн
ХИАМ
хиам үйлдвэрлэх
арга зїй
· Хиамын цех нь шуллагааны цехээс мах авч хиам, махан
үйлдвэрлэдэг.
· Бэлтгэлийн цех нь шуллагааны цехийн бэлтгэсэн махыг авч бүх
консервын нэр
төрөлд тохирсон хэлбэр, хэмжээтэй болгон бэлгэдэг.

· Консерв цех нь бэлтгэлийн цехээс авсан түүхий эдээр лаазтай
болон ууттай
бүтээгдэхүүнүүдийг үйлдвэрлэдэг.
· Савлагааны цех нь консервын цехээс гарсан лаазтай болон
ууттай
бүтээгдэхүүнийг хүлээн авч, арчих, хаяглах, хайрцаглах,
агуулахад шилжүүлэн
ажилладаг.
Үйлчилгээний нэгжийн тухайд: Техник, агуулах, цайны газар, аж
ахуй гэсэн жижиг
нэгжүүд байдаг. Үүнээс зөвхөн техникийн алба нь л тусдаа бие
даасан алба гэж
тооцогдож явдаг, бусад жижиг нэгжүүд нь бие даасан нэгжид
тооцогддоггүй бөгөөд
үйлчилгээний нэгжүүдэд ҮНЗ-ыг хурилтлуулдаггүй.
· Техникийн албаны инженер, засварчид нь бүхий л үйлдвэрийн
хэмжээнд тоног
төхөөрөмж, машин техник, сан техникийн засвар үйлчилгээг
хариуцан
ажилладаг.
· Агуулах нь үндсэн туслах түүхий эд, хангамжийн материал
хүлээн авах,
зарцуулах ажил хариуцсан нярав ажилладаг.
· Цайны газар нь үйлдвэрийн бүх цех, ажилчдад үйлчилдэг.
· Аж ахуй гэсэн жижиг нэгж нь харуулууд, үйлчлэгээний,
цэвэрлэгээ хариуцсан
ажилчдаас бүрддэг.
Компаний удирдлага эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн гаргадаг
хиам, консерв гэсэн 2
цехэд ҮНЗ-аа хуваарилдаг. Одоо олон суурь ашиглан ҮНЗ-ын норм
тогтоохдоо мөн
дээрх 2 цехийг сонгоно. Үйлдвэрлэлийн 5 цехтэй хэдий ч энэ 2
цехээс л эцсийн
бүтээгдэхүүн гардаг, хоѐулаа тоног төхөөрөмж хэрэглэдэг,
технологи болон
дамжлагын тоогоороо бусад 3 цехтэй харьцуулахад хоорондоо
ойролцоо учраас хиам,
консерв гэсэн 2 цехэд ҮНЗ-ыг хуваарилах нь зүйтэй юм. Бусад
цехүүд тоног
төхөөрөмж гэх зүйл их хэрэглэдэггүй, дан гар ажиллагаатай,
технологиуд нь хоорондоо
өөр байдаг.
Практикт үйлчилгээ бүрийг хэлтэс нэгжүүд болгож бие даалгах
нь ховор бөгөөд том
арга зїй
компаний хувьд зайлшгүй шаардлагатай. Гэхдээ одоо цаашдын
судалгаандаа

техникийн алба, аж ахуйн алба, цайны газар, агуулах гэсэн жижиг
нэгжүүдийг бие
даасан үйлчилгээний нэгж гэж төсөөлөн үйлдвэрийн хэмжээнд
сарын туршид
хуримтлагдсан ҮНЗ-ыг үйлдвэрлэлийн болон үйлчилгээний
нэгжүүдээр олон суурь
ашиглан хуваарилж, ҮНЗ-ын нормыг тооцоолж үзнэ. Тэдгээр олон
суурийг сонгохдоо
ҮНЗ-ын зүйлүүд нь үйлдвэрлэлийн болон үйлчилгээний цехийн үйл
ажиллагаатай яаж
холбогдож, ямар хамааралтай байгааг харгалзан үзсэнээр
сонгогддог.
Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний нэгжүүдээр шууд болон шууд
бус хуваарилагдах зардлууд
Шууд хуваарилагдах зардал: Энэ бол тухайн зардал анх гарахад нь
ямар нэгэн суурь
үзүүлэлт хэрэглэлгүйгээр холбогдох үйлдвэрлэл, үйлчилгээний
нэгжид шууд
хуваарилж хуримтлуулах боломжтой зардал юм.
“Хатансүйх импекс” ХХК-ийн 2009 оны ҮНЗ-ийн /жилийн дундаж
үзүүлэлт/
жагсаалтаас үйлдвэрлэл ба үйлчилгээний нэгжүүдэд хамааралтай
шууд хуваарилах
боломжтой зардлуудыг ангилж үйлдвэрлэлийн хиам, консерв цех,
техникийн алба, аж ахуйн алба, цайны газар, агуулах гэсэн
нэгжүүдэд хуваарилсан.
Эдгээрийн хуваарилалтад ямар нэгэн суурь үзүүлэлт ашиглах
шаардлагагүй юм.
/Хүснэгт-2.9/
Шууд бус хуваарилагдах зардал: Үлдсэн зардлууд /Хүснэгт-2.9-ийн
доод хэсэгт/ нь
үйлдвэрлэл болон үйлчилгээний нэгжүүдээр шууд бус
хуваарилагдах зардал бөгөөд
тохирох суурь үзүүлэлтүүдийн тусламжтайгаар хуваарилагдах
болно. ҮНЗ-ын
жагсаалтаас удирдлага, борлуулалтын зардал, цэвэр борлуулалт
тодорхойлоход
хамааралтай зардал, үйл ажиллагааны бус зардлуудыг ангилж
тооцсон. Ингээд үлдэх
шууд бус хэсэгчлэгдэх нэмэгдэл зардлууд хиам, консервын 2
цехийн аль алинд нь
хамааралтай учраас хүснэгтийн 7-р багананд “нийтлэг зардал”
гэж хуримтлуулсан.
Эдгээрийг тохирох сууриар зөвхөн үйлдвэрлэлийн 2 цех руу
хуваарилах болно.
арга зїй
ҮНЗ-ын ангилал Төгрөг

Нийт нэмэгдэл зардлын дүн /зардлыг ангилахын өмнө / 48,843,316
Хасах нь ШХЗардал 8,367,436
ҮНЗ 40,475,880
Хасах нь УБЗардал 8,041,956
Хасах нь Үйл ажиллагааны бус зардал 167,000
Хасах нь Борлуулалтын хорогдол буцаалт хөнгөлөлт 6,716,196
Нэмэх нь Цайны газрын зардал 803,820
Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний нэгжүүдээр хуваарилагдах 26,354,550
Удирдлага борлуулалтын зардал /төг/
1 Захиргааны алба цалин 3,143,554
2 Реклам зар суртчилгаа 543,124
3 Хуулийн зөвлөлгөө 20,833
4 Зээлийн хүү 338,504
5 Зочидод 532,206
6 Аудит 291,667
7 Албан томилолт 274,334
8 Утасны карт 17,879
9 Элэгдлийн зардал 1,077,849
10 Шуудан холбоо 199,103
11 Мобиком,скайтель,интернет,карт 270,524
12 Бензин шатахуун,зогсоол,засвар 822,594
13 Компанид 172,215
14 НДШ 337,571
Дүн 8,041,956
Үйл ажиллагааны
бус зардал
Хандив тусламж 167000
Дүн 167000
Хиамын хорогдол 323,420
Борлуулалтын буцаалт 2,647,672
Борлуулалтын шимтгэл 3,745,104
Дүн 6,716,196
арга зїй
Õ¿ðì ýгò-2.9
Í èéòëýã çàðäàë
1234567
Ä¯ -Õèàì Ä¯ -
Êî í ñåðâ
Òåõí èê Àãóóë àõ Àæ àõóé Öàéí û
ãàçàð
¯ Í Ç-Õè àì ба
êî í ñåðâт
1 Ñýë áýã,õàí ãàì æèé í ì àòåðè àë 190,498 190,498
2 Çàñâàð ¿éë ÷è ë ãýý 232,198 232,198
3 Ò/ò-æ,õº ðãº ë òè é í çàñâàð 286,683 286,683
4 Техникийн албаны цалин 1,343,402 1,343,402
5 Áè÷è ã õýðãè é í çàðäàë 73,137 73,137

6 Á¯ ÒÝÇ 32,340 32,340
7 Á¯ ÒÝÇ 415,226 415,226
8 Öýâýðë ýãýýí è é ì àòåðè àë 235,762 235,762
9 Àðè óòãàë óñòãàë 25,792 25,792
10 Õàðóóë ,õî ã òýýâýð Ì ÈÊ 1,100,000 1,100,000
11 Аж ахуйн алба цалин 1,410,463 1,410,463
12 Хоолны материалын зардал 803,820 803,820
Öåõүүдээр шууд õýñýã÷ë ýãäýõ нийт
çàðäал 6,149,321 - - 2,052,780 520,704 2,772,017 803,820
13 Èì ï î ðòû í çàðäàë 558,776 558,776
14 Ýêñï î ðòû í çàðäàë 969,406 969,406
15 Àì òàëãààí û çàðäàë 298,085 298,085
16 Àêòàëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í 2,292 2,292
17 Ø èí æèëãýý ëàáî ð, 86,238 86,238
18 Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ 1,593,671 1,593,671
19 Óóð,äóëààí 1,374,177 1,374,177
20 Óñ 568,399 568,399
21 Áåí çèí ø àòàõóóí ,çàñâàð 822,594 822,594
22 ¯ Õ-è éí ýëýãäýë 10,319,453 10,319,453
23 Ì àõ õàäãàëàëòû í õº ëñ 108,333 108,333
24 Á¿òýýãäýõ¿¿í èé ø èí æèëãýý 119,341 119,341
25 Õº ëñº ëñº í óí àà 109,963 109,963
26 Í ÄØ 392,161 -
27 Áñðàä õñâààðиëàãäàõ çàðäàë 576,416 576,416
28 Áóñàä çàðäàë 1,695,925 1,695,925
29 Ø óóäàí õî ëáî î 92,993 92,993
30 Ì î áèêî ì ,ñêàéòåëü,èí òåðí åò,êàðò 115,939 115,939
31 Í èéãì èéí àñóóäàë 401,069 401,069
Öåõүүдэд шууд бус õýñýã÷ë ýãäýõ í è é ò
ҮНЗ
20,205,230 - - - - - - 19,813,069
Цехүүдэд хэсэгчлэгдэх нийт ҮНЗ 26,354,550 - - 2,052,780 520,704
2,772,017 803,820 19,813,069
№
¯ éëäâýðëýë è é í öåõ
1. Öåõүүдэд шууд õýñýã÷ëýãäýõ çàðäë óóä:
Бүгд
¯ éë÷èëãýýí è é алба
2. Öåõүүдэд ø óóä áóñ õýñýã÷ë ýãäýõ çàðäë óóä:
Зардлууд
"Õàòàí ñ¿é õ è ì ï åê ñ" ÕÕÊ-ний цехүүдээр òî î öñî í ¿é ëäâýðëýëè é í
í ýì ýãäýë çàðäàë 2009 î í
2009 онд дунжаар 48,8 сая төгрөгийн ҮНЗ гарсныг шууд болон
шууд бусаар
хуваарилагдах шинжээр нь ангилж, удирдлага, борлуулалтын
зардал, цэвэр борлуулалт
тодорхойлоход хамааралтай зардал, үйл ажиллагааны бус
зардлуудыг хасч, хоолны
материалын зардлыг нэмэхэд үйлдвэрэл, үйлчилгээний нэгжээр
хэсэгчлэн

хуваарилагдах ҮНЗ 26 354 550 сая төгрөг болсон.
Цехийн ҮНЗ-ын хуваарилалтын норм тогтоолт
Үйлдвэрлэлийн цехээс эсвэл үйлчилгээний нэгжээс гарсан бүх ҮНЗ-
ууд нь хамгийн
сүүлд үйлдвэрлэлийн цехүүдэд хуваарилагддаг тул цехийн
үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл
зардлын урьдчилан тодорхойлсон нормыг дараах байдлаар
тогтоосон. Үүнд:
арга зїй
А. Шууд бус ҮНЗ болон үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг
хуваарилах зорилгоор
үйлдвэрлэлийн үзлэг явуулж тайлан бэлтгэсэн.
Б. Шууд _______бус ҮНЗ-уудыг тооцоолж тэдгээрийг сонгосон
суурь дээрээ үндэслэн
хиам, консервын 2 цехдээ хуваарилсан.
В. Үйлчилгээний нэгжийн зардлыг ашиг үр өгөөжийг нь хүртэж
байгаа 2 цех руу
хуваарилж, цех бүрийн ҮНЗ-ын урьдчилан тогтоосон нормыг
тооцоолсон.
А. Шууд бус ҮНЗ болон үйлчилгээний нэгжийн зардлыг хуваарилах
зорилгоор
үйлдвэрлэлийн үзлэг явуулж тайлан бэлтгэхийн тулд
үйлдвэрлэлийн 2 цехээр
хэсэгчлэгдэх ҮНЗ болон үйлчилгээний нэгжийн зардлууд
үйлдвэрлэлийн цехүүд руу
хуваарилагдахаас өмнө зарим гол мэдээллүүдийг олж авсан.
Өөрөөр хэлбэл ҮНЗ-уудыг
хуваарилах хамгийн оновчтой суурийг сонгож, түүний
тооцоолсон. Үүнд тооцоолсон
квт/цагийн зарцуулалт, цехүүдийг ажилчдын тоо, тооцоолсон
хөдөлмөрийн зардал,
шалны талбай, материалын өртөг, бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ
зэрэг мэдээллийг
агуулдаг. “Хатансүйх импекс” ХХК-ийн үйлдвэрлэлийн үзлэгийн
тайланг хүснэгт-2.10-
д харуулав.
Хиам цех Консерв цех Нийт Хиам Консерв Нийт
1 Òî î õýì æýý /êã/ 9031 24131 33162 27% 73% 100%
2 Ì àòåðèàëû í º ðòº ã /¿í äñýí ò¿¿õèé ýä+òóñëàõ
ì àòåðè àë/ òº ã 23,343,941 65,334,235 88,678,176
26% 74% 100%
3 Цалин /төг/ 837,554 3,963,175 4,800,729 17% 83% 100%
4 Àæèë÷äûí òî î 9 28 38 24% 76% 100%
5 Ø àëí û òàëáàé /ì ì êâ/ 32.87 85.4 118.27 28% 72% 100%
6 Êâò.öàã 2005.4 4393.6 6399 31% 69% 100%
№ Суурь
Тооцоолол Харьцаа %
* жилийн äñì äàæ àæèëëàðàì õýí æýýã ¿ì äýðëýì òî î öî â

¯ é ë äâýðëýëè é í ¿çë ýãè é í òàé ë àí 2009 он Õ¿ðì ýгò-2.10
Шууд бус хуваарилагдах зардал болон үйлчилгээний нэгжийн
зардлуудад хамгийн
ихээр хамаарах дээрх 6 суурь үзүүлэлтийг сонгож, тэдгээрийг
тооцоолсон.
Суурь үзүүлэлтүүдийг хэрхэн тооцоолсныг харуулбал:
“Бүтээгдэхүүний биет хэмжээ”
суурь нь бусад суурь үзүүлэлтүүдээс хамгийн ихээр хэрэглэгдэх
бөгөөд хиам,
консервын бүтээгдэхүүнд аль алинд нь хамааралтай шууд
хуваарилах боломжгүй
зардлуудыг хуваарилахад хэрэглэгдэнэ.
арга зїй
Хүснэгт-2.11
Сàð
æè í /êã ä¿í æè í /êã ä¿í æè í /êã ä¿í
1 12,553.7 43,196,640.0 13889.33 59,661,505.8 26442.98 102,858,145.8
2 14,848.0 59,523,770.0 17342.51 81,835,800.6 32190.54 141,359,570.6
3 14,165.3 65,486,710.0 28458.82 108,060,812.0 42624.16 173,547,522.0
4 8,641.6 37,616,390.0 43695.73 227,242,811.0 52337.3 264,859,201.0
5 11,226.9 50,510,770.0 30240.54 141,439,696.2 41467.41 191,950,466.2
6 8,221.0 40,520,405.0 11906.52 52,822,222.8 20127.49 93,342,627.8
7 10,247.8 48,047,370.0 14518.53 131,294,750.0 24766.33 179,342,120.0
8 7,010.0 33,630,480.0 22816.95 141,600,097.5 29826.94 175,230,577.5
9 5,261.7 25,654,940.0 24338.56 146,998,276.3 29600.21 172,653,216.3
10 6,732.5 32,201,590.0 17,013.99 125,450,900.0 23746.53 157,652,490.0
11 3,834.6 18,299,790.0 2828.97 20,669,100.0 6663.52 38,968,890.0
12 5,636.6 26,187,940.0 62524.5 84,557,336.0 68161.1 110,745,276.0
ä¿í 108,379.6 480,876,795 289,575 1,321,633,308.2 397954.51
1,802,510,103.2
Дóí äàæ 9032 40,073,066 24131 110,136,109 33163 150,209,175
Õóâь /тоо/ 27% 73% 100%
Õè àì ¿é ë äâýðë ýë ò Êî í ñåðâ ¿é ë äâýðë ýë ò Í è é ò ä¿í
"Бүтээгдэхүүний биет хэмжээ " суурийн тооцоолол
"Материалын өртөг" суурийг бичиг хэргийн зардал, бага үнэтэй
түргэн элэгдэх зүйл зэрэг
агуулахад хамааралтай зардлыг хуваарилахад хэрэглэнэ.
Сар Үндсэн
материал
Туслах
материал Дүн Үндсэн
материал
Туслах
материал Дүн Үндсэн
материал
Туслах
материал Дүн

1 19101320 7439756 26541076 34405560 7703719 42109279 53506880
15143475 68650355
2 24584003 7669806 32253809 33449725 8113689 41563413 58033728
15783495 73817223
3 25589099 14195132 39784232 55496573 13658301 69154874 81085673
27853433 108939106
4 16724173 5843206 22567379 101302331 33738354 135040685
118026504 39581560 157608064
5 22097031 7784534 29881565 61876624 18946928 80823551 83973655
26731462 110705117
6 18345466 5334291 23679757 20809609 8527615 29337224 39155075
13861906 53016981
7 21802541 5735765 27538306 59933734 18754745 78688479 81736275
24490510 106226785
8 15004019 5735765 20739784 63695795 22890328 86586123 78699814
28626093 107325907
9 12880107 2794857 15674963 59610356 18734171 78344527 72490462
21529028 94019490
10 13368986 3171468 16540455 41736632 9548882 51285513 55105618
12720350 67825968
11 8632701 1629914 10262615 4113637 3647597 7761234 12746338
5277511 18023850
12 12511208 2152145 14663352 78776223 4539689 83315912 91287431
6691834 97979265
Нийт 210640654 69486640 280127294 615206798 168804017 784010815
825847452 238290657 1064138109
Дундаж 17553388 5790553 23343941 51267233 14067001 65334235
68820621 19857555 88678176
Хувь % 26% 74% 100%
Хиам цех Консерв цех Нийт үйлвэрлэл
Хүснэгт-2.12
"Мàòåðè àëû í º ðòº ã" суурийн тооцоолол
/Үндсэн материал + Туслах материал/
“Шууд хөдөлмөрийн зардал” сууриар НДШ зардлыг хуваарилна.
“Ажилчдын тоо”
сууриар цайны газрын зардлыг хуваарилах болно. /Хүснэгт-2.13/
арга зїй
Хүснэгт-2.13
Сар Хиам цехийн
цалин
Консерв цехийн
цалин Нийт цалин Хиамын цехийн
ажилчдын тоо
Консерв цехийн
ажилчдын тоо Нийт ажилчид тоо
1 937755 1734954 2672709 10 15 25
2 1352320 2551419 3903739 10 22 32
3 1313884 4988560 6302444 11 30 41

4 795871 7391119 8186990 11 44 55
5 992620 5129137 6121757 10 32 42
6 757052 2126846 2883898 8 26 34
7 865433 5003288 5868721 10 29 39
8 602438 4887787 5490225 7 26 33
9 599115 4814989 5414104 8 45 53
10 696162 3535570 4231732 8 23 31
11 494699 3324631 3819330 7 28 35
12 643300 2069799 2713099 9 21 30
Дүн 10050649 47558099 57608748 109 341 450
Дундаж 837554 3963175 4800729 9 28 38
Хувь % 17% 83% 100% 24% 76% 100%
"Шууд хөдөлмөрийн зардал" ба "ажилчдын тоо"
суурийн тооцоолол
Тус үйлдвэрийн барилга нь үйлдвэрлэлийн 5 цехтэй, үйлчилгээний
4 жижиг нэгжтэй,
бусад конторын өрөө тасалгаа бүхий том талбайтай юм.
Үзлэгийн тайланд байгаа
“шалны талбай” гэсэн суурь үзүүлэлтийг эцсийн бүтээгдэхүүн
гаргадаг хиам,
консервын цехүүдийн талбайн харьцаагаар тодорхойлсон болно.
Öåõ Õýñýã Çî ðèóëàë ò ì ì Òàëáàé
ì ì .êâ Õувь %
Óðò 7.2
ª ðãº í 3.8
Óðò 1.9
ª ðãº í 1.1
Ä¿í 25.27
Óðò 4
ª ðãº í 1.9
Ä¿í 7.6
Õèàì û í öåõèé í í èéò òàëáàé 32.87
Óðò 8.5
ª ðãº í 3.8
Óðò 2.1
ª ðãº í 1.2
Ä¿í 29.78
Óðò 10.9
ª ðãº í 3.8
Óðò 3.9
ª ðãº í 1
Ä¿í 37.52
Óðò 6.3
ª ðãº í 2.3
Óðò 1.9
ª ðãº í 1.9
Ä¿í 18.1
Êî í ñåðâû í öåõèé í í è éò ä¿í 85.4
Í èé ò òàëáàé 118.27 100%
Хүснэгт-2.14

27.36
2.09
7.6
Ò¿¿õè é ýä õ¿ëýýí àâàõ, áýëòãýõ, ô àðø áýëòãýõ,
õèàì ñàâëàõ, áî î õ, ÷àí àõ, ø àðàõ
Õèàì
¯ í äñýí òàëáàé
"Шалны талбай" суурийн тооцоолол
¯ í äñýí òàëáàé 41.42
2.52
Õàñàõ êî ðè äî ðû í õýñýã 3.9
1-ð
õýñýã
2-ð
õýñýã
Õè àì õº ðãº õ, ñýâðýýõ, ø èðõýãè é í
á¿òýýãäýõ¿¿í èéã õóäàëäààí ä áýëòãýõ
¯ í äñýí òàëáàé
Õàñàãäàõ ø àòí û õýñýã
3-ð
õýñýã
Êî í ñåðâ
Ò¿¿õèé ýä õ¿ëýýí àâàõ, áýëòãýõ, ÷àí àõ,
Æî ð áýëòãýõ, í àé ðëàãà áýëòãýõ, êî í ñåðâ
ñàâëàõ, òàãëàõ, äóëààí û áî ëî âñðóóëàëò õèéõ
Á¿òýýãäýõ¿¿í àð÷è õ, õàÿãëàõ, õàéðöàãëàõ
1-ð
õýñýã
2-ð
õýñýã
Õýì æýý
28%
72%
Í ýì ýãäýõ õýñýã 3.61
Õàñàãäàõ ø àòí û õýñýã
арга зїй
“Квт.цаг" суурийн тооцоолол
Хиамын цехийн
цахилгааны = 1725.7 + 219.1 + 60.6 = 2005.4 квт.цаг
хэрэглээ /Хүснэгт-2.15-2.17/
Консервын цехийн
цахилгааны = 2951 + 1442,6 = 4393,6 квт.цаг
хэрэглээ /Хүснэгт2.18, 2.19/
"Квт.цаг " суурийн тооцоолол
Цех Цахилгаан хэрэглээ квт.цаг %
1 Хиам цех 2005.4 31%

2
Консерв
цех 4393.6 69%
Дүн 6399 100%
Квт.цаг” суурийг тооцоолно гэдэг нь хиам, консервын цехийн
бүтээгдэхүүнд зарцуулсан эрчим хүчийг тооцохыг хэлнэ. Цех
бүрийн
бүтээгдэхүүнүүдийг технологийн ижил төстэй байдлаар нь
ангилж тус тусдаа
хүснэгтээр тооцооллоо харуулав. Хиамын цех нь 1-рт чанамал
болон утлагат хиам, 2-рт
лаазтай хиам, 3-рт махан бүтээгдэхүүн гэсэн үндсэн з төрлийн
үйлдвэрлэнэ. Консервын цех нь 1-рт лаазтай консерв, 2-рт
ууттай консерв гэсэн үндсэн
2 төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Хиам, консервын цехийн
2009 оны дундаж
үйлдвэрлэлд хэрэглэгдэх бүх түүхий эдийн хэрэгцээг гаргаж,
түүхий эдийг
боловсруулах, бэлтгэх тухайн тоног төхөөрөмжийн ажилласан
цагийг тодорхойлоод,
тоног төхөөрөмжийн чадал гэсэн үзүүлэлтэд заагдсан тоогоор
үржүүлж эрчим хүчний
хэрэглээг тооцсон. Хиамын цехийн цахилгааны хэрэглээ = 1725.7 +
219.1 + 60.6 =
2005.4 квт.цаг байна. /Хүснэгт-2.15-2.17/
арга зїй
"Квт.цаг" суурийн тооцоолол /Чанамал, утлагат хиам/ Õ¿ñí ýãò -
2.15
12
1 Áýëòãýñýí ì àõ æèí ëýõ Æèí -150êã ¿í äñýí ò¿¿õèé ýä 3902.7011
1829.4092 5732.110
2 Ì àõ, º º õ ì àø èí äàõ Ì àõí û ì àø è í 500êã/öàã = ì àõ, º º õ 3902.7011
1829.4092 5732.110 11öàã 30ì èí 2,2 êâò/öàã 25.3
1. Ì àõ, º º õ 3902.7011 1829.4092 5732.110
2. Òóñëàõ ì àòåðèàë 344.91517 158.66422 503.579
3. Ì º ñ 1419.23 280.66 1699.896
Ä¿í 5666.848 2268.738 7935.585
4 Ì º ñ áýëòãýõ Ì ºñí è é ì àø è í 10êã/öàã 1699.896 170öàã 3 êâò/öàã 510
5 Á¿ðõýâ÷ õýð÷èõ, äýâòýýõ,
í ýã ¿ç¿¿ðãèéã ¿äýõ
¯ äýýñí èé ì àø èí 41ø /ì èí ,
60êã/öàã
Á¿ðõýâ÷
6 Õèàì á¿ðõýâ÷èí ä ñàâëàõ Ø ï ðè ö 240ê ã /öàã =
4êã/ì èí
Ôàðø 5666.848 2268.738 7935.585 33öàã 4ì èí 4 êâò/öàã 132.3

7 Õèàì áî î ëò õèéõ /1 ¿ç¿¿ðò/
8 ×àí àëãà õèéõ Öàí àëãû í òî ãî î 5666.848 21öàã 18 êâò/öàã 378
9 Ø àðàëãa õèéõ Ø àðàë ãû í ê àì åð 280/3öàã 0.642857143 2268.738
1458.474 24 öàã 18ì èí 22 êâò/öàã 534.6
10 Õèàì õº ðãº õ
11 Õèàì òóø ààõ
Ä¿í 1725.7
Òî í î ã/òº õ-н
àæèë ëàñàí
õóãàöàà /öàã/
× àí àì àë
¹ Òåõí î ë î ãè é í ¿å ø àò õè àì Òî í î ã òº õºº ðº ì æèéí
àæë û í á¿òýýì æ Ò¿¿õè é ýäè é í í ýð
Çàðöóóëñàí
ýð÷è ì õ¿÷
/ê âò/öàã/
Óòëàãàò Í è éò ä¿í
õè àì
Òî í î ã/òºõ-н
àæèëëàõ
÷àäàë
3 Í àéðàã÷ ì àø èí ä í àéðàõ Êóòòåð 300ê ã/öàã = 5ê ã/ì è í 5,5 êâò/öàã
145.5
26öàã 27ì èí
Хиамын цехийн цахилгааны хэрэглээ = 1725.7 + 219.1 + 60.6 = 2005.4
квт.цаг /Хүснэгт2.15-2.17/
арга зїй
Õ¿ñí ýãò -2.16
345
1 Áýëòãýñýí ì àõ æèí ëýõ Æèí -150êã ¿í äñýí ò¿¿õèé ýä 434.111 319.270
63.927 817.308
2 Ì àõ, º º õ ì àø èí äàõ Ì àõí û ì àø è í 500ê ã/öàã = 8,3 ì àõ, º º õ 434.111
319.27028 63.92702 817.308 1öàã 40 ì èí 2,2 êâò/öàã 3.6
1. Ì àõ, º º õ 434.111 319.27028 63.92702 817.308
2. Òóñëàõ ì àòåðèàë 25.877 14.023 3.194 43.093
3. Ì º ñ 0.00 123.53 24.73 148.269
Ä¿í 459.987 456.827 91.856 1008.670
4 Ì º ñ áýëòãýõ Ì º ñí è é ì àø è í 10ê ã/öàã 148.269 15 öàã 3 êâò/öàã 45
5 Ëààçàí ä òàãëàõ Òàãë àã÷ ì àø è í 350ø /öàã 2420Ø 1119Ø 483Ø 4023Ø
11öàã 30ì èí 1,1 êâò/öàã 12.7
Àâòî ê ë àâ 1536ø /180ì è í * 1119ø 2öàã 11ì èí 22 êâò/öàã 48
Àâòî ê ë àâ 2100ø /180ì è í * * 2903ø 4öàã 9ì èí 22 êâò/öàã 91.3
8 Êî í ñåðâ õº ðãº õ
9 Òóø ààõ
Ä¿í 219.1
"Квт.цаг" суурийн тооцоолол /Лаазтай хиам /
Ò¿¿õè é ýäèéí í ýð
5,5 êâò/öàã 18.5

ýð÷è ì õ¿÷
/ê âò/öàã/
¹ Òåõí î ë î ãè é í ¿å ø àò
Äóëààí û áî ëî âñðóóëàëò
6 õèéõ
Òî í î ã òºõº ºðº ì æèéí àæëû í
á¿òýýì æ
3öàã 22ì èí
Í àéðàã÷ ì àø èí ä
3 í àéðàõ Êóòòåð 300ê ã/öàã = 5ê ã/ì è í
àæèëëàõ
÷àäàë
ª åã
0,19ê ã
Ì î í ãî ë õè àì
0,41ê ã
¯ ë ì ýäýõ
0,19ê ã
Í è é ò ä¿í Òî í î ã/òº õ-н
àæèë ë àñàí
678
¹
1 Áýëòãýñýí ì àõ æèí ëýõ Æèí -150êã ¿í äñýí ò¿¿õèé ýä 22.72199797
20.052 20.443 63.217
1. Ì àõ 22.722 20.052 20.443 63.217
2. Òóñëàõ ì àòåðèàë 2.486 1.133 1.330 4.950
3. Ì º ñ 6.82 2.67 0.00 9.490
Ä¿í 32.025 23.858 21.774 77.657
3 Ì º ñ áýëòãýõ Ì ºñí èé ì àø è í 10ê ã/öàã 9.490 1 öàã 3êâò/öàã 3
4 Óðüä÷èëñàí ÷àí àëãà Öàí àëãû í òî ãî î 32.025 23.858 21.774 77.657 1öàã
20ì èí 18 êâò/öàã 24
5 Ø àðàëãa õèéõ Ø àðàë ãû í ê àì åð 280ê ã/3öàã 32.025 23.858 21.774
77.657 50ì èí 22êâò/öàã 18
6 Õèàì õº ðãº õ
7 Õèàì òóø ààõ Õèàì
Ä¿í 60.6
"Квт.цаг" суурийн тооцоолол /Махан бүтээгдэхүүн/ Õ¿ñí ýãò -2.17
ýð÷è ì õ¿÷
/ê âò/öàã/
Í è éò ä¿í
áýëòãýñýí ì àõ ì àññàæëàõ ì àññàæåð 120ê ã/8öàã 3êâò/öàã 15.6
Õî í èí û
ø àðñàí
ãóÿà
Òåõí î ë î ãè éí ¿å ø àò

àæèë ë àñàí
5öàã 11ì èí
àæèë ë àõ
÷àäàë
2
Ãàõàéí óòñàí
ì àõ
¯ õðèéí
óòñàí õýë
Òî í î ã òºõº ºðºì æèéí àæëû í
á¿òýýì æ Ò¿¿õè é ýäè é í í ýð
арга зїй
123456789
Ì èí Öàã êâò/öàã êâò/öàã
1 Áýëòãýñýí ì àõ æèí ëýõ, ¿éëäâýðëýëä
áýëòãýõ
Æèí 150 êã ¯ í äñýí ò¿/ýä 3139 1726 2275 1542 886 284 14 567 65 10498
2 ßñí û õº ðº º 150ê ã/öàã ¯ í äñýí ò¿/ýä 1746 1305 55 1801 720 12 3
êâò/öàã 36
3 Æî ð áýëòãýõ Æèí Òóñëàõ ò¿ýä 12 9 179 121 70 12 1 445 29 878
4 Ãàðö òî î öñî í í àéðëàãûí æèí 2441 1734 2896 1962 1128 348 17 1012
111 11650
5 Ëààç óãààõ àðèóòãàõ ëààç /ø / 857 609 7064 5947 5638 850 85 2024
270 23343
6 Ëààçàí ä ñàâëàõ, ëààç òàãëàõ Òàãë àã÷ ì àø è í 350ø /öàã 147
ì èí
105
ì èí
1211
ì èí
1019
ì èí
967
ì èí
146
ì èí
15
ì èí
347
ì èí
46
ì èí
4003 66öàã 43ì èí 1,1êâò/öàã 73.4
Àâòî êë àâ 256ø /180ì èí 602
ì èí
428

ì èí
1030 17öàã 10ì èí
Àâòî ê ëàâ 1536ø /180ì èí 828
ì èí
697
ìèí
100
ìèí
237
ì èí
32
ì èí 1894 31öàã 34ì èí
Àâòî ê ëàâ 2100ø /180ì èí 483
ì è í 7 ì èí 490 8öàã 10ì èí
7417
123öàã
37ì èí
10 Òóø ààõ
12 Óðüä÷èëñàí ÷àí àëãà Öàí àë ãû í òî ãî î 300кг/40мин 233 174 407 50 6
цаг 47í èì 18êâò/öàã 122.1
Ä¿í 2951
Хүснэгт-2.18
8 Äóëààí û áî ëî âñðóóëàëò õèéõ
22êâò/öàã 2719.5
Äóëààí û áî ëî âñðóóëàëòû í í èéò õóãàöàà
ä¿í
õî ðõî ã 0,19
áóäààòàé õóóðãà 0,5
àæè ëë àõ
÷àäàë
Çàðöóóë ñàí
ýð÷èì õ¿÷
¹ Òåõí î ë î ãè éí ¿å ø àò Êâò/öàã Òî í î ã òº õº º ðº ì æèéí àæëû í
á¿òýýì æ Ò¿¿õèé ýä /ê ã/
Ëààçòàé á¿òýýãäýõ¿¿í
àæè ëë àñàí õóãàöàà
/öàã/
õî í è í û õàâèðàã 0,41
õàâè ðãà
ø è ðõýãò
ãóë ÿø 0,41
ãóë ÿø 0,33
ãóëÿø 0,2
õî ðõî ã 0,41
"Квт.цаг" суурийн тооцоолол /лаазтай консерв/
арга зїй

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Ì èí Öàã êâò/öàã êâò/öàã
1 Áýëòãýñýí ì àõ æèí ëýõ,
¿éëäâýðëýëä áýëòãýõ
Æèí 150 êã ¯ í äñýí ò¿/эä 699 3534 1560 408 222 117 18 22 4 34 6619
2 Æî ð áýëòãýõ Æèí Òóñëàõ ò¿/ýä 7 76 33 5 6 51 2 3 2 184
3 Ãàðö òî î öñî í í àéðëàãû í æèí 706 3970 1753 453 228 167 20 25 1 36
7360
4 Ëààç ñãààõ àðèñòãàõ уут /ø / 543 9926 4383 1132 456 335 40 51 13 36
16914
5 Óóòàí ä ñàâëàõ, óóò âàêóì äàõ Âàêóì ì àø è í 350ø /öàã 93
ì èí
1702
ì èí
751
ì èí
194
ì èí
78
ì èí
57
ì èí
7
ì èí
9
ì èí
3
ì èí
7
ì èí
2901
48öàã
21ì èí 6êâò/öàã 290.1
Àâòî ê ë àâ 512ø /180ì è í
191
ì èí 191
3öàã
11ì èí
Àâòî ê ë àâ 1024ø /180ì è í 1745
ì èí
770
ì èí
199
ì èí
80
ì èí
59
ì èí
7

ì èí
9
ì èí 2869
47öàã
49ì èí
3060
107öàã
54ì èí
8 Òóø ààõ
9 áýëòãýñýí ì àõ ì àññàæëàõ /õî í èí û
ø àðñàí ãóÿà / ì àññàæåð 120êã/8öàã
144
ì èí 144 2öàã
24ì èí
3êâò/öàã 7.2
10 Óðüä÷èëñàí ÷àí àëãà Öàí àëãû í òî ãî î 300кг/40мин
50
ì èí 50 50ì èí 18êâò/öàã 15
11 Ø àðàëãa õèéõ Ø àðàëãû í ê àì åð 280êã/3öàã
23
ì èí 23 23ì è í 22êâò/öàã 8.4
Ä¿í 1442.6
Хүснэгт-2.19
Äóëààí û áî ëî âñðóóëàëòû í í èéò õóãàöàà
6 Дулааны боловсруулт хийх
22êâò/öàã 1121.9
Ýðõýì çî î ã 1,3
¿õðè é í æ ì àõ 0,4
õî í ü æ ì àõ 0,4
àäóó æ ì àõ 0,4
àæè ë ëàñàí
ä¿í
¹
õàð ø º ë 0,5
õî í è í û ø àðñàí ãóÿà
ýð÷èì õ¿÷
Êâò/öàã
Òî í î ã/òºõ-н
àæè ë ëàõ
÷àäàë
í î ãî î òî é ø º ë 0,5
áàí òàí 0,5
áóäààòàé ø º ë 0,5
"Квт.цаг" суурийн тооцоолол /ууттай консерв/
Òåõí î ë î ãè é í ¿å ø àò Òî í î ã òº õº º ðº ì æèéí àæëû í
á¿òýýì æ

Ò¿¿õè é ýä
/ê ã/
Óóòòàé á¿òýýãäýõ¿¿í
âàê óì äñàí áî ðö
Консервын цехийн цахилгааны хэрэглээ = 2951 + 1442,6 = 4393,6
квт.цаг /Хүснэгт2.18, 2.19/
арга зїй
Б. Шууд бус ҮНЗ-ыг тооцоолж, тэдгээрийг сонгосон суурь дээрээ
үндэслэн хиам,
консервын 2 цехдээ хуваарилсан.
Õ¿ðì ýгò -2.20
Í èéòëýã
çàðäàë
1234567
Ä¯ -Õèàì Ä¯ -Êî í ñåðâ Òåõí è ê Àãóóëàõ Àæ àõóé Öàéí û
ãàçàð
¯ Í Ç-Õè àì ба
êî í ñåðâт
1 Ñýë áýã,õàí ãàì æè éí ì àòåðè àë 190,498 190,498
2 Çàñâàð ¿é ë÷è ë ãýý 232,198 232,198
3 Ò/ò-æ,õº ðãº ëòè é í çàñâàð 286,683 286,683
4 Техникийн албаны цалин 1,343,402 1,343,402
5 Áè ÷èã õýðãèé í çàðäàë 73,137 73,137
6 Á¯ ÒÝÇ 32,340 32,340
7 Á¯ ÒÝÇ 415,226 415,226
8 Öýâýðë ýãýýí è é ì àòåðè àë 235,762 235,762
9 Àðè óòãàë óñòãàë 25,792 25,792
10 Õàðóóë ,õî ã òýýâýð Ì ÈÊ 1,100,000 1,100,000
11 Аж ахуйн алба цалин 1,410,463 1,410,463
12 Хоолны материалын зардал 803,820 803,820
Öåõүүдээр шууд õýñýã÷ëýãäýõ нийт
çàðäал 6,149,321 - - 2,052,780 520,704 2,772,017 803,820
13 Èí ï î ðòû ì çàðäàë 558,776 биет хэмжээ 27% 73% 150,869 407,906
(558,776)
14 Ýêðï î ðòû ì çàðäàë 969,406 биет хэмжээ 27% 73% 261,740 707,666
(969,406)
15 Àí òàëãààì û çàðäàë 298,085 биет хэмжээ 27% 73% 80,483 217,602
(298,085)
16 Àêòàëðàì á¿òýýãäýõ¿¿ì 2,292 биет хэмжээ 27% 73% 619 1,673
(2,292)
17 Ø èì æèëãýý ëàáî ð, 86,238 биет хэмжээ 27% 73% 23,284 62,954
(86,238)
18 Óð 568,399 биет хэмжээ 27% 73% 153,468 414,931 (568,399)
19 Áåì çèì ø àòàõññì ,çàðâàð 822,594 биет хэмжээ 27% 73% 222,100
600,494 (822,594)
20 Ì àõ õàäãàëàëòû ì õº ëð 108,333 биет хэмжээ 27% 73% 29,250 79,083
(108,333)

21 Á¿òýýãäýõ¿¿н ø èì æèëãýý 119,341 биет хэмжээ 27% 73% 32,222
87,119 (119,341)
22 Õº ëðº ëðº ì ñì àà 109,963 биет хэмжээ 27% 73% 29,690 80,273
(109,963)
23 Áñðàä çàðäàë 576,416 биет хэмжээ 27% 73% 155,632 420,783
(576,416)
24 Áñðàä çàðäàë 1,695,925 биет хэмжээ 27% 73% 457,900 1,238,025
(1,695,925)
25 Ì î áèêî í ,ðêàéòåëü,è ì òåðì åò,êàðò 115,939 биет хэмжээ 27% 73%
31,304 84,635 (115,939)
26 Ø ññäàì õî ëáî î 92,993 биет хэмжээ 27% 73% 25,108 67,885 (92,993)
27 Í èé ãì èé ì àðññäàë 401,069 аж/тоо 24% 76% 96,257 304,813
(401,069)
28 Í ÄØ 392,161 цалин 17% 83% 66,667 325,494 (392,161)
29 ¯ Õ-èéí ýëýãäýë 11397302 10,319,453 ø àë/òàë 28% 72% 2,889,447
7,430,006 (10,319,453)
ø àë/òàë 28% 72% 257,796 662,903
30 êâò/öàã 31% 69% 140,578 312,900
31 Öàõèëãààì ýð÷èí õ¿÷ 1,593,671 Квт.цаг 31% 69% 494,038 1,099,633
(1,593,671)
Öåõүүдэд шууд бус
õýñýã÷ë ýãäýõ í è é ò ҮНЗ
20,205,230 5,598,451 14,606,778 (20,205,230)
Цехүүд, үйлчилгээний
нэгжийн нийт ҮНЗ
26,354,550 5,598,451 14,606,778 2,052,780 520,704 2,772,017 803,820
Óóð,äóëààí û í èéò çàðäëû í
ýçëýõ õóâü: äóëààí 67%, óóð
33%
1,374,177
(1,374,177)
1. Öåõүүдэд шууд õýñýã÷ë ýãäýõ çàðäë óóä:
№ Зардлууд Суурь
2. Öåõүүдэд ø óóä áóñ õýñýã÷ëýãäýõ çàðäëóóä:
Хиам %
Консерв %
Бүгд
¯ éëäâýðëýëèéí öåõ
"Õàòàí ñ¿éõ èì ï åêñ" ÕÕÊ-ний цехүүдээр шууд бус хэсэгчлэгдэх ¿é ë
äâýðë ýë è é í
í ýì ýãäýë çàðäлын хуваарилалт 2009 î í
Дээрх хүснэгтэд нийт ҮНЗ-аас ялгаж ангилсан шууд бус
хуваарилагдах зардлуудыг
зөвхөн үйлдвэрлэлийн хиам, консервын 2 цех руу хуваарилж, өмнөх
шууд
хуваарилагдсан зардалтай нэгтгэв.
В. Үйлчилгээний нэгжийн зардлыг ашиг үр өгөөжийг нь хүртэж
байгаа хиам,

консерв гэсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн гаргадаг 2 цех руу
хуваарилж, цех
бүрийн ҮНЗ-ын урьдчилан тогтоосон нормыг тооцоолсон.
Үйлчилгээний нэгжийн зардал нь эцсийн эцэст, үйлдвэрлэлийн
цехүүд дэх урьдчилан
тодорхойлон ҮНЗ-ын хувь хэмжээг тодорхойлох болно.
“Хатансүйх импекс” ХХК-ийн
үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг шууд аргыг сонгож хуваарилсан.
Энэ нь үйлчилгээний
арга зїй
хэлтсийн зардлыг зөвхөн үйлдвэрлэлийн хэлтсүүдэд хуваарилдаг
буюу үйлчилгээний
хэлтсүүдийн хоорондоо үзүүлсэн үйлчилгээг авч үздэггүй.
123456
Ä¯ -Хиам Ä¯ -Êî í ñåðâ Òåõí èê Àãóóë àõ Àæ àõóé Öàéí û
ãàçàð
¯ éë÷èëãýýí è é õýëòñè é í
öåõ, нэгжүүдийн ¯ Í Ç
26,354,550 5,598,451 14,606,778 2,052,780 520,704 2,772,017 803,820
¯ éë÷èëãýýí è é нэгжийн çàðäëû í õóâààðèëàëò:
1
Òåõí è ê /биет хэмжээн дээр
үндэслэнэ/ 27% 73% 554,251 1,498,529 (2,052,780)
2
Àãóóë àõ /ì àòåðè àëû í º ðòº ã
дээр үндэслэнэ/ 26% 74% 135383 385321 (520,704)
3
Àæ àõóé /шалны талбайн
харьцаагаар/ 28% 72% 776165 1995852 (2,772,017)
4
Öàéí û ãàçàð /àæè ë÷äû í тооны
харьцаагаар/ 24% 76% 192,917 610,903 (803,820)
¯ éë÷èëãýýí è é нэгжүүдийн
нийт õóâààðè ë àгдсан зардал 1,658,715 4,490,606
¯ éë÷èëãýýí è é õýëòñè é í
öåõийн ¯ Í Ç 26,354,550 7,257,166 19,097,384
"Õàòàí ñ¿é õ èì ï åêñ" ÕÕÊ-ний ¿é ë÷èë ãýýí èé õýë òñ¿¿äèéí
òî î öñî í çàðäë û í õóâààðè ë àë ò 2009 î í
№ Зардлууд Бүгд
Õ¿ðì ýгò -2.21
Хиам %
Консерв %
Үйлчилгээний нэгжүүдийн ҮНЗ-ыг цехүүдэд хуваарилснаар цехийн
зардлын дансны

бичилт дараах байдалтай байна.
1. Техникийн албанаас хиамын цехэд хуваарилсан зардлын дансны
бичилт:
Дт ҮНЗ-Хиамын цех 554251
Кт ҮНЗ-Техник алба 554251
Техникийн албанаас консервын цехэд хуваарилсан зардлын дансны
бичилт:
Дт ҮНЗ-Консервын цех 1498529
Кт ҮНЗ-Техник алба 1498529
2. Агуулахаас хиамын цехэд хуваарилсан зардлын дансны бичилт:
Кт ҮНЗ-Агуулах 135383
Агуулахаас консервын цехэд хуваарилсан зардлын дансны
бичилт:
Кт ҮНЗ-Агуулах 385321
3. Аж ахуйн албанаас хиамын цехэд хуваарилсан зардлын дансны
бичилт:
Кт ҮНЗ-Аж ахуйн алба 776165
арга зїй
Аж ахуйн албанаас консервын цехэд хуваарилсан зардлын дансны
бичилт:
Кт ҮНЗ- Аж ахуйн алба 1995852
4. Цайны газраас хиамын цехэд хуваарилсан зардлын дансны
бичилт:
Кт ҮНЗ-Цайны гаазр 192917
Цайны газраас консервын цехэд хуваарилсан зардлын дансны
бичилт:
Кт ҮНЗ- Цайны гаазр 610903
Үйлчилгээний хэлтсийн зардлыг хуваарилсны дараах цехийн ҮНЗ:
Дт ДҮ-Хиам 7257166
Кт ҮНЗ-Хиам 7257166
Дт ДҮ-Консерв 19097384
Кт ҮНЗ- Консерв 19097384
Цехийн ҮНЗ-ын нормын тооцоолол Хүснэгт-2.22
Бүгд
12
Ä¯ -Хиам Ä¯ -Êî í ñåðâ
¯ éë÷èëãýýí èé õýëòñèéí çàðäëû ã õóâààðèëñí û
äàðààõ öåõийн ¯ Í Ç 26,354,550 7,257,166 19,097,384
Нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ-ын норм тооцох
суурь: Бүтээгдэхүүний биет хэмжээ /кг/ 9,032 24131
Нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ-ын норм 803 791
Өмнөх нэг суурь хэрэглэн тооцсон нэгж

бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ-ын норм 1,443 1,484
ҮНЗ-ын бууралт /өөрчлөлт/ 640 693
Үйлдвэрлэлийн цех, үйлчилгээний нэгжүүдээр хэсэгчлэн
хуваарилснаар гарсан үр дүн
“Хатансүйх импекс” ХХК-ийн одоогийн практикт хэрэглэдэг
аргаар /зөвхөн нэг суурь
ашиглах/ тооцсон нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ-ын норм нь 1кг
хиамд ҮНЗ 1443
төгрөг, 1кг консервт 1484 төгрөг гарсан бол ҮНЗ-ыг
үйлдвэрлэлийн цех, үйлчилгээний
нэгжүүдээр олон сууриар хэсэгчлэн хуваарилснаар 1кг хиамд
ногдох ҮНЗ 803 төгрөг
буюу 640 төгрөг буурсан, 1кг консерв ногдох ҮНЗ 791 төгрөг буюу
693 төгрөг буурсан
байна. Ингэснээр хиам, консервын нэгж бүтээгдэхүүний өртөг энэ
хэмжээгээр буурах
болно.
арга зїй
ОРЛОГЫН ТАЙЛАН Хүснэгт-2.23
"Õàò àí ñ¿éõ" ÕÕÊî ì ï àí è
Ì º ðèéí
äóãààð ¯ç¿¿ëýëò Òàéëàí ò
õóãàöààí û ä¿í
Òàéëàí ò
õóãàöààí û ä¿í
/ҮНЗ-ыг
ангилснаар/
1.1 ¯í äñýí ¿éë àæèëëàãààí û î ðëî ãî
1.1.1 Áî ðëóóëàëòûí î ðëî ãî /ýêñï î ðò/ 1,016,123,710.30 1,016,123,710.30
Áî ðëóóëàëòûí î ðëî ãî /äî òî î ä/ 822,303,991.40 822,303,991.40
1.1.2 Áî ðëóóëàëòû í õî ðî ãäî ë áà áóöààëò (35,653,095.00)
(35,653,095.00)
1.1.3 Áî ðëóóëàëòûí õº í ãº ëº ëò (44,941,252.00) (44,941,252.00)
1.1.20 Áî ðëóóëàëòû í î ðëî ãû í ä¿í 1,757,833,354.70 1,757,833,354.70
1.2 Áî ðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í èé º ðòº ã 1,255,436,192.00
1,455,280,924.35
1.3 Í èéò àø èã (àëäàãäàë) 502,397,162.70 302,552,430.35
1.4 4. ¯éë àæèëëàãàà (áî ðëóóëàëò, åðº í õèé óäèðäëàãà)-í û
1.4.1 ¯í äñýí áà í ýì ýãäýë öàëèí 97,064,973.00 63,243,666.10
1.4.2 Í èéãì èéí äààòãàëû í ø èì òãýë 6,076,273.00 4,050,848.67
1.4.3 Ñýëáýã, çàñâàð ¿éë÷èëãýý 4,907,720.00
1.4.4 Öàõèëãààí , óñ, äóëààí 13,077,100.00
1.4.5 Öýâýðëýãýý,õî ã òýýâýð, àðèóòãàë 767,580.00
1.4.6 Àëáàí òî ì èëî ëòû í çàðäàë 3,292,010.00 3,292,010.00
1.4.7 Òýýâðèéí çàðäàë 1,319,550.00
1.4.8 Ýëýãäëèéí çàðäàë 136,767,624.00 12,934,188.00
1.4.9 Çàð ñóðòàë÷èëãààí û çàðäàë 6,517,492.00 6,517,488.00

1.4.10 Øóóäàí õî ëáî î í û çàðäàë 4,637,550.00 2,389,236.00
1.4.11 Óòàñí û êàðò 214,548.00
1.4.12 Ì î áèêî ì ,ñêàéòåëü,èí òåðí åò,êàðò 3,246,288.00
1.4.13 Áåí çèí ø àòàõóóí ,çî ãñî î ë,çàñâàð 19,742,250.00 9,871,128.00
1.4.14 Á¯ÒÝÇ çàðäàë 388,085.00
1.4.15 Á¿òýýãäýõ¿¿í èé ø èí æèëãýý 1,432,095.00
1.4.16 Çýýëèéí õ¿¿ãèéí çàðäàë 4,062,046.00 4,062,046.16
1.4.17 Хуулийн зөвлөгөө 250,000.00
1.4.18 Àóäèò 3,750,000.00 3,500,000.00
1.4.19 Êî ì ï àí èä 2,066,574.00
1.4.20 Çî ÷èäî ä 6,386,474.00
1.4.21 Áóñàä çàðäàë 21,228,747.00
1.4.30 ¯éë àæèëëàãààí û çàðäëû í ä¿í 325,031,095.00 122,024,494.93
1.5 ¯í äñýí ¿éë àæèëëàãààí û àø èã (àëäàãäàë) 177,366,067.70
180,527,935.42
2 ¯í äñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààí û àø èã (àëäàãäàë)
2.1 Âàëþ òûí õàí ø í û º ºð÷ëºëòº º ñ î ðñî í áî äèò î ðëî ãî 7,092,550.00
7,092,550.00
2.2 Àæèë÷äû í í èéãì èéí àñóóäàëä (4,812,830.00)
2.3 Õàí äèâ òóñëàì æèéí çàðäàë (2,004,000.00) (2,004,000.00)
2.4 Çî ÷èä, òº ëº º ëº ã÷äº ä çàðöóóëñàí (6,386,474.00)
2.5 Áóñàä (2,066,574.00)
2.20 ¯í äñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààí û àø èã (àëäàãäàë) -û í ä¿í
(8,177,328.00) 5,088,550.00
3 Òàòâàð òº ëº õèéí º ì í º õ àø èã, /àëäàãäàë/ 169,188,739.70
185,616,485.42
3.1 Î ðëî ãû í òàòâàðû í çàðäàë 4,030,039.54 4,030,039.54
4 Òàòâàðû í äàðààõè àø èã (àëäàãäàë) 165,158,700.16 181,586,445.88
4.1 Öº º í õº ä í î î ãäî õ õóâü
5 Ердийн ажиллагааны ашиг алдагдал 165,158,700.16 181,586,445.88
5.1 Онцгой шинжтэй зүйлс-цэвэр
6 Òàéëàí ò ¿åèéí öýâýð àø èã /àëäàãäàë/ 165,158,700.16 181,586,445.88
6.1 Í ýãæ õóâüöààí ä í î ãäî õ àø èã (àëäàãäàë)
Åðº í õèé çàõèðàë
Í ÿãòëàí áî äî ã÷
2009 оны 12-р сарын 31-ны өдөр
Компани өмнө нь орлогын тайлангийн үйл ажиллагааны зардал
хэсэгт ҮНЗ-д хамаарах
зардлуудаас оруулж тусгадаг байсан. Тухайлбал компани
үйлдвэрлэлд холбоотой
арга зїй
элэгдлийн зардлыг үйл ажиллагааны зардал хэсэгт тусгаснаас
болоод энэ хэсгийн дүн
их хэмжээтэй болсон байна. Зардлын ангиллыг сайжруулснаар
орлогын тайланд
зардлууд зөв тусгагдах сайн талтай болж байна.
ҮНЗ-ыг хэсэгчилэн хуваарилсны дараах нэгж бүтээгдэхүүнд
ногдох ҮНЗ-ыг

2010 оны бүтээгдэхүүний өртөгт шингээн хиам, консервын нэр
төрөл бүрээр
дэлгэрэнгүй өртгийн тооцоо хийсэн. Энэ нь бүтээгдэхүүн бүрийн
өртгийн бүтцийг
судалж, түүндээр үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн
төлөвлөгөө боловсруулах,
ямар бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг хэр зэрэг өсгөх, бууруулах,
бүр зогсоох хүртэлх
арга хэмжээ авах зэрэг удирдлагын шийдлийг мэдээллээр хангах
зэрэгт хэрэгтэй юм.
Хиам, консервын нэр төрөл бүрийн жин нь нийт үйлдвэрлэлийн
жиндээ хэдэн хувь
эзэлж байгааг тодорхойлж, түүнд үндэслэн хиам, консервын
цеүүдээр хуваарилагдсан
ҮНЗ-ыг бүтээгдэхүүний нэр төрөл бүрд хуваарилсан. 1кг хиамд
804 төгрөг, 0.41кг-ийн
лаазтай хиаманд 329, 0.19кг лаазтай хиаманд 153 төгрөгийн ҮНЗ
ногдож байна.
/Хүснэгт-2.24/
¹ Õèàì û í ¿éëäâýðëýë ë ààçòàé
á¿ò /ш
¯ éëäâýðëýë
/æè ëè é í
äóí äàæ êã/
Í ýð òº ðëº º ðõ
õóâèéí æèí
Õèàì û í
öåõèéí
¯ Í Ç/òº ã/
1êã
õè àì û í
¯ Í Ç /òº ã/
1 Áàÿëàã 555.067 6.15% 446,012 804
2 Òàí ñàã-ñóâèëàë 929.083 10.29% 746,544 804
3 ¯ ë ì ýäýõ 278.908 3.09% 224,111 804
4 Õàòàí ñ¿é õ 1786.333 19.78% 1,435,369 804
5 Òî ï 834.892 9.24% 670,859 804
6 Àëàã 194.908 2.16% 156,614 804
7 Öàéí û 708.267 7.84% 569,112 804
8 ª ãëº º 5.667 0.06% 4,553 804
9 Çàé äàñ 355.133 3.93% 285,360 804
5648.258 62.54% 4,538,533
10 Áàéãàë 755.158 8.36% 606,791 804
11 Ýõ í óòàã 1223.838 13.55% 983,387 804
12 Èë÷ëýã 223.067 2.47% 179,240 804
13 Î ðãèë 3.392 0.04% 2,725 804
14 Æóóë÷è í 63.283 0.70% 50,850 804
2268.738 25.12% 1,822,994
15 Ýëýãí è é í óõàø 18.925 0.21% 15,207 804
16 Ãàõàéí óòñàí ì àõ 32.025 0.35% 25,733 804

17 ¯ õðèé í óòñàí õýë 21.058 0.23% 16,921 804
18 Õî í è í û ø àðñàí ãóÿà 23.858 0.26% 19,171 804
19 Àäóóí û õàòààñàí ì àõ 0,1 êã 8.333 0.09% 6,696 804
104.200 1.15% 83,728
20 Òî ï - ëààçòàé 0,41 êã 1119 459 5.08% 368,596 329
21 ¯ ë ì ýäýõ - ëààçòàé 0,19 êã 483 91.849 1.02% 73,803 153
22 ª åã í óõàø - ëààçòàé 0,19 êã 2420 459.863 5.09% 369,513 153
4023 1010.434 11.19% 811,912
Í è é ò õè àì û í ä¿í 9031.630 100% 7,257,166
Хүснэгт-2.24
× àí àì àë õè àì û í ä¿í
Óòë àãàò õè àì í û ä¿í
Ì àõàí á¿òýýãäýõ¿¿í è é ä¿í
Ëààçàëñàí õè àì û í ä¿í
Õè àì û í í ýð òº ðº ë á¿ðä í î ãäî õ ¯ Í Ç 2009 он
арга зїй
Êî í ñåðâû í í ýð òº ðº ë á¿ðä í î ãäî õ ¯ Í Ç 2009 он
æèí
êã õýëáýð ø èðõýã æèí êã ø è ðõýã æèí êã
1 Õàâèðãà À 3 1.25 ëààç 610 1739.21 610 763 4.07% 776,367 1,272
2 Õàâèðãà Â 3 1.25 ëààç 246 702.05 246 308 1.64% 313,388 1,272
3 Ø è ðõýãò 3 1.25 ëààç 609 1734.46 609 761 4.05% 774,247 1,272
4 Ãóëÿø 0.5 0.41 ëààç 4,969 2037.393 4969 2,037 10.86% 2,073,596 417
5 Ãóëÿø 0.41 0.41 ëààç 2,095 858.85 2095 859 4.58% 874,109 417
6 Ãóëÿø 0.34 0.33 ëààç 5,947 1962.46 5947 1,962 10.46% 1,997,327 336
7 Ãóëÿø 0.2 0.2 ëààç 5,638 1127.68 5638 1,128 6.01% 1,147,722 204
8 õî ðõî ã 0.5 0.41 ëààç 850 348.43 850 348 1.86% 354,623 417
9 õî ðõî ã 0.2 0.2 ëààç 85 17.00 85 17 0.09% 17,302 204
10 áóäààòàé õóóðãà 0.5 0.5 ëààç 2,024 1012.00 2024 1,012 5.39%
1,029,983 509
11 áóäààòàé õóóðãà 0.2 0.2 ëààç - 0.00 0 - 0.00% -
12 õî í ü õàâè ðãà 0.5 0.41 ëààç 270 110.56 270 111 0.59% 112,528 417
13 Àäóó æèã ì àõ 0.2 0.2 ëààç - 0.00 0 - 0.00% -
14 ÿñã¿é 2 êã ø º ë 2 0.833 ëààç 1,459 2917.33 1459 1,216 6.48%
1,237,151 848
15 ÿñã¿é 2,5 êã 2.5 1.042 ëààç 498 1244.27 498 518 2.76% 527,659 1,060
16 ÿñã¿é 2 êã 2 0.833 ëààç 370 739.33 370 308 1.64% 313,528 848
17 ÿñã¿é 2,5 êã 2.5 1.04 ëààç 6 15.10 6 6 0.03% 6,395 1,058
18 ÿñòàé 2 0.833 ëààç 103 205.00 103 85 0.46% 86,934 848
á¿òýýãäýõ¿¿í è é ä¿í 25778 16771 25778 11440 61% 11,642,860 452
19 Ýðõýì çî î ã 1.3 1.3 óóò 498 646.97 498 647 3% 658,463 1,323
20 Ýðõýì çî î ã 1.5 1.3 óóò 46 59.48 46 59 0% 60,532 1,323
21 ¯ õýð æè ã /ì àõ 0.5 0.4 óóò 2,146 858.33 2146 858 5% 873,586 407
22 ¯ õýð æè ã /ì àõ 0.5 0.4 óóò 7,780 3112.10 7780 3,112 17% 3,167,401
407
23 Õî í ü æèã / ì àõ 0.5 0.4 óóò 3,545 1418.10 3545 1,418 8% 1,443,299 407
24 Õî í ü æèã / ì àõ 0.5 0.4 óóò 838 335.03 838 335 2% 340,987 407
25 Àäóó æè ã ì àõ 0.4 0.4 óóò 1,132 452.90 1132 453 2% 460,948 407

26 Õî í ü õàð ø º ë 0.5 0.5 óóò 456 227.75 456 228 1% 231,797 509
27 í î ãî î òî é ø º ë 0.5 0.5 óóò 335 167.25 335 167 1% 170,222 509
28 ì î í ããî ë áàí òàí 0.5 0.5 óóò 40 20.17 40 20 0% 20,525 509
29 áóäààòàé ø º ë 0.5 0.5 óóò 51 25.42 51 25 0% 25,868 509
30 âàêóì äñàí áî ðö 0.07 óóò 13 0.88 13 1 0% 896 71
31 õî í ü ø àðñàí ãóÿà óóò 36 36 36 - 0% - -
á¿òýýãäýõ¿¿í è é ä¿í 16914 7360 16914 7324 39% 7,454,524
Ä¿í 42692 24131 42692 18764 100% 19,097,384
1ø
ê î í ñåðâò
í î ãäî õ ¯ Í Ç
/òº ã/
Хүснэгт-2.25
Æèëè é í äóí äàæ
¹ Á¿òýýãäýõ¿¿í í ýð í ýãæ/æ
èí
Êî í ñåðâû í
öåõýä í î ãäóóë àõ
¯ Í Ç /òº г/
Ñàâë àãàà Бодит жин/шөлгүй/
Ýçëýõ
õóâèé í
æèí
Консервын 0.2кг-д 204 төгрөг, 0,33кг-д 336 төгрөг, 0.4кг
савлагаатайд 407 төг, 0.41кг
савлагаатайд 417 төг, 1,3кг-д 1323 төгрөг, 2.85кг
_______савлагаатайд /шөлтэй/ 1272 төг тус
тус ногдож байна. /Хүснэгт-2.25/
арга зїй
Хиам: Нэг найрлага хиам бэлтгэхэд нэр төрлөөсөө хамаараад 46-
62кг хооронд
хэлбэлздэг. Хиам үйлдвэрлэл нь чанамал хиам, утлагат хиам,
махан бүтээгдэхүүн гэсэн
хоорондоо арай өөр технологиор хийгдэх үндсэн 3 төрөлтэй. Нэг
найрлага хиамын
үндсэн, туслах материалын хэрэгцээг найрлагын гарцын жинд
харьцуулж 1кг хиамын
орцыг нэр төрөл бүрээр тодорхойлсон. /Хүснэгт-2.26/
1кг хиамын нэр төрөл бүрээрх үндсэн туслах материалын
хэрэгцээг материалын үнээр
үржүүлэн материалын зардлыг гарган, цехүүдийн зардлыг
хэсэгчилэн хуваарилсны үр
дүнд тогтоосон нэгж бүтээгдэхүүний ҮНЗ-ыг нэмж ашгийн
тооцоо хийсэн. /Хүснэгт
2.27/
Компаний удирдлагууд бусад хиамтай харьцуулахад арай хямд
хиам үйлдвэрлэж зах

зээлийн хувь хэмжээгээ нэмэгдүүлэх, мөн өөрийнх нь хиамын
худалдан авч чадахгүй
байгаа хэрэглэгчдэд зориулж орц, технологидоо өөрчлөлт
оруулж ашиг багатай болон
алдагдалтай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Ингэснээр өөр бусад
хиамын үйлдвэрлэлээр
алдагдалаа нөхөж болно гэж үздэг. Энэ бол алдаатай шийдвэр юм.
Үүний жишээ бол
цайны, өглөө хиамууд 100-300 төгрөгийн алдагдалтай байсан.
Гэхдээ тухайн
үйлдвэрлэлийн үед гайгүй хямд мах, түүхий эд олдвол ашигтай
ажиллах боломжтой
байдаг. Гэвч энэ тохиолдолд ашиг олохоосоо илүү алдагдал
хүлээх болно. Энэ хямд
үнэтэй худалдах хиамандаа ҮНЗ-ыг арай бага хэмжээгээр
хуваарилж үйлдвэрлэлийг
үргэлжлүүлдэг.
Консерв: Консервын бүтээгдэхүүнүүд нэг удаад 100кг-аар
бэлтгэгддэг бөгөөд тухайн
найрлагын түүхий эдийн хэрэгцээг найрлагынхаа гарцын тоо
хэмжээнд харьцуулж 1ш
консервын түүхий эдийн хэрэгцээг гаргасан. /Хүснэгт 2.27/
Дараа нь 1ш консервын нэр төрөл бүрээрх үндсэн туслах
материалын хэрэгцээг түүхий
эдийн үнээр нь үржүүлэн материалын зардлыг гарган, цехүүдийн
зардлыг хэсэгчилэн
хуваарилсны үр дүнд тогтоосон нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ-
ыг нэмж өртгийн
тооцоо хийсэн. /Хүснэгт 2.28/
Консерв нь лаазтай, фоли ууттай гэсэн 2 савлагааны төрөлтэй
байдаг.
Бүтээгдэхүүнүүдийн ашиг нь түүхий эдийн үнэ, махны
шуллагааны гарц, тухайн сарын
ҮНЗ зэрэг олон зүйлээс хамаардаг.
арга зїй
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
¹ Ò¿¿õè é ýä /õè àì û í í ýð
òº ðº ë
Áàÿëàã
Ñóâèëàë
Òàí ñàã
¯ ë ì ýäýõ
Õàòàí -ñ¿éõ
Òî ï
Àëàã
Öàéí û
ª ãëº º
Áàéãàëü

Ýõ í óòàã
Èë÷ëýã/õàãàñ/
Î ðãèë /õàãàñ/
Æóóë÷èí
Зайдас
Ýëýãí èé í óõàø
Ãàõàéí óòñàí
ì àõ
Õî í èí û ø àðñàí
ãóÿà
¯ õðèéí óòñàí
õýë
Àäóóí û
õàòààñàí ì àõ
ª åã Ýëýãí èé
í óõàø
Ì î í ãî ë õèàì
¯ ë ì ýäýõ
1 Í èéò ì àòåðèàëû í çàðäàë 2932 2854 2705 2784 2771 2693 2562 2602
2557 3013 3003 2263 2227 3087 2606 1633 4252 2748 2748 10481 698
1315 750
2 1êã-ын ¯ Í Ç 804 804 804 804 804 804 804 804 804 804 804 804 804 804
804 804 804 2400 2400 2400 153 329 153
3 Шууд хөдөлмөрийн зардал 160 160 160 160 160 160 160 160 160 160
160 160 160 160 160 160 160 960 160 160 32 80 32
4 Нийт өртөг 3896 3818 3669 3748 3735 3657 3526 3566 3521 3977
3967 3227 3191 4051 3570 2597 5216 6108 5308 13041 883 1724 935
5 Худалдах үнэ 5300 5300 5000 5300 5000 5000 5000 4600 4600 6400
6400 5500 5500 6400 5800 4000 13000 12000 13000 15000 1700 2300 1800
6 Нийт ашиг 1404 1482 1331 1552 1265 1343 1474 1034 1079 2423 2433
2273 2309 2349 2230 1403 7784 5892 7692 1959 817 576 865
Äýýä çýðýãëýl ÷àí àì àë õèàì Í ýãä¿ãýýð çýðýãëý ÷àí àì àë õèàì Óòëàãàò
õèàì Ëààçòàé õè àì
1 ê ã õèàì û í өртгийн á¿òýö, ашиг òî î öî лт /òº ã/ 2010 он Õ¿ñí ýãò-
2.27
Ì àõàí á¿òýýãäýõ¿¿í
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
¹
Ò¿¿õè é ýä /ê î í ñåðâû í í ýð
òº ðº ë
¯ õðèéí æèãí ýñýí
ì àõ 0,4
Àäóóí û æèãí ýñýí
ì àõ 0,4
Õî í èí û æèãí ýñýí
ì àõ 0,4
Õî í èí û ì àõàí õàð
ø º ë 0,5
Áóäààòàé ø º ë 0,5

Í î ãî î òî é ø º ë 0,5
Ì î í ãî ë áàí òàí 0,5
Ì î í ãî ë õî ðõî ã 0.41
ì î í ãî ë õî ðõî ã 0.2
Ì î í ãî ë ãóëÿø 0.41
Áóäààòàé æèãí ýñýí
ì àõ0.5
Õî í èí û òº ì ñòýé
õàâèðãà 0,41
¯ õðèéí áî ðö 0,07 êã
Õî í èí û ø àðñàí
ãóÿà
¯ õðèéí ø èðõýãòýé
ì àõ,ø º ëòýé 3ë
¯ õðèéí õàâèðãà,
ø º ëòýé 3ë
1 Í èéò ì àòåðèàëû í çàðäàë 4975 1539 1133 1438 1022 696 697 635 1405
813 1468 1133 844 995 1055 1312 2748 7251 6992
2 1êã-ын ¯ Í Ç 1323 407 407 407 509 509 509 509 417 204 417 336 204 509
417 71 2400 1272 1272
3 Шууд хөдөлмөрийн зардал 104 32 32 32 40 40 40 40 32 16 32 26 16 40
32 6 480 240 240
4 Нийт өртөг 6298 1946 1540 1845 1531 1205 1206 1144 1822 1017
1885 1469 1048 1504 1472 1383 5148 8523 8264
5 Худалдах үнэ 12000 3500 3300 3500 2300 2000 2000 2000 2800 1800
2800 2600 1800 2300 2600 1500 8500 11500 11000
6 Нийт ашиг 5702 1554 1760 1655 769 795 794 856 978 783 915 1131
752 796 1128 117 3352 2977 2736
ÓÓÒÒÀÉ Á¯ ÒÝÝÃÄÝÕ¯ ¯ Í ËÀÀÇÒÀÉ Á¯ ÒÝÝÃÄÝÕ¯ ¯ Í
1 ø ê î í ñåðâû н º ðòгийн бүтэц, ашиг òî î öî лт /òº ã/ 2010 он Õ¿ñí
ýãò-2.29
ÝÊÑÏ Î ÐÒ
арга зїй
Ì àõí û ø óëàëãààí û ãàðö 70%
Çàéäàñ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
¹
Áàÿë àã
Òàí -
Ñóâèëàë Òàí ñàã ¯ ë ì ýäýõ
Õàòàí -
ñ¿é õ Òî ï Àë àã Öàéí û ª ãëº º Áàé ãàëü Ýõ í óòàã
Èë ÷ë ýã/õà
ãàñ/
Î ðãè ë
/õàãàñ/ Æóóë÷è í

Ôðàí êô
óðòåð
Ýëýãí è é
í óõàø
Ãàõàé í
óòñàí ì àõ
Õî í èí û
ø àðñàí
ãóÿà
¯ õðè é í
óòñàí õýë
Àäóóí û
õàòààñàí
ì àõ
ª åã
Ýëýãí è é
í óõàø
Ì î í ãî ë
õè àì ¯ ë ì ýäýõ
Õèàì û í æè í 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0.19 0.41 0.19
Ãàðöû í õóâü 1.295 1.381 1.377 1.314 1.322 1.322 1.279 1.322 1.283 1.107
1.135 1.302 1.327 1.179 1.450 1.283 1.270 1.126 1.000 0.214
¯ í äñýí ì àòåðè àë
1 ¯ õðèéí 1 ì àõ 0.201
2 ¯ õðèéí ì àõ 0.374 0.504 0.456 0.437 0.426 0.426 0.381 0.251 0.140 0.330
0.415 0.434 0.212 0.100
3 Ãàõàéí ì àõ 0.049 0.066 - 0.103 0.710
4 Õî í èí û ì àõ 0.109 0.057 0.251 0.257 0.840
5 Àäóóí û ì àõ 0.077 0.077 0.069 - 0.198 0.502 0.493 4.673 0.025 0.011
6 ¯ õðèéí õýë 0.971
7 Òýì ýý 0.291 0.152
8 ¯ õðèéí ýëýã 0.358 0.090
9 ¯ õðèéí ì àõ 0.434
10 Ãàõàéí º º õ 0.065 0.088 0.087 0.076 0.077 0.077 0.069 0.077 0.060
0.058 0.079 0.077 0.076 0.065 0.083 0.377 0.090 0.049 0.008
¯ í äñýí ò¿¿õè é ýäè é í ä¿í 0.488 0.657 0.651 0.569 0.580 0.580 0.520
0.580 0.659 0.679 0.692 0.580 0.569 0.651 0.620 0.735 0.710 0.840 0.971
4.673 0.179 0.285 0.119
11 Ãàõàéí º º õ 0.098 0.116 0.116 0.087 0.140 0.119 0.130
12 ¯ õðèéí ãî ë ì àõ 0.130 0.133 0.121 0.013
13 Õî í èí û ñ¿¿ë 0.116 0.155 0.116 0.114
Ä¿í 0.228 - - 0.133 0.116 0.116 0.208 0.116 0.140 0.155 0.119 0.116 0.114
0.130 - - - - - - - - 0.013
Òóñë àõ ì àòåðè àë
1 Äàâñ 0.012 0.016 0.016 0.014 0.014 0.014 0.013 0.014 0.014 0.015 0.015
0.014 0.014 0.015 0.016 0.015 0.025 0.021 0.034 0.004 0.008 0.004
2 Õàð ÷èí æ¿¿ 0.000 0.001 0.001 0.000 0.001 0.001 0.001 0.000
3 Ñî í ãèí î 0.001 0.004
4 óóðàã 0.015 0.020 0.020 0.017 0.017 0.017 0.016 0.017 0.010 0.020 0.021
0.029 0.028 0.020 0.019 0.021 0.025 0.029 0.004 0.002

5 Çàäü 0.001 0.001 0.000 -
6 Óëààí ÷èí æ¿¿ 0.001 -
7 Ãî í üä 0.001 0.001 0.001 - 0.000 0.001 0.001 0.001 0.000 -
8 Àì òàò óëààí ÷èí æ¿¿ -
9 Ýëñýí ÷èõýð 0.001 0.003 0.012 0.001 -
10 Õóóðàé ñ¿¿ 0.002 0.000 -
11 Ãóðèë 0.015 0.020 0.020 0.017 0.017 0.017 0.016 0.017 0.020 0.021
0.017 0.017 0.020 0.019 -
12 Ñàðì èñ 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001
0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.000 0.000
13 Ì àéî ðî í 0.004 0.002
14 Í èòðèä 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
15 Óòààí û àì ò 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001
16 Áýëýí æî ð õèàì 0.006 0.008 0.008 0.007 0.007 0.007 0.006 0.007 0.008
0.008 0.007 0.007 0.004 0.001
17 Çàéäàñí û áýëýí æî ð 0.007
18 Î ðî ñ æî ð 0.008 0.004
19 æî ð 0.008
20 Ôî ñôàò 0.002 0.003 0.003 0.002 0.002 0.002 0.002 0.002 0.003 0.003
0.003 0.003 0.003 0.003 0.018
21 Õàòààñàí ÷èí æ¿¿ 0.007 0.009
Í è é ò æî ð 0.057 0.067 0.075 0.059 0.060 0.060 0.054 0.060 0.037 0.069
0.070 0.073 0.071 0.068 0.069 0.026 0.078 0.047 0.063 - 0.011 0.013 0.007
Í àé ðë àãû í ä¿í 0.545 0.724 0.726 0.628 0.640 0.640 0.574 0.640 0.696
0.748 0.763 0.652 0.640 0.718 0.690 0.762 0.787 0.888 1.034 4.673 0.190
0.298 0.126
Í èéò í àéðëàãû í ä¿í 0.772 0.724 0.726 0.761 0.756 0.756 0.782 0.756 0.836
0.903 0.881 0.768 0.754 0.848 0.690 0.762 0.787 0.888 1.034 4.673 0.190
0.212 0.100
Ì ºñ 0.228 0.276 0.274 0.239 0.244 0.244 0.218 0.244 0.238 0.097 0.119
0.232 0.246 0.152 0.310 0.221 0.213 0.112 - 0.110 0.051
ÃÀÐÖ 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 4.67 0.19 0.32 0.15
Ãàðöû í õóâü 1.295 1.381 1.377 1.314 1.322 1.322 1.279 1.322 1.284 1.107
1.135 1.302 1.327 1.179 1.450 1.290 1.270 1.126 1.000 1.000
Áóñàä òóñë àõ ì àòåðè àë
1 Á¿ðõýâ÷í èé óðò 0.423 0.591 0.586 0.512 0.697 0.522 - 0.522 - 0.815
0.554 - - 0.781 - - - - - -
2 Á¿ðõýâ÷èéí Ø èðõýã 1.398 - - - 1.935 - - - - - - - 0.072 - - - - -
3 ¯ äýýñ 1.398 1.752 1.846 2.278 - - - 1.856 - 1.552 1.187 - - - - - - - - -
4 ãàõàéí ãýäýñ 23 0.561
5 Ëààç ª åã 0.2 1.000
6 Ëààç Ì î í ãî ë õèàì 0.5 1.000
7 Ëààç ¯ ëì ýäýõ 0.2 1.000
8 Öààñàí õàéðöàã 36 ø 0.014 0.028 0.014
9 Õàÿã ª åã 0.2 1.000
10 Õàÿã Ì î í ãî ë õèàì 0.5 1.000
11 Õàÿã ¯ ëì ýäýõ 0.2 1.000
Äýýä çýðýãëýëèéí ÷àí àì àë õèàì Í ýãä¿ãýýð çýðýãëýëèéí ÷àí àì àë õèàì
Óòëàãàò õèàì Ì àõàí á¿òýýãäýõ¿¿í Ëààçòàé õè àì

1 êã õè àì үйлдвэрлэлийн түүхий эдийн хэрэгцээ 2010 он Õ¿ðì ýãò-
2.26
арга зїй
Ì àõí û ø óëàëãààí û ãàðö 70%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
¹
¯ õðèéí æèãí ýñýí
ì àõ 0,4
Àäóóí û æèãí ýñýí
ì àõ 0,4
Õî í èí û æèãí ýñýí
ì àõ 0,4
Õî í èí û ì àõàí õàð
ø º ë 0,5
Áóäààòàé ø º ë 0,5
Í î ãî î òî é ø º ë 0,5
Ì î í ãî ë áàí òàí 0,5
Ì î í ãî ë õî ðõî ã 0.41
ì î í ãî ë õî ðõî ã 0.2
ì àõ0.5
ì àõ0.2
Õî í èí û òº ì ñòýé
õàâèðãà 0,41
¯ õðèéí áî ðö 0,07 êã
Õî í èí û ø àðñàí ãóÿà
¯ õðèéí ø èðõýãòýé
ì àõ,ø º ëòýé 3ë
¯ õðèéí
õàâèðãà,ø º ëòýé 3ë
ß ñã¿é 2 êã ø º ë
ß ñã¿é 2,5 êã ø º ë
ß ñã¿é 2 êã ø º ë
ß ñã¿é 2,5 êã ø º ë
ß ñòàé 2 êã ø º ë
Í àé ðëàãà æè í /Ãàðö òî î öñî í / 1.30 0.40 0.40 0.40 0.50 0.50 0.50 0.50
0.41 0.20 0.41 0.33 0.20 0.50 0.2 0.41 0.07 1.00 2.850 2.85 2.0 2.5 2.0 2.5
2.0
Ãàðö % 1 1.1 1.1 1.1 1.18 1.18 1.18 1.18 1.18 1.17 1.0
Í àé ðëàãà æè í 1.30 0.36 0.36 0.36 0.50 0.50 0.50 0.50 0.35 0.17 0.35 0.28
0.17 0.50 0.35 1.00 2.85 2.85
¯ í äñýí ì àòåðèàë

1 ¯ õðèéí ì àõ 1.287 0.356 0.120 0.125 0.322 0.259 0.157 0.113 - 0.327
2.145
2 ¯ õðèéí ãî ë ì àõ
3 Õî í èí û ì àõ 0.356 0.250 0.120 0.334 0.163 0.840
4 Õî í èí û õàâèðãà 0.205
5 Àäóóí û ì àõ 0.360
6 ¯ õðèéí õàâèðãà 2.038
13 ¯ õðèéí º º õ , ÷º ì . òî ñ 0.050 -
14 Ø º ë 0.237 0.321 0.224 0.339 0.118 - 0.036 0.112 0.691 1.627
Òóñëàõ ì àòåðè àë
1 Äàâñ 0.013 0.004 0.004 0.004 0.006 0.007 1.840 0.006 0.004 0.002 0.004
0.003 0.002 0.008 - 0.004 0.021 0.014 0.014
2 Õàð ÷èí æ¿¿ 0.000 0.000 0.000 - 0.000
3 Ñî í ãèí î 0.004 0.004 0.006 0.015 0.015 0.010 0.009 0.004 0.010 0.008
0.005 0.020 - 0.012
4 Ãî í üä 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
5 Ãóðèë 0.025 0.010 0.008 0.005 0.007
6 Ñàðì èñ 0.000 0.000 0.000 0.001 0.000 0.001
7 Óóðàã 0.025
8 Áóäàà 0.025 0.162 -
9 Ëóóâàí 0.012 0.015 0.030 -
10 Áàéöàà 0.035
11 Òºì ñ 0.080 0.086
12 ýëñýí ÷èõýð 0.001
13 Óëààí ÷èí æ¿¿ 0.000 0.000 0.000 0.000 - 0.000
14 ¯ ¿ñ¿¿ 0.000
Í àé ðëàãà æè í 1.3 0.36 0.36 0.36 0.50 0.50 2.33 0.50 0.35 0.17 0.35 0.28
0.17 0.50 - 0.35 1 2.85 3.68
ÃÀÐÖ 100 110 110 118 118 118 118 118 100 100
1 Ëààç 0,23 /0,19/ 1 1 -
2 Ëààç 0,5 / 0,41/ 1 1 1 1
3 Ëààç 0,5 / 0,33/ 1
4 Ëààç 3,0êã 1 1
5 Óóò 0.5 ¯ õðèéí æ.ì àõ 1
6 Óóò 0.5 Àäóóí û æ.ì àõ 1
7 Óóò 0.5 Õî í èí û æ.ì àõ 1
8 óóò 0.5 Õî í èí û õ ø º ë 1
9 Óóò 0.5 Áóäààòàé ø º ë 1
10 Óóò 0.5 Í î ãî î òî é ø º ë 1
11 Óóò 0.5 Áàí òàí 1
12 ß ëòñàí óóò 1.5 1
13 Óóò áî ðö 1
14 Õàÿã Æ Ì àõ-ñòèêåð 1
15 Õàÿã Õî ðõî ã 0.5 1
16 Õàÿã Õî ðõî ã 0.2 1
17 Õàÿã Ãóëÿø 0.5 1
18 Õàÿã Ãóëÿø 0.2 ì î í ã 1
19 Õàÿã Áóäàà 0.5 1
20 Õàÿã Áóäàà 0.2 -
21 Õàÿã Õî Õàâèðãà 0.5 1

22 Õàÿã 3ë ëààç 1 1
23 Öààñàí õàéðöàã 3ë 0.158 0.158
24 Öààñàí õàéðöàã 36 0.072 0.033 0.033 0.033 0.042 0.042 0.042 0.028
0.015 0.028 0.015 0.034 - 0.028
ÓÓÒÒÀÉ Á¯ ÒÝÝÃÄÝÕ¯ ¯ Í ËÀÀÇÒÀÉ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯ ¯ Í ËÀÀÇ ÝÊÑÏ Î
ÐÒ
1 ø ê î í ñåðâ ¿é ë äâýðë ýëè é ì ò¿¿õè é ýäè é ì õýðýãöýý 2010 он Õ¿ðì
ýãò-2.28
арга зїй
ДҮГНЭЛТ, САНАЛ
Тус компани цаашдаа ҮНЗ-ыг олон сууриар хуваарилах, үйлдвэрлэл
нэгжүүдээр ҮНЗ-ыг хэсэгчлэн хуваарилах аргыг хэрэглэх
боломжтой юм. Энэ нь ҮНЗ-
ын жагсаалтаас борлуулалт удирдлагын, үйл ажиллагааны бус
зардал, бүтээгдэхүүний
хорогдол, буцаалт, шимтгэлийг ангилан хасч, шууд болон шууд
бус хэсэгчлэгдэх
зардлуудыг зохих сууриар хуваарилсантай холбоотойгоор
үйлдвэрлэлийн хэмжээний
ҮНЗ буурснаар нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох ҮНЗ буурч, өртгөө илүү
бодитой тооцох
боломжтой боллоо. Зардлын ангилал сайжирснаар ҮНЗ,
борлуулалт удирдлагын
зардал, үйл ажиллагааны бус зардлуудыг ялгаж, орлогын тайланд
зардлууд зөв
тусгагдах сайн талтай болно.
Монгол улсад мах, махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг 70 гаруй аж
ахуй нэгж үйл
ажиллагаа эрхэлж байна. Эдгээр нь үйлдвэрлэлийн технологийн
хувьд ижил төстэй
байдаг учраас үйлдвэрлэлийн зардлаа зөв ангилж, ҮНЗ-ыг
бүтээгдэхүүний өртөгт
шингээн, өртгөө бодитой тооцохын тулд ҮНЗ-ыг олон сууриар
хуваарилах, үйлдвэрлэл
үйлчилгээний нэгжүүдээр ҮНЗ-ыг хэсэгчлэн хуваарилах аргыг
сонгож хэрэглэх
боломжтой.
Судалгаагаар тооцоологдсон “Зах зээлийн үнэ”, “Материалын
өртөг”, “Цалин”,
“Ажилчдын тоо”, “Шалны талбай”, “Квт.цаг” зэрэг олон
сууриудын тооцоолол нь
ерөнхийдөө хиам консервын үйлдвэрлэлийн тоо хэмжээнээс
нэлээд их хамааралтай
байсан. Энэ нь тус компанийн ҮНЗ-ууд нь үйлдвэрлэлээс шууд
хамаарах шинжтэй
байдагтай холбоотой гэсэн дүгнэлтэд хүргэж байна.

Тиймээс тус компанийн ҮНЗ-ууд нь үйлдвэрлэлээ дагаад зайлшгүй
гарах шинжтэй
учраас түүнийг хүчээр бууруулах оролдлого хийх нь оновчтой
арга хэмжээ биш юм.
Харин ҮНЗ-ын одоогийн гарч байгаа хэмжээг өсгөлгүй барих,
зардлын энэ хэмжээнд
алдагдалгүй ажиллах, улмаар борлуулалтаа нэмэгдүүлэх,
борлуулалт удирдлагын
зардлаа хянахад гол анхаарлаа хандуулах нь зүйтэй.
Мөн зах зээлийн хувь хэмжээгээ өсгөх зорилгоор бага ашигтай
болон алдагдалтай
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Эдгээр бүтээгдэхүүний зардал,
өртгийн тооцоог дахин
нягтлан судлах шаардлагатай юм.
¯éëäâýðëýëèéí íýìýãäýë çàðäëûã á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºãò øèíãýýõ àðãà
ç¿é
68 ÌÓÈÑ-ÝÇÑóðãóóëü ÍÁÁ-ûí òýíõèì Ìàãèñòðàíò Ñ.Ýíõòóóë
Ашигласан ном зүй
1. Н.Тунгалаг “Зардлын удирдлагын бүртгэл: Шинжилгээ
загварчлал” УБ 2004 он
2. Асри Хаммер “Зардлын нягтлан бодох бүртгэл, төлөвлөлт ба
хяналт” 2000 он
3. Г.Мөнхзул, Г.Алтанзаяа “Зардлын бүртгэл” 2001 он , УБ
4. А.Эркеш, О.Нүржмаа “Нягтлан бодох бүртгэл” 2008 он
5. А.Саранчимэг, П.Жавжмаа “Зардлын бүртгэл” 2001 он
6. Н.Агваан “Нягтлан бодох бүртгэл” 2004 он
7. Н.Агваан “Үйлчилгээний байгууллагын санхүүгийн бүртгэл,
тайлан” 2006 он
8. Н.Агваан “Үйлдвэрийн газрын санхүүгийн бүртгэл, тайлан” 2006
он
9. С.Жамъянсүрэн “Бизнесийн шинжилгээ ба үнэлгээ” 2003 он
ХААИС
10. НББОУС, хэрэглээний тайлбар 2007 он
11. Үндэсний статистикийн эмхгэл 2009 он
12. www.nso.mn/v3/index.php?page=free_access
13. www.medee.mn
14. “Хатансүйх импекс” ХХК-ийн тайлан, мэдээлэл__

їйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бїтээгдэхїїний єртєгт шингээх арга зїй

More Related Content

What's hot (20)

Similar to їйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бїтээгдэхїїний єртєгт шингээх арга зїй (20)

їйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг бїтээгдэхїїний єртєгт шингээх арга зїй