ESP GRADE 10 LEARNER'S MODULE

1
Edukasyon sa Pagpapakatao
Modyul para sa Mag-aaral
Yunit 1
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan at pamantasan.
Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na
mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa
action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
10
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas

2
Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikasampung Baitang
Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon 2015
ISBN:
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas
Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang sipi sa ano mang
akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot
ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa
pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing
ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan,
ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula,
atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon.
Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright
Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng
pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin
ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring
iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral
Mga Konsultant: Manuel B. Dy Jr., PhD at Fe A. Hidalgo, PhD
Editor: Luisita B. Peralta
Mga Manunulat: Mary Jean B. Brizuela, Patricia Jane S. Arnedo,
Goeffrey A. Guevara, Earl P. Valdez, Suzanne M. Rivera,
Elsie G. Celeste, Rolando V. Balona Jr.,
Benedick Daniel O. Yumul, Glenda N. Rito, at
Sheryll T. Gayola
Tagaguhit: Gilbert B. Zamora
Naglayout: Jerby S. Mariano
Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo, Jr.,
Elizabeth G. Catao, at Luisita B. Peralta
Inilimbag sa Pilipinas ng FEP Printing Corporation
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat
(DepEd-IMCS)
Office Address: 5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com

Talaan ng Nilalaman
Unang Markahan
Modyul1:AngMgaKatangianngPagpapakatao................................................1
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo?..................................................1
Paunang Pagtataya ....................................................................................2
Pagtuklas ng Dating Kaalaman ..................................................................4
Paglinang ng mga Kaalaman, Kakayahan, at Pag-unawa .........................7
Pagpapalalim .............................................................................................9
Pagsasabuhay ng mga Pagkatuto ............................................................16
Modyul2:AngMataasnaGamitatTunguhinngIsipatKilos-loob......................21..
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo? ................................................21
Paunang Pagtataya ...................................................................................22
Pagtuklas ng Dating Kaalaman .................................................................24
Paglinang ng mga Kaalaman, Kakayahan, at Pag-unawa ........................27
Pagpapalalim ............................................................................................30
Pagsasabuhay ng mga Pagkatuto .............................................................38
Modyul3:PaghubogngKonsensiyaBataysaLikasnaBatasMoral..................42
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo? ...............................................42
Paunang Pagtataya ..................................................................................43
Pagtuklas ng Dating Kaalaman ............................................................... 46
Paglinang ng mga Kaalaman, Kakayahan, at Pag-unawa .......................48
Pagpapalalim ............................................................................................49
Pagsasabuhay ng mga Pagkatuto ...............................................................62
Modyul4:AngMapanagutangPaggamitngKalayaan .................................65
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo? .............................................. 65
Paunang Pagtataya ..................................................................................66
Pagtuklas ng Dating Kaalaman ................................................................68
Paglinang ng mga Kaalaman, Kakayahan, at Pag-unawa .......................70
Pagpapalalim ........................................................................................71
Pagsasabuhay ng mga Pagkatuto ............................................................79

1
Edukasyon sa Pagpapakatao Baitang 10
Unang Markahan
MODYUL 1: ANG MGA KATANGIAN NG
PAGPAPAKATAO
A. ANO ANG INAASAHANG MAIPAMAMALAS MO?
“Sa bawat kilos ko, anong uri ng tao ang binubuo ko sa aking sarili?”
Ngayong nasa Baitang 10 ka na, naitanong mo na ba ang tanong na ito sa
iyong sarili? Nakatulong ba ang mga konseptong natutuhan mo sa mga modyul
sa mga nakaraang baitang sa Edukasyon sa Pagpapakatao, lalo na ang Modyul 5
hanggang Modyul 8 sa Baitang 7? Malinaw ba sa iyo ang uri ng tao na binubuo mo sa
iyong sarili? Kung pangarap mong maging
matagumpay na propesyonal (tulad ng isang
guro, guidance counselor o negosyante) o
manggagawa na produktibo at nakikibahagi
sa pag-unlad ng iyong pamayanan at bansa,
ano-anong mga pagpapahalaga kaya ang
makatutulong upang mabuo ang tao na
iyong pinapangarap? Magandang tanungin
ang iyong sarili sa panahon ng mga tukso
at pag-aalinlangan na para bang nakatingin
ka sa salamin: Anong uri nga ba ng tao ang
binubuo ko sa aking sarili?
Marahil dahil sa iyong kalayaan, naisasakilos mo agad ang anumang naisip
nang walang pagmumuni. Mahalagang isaalang-alang na ang bawat pasiya at kilos
mo ay may epekto sa pagkataong hinuhubog mo sa iyong sarili. Paano kung sa huling
yugto ng iyong buhay ay magulat ka sa iyong nakamit na pagkatao - dahil hindi pala ito
ang nilayon mo? Ano-ano ang dapat mong gawin upang ang pagkataong hinuhubog
mo sa iyong sarili ay magugustuhan mo, kapuri-puri sa iyong kapuwa at pamayanan
at katanggap-tanggap sa Diyos?
Sa modyul na ito, inaasahan ang pagsagot mo sa Mahalagang Tanong
na: Paano makatutulong sa tao ang mga katangian ng pagpapakatao upang
magampanan niya ang kaniyang misyon sa buhay tungo sa kaniyang
kaligayahan?

2
Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang sumusunod na
kaalaman, kakayahan, at pag-unawa:
1.1 Natutukoy ang mga katangian ng pagpapakatao
1.2 Nasusuri ang sarili kung anong katangian ng pagpapakatao ang makatutulong sa
pagtupad ng iba’t ibang papel sa buhay (upang magampanan ang kaniyang misyon
sa buhay)
1.3 Napatutunayan ang Batayang Konsepto ng aralin
1.4 Nailalapat ang mga tiyak na hakbang upang paunlarin ang mga katangian ng
pagpapakatao
Naririto ang mga kraytirya ng pagtataya ng output sa Kasanayang
Pampagkatuto 1.4:
a. May malinaw na Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay (PPMB)
b. Natukoy ang iba’t ibang papel sa buhay batay sa kaniyang PPMB
c. Natukoy ang mga konkretong gawain upang matupad ang iba’t ibang papel sa
buhay
d. Natukoy ang mga katangian ng pagpapakatao na nahuhubog sa pagsasagawa ng
mga konkretong gawain na natukoy
Paunang Pagtataya
Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot. Isulat ang mga sagot sa kuwaderno.
1. Alin ang hindi tinutukoy ng bahaging “madaling maging tao” sa kasabihang
“Madaling maging tao, mahirap magpakatao?”
a. May isip at kilos-loob ang tao.
b. May kamalayan siya sa kaniyang pagtungo sa kaniyang kaganapan.
c. Tapat ang tao sa kaniyang misyon.
d. May konsensiya ang tao.
2. Alin ang hindi tinutukoy ng bahaging “mahirap magpakatao” sa kasabihang
“Madaling maging tao, mahirap magpakatao?”
a. Ito ang nagpapabukod-tangi sa tao sa kaniyang kapuwa-tao.
b. Ibang mag-isip at tumugon ang bawat isa sa magkapatid na kambal kung
maharap sa parehong sitwasyon.
c. Nililikha niya sa kaniyang sarili ang mga katangiang nagpapabukod-tangi sa
kaniya habang siya ay nagkakaedad.
d. May kakayahan ang tao na itakda ang kaniyang kilos para lamang sa
katotohanan at kabutihan.

3
3. Alin ang nagpapahayag sa katangian ng tao bilang indibidwal?
a. Ang tao ay may matibay na paninindigan, pagpapahalaga, at paniniwalang
bukod-tangi sa lahat.
b. Hiwalay ang tao sa ibang tao dahil noong siya ay isinilang, nagsimula na siyang
mag-okupa ng espasyong hiwalay sa ibang sanggol.
c. Lahat ng tao ay pantay-pantay kahit magkakaiba ang mga katangian, pangarap
at pagpapahalaga ng bawat isa.
d. Bukod-tangi ang tao at naiiba sa kaniyang kapuwa dahil siya ang lumilikha ng
kaniyang pagka-sino.
4. Ano ang kahulugan ng pangungusap?
“Ang tao bilang persona ay isang proseso ng pagpupunyagi tungo sa pagiging
ganap na siya.”
a. Nililikha ng tao ang kaniyang pagka-sino sa pamamagitan ng pagsisikap.
b. Lahat ng tao ay dumadaan sa proseso ng pag-unlad.
c. Dapat magsikap ang lahat ng tao.
d. Nagiging ganap ang tao dahil sa kaniyang pagpupunyagi.
5. Aling yugto ng pagka-sino ng tao ang nagpapakita ng pagkamit ng kaniyang
kabuuan, kaya hindi siya naiimpluwensiyahan ng pananaw ng nakararami dahil sa
kaniyang matibay na paninindigan?
a. Persona
b. Personalidad
c. Pagme-meron
d. Indibidwal
6. Alin sa sumusunod ang nagpakita ng katangian ng hindi pa ganap na
personalidad?
a. Nakibahagi si Kesz sa paglutas ng mga suliraning kinakaharap ng kabataan sa
buong mundo.
b. Naitaas ni Kap Roger ang antas ng kabuhayan ng kaniyang pamilya at kapuwa
magsasaka.
c. Naging instrumento ang mga painting ni Joey Velasco upang imulat sa mga tao
ang epekto ng kahirapan at kawalan ng katarungan sa bansa.
d. Nagpasya si Raffy na magsumite ng proposal tungkol sa Career Guidance
upang mabigyang-solusyon ang problema ng job-skills mismatch sa bansa.
7. Ano ang buod ng talata?
May kakayahan ang tao na gawing obheto ang kaniyang sarili. Dahil sa
kaniyang kakayahang magmuni-muni, alam ng tao na alam niya o hindi niya
alam. Nagiging mundo ang kaniyang kapaligiran dahil sa kakayahan niyang
pag-isipan ang kaniyang sarili.
a. Ang tao ay may kamalayan sa sarili.
b. Alam ng tao sa mundo ang anumang bagay na may kaugnayan sa kaniyang sarili.

4
c. Maraming magagawa ang isip ng tao.
d. Gamit ang pagmumuni-muni, nalalaman ng tao ang mga bagay na hindi niya
alam.
8. Anong katangian ng pagpapakatao ang ipinakita ni Buddha sa pangungusap?
Noong nakita ni Buddha ang apat na lalaki – isang matanda, may ketong,
bangkay, at pulubi, nakabuo siya ng buod ng buhay: Ang buhay ay isang pagdurusa.
a. May kamalayan sa sarili
b. Umiiral na nagmamahal
c. May kakayahang kumuha ng esensiya ng mga umiiral
d. Tumutugon sa tawag ng paglilingkod
9. Anong katangian ng pagpapakatao ang ipinamalas ni Mother Teresa sa talata?
Sa kaniyang pagninilay, narinig niya ang tawag ng paglilingkod sa
labas ng kumbento – ang tulungan ang mga batang napabayaan, mga taong
hindi minahal at may sakit na hindi inalagaan. Ginamit niya ang kaniyang
kaalaman sa panggagamot at kakayahan sa pagtuturo upang tugunan ang
pangangailangang pisikal at espiritwal ng mga mahihirap.
a. May kamalayan sa sarili
b. Umiiral na nagmamahal
c. May kakayahang kumuha ng buod o esensiya ng mga umiiral
d. May pagtanggap sa kaniyang mga talento
10. Alin ang dapat paunlarin ng tao upang maisagawa ang kaniyang misyon sa
buhay na siyang magiging daan tungo sa kaniyang kaligayahan?
a. Mga katangian ng pagpapakatao
b. Mga pangarap at mithiin
c. Mga talento at kakayahan
d. Kasipagan at katapatan
B. PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN
Gawain 1
Panuto:
1. Suriin ang kasabihang: “Madaling maging tao, ngunit mahirap magpakatao.”
2. Sa gabay ng inyong guro, hahatiin ang klase sa apat na pangkat. Pag-uusapan
ng bawat pangkat ang kahulugan ng kasabihan. Sasagutin ang tanong na: Ano
ang mga katangian ng tao at ng nagpapakatao? Bawat kasapi ng pangkat ay
magbibigay ng kaniyang opinyon.

5
a. Isusulat ng isang miyembro ng pangkat sa isang kartolina o i-encode sa laptop
ang matrix sa ibaba:
Mga Katangian ng Tao Mga Katangian ng Nagpapakatao
Hal.: May isip at kilos-loob Ginagamit ang isip para sa paghahanap
ng katotohanan
b. Pagkatapos, bubuo ang bawat pangkat ng konsepto o buod mula sa mga sagot
na lumabas sa talakayan.
c. Ibabahagi ng lider ng pangkat ang kanilang output sa klase.
3. Sagutin ang mga tanong ng guro tungkol sa pangkatang gawain:
a. Batay sa mga sagot ng mga pangkat, ano-ano ang pagkakaiba ng pagiging tao
sa pagpapakatao?
b. Bakit sinasabi sa kasabihan na madaling maging tao? Bakit mahirap
magpakatao? Ipaliwanag.
4. Pagkatapos, isasadula ng bawat pangkat sa malikhaing paraan sa loob ng
tatlong minuto ang taong nagpapakatao (halimbawa: pagbisita sa mga bilanggo o
maysakit).
5. Pagkatapos ng dula-dulaan, sagutin ang sumusunod na tanong sa klase:
a. Ano-anong katangian ng pagpapakatao ang napansin mo sa mga dula-dulaan?
b. Kung isasabuhay mo ang mga katangian ng pagpapakatao, ano ang kabutihang
idudulot nito?
c. Ano ang magsisilbing gabay ng lahat ng iyong mga pagpupunyagi na
dapat mong buuin upang makamit ang tagumpay at tunay na kaligayahan?
Ipaliwanag.

6
Gawain 2
Panuto: Napag-aralan mo sa Baitang 7 at Baitang 9 ang Personal na Pahayag ng
Misyon sa Buhay (PPMB). Dalawa ang bahagi nito: (a) Ano ang gusto mong maging
at (b) Ano ang dapat mong gawin upang matupad ang “a.” Ito ang tuon ng gawaing
ito. Gawin ang sumusunod sa iyong kuwaderno.
1. Balikan ang binuo mong Personal na Pahayag na Misyon sa Buhay (PPMB) sa
Baitang 9. May gusto ka bang baguhin o paunlarin? Isulat sa iyong kuwaderno
ang pinaunlad mong PPMB. Kung wala ka pang PPMB, bumuo ka nito gabay ang
halimbawa sa ibaba:
Halimbawa:
Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay (PPMB) ni Rita
Isangmapagkalinganglidernatagapagdaloyngmgagawaingnagbibigay
ng prayoridad sa kabataan at mahihirap na tagalunsod tungo sa pag-unlad ng
kanilang positibong pagtingin sa sarili at ugnayan sa Diyos sa pamamagitan ng
kaalaman at kakayahan sa musika at isports.
Ikaw naman, isulat ang binuo o pinaunlad mong PPMB:
_________________________________________________________
Pagkatapos, punan ang sumusunod:
a. Ano ang gusto mong maging: ______________________________
b. Ano ang dapat mong gawin (upang matupad mo ang “a”):
______________________________________________________
2. Pagkatapos, sagutin ang sumusunod:
a. Mahuhubog ba ang iyong pagkatao sa mga “dapat mong gawin” na binanggit
mo sa iyong PPMB? Ipaliwanag.
b. Kaya mo bang tuparin ang iyong PPMB? Pangatwiranan.
c. Ipaliwanagkungano-anoangmgakatangianngpagpapakataoangmakatutulong
upang maisakatuparan mo ang iyong PPMB.

7
C. PAGLINANG NG MGA KAALAMAN, KAKAYAHAN,
AT PAG-UNAWA
Gawain 3
Panuto sa Pang-isahang Gawain:
1. Batay sa ginawa mong PPMB sa Gawain 1, tukuyin ang mga dapat mong gawin
upang matupad mo ang iyong misyon (na nakalahad sa iyong PPMB) sa iba’t
ibang papel na ginagampanan mo sa buhay (halimbawa bilang anak, kapatid,
kamag-aral, kabataan sa pamayanan, kaibigan ng kaklase, at anak ng Diyos).
Halimbawa, sa PPMB ni Faustina:
Bilang anak: Pamumuno sa mga kapatid sa pagtulong sa paggawa ng mga
takdang-aralin at gawaing bahay
Bilang mag-aaral: Pagpapanatiling mataas ang marka sa lahat ng asignatura sa
klase sa pamamagitan ng pag-aaral nang mabuti; Pagtulong sa mga kamag-aral
na mahina sa klase.
Bilang mamamayan: Pakikiisa sa programang “Clean and Green” sa barangay
Bilang Layko (o anak ng Diyos): Pagtuturo ng Katesismo sa mga batang lansangan
Ngayon, ikaw naman: Punan ang mga kahon ng mga gawain na makatutulong sa
pagtupad mo ng iba’t ibang papel sa buhay. Maaaring magdagdag ng kahon kung may
iba ka pang papel sa buhay (hal.: pangulo ng Student Council, lider ng isang pangkat
ng kawanggawa para sa mga maralitang tagalunsod, blogger, editor ng student paper,
layout artist, at iba pa).

8
Panuto sa Pangkatang Gawain:
1. Bumuo ng dyad sa bawat pangkat.
2. Ibahagi ang output sa bawat isa sa loob ng tatlong minuto.
3. Ibahagi sa pangkat ang mga sagot na magkapareho. Halimbawa: ang mga
ginagampanan sa buhay at ang mga gawaing makatutulong sa pagtupad ng iba’t
ibang papel sa buhay.
4. Ilalahad ng bawat pangkat ang kanilang output.
Sagutin ang mga Tanong:
1. Ano ang damdamin mo habang ibinabahagi ang iyong mga papel sa buhay at mga
gawaing makatutulong sa pagtupad ng mga ito?
2. Ano-anong pagpapahalaga ang mahihinuha sa mga gawaing ibinahagi ng
pangkat? Ipaliwanag.
3. Ano-anong katangian ng pagpapakatao ang masasalamin sa mga konkretong
gawain na ibinahagi ng pangkat? Ipaliwanag.
Bilang KAPATID,
Bilang ANAK,
Bilang MAG-AARAL,
Personal na Pahayag
ng Misyon sa Buhay:
(PPMB)
Bilang MAMAMAYAN,
Bilang ANAK NG
DIYOS,
Bilang PANGULO NG
STUDENT COUNCIL

9
D. PAGPAPALALIM
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang sanaysay
Ang Mga Katangian ng Pagpapakatao
“Madaling maging tao, mahirap magpakatao.”
Ano ang pagkaunawa mo sa kasabihan? Bakit kaya madali ang “maging tao”
ngunit “mahirap magpakatao”?
May dalawang bahagi ang kasabihang ito. Ang una, “madaling maging tao,”
ay sumasagot sa pagka-ano ng tao at ang ikalawa naman ay nakatuon sa pagka-
sino ng tao. Napag-aralan mo sa Baitang 7 na ang tao ay may isip at kilos-loob, may
konsensiya, may kalayaan at dignidad. Naunawaan mo rin na iba ang tao sa hayop
dahil sa kaniyang kakayahang mag-isip (pagkarasyonal) at kakayahang itakda ang
kaniyang mga kilos para lamang sa katotohanan at kabutihan (pagkamalaya). Bukod-
tangi ang tao dahil sa kaniyang isip at kilos-loob, at may kamalayan siya sa kaniyang
pagtungo sa sariling kaganapan.
Ang ikalawang bahagi, “mahirap magpakatao,” ay tumutukoy sa persona
(person) ng tao. Binubuo ito ng mga katangiang nagpapabukod-tangi sa kaniya sa
kapuwa niya tao. Halimbawa, ang kambal na Oyin at Yesa ay parehong mahilig umawit,
at pareho ang uri ng musikang gusto nila, pero ibang mag-isip at tumugon si Oyin kung
maharap sila sa parehong sitwasyon. Sa kaniyang pag-iisip, pagpapasiya, at pagkilos,
nagiging bukod-tangi ang bawat tao. Hindi ipinagkaloob sa kaniyang pagkasilang ang
lahat ng mga katangiang nagpapabukod-tangi sa kaniya, dahil unti-unti niyang nililikha
sa kaniyang sarili ang mga ito habang siya ay nagkakaedad.
Ang paglikha ng pagka-sino ng tao ay dumaraan sa tatlong yugto: ang tao
bilang indibidwal, ang tao bilang persona, at ang tao bilang personalidad.
Ang tao bilang indibidwal ay tumutukoy sa pagiging hiwalay niya sa ibang
tao. Nang isinilang siya sa mundo, nagsimula na siyang mag-okupa ng espasyo na
hiwalay sa ibang sanggol. Dahil sa kaniyang kamalayan at kalayaan, nasa kaniyang
mga kamay ang pagbuo niya ng kaniyang pagka-sino. Ang kaniyang pagka-indibidwal
ay isang proyektong kaniyang bubuuin habang buhay bilang nilalang na hindi tapos
(unfinished). Sa kabilang dako, ang aso, kahit ipinanganak na hiwalay sa ibang aso,
ay ganap ng aso mula sa kaniyang pagsilang.

10
Ang tao bilang persona ay isang proseso ng pagpupunyagi tungo sa pagiging
ganap na siya. Bilang persona, may halaga ang tao sa kaniyang sarili mismo. Ito
ay dahil bukod-tangi siya, hindi siya mauulit (unrepeatable) at hindi siya mauuwi sa
anuman (irreducible). Ibig sabihin, hindi siya mababawasan at maibababa sa kanyang
pagkatao dahil “buo” siya bilang tao (Dy, 2012, ph. 295). Kaya napakahalaga ang
pagtuklas at pagpapaunlad niya ng kaniyang mga talento, hilig, at kakayahan upang
mabuo niya ang kaniyang pagiging sino. Ang persona ang tumutukoy sa paglikha ng
pagka-sino ng tao.
Ang tao bilang personalidad ay ang pagkamit ng
tao ng kaniyang kabuuan, ang resulta ng pagpupunyagi sa
pagbuo ng kaniyang pagka-sino. Ang taong itinuturing na
personalidad ay may mga matibay na pagpapahalaga at
paniniwala, totoo sa kaniyang sarili, at tapat sa kaniyang
misyon. Kaya anuman ang mga nagtutunggaliang
impluwensiya ng kapaligiran o teknolohiya, hindi siya
nagpapadala o naiimpluwensiyahan ng pananaw ng
nakararami dahil sa kaniyang matibay na paninindigan.
Mataas ang antas ng kaniyang pagka-persona. Ang
pagkamitngkaniyangpagka-personalidadaynangangailanganngpagbuo(integration)
ng kaniyang pag-iisip, pagkagusto (willingness), pananalita, at pagkilos tungo sa isang
pagpapahalagang magbibigkis sa lahat ng mga ito. Mabubuo lamang ang kaniyang
sarili kung itatalaga niya ang kaniyang pagka-sino sa paglilingkod sa kaniyang kapuwa,
lalo na ang mga nangangailangan. Ngunit hindi lahat ng tao ay personalidad dahil
hindi nila nakamit ang mataas na antas ng kanilang pagka-persona.
May tatlong katangian ang tao bilang persona, ayon kay Scheler (1974, ph
37-42). Ang mga ito ay: may kamalayan sa sarili, may kakayahang kumuha ng buod
o esensiya ng mga umiiral at umiiral na nagmamahal (ens amans). Ang mga ito ang
mga katangian ng pagpapakatao.
1. May kamalayan sa sarili. May kakayahan ang
tao na magnilay o gawing obheto ng kaniyang isip
ang kaniyang sarili. Dahil dito, alam niya na alam
niya o hindi niya alam. Nagiging mundo ang kaniyang
kapaligiran dahil sa kaniyang kakayahan na pag-
isipan ang kaniyang sarili. Halimbawa, itinuturing ng
isang guro bilang kaniyang mundo ang anumang tao o
bagay na may kaugnayan sa kaniyang pagtuturo, tulad
ng mag-aaral, banghay-aralin, pisara, at silid-aralan.
Samantala, walang mundo ang hayop dahil lagi niyang
dala ang kaniyang kapaligiran sa kaniyang organismo.
Mabubuo ko lamang
ang aking sarili
kung itatalaga ko
ang aking pagka-
sino sa paglilingkod
sa aking kapuwa,
lalo na ang mga
nangangailangan.

11
Ang taong may kamalayan sa sarili ay may pagtanggap sa kaniyang mga
talento na magagamit niya sa kaniyang pakikibahagi sa mundo - halimbawa, sa
paaralan o sa lugar kung saan siya nakikisalamuha sa mga tao. Dito nanggagaling
ang positibong pagtingin niya sa sarili. Ito ang nagpapatibay ng kaniyang kalooban sa
pagtugon sa kaniyang bokasyon at tunguhin sa buhay (Moga, 2005).
Dahil sa kaniyang kakayahan sa pag-iisip, napauunlad niya ang kaniyang
kamalayan sa sarili. Malaki ang kakayahan niyang ilarawan at bigyang-kahulugan
ang mga imahe at palatandaan ng kalikasan, kilos, at mga panaginip. Nakatutulong
ang mga ito upang mabantayan at mapaghandaan niya ang mga sitwasyon sa buhay
lalo na ang mga hindi kanais-nais.
2. May kakayahang kumuha ng buod o esensiya ng mga umiiral. Ito ang
kakayahang kumuha ng buod o esensiya ng mga partikular na umiiral. May kakayahan
siyang bumuo ng konklusiyon mula sa isang pangyayari. Halimbawa, noong nakita ni
Buddha ang apat na lalaki - isang matanda, may ketong, bangkay, at pulubi, nakabuo
siya ng buod ng buhay: Ang buhay ay isang pagdurusa. Sa kabilang dako, hindi alam
ng gagamba na ang lamok na hindi dumikit sa kaniyang sapot ay pareho sa lamok na
makakain niya na tumama sa kaniyang sapot (Scheler, 1974, ph.43).
Nakikita ng tao ang esensiya ng mga umiiral (essence of existence) kung
humahanga at namamangha na siya sa kagandahan ng mga bagay sa kaniyang
paligid, nauunawaan na niya ang layunin ng pag-iral ng mga ito, at ang kaugnayan ng
mga ito sa kaniyang pag-unlad. Ang paghanga o pagkamanghang ito ay magbubunga
ng kaniyang pagkamalikhain, pag-unawa, at pagiging mapanagutan sa mga bagay-
bagay sa kaniyang buhay. Nalilinang ang kaniyang kakayahan na makita ang
esensiya ng isang upuan at ang pagka-upuan nito, ang narra at ang pagkapuno nito,
ang kaniyang guro sa EsP at ang pagka-guro nito.
Ang buod o esensiya na nabuo mula sa mga partikular na bagay na umiiral
ay naghihintay ng tugon sa tao. Mula sa mga natuklasan ni Buddha na nagdulot ng
kalungkutan at sobrang pagkabagabag sa kaniya, bumuo siya ng mga mahahalagang
prinsipyong nararapat isabuhay ng tao upang matigil ang kahirapan. Ang pagtugon
niya sa mga sitwasyong nakaantig sa kaniyang kalooban ay mahalagang kilos upang
mag-isip at gumawa siya ng mga angkop at mabisang solusyon sa kahirapan.
3. Umiiral na nagmamahal (ens amans). Ang pagtugon ni Buddha ay kilos ng
pagmamahal. Ang umiiral na nagmamahal ang pinakamahalagang katangian ng
tao bilang persona. Ang ens amans ay salitang Latin na ang kahulugan ay umiiral
na nagmamahal. Ang tao ay may kakayahang magmahal dahil ang puso niya ay
nakalaang magmahal. Lahat ng mabuting kilos ay kilos ng pagmamahal. Kumikilos
ang tao para sa kabutihan dahil siya ay umiiral na nagmamahal.

12
`Ang pagmamahal ay galaw ng damdamin
patungo sa mga tao at iba pang bagay na may halaga.
Ito ang pinakapangunahing kilos dahil nakabatay dito
ang lahat ng pagkilos ng tao at ang tunguhin ng lahat ng
mabuting kilos ay pagmamahal. Halimbawa, napansin
mong tumutulo ang gripo sa palikuran ng inyong
paaralan. Nangamba ka na baka lumaki ang bayarin
ng paaralan sa tubig, kaya ipinaalam mo ito sa inyong
guro upang maipaayos ang gripo. Ang pagmamalasakit mo ay patunay ng iyong
pagmamahal, na ipinakita mo sa isang mabuting kilos - ang pagsasabi ng sirang gripo
sa inyong guro.

Hindi maituturing na bulag ang pagmamahal dahil nakikita ng taong nag-
mamahal ang halaga ng minamahal. Kaya hindi totoo ang kasabihang “Love is
blind.” Sabi nga ni Blaise Pascal, “May sariling katwiran ang pagmamahal na hindi
maunawaan ng mismong katwiran.”
Ang pagmamahal ay isang galaw patungo sa meron (being) na may halaga at
pagpapaunladnghalagangminamahalayonsakalikasannito.Nakikitangnagmamahal
na may halaga ang isang meron tulad ng tao, bagay, at Diyos, at gumagalaw ang
pagmamahal na ito tungo sa mas mataas na pagpapahalaga na naaayon sa kalikasan
ng minamahal. Ibinibigay ng nagmamahal ang sarili sa minamahal nang walang
kondisyon o kapalit. Nagmamahal ka hindi upang baguhin at gawing ibang indibidwal
ang iyong minamahal; bagkus, napadadaloy mo ang tunay na siya. Kaya mapaglikha
ang pagmamahal kahit hindi madali ang pag-unlad ng minamahal.
May kilala ka bang personalidad na nagtagumpay dahil isinabuhay niya ang
mga katangian ng pagpapakatao? Narito ang apat na halimbawa ng personalidad:
sina Cris Valdez, Roger Salvador, Joey Velasco, at Mother Teresa.
Sa kaniyang murang edad, nagpamalas ng pagiging personalidad si Cris
“Kesz” Valdez. Tumanggap siya ng International Children’s Peace Prize noong 2012
isang pagkilala sa mga kabataang nagpakita ng bukod-tanging paggawa at ideya
upang makatulong sa paglutas ng mga suliraning kinakaharap ng mga kabataan sa
buong mundo.
Sandali lang:
Naisasabuhay mo ba ang tatlong katangian ng pagpapakatao: ang kamalayan
sa sarili, kakayahang kumuha ng buod o esensiya ng mga umiiral, at umiiral na
nagmamahal? Paano makatutulong ang mga ito sa pagtupad mo sa iyong misyon
sa buhay, ang magbibigay sa iyo ng tunay na kaligayahan?
Paano mo ipinamamalas
ang iyong katangian na
umiiral na
nagmamahal?

13
Nahubog ang pagka-persona ni Kesz sa kaniyang
natuklasang misyon sa buhay - ang pagkalinga sa
mga batang lansangan. Binuo niya ang “Championing
Community Children” pagkatapos siyang sagipin bilang
batang lansangan ni Harnin Manalaysay. Tinawag nilang
“Gifts of Hope” ang ipinamimigay nila na mga tsinelas,
laruan, sipilyo, kendi, at iba pa. Tinuruan nila ang mga
kabataang ito na maging malinis sa katawan, kumain ng
masustansiyang pagkain at ipaglaban ang kanilang mga karapatan. Ipinaunawa rin
nila ang kahalagahan ng pagtutulungan at pagtuturo sa isa’t isa upang lumawak ang
kanilang kaalaman at kasanayan.
Dahil sa kaniyang kakayahan na impluwensiyahan at pamunuan ang mga
batang lansangan, nahubog ang pagka-persona ni Kesz. Gamit ang kakayahang
kunin ang buod o esensiya ng kahirapang kaniyang kinamulatan, nakita ni Kesz ang
kaniyang misyong maging produktibo at makibahagi sa lipunan - sa pamamagitan ng
pagkalinga sa mga batang lansangan.
Isa rin sa mga nagpunyagi upang maging
personalidad si Roger Salvador, isang magsasaka
na taga Jones, Isabela. Nagpasiya siyang sakahin
ang lupaing minana niya sa kaniyang mga magulang
pagkatapos mamasukan sa isang bangko. Dahil
kulang ang kasanayan sa pagtatanim at pag-aalaga
ng baboy at manok, nagsaliksik at kumunsulta siya sa
mga teknikong pang-agrikultura.
Dahil sa kaniyang dedikasyon sa trabaho at pagiging bukas sa mga bagong
kaalaman, napili siyang Farmer-Leader Extensionist ng Local Government Unit ng
Jones, Isabela. Tinuruan din niya ang kapwa magsasaka ng iba’t ibang istratehiya
at makabagong teknolohiya sa agrikultura. Dahil dito, umani siya ng maraming
pagkilala at parangal. Hinirang siyang “Most Outstanding Corn Farmer” ng Rehiyon
2, Finalist sa National Level ng Gawad Saka Search, at “Most Outstanding Isabelino.”
Itinalaga siya sa iba’t ibang katungkulan upang pamunuan at matulungang umunlad
ang kapwa magsasaka. Kinilala siya bilang Farmer-Scientist ng mani sa Cagayan
Valley Agriculture Resources Research and Development (CVARRD). Isa siya sa mga
Pilipinong tumanggap ng Asha Variety ng mani noong 2006 mula sa pangulo ng India.
Dahil sa pagtaguyod niya nang mapanagutan sa kaniyang pamilya naging
matagumpay ang kaniyang mga anak. Bilang mamamayan, naitaas niya ang antas
ng kabuhayan ng kaniyang kapuwa magsasaka. Dahil sa kaniyang pagtitiyaga,
pagsisikap, at pananampalataya sa Diyos, nalampasan niya ang kahirapan, tumugon
siya sa tawag ng pagmamahal, at nakamit ang tagumpay sa buhay.

14
Sa larangan ng sining, naging tapat sa kaniyang natuklasang misyon ang
personalidad na si Joey Velasco. Umani ng paghanga ang kaniyang mga painting sa
Pilipinas at sa buong mundo dahil sa espiritwal na paraan ng pagpapahayag ng mga
ito ng kawalan ng katarungan sa lipunan. Nakaaantig ang mga larawan sa kaniyang
canvass - tila humihingi ng tugon at aksiyon para sa panlipunang pagbabago. Ang
“Hapag ng Pag-asa,” ang kaniyang bersiyon ng Huling Hapunan, ay naglalarawan kay
Hesus na kasama ang mga batang lansangan, sa halip na mga Apostoles.
Ano ang nag-udyok kay Joey upang ituon ang kaniyang canvass sa mga
batang lansangan? Nagkaroon siya ng malaking bukol sa bato (kidney) noong siya ay
tatlumpo’t walong gulang. Bagamat tagumpay ang kaniyang operasyon, nakaramdam
siya ng labis na kalungkutan at matinding takot sa muntik niyang pagkamatay.
Pagkatapossiyangmagkulongsakaniyangsilid
nang matagal upang manalangin at magnilay,
nagkaroon ng linaw ang layunin ng kaniyang
buhay at naging positibo ang pananaw niya sa
kamatayan. Dito siya nagsimulang magpinta
ng mga kamangha-manghang larawan.
Naunawaan niya na siya at ang kaniyang
talento ay instrumento upang maiparating ng
Diyos ang kaniyang mga mensahe.
Tinanggap ni Joey ang misyong imulat ang mga tao sa kanilang kamalian at
pagkukulang na sanhi ng kahirapan at inhustisya sa bansa sa pamamgitan ng kaniyang
mga obra maestra. Ipinamalas niya ang pagmamahal at pagkalinga sa mga batang
lansangan lalo na sa mga may sakit sa pag-iisip. Binigyan niya ng bahay sa Gawad
Kalinga Village at disenteng pamumuhay ang mga batang lansangan na ginamit niyang
modelo sa kaniyang pinintang Hapag ng Pag-asa. Umani ng maraming parangal at
gantimpala ang kaniyang mga likha at ang kaniyang paglilingkod. Pumanaw si Velasco
dahil sa kumplikasyon sa bato sa edad na 43 noong Hulyo 2010 habang patuloy pa rin
ang pagtulong sa mga bata.
Isa ring personalidad si Mother Teresa ng Calcutta,
isang madre na nagpakita ng napakalalim na antas ng
pagmamalasakitsamgamahihirap. Sobrasiyangnaapektuhan
sa nakita niyang kahirapan ng mga tao lalo na sa mga pulubi
na namamatay dahil sa matinding gutom at pagkakasakit sa
lansangan. Sa kaniyang pagninilay, narinig niya ang tawag
ng paglingkod sa labas ng kumbento – ang tulungan ang mga
batang napabayaan, mga taong hindi minahal, at mga maysakit
na hindi inalagaan. Ginamit niya ang kaniyang kaalaman sa
panggagamot at kakayahan sa pagtuturo upang tugunan ang

15
pangangailangang pisikal at espiritwal ng mga mahihirap. Ipinadama niya sa kanila
ang tunay na pagmamahal at pagpapahalaga na nararapat sa tao. Nagtatag siya ng
maraming kongregasyon ng mga misyonerong nakibahagi sa kaniyang adhikaing
marating ng kalinga ang mga pinakamahirap na tao sa iba’t ibang sulok ng mundo.
Nakabuo siya ng 610 foundation sa 123 bansa sa buong mundo.
Kinilala si Mother Teresa sa kaniyang mga gawain kung kaya’t ginawaran siya
ng iba’t ibang parangal, ang pinakamalaki ay Nobel Peace Prize noong 1979. Hanggang
sa huling hininga ng kaniyang buhay ay hindi bumitiw sa kaniyang tungkulin. Namatay
siya noong September 5, 1997 at hindi nagtagal ang kaniyang puntod ay naging lugar
ng pagdarasal at paglalakbay ng mga taong may iba’t ibang pananampalataya, mga
mayayaman, at mga mahihirap. Tumanggap si Mother Teresa ng canonization noong
December 20, 2002 at hindi magtatagal magiging ganap na siyang santa.
Mahalagang maunawaan ng tao ang mensahe
ng mga pangyayari sa kaniyang buhay at kapaligiran
(kakayahang kumuha ng buod o esensiya ng mga umiiral)
upang makilala ang mga hakbang sa pagtugon sa tawag
ng pagmamahal (umiiral na nagmamahal) gamit ang
kaniyang mga talento at kakayahan (kamalayan sa sarili).
Ang pagsasabuhay sa mga katangian ng pagpapakatao
ay makatutulong sa pagtupad niya ng kaniyang misyon sa
buhay na magbibigay sa kaniya ng tunay na kaligayahan.
Makikita sa mga halimbawa ang pag-unlad ng pagkatao ng apat na tao sa iba’t
ibang larangan - bilang indibidwal tungo sa pagiging persona, hanggang marating ang
yugto ng personalidad. Mula sa pagiging indibidwal, nahubog niya ang pagkabukod-
tangi niya bilang persona tungo sa pagiging personalidad.
Hindi madali ang pagpapakatao. Kung patuloy ang pagsisikap na paglabanan
ang mga tukso at kahinaan, gabay ang pananampalataya sa Diyos, mararating ng
bawat isa ang pagiging personalidad. Kaya mahalaga ang pagtukoy natin ng ating
misyon, gawin ang mga angkop na hakbang sa pagtupad nito upang makatugon tayo
sa tawag ng pagmamahal.
Tayahin ang Iyong Pag-unawa
Panuto: Sagutin ang sumusunod sa kuwaderno.
1. Paano naipakita ni Kesz Valdez ang kamalayan sa sarili? Ipaliwanag.
2. Maituturing bang personalidad si Kap Roger? Pangatwiranan.
3. Naipahayag ba ni Joey Velasco ang kakayahang kumuha ng buod o esensiya ng
mga umiiral? Pangatwiranan.
4. Patunayan: Ang buhay ni Mother Teresa ay ginugol sa pagmamahal.

16
5. Ipaliwanag ang mga yugto ng pagpapakatao gamit ang halimbawa ng isang tao
na itinuturing mong isang personalidad. Banggitin ang mga hamong kinaharap
niya sa buhay at paano niya nalampasan ang mga ito.
6. Paano naipakita ng tao sa Bilang 5 ang sumusunod?
a. Kamalayan sa sarili
b. Kakayahang kumuha ng buod o esensiya ng mga umiiral
c. Umiiral na nagmamahal
Paghinuha ng Batayang Konsepto
Panuto: Mula sa iyong mga pagkatuto sa babasahin, tapusin ang sinimulang
pangungusap upang mabuo ang Batayang Konsepto.
Ang pag-unlad sa mga katangian __________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________.
Pag-uugnay ng Batayang Konsepto sa Pag-unlad ko Bilang Tao
E. PAGSASABUHAY NG MGA PAGKATUTO
Pagganap
Gawain 4
Panuto: Paano mo maipamamalas ang tatlong katangian ng pagpapakatao sa iba’t
ibang papel na ginagampanan mo sa buhay? Sundin ang sumusunod na hakbang.
Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.
1. Balikan ang nabuo mong PPMB sa Gawain 2. Isulat ito sa patlang sa itaas ng
matrix ng Plano ng Pagsasabuhay ng Aking Personal na Pahayag ng Misyon sa
Buhay (PPMB). Sundan ang halimbawa sa pahina 17.
2. Balikan ang mga impormasyong tinukoy mo sa Gawain 3 - ang mga papel na
ginagampanan mo sa buhay at mga gawain para maisakatuparan ang bawat
1. Ano ang kabuluhan ng Batayang Konsepto sa aking pag-unlad bilang tao?
2. Ano-ano ang maaari kong gawin upang mailapat ang aking mga pagkatuto
sa modyul na ito?

17
papel. Isulat ang mga ito sa Kolum 1 at 2 ng matrix ng Plano ng Pagsasabuhay
ng Aking Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay (PPMB). Isulat sa Kolum 3
ang bilang ng oras na ilalaan mo sa pagtupad ng bawat gawain. Gabay mo ang
halimbawa.
Halimbawa:
PPMB ni Gng. Mary Jean Rivera: Isang mapagmalasakit na lider at tagapagdaloy ng
mga pagkatuto ng mga mag-aaral at guro tungo sa pagbuo ng isang pamayanang
patuloy na nagpapaunlad ng mga kaaalaman (community of learners) at ng
pananampalataya sa Diyos.
Plano ng Pagsasabuhay ng Aking Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay
(PPMB)
Ang Aking mga
Papel sa Buhay
Mga Gawain sa Bawat Papel
Panahon para sa
Bawat Gawain
Mabuting anak
ng Diyos
• Pagtatalaga ng regular na prayer time
sa isang tahimik na lugar
• Pagsimba nang regular kasama ang
pamilya
• 20 minuto sa
madaling-araw
at sa gabi bago
matulog
• Tuwing linggo
Mapagkalingang
ina
• Pagsubaybay at pagtuturo sa mga
anak ng takdang-aralin
• Pagtulong sa asawa sa paghahanap-
buhay upang maitaguyod ang mga
pangangailangan ng mga anak
• Pagbibigay ng regular na panahon
para makapiling ang mga anak
• 2 na oras araw-
araw
• 6 na aros araw-
araw
• Araw-araw
Mahusay na
guro ng ESP
• Pag-aaral sa kalikasan, kalakasan,
at kahinaan ng mag-aaral upang
mailapat ang angkop na paraan ng
pagkakalinga at pagtuturo sa kanila
• Paghahanda ng banghay-aralin na
angkop sa paksang ituturo
• Pagsasagawa at pagdalo sa mga
seminar upang mapaunlad ang pag-
unawa at kasanayan sa mga bagong
kaalaman at teknolohiya tungkol sa
pagtuturo-pagkatuto
• Pagbuo ng malinaw na career plan
upang maiangat ang mga kasanayan
at matupad ang pangarap
• Paglalaan ng regular na panahon sa
pagninilay gamit ang journal
• Sa bawat
libreng oras
• 2 oras araw-
araw
• 1 oras bawat
buwan
• Sa simula ng
semester
• Tuwing gabi

18
Mapanagutang
mamamayan
• Pakikibahagi sa mga gawaing
pampamayanan
• Pagtulong sa pagsasanay ng mga
facilitator ng mga proyekto para sa
kabataan
• 2 oras sa isang
linggo
• 1 oras sa bawat
buwan
Narito ang pormat na susundin mo:
Ang aking PPMB: ____________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Plano ng Pagsasabuhay ng Aking Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay
(PPMB)
Ang Aking mga
Papel sa Buhay
Mga Gawain sa Bawat Papel Panahon para sa
Bawat Gawain
1.
•
•
•
•
•
•
Pagninilay
Gawain 5
Panuto: Sagutin ang sumusunod sa iyong journal:
1. Ano-anong talento ko ang hindi ko pa lubos na nagagamit para sa paghahanda
sa kolehiyo? para sa paglilingkod sa aking kapuwa? Ano-ano ang maaari kong
gawin upang mapaunlad ang mga ito?
2. Nag-aalay ba ako ng regular na panahon para sa pagninilay para suriin ang
sarili? para sa panalangin? Kung oo, ano-ano ang mga kabutihang naging resulta
ng pagninilay na ito? Kung hindi, ano-ano ang dapat kong simulang gawin upang
umunlad ako sa tatlong katangian ng pagpapakatao?

19
Pagsasabuhay
Gawain 6
Panuto:
1. Paano mo mapauunlad ang mga katangian ng pagpapakatao sa iyong sarili?
Gabay ang binuo mong Plano ng Pagsasabuhay ng Aking Personal na Pahayag
ng Misyon sa Buhay (PPMB), gumawa ng konkretong plano gamit ang tsart sa
ibaba.
2. Markahan ng tsek (a) kung ang isinulat na plano ay naisakatuparan at ekis (x)
kung hindi.
3. Ipagpatuloy ang gawaing ito sa loob ng isang buwan. Palagdaan sa magulang at
guro ang bawat tsart sa katapusan ng linggo bilang katibayan ng katapatan ng
ginawang pagtataya sa sarili.
Buwan : ______________
Bilang ng Linggo : ______
Araw Oras Mga Gawain Nagawa? Mga Puna
Lunes 6:00-10:00
10:00-12:00
1:00-3:00
3:00-5:00
5:00-8:00
Martes 6:00-10:00
10:00-12:00
1:00-3:00
3:00-5:00
5:00-8:00
Miyerkules 6:00-10:00
10:00-12:00
1:00-3:00
3:00-5:00
5:00-8:00
Huwebes 6:00-10:00
10:00-12:00
1:00-3:00
3:00-5:00
5:00-8:00
Biyernes 6:00-10:00
10:00-12:00
1:00-3:00
3:00-5:00
5:00-8:00
Sabado
Linggo
_________________________ _________________________
Lagda ng Mag-aaral Lagda ng Magulang

20
Mga Kakailanganing Kagamitan ( websites, software, mga aklat, worksheet)
Mga Sanggunian:
Covey, S. (1989). The 7 Habits of Highly Effective People. Melbourne: McPherson’s
Printing Group.
Dy, M.Jr. (2013). Ang Pagtuturo ng Pilosopiya sa K to 12 Edukasyon sa
Pagpapakatao. Kaisipan, 1(1) 18- 27
Dy, M. Jr. (2012). Philosophy of Man: Selected Readings. Makati City: Katha
Publishing Company, Inc.
Moga, M. (2005). The Enduring Questions: An Introduction to Philosophy. Makati
City: St Pauls.
Morato, E Jr. (2007). Self Mastery. Quezon City: Rex Printing Company, Inc..
Scheler, M. (1974). Man’s Place in Nature. (Translated by Hans Meyerhoff). New
York: The Noonday Press.
Scheler,M.(1974).“OrdoAmoris”:SelectedPhilosophicalEssays.Illinois:Northwestern
University Press.
Mula sa Internet:
Dy, Jr., Manuel. Phenomenology of Love. Retrieved from http://books.google.com.ph/
books?id=- on November 11, 2014.
_____________. Ang Walong Landas ng Katotohanan. Retrieved from http://
tl.answers.com/Q/Ano_ang_walong_landas_ng_katotohanan on December 05,
2014.
Gellman, R.M, & Hartman, M.T. The Eightfold Path of Buddhism. Retrieved from
http://www.dumm,ies.com/how-to/content/the-eightfold-path-of-buddhism.html on
December 05, 2014.

21
Unang Markahan
MODYUL 2: ANG MATAAS NA GAMIT AT TUNGUHIN
NG ISIP AT KILOS-LOOB
Bilang persona, ano-ano ang ginagawa mo upang malinang ang iyong pagka-
sino? Ikaw ay isang obra maestra ng Diyos sapagka’t ikaw ay nilikhang kawangis Niya.
May epekto ba ang katagang ito sa iyo? Ang katagang ito ay isang pampukaw at isang
hamon sa tao sa pangkalahatan kung nagagawa niyang kumilos ayon sa pagkakalikha
sa kanya … ang magpakatao. Higit kanino man, ang tao ang inaasahang may malaking
papel na gagampanan sa mundong kaniyang kinaroroonan at ginagalawan. Mahalaga
rito ang gagawin niya sa kaniyang sariling pagkatao bilang persona upang tuluyang
makamit ang kaniyang pagiging personalidad.
Bagama’t sinasabing madaling maging tao
ngunit mahirap magpakatao, hindi sinasabing hindi
ito kayang gawin ng tao. Sa Baitang 7 ng Edukasyon
sa Pagpapakatao, naging malinaw sa iyo na ang
tao ay natatanging nilikhang nabubuhay sa mundo.
Ano ba ang nagpapabukod-tangi sa tao sa ibang
nilikhang may buhay upang makamit niya ang layunin
ng pagkakalikha sa kaniya bilang tao? Sa kaniyang
pag-iisip, pagpapasiya, at pagkilos, nagiging bukod-
tangi ang tao.
Sa modyul na ito babalikan mong muli ang taglay mong kakayahan bilang tao
upang matugunan mo ang hamon ng pagpapakatao. Paano mo nga ba gagamitin ang
kakayahan na itinuturing pa ngang isang kapangyarihan? Tuklasin mo ang mahalagang
perlas ng karunungang inihanda para sa iyo sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral
ng modyul na ito. Inaasahang masasagot ang mahalagang tanong na: Paano dapat
gamitin ang isip at kilos-loob ng tao?
2.1 Natutukoy ang gamit at tunguhin ng isip at kilos-loob sa angkop na sitwasyon
2.2 Nasusuri kung ginamit nang tama ang isip at kilos-loob ayon sa tunguhin ng mga
ito
2.3 Naipaliliwanag ang Batayang Konsepto ng aralin
2.4 Nakagagawa ng mga angkop na kilos upang maipakita ang kakayahang mahanap
ang katotohanang maglingkod at magmahal

22
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng output sa Kakayahang
Pampagkatuto 2.4:
a. Nakagawa ng paglilingkod sa kapuwa araw-araw sa loob ng isang linggo
b. Naitala ang mga paraan ng ginawang paglilingkod gamit ang ibinigay na pormat
c. May patunay ng pagsasakatuparan ng paglilingkod
d. May kalakip na pagninilay
Bago simulan ang pagtalakay sa mga paksang susunod, mabuting sagutan ang
maikling pagtataya bilang sukatan ng iyong mga kaalaman. Halika, simulan mo na!
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat aytem. Isulat ang mga sagot sa iyong
kuwaderno.
1. Ano ang kakayahan ng isip na layong makakuha ng buod ng karanasan at
makabuo ng kataga upang bigyan ito ng kahulugan?
a. mag-isip
b. makaunawa
c. maghusga
d. mangatwiran
Para sa bilang 2 at 3
2. Bakit kaya ni Rona na kontrolin ang sarili at ang udyok ng kaniyang damdamin?
a. ang tao ay may kamalayan sa sarili
b. malaya ang taong pumili o hindi pumili
c. may kakayahan ang taong mangatwiran
d. may kakayahan ang taong mag-abstraksiyon
3. Ano ang mensaheng mabubuo tungkol sa kakayahan ng tao sa sitwasyong ito?
a. magagawa ng taong kontrolin ang kaniyang pandamdam at emosyon at ilagay
ang paggamit nito sa tamang direksiyon
b. ang tao ang namamahala sa kaniyang sarili at walang ibang makapagdidikta
sa kaniya ng kailangan niyang gawin
c. kailangang maging maingat ang tao sa pagpili ng kaniyang kakainin upang
maiwasan ang pagkakasakit
d. hindi maaaring pantayan ng hayop ang kakayahang taglay ng tao kaya nga
ang tao ay natatangi
Si Rona ay mahilig sa tsokolate subalit nang nagkaroon siya ng sakit na diabetes
naging maingat na siya sa pagpili ng kaniyang kinakain kahit gustong-gusto niya nito.

23
4. “Ibinibigay ng isip ang katuwiran bilang isang kakayahan upang maipluwensiyahan
ang kilos-loob.” Ano ang kahulugan nito?
a. walang sariling paninindigan ang kilos-loob
b. nakadepende ang kilos-loob sa ibinibigay na impormasyon ng isip
c. kailangang maging matalino ang isip sa pamamagitan ng pag-aaral nang
mabuti
d. hindi maaaring maghiwalay ang isip at ang kilos-loob dahil magkakaugnay
ang mga ito
5. Kung ang pandama ay depektibo nagkakaroon ito ng epekto sa isip. Tama ba o
mali ang pahayag?
a. Tama, dahil ang isip ay may koneksiyon sa pandama
b. Tama, dahil ang pandama ang nagbibigay kaalaman sa isip
c. Mali, dahil magkahiwalay ang pandama na kakayahan at isip
d. Mali, dahil may taglay na kakayahan ang isip upang salain ang impormasyon
na naihahatid dito
6. “Ang katotohanan ay ang tahanan ng mga katoto,” ayon kay Fr. Roque Ferriols.
Ano ang ibig sabihin nito?
a. ang katotohanan ay masusumpungan sa loob ng tahanan kung sama-samang
hinahanap ito
b. ang katoto ay mga taong magkakasama sa tahanan
c. may kasama ako na makakita sa katotohanan
d. ang katotohanan ay nakikita ng mga tao
7. Ano ang nagtutulak sa taong maglingkod at tumulong sa kapuwa?
a. kakayahang mag-abstraksiyon
b. kamalayan sa sarili
c. pagmamalasakit
d. pagmamahal
8. Nabibigyang kahulugan ng isip ang isang sitwasyon dahil sa kamalayan at
kakayahang mag-abstraksiyon. Kapag nabigyan ng kahulugan ang isang bagay
o sitwasyon nagkakaroon ito ng tawag (calling) sa tao na dapat tugunan. Ano ang
kaisipan mula rito?
a. nagkakaroon ng kabuluhan ang mabuhay sa mundo
b. nabibigyang daan nito ang pagtulong sa kapuwa
c. napauunlad nito ang kakayahang mag-isip
d. nagkakaroon ng pagpipilian ang kilos-loob

24
9. Ano ang tawag kapag tumugon ang tao sa obhetibong hinihingi ng sitwasyon?
a. pagmamahal
b. paglilingkod
c. hustisya
d. respeto
10. Ang hayop ay may kamalayan sa kaniyang kapaligiran dahil may matalas itong
kakayahan upang kilalanin ang bagay na nakikita, tunog, o amoy ng kaniyang
paligid lalo na kung ito ay may kaugnayan sa kaniyang buhay. Mayroon din itong
pakiramdam sa kung ano ang mabuti at masama para sa kaniyang kabutihan o
kapakanan. Mula sa mga pahayag para saan ang kakayahang ito ng hayop?
a. kailangang makita ang kakayahan ng hayop upang pahalagahan sila
b. ang kumilos upang pangalagaan o protektahan ang kaniyang sarili
c. mapaunlad ng hayop ang mga kakayahang ito
d. upang maihalintulad ito sa kakayahan ng tao
Gawain 1
Panuto: Tunghayan ang dalawang larawan at sagutan ang mga tanong at gawain sa
ibaba nito. Gawin ito sa inyong kuwaderno.
Tanong Tao Hayop
1. Ano ang mayroon sa bawat
isa upang makita ang babala?
2. Ano ang kakayahang
taglay ng bawat isa upang
maunawaan ang sinasabi ng
babala?

25
3. Ano ang kakayahang taglay
ng bawat isa upang sundin
ang sinasabi ng babala?
4. Ano ang inaasahang
magiging tugon ng bawat isa
sa babala?
5. Saan binatay ang pagtugon
ng bawat isa sa babala?
Ipaliwanag.
Batay sa iyong mga naging sagot sa gawaing ito, sagutin ang sumusunod:
1. Ano ang pagkakatulad ng hayop at tao?
2. Ano ang pagkakaiba ng hayop at tao?
3. Paano kumilos ang hayop? Ang tao?
4. Ano ang natuklasan mo tungkol sa hayop at sa tao batay sa pagsusuri ng mga
larawan?
Gawain 2A
Panuto: Pag-aralan ang sumusunod na sitwasyon. Ipagpalagay mo
na isa ka sa mga tauhan sa bawat sitwasyon. Sagutan ang mga
tanong sa inyong kuwaderno. Humanap ng kapareha at ibahagi ito
sa kaniya.
Sitwasyon 1
Magkakasama kayo ng ilan sa iyong mga kaklase na kumakain sa kantina.
Masaya kayong nagkukuwentuhan nang biglang napunta ang usapan tungkol kay
Liza, isa rin sa inyong kaklase. Wala siya sa grupo ninyo nang oras na iyon. Ayon
sa isa ninyong kasama, nakikipagrelasyon ito sa isang lalaking may asawa.
Kapitbahay ninyo si Liza.
Magkakasama kayo ng mga kaklase mo na kumakain sa kantina. Masaya kayong
nagkukuwentuhan nang biglang napunta ang usapan tungkol kay Liza, isa rin sa
inyong kaklase. Wala siya sa grupo ninyo nang oras na iyon. Ayon sa isa ninyong
kasama, nakikipagrelasyon ito sa isang lalaking may asawa. Kapitbahay ninyo
si Liza.
Paano kaya ginagamit ng tao ang kaniyang pandama na kakayahan,
emosyon, at ang kaniyang isip at kilos-loob? Upang mas lalo mo pang
maunawaan ang kayang magawa ng tao dahil sa kaniyang kakayahang
taglay, ipagpatuloy mong gawin ang susunod na gawain para sa iyo.

26
Mga Tanong sa Sitwasyon 1
1. Ano ang gagawin mo sa sitwasyong ito?
2. Ano ang magiging epekto ng gagawin mo sa mga kaklase mong
nagkukuwentuhan tungkol kay Liza?
3. Ano ang magiging epekto kay Liza ng gagawin mo?
4. Ano ang magiging epekto sa iyo ng gagawin mo?
5. Babaguhin mo ba ang naging pasiya mo? Bakit oo? Bakit hindi?
Sitwasyon 2
May inirekomendang pelikula ang matalik mong kaibigan na dapat mo raw
panoorin dahil maganda ito ayon sa kaniya. Mag-isa kang nanonood nito sa
inyong bahay ngunit sa kalagitnaan ng pelikula, may isiningit pala na malaswang
eksena (pornograpiya).
Mga Tanong sa Sitwasyon 2
1. Ano ang gagawin mo sa pagkakataong ito?
2. Ano ang magiging epekto sa iyo ng gagawin mo?
3. May epekto rin ba sa ibang tao ang gagawin mo? Kanino? Pangatwiranan.
4. Gagawin mo pa rin ba ang iyong piniling gawin? Bakit?
Sitwasyon 3
Sinisiraan ka ng iyong kaibigan sa crush mo. Natuklasan mo na kaya niya ginawa
ito ay dahil crush din pala niya ang crush mo.
Mga Tanong sa Sitwasyon 3:
1. Ano ang mararamdaman mo sa pangyayaring ito?
2. Anoanggagawinmosakaibiganmo?Maykaugnayanbaitosaiyongnararamdaman
o emosyon?
3. Ano ang magiging epekto nito sa kaibigan mo?
4. Ano ang magiging epekto nito sa iyo?
5. Papalitan mo ba ang iyong piniling gagawin?

27
Gawain 2B
Batay sa naging sagot mo sa tatlong sitwasyon, tukuyin kung ano ang
pinaggamitan ng iyong isip at kilos-loob sa bawat sitwasyon. Punan ang tsart sa ibaba.
Gawin ito sa iyong kuwaderno.
Sitwasyon
Para saan ginamit ang:
Isip Kilos-loob
1.
2.
3.
AT PAG-UNAWA
Gawain 3
Panuto: Basahin ang usapan sa pagitan ng magkaibigang Buknoy at Tikboy.
Tunghayan mo kung paano sila nagbigay ng katuwiran kung tama
bang mangopya sa pagsusulit o hindi. Pag-aralan ang argumento
na kanilang ibinigay at ang salungat na argumento na nakasulat sa
una at ikalawang hanay. Ibigay ang iyong reaksiyon. Isulat ito sa
ikatlong hanay. Sagutan ang mga tanong pagkatapos nito.
Buknoy at Tikboy
Sa klase namin kanina, nag-
iisip ako kung mangongopya
ba ako sa pagsusulit o hindi.
Ang tanong ko kasi sa sarili
ko, alin ba ang dapat? Gawin
ang tama at bumagsak, o
gawin ang mali at pumasa?
BUKNOY AT TIKBOY

28
Bagama’t walang kasiyahan sa
hindi pinagpagurang tagumpay,
gayundin naman sa bagsak na
grado.
Pero sino nga ba ang hindi nandaraya?
Halos karamihan kung hindi man lahat ay
nag-aakala na maaari niyang balewalain
ang alituntuning ito. Pero, makatuwiran ba
itong dahilan para mangopya?
Iniisip ko, hindi naman malaking
bagay ang pangongopya, di ba? Wala
namang taong masasaktan o siguro nga
binibigyan ko lang ng katuwiran ang
takot kong harapin ang kahihinatnan ng
hindi ko pagbabalik-aral.
Pero para sa ibang
tao, mas mahalaga
ang tagumpay
kaysa sa prinsipyo.
‘Yan nga ang dahilan kaya
magulo ang buhay, di ba?
Dilemma talaga, pumipili
ka sa dalawang bagay na
hindi kaaya-aya.
Wala, hangang sa
tumunog na ang bell
kaya ipinasa ko na
ang aking papel na
blanko.
Eh... ano ang
ginawa mo?
Kung sabagay, ang
makilala ang moral
na isyu ay isa ng
tagumpay.
Hindi lang
kasi tama ang
mangopya
sa anumang
asignaturang

29
Unang Argumento
Pangongopya:
Walang kasiyahan sa
pagkakaroon ng bagsak
na grado.
Salungat na Argumento
Walang kasiyahan sa
tagumpay na hindi
pinagpaguran.
Reaksiyon
Ikalawang Argumento
Pero sino nga ba ang
hindi nandaraya?
Halos karamihan kung
hindi man lahat, ay
nag-aakala na maaari
nilang balewalain ang
alituntuning ito.
Pero, makatuwiran ba
itong dahilan ng aking
pagkopya?
Reaksiyon
Ikatlong Argumento
Maliit na bagay lang
ang pangongopya.
Wala namang taong
nasasaktan.
Marahil binibigyan ko
lang ng katwiran ang
takot kong harapin ang
kahihinatnan ng hindi ko
pagbalik-aral ng leksiyon.
Reaksiyon
Ikaapat na Argumento
Para sa ibang tao, mas
mahalaga ang tagumpay
kaysa sa prinsipyo.
Iyan nga ang dahilan kaya
magulo ang buhay, di ba?
Reaksiyon
Hinango at isinalin mula sa aklat ni Astorga, C. Living the Faith Option: Christian Morality. Christian Life Education
Series. FNB Educational, Inc.

30
Mga Tanong:
1. Ano ang natuklasan mo sa gawaing ito tungkol sa kakayahan ng iyong isip?
2. Ano ang pinagbatayan mo ng iyong pangangatuwirang ibinigay sa reaksiyon?
Paano nito maapektuhan ang iyong kilos-loob?
3. Sang-ayon ka ba sa sinabi ni Tikboy na maling mangopya sa asignaturang
Edukasyon sa Pagpapakatao lamang? Bakit?
4. Totoo ba na walang taong naaapektuhan sa pangongopya ng iba? Ipaliwanag.
5. Makatarungan ba para sa iba ang pangongopya ng ilan? Pangatwiranan.
D. PAGPAPALALIM
Ang Mataas na Gamit at Tunguhin ng Isip (Intellect)
at Kilos-Loob (Will)
Ang tao ay nilikha ayon sa wangis ng Diyos kaya’t siya ay tinawag na kaniyang
obra maestra. Naalaala mo ba ang linyang ito sa Baitang 7 ng Edukasyon sa
Pagpapakatao? Ano ba ang pagkaunawa mo sa kahulugan nito?
Ang pagkakalikha ayon sa wangis ng Diyos ay nangangahulugan na ang
tao ay may mga katangiang tulad ng katangiang taglay Niya. Binigyan Niya ang tao
ng kakayahang mag-isip, pumili, at gumusto. Ang tao ay nilalang na may likas na
kaalaman tungkol sa mabuti at masama. Ang kaniyang konsensiya ay indikasyon ng
naturang orihinal na katayuang ito. Ang kakayahang gumawa ng malayang pagpili ay
isa pang sumasalamin sa paglalang sa tao na kawangis ng Diyos. Ang mga katangian
at kakayahang ito ang nagpapaiba sa tao sa iba pang nilikha ng Diyos. Mahalagang
maging malinaw sa iyo ang pagkakaiba mo bilang tao sa hayop at maging matatag
ang pagkaunawa rito upang mabigyang direksiyon ang iyong kilos at malinang kung
sino ka bilang tao.
Isang mahalagang konsepto na iyong
nalaman tungkol sa pagkakaiba ng tao ng hayop
sa Modyul 1 ay ang kaalamang ikaw, bilang tao
ay nilikhang hindi tapos – di tulad sa hayop. Ibig
sabihin, ang hayop ay walang pinaghahandaang
kinabukasan sapagkat sa kapanganakan pa lamang,
tukoy na kung ano siya sa kaniyang paglaki.

31
Bakit sinasabing hindi nilikhang tapos ang tao? Sapagkat walang sinuman
ang nakaaalam kung ano ang kahihinatnan niya mula sa kaniyang kapanganakan, o
magiging sino siya sa kaniyang paglaki. Siya ay may pinaghahandaang kinabukasan
na siya mismo ang lililok para sa kaniyang sarili. Kaya nga patuloy ang pagkilos ng
bawat tao patungo sa paghahanap ng mga piraso na makatutulong upang siya ay
maging TAPOS.
Bakit may kakayahan ang taong buuin ang kaniyang sariling pagkatao?
Balikan natin ang kakayahang taglay ng tao. Bagama’t may mga kakayahan
siyang taglay rin ng hayop, nagkakaiba ang paraan kung paano ito ginagamit sa ibang
pagkakataon. Ayon sa pilosopiya ni Santo Tomas de Aquino, ang tao ay binubuo
ng ispiritwal at materyal na kalikasan. Kakabit ng kalikasang ito ay ang dalawang
kakayahan ng tao. (E. Esteban, 1990, ph.48)
1. Ang pangkaalamang pakultad (knowing faculty) dahil sa kaniyang panlabas at
panloob na pandama at dahil sa isip kaya’t siya ay nakauunawa, naghuhusga, at
nangangatwiran
2. Ang pagkagustong pakultad (appetitive faculty) dahil sa mga emosyon at dahil sa
kilos-loob
Ipinakita ito ni Esteban gamit ang tsart sa ibaba:
Ang Kabuuang Kalikasan ng Tao
Kalikasan ng Tao Pangkaalamang Pakultad Pagkagustong Pakultad
Materyal
(Katawan)
Panlabas na Pandama
Panloob na Pandama
Emosyon
Ispiritwal
(Kaluluwa)
(Rasyonal)
Isip Kilos-loob
Nakaaalam ang tao hindi lang dahil sa kaniyang isip kundi dahil din sa kaniyang
pandama. Sa pamamagitan ng mga panlabas na pandama-, ang paningin, pandinig,
pandama, pang-amoy, at panlasa, nagkakaroon ang tao ng direktang ugnayan sa
reyalidad. Ang reyalidad ang siyang nagpapakilos sa kapangyarihan o kakayahang
makaalam.

32
Ang mga panloob na pandama naman ay ang: kamalayan, memorya,
imahinasyon, at instinct.
Kamalayan – pagkakaroon ng malay sa pandama, nakapagbubuod at nakapag-
uunawa
Memorya – kakayahang kilalanin at alalahanin ang nakalipas na pangyayari o
karanasan
Imahinasyon – kakayahang lumikha ng larawan sa kaniyang isip at palawakin ito
Instinct – kakayahang maramdaman ang isang karanasan at tumugon nang
hindi dumaan sa katwiran
Ang panloob na pandama ay walang direktang ugnayan sa reyalidad kaya’t
dumidepende lamang ito sa impormasyong hatid ng panlabas na pandama. Mula sa
impormasyong hatid ng mga panlabas na pandama na kakayahang ito, napupukaw,
at kumikilos ang pagkagustong pakultad sapagkat sa bawat pagkilos ng kaalaman,
nagbubunga ito ng pagkapukaw ng emosyon.
Sa bahaging ito makikitang may tatlong kakayahan na nagkakapareho sa
hayop at sa tao ayon kay Robert Edward Brenan: ang pandama na pumupukaw sa
kaalaman, pagkagusto (appetite) na pinagmumulan ng pakiramdam at emosyon, at
ang pagkilos o paggalaw (locomotion). Bagama’t parehong taglay ng tao at hayop
ang mga kakayahan, nagkakaiba ang paraan kung paano nila ginagamit ang mga
ito. Masasabing ang hayop ay may kamalayan sa kaniyang kapaligiran dahil sa may
matalas siyang pakultad o kakayahan upang kilalanin ang bagay na nakikita, tunog o
kaya’y amoy ng kaniyang paligid lalo na kung ito ay may kaugnayan sa kaniyang buhay.
Mayroon din itong pakiramdam sa kung ano ang mabuti at masama para sa kaniyang
kabutihan o kapakanan. May kakayahan din itong gumawa ng paraan upang makuha
ang kaniyang ninanais. Samakatwid, ang mga kakayahang ito ng hayop ay ginagamit
nang walang ibang kahulugan sa kaniya kundi upang kumilos para pangalagaan o
protektahan ang kaniyang sarili.
Dito naiiba ang tao sa hayop dahil bukod sa pandama,
ang tao ay may isip hindi lamang upang makaalam kundi
upang makaunawa at maghusga. Ang makaunawa ay ang
kakayahang makakuha ng buod ng karanasan at makabuo
ng kataga upang bigyan ito ng kahulugan. Ang maghusga
ay ang kakayahang mangatwiran. Mayroon din siyang malayang kilos-loob bukod
sa damdamin at emosyon upang magnais o umayaw. Nangangahulugan itong dahil
may isip at kilos-loob ang tao, magagawa niyang pigilin ang pandama at emosyon at
mailagay ang paggamit nito sa tamang direksyon. Maaaring piliin ng tao ang kaniyang
titingnan o kaya’y pakikinggan at maaari niyang pigilin ang kaniyang emosyon upang
hindi ito makasama sa kaniya at sa pakikitungo niya sa iba. Ito ang binanggit noong
Kung ang pandama
ay depektibo,
nagkakaroon ito ng
epekto sa isip.

33
ikaw ay nasa Baitang 7 na kakayahang taglay ng tao na nagpapabukod-tangi sa
kaniya sa iba pang nilikha.
Isip
Bigyang-linaw natin ang
kabuuang kalikasan ng tao upang lubos
itong maunawaan. Ayon sa paliwanag
ni De Torre (1980), ang kaalaman o
impormasyong nakalap ng pandama ng
tao ay pinalalawak at inihahatid sa isip
upang magkaroon ito ng mas malalim na
kahulugan. Nangangahulugan lamang
na magsisimulang gumana ang isip
kapag nalinang na ang pandama ng
tao. Ang isip ay walang taglay na kaalaman o ideya mula sa kapanganakan ng tao.
Nakukuha niya ito sa ugnayan niya sa reyalidad sa pamamagitan ng mga panlabas
na pandama. Samakatwid ang kakayahang ito na nakakabit sa materyal na katawan
ang nagbibigay ng kaalaman sa isip. Kung ang pandama ay depektibo, nagkakaroon
ito ng epekto sa isip.
Muli, naunawaan mo sa aralin sa Baitang
7 na ang isip ay may kakayahang mag-isip,
alamin ang diwa at buod ng isang bagay. Ito ay
may kapangyarihang maghusga, mangatwiran,
magsuri, mag-alaala, at umunawa ng kahulugan
ng mga bagay. Higit sa lahat, may kakayahan itong
matuklasan ang katotohanan.
Ang pag-aaral ay isang susi sa paglinang ng isip upang matuklasan
ang katotohanang kailangan ng tao sa paglinang ng kaniyang pagka-sino.
Pinahahalagahan mo ba ito?
Ang katotohanan ayon kay Fr. Roque Ferriols, ay ang “tahanan ng mga katoto.”
(Dy, 2012). Ibig sabihin, may kasama ako na nakakita o may katoto ako na nakakita
sa katotohanan. Ano ang katotohanan na dapat makita? Ito ay ang mayroon o ang
nandiyan na kailangang lumabas sa pagkakakubli at lumilitaw dahil sa pagiging bukas
ng isip ng taong naghahanap nito. Halimbawa nito ay ang sakripisyo ng magulang
para sa anak. Totoo itong nandiyan, ngunit kung isasarado ng anak ang kaniyang
pag-iisip, hindi niya ito makikita. Sa kabilang dako, kung magiging bukas ang kaniyang
isip, makikita niya ang sakripisyong ginagawa ng kaniyang magulang para sa kaniya.
Kung totoo ito, hindi lang ito totoo sa akin, maibabahagi ko ito sa aking kapuwa at
Ibinibigay ng isip ang katwiran
bilang isang kakayahan upang
maimpluwensiyahan ang
kilos-loob.

34
makikita rin ito ng iba. Nagiging saksi siya sa katotohanang mahal siya ng kaniyang
magulang. Ang katotohanan ay sumasakasaysayan (historical) dahil hindi hiwalay
ang katotohanan sa tao, sa mga katoto na nakaaalam nito. Dagdag pa rito, ang tao
ay sumasakasaysayan din - sumasakop sa nakaraan, kasalukuyan, at hinaharap.
Isang halimbawa nito ay ang kaalamang ang daigdig ay flat. Totoo ito noong unang
panahon, ang mga taong nakaaalam nito ay taong nabuhay noong unang panahon.
Dahil nagbabago ang panahon, nagbabago ang tao, nag-iiba ang kanilang pananaw.
Ngayon ang daigdig ay bilog. Masasabi ba nating mali sila noon? Ang sagot ay
hindi, dahil noon, ang tinanggap na katotohanan ay flat ang daigdig. Sa natuklasang
katotohanan, lalo lamang naliwanagan, lumawak, at umunlad ang kaalaman at ito
ang kontribusyon natin ngayon. Nadagdagan natin ang kaalaman noon. Kaya’t ang
paghahanap ng isip sa katotohanan ay hindi nagtatapos; ang katotohanan ang siyang
tunguhin ng isip.
Ayon kay Dy, ang isip ay may kakayahang magnilay o magmuni-muni kaya’t
nauunawaan nito ang kaniyang nauunawaan. Ito ang ipinaliwanag at tinalakay sa
Modyul 1 na katangian ng pagpapakatao, ang kamalayan
sa sarili. Dahil ang tao ay may isip, may kakayahan siyang
pag-isipan ang kaniyang sarili. Kaya’t sa pagtatanong ko
sa sarili kung sino ako, nagmumuni-muni ako; ginagawa
kong obheto ng aking pag-iisip ang sarili. Matatawag
itong kakayahan ng taong lumayo o humiwalay sa sarili
at gawing obheto ng kamalayan ang sarili tungo sa
pagsasaibayo sa sarili (self-transcendence). Dahil dito,
kaya niyang pigilin ang sarili, ang udyok ng damdamin
at pagnanasa. Halimbawa, maaari niyang sabihin sa
sariling “masarap ang pagkain pero sandali muna, hindi
puwede sa akin yan.” O kaya’y dahil galit ako gusto kong
pagsalitaan ang kaibigan ko ng masasakit na salita,
pero kung gagawin ko iyon baka masira ang aming
pagkakaibigan, kaya kailangan kong magpakahinahon at
kausapin na lamang siya.
Isa pa sa nagagawa ng tao dahil sa kaniyang isip ay ang kakayahang kumuha
ng buod o esensiya sa mga partikular na bagay na umiiral (mag-abstraksiyon). Ito
ang ikalawang katangian ng pagpapakatao na tinalakay sa Pagpapalalim sa Modyul
1. Dahil sa kakayahang ito ng isip, ang tao ay nakabubuo ng kahulugan at kabuluhan
ng bagay (man is a meaning maker). Halimbawa nito ay ang nakikita kong paraan ng
pakikitungo sa kapuwa mula sa mag-aaral na tumulong sa kaniyang guro na bitbit
ang mabigat na laptop (hindi sa hangad na pagsipsip), sa magandang samahan ng
magkakamag-aral, ang pakikinig sa sinasabi ng bata, at ang pagmano sa nakatatanda
ay nagbigay sa akin ng kahulugan na ang pakikitungo sa kapuwa ay pagbibigay galang

35
sa kaniya. Ito ang katotohanang natuklasan ko tungkol sa pakikitungo sa kapuwa.
Nagkakaroon ng sariling katayuan ang kaniyang pinag-iisipan; sa ibang pananalita,
ayon pa kay Dy, nahuhulog ang mga bagay at tao sa isang kahulugan o katotohanan
at humihingi sa tao na maging saksi, maging tapat sa katotohanan. Samakatwid, ang
tao ay may kakayahang magbigay-kahulugan at maghanap ng katotohanan.
Kilos-Loob
Ano naman ang natatandaan mo tungkol sa kilos-loob sa Baitang 7? Inilarawan
ito ni Santo Tomas bilang isang makatuwirang pagkagusto (rational appetency)
sapagkat ito ay naaakit sa mabuti at lumalayo sa masama. Umaasa ito sa isip, kaya’t
mula sa paghuhusga ng isip ay sumusunod ang malayang pagnanais ng kilos-loob.
Upang maunawaan ang kalikasan ng kilos-loob bilang natatanging kakayahan ng tao,
mahalagang ihambing ito sa emosyonal na buhay ng hayop. Sa hayop, anuman ang
mapukaw na emosyon ay kumikilos ito nang naaayon dito. Kung ito ay galit, maaari
itong mangagat (depende sa kalikasan ng hayop). Samantalang sa tao, dahil may
kamalayan at may kakayahan itong kumuha ng buod o esensiya sa mga bagay na
umiiral, maaaring ang emosyon at ang kilos-loob ay magkakaroon ng magkaibang
pagkilos. Halimbawa, maaaring piliin ng kilos-loob na hindi kumain ng masasarap
na pagkain na nakahain sa mesa bagama’t ang kaniyang emosyon ay naaakit dito.
Kaya’t maaari niyang sabihing “Gusto ko, subalit ayaw ko sapagkat masama ang
mga ito sa aking kalusugan.” Ibinibigay ng isip ang katwiran bilang isang kakayahan
upang maimpluwensiyahan ang kilos-loob. Mahalaga ito sa moral na pagpili, sapagkat
kailangang kilalanin ang pagkakaiba ng nararamdaman o emosyon at ang paghuhusga
at pagpapasiya sapagkat may kakabit itong moral na tungkulin. Ang tao lamang ang
makagagawa nito at hindi ang hayop. Dahil sa kamalayan at kakayahang kumuha ng
buod o esensiya ng mga bagay na umiiral, nabibigyang-kahulugan ng isip ang isang
sitwasyon. Dahil din sa dalawang katangiang ito, nagkaroon ng mundo ang tao (hindi
lang kapaligiran), at ito ay may sariling katayuan (object in itself). May kahulugan ang
mundo, may taglay na halaga ang sitwasyon na kinaroroonan ng tao. May tawag
ang pagpapahalaga. Kapag nabigyan ng kahulugan ang isang bagay o sitwasyon,
nagkakaroon ito ng tawag sa tao (calling) na dapat niyang tugunan. Maaaring ang
tawag na ito ay ang tumulong sa kapuwa ayon sa sitwasyon. Ang tumugon sa
obhektibong hinihingi ng sitwasyon ay katarungan, na minimum ng pagmamahal.
May kakayahan ang taong maramdaman at gawin ito dahil sa katangian ng tao na
umiiral na nagmamahal (ens amans), ang ikatlong katangian ng pagkatao ng tao ayon
kay Max Scheler. Ang pagmamahal, ayon kay Scheler, ay ang pinakapangunahing
kilos sapagkat dito nakabatay ang iba’t ibang pagkilos ng tao. Ang pagmamahal ay
maipakikita sa pamamagitan ng paglilingkod sa kapuwa na siyang pinagmumulan ng
tunay na kaligayahan na hinahanap ng tao sa kaniyang sarili. Ayon pa rin sa kaniya,
ang pagmamahal ay pagmamahalaga sa nakahihigit na halaga ng minamahal ayon sa
kaniyang esensiya o buod. Tumutubo ang minamahal at nagmamahal.

36
Naririto ang halimbawa upang lubos na maunawaan ang talakay.
“Isang mag-asawang kapitbahay ang lumabas upang tumulong nang makita
nila ang isang ina na lumilipat sa maliit na tahanan sa kabilang pintuan. Wala
siyang kasama maliban sa dalawang maliit na anak. Wala siyang katulong.
Humantong sila sa paggugol ng buong Sabado sa pagbubuhat ng mga kahon,
paglilinis ng sahig, at pag-aliw sa dalawang batang anak na babae. Nang
matapos ang trabaho, inanyayahan ng ina ang bago niyang mga kapitbahay
sa hapunan nang sumunod na linggo upang ipakita ang kaniyang pasasalamat.
Noong una tumanggi sila dahil kitang-kita naman na sapat lang ang pera ng
babae. Ngunit iginiit ito ng babae na may luha sa kaniyang mga mata. Natanto
ng mag-asawa na ang pagtanggap sa kaniyang paanyaya ay magbubunga ng
higit na pagkakaibigan at paggalang kaysa sa tanggihan ito dahil sa kanyang
sitwasyon.” (Paglilingkod sa Kapuwa, http://www.mormon.org/tgl/paglilingkod,
July, 2014)
Kapag pinaglilingkuran natin ang iba, napaaalalahanan tayo na walang
anumang bagay sa buhay na ito ang nagtatagal maliban sa ugnayang nabuo natin
sa ibang tao. Walang mas mabuting paraan para makaugnayan natin ang iba kundi
sa pagtutulungan lamang para sa kabutihang panlahat. Tinatawag tayo ng Diyos na
tumulong sa kapuwa upang ipadama natin ang pagmamahal sa kanila. Naranasan mo
na ba ito? Ano ang iyong naging pakiramdam?
Ipinanganak man ang taong hindi
TAPOS, nilikha naman siyang kawangis
ng Diyos na may isip at kilos-loob upang
tuklasin ang katotohanan at buuin ang
kaniyang pagkatao sa pamamagitan ng
pagmamahal at paglilingkod sa kaniyang
kapuwa. Sa puntong ito maaaring sabihing
ang ginawang paglikha ng Diyos ay hindi
pa tapos, nagpapatuloy ito sa kamay ng
mga taong nagsisikap lilukin ang kanilang
kinabukasan, mga taong nagsisikap
paunlarin ang kanilang sarili at abutin ang
pagka-sino ng kanilang pagiging tao. Samakatuwid, magagawa ng taong magpakatao
at linangin ang mga katangian ng kaniyang pagkatao dahil sa kaniyang isip at kilos-
loob. Nagkakaroon ng kabuluhan ang buhay ng tao kung inilalaan ito sa pagsasabuhay
ng katotohanan, sa pagmamahal, at sa paglilingkod sa kapuwa. Sa palagay mo,
patungo ka kaya rito?
Kapag pinaglingkuran natin ang
iba, napaaalalahanan tayo na
walang anumang bagay sa buhay
na ito ang nagtatagal maliban sa
ugnayang nabuo natin sa ibang tao,
at walang mas mabuting paraan
upang makipag-ugnayan sa iba kundi
sa pagtutulungan lamang para sa
kabutihang panlahat.

37
1. Ano ang ibig sabihin na ang tao ay hindi tapos? Ipaliwanag.
2. Ano ang taglay ng tao upang makaya niyang buuin ang kaniyang pagkatao?
Ipaliwanag.
3. Batay sa iyong nabasa, ano ang kakayahan ng isip? ng kilos-loob?
4. Anong bagong katuturan ng katotohanan ang iyong natuklasan mula sa babasahin?
5. Paano nagkakaugnay ang isip at kilos-loob sa katangian ng pagkatao ng tao?
6. Ayon kay Scheler ang pagmamahal ay ang pinakapangunahing kilos ng tao.
Ipaliwanag ang kahulugan nito.
Ano ang naunawaan mong mahalagang konsepto sa babasahin? Isulat ito sa
iyong kuwaderno gamit ang kasunod na graphic organizer
sa modyul na ito?

38
Pagganap
Gawain 4
Basahin ang sitwasyon at sundin ang panuto sa ibaba nito:
Maganda ang performance mo sa iyong pag-aaral. Napatunayan mo na ang
iyong kakayahan mula pa noong ikaw ay nasa mababang taon ng sekondarya.
Subali’t mula nang nakilala mo at naging barkada si Rolly na mahilig sa internet
gaming at walang interes sa pag-aaral, naimpluwensiyahan ka niya. Napabayaan
mo na rin ang iyong pag-aaral. Nanganganib din na hindi mo matapos ang
Junior High School sa taong ito. Kinausap ka ng iyong ama, hinihingi niya sa iyo
na sabihin sa kaniya ang iyong katuwiran sa iyong naging pasiya at ang plano
mong gagawing solusyon kaugnay nito.
Isulat ang iyong mga katuwiran sa naging pasiya mo kaugnay ng iyong pag-
aaral at ang gagawing solusyon kaugnay nito sa mga speech balloon. Maaaring
gawing gabay ang usapan ng magkaibigang Buknoy at Tikboy sa bahaging Paglinang.
Kung hindi tugma ang sitwasyong ito sa iyo, ilahad at gawin ang naaayon sa iyong
sariling karanasan.
__________________
__________________
__________________
_______________
______________________
______________________
______________________
______________________
__________.
.

39
Pagninilay
Gawain 5
Panuto: Pagnilayan ang sumusunod. Isulat sa journal ang iyong reyalisasyon tungkol
sa mga ito.
1. Nagagawa ko bang gamitin ang aking isip tungo sa pagtuklas ng katotohanan?
2. Nagagawa ko bang gamitin ang aking kilos-loob upang magmahal at maglingkod?
3. Ano ang plano kong gawin kaugnay nito?
Ano-ano ang aking mga tanong kaugnay ng paksang ito:
1. ______________________________________________
2. ______________________________________________
3. ______________________________________________
4. ______________________________________________
5. ______________________________________________
6. ______________________________________________
Pagsasabuhay
Gawain 6
Hindi sapat na nabubuhay tayo sa araw-araw at nagagawa natin ang ating nais.
Ang mahalagang tanong na kailangan nating sagutin sa ating sarili ay: nabubuhay ba
ako nang may layunin at makabuluhan?
Gawin mong makabuluhan ang iyong buhay sa pamamagitan ng paggawa nito.
1. Nasaan ka mang lugar araw-araw (sa bahay, sa paaralan, sa bus, o iba pa),
mahalagang maging mapagmasid at maging sensitibo ka sa kapuwa at sa iyong
paligid.
2. Maghanap ka ng pagkakataong makatulong gaano man ito kasimple. Ituon mo
ang iyong pansin at isip sa mga tao na sa tingin mo ay nangangailangan ng tulong,
kilala mo man sila o hindi. O kaya naman maging mapagmasid sa mga sitwasyon
na kailangan mong tumugon sa hinihingi ng pagkakataon.
3. Gumawa ng paraan upang makatulong o tumugon sa hinihingi ng sitwasyon sa
abot ng iyong makakaya.

40
Halimbawa:
1. Napansin mong maraming takdang-araling kailangang tapusin ang iyong
kapatid. Nagmamadali na, siya pa ang naatasang maghugas ng inyong
pinagkainan sa hapunan. Inako mo na lang ang paghuhugas (o kaya’y
tinulungan mo sa paggawa ng takdang-aralin).
2. Pagpasok mo sa inyong silid-aralan isang umaga, hindi pala nakapaglinis ang
cleaner ng nakaraang araw kaya marumi ang inyong silid. Hindi ka cleaner ng
araw na iyon pero naglinis ka at hinikayat din ang iba na tumulong na.
3. Naglileksiyon ang inyong guro, aktibo ring nakikisali sa gawain at talakayan
ang iyong mga kamag-aral. Maganda ang paksa at alam mong mahalaga ang
mensahe ng aralin na maunawaan mo subalit hindi ka nakikinig at iniisip mo
ang paglalaro sa internet pag-uwi mo sa bahay. Napagtanto mong mali ang
ginagawa mo kaya’t pinilit mong magkaroon ng pokus at nakisali sa gawain
ng klase.
4. Huwag hayaang lumipas ang araw na wala kang nagawa. Gawin ang gawaing ito
araw-araw sa loob ng dalawang linggo. Maaaring gamitin ang ganitong pormat:
Petsa / Oras Sitwasyon Tugon o Ginawa Resulta
5. Ipaalam sa magulang ang gawain mong ito. Hingin ang kaniyang tulong at
suporta sa pagsasagawa nito upang masiguro ang pagsasakatuparan.
6. Isulat ang iyong naramdaman at reyalisasyon mula sa gawaing ito sa iyong
journal o kuwaderno. Ibahagi ito sa iyong magulang o kapamilya at palagdaan.

41
Mga Kakailanganing Kagamitan (websites, software, mga aklat, worksheet)
Mga Sanggunian:
Astorga, C. Living the Faith Option: Christian Morality. Christian Life Education
Series. Quezon City: FNB Educational, Inc.
Brenan, R. (1948). The Image of His Maker. Milwaukee: The Bruce Publishing
Company
De Torre, J. (1980) Christian Philosophy. Sinag-Tala Publishers. Manila.
Dy, M. Kaisipan, Ang Opisyal na Dyornal ng Isabuhay, Saliksikin, Ibigin ang
Pilosopiya (ISIP). Vol. No.1
Esteban, E. (1989). Education in Values: What, Why And For Whom. Manila:
Sinag-Tala Publishers
De George, Richard T. (1966) Ethics and Society; Original Essays on Contemporary
Moral Problems. New York: Anchor Books Doubleday and Company
Mula sa Internet
Paglilingkod sa Kapwa retrieved from http://www.mormon.org/tgl/paglilingkod on
July 18, 2014
Edukasyon sa Pagpapakatao retrieved from aque109450blogspot.com on August 20,
2014

42
Unang Markahan
MODYUL 3: PAGHUBOG NG KONSENSIYA BATAY SA LIKAS
NA BATAS MORAL
Sa Modyul 1, naitanong sa iyo na “Sa bawat kilos mo,
anong uri ng tao ang binubuo mo sa iyong sarili?” Ano ang
epekto ng tanong na ito sa iyo? Bilang persona na patuloy na
nililinang ang iyong pagka-sino, nakatitiyak ka ba na mabuti ang
bawat pasiya at kilos mo? Nabanggit naman sa Modyul 2 na
bilang natatanging nilikha, ang tao ay binigyan ng isip kaya’t
may kakayahan siyang magnilay at magmuni-muni dahil may
kamalayan siya sa kaniyang sarili. Bukod dito, ang isip ay
may likas na kaalaman tungkol sa mabuti at masama. Ito ang
tinatawag na konsensiya.
Siguradong narinig mo na ang payo na, “Gawin mong gabay ang iyong
konsensiya” o di kaya, “Makinig ka sa iyong konsensiya.” Naunawaan mo ba ang tunay
na kahulugan ng pahayag na ito? Ano ang bahaging ginagampanan ng konsensiya sa
pagpapaunlad ng tao sa kaniyang pagkatao bilang persona upang tuluyang makamit
ang pagiging personalidad?
Ang konsensiya ay ang batayan ng kaisipan sa paghuhusga ng tama o
mali. Ngunit naitanong mo na ba sa iyong sarili kung paano nga ba nalalaman ng
konsensiya na tama o mabuti ang isang kilos samantalang mali o masama ang iba?
Ibig bang sabihin nito ay laging tama ang hatol ng konsensiya at hindi ito kailanman
nagkakamali? Paano natin huhubugin ang ating konsensiya upang kumiling ito sa
mabuti? Ito at marami pang ibang mga tanong ang sasagutin sa modyul na ito. Sa
pamamagitan ng mga gawain at babasahin sa araling ito ay inaasahang masasagot mo
ang mahalagang tanong na: Paano huhubugin ang konsensiya upang magsilbing
gabay sa mabuting pagpapasiya at pagkilos?
3.1 Nakikilala ang mga yugto ng konsensiya sa pagsusuri o pagninilay sa isang
pagpapasiyang ginawa
3.2 Nakapagsusuri ng mga pasiyang ginawa batay sa mga Prinsipyo ng Likas na
Batas Moral

43
3.3 Napatutunayan ang Batayang Konsepto
3.4 Nakagagawa ng angkop na kilos batay sa konsensiyang nahubog ng Likas na
Batas Moral
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng output sa Kasanayang
Pampagkatuto 3.4:
a. Naitala ang mga pasiya at kilos na isinagawa sa loob ng isang linggo
b. Natukoy kung mabuti o masama ang pasiya at kilos batay sa konsensiyang
nahubog sa Likas na Batas Moral
c. Nailahad nang malinaw ang mga hakbang na gagawin upang mapaunlad ang
pasiya at kilos
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin mabuti ang bawat pangungusap at unawain ang tanong. Piliin ang
titik ng pinakaangkop na sagot at isulat ang sagot sa sagutang papel.
1. Ang sumusunod ay katangian ng Likas na Batas Moral maliban sa:
a. Ito ay sukatan ng kilos
b. Ito ay nauunawaan ng kaisipan
c. Ito ay pinalalaganap para sa kabutihang panlahat
d. Ito ay personal at agarang pamantayan ng moralidad ng tao
2. Ang sumusunod at mga pangalawang prinsipyo ng Likas na Batas Moral maliban
sa:
a. Kasama ng lahat ng may buhay, may kahiligan ang taong pangalagaan ang
ating buhay
b. Kasama ng mga hayop, likas sa tao ang pagpaparaming uri at papag-aralin
ang mga anak
c. Bilang rasyonal, may likas na kahiligan ang tao na alamin ang katotohanan,
lalo na tungkol sa Diyos at mabuhay sa lipunan
d. Bilang tao na nilikha ng Diyos may puwang ang tao na magkamali dahil sa
pagkakamali mas yumayaman ang kaalaman at karanasan ng tao
3. Bakit mahalagang mahubog ang konsensiya ng tao?
a. Upang makilala nang tao ang katotohanan na kinakailangan niya upang
magamit niya nang tama ang kaniyang kalayaan
b. Upang matiyak na hindi na magkakaroon ng pagtatalo sa pagitan ng tama at
mali, ng mabuti ay masama sa kaniyang isipan

44
c. Upang matiyak na palaging ang tamang konsensiya ang gagamitin sa lahat ng
pagkakataon
d. Lahat ng nabanggit
4. Paano mas mapalalakas at gagawing makapangyarihan ang konsensiya?
a. Kung simula pagkabata ay imumulat na ang anak sa lahat ng tama at mabuti
b. Kung mapaliligiran ang isang bata ng mga taong may mabuting impluwensiya
c. Kung magiging kaisa ng konsensiya ang Likas na Batas Moral
d. Kung magsasanib ang tama at mabuti
Para sa bilang 5 at 6: Suriin ang sitwasyon.
May suliranin sa pera ang pamilya ni Louie. Isang araw, may dumating
na kolektor sa kanilang bahay, ngunit wala silang nakahandang
pambayad. Inutusan si Louie ng kaniyang ina na sabihing wala siya at
may mahalagang pinuntahan. Alam niyang dapat sundin ang utos ng
ina. Sa kabilang banda, alam din niyang masama ang magsinungaling.
Sa pagkakataong ito, ano kaya ang magiging hatol ng konsensiya ni
Louie? Ano ang dapat niyang maging pasiya?
5. Alam ni Louie na dapat sundin ang kaniyang ina ngunit alam din niyang masama
ang magsinungaling. Anong yugto ng konsensiya ang tinutukoy sa pangungusap
na ito?
a. Unang yugto
b. Ikalawang yugto
c. Ikatlong yugto
d. Ikaapat na yugto
6. Alin sa sumusunod ang dapat gawin ni Louie batay sa hatol ng kaniyang
konsensiya?
a. Iutos sa kasambahay na sabihing wala ang may-ari ng bahay.
b. Harapin ang kolektor at sabihing wala ang kaniyang ina.
c. Magtago sa silid at hayaang maghintay ang kolektor.
d. Tumawag ng pulis at isuplong ang kolektor.
7. “Malinaw sa atin ang sinasabi ng ating konsensiya: gawin mo ang mabuti, iwasan
mo ang masama. Ngunit hindi ito nagbibigay ng katiyakan na ang mabuti ang
pipiliin ng tao.” Ano ang ibig sabihin ng pahayag na ito?
a. Sa lahat ng pagkakataon, tama ang hatol ng ating konsensiya.
b. May mga taong pinipili ang masama dahil wala silang konsensiya.
c. Maaaring magkamali sa paghatol ang konsensiya kaya mahalagang mahubog
ito upang kumiling sa mabuti.
d. Kumikilos ang ating konsensiya tuwing nakagagawa tayo ng maling
pagpapasiya.

45
8. Ang konsensiya ang batayan ng isip sa paghuhusga ng mabuti o masama. Ngunit
ito pa rin ay ang subhetibo, personal, at agarang pamantayan ng moralidad ng
tao kaya may mas mataas na pamantayan pa kaysa rito. Ano ang itinuturing na
pinakamataas na batayan ng kilos?
a. Ang Sampung Utos ng Diyos
b. Likas na Batas Moral
c. Batas ng Diyos
d. Batas Positibo
9. Ang tao ay nilikha na may likas na pagnanais sa mabuti at totoo at binigyan ng
kakayahan upang malaman kung ano ang mabuti at totoo. Sa kabila nito, bakit
kaya maraming tao ang gumagawa pa rin ng bagay na masama?
a. Kahit alam na ng tao ang mabuti, pinipili pa rin ng ilan ang masama.
b. Higit na madaling gawin ang masamang bagay sa mabuti.
c. Madaling maimpluwensiyahan ang tao ng umuusbong na bagong kultura.
d. Hindi tuluy-tuloy ang pagpili ng tao sa mabuti kaya’t nalilito siya.
10. Alin sa sumusunod ang maituturing na kamangmangan na di madadaig?
a. pagbili sa inaalok na cellular phone ng kapitbahay sa murang halaga dahil ito
ay galing sa masama
b. pagbibigay ng limos sa mga bata sa kalye dahil sa awa ngunit ipinambili
lamang ng rugby
c. pagpapainom ng gamot sa kapatid na may sakit kahit di-tiyak kung makabubuti
ito
d. pagtawid sa maling tawiran dahil walang paalala o babala na bawal tumawid

46
Gawain 1
Panuto: Basahin at unawain ang bawat sitwasyon sa ibaba. Sakaling ikaw ang maharap
sa ganitong pangyayari, ano ang iyong gagawin? Tuklasin mo ang iyong gagawing
pagpapasiya sa bawat sitwasyon. Isulat ang mga paraan o hakbang ng pagkilos ng
iyong konsensiya na maaaring makatulong sa iyong gagawing pasiya. Gabay mo ang
unang sitwasyon bilang halimbawa. Sagutin ang mga tanong pagkatapos. Gawin ito
sa iyong kuwaderno.
Sitwasyon Paraan o Hakbang ng Pagkilos
ng Konsensiya
1. Pagkatapos ng klase, inanyayahan si
Janine ng kaniyang mga kaibigan na
pumunta sa mall at manood ng sine.
Matagal na rin mula ng huli silang
nakalabas bilang isang grupo. Bago
matapos ang palabas, biglang tumawag
ang kaniyang ina at pilit siyang pinauuwi.
Mahigpit na ipinagbabawal ng kaniyang
mga magulang ang pamamalagi sa labas,
lalo na kung gabi na. Ngunit sinabihan
si Janine ng kaniyang mga kaibigan na
kapag sinunod niya ang kaniyang ina,
ititiwalag na siya sa kanilang barkada at
hindi na iimbitahan pa sa alinmang lakad
ng barkada kailanman. Ano ang dapat
gawin ni Janine?
Unang Hakbang: Kailangang
sumunod sa payo o utos ng
magulang lalo na kung para ito sa
pansariling kaligtasan.
Ikalawang Hakbang: Likas sa tao
na gawin ang mabuti at iwasan ang
masama. Itinuturing na masamang
gawain ang hindi pagsunod sa
magulang.
Ikatlong Hakbang: Kung ako si
Janine, susundin ang hatol ng
aking konsensiya na makinig sa
utos ng aking ina at umuwi nang
maaga, kahit ikagalit pa ito ng
aking mga kaibigan.
Ikaapat na Hakbang:
Mapatutunayan ko na mabuti ang
aking naging pasiya na sundin ang
utos ng aking ina dahil para ito
sa aking kaligtasan. Bukod dito,
kung tunay ang pagkakaibigan na
mayroon kami ng aking barkada,
hindi nila ako papayuhan nang
masama tulad ng pagsuway sa
aking magulang.

47
2. Nalalapit na ang markahang pagsusulit
sa paaralan nila John nang kausapin siya
ng kaniyang ama. Ayon kay Mang Jun,
bibilihin niya ang pinakabagong modelo ng
cellphone na gustung-gusto ng kaniyang
anak, sa kondisyon na makakuha siya ng
mataas na marka sa lahat ng asignatura.
Magandang motibasyon ito para kay
John kaya’t naghanda at nag-aral siya
nang mabuti. Nang dumating ang araw
na pinakahihintay, napansin ni John na
wala sa kaniyang pinag-aralan ang mga
tanong sa pagsusulit. Kahit kinakabahan,
sinimulan niyang sagutin ang mga
tanong. Dahil hindi sigurado, makailang
beses siyang natuksong tumingin sa
sagutang papel ng kaniyang katabi lalo na
kapag hindi nakatingin ang guro. Naisip
niya na ito lamang markahang ito siya
mangongopya at hindi na niya ito uulitin
pa. Bukod dito, ayaw niyang mawala ang
pagkakataon na mapasaya ang kaniyang
ama at magkaroon ng bagong cellphone.
Kung ikaw ang nasa kalagayan ni John,
ano ang gagawin mo?
Unang Hakbang: _____________
___________________________
___________________________
___________________________
Ikalawang Hakbang: __________
___________________________
___________________________
___________________________
Ikatlong Hakbang: ____________
___________________________
___________________________
___________________________
Ikaapat na Hakbang: __________
___________________________
___________________________
___________________________
3. Nais ni Mark na maging isang inhinyero
balang-araw. Nag-aaral siya nang mabuti
upang makapasok sa pinakamahusay na
pamantasan pagdating ng kolehiyo. Ngunit
kahit ginagawa na niya ang lahat, hindi pa
rin siya makakuha ng matataas na marka.
Isang kaibigan ang nag-alok ng tulong
upang makapasa siya sa entrance exam
ng isang sikat na pamantasan, kapalit ng
malaking halaga. Walang hawak na pera
si Mark at alam niyang hindi siya maaaring
humingi sa kaniyang ama para ibigay sa
kaibigan. Isang araw, binigyan siya ng
pera ng kaniyang ama upang ibili ng aklat
na kailangan niya sa paaralan. Napag-isip-
isip niya na ang halagang iyon ay sapat na
upang makapasok sa sikat na pamantasan
at makuha ang gusto niyang kurso. Hindi
niya malaman kung bibili siya ng aklat na
pangunahing kailangan o ibibigay ito sa
kaibigan. Kung ikaw ang nasa kalagayan
ni Mark, ano ang gagawin mo?
Unang Hakbang: _____________
___________________________
___________________________
Ikalawang Hakbang: __________
___________________________
___________________________
___________________________
Ikatlong Hakbang: ____________
___________________________
___________________________
___________________________
Ikaapat na Hakbang: __________
___________________________
___________________________
___________________________

48
Sagutin ang mga tanong:
a. Naging madali ba sa iyo ang pagsagot sa gawain? Bakit?
b. Ano ang iyong naging pasiya sa bawat sitwasyon? Sa iyong palagay, tama ba
ang iyong pasiya? Pangatwiranan ang iyong sagot.
c. Ano-ano ang mga hakbang o proseso ng pagsusuri ng konsensiya na
nakatutulong upang makabuo ka ng isang mabuting pasiya?
AT PAG-UNAWA
Gawain 2
Panuto: Pagkatapos mong matukoy ang mga hakbang kung paano kumikilos ang
iyong konsensiya, maaaring magamit ito sa paggawa ng mabuting pasiya.
1. Balikan ang mga sitwasiyon sa itaas at isulat ang naging tugon mo sa bawat isa.
2. Tukuyin kung ano ang iyong naging batayan/prinsipyo sa pagbuo ng iyong pasiya.
3. Gamiting gabay ang pormat sa ibaba. Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.
Sitwasyon Pasiya Batayan ng
Pagpapasiya
1.
2.
3.
4. Matapos ang gawain, sagutin mo ang sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno:
a. Naging madali ba para sa iyo ang makabuo ng pasiya sa bawat sitwasyon?
Bakit?
b. Bakit kailangang pakinggan ang ating konsensiya? Nakatutulong ba ito upang
makabuo tayo ng mabuting pasiya? Pangatwiranan.
c. Paano tayo makasisiguro na tama ang naging hatol ng ating konsensiya upang
matiyak na mabuti ang kilos na isasagawa? Ipaliwanag.
d. Ano ang batayan ng ating konsensiya sa pagpili sa mabuti o masama?

49
D. PAGPAPALALIM
Paghubog ng Konsensiya Batay sa Likas na Batas Moral
Noong bata ka pa, naniwala ka ba na ang konsensiya
ay isang anghel na bumubulong sa ating tainga kapag
tayo ay gumagawa ng hindi mabuti? O itinuturing mo ito
bilang “tinig ng Diyos” na kumakausap sa atin sa tuwing
magpapasiya tayo? Anuman ang iyong paniniwala, hindi
natin makalilimutan ang payo ng mga nakatatanda na sundin
ang ating konsensiya. Pero paano natin masisigurado na
tama ang sinasabi ng ating konsensiya?
Naunawaan mo sa Baitang 7 na ang konsensiya ang isa sa mga kilos ng isip
na nag-uutos o naghuhusga sa mabuting dapat gawin o sa masamang dapat iwasan.
Malaki ang bahaging ginagampanan nito sa pagsisikap ng tao na makapagpasiya at
makakilos nang naaayon sa kabutihan. Ngunit paano ba nalalaman ng konsensiya
ang mabuti at masama, ang tama at mali? Paano natin huhubugin ito upang kumiling
o tumungo ang ating mga pasiya at kilos sa kabutihan?
Sa ating buhay, humaharap tayo sa maraming katanungan
gaya ng “ano,” “alin,” “paano,” at “bakit.” Kailangang gumawa tayo
ng mga pasiya mula sa ating pagkagising sa umaga hanggang
sa pagtulog sa gabi. Ang ilan sa mga pasiyang ginagawa natin ay
maituturing na pangkaraniwan lamang, samantalang ang iba ay may
kabigatan dahil nakasalalay sa mga ito ang pagbuo ng ating pagkatao
at ang kapakanan ng kapuwa. Sa mga sitwasyong nabanggit, ginagamit natin ang
ating konsensiya. Ang konsensiya ang pinakamalapit na pamantayan ng moralidad na
gumagabay sa ating pamumuhay tungo sa kabutihan. Marahil ang pinakatumpak at
pinakasimpleng paliwanag sa konsensiya ay ang praktikal na paghuhusga ng isipan
na magpapasiya na gawin ang mabuti at iwasan ang masama (Lipio, 2004, ph. 2).
Sa puntong ito, susubukan nating palalimin at palinawin ang galaw ng
konsyensiya ng isang tao. Sa pag-unawa nito, makapagbibigay tayo ng paliwanag
kung paano nagiging gabay ang konsensiya sa tamang pagpapasiya at pagkilos.

50
Pag-isipan:
1. Paano nalalaman ng konsensiya ang tama at mali?
2. Paano mahuhubog ang konsensiya upang piliin ang mabuti?
Kahulugan ng Konsensiya
Sa ating pang-araw-araw na pakikibaka sa buhay, ginagamit natin ang ating
konsensiya nang hindi natin namamalayan. Mahalagang maunawaan nang mabuti
kung ano talaga ito dahil malaki ang maitutulong nito sa pagpapaunlad ng ating
pagkatao at ng ating ugnayan sa ating kapuwa at sa Diyos.
Sa pamamagitan ng konsensiya,
natutukoy ang kasamaan at kabutihan ng kilos
ng tao. Sa pagkakakilala ng marami, sinasabing
ang konsensiya ang munting tinig sa loob ng tao
na nagbibigay ng payo at nag-uutos sa kaniya
sa gitna ng isang moral na pagpapasiya kung
paano kumilos sa isang kongkretong sitwasyon
(Clark, 1997). Waring bumubulong ito palagi sa
tagong bahagi ng ating sarili na “ito ay mabuti, ito ang kinakailangan mong gawin,
ito ang nararapat” o kaya naman ay “ito ay masama, hindi mo ito nararapat na
gawin.” Ang munting tinig na ito ay hindi lamang nagsasabi ng mabuting dapat gawin
o ng masamang dapat iwasan kundi nagpapahayag ng isang obligasyon na gawin
ang mabuti, naghahayag nang may awtoridad at nagmumula sa isang mataas na
kapangyarihan.
Ngayon ay inaanyayahan kitang suriin ang isang sitwasyon mula sa aklat ni
Felicidad Lipio (2004 ph. 3-4).
Gagarahe na sana ang drayber ng taxi na si Mang
Tino nang matuklasan niya na may nakaiwan ng pitaka sa
likod ng upuan ng sasakyan niya. Nang buksan niya ito ay
natuklasan niya na marami itong laman; malaking halaga
na maaari na niyang gawing puhunan sa negosyo. May
nakabukod ding mga papel na dolyar sa kabilang bulsa ng
pitaka. Walang nakakita sa kaniya kaya minabuti niya na
itabi ang pera. “Malaki ang maitutulong nito sa pamilya ko,” sabi niya sa sarili.
Noong dumating ang gabi ay hindi siya mapakali. Sa kalooban niya,
nararamdaman niyang para siyang nalilito. Bago dumating ang umaga, nagbago na
ang isip niya. “Hahanapin ko ang may-ari ng pitaka at isasauli ko ito,” nasabi niya
sa sarili.
Ang konsensiya ang munting
tinig sa loob ng tao na
nagbibigay ng payo sa tao
at nag-uutos sa kaniya sa
gitna ng isang moral na
pagpapasiya kung paano
kumilos sa isang kongkretong
sitwasyon.

51
Kung ikaw ang nasa kalagayan ni Mang Tino, ano ang gagawin mo?
Ayon kay Lipio, hindi mapakali o walang kapayapaan si Mang Tino dahil sa
binagabag siya ng kaniyang konsensiya. Ito ang nagbigay-liwanag sa kaniyang isip
upang makita ang kaniyang obligasyong moral na maging matapat. Ito ang nag-udyok
sa kaniya na isauli ang pera sa may-ari.
Kaugnay ng paliwanag sa itaas, makikita sa halimbawang ito ang dalawang
elemento ng konsensiya. Una, ang pagninilay upang maunawaan kung ano ang tama
o mali, mabuti o masama; at paghatol na ang isang gawain ay tama o mali, mabuti o
masama. Pangalawa, ang pakiramdam ng obligasyong gawin ang mabuti.
Sa madaling salita, isang paghatol ang ginagawa
ng konsensiya kapag sinasabi nito sa atin na ang
isang kilos ay masama at hindi dapat isagawa. Ngunit
kung susuwayin ang konsensiya at ipagpapatuloy ang
paggawa ng masama, masasabing ito’y isang paglabag
sa likas na pagkiling ng tao: ang mabuti.
Binigyang-diin ni Lipio ang kahalagahan ng pag-unawa sa dalawang
mahalagang bahagi ng konsensiya: (1) ang paghatol moral sa kabutihan o kasamaan
ng isang kilos, at (2) ang obligasyong moral na gawin ang mabuti at iwasan ang
masama.
Ayon kay Santo Tomas de Aquino (Clarke, 1997), ang konsensiya ay isang
natatanging kilos pangkaisipan, isang paghuhusga ng ating sariling katuwiran. Sa
pamamagitan nito, nailalapat ng tao ang batas na naitanim sa ating puso mula pa
noong ating kapanganakan. Sa mga partikular na sitwasyon na ating kinakaharap sa
bawat araw, tumatawag ito sa atin upang gumawa ng pagpili o pasiya. Ayon pa rin sa
kaniya, ang konsensiya ay ang kapangyarihang pumapagitna sa dalawang ito. Ito ang
humuhusga kung paano ilalapat ang pangkalahatang kaalaman na ito sa partikular na
sitwasyon na ating kinakaharap at gumagabay sa atin na magpasiya kung ano ang
mabuting kinakailangang gawin at masamang kinakailangang iwasan.
Malinaw sa atin ang sinasabi ng ating konsensiya:
Gawin mo ang mabuti, iwasan mo ang masama. Ngunit
hindi ito nagbibigay ng katiyakan na ang mabuti ang
pipiliin ng tao. Nagkakaroon ng pagtitimbang sa pagitan
ng tama at maling katuwiran sa loob ng tao. Maraming
mga impormasyon ang pumapasok sa kaniyang isipan.
At ang mismong sarili rin ang nagbibigay ng katuwiran
laban sa magkabilang panig. Kung ano ang naging
kilos, iyon ang naging bunga ng ginawang pagtitimbang
at pagpili kasama ang isip, kilos-loob, at damdamin.
Ang konsensiya ay
isang natatanging kilos
pangkaisipan, isang
paghuhusga ng ating
sariling katuwiran.

52
Kung mabuti ang kilos, nangangahulugan ito na ang kaalaman ng tao tungkol sa
katotohanan ay tama. Ngunit kung masama ang ikinilos, nangangahulugan ito na
taliwas sa katotohanan ang taglay niyang kaalaman o hindi pa gaanong matatag ang
kaniyang paninindigan sa mabuti.
Mahihinuha mula sa paliwanag sa itaas na maaaring magkamali ang
paghuhusga ng konsensiya kung tama o mali ang isang kilos. Ngunit hindi lahat ng
maling gamit ng konsensiya ay maituturing na masama. May mga pagkakataon na
hindi ito kinikilalang masama dahil sa kamangmangan ng tao. Ang kamangmangan
ay kawalan ng kaalaman sa isang bagay. Lumilitaw ito sa mga pagkakataong
kinakailangang gamitin ang kaalaman sa isang pagkakataon. Halimbawa, lilitaw
lamang ang kamangmangan ng isang tao sa isang konsepto kung ito ay itinanong sa
isang pagsusulit. Hindi pa matataya ang kawalan ng kaalaman dito kung hindi dahil sa
pagsusulit.
May dalawang uri ng kamangmangan na mahalagang maunawaan upang
mataya kung kailan maituturing na masama ang maling paghuhusga ng konsensiya.
Mga Uri ng Kamangmangan
1. Kamangmangang madaraig (vincible ignorance). Ang kamangmangan ay madaraig
kung mayroong pamamaraan na magagawa ang isang tao upang malampasan
ito at ang pagkakaroon ng kaalaman dito ay magagawa sa pamamagitan ng
pagsisikap o pag-aaral. Ang kamangmangan ay dahil na sa sariling kapabayaan
ng tao. May pagkakataon ang tao na makaalam ngunit hindi nagbigay ng panahon
at pagsisikap upang malaman ang tama o ang mabuti. Nangyayari ito kapag may
nararamdaman ang taong pag-aalinlangan ngunit
walang pagsisikap na maunawaan ang tunay na
mabuti at masama. May mga sitwasyong hindi
tiyak ng tao kung ano ang dapat niyang gawin.
Sa pagkakataong ganito, may panganib na
magpadalos-dalos ang tao sa pagkilos. Ngunit sa
ganitong pagkakataon, hindi nararapat na sundin
ang maling konsensiya.
Halimbawa, lumapit sa iyo ang iyong nakababatang
kapatid at dumaing dahil sa sobrang sakit ng kaniyang
tiyan. Kitang-kita mo sa mukha nito ang labis na paghihirap.
Binuksan mo ang lalagyan niya ng gamot at iba’t ibang
gamot ang naroon. Hindi ka tiyak kung alin sa mga ito
ang gamot para sa sakit ng kaniyang tiyan. Ano ang iyong
gagawin? Kung pag-iisipang mabuti, hindi nararapat na
Mahalagang tandaan na
may obligasyon tayong
alamin kung ano ang tama
at mabuti. Nawawala ang
dangal ng konsensiya kapag
“ipinagwawalang-bahala
ng tao ang katotohanan at
kabutihan.”

53
painumin ng gamot ang iyong kapatid dahil hindi ka tiyak sa kung ano ang ipaiinom
sa kaniya. Kung magpapadalos-dalos sa pasiya sa pagkakataong ito, maaaring
maging mapanganib ito sa iyong kapatid. Kung kaya hindi nararapat ipainom ang
gamot kung walang katiyakan. Mahalagang magawan ng paraan upang matiyak
sa iyong mga magulang o sa sinumang kasama sa bahay kung ano ang gamot na
nararapat na ipainom upang mapawi ang labis na sakit ng kaniyang tiyan. Hindi
kailanman dapat kumilos o magpasiya o gumawa ng pasiya nang nag-aalinlangan.
May tungkulin ka na alamin ang katotohanan. Kung sa kabila ng pagsisikap na
alamin ito, mayroon pa ring pag-aalinlangan o di nakasisiguro na sapat na ang
kaalaman, dapat piliin ang mas ligtas na paraan. Mahalagang tandaan na may
obligasyon tayong alamin kung ano ang tama at mabuti. Nawawala ang dangal ng
konsensiya kapag “ipinagwawalang-bahala ng tao ang katotohanan at kabutihan”
(Lipio, 2004, ph. 34).
2. Kamangmangan na di madaraig (invincible ignorance). Ang kamangmangan ay di
madaraig kung walang pamamaraan na magagawa ang isang tao upang ito ay
malampasan. Ito ang uri ng kamangmangan na bumabawas o tumatanggal sa
pananagutan ng tao sa kaniyang kilos o pasiya. Ang paghusga nang tama ng tao
sa isang bagay na buong katapatan na pinaniniwalaan na tama ay hindi maituturing
na pagkakamali. Hindi masisisi ang tao sa kaniyang kamangmangan. Halimbawa,
nagbigay ka ng pera sa isang batang namamalimos sa kalye dahil labis ang awa na
iyong naramdaman para sa kaniya. Nakaramdam ka ng gaan ng pakiramdam dahil
sa iyong pagtulong. Nalaman mo paglipas ng ilang araw na sila ang mga bata na
namamalimos upang ipambili ng rugby. Maaaring
makaramdam ka ng panandaliang pagsisisi dahil
naiisip mo na nagbigay ka upang maipambili nila
ng rugby; ngunit hindi maituturing na masama ang
iyong kilos dahil wala ka namang kaalaman dito
noong nagbigay ka ng pera. Mag-iiba ang sitwasyon
kung ipagpapatuloy mo ang pagbibigay ng pera sa
kanila sa kabila ng pagkakaroon ng kaalaman. Kung
talagang nais na makatulong, maaaring magbigay
na lamang ng pagkain sa halip na pera sa kanila.
Sa pagkakataong ito, hindi nawawalan ng karangalan ang konsensiya
dahil tungkulin mong sundin ang iyong konsensiya kahit ito ay mali. Ito ay dahil sa
pagkakataong ginawa ang pagpili, pinaniniwalaan mong tama at mabuti ang iyong
ginawa. Ang mahalaga ay magkaroon ka ng pananagutan upang ituwid ang iyong
pagkakamali matapos mong malaman ang katotohanan (Lipio, 2004, ph. 33).
Kung ang kamangmangan ay madaraig at hindi nagsikap ang tao na
malampasan o kaya’y binalewala niya ito, hindi nababawasan ang kaniyang
pananagutan. Kung ang kamangmangan naman ay hindi madaraig, binabawasan

54
nito kung hindi man tinatanggal ang pananagutan ng isang tao sa kaniyang maling
pasiya o kilos. Sa mas madalas na pagkakataon ay madaraig ang kamangmangan
ng tao. Nangangahulugan ito na may kakayahan ang lahat ng tao na mas mapalalim
ang kaniyang kaalaman upang magamit niya nang wasto ang kaniyang konsensiya.
Ang mahalaga lamang ay maglaan siya ng panahon at pagsisikap upang kaniyang
maragdagan ang kaniyang kaalamang kailangan niya upang mahubog ang
kaniyang konsensiya. Ang hamon sa atin ay hindi lamang sundin ang konsensiya
kundi hubugin ito.
Ang Apat na Yugto ng Konsensiya
Bagonatinpag-usapanangpaghubogngkonsensiya,mahalagangmaunawaan
muna ang proseso ng pagkilos ng konsensiya na nakatutulong sa ating pagpapasiya.
Kadalasan, madali para sa atin ang makagawa ng mga pangkaraniwang pasiya sa
iba’t ibang sitwasyong kinakaharap natin sa araw-araw. Bihirang dumating ang mga
pagkakataon na hindi natin alam kung ano ang gagawin. Ginagamit natin ang ating
mga kaalaman bilang gabay sa paggawa ng pinakamainam na pasiya.
Gayunpaman, paminsan-minsan, nahaharap tayo sa krisis kapag hindi natin
alam kung ano ang gagawin sa isang sitwasyon. Ang “krisis” na tinutukoy dito ay isang
kritikal na sandali sa ating buhay; hindi ito palaging isang negatibong sitwasyon. Ito ay
maaaring pagpili ng sasamahang kaibigan o pag-aaral ng kurso sa kolehiyo, pagkuha
ng mahalagang pagsusulit kung saan hindi ka nakapaghanda, o ilan pang mga
makabuluhang sandali sa ating buhay. Ngunit dumarating ang panahon na hindi tayo
sigurado sa kung ano ang gagawin. Kahit pa marami tayong kaalaman sa maraming
bagay, hindi ito nakapagbibigay sa atin ng malinaw na direksyon sa ganitong mga
pagkakataon. Dahil dito, kinakailangan natin ang ating konsensiya kaya mahalagang
pag-aralan ang proseso upang magamit ito nang mabuti. Ano-ano ang apat na yugto
ng konsensiya at paano ito nakatutulong sa paggawa ng mabuting pasiya?
1. Unang Yugto: Alamin at naisin ang mabuti. Ang tao ay nilikha na may likas na
pagnanais sa mabuti at totoo. Binigyan siya ng kakayahan upang malaman kung ano
ang mabuti at totoo. Ito ang pinakamainam na paliwanag sa katotohanang tayo ay
nilikha upang mahalin ang Diyos at ang kabutihan. Sa kabila nito, bakit kaya maraming
tao ang gumagawa pa rin ng bagay na masama? Una, ang ilang mga tao, kahit alam
na kung ano ang mabuti ay pinipili pa rin ang gumawa ng masama. Halimbawa, isang
lalaki ang paulit-ulit na nagsisinungaling sa tuwing nahaharap siya sa isang mahirap o
nakahihiyang sitwasyon. Alam niya na masama ang magsinungaling at nakaaapekto
ito ang kaniyang pangunahing kakayahan na malaman kung ano ang mabuti. Sa
katagalan, hindi lamang mas magiging madali sa kaniya ang hindi pagsasabi ng totoo
ngunit maaaring siya ay maniwala na ito ay isang mabuting gawain.

55
Ikalawa, maaaring kulang ang kaalaman ng isang tao sa totoong mabuti upang
tuluyan niyang naisin ito. Dito pumapasok ang kahalagahan ng Likas na Batas Moral
bilang batayan sa pagkakaroon ng mabuting konsensiya.
2. Ikalawang Yugto: Ang pagkilatis sa partikular na kabutihan sa isang sitwasyon.
May ilang gawaing kaugnay nito tulad ng pag-aaral ng sitwasyon, pangangalap ng
impormasyon, pagsangguni na sinusundan ng pagninilay na naghahatid sa paghatol
ng konsensiya. Sa sandaling ito, nailalapat natin ang ating nalalaman sa mga prinsipyo
ng moralidad upang kilatisin ang mabuti sa isang partikular na sitwasyon.
Balikan natin ang sitwasyon ni Mang Tino, isang drayber ng taxi. Pag-isipan
ang sumusunod na tanong:
Pag-isipan:
1. Bakit nagkaroon ng pagbabago sa naunang pasiya ni Mang
Tino na hindi isauli ang pitakang naiwan sa kaniyang taxi?
2. Paano nakatulong sa kaniya ang una at ikalawang yugto ng
konsensiya upang makabuo ng mabuting pasiya?
3. Ikatlong Yugto: Paghatol para sa mabuting pasiya at kilos. Mula sa unang yugto
na tumatalakay sa pagnanais sa mabuti at sa ikalawang yugto ng pagkilatis sa
partikular na kabutihan sa isang sitwasyon, ang ikatlong yugto ay oras ng paghatol ng
konsensiya, kung saan wari’y sinasabi sa atin, “Ito ay mabuti, ito ang kinakailangan
mong gawin,” o kaya naman ay, “Ito ay masama, hindi mo ito nararapat na gawin.” Sa
sandaling ito, nahuhusgahan ang kabutihan o kasamaan ng isang kilos. Ang hatol na
ibibigay sa atin ang magsisilbing resolusyon sa “krisis” na kinakaharap natin.
4. Ikaapat na Yugto: Pagsusuri ng Sarili / Pagninilay. Sa sandaling ito, binabalikan
natin ang ginawang paghatol. Pinagninilayan natin ang ating paghatol upang matuto
mula sa ating karanasan. Kung sa pagninilay ay mapatunayan natin na tama ang
naging paghatol ng konsensiya, kinukumpirma natin ang ating pagiging sensitibo sa
mabuti at masama at higit na pinagtitibay ang ating moralidad. Sa kabilang banda, ang
negatibong resulta ng maling paghatol ng konsensiya ay indikasyon na itama ito kung
maaari pa at matuto rin mula sa maling paghatol.
Ang pagsusuri sa paghatol ng konsensiya ay nangyayari sa sarili nitong
panahon. Maaaring suriin ang isang hatol sa loob ng isang araw o maaaring tumagal
ng maraming taon.Ang tamang paghatol ng konsensiya ay naglalapit sa tao sa Diyos at
kaniyang kapwa, kung kaya’t mahalagang hubugin ito nang mabuti upang makagawa
siya ng tamang pagpapasiya na patungo sa tamang pagkilos.
Ngunit saan nga ba nararapat ibatay ang paghubog ng konsensiya? Bagaman
sinasabing ang konsensiya ang batayan ng isip sa paghuhusga ng mabuti o masama,
ito pa rin ay ang subhetibo, personal, at agarang pamantayan ng moralidad ng tao

56
kaya may mas mataas na pamantayan pa kaysa rito. Ang pinakamataas na batayan
ng kilos ay ang Likas na Batas Moral. Ano nga ba ito?
Ang Likas na Batas Moral Bilang Batayan ng Kabutihan at ng Konsensiya
Natutuhan mo sa Baitang 7 na ang Likas na Batas Moral ay ibinigay sa tao dahil
nakikibahagi siya sa karunungan at kabutihan ng Diyos. Sa pamamagitan ng batas na
ito, may kakayahan siyang kilalanin ang mabuti sa masama. Ngunit may kakayahan
din ang tao na gumawa ng mabuti o masama dahil sa kaniyang malayang kilos-loob.
Kaya may Likas na Batas Moral upang bigyang direksiyon ang pamumuhay ng tao. Sa
kaniyang pagsunod sa batas moral, siya ay gumagawa ng mabuti at isinasabuhay ang
makabuluhang pakikipagkapuwa. Subali’t hindi ito nangangahulugan na ang Likas na
Batas Moral ay pangkat ng mga batas na dapat niyang isaulo upang sundin araw-
araw. Bagkus, kailangan niyang gawin ang mabuti dahil ito ay nakaukit na sa kaniyang
pagkatao. Samakatuwid, ang konsensiya ng tao kung saan nakalapat na ang Likas
na Batas Moral ay ginagamit na personal na pamantayang moral ng tao. Ito ang
ginagamit sa pagpapasiya kung ano ang tama at kung ano ang mali sa kasalukuyang
pagkakataon. Dahil dito, mahalagang maunawaan ang mga prinsipyo ng Likas na
Batas Moral.
Pag-isipan:
Ano ang kaugnayan ng konsensiya sa Likas na Batas Moral?
Ipaliwanag.
Ang Unang Prinsipyo ng Likas na Batas Moral
Una, gawin ang mabuti, iwasan ang masama. Hindi nagbabago ang Likas
na Batas Moral. Hindi ito nakikisabay sa pagbabago ng panahon o nakabatay sa
pangangailangan ng sitwasyon. Hindi ito maihahalintulad sa pagbabago na hindi
natatapos at hindi ito maaaring mabawasan na “Gawin ang masama at iwasan ang
mabuti.” Madali lamang unawain ang prinsipyong ito. Mula sa pagsilang ng tao,
nakatatak na ito sa kaniyang isip, kaya nga kahit hindi ganap na hubugin, kayang
kilalanin ng tao ang mabuti at masama. Kung mananatiling matibay na nakakapit
ang tao sa unang prinsipyong ito sa proseso ng paghubog ng kaniyang konsensiya,
kailangan na lamang ang pagiging matatag laban sa pagtatalo ng isipan sa pagitan ng
mabuti laban sa masama.
Ang mga Pangalawang Prinsipyo ng Likas na Batas Moral
Mahalaga ring maunawaan ang mga pangalawang prinsipyo na makukuha sa
kalikasan ng tao:
1. Kasama ng lahat ng may buhay, may kahiligan ang taong pangalagaan ang
kaniyang buhay. Sino mang tao ay ginagawa ang lahat upang pangalagaan ang
kaniyang buhay. Kaya tayo umiinom ng gamot kapag tayo ay may sakit, pumupunta

57
sa doktor upang alamin kung ano ang ating karamdaman,
nag-iingat sa ating mga kilos sa lahat ng pagkakataon, at
hindi kinikitil ang ating sariling buhay ay dahil sa likas na
pagkiling ng tao para sa pangangalaga sa kaniyang buhay.
Mulat ang lahat ng tao sa prinsipyong ito. Hindi man niya
sinasabi, natural itong dadaloy sa kaniyang mga gawain at
kilos. Kung likas na inaalagaan ng tao ang kaniyang sariling buhay, natural lamang
na likas itong maibahagi sa kaniyang kapuwa. Kung kaya alam ng taong hindi
lamang masamang kitilin ang kaniyang buhay kundi masama ring kitilin ang buhay
ng kaniyang kapuwa.
2. Kasama ng mga hayop (mga nilikhang may buhay at
pandama), likas sa tao (nilikhang may kamalayan at
kalayaan) ang pagpaparami ng uri at papag-aralin ang
mga anak. Likas sa tao ang naisin na magkaroon ng
anak; nakaukit na rin ito sa kaniyang kalikasan. Ngunit
hindi ito nagtatapos dito, mahalagang bigyang-diin na
kaakibat ng kalikasang ito ay ang tungkulin na bigyan
ng edukasyon ang kaniyang anak. Kung ang isang inang ibon ay hindi napapagod
na gabayan ang kaniyang inakay hangga’t hindi ito ganap na natutong lumipad,
mas lalo’t higit ang tao. Inaasahang ang kabutihang nakatanim sa bawat magulang
batay sa Likas na Batas Moral ang siya niyang gagamitin upang hubugin ang
kaniyang anak. Hindi dapat ganap na iatang sa balikat ng mga guro sa paaralan
ang edukasyon ng kanilang anak. Binigyang-diin sa Baitang 8 na mas mabigat ang
tungkulin ng mga magulang ang paghubog ng mga anak sa pagpapahalaga. Hindi
nararapat na kalimutan ang tungkuling ito bago magpasiyang magkaroon ng anak.
3. Bilang rasyonal na nilalang, may likas na kahiligan ang
tao na alamin ang katotohanan at mabuhay sa lipunan.
Sa pamamagitan ng prinsipyong ito, nararapat na
maunawaan na kung tunay na hindi humihinto ang tao
sa paghahanap ng katotohanan, hindi rin nararapat
na ipagkait ito sa kaniyang kapuwa. Kung kaya nga
maituturing na masama ang magsinungaling. Dahil
sa pamamagitan ng pagsisinungaling, naipagkakait natin sa ating kapuwa ang
katotohanan, napipigilan nito ang kaniyang paghahanap ng katotohanan. Ang
kahiligan din ng tao ang nagtutulak sa kaniya upang magkaroon ng kaalaman at
iwasan ang kamangmangan. Mahalaga ito dahil sa pamamagitan ng pagkakaroon
ng kaalaman, mahahanap ng tao ang katotohanan. Ang lahat ng mga nabanggit
ay magiging posible lamang kung siya ay makikihalubilo sa kaniyang kapuwa sa
lipunan dahil ang kaalaman, karunungan, at katotohanan ay makakamit sa tulong
ng kapuwa.
Kasama ng lahat
ng may buhay, may
kahiligan ang taong
pangalagaan ang
kaniyang buhay.
Sa pamamagitan
lamang ng
pagkakaroon ng
kaalaman ganap na
mahahanap ng tao
ang katotohanan.

58
Paghubog ng Konsensiya
Bakit mahalaga ang paghubog ng konsensiya? Nakatutulong ito sa tao na
makilala ang katotohanan na kailangan niya upang magamit nang mapanagutan
ang kaniyang kalayaan. Anumang paghubog ay nag-uugat sa pagnanais ng tao
na paunlarin ang kaniyang kaalaman ukol sa katotohanan at ang kaakibat nitong
pagnanais na gawin ang mabuti.
Paano nga ba mahuhubog ang konsensiya ng tao upang kumiling sa mabuti?
Makatutulong kung susundin ang mga hakbang ayon kay Sr. Felicidad Lipio (2004, ph
55-58).
1. Matapat at masunuring isagawa ang paghahanap at paggalang sa katotohanan.
Simulan ang paghubog ng konsensiya sa pamamagitan ng pag-unawa na ang
katotohanan ay nangangahulugan ng pag-unawa sa mga bagay na umiiral.
Mahalaga ang pagtutugma ng sinasabi o iniisip ng tao tungkol sa isang bagay at
sa kung ano ang tunay na layon ng pag-iral nito. Kung talagang nais na mahubog
ang konsensiya, kailangang mangibabaw ang layuning gawin ang mabuti at piliin
ang katotohanan sa lahat ng pagkakataon. Hinuhubog natin ang ating konsensiya
kapag kumikilos tayo nang may pananagutan. Maipakikita ang pananagutan sa
kilos ng tao kung gagawin niya ang sumusunod:
a. Kilalanin at pagnilayan ang mga tunay na pagpapahalagang moral na sangkot sa
isang kilos. Tinitimbang ng mga mapanagutang tao ang mga katotohanan bago
kumilos sa halip na sinusunod lamang ang sariling kapritso at maling palagay.
b. Suriin ang mga sariling hangarin upang matiyak na kumikilos mula sa mga
mabuting layunin at hindi mula sa makasariling interes.
c. Unawain at pagnilayan ang mga karanasan at hamon ng buhay. Kung sapat ang
panahon na inilalaan ng isang kabataan sa pagninilay sa mga bagay na nagawa
niya sa bawat araw, mas magiging mulat siya sa kaniyang mga pagkukulang o
pagmamalabis.
Mayroon ka bang journal o talaarawan ng iyong gawain?
Ano-ano ang mga pakinabang ng pagkakaroon ng
talaarawan?
d. Alamin at unawain ang mga talakayan tungkol sa mga napapanahong isyung
moral at mga implikasyong panlipunan ng mga ito. Mahalagang kilalanin ang
mga pagpapahalagang nilabag ng mga ito.
2.Naglalaanngpanahonparasaregularnapanalangin.Hinuhubognatinangkonsensiya
kapag nagdarasal tayo.Ang regular na pakikipag-ugnayan sa Diyos sa takdang oras
sa bawat araw ng nakatutulong sa pagpapanatag ng kalooban, paglinaw ng pag-
iisip, at kapayapaan ng puso. Matutukoy ito sa pagtataya ng kabutihan o kasamaan
ng kilos dahil panatag tayo na ang ating konsensiya ay ginabayan ng panalangin.

59
Kapag pinag-uusapan ang konsensiya, pinag-
uusapan din ang pagbubukas ng kalooban sa pag-
unlad ng pananampalataya at espiritwalidad. Kung
kaya masasabing may kinalaman ang paghubog ng
konsensiya sa pag-unlad ng buong pagkatao tungo
sa pagiging personalidad. Dahil umuunlad ang ating
konsensiya kasabay ng pag-unlad ng sarili, ang
ating buhay bilang mananampalataya ay sangkot sa
buong proseso.
Isang mahalagang hakbang sa pagkilala ng
ating sarili ang kamalayan sa dahan-dahang proseso
ng paghubog ng konsensiya na nagaganap mula pa noong bata pa tayo hanggang sa
kasalukuyan (Lipio, 2004 ph. 58). Katulad ng iba pang mga kakayahan ng tao, dahan-
dahan din ang proseso ng paghubog ng konsensiya ng tao. Mahalagang matalakay
ang iba’t ibang antas nito.
Mga Antas ng Paghubog ng Konsensiya
Una, ang antas ng likas na pakiramdam at reaksiyon. Nagsisimula ito sa
pagkabata. Dahil hindi pa sapat ang kaalaman ng isang bata ukol sa tama at mali,
mabuti o masama, umaasa lamang siya sa mga paalala,
paggabay, at pagbabawal ng kaniyang magulang. Dito niya
ibinabatay ang kaniyang kilos. Gagawin ng isang bata ang
lahat ng kaniyang nais na gawin hangga’t walang pagbabawal
mula sa mga taong nakatatanda sa kaniya. Sa ganitong
pagkakataon, sa labas nagmumula ang pagpigil sa kaniyang
moralidad.
Ikalawa, ang antas ng superego. Habang lumalaki ang isang bata malaki ang
bahaging ginagampanan ng isang taong may awtoridad sa kaniyang mga pasiya at
kilos. Ang awtoridad na ito ang nagpapatakbo ng kilos moral ng isang bata. Sa yugtong
ito, umiiral ang superego - ang mga pagpapalagay at utos ng mga magulang at taong
makapangyarihan na naisaloob na ng tao kasama ng mga ipinagbabawal ng lipunan
at nakaiimpluwensiya sa isang tao mula pa sa pagkabata. Sa paglipas ng panahon,
nagiging bahagi na ng isip ang mga pagbabawal na ito nang hindi namamalayan.
Ngunit sa patuloy na paglipas ng
panahon, nalalagpasan ng isang bata ang
taong may awtoridad at unti-unti na siyang
namumulat sa pananagutan. Alam na niya
kung ano ang tama at mali at nararamdaman
na niya ang epekto sa kaniyang sarili ng
Mahalagang simulan mula bata
pa lamang ang paghubog ng
konsensiya. Makatutulong ito
upang hindi siya magkamali sa
kaniyang paghusga ng mabuti o
masama sa hinaharap.

60
pagkiling sa mali at sa masama. Nararamdaman na hindi niya dapat ginawa ang
isang bagay na mali, hindi lamang dahil ipinagbabawal ito ng kaniyang mga magulang
kundi nakikita niya mismo ang kamalian nito. Natututuhan niyang tanggapin at isaloob
ang mga mabubuting prinsipyo at pagpapahalagang moral mula sa kaniyang mga
magulang. Ito ang simula ng pagkilos ng “konsensiyang moral,” ang ikatlong antas ng
paghubog ng konsensiya.
Kaya mahalagang simulan mula bata pa lamang ang paghubog ng konsensiya.
Makatutulong ito upang hindi siya magkamali sa kaniyang paghusga ng mabuti o
masama sa hinaharap.
Makatutulong sa proseso ng paghubog sa
konsensiya ang pagsasagawa ng mga tiyak na kilos
bago ang pagsasagawa ng pasiya. Ang layunin
sa paghubog ng konsensiya ay mahubog ang
pagkatao batay sa pagsasabuhay ng mga birtud,
pagpapahalaga at katotohanan upang matiyak na
ang sarili ay magpapasiya at kikilos batay sa kung
ano ang tama at mabuti. Upang higit na mapaunlad
ang paghubog ng konsensiya makabubuti na
humingi ng paggabay sa sumusunod:
a. mga taong may kalaman sa at nagsasabuhay ng mga pagpapahalagang moral,
may sapat na kakayahan sa proseso ng paghubog ng konsensiya tulad ng mga
magulang at nakatatanda
b. sa simbahan mula sa mga turo, panulat at magandang halimbawa ng mga pari,
pastor, at iba pang namumuno dito
c. sa Diyos gamit ang Kaniyang mga salita at halimbawa
Sa proseso ng paghubog ng konsensiya gamitin nang mapanagutan ang
sumusunod;
a. Isip. Sa pamamagitan ng pag-aaral, pagkatuto, pagtatanong, pag-alam at pagkuha
ng mga impormasyon, paghingi ng payo, panalangin, pagkakaroon ng kahandaan
na baguhin ang nilalaman ng isip, pagiging maingat sa pagpapasiya sa kung ano
ang pinakamabuting kilos na nararapat gawin, pag-unawa sa birtud
b. Kilos-loob. Sa pamamagitan ng pagpili, pagpapasiya at pagkilos tungo sa kabutihan
at pagninilay kung ang nabubuong pagkatao sa sarili ay patungo sa paglinang ng
pagka-personalidad
c. Puso. Pananalangin, pagkakaroon ng mas malalim na kakayahan sa pagkilala ng
mabuti laban sa masama, kahandaan na mas piliin ang mabuti
d. Kamay. Palaging isakilos ang ginawang pagkiling o pagpili sa mabuti, pagkakaroon
ngpananagutansaanumangkilos,pagsasabuhayngmgabirtudatpagpapahalaga,
pakikihalubilo sa mga taong tunay na susuporta sa paghubog ng mga moral na
pagpapahalaga.
Ang layunin sa paghubog
ng konsensiya ay mahubog
ang pagkatao batay sa
pagsasabuhay ng mga
birtud, pagpapahalaga
at katotohanan upang
matiyak na ang sarili ay
magpapasiya at kikilos batay
sa kung ano ang tama at
mabuti.

61
Gabay ang una at pangalawang prinsipyo ng Likas na Batas Moral, maaaring
mapadali ang proseso ng paghubog ng konsensiya ng tao. Kung isasapuso ng lahat
ng tao ang mga prinsipyong ito, malinaw ang magiging gabay ng tao sa kaniyang kilos
at pagpapasiya.
Hindi naman inaasahan ang agarang pagbabago sapagkat ang paghubog sa
konsensiya ng tao ay isang mabagal na proseso. Mahalagang maiwan ang mahalagang
mga kataga hango sa aklat na Konsensiya (Lipio, 2004).
“Ang ating mga pagkabigo ay daan tungo sa ating pag-unlad.
Tinatawag tayo upang maging ganap sa salita at gawa. Kung ano
tayo at kung magiging ano tayo ay nakasalalay sa ating mga moral na
gawain. Ang mga gawaing ito ay humuhubog sa ating pagkatao, pag-
uugali at buong buhay.”
Ang ating kakayahan na maunawaan at pillin kung ano ang mabuti patungo
sa mabuting paraan ng pagkilos ay nagmumula sa konsensiyang nahubog nang
mahusay. Ang pagsunod sa utos ng konsensiya ay hindi lamang ang paggawa ng
mabuti kundi higit sa lahat, ang pagiging mabuting tao, ang pagpapakatao. Matatag
ka na ba sa pagtugon sa hamon ng maayos at regular na paghubog ng konsensiya?
1. Ano ang pangunahing tungkulin ng konsensiya?
2. Ipaliwanag ang pagkakaiba ng kamangmangang madaraig at kamangmangang di
madaraig gamit ang isang halimbawa.
3. Ano-ano ang apat na yugto ng konsensiya? Ipaliwanag ang bawat isa gamit ang
isang halimbawa.
4. Bakit mahalagang maunawaan ang proseso ng pagkilos o mga yugto ng
konsensiya?
5. Ano ang kaugnayan ng konsensiya sa Likas na Batas Moral?
6. Ano ang una at ikalawang prinsipyo ng Likas na Batas Moral?
7. Bakit mahalaga ang paghubog ng konsensiya?
8. Paano huhubugin ang konsensiya ng tao upang kumiling ito sa mabuti?
1. Hahatiin ng guro ang klase sa apat na pangkat. Magkakaroon ng lima hanggang
sampung minutong talakayan sa pangkat upang sagutin ang tanong na: Paano
magsisilbing gabay ang konsensiyang nahubog batay sa Likas na Batas
Moral sa tamang pagpapasiya at pagkilos? Matapos mapakinggan ang sagot
ng lahat ng kasapi sa pangkat ay bumuo ng pangkalahatang sagot sa mahalagang
tanong at isulat ito sa isang manila paper.
2. Ipaskil sa pisara at basahin sa klase.
3. Pagkatapos,gamitinangoutputngbawatpangkatupangbumuongpangkalahatang
sagot ng klase sa mahalagang tanong.

62
Pagganap
Gawain 3
Panuto: Batay sa naging reyalisasyon sa mga nagdaang gawain, tayahin ang sariling
kakayahan ng konsensiya na makabuo ng tama at mabuting pasiya.
1. Magtala ng dalawa o tatlong sitwasyon sa iyong buhay kung saan nakaranas
ka ng isang “krisis” o kahirapan sa pamimili ng tama at mabuting pasiya.
2. Kaugnay ng sitwasyong ito, bumuo ng mabuting pasiya batay sa mga Prinsipyo
ng Likas na Batas Moral.
3. Gawing tiyak, akma, at makatotohanan ang iyong pasiya.
4. Ipa-print ito at ilagay ito sa isang bahagi ng sariling silid sa tahanan upang
magsilbing paalala sa bawat gawain sa araw-araw.
Halimbawa: Nagtanong ang aking mga magulang tungkol sa dahilan ng pag-uwi ko
ng gabi mula sa paaralan. Sinabi kong naghanda kami ng aking mga kaklase para sa
isang pagtatanghal sa susunod na araw. Lingid sa kanilang kaalaman, naglaro ako ng
computer games at sumama sa lakad ng aking mga kaibigan.
Pasiya Noon Pasiya o Kilos
Kung Maharap
sa Kaparehong
Sitwasyon
Prinsipyo ng Likas
na Batas Moral
Paliwanag
1. Natakot akong
mapagalitan kung
malalaman ng
mga magulang
ko ang totoong
dahilan ng pag-
uwi ko nang gabi
kaya pinili ko ang
magsinungaling.
Sasabihin ko ang
totoo sa kanila,
kahit mapagalitan
ako.
Ang Unang
Prinsipyo: Gawin
ang mabuti at
iwasan ang
masama.
Alam ko na
masama ang
magsinungaling
at hindi ko dapat
ipagkait sa aking
mga magulang
ang katotohanan.
Nag-aalala
lamang sila
para sa aking
kaligtasan.
1. Ano ang kabuluhan ng Batayang Konsepto sa pag-unlad bilang tao?
2. Ano-ano ang maaari mong gawin upang mailapat ang iyong mga pagkatuto
sa modyul na ito?

63
Pagninilay
Gawain 4
Panuto:
1. Sa iyong journal o kuwaderno, isulat ang iyong naramdaman at reyalisasyon mula
sa gawain sa Pagganap.
2. Maaari ring magtala ng mga tanong na nananatiling nangangailangan ng sagot.
Pagsasabuhay
Gawain 5
Malinaw na sa iyo na ang konsensiyang nahubog sa Likas na Batas Moral ay
gabay sa mabuting pagpapasiya at pagkilos. Gawin ang sumusunod:
Panuto:
1. Sa pagkakataong ito, itala ang mga mahalagang pasiya at kilos na isinagawa mo
sa loob ng isang linggo.
2. Tukuyin kung masama o mabuti ang iyong naging pasiya at kilos batay sa mga
Prinsipyo ng Likas na Batas Moral.
3. Ilahad ang mga angkop na hakbang na gagawin upang mabago at mapaunlad ang
mga masasamang pasiya at kilos.
4. Ipakita sa iyong mga magulang ang gawaing ito. Hilingin ang kanilang tulong at
suporta sa pagsasagawa nito upang masiguro ang pagsasakatuparan.
5. Isulat ang iyong naramdaman at reyalisasyon mula sa gawaing ito sa iyong journal
o kuwaderno. Ibahagi ito sa iyong magulang o kapamilya at palagdaan.
6. Maaaring sundin ang katulad na pormat sa ibaba.
Mga pasiya at
kilos na aking
isinagawa
Mabuti o Masama?
(Batay sa mga
Prinsipyo ng Likas na
Batas Moral)
Mga angkop na hakbang
na dapat gawin upang
mabago at mapaunlad ang
mga masamang pasiya at
kilos
Lunes 1.
2.
3.
1.
2.
3.
Martes
Miyerkules
Huwebes
Biyernes
Sabado
Linggo
_________________________ _________________________
Lagda ng Mag-aaral Lagda ng Magulang

64
Mga Kakailanganing Kagamitan (websites, software, mga aklat, worksheet)
Mga Sanggunian:
Astorga, Ma. Cristina A. (2009). Living the Faith Option: Christian Morality. Quezon
City: FNB Educational, Inc.
Cabellos, P. (1991). Forming the Conscience. Manila. Sinagtala Publishers, Inc.
Clarke, W.N., S.J. (1997). Conscience and the Person. (Manila) Buddha
Donnelly, John and Lyons, Leonards (1973). Conscience. New York: Alba House.
Lipio, F.C. (2004). Konsensiya Para sa Katolikong Pilipino. Mandaluyong City: National
Book Store.
O’Neil, Kevin J., and Black Peter, C. (2006). The Essential Moral Handbook (A Guide
to Catholic Living). Bangalore: Asian Trading Corporation.
Reyes, Ramon. (2009). Ground and Norm of Morality. Quezon City: Ateneo de Manila
University Press.
Mula sa Internet:
Moral Dilemmas for Students Retrieved November 14, 2014 from http://www.buzzle.
com/articles/moral-dilemmas-for-students.html

65
Unang Markahan
MODYUL 4: ANG MAPANAGUTANG PAGGAMIT
NG KALAYAAN
“Wala silang magagawang masama sa atin, totoong wala. Maaari silang
manakot, alisin sa atin ang materyal na bagay na ating kailangan at tanggalin sa atin ang
pagkilos nang malaya. Subalit ang makatatanggal sa atin ng ating lakas ay ang ating
negatibong ugali. Ang pinakamalaking pinsala
na maaaring maranasan natin ay ang pinsalang
ipinapataw natin sa ating sarili.” Ito ang tinuran
ni Etty Hillesum, isang Hudyo na nakaranas
pagkaitan ng panlabas na kalayaan. Sa gitna
ng mga pagsubok mula sa pamahalaaang
Nazi na kaniyang pinagdaanan, natuklasan
niya ang kalayaan sa kaniyang sarili mismo.
Ang kalayaang piliin ang kaniyang magiging
ugali o tugon sa anumang sitwasyon ng buhay.
Ang ating reaksiyon sa isang sitwasyon ay ating pinili at ninais. Kapag may
ginagawa ang isang tao na hindi maganda, karaniwang ibinibigay niyang dahilan
ang kaniyang kapuwa kung bakit niya ito ginawa. Ayon sa kaniya ang kilos niya ay
reaksiyon lamang sa ginawa sa kaniya ng iba. Tama nga kaya ito? Nakatali ba ang
kilos ng tao sa kilos ng kaniyang kapuwa?
Sa Baitang 7 ng Edukasyon sa Pagpapakatao, tinalakay ang isa sa mga
katangian o kakayahang taglay ng tao na nagpapatangi sa kaniya na ipinagkaloob
mula pa sa kaniyang kapanganakan. Kakabit ng buhay na ipinagkaloob sa tao ay
ang kapangyarihang pamahalaan ito, ito ay katangian ng kilos-loob ng tao … ang
KALAYAAN.
Ang kalayaan ang ninanais na makamit ng tao dahil sa pananaw na: ito ay
pagkilos upang makamit ang ninanais na walang iniisip na hadlang upang magawa
niya ito. Tama nga kaya ang kaisipang ito? Sapat ba ang ganitong pag-unawa tungkol
sa diwa ng kalayaan? Ilan lamang ito sa tatalakaying tanong sa pag-aaral mo ng
modyul na ito. Inaasahang masasagot mo ang Mahalagang Tanong na: Ano ang
tinuturing na tunay na kalayaan at paano ito mapatutunayan?

66
kaalaman, kakayahan, at pag-unawa
4.1 Natutukoy ang mga pasiya at kilos na tumutugon sa tunay na gamit ng kalayaan
4.2 Nasusuri ang tunay na kahulugan ng kalayaan
4.3 Naipaliliwanag ang Batayang Konsepto ng aralin
4.4 Nakagagawa ng mga angkop na kilos upang maisabuhay ang paggamit ng tunay
na kalayaan: tumugon sa tawag ng pagmamahal at paglilingkod
Naririto ang mga kraytirya ng pagtataya ng output sa kakayahang
pampagkatuto 4.4:
a. Nakapili ng angking negatibong katangian na nakahadlang sa paggamit ng tunay
na kalayaan
b. Naitala ang mga nararapat gawin upang malampasan ang negatibong
katangiang ito
c. Naitala ang karanasan sa mga sitwasyon o pagkakataon na ginamit ang tunay
na kalayaan
A. Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag. Piliin ang pinakawastong
sagot at isulat ito sa iyong kuwaderno.
1. Ano ang itinuturing na kakambal ng kalayaan?
a. kilos-loob
b. konsensiya
c. pagmamahal
d. responsibilidad
2. Ang pinakamalaking hadlang sa kalayaan ay hindi ang nagmumula sa labas ng
tao kundi ang nagmumula mismo sa loob ng tao. Ano ang nais ipakahulugan nito?
a. Ang kalayaan ay matatagpuan sa sarili.
b. Nakahahadlang ang kapwa sa pagkamit ng kalayaan.
c. Niloob ng tao ang antas ng kaniyang pagiging malaya.
d. Ang hadlang sa pagiging malaya ay ang sarili niyang pag-uugali.
3. Bakit may kakayahan ang taong kumilos ayon sa sariling kagustuhan at ayon sa
pagdidesisyon kung ano ang gagawin?
a. Dahil ang tao ay may malayang kilos-loob.
b. May likas na batas moral na gumagabay sa kaniya.
c. May kakayahan ang taong gamitin ang kaniyang konsensiya.
d. Sapagkat ang tao ay may kakayahang pag-isipan ang mga ito.

67
4. Alin sa sitwasyon ang nagpapakita ng tunay na kalayaan?
a. Nagagawa ni Connie ang mamasyal anumang oras niya gustuhin.
b. Inamin ni Lala ang kaniyang pagkakamali at humingi ng paumanhin sa ginawa.
c. Hindi mahiyain si Greg kaya nasasabi niya ang gusto niyang sabihin sa isang
tao.
d. Kahit pagod na galing sa trabaho, sinamahan pa rin ni Jake ang kapitbahay na
isinugod sa ospital.
5. Ang responsibilidad ay ang kakayahang tumugon sa tawag ng pangangailangan
ayon sa sitwasyon. Ang pahayag ay:
a. Tama, dahil ang tunay na responsableng kalayaan ay ang pagtulong sa
kapuwa.
b. Tama, dahil may kakayahan ang taong magbigay paliwanag sa kilos na ginawa.
c. Mali, dahil ang responsibilidad ay palaging kakambal ng kalayaan na ginagamit
ng tao.
d. Mali, dahil ang responsibilidad ay ang pagtanggap sa kahihinatnan ng kilos na
ginawa.
“Higit na nagiging malaya ang tao kapag ginagawa niya ang mabuti.
Walang tunay na kalayaan kundi sa pagmamahal at paglilingkod.”
6. Ano ang mensahe nito?
a. Ang kalayaan ay ang paggawa ng mabuti.
b. Ang pagiging malaya ay nakabatay sa kilos ng tao.
c. Makabubuti sa bawat tao ang pagkamit ng kalayaan.
d. Ikaw ay malaya kapag naipakita ang pagmamahal at paglilingkod.
7. Ano ang tinutukoy na mabuti?
a. Ang pagkakaroon ng kalayaan.
b. Ang pagmamahal at paglilingkod sa kapuwa.
c. Ang kakayahan ng taong pumili ng mabuti.
d. Ang magamit ang kalayaan sa tama at ayon sa inaasahan.
8. Bakit kailangang lumaya ang tao mula sa makasariling interes, pagmamataas,
katamaran, at iba pang negatibong pag-uugali?
a. Nakasentro lamang siya sa kaniyang sarili kaya hindi makakamit ang kalayaan.
b. Magkakaroon ng kabuluhan ang buhay kung walang ganitong katangian.
c. Nag-iiwan ito ng hindi magandang imahe sa pagkatao ng tao.
d. Nilalayuan ng ibang tao ang may ganitong mga pag-uugali.
9. Para saan ang pagkakaroon ng kalayaan ng tao?
a. Dahil kailangang malinang ang pagkatao ng tao sa pamamagitan nito upang
matamo ang layunin ng kaniyang buhay sa mundo.
b. Para maging malaya ang tao sa pansariling kahinaan at maging malayang
tumugon sa pangangailangan ng sitwasyon.

68
c. Para maging masaya ang tao sa buhay niya dahil nagagawa niya ang kaniyang
nais na walang nakahahadlang dito.
d. Mahalaga ito upang malinang ang kakayahan ng taong piliin ang mabuti kaya
ibinigay sa kaniya ang kalayaan.
10. Hindi mo maunawaan ang leksiyon ng inyong guro at nakababagot sa pakiramdam
kaya nawalan ka ng interes na makinig sa kaniya. Dahil dito wala kang natutuhan
sa itinuro niya, sinisi mo ang iyong guro. Sang-ayon ka ba sa kaniya?
a. Sang-ayon, dahil responsibilidad ng guro ang maipaunawa sa mga mag-aaral
ang leksiyon.
b. Sang-ayon, dahil kailangang mapaganda ang leksiyon para hindi nakababagot
sa mag-aaral.
c. Di sang-ayon, dahil may pananagutan ang tao sa kaniyang kilos.
d. Di sang-ayon, dahil may kakayahan kang piliin ang iyong kilos.
Gawain 1
Noong nasa Baitang 7 ka, naipaliwanag sa iyo na ikaw ay natatangi sa ibang
nilikha dahil sa taglay mong isip at kilos-loob. May kakayahan kang gumawa ng
pagpapasiyaparasasarili.Upangmagamitangiyongisipatkilos-loobsapagpapaunlad
ng iyong pagkatao, ipinagkaloob din sa iyo ang iyong kalayaan.
Panuto:
1. Sa pagkakataong ito, balikan mo ang mga kaisipan at konsepto na natanim sa
iyo tungkol sa kahulugan ng kalayaan.
2. Isulat ito sa mga bilog na inilaan para sa iyong mga sagot. Gamiting gabay ang
pormat sa ibaba.
Kalayaan

69
3. Gawin ito sa kuwaderno ngunit maaari ding isulat sa pisara ang mga sagot sa
paggabay ng iyong guro.
4. Matapos ang gawain ay sagutin ang sumusunod na tanong. Isulat ang mga
sagot sa kuwaderno.
a. Ano-ano ang pakinabang na natatamasa mo dahil ikaw ay nilikhang
malaya?
b. Ano-ano ang nagiging mga hadlang sa paggamit mo ng kalayaan?
c. Ano-ano ang tungkulin mo dahil ikaw ay malaya?
Gawain 2
Panuto:
1. Balikan mo ang iyong mga naging sagot sa naunang gawain.
2. Mula sa iyong mga sagot, tukuyin kung alin ang tama at maling pananaw tungkol
sa tunay na kahulugan ng kalayaan.
3. Maaaring gamiting gabay ang pormat sa ibaba.
Tamang Pananaw Tungkol
sa Kalayaan
Maling Pananaw Tungkol sa
Kalayaan
1.
2.
3.
4. Sagutin ang sumusunod na tanong sa kuwaderno, pagkatapos na
makapagpaliwanag ang lahat ng pangkat:
a. Ano ang iyong mga natuklasan sa natapos na gawain? Ipaliwanag.
b. Sa iyong palagay, saan patungo ang ganitong mga kaisipan (tama at mali)
tungkol sa kalayaan?
c. Para sa iyo, ano ang tunay na kahulugan ng kalayaan?

70
AT PAG-UNAWA
Gawain 3
Panuto:
Ipagpalagay na ikaw ay bibigyan ng libreng limang oras upang gawin ang
iyong gustong gawin. Saan mo ito gagamitin o paano mo ito gugugulin? Isulat sa iyong
kuwaderno ang mga naiisip mong gagawin.
1. Sa gabay ng iyong guro, isulat sa metastrip ang iyong sagot at idikit ito sa pisara.
2. Matapos mailagay ang mga sagot sa pisara, sa gabay pa rin ng inyong guro uriin o
ikategorya ang mga naisulat na planong gagawin. (Maaaring ang mga ito ay ayon
sa pag-aaral, kaibigan, kasiyahan, gadget, sarili, pamilya, bayan o pagtulong sa
kapuwa, at iba pa).
3. Sagutin ang sumusunod na mga tanong pagkatapos ng gawain.
a. Ano ang resulta ng gawain?
b. Bakit ito ang iniisip mong gawin sa libreng oras na ibibigay sa iyo?
c. Ano ang mensaheng nakuha mo tungkol sa kalayaan mula sa naging sagot mo
at ng iyong kamag-aral sa gawaing ito?
Gawain 4
Panuto:
1. Pangkatin ang klase batay sa bilang ng kategorya ng mga gawaing naging sagot
ng klase sa Gawain 3.
2. Italaga ang isang kategorya sa isang pangkat.
3. Ipagpalagay na ang mga gawaing nakasulat sa metastrip na pinili mong gawin
gamit ang iyong kalayaan ay isang tulay na iyong tinatahak.
4. Sa kaliwang dulo ng tulay iguhit ang larawan ng isang batang kumakatawan sa
iyo. Idikit ang mga metastrip na nakapaloob sa isang kategorya na magiging
anyong tulay gamit ang manila paper. Sa kanang dulo ng tulay ay isulat mo ang
inaasahang makakamit pagkatapos gawin ang mga gawaing nakatala.
Halimbawa:
Kategorya: Kaibigan
Inaasahang
makakamit
pagkatapos ng
gagawin

71
Papasyalan
ang kaibigan
makikipag-
kuwentuhan
sa kaibigan
makikipag
jamming sa
kaibigan
at iba pa
5. Ibabahagi ng bawat pangkat ang kanilang ginawa sa klase.
6. Sagutin ang sumusunod na mga tanong:
a. Kung ang gawaing pinili mong gawin ay ipagpapalagay na kumakatawan sa
tulay na iyong tatahakin o tinatahak, anong uri ng tulay ang iyong itinatayo?
b. Saan ito patungo?
c. Kontento ka ba sa epekto o patutunguhan ng pinili mong gawin? Patunayan.
d. Kung naging kontento/masaya ka sa resulta nito, hanggang kailan magtatagal
ang iyong kasiyahan? Magtatagal ba ito o panandalian lamang? Patunayan.
e. Nagamit mo ba nang tama ang kalayaang mayroon ka? Ipaliwanag.
f. Alin sa mga kategorya ang nagpapakita ng tunay na kalayaan? Bakit?
g. Matapos ang gawaing ito, ano ang maibibigay mong kahulugan sa tunay na
kahulugan ng kalayaan?
D. PAGPAPALALIM
Basahin at unawaing mabuti ang sanaysay.
Ang Mapanagutang Paggamit ng Kalayaan
Ikaw Magiging
malapit sa
kaibigan
“Napakaboring naman sa klase!
Wala akong natutuhan sa aralin
dahil sa aming guro.”
“Galit ako sa kaibigan ko,
nagsinungaling siya sa akin
kaya sira na ang araw ko
dahil sa kanya!”

72
Narinig mo na ba ang mga katagang ito? O di
kaya nasambit mo na rin ang mga ito? Tama nga kaya
ang mga katuwiran na binanggit - sira na ang araw
ko dahil sa ginawa ng kaibigan at nakababagot ang
klase, wala akong natutuhan sa leksiyon dahil sa guro?
Nangangahulugan ba ito na ang nangyayari sa isang
tao ay kagagawan ng kaniyang kapuwa? Para bang
ibinibigay mo ang remote control ng iyong buhay sa ibang
tao at sinabing: heto, palitan mo ang aking damdamin at
kilos kung kailan mo gusto. (John Bytheway sa kanyang
aklat na “What I Wish I’d Known in High School.”
Noong nasa Baitang 7 ka, naipaliwanag sa iyo na ang tao ay may taglay na
kalayaan mula pa sa kaniyang kapanganakan. Ayon nga sa kahulugang ibinigay ni
Santo Tomas de Aquino, “ang kalayaan ay katangian ng kilos-loob na itakda ng tao
ang kaniyang kilos tungo sa maaari niyang hantungan at itakda ang paraan upang
makamit ito.” Ibig sabihin, ang tao ang nagtatakda ng kaniyang kilos para sa kaniyang
sarili. Walang anumang puwersa sa labas ng tao ang maaaring magtakda nito para
sa kaniya. Nangangahulugan lamang na ang
remote control ng kaniyang buhay ay hawak
ng sarili niyang mga kamay, siya ang pumipili
ng estasyon ng gawain na kaniyang nais
gawin, sapagkat ang kapangyarihan ng kilos-
loob ay hindi maaaring ibigay sa iba. Kaya
nga, kung sakaling nagalit ka at nasira ang
araw mo, iyon ay dahil pinili mong magpaapekto at masira ang araw mo. Gayundin
kung wala kang natutuhan sa leksiyon, may paraan na puwede mong gawin upang
maunawaan ang inyong aralin. Ito ay dahil may kakayahan ang taong isipin kung
ano ang nararanasan niya sapagkat mayroon siyang kamalayan. Dahil sa pagiging
malaya, may kakayahan ang taong piliin kung paano
siya kikilos o tutugon sa nararanasan. Maaari mong
piliing magalit at masira ang iyong araw dahil sa kilos
ng isang kaibigan o kaya’y unawain ang kaniyang
kalagayan, patawarin siya, at manatiling maayos ang
inyong ugnayan. Maaari mong piliin ang mabagot
at walang matutuhan sa leksiyon o kaya’y humingi
ng tulong sa guro sa bagay na hindi naunawaan at
magkaroon ng pokus upang maunawaan ito. May
kakayahan ang taong magtimpi at may dahilan siya
upang gawin ito.
“Ang kalayaan ay ang katangian
ng kilos-loob na itakda ng tao ang
kanyang kilos tungo sa kanyang
maaaring hantungan at ang itakda
ang paraan upang makamit ito.”
Santo Tomas de Aquino

73
Bagama’t may kalayaan ang taong piliin at gawin ang isang kilos, hindi sakop
ng kalayaang ito ang piliin ang kahihinatnan ng kilos na pinili niyang gawin. Binigyang-
linaw ito sa talakayan sa EsP sa Baitang 7. Palaging may pananagutan ang tao sa
kahihinatnan ng kaniyang piniling kilos.
Ano kung gayon ang kalayaan? Ano ang kaugnayan nito sa iba pang pakultad
ng tao? May kaugnayan kaya ito sa pagpapakatao ng tao? Naririto ang paliwanag ni
Johann tungkol sa tunay na kalayaan.
Ang salitang kalayaan ay karaniwang gumigising sa puso ng bawat tao.
Ipinaglalaban ng bawat tao ang kaniyang karapatang mabuhay at magpasiya ayon
sa kaniyang nais, sa pangangatuwirang walang panlabas na hadlang na sisirain
sa paggawa niya nito. Ito ang madalas na iniisip ng tao tungkol sa kalayaan – ang
paggawa ng isang bagay na nais niyang gawin o ang karapatang sabihin ang anumang
bagay na nais niyang sabihin. Karaniwang sa pag-asam at pagsisikap na makamit
ang kalayaan, nakaliligtaan ang mahalagang hakbang sa pagkamit nito. Karaniwang
tinitingnan ang kalayaan bilang kawalan ng panlabas na hadlang sa pagkamit ng
ninanais ng tao. Bibihirang kinikilala na ang pinakamalaking hadlang sa kalayaan ay
hindi ang nagmumula sa labas kundi ang nagmumula mismo sa loob ng tao. Ito ay
hiwalay sa ginagawa o kilos ng iba kaya’t kailangan ng tao ng “higit” pa sa malayang
kilos-loob upang maging malaya. Ang tinutukoy na “higit” ay makikita kung titingnan
ang kalayaan sa aspektong mayroon itong kakambal na responsibilidad o sa madaling
sabi, ang kalayaan ay may kasunod na responsibilidad.
Narito ang paliwanag ni Johann sa dalawang pakahulugan sa pananagutan na
nakaaapekto sa ideya ng kalayaan.
1. Simulan natin sa pagsasabing ang malayang kilos ay kilos
na “mananagot ako.” Ito ay kilos na nagmula sa akin. Sa
puntong ito, ang kalayaan ay nakakabit sa aking sarili (sa
pagiging ako), sa aking kakayahang kumilos, sa aking
sariling kagustuhan, sa pagsasabi ng oo o hindi sa mga
nakapalibot sa akin, sa pagpapasiya ko kung ano ang
aking gagawin. Ito ang kalayaang kaugnay ng malayang
kilos-loob at mayroon ako nito dahil ako ay tao, likas ito sa akin. Sapagkat ang tao
ay tao, siya ang pinagmumulan ng kaniyang kilos. Kaya may pananagutan siya sa
kalalabasan ng kaniyang ginawa. Nangangahulugan
itong kailangan niyang harapin ang kahihinatnan ng
kaniyang ginawa. Halimbawa, maaaring bumagsak
ang marka ng isang mag-aaral na hindi pumapasok
sa klase. Hindi niya maiiwasang harapin ang resulta
ng pagliban niyang ito. Ang tao ay karaniwang
pinananagot sa paggawa ng isang bagay na hindi
Kakabit ng pananagutan
ang kakayahan ng
taong tumugon sa
obhektibong tawag ng
pangangailangan ng
sitwasyon.

74
niya mabigyan ng mapangangatwiranang
dahilan (justifiable reason). Siya ay dapat
managot (be accountable) sa mga kilos na
ito.
2. Subalit, bagama’t ako ay responsable sa
aking ginawa, hindi ito nangangahulugan na
ang kilos ko ay mapanagutang kilos. Bilang
tao, ako ay responsable sa aking mga
kilos, subalit hindi ito nangangahulugang
ako ay isang responsableng tao. Ang
responsibilidad sa sukdulang kahulugan nito ay hindi lamang pananagutan kundi
ito ay kakayahan o abilidad na magbigay paliwanag (give account). Ibig sabihin,
may kakayahan akong bigyang dahilan kung bakit kailangan kong gawin ang
aking kilos ayon sa hinihingi ng pagkakataon o sitwasyon. Ibig sabihin, kakabit
ng pananagutan ang kakayahan ng taong tumugon sa obhektibong tawag ng
pangangailangan ng sitwasyon. Ang responsableng tao kung gayon ay ang taong
tinutuonangkaniyangkilosbilangtugonsaobhektibongtawagngpangangailangan.
Kaya nga kapag isinaalang-alang niya ang mga salik sa konteksto ng sitwasyon
bago ang pagsasagawa ng kaniyang kilos, may pagsisikap siyang tumugon ayon
sa mga salik na ito at hindi ang pagpapairal ng sariling kagustuhan; kaya hindi siya
mahihirapang ipaliwanag at bigyang-katwiran ang kaniyang ginawang kilos.
Kung ang pagiging mapanagutan ay hindi makapagbibigay sa akin ng
kakayahang ipaliwanag ang aking kilos, gayundin ang pagkakaroon ng malayang
kilos-loob, hindi masisigurong ako ay totoong malaya. Ang kalayaan ay hindi
lamang nangangahulugan ng pagkakaroon ng kakayahang kumilos ayon sa
aking kagustuhan, ang pagiging malaya
ay nangangahulugang mayroon akong
kakayahang kumilos nang rasyonal o
naaayon sa katuwiran. Kaugnay ng tunay na
kalayaan, ang malayang kilos-loob ay paraan
lamang upang makamit ito, sapagkat ang
makatuwirang kilos ay humihingi ng pagiging
malaya sa pagiging makasarili (egoism).
Ang kakayahang kumilos nang may katuwiran ay nangangailangan o
humihingi ng pagpapalit ng pokus sa buhay.Ang pokus na ito ay ang pagpapahalaga
sa kapuwa at paglalagay sa kanila na una bago ang sarili; ang tumugon sa kung
ano ang kailangan ng sitwasyon kaysa sa magpaalipin sa sariling pagnanais at
kapritso.
Sinang-ayunan ito ni Lipio (2004) sa kaniyang paliwanag na ang tunay na
kalayaan ay hindi sariling kalayaan ng tao na hiwalay sa sambayanan kundi isang
Kung ang pagiging mapanagutan
ay hindi makapagbibigay sa
akin ng kakayahang ipaliwanag
ang aking kilos, gayundin ang
pagkakaroon ng malayang kilos-
loob, hindi masisigurong ako ay
totoong malaya.
Hindi tunay na malaya ang
tao kapag hindi niya makita
ang lampas sa kaniyang sarili;
kapag wala siyang pakialam
sa nakapalibot sa kaniya;
kapag wala siyang kakayahang
magmalasakit nang tunay at
kapag siya ay nakakulong sa
pansarili lamang niyang interes.

75
kalayaang kabahagi ang kaniyang kapuwa sa sambayanan. Dahil nabubuhay
ang tao sa isang sambayanan, ginagamit ang kalayaan sa pakikipagkapuwa-tao
sapagkat ang tunay na kalayaan ay ang pagpapahalaga sa kapuwa: ang magmahal
at maglingkod.
Mula sa mga naunang paliwanag, makikitang may dalawang aspekto ng
kalayaan: ang kalayaan mula sa (freedom from) at kalayaan para sa (freedom for).
1. Kalayaan mula sa (freedom from). Karaniwang
binibigyang katuturan ang kalayaan bilang kawalan
ng hadlang sa labas ng tao sa pagkamit ng kaniyang
ninanais. Sa ganitong pag-unawa ng kalayaan,
masasabing malaya ang tao kapag walang
nakahahadlang sa kaniya upang kumilos o gumawa
ng mga bagay-bagay. Subalit kailangang kilalanin
na ang tunay na nakahahadlang sa kalayaan ng tao
ay hindi ang nagaganap sa labas niya o sa kaniyang
paligid kundi ang nagmumula sa kaniyang loob. Ang
nagaganap sa labas ng kaniyang sarili ay pangyayaring wala siyang kontrol at
wala siyang kalayaan upang pigilan ito. Samantalang ang nagaganap sa loob ng
tao ay kaya niyang pigilin at pamahalaan upang maging ganap siyang malaya.
Ano kung gayon ang nakahahadlang sa kalayaan mula sa loob ng tao? Ito ay ang
mga negatibong katangian at pag-uugaling ipinaiiral ng tao kaya’t kahit mayroon
siyang kilos-loob, pumipigil ito sa kaniya sa pagkamit at paggamit ng tunay na diwa
ng kalayaan. Kailangang maging malaya ang tao mula sa makasariling interes,
pagmamataas, katamaran, kapritso, at iba pang nagiging hadlang upang magawa
niya ang ikalawang uri ng kalayaan.
2. Kalayaan para sa (freedom for). Ang tunay na kalayaan ayon kay Johann ay ang
makita ang kapuwa at mailagay siyang una bago ang sarili. Kung malaya ang
tao mula sa pagiging makasarili at maiwasang gawing sentro ng kaniyang buhay
ang kaniyang sarili lamang, magkakaroon ng puwang ang kaniyang kapuwa sa
buhay niya. Gagamitin niya ang kaniyang kalayaan para tumugon sa hinihingi ng
sitwasyon at pagkakataon. Ito ang diwa ng pagmamahal sa kapuwa. Samakatwid,
kailangang maging malaya ang tao mula sa mga pansariling hadlang upang
maging malaya siya para sa pagtugon sa pangangailangan ng kaniyang kapuwa
- ang magmahal at maglingkod.
Narito ang halimbawa ng paliwanag tungkol sa dalawang aspekto ng kalayaan:
Isang matanda ang nakatayo sa kanto at naghihintay ng tutulong sa kaniya
upang makatawid. Maaari ko siyang tulungang tumawid o kaya’y huwag pansinin.
Ngunit mayroon siyang pangangailangang nagsusumiksik sa aking kamalayan at
humihimok sa akin na siya’y tulungan. Hindi ko siya tinutulungan para pasalamatan

76
niya ako o kaya’y sa magandang pakiramdam na
nagmumula sa pagtulong sa kapuwa. Bagkus nakikita
ko ang kaniyang pangangailangan at kung hindi ko
ito papansinin ay alam kong hindi ako karapat-dapat
bilang ako. Ngunit hindi ko rin makikita ang kaniyang
pangangailangan at hindi ako makatutugon kung
sarili ko lang ang iniintindi ko. Kung paiiralin ko ang
aking katamaran hindi ko nanaising gambalain ako
ng iba.
Ang nasa kalooban kong pagpapakatao ang nagpapakilos sa akin upang
tumugon sa tawag na magmahal ng kapuwa. Sa pagtugon ko ng “oo” rito, inakay
ko at tinutulungang tumawid ang matanda sa kalsada. Sa pagtulong sa kaniya,
ipinakikita ko ang aking pananagutan sa kaniya, lumalaya at naliligtas ako mula sa
aking makasariling mga interes, pagmamataas, katamaran at iba pang hindi kaaya-
ayang ugali. Binubuksan nito ang aking kamalayan na gamitin ang aking kalayaan
para maglingkod sa kapuwa at palalimin ang aking pagkatao. (Lipio,F, 2004 ph.14.)
Ayon kay Scheler, ang kalayaan ay kilos kung saan dumaraan ang isang
tao mula sa pagtataglay nito patungo sa pagiging isang uri ng taong ninais niyang
makamit. Higit sa pagkakaroon ng kalayaan, tinatawag tayo na maging malaya bilang
tao. Ang kalayaang likas sa tao ay nauugnay sa pagpapahalaga na ninanais niyang
taglayin bilang tao. Kung paano ito ginagamit ay nagpapakita ng pagpapahalaga ng
isang tao at nagpapakilala ng uri ng kaniyang pagkatao. Makikita ito sa dalawang
uri ng kalayaan: ang malayang pagpili o horizontal freedom at ang fundamental
option o vertical freedom.
Sa paliwanag ni Cruz (2012), ang malayang pagpili (free choice) o horizontal
freedom ay tumutukoy sa pagpili sa kung ano ang tingin ng taong makabubuti sa
kaniya (goods). Pinipili natin ang isang bagay dahil nakikita natin ang halaga nito sa
atin. Halimbawa: Kailangan mong bumili ng bagong sapatos dahil sira na ang iyong
ginagamit. Sa pagpunta mo sa isang department store marami ang pagpipiliang
sapatos kaya’t naghanap ka ng komportable sa iyong paa, bagay o angkop sa
iyong personalidad, istilo at pamantayan ng pananamit na inaasahan ng iyong mga
kaibigan sa iyo at kung saan ito gawa.
Sa pagpili ng pahahalagahan sa horizontal freedom, naaapektuhan nito
ang unang pagpiling ginawa (antecedent choice) na nakabatay sa vertical level o
fundamental option na nakabatay sa uri o istilo ng pamumuhay na pinili ng isang tao.
Ipagpatuloy natin ang halimbawa sa pagpili ng sapatos na bibilhin. Nang tanungin
mo ang saleslady kung magkano ang sapatos na napili mo, ito ay nagkakahalaga ng
isang libong piso. Eksaktong isang libo ang dala mong pera pero anim na raan lang
ang budget na nakalaan para sa sapatos dahil ang dalawang daan ay pambili ng
kailangang-kailangan mong gamit sa eskuwela at ang dalawang daan, allowance
mo sa isang buong linggo. Kung bibilhin mo ang sapatos sa ganoong halaga,

77
maaapektuhan nito ang unang desisyon o pagpili na iyong ginawa na pagkasyahin
ang perang mayroon ka at mamuhay ayon lamang sa iyong kakayahan. Ipinakikita
mo rin na mas pinahahalagahan mo ang pansarili mong kasiyahan kaysa sa iyong
pag-aaral at ito ang sinisimulang linangin sa sarili. Mas ninanais ang kaaya-ayang
pakiramdam kaysa sa unahin ang mas mahalaga sa buhay - sa sitwasyong ito, ang
pag-aaral.
Sa kabuuan, kaugnay ng pagiging moral na indibidwal, may dalawang
fundamental option na bukas sa tao, pataas tungo sa mas mataas na halaga o ang
fundamental option ng pagmamahal, at pababa tungo sa mas mababang halaga
o ang fundamental option ng pagkamakasarili (egoism). Tumutukoy ang mga ito
sa pangunahing pagpili na ginagawa ng tao: kung ilalaan ba niya ang kaniyang
sarili na mabuhay kasama ang kaniyang kapuwa at ang Diyos, o ang mabuhay
para lamang sa kaniyang sarili. Ang fundamental option ng pagmamahal ayon kay
Johann ay isang panloob na kalayaan (inner freedom). Halimbawa nito ay ang
naging sitwasyon nina Nelson Mandela, Benigno Aquino Jr., at Viktor Frankl na
bagama’t nakakulong sa bilangguan, ay malaya pa rin dahil sa kanilang pagmamahal
sa bayan at sa kapuwa. Ayon sa sariling salita ni Viktor Frankl: Ang karanasan sa
buhay-piitan ay nagpapakita na maaaring makapamili ang tao ng kilos na kaniyang
nanaisin. Ang ilan sa kapuwa naming bihag ay inaalo ang aming mga kasamahan o
ibinibigay ang huling piraso ng kanilang tinapay. Maraming mga halimbawa akong
nasaksihan na nagpapakita ng kadakilaan na nagpapatunay na ang kawalan ng
pakikialam o pagiging manhid ay maaaring masupil, ang pagiging magagalitin ay
maaaring pigilin. Ilan ito sa patunay na maaaring makuha ang lahat sa tao maliban
sa isa …ang kaniyang kalayaan – ang piliin ang magiging kilos o ugali sa anumang
uri ng kalagayan o sitwasyon ng buhay. (Frankl, Viktor Emil, year, ph.)
Ngayong naunawaan mo na ang tunay na kahulugan ng kalayaan, suriin
mo ang iyong kilos at ang dahilan mo sa paggawa nito … tunay ka bang malaya?
Naunawaan mo ba ang iyong binasa? Upang masubok ang lalim ng iyong
naunawaan, sagutan mo ang sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno:
1. Ano ang karaniwang katuturan ng kalayaan?
2. Ano ang responsibilidad o pananagutan?
3. Paano nauugnay ang kalayaan sa pananagutan?
4. Ano ang tinatawag na tunay na kalayaan?
5. Ipaliwanag ang dalawang aspekto ng kalayaan.
6. Paano ito nauugnay sa pagkamit ng tunay na kalayaan?

78
Panuto: Gamit ang graphic organizer ay buuin ang mahalagang konsepto na nahinuha
mula sa mga nagdaang gawain at babasahin na binasa.
sa modyul na ito?

79
Pagganap
Gawain 5
Panuto:
Sa pagkakataong ito ay napatunayan mo na ang tunay na kahulugan ng kalayaan, at
ito ay ang kakayahang magmahal at maglingkod. Ngayon, balikan at suriin mo naman
ang iyong mga naging pasiya at kilos nitong mga nagdaang araw. Isa-isahin mo ang
mga negatibong katangiang naipamalas mo na maaaring naging hadlang sa iyong
paggamit ng tunay na kalayaan. Sundin ang pormat sa ibaba. Gawin ito sa iyong
kuwaderno.
Mga Negatibong
Katangian na naging
Hadlang sa aking
Paggamit sa Tunay na
Kalayaan
Halimbawa:
pagiging
mapagmataas
(pride)
Mga Sitwasyon na
Naipakita Ko Ito
Nagkatampuhan kami
ng kaibigan ko, hindi ko
siya binabati at hindi ako
hihingi ng paumanhin
kasi para sa akin, siya
ang may kasalanan kaya
siya ang dapat maunang
gumawa ng hakbang para
magbati kami.
Ano ang Naging Epekto
sa Akin at sa Aking
Kapuwa?
Isang taon kaming
hindi magkabati,
nag-iiwasan, at hindi
komportable sa
presensiya ng isa’t
isa. Nabagabag ako,
kaya naapektuhan
ang aking pag-aaral.
1.
2.
3.
4.
5.

80
Pagninilay
Gawain 6
Panuto:
1. Isulat ang mga mahahalagang repleksiyong nakuha mo mula sa aralin sa
pamamagitan ng pagsagot sa sumusunod na tanong:
a. Ano ang iyong naramdaman nang balikan at suriin mo ang pagpapasiya at
pagkilos na isinagawa mo ng mga nagdaang araw?
b. Ano-ano ang iyong natuklasan sa pagtala mo ng iyong mga pasiya at kilos na
nagpakita ng mga negatibong katangian?
c. Ano ang nakahadlang sa paggamit mo ng iyong kalayaan sa mapanagutang
paraan?
d. Bilang isang kabataan, paano mo magagamit nang mapanagutan ang kalayaan
na ipinagkaloob sa iyo?
2. Ang lahat ng sagot sa mga tanong na ito ay isulat mo sa iyong kuwaderno.
Mahalagang isulat ang pagninilay sa iyong mga karanasan upang magamit mo
itong batayan sa pagpapaunlad ng iyong pagkatao.
Pagsasabuhay
Gawain 7
Panuto:
Mabisa ang pagkatuto kung nailalapat ang natutuhan at naunawaan sa pang-
araw-araw na buhay. Ang pag-unlad ay matatamo sa pamamagitan ng paggamit
nito sa buhay nang paulit-ulit hanggang ito ay maging bahagi na ng iyong pagkatao.
Subukin mong gawin ang gawaing nakasaad sa bahaging ito.
Simulan dito:

Pumili ng isang negatibong katangiang taglay na nakahahadlang
sa paggamit mo ng tunay na kalayaan na kailangan mong baguhin sa
iyong sarili. Pumili sa iyong sagot sa bahaging Pagganap.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
Magtala ng paraang gagawin upang mapagtagumpayan/
malampasan ang negatibong katangiang taglay na
nakahahadlang sa paggamit ng tunay na kalayaan.
______________________________________________
_______________________________________________

81
Sitwasyon o pagkakataon na nagagamit ang tunay
na kalayaan. (pagtugon sa tawag ng pagmamahal at
paglilingkod)
Unang pagkakataon: _________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Taong kasangkot: _____________________ Lagda: ____________
Petsa: _____________________
Ikalawang Pagkakataon:
_________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Taong kasangkot: ____________________ Lagda: _____________
Petsa: _____________________
Ikatlong pagkakataon:
____________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
Taong kasangkot: ___________________ Lagda: ____________
Petsa: ____________________
Ang aking natutuhan mula sa gawain
____________________________________________
____________________________________________

82
Mga Kakailanganing Kagamitan (website, software, mga aklat, worksheet)
Mga Sanggunian:
Covey, S. (1998) The 7 Habits of Highly Effective Teens: The Ultimate Teenage
Success Guide. Ontario: Fireside
Dy, Manuel Jr. B. (2012). Philosophy of Man (Selected Readings). Quezon City:
Katha Publishing Co., Inc.
Lipio, F. (2004). Konsiyensiya Para sa mga Katolikong Filipino. Mandaluyong City.
National Bookstore
Philip, J. (2006). I Choose to Be Free: The Power of Faith Hope & Charity. Manila:
Sinag-Tala Publishers
Mula sa Internet:
Dy, Manuel Jr. B. Liberation and Values. Chapter VIII. Retrieved October 16, 2014,
from www.books.google.com.ph/books?id=GT7KOQ
McKay B. & K. (2012). A Man’s Life, On Manhood, Personal Development. Retrieved
October 14, 2014, from http://www.artofmanliness.com/2012/02/21/freedom-
from-freedom-to/

ESP GRADE 10 LEARNER'S MODULE

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (20)

Similar to ESP GRADE 10 LEARNER'S MODULE (20)

More from PRINTDESK by Dan (20)

Recently uploaded (20)

ESP GRADE 10 LEARNER'S MODULE