ОУТТ-2

Лекц 2 “Олон улсын төлбөр тооцоо,
төлбөр тооцооны системийн
түүхэн хөгжил”

Агуулга
Төлбөр тооцооны системд Төв
банкны гүйцэтгэх үүрэг
Төлбөр тооцооны системд тавигдах
шаардлага, зорилтууд
Гадаад валютын зах зээл түүний үйл
ажиллагаа

1. Төлбөр тооцооны
системд Төв банкны
гүйцэтгэх үүрэг

ОУТТБ
• Төлбөр тооцооны системийн үйл
ажиллагааг найдвартай зохион
байгуулж гүйцэтгэх, болзошгүй
эрсдлээс хамгаалах зорилгоор хяналт
тавих нь Төв банкны үндсэн
үүргүүдийн нэг юм.

• Иймд Олон улсын төлбөр тооцооны
банк (ОУТТБ) төлбөр тооцооны
системийн загвар, түүнд мөрдөх
үндсэн стандарт, холбогдох
мэдээллийг боловсруулах,
тэдгээрийг гишүүн улсуудын төв
банкуудад хүргэх үүрэг бүхий
Төлбөр тооцооны хороог байгуулсан.

• Тус хорооноос дараах үйл ажиллагааг мөрдлөг
болгон явуулж байна. Үүнд:
1. үндэсний төлбөр тооцооны системийг
хөгжүүлэх 14 зүйл бүхий зөвлөмж,
2. их дүнтэй төлбөр тооцооны системд мөрдөх
үндсэн 10 зарчим,
3. Төв банкнаас төлбөр тооцооны системд тавих
хяналтыг хэрэгжүүлэх 5 зарчим,
4. улс хоорондын болон олон төрлийн валютын
төлбөр тооцоог гүйцэтгэх тухай Ламфалюси
(Lamfalussy)-ийн стандартыг 2001 оноос олон
улсад нийтлэг хэлбэрээр боловсруулан гаргаж,
жишиг болгон мөрдүүлж байна.

Баримтлах эрх зүйн эх сурвалж
• Өнөөдрийн байдлаар,
Европын төв банкуудад
Европын Холбооноос гаргасан,
бусад улс орны хувьд Олон
улсын төлбөр тооцооны
банкнаас гаргасан төлбөр
тооцооны стандартуудыг
мөрдөж байна.

Төв банкуудын үйл
ажиллагаа

Төв банкуудын үйл ажиллагаа
• Аль ч улс орны төв банк нь үндэсний
төлбөр тооцооны системийн хэвийн жигд
ажиллагааг хангах, санхүүгийн системд
учирч болох “гинжин нөлөө”-нөөс
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор төлбөр
тооцооны системийн үйл ажиллагаанд
хяналт тавьж ажилладаг.

Үндэсний төлбөр тооцооны
системд тавигдах шаардлага,
зорилтууд
• Төв банк нь төлбөр тооцооны системд
учирч болох болзошгүй эрсдлээс урьдчилан
сэргийлэх, түүнийг удирдахад оролцогч
талууд болон Төв банкны гүйцэтгэх үүрэг,
төлбөрийн системд Төв банкнаас тавих
хяналтын бодлого, зарчим, стандартуудыг
тодорхойлох, төлбөрийн системийн
хяналтыг хэрэгжүүлнэ.

Bank for International Settlements
(BIS)
•Established on 17 May 1930, the Bank for
International Settlements (BIS) is the world's
oldest international financial organization.
•The BIS has 60 member central
banks, representing countries from around
the world that together make up about 95%
of world GDP.

2. Төлбөр тооцооны системд
тавигдах шаардлага,
зорилтууд

Олон улсын төлбөр тооцооны мөн
чанар
• Гадаад худалдааны үйл ажиллагаанд
оролцогч 2 тал газар зүйн хувьд хол
зайтай байх төдийгүй нийгэм, эдийн
засаг, соёл, улс төр эрх зүйн ялгаатай
орчинд үйл ажиллагаа явуулдаг.
• Тэднийг ганцхан зорилго л нэгтгэдэг
бөгөөд тэр нь ашиг олох явдал юм.

• Оролцогч талуудын аль нь ч эрсдэл
хүлээхийг хүсдэггүй болохоор
худалдагч бараагаа явуулахаасаа өмнө
төлбөрөө авахыг, худалдан авагч бараа
төлбөр төлөхөөс түрүүлж авахыг
хүснэ.

• Худалдагч нь өөрийн эрсдлээ
багасгахын тулд дараах зүйлийг
заавал анхаарах ёстой.
1. Худалдан авагчийн санхүүгийн
байдал
2. Гадаад валютын аз туршилт
ханшын холбоотой гарч
болзошгүй алдагдал

• Аль болох алдагдалд бага орохын тулд
харилцагчийнхаа санхүүгийн байдлын
талаар олж болох бүх мэдээллийг
цуглуулж дүн шинжилгээ хийх
хэрэгтэй байдаг ба энэ мэдээллийг
банк, мэдээлийн бусад мэргэшсэн
агентлагуудаас авч болно.
• http://www.mse.mn/

• http://www.mse.mn/

Холбогдох санхүүгийн шинжилгээ
• Тухайлбал, санхүүгийн тайлангийн
шинжилгээ
• Санхүүгийн шинжилгээг хамрах хүрээ,
цаг хугацааны хувьд
–экспресс
–гүнзгийрүүлсэн шинжилгээ гэж 2
ангилдаг.

Компаний
эрсдэл
Компаний ашиг

Санхүүгийн харьцаануудыг
үндсэн 4 бүлэгт хувааж үзнэ.
Үүнд:
• 1. Хөрвөх чадварын харьцаанууд
• 2. Үйл ажиллагааны харьцаанууд
• 3. Ашигт ажиллагааны харьцаанууд
• 4. Өрийн харьцаанууд зэрэг орно.

• Хөрвөх чадвар, үйл ажиллагааны,
өрийн харьцаанууд нь ерөнхийдөө
компанийн эрсдлийн түвшинг, ашигт
ажиллагааны харьцаанууд нь
өгөөжийн түвшинг илэрхийлж байдаг.
• Харьцааны шинжилгээнд
шаардлагатай гол мэдээллүүдийг
орлогын тайлан, тайлан балансаас
авна.

Олон улсын төлбөр тооцоонд
банкны оролцоо
Банк нь олон улсын худалдаанд
дараах 2 зорилготойгоор оролцно.

• Үүнд:
1. Нийлүүлсэн барааг хүлээн авахгүй
байх, төлбөрийн хугацааг
хожимдуулах гэх мэт эрсдлээс
экспортлогчийг хамгаалах,
экспортлогч нь гэрээгээр заасан
үүргээ биелүүлэхгүй байхаас
импортлогчийг хамгаалах
2. Төлбөр тооцооны үйл ажиллагаанд
зуучлагчийн үүргийг гүйцэтгэх

• Гадаад худалдааны төлбөр тооцоо
нь банкаар дамжин хийгддэг
боловч төлбөрийн нөхцлөө хоёр
тал худалдах, худалдан авах
гэрээндээ маш тодорхой тусгасан
байх шаардлагатай.

Худалдах худалдан авах гэрээнд
төлбөрийн нөхцлийн талаар
дараах зүйлс заавал тусгагдсан
байх шаардлагатай.

1. Төлбөр хийх валют $, Евро, Вон, Иен, Марк
гэх мэт
2. Үнийг тооцох валют тухайн бараа
үйлчилгээний үнийг тооцсон
3. Төлбөрийн хугацаа
4. Төлбөрийн арга гадаад худалдааны
төлбөрөө бэлэн мөнгөөр эсвэл зээлээр хийдэг.
Ямар нэгэн улсын үндэсний валют төдийгүй
вексель, чек зэргийг хэлнэ.
5. Төлбөрийн хэлбэр төлбөрөө ямар хэлбэрээр
хийж байгааг хэлэх ба үүнд аккредитив,
инкасс гэх мэт багтана.
6. Тооцоо хийх банк
7. Валютын эрсдлийг бууруулах арга

•Төлбөрөө ямар
валютаар хийх вэ?

• Төлбөр тооцоо хийх валют
нь тухайн гэрээнд барааны
үнийг тодорхойлон заасан
валют байх шаардлагагүй.

•Ямар ханшаар төлбөр
гүйцэтгэх вэ?

• Практикаас хархад ихэвчлэн
худалдан авагчийн валютын
арилжааны ханшийг
ашигладаг байна.

Хэрвээ гэрээнд барааны үнийг
тодорхойлж байгаа болон төлбөр хийх
валют нь нэг төрлийнх байвал
гэрээнд нэмэлт заалт хийх
шардлагагүй.
Худалдах худалдан авах гэрээ
байгуулахдаа экспортлогч,
импортлогч эсвэл гуравдагч орны
валютаар хийхээр тохирч болно.

Валютын эрсдэл
• Валютын ханшны зөрүүнээс гарах
алдагдлыг валютын эрсдэл гэнэ.
Валютын эрсдэл бий болох нь
• Үндэсний биш валютаар барааны үнэ
тогтоогдсон буюу барааны үнийг
тогтоохыг санал болгосон тэр үеэс
валютын эрсдэл бий болно.

• Худалдагч талын хувьд аз туршилт
гэдэг нь
...................................................................
...............................хэлдэг.
• Худалдан авагч талын аз туршилт гэдэг
нь
......................................................хэлнэ.

• Худалдагч талын хувьд аз
туршилт гэдэг нь захиалга авах
буюу батлах үеэс төлбөр хийх
хүртэл үед валютын ханш унахыг
хэлдэг.
• Худалдан авагч талын аз
туршилт гэдэг нь тухайн
хугацаанд валютын ханш өсөхийг
хэлнэ.

• Валютын эрсдлээс сэргийлэх
арга
• Валютын эрсдлээс сэргийлэх хамгийн
энгийн арга бол экспортлогч өөрийн
барааны үнэ хийгээд төлбөрийн
валютаар үндэснийхээ валютыг сонгох
явдал юм.

• Валютын эрсдлээс зайлсхийх арга зам
–Үндэсний валютаар үнийг хатуу тогтоох
буюу үндэсний валюттай харьцах гадаад
валютын ханшийг урьдчилан тогтоох
–Өөрийн үндэсний банкнаас ашигтай нөхцөл
авах. төрөлжсөн банкууд экспортлогчид
ашигтай зээллэг олгодог ба мөн валютын
эрсдлийг даатгах замаар экспортыг
урамшуулдаг.
–Банктай тусгай хугацаатай валютын
гэрээ байгуулах.

• Олон улсын валютын зах зээл
дээр валютын ханшыг
тэнцвэржүүлэх үйл ажиллагаа
явагддаг бөгөөд үүнийг
клеринг гэж нэрлэдэг.

• Олон улсын хэмжээнд гадаад
худалдааны төлбөр тооцоонд ашиглаж
буй арга хэрэгслүүд нь олон зууны
туршид хөгжиж ирсэн ба түүнд
хэрэглэгдэж байгаа хэрэгсэл
боловсруулж буй бичиг баримт зэрэг
нь дэлхийн аль ч орны хувьд нийтлэг
шинжтэй хамгийн ихээр
стандартчилагдсан байгаа
үйлчилгээний нэг юм.

•Валютыг ангилал

• Валютыг дотор нь 2 үндсэн бүэгт
хувааж үздэг.
• Үндэсний валют
–Зөвхөн МУ-ын мөнгөн тэмдэгт төгрөг
байх ба түүгээр илэрхийлэгдсэн үнэт цаас
байна.
• Гадаад валют
–Төлбөрийн чадвартай гадаад улсын
мөнгөн тэмдэгт, түүгээр илэрхийлэгдсэн
үэт цаас байна.

• Валютын ханш гэж нэг орны
мөнгөн тэмдэгт нөгөө орны
мөнгөн тэмдэгтээр солигдох
чадвар юм.

• Валютын ханшны өөрчлөлтөд
дараах хүчин зүйлс нөлөөлнө.
1. Үнийн төвшин ба инфляци
2. Төлбөрийн баланс
3. Хүүгийн түвшний зөрүү
4. Улс төр, эдийн засгийн хөгжлийн
хандлага
5. Үндэсний банкны үйл ажиллагаа

Валют хэрхэн тэнцвэржих
вэ?

Үнийн төвшин ба инфляци
• А орны А мөнгө
• Инфляци – 3%
• Б орны Б мөнгө
• Инфляци 10%

• Хүн ам А орны мөнгийг хадгалах болж
А орны мөнгөний худалдан авах
чадвар өснө.
• А орны валютын
ханш өсч Б орны
валютын ханш
буурна.
• Энэ нөхцөлд А орны төв
банк хадгаламжийнхаа
хүүг өсгөх бөгөөд ингэж
валютынхаа ханшийг
тэнцвэржүүлнэ.

Төлбөрийн баланс
• Гадаад худалдааны тэнцлийн (+,-)
утгууд нь валютын ханшид нөлөөлж
байна.
• Гадаад худалдааны тэнцлийн нэмэх
утга ?
• Гадаад худалдааны тэнцлийн хасах
утга ?

Хүүгийн түвшний зөрүү
• Өөрийн оронд болон
гадаад оронд хөрөнгө
оруулалт хийсний үр
дүнд олох хөрөнгө
оруулагчийн ашгийн
түвшин юм.
• Хөрөнгө оруулалт нь
хадгаламж, үнэт цаас
г.м байж болно.
• А оронд хадгаламжийн
хүү 10%
• Б оронд хадгаламжийн
хүү 12 % бол
• Б орны эрэлт үүснэ.

Улс төр эдийн засгийн хөгжлийн
хандлага
• Улс төрийн тогтворгүй байдал, сонгууль
зэрэг нь нөлөөлнө.
Үндэсний банкны үйл ажиллагаа
• Үндэсний төлбөр тооцоог шуурхай,
найдвартай, олон улсын стандартад
нийцсэн байдлаар гүйцэтгэх боломж,
системийг бүрдүүлсэн байх шаардлагатай.

Гадаад валютын зах зээл түүний
үйл ажиллагаа
• Гадаад валютын 2 төрлийн зах зээл үйл
ажиллагаа явуулж байдаг.
• СПОТ – SPOT • ФОРВАРД – FORWARD

СПОТ – SPOT
• Уг зах зээл нь тухайн
үеийнх нь ханшаар
валют нийлүүлдэг зах
зээл.
ФОРВАРД – FORWARD
• Гадаад валютыг тухайн
үеийнх нь ханшаар
ирээдүйд нийлүүлэх
замаар арилжаалдаг зах
зээлийг хэлнэ.
Форвард шагнал
Форвард
дискаунт
Хамааралтай 2
ойлголт

Форвард зах зээл дэх гэрээ
Форвард шагнал
• Ханшны өссөн
хоорондын зөрүүг
хэлнэ.
Форвард дискаунт
• Ханшны буурсан
хоорондын зөрүүг
хэлнэ.
• Худалдан авагчийн хувьд форвард зах зээл
дээр заавал гэрээг бичгээр хийх ба валютын
ханшийг тогтоохдоо тухайн үеийн валютын
ханшийг үндэслэдэг.

• Forward
• Форвардын гэрээ
• Тухайн зах зээл дээр
байгаа бараа
бүтээгдэхүүнийг
нийлүүлэхдээ валютын
хэмжээг тодорхой
зааж тусгасан байна.
• Future
• Фьючерсийн гэрээ
• Нийлүүлэгдэх валютын
хэмжээг тодорхой
заагаагүй гэрээ бөгөөд
олон удаа гэрээ
байгуулахаас хялбарчилж
энэ гэрээг байгуулдаг.
Олон улсын практикт
ихэвчлэн фьючерсийн
гэрээг ашигладаг.
• Худалдан авагч Форвард зах зээл дээр 2
төрлийн гэрээ байгуулдаг.

Валюттай холбоотой бусад
ойлголтууд
• Гадаад валютын өөр өөр зах зээл дээр нэгэн
зэрэг тогтсон ханшууд дундаас ашиг олохыг
валютын арбитраж гэнэ.
• 1 хугацаанд 3 өөр зах зээл дээр тогтсон
ханшны зөрүүгээс ашиг олохыг гурвалжин
арбитраж гэнэ. Өөрөөр хэлбэл гурван
валютын хашийг өөр хооронд нь
шилжүүлэн ашиг олно гэсэн үг.

• Валют худалдаж аваад тодорхой
хугацааны дараа зарж ашиг олохыг
дамын худалдаа буюу спекуляци гэж
нэрлэдэг.
• Нэг валютын ханшыг үндэслэн бусад
валютын хоорондын ханш тогтоохыг
кросс ханш гэнэ.

Валютын эрэлт үүсгэх ба эрэлтэнд
нөлөөлөх хүчин зүйлс
• Гадаад валютын эрэлт үүсэх 4 шалтгаан
байдаг.
– Экпортын барааг гадаад валютаар худалдан
авах
– Гадаад валютаар нэрлэсэн хөрөнгө оруулалт ба
баталгааг худалдан авах
– Гадаад орны үнэт цаас худалдан авах, гадаад
хөрөнгө оруулалт хийх
– Гадаад валютын ханш өснө гэж таамаглах

• Орчин үед гадаад худалдааны
төлбөр тооцооны хөгжилд дараах
хүчин зүйлүүд нөлөөлж байна.
–Олон улсын худалдааны өөрийнх нь
хөгжилт
–Даяарчлал, эдийн засгийн интеграци
–Техник, технологийн ялангуяа
мэдээллийн технологийн хөгжилт зэрэн
болно.

Анхаарал тавьсанд
баярлалаа.

ОУТТ-2

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (20)

Similar to ОУТТ-2 (20)

More from Khaliuna Khina (16)

ОУТТ-2