SlideShare a Scribd company logo

Gr 8 q1( teaching guide 1 part 2)

Download as DOC, PDF
南 睿, profile picture
南 睿

Ang dokumento ay naglalaman ng mga aralin sa heograpiya ng Asya para sa ika-walong baitang. Tinutukoy nito ang pisikal na katangian ng Asya, mga rehiyon nito, at ang ugnayan ng tao at kapaligiran sa pagbuo ng kabihasnang Asyano. Ang mga gawain at pagsusuri ay nakaayon upang hikayatin ang mga mag-aaral na tuklasin ang kanilang mga paunang kaalaman at bumuo ng mas malalim na pag-unawa sa mga paksang ito.

Education
1 of 108
Downloaded 73 times
1
2
Most read
3
4
5
6
7
Most read
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
18 ARALING PANLIPUNAN (GRADO 8) – ARALING ASYANO Unang Markahan: HEOGRAPIYA NG ASYA Aralin 1 : Katangiang Pisikal ng Asya ALAMIN Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang tanong sa mga aralin ng modyul na ito ay magsisimula na ang iyong paglalakbay. Sa isasagawang pagtalakay sa araling ito ay maaaring maitanong mo kung ano ang katangiang pisikal ng Asya bilang isang kontinente? Ano ang mga batayan ng paghahati nito sa limang rehiyon? Paano nahubog ang pisikal na katangian ng Asya? Malaki ba ang epekto ng katangiang pisikal ng Asya sa pamumuhay ng mga taong nakatira dito? “Paanong ang ugnayan ng tao at kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano? Simulan mo ang pagtuklas at pagbuo ng mga pang-unang kasagutan sa iyong mga tanong sa pamamagitan ng mga sumusunod na gawain. Handa ka na ba? Simulan mo na. Ang bahaging ito ay magsisilbing gabay sa pagpapakilala ng aralin sa mga mag-aaral. Dito ay maaaring hikayatin ang mga mag-aaral na maghayag ng kanilang mga kaalaman tungkol sa kontinente ng Asya o kaya’y magtala ng mga bagay na nais nilang malaman tungkol sa Asya. Ang kanilang mga magiging kasagutan ay magsisilbing sukatan upang mataya ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa aralin o mga paksa ng aralin, nang sa gayon ay matukoy ang mga paksang mas dapat pagtuunan ng talakayan sa mga susunod na araw. Gawing gabay ang bahaging ito sa pagpapasimula ng mga pre-assessment activities. Ipakilala at isagawa ang unang pre- assessment activity. Mas mainam kung magsasagawa ng pagsasanay kung paano sasagutan ang krossalita sa pamamagitan ng mga halimbawa para maging mas malinaw ang panuto ng gawain
19 H I B L D K T E K M A L P I N E K A P A L I G I R A N I P K O R U S N A B I L H G A S Y A G I W L E T S A P U N B I A B R K O N T I N E N T E P K H I A S B I N U T R A S G I A O H P O B A H U R O N A N G L B A I S U N U G N A Y A N I P I S Y N I S B A S E L Y I T E S N A K T R O S T Y A D O P S T A N I B A S W E T R K Y O P E N ________________1. Bigkis o pagtutulungan para sa kapwa kapakinabangan ________________2. Ang pangunahing tagalinang ng kapaligiran para sa kanyang kabuhayan at pagtugon sa pangangailangan ________________3. Kalikasan, ang ekolohikal na komposisyon ng daigdig ________________4. Maunlad na yugto ng kulturang panlipunan, moral at kultural ________________5. Pag-aaral sa katangiang pisikal ng mundo ________________6. Katutubo o tagapagsimula ________________7. Pag-unawa at paghanga sa sining, kaugalian, paniniwala, gawaing panlipunan, edukasyon, relihiyon at siyentipiko Narito ang mga salitang makikita sa krossalita at kung sa anong bilang tinutukoy ang mga salitang ito: Sagot para sa bilang 1. - UGNAYAN 2. - TAO 3. - KAPALIGIRAN 4. - KABIHASNAN 5. - HEOGRAPIYA 6. - SINAUNA 7. - KULTURAL 8. - KONTINENTE 9. - ASYA 10. - PISIKAL Gawing malinaw sa mga mag-aaral na hindi inaasahang mahanap ang lahat ng mga salita o masagot ang lahat ng tanong sa gawaing ito. Ang mahalaga ay matukoy nila ang mga salitang may malaking kaugnayan sa tatalakaying mga aralin.
20 Matapos mong matukoy ang mga mahahalagang salita ay susubukin mo namang bumuo ng isang konsepto tungkol sa kahalagahan ng kapaligiran sa tao sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng lima (5) o higit pang salita at isulat ang mabubuo mong konsepto sa loob ng oval callout Pamprosesong mga Tanong 1. Sa mga salitang iyong nahanap at naitala, alin sa mga ito ang masasabi mong lubhang mahalaga kung ang pag-uusapan ay ang pagsisimula ng kabihasnan ng mga Asyano? Bakit? 2. Paano mo nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang iyong pinagsama- sama? Ano-ano ang naging batayan mo upang humantong ka sa nabuo mong kaisipan? ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ____ Hikayatin ang mga mag-aaral na hamunin ang kanilang kakayahang maisagawa ang bahaging ito ng unang pre-assessment activity. Ilan sa mga posibleng konsepto na kanilang mabuo ay: 1. Ang KABIHASNAN ng KONTINENTE ng ASYA ay bunsod ng UGNAYAN ng PISIKAL na KAPALIGIRAN nito at ng TAO. 2. Bahagi ng HEOGRAPIYA ng KONTINENTE ng ASYA ay ang PISIKAL na KAPALIGIRAN nito na sa pamamagitan ng UGNAYAN ng TAO dito ay nahubog ang isang KABIHASNAN. 3. Malaki ang kinalaman ng PISIKAL na KAPALIGIRAN sa pag-unlad ng katangiang KULTURAL at ng KABIHASNAN sa KONTINENTE ng ASYA. Magsagawa ng malayang talakayan tungkol sa gawain sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong. Ang bahaging ito ay ang panimula ng ikalawang pre-assessment activity. Muli, ang resulta ng pagsagot ng mga mag-aaral dito ay maaaring markahan ngunit hindi itatala sa class record. Ipaliwanag mabuti ang panuto ng gawain.
21 nakatalang katanungan hinggil sa larawan. Tukuyin mo rin ang bansang kinaroroonan nito sa pamamagitan ng paglalagay ng linyang mag-uugnay sa larawan at sa bansang kinabibilangan nito. Handa ka na? Tayo na! Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Caspian Sea Lake Baikal Huang Ho Fertile Crescent Banaue Rice Terraces Khyber Pass Mount Everest Borneo Rainforest Narito ang mga sagot sa gawaing ito: Kazakhstan, Turkmenistan, Iran, Azerbaijan, Armenia at Georgia Pinakamalaki at Pinakamahabang Lawa sa Buong Mundo Siberia, Pinakamalalim na Lawa sa Mundo China, River of Sorrow Silangang bahagi ng Mediterranean patungo sa Tigris-Euphrates Rivers hanggang Persian Gulf Pinag-usbungan ng Kauna-unahang Kabihasnan Pilipinas, Isa sa Pitong Kahanga- hangang Lugar sa Mundo Kabundukan ng Hindu Kush, Timog Asya Kilalang landas na tinahak at ginamit ng mga mangangalakal at manlalakbay sa
22 2. Kung mabibigyan ka ng pagkakataon na aktuwal na mapasyalan ang isa sa mga ito, ano ang iyong pipiliin? Bakit? 3. Pare-pareho kaya ang likas na kapaligiran sa iba’t ibang panig ng Asya? Paano mo ito patutunayan? 4. Masasabi mo bang ang mga anyo ng kalikasang ito ay gumanap at patuloy na gumaganap ng mahalagang papel sa pamumuhay ng mga taong nanirahan sa mga bansang ito? Pangatuwiranan ang sagot. Gawain Blg. 3 : Pag-akyat Tungo sa Pag-Unlad Ngayon ay bubuo ka ng sarili mong pagtataya ukol sa progreso ng iyong mga kaalaman tungkol sa kapaligirang pisikal ng Asya at ang ginawang pagtugon ng tao dito. Ating ilalarawan ang pagtatayang ito sa pamamagitan ng paglalagay sa iyong sarili bilang isang manlalakbay. Mula sa ibaba ay magiging layon mong marating ang tuktok ng bundok na iyong tutuklasin. Gumawa ka ng iyong pahayag ukol sa pauna mong kaalaman sa kontinente ng Asya, sa pisikal na katangian nito at ang naging pag-ayon ng tao dito sa pamamagitan ng pagpuno ng cloud callout sa unang hakbang ng iyong pag-akyat sa ganap na pagkatuto. Ang ikalawa at ikatlong cloud callouts ay makikita mo upang iyong sagutan habang tinatalakay ang mga nakapaloob na aralin at matapos mong maisakatuparan ang lahat ng mga gawain. Ito ang isa sa mga magiging pagtataya mo sa iyong pagkatuto sa Isagawa ang malayang talakayan tungkol sa gawain sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong. Ang gawaing ito ay isa sa mga pormatibong pagtataya ng pag-unlad ng kaalaman ng mga mag-aral sa aralin. Ipaliwanag mabuti sa mga mag-aaral kung paano isasagawa ang gawain.
23 Mula sa mga nabuo mong paunang kasagutan sa mga nailahad na tanong sa pambungad na bahagi ay hikayatin mo ang iyong mga kamag-aaral para sa isang pangkatang pagbabahaginan. Subukan ninyong lagumin ang inyong mga nabuong konsepto at ihayag ito sa klase. Para sa mas ikatatagumpay ng iyong pagtuklas ng mga kaisipan kaugnay sa pisikal na katangian ng Asya ay mas makabubuting bumuo ka ng mahahalagang tanong ukol dito na iyong hahanapan ng sagot habang dumadaloy ang talakayan. Itala mo ang nabuo mong mga tanong sa loob ng kahon sa ibaba. Sa aking pagkakaalam, ang Asya ay_____________________________ __________ na may katangiang likas na________________________ ___________________ at nakaimpluwensya sa pamumuhay ng tao sa pamamagitan ng ________________ _______________________________ _. ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA KATANGIANG PISIKAL NG ASYA ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA KATANGIANG PISIKAL NG ASYA ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ Hikayatin ang mga mag-aaral na magbahaginan ng kanilang sagot sa gawaing ito. Ipalagom sa kanila ang mga naging kasagutan. Isa rin itong paraan ng pagtukoy ng taglay na kaalaman ng mga mag-aaral sa pagsisimula ng aralin kung kaya’t dapat itong bigyang pansin. Sa bahaging ito itatala ng mga mag- aaral ang kanilang mga mabubuong katanungan kaugnay sa aralin. Mahalagang laging mabalikan ang mga tanong na ito sa pag-usad ng talakayan upang matuklasan ng mga mag-aaral ang mga kasagutan dito maging yaong para sa malalaking mga tanong sa aralin.
24 Taglay ang iyong mga paunang kaalaman sa mga aralin ng modyul na ito, aalamin mo ngayon ang wastong sagot sa mga tanong na iyong ibinigay, sa iyong pagtungo sa susunod na bahagi ng modyul. Dito ay makikibahagi ka sa talakayan at pagsusuri ng mga teksto upang magkaroon ka ng sapat na kaalaman na magagamit mo sa paggawa ng proyekto pagkatapos ng aralin. Isang photo essay tungkol sa kapakinabangan ng kapaligiran sa pangkabuhayan ng tao ang iyong gagawin na mamarkahan batay sa nilalaman, pagkamalikhain, hikayat, organisasyon, at kapakinabangan nito. PAUNLARIN Pagkatapos mong matuklasan ang iyong mga pang-unang kalaaman sa aralin ay atin namang lilinangin ang mga kaisipang ito sa pamamagitan ng ipapabasang mga teksto at ibang pang kagamitan na mapagkukunan mo ng mga impormasyon. Ang pangunahing layunin mo sa bahaging ito ay matutuhan at maunawaan ang mahahalagang impormasyon at kaisipan tungkol sa mga katangiang pisikal ng Asya bilang isang kontinente, mga paghahating panrehiyon nito at ang kahalagahan ng kapaligiran sa tao para sa kanyang pamumuhay. Gamit ang malilikom mong mga kaalaman, inaasahang magkakaroon ka ng kabatiran tungkol sa katangiang pisikal ng Asya, at kung gaano kahalaga ang heograpiya at pisikal na katangian ng Asya upang mabuo at umunlad ang kabihasnan nito. Simulan mo ang paglinang! Mahalagang pagtuunan ng pansin sa iyong pag- aaral tungkol sa Asya ang pag-aaral din ng pisikal na katangian ng mundo sapagkat malaki ang epekto nito sa kilos at gawain ng tao. Ito ay ang heograpiya. Ang bawat salik nito gaya ng kapaligirang pisikal (kinaroroonan, hugis, sukat, anyo, vegetation cover), ang iba’t-ibang anyong lupa at anyong tubig, klima, at likas na yaman ng isang lugar ay nakapagbigay impluwensya sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnan ng mga Asyano at patuloy na humuhubog sa kanilang kabuhayan. Gawain Blg. 4 : ASYA:LIKE! - LIkas na Katangian at Ekolohiya Ang gawaing ito ay magbibigay sa iyo ng mga kaalaman tungkol sa lokasyon, hugis, sukat, at Mahalagang mabanggit ang bahaging ito bilang transisyon ng unang bahagi patungo sa ikalawang bahagi ng pagtalakay ng aralin. Ipaliwanag din ang inaasahang proyekto ng araling ito na dapat magampanan ng mga mag-aaral maging ang pamantayan ng pagtayang ilalapat dito. Banggitin ito sa mga mag-aaral upang malaman nila ang mga paksang tatalakayin kaugnay ng aralin. Magiging hudyat at paalala din sa kanila ang bahaging ito upang maging handa sa mga gawaing dapat nilang isakatuparan sa kanilang paglinang ng aralin. Dito ay dapat na mahikayat silang maging handa at aktibo sa pagkuha ng mga detalye at impormasyon kung paanong ang ugnayan ng tao sa kanyang kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo ng kabihasnang Asyano. Maaari ring idagdag dito ang kahalagahan ng heograpiya sa kasaysayan (heograpiya ang humuhubog sa kabihasnan, sa kultura at kabuhayan, at sa kalagayang pulitikal ng mga bansa) upang mas makadagdag interes sa mga mag-aaral ang pag-aralan ang tungkol sa heograpiya ng Asya at ang ugnayan ng tao dito upang makabuo ng isang kabihasnan. Mas mainam din kung makapagsasagawa ng isang masaya at kawili- wiling gawain tungkol sa heograpiya na mas makakapagpakita ng kakayahan ng mga mag-
25 Panonoorin mo ang sumusunod na video na nagtataglay ng mga impormasyon tungkol sa lokasyon, hugis, sukat, at pisikal na katangian ng Asya. Mas mabuti kung magtatala ka ng mga impormasyong makakatulong sa iyo sa pagsagot sa pamprosesong mga tanong. • “The Geography of Asia” http://www.youtube.com/watch? feature=player_embedded&v=x-LFOkGfyZM • “Physical Geography of Asia” http://www.youtube.com/watch? feature=player_embedded&v=D7qvqQKYMt4 • “Geography of Asia Global II” http://www.youtube.com/watch? feature=player_embedded&v=NdmRYNNoDbQ Maaari ring basahin ang tekstong ito tungkol sa kinaroroonan, lokasyon at paghahating panrehiyon ng Asya na makapagbibigay sa iyo ng mga kakailanganin mong kaalaman ANG KONTINENTE NG ASYA Ang Asya ay isa sa pitong kontinente ng daigdig. Kontinente ang tawag sa pinakamalaking dibisyon ng lupain sa daigdig. Isa sa mga paraan ng pagkuha ng lokasyon ng isang kontinente at bansa ay sa pamamagitan ng pagtukoy ng latitude (distansyang angular na natutukoy sa hilaga o timog ng equator) at longitude (mga distansyang angular na natutukoy sa silangan at kanluran ng Prime Meridian) nito. Ang Equator ay ang zero-degree latitude at humahati sa globo sa hilaga at timog na hemisphere nito, at ang Prime Meridian naman ay ang zero-degree longitude. Nasasakop ng Asya ang mula 10° Timog hanggang 90° Hilagang latitude at mula 11° hanggang 175° Silangang longitude Ang gawaing ito ay naglalayong ipakita sa pamamagitan ng video ang pisikal na kapaligiran ng Asya. Hikayatin ang mga mag- aaral na magtala ng mga detalye at impormasyon mula sa kanilang mga mapapanood. Samantala, kung hindi available ang mga kagamitan para sa pagpapanood ng video, maaaring basahin ng mga mag-aaral ang teksto para sa mahahalagang kaalaman tungkol sa kontinente ng Asya.
26 Pinakamalaki ang kontinente ng Asya kung ihahambing sa ibang mga kontinente sa daigdig. Sa kabuuang sukat nitong mahigit 17 milyong milya kwadrado (humigit kumulang na 44,936,000 kilometro parisukat), katumbas nito ang pinagsama-samang lupain ng North America, South America, at Australia, at halos sankapat (¼) lamang nito ang Europe. Tinatayang sangkatlong (⅓) bahagi ng kabuuang lupain ng daigdig ang kabuuang sukat ng Asya. Nahahati sa limang rehiyon ang Asya: Hilaga, Kanluran, Timog, Timog Silangan, at Silangang Asya. Heograpikal at kultural na sona ang mga rehiyong ito sapagkat isinaalang-alang sa paghahating ito ang pisikal, historikal at kultural na aspeto. Ang Hilagang Asya ay binubuo ng mga bansang dating Soviet Central Asia (Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Azerbaijan, Turkmenistan, Uzbekistan, Georgia, Armenia) Mongolia at Siberia. Kilala ang rehiyong ito sa katawagang Central Asia o Inner Asia. Sa Kanlurang Asya matatagpuan ang hangganan ng mga kontinenteng Africa, Asya at Europa. Dito nakalatag ang mga bansang Arabo (Saudi Arabia, Lebanon, Jordan, Syria, Iraq at Kuwait), Gulf States (Yemen, Oman, United Arab Emirates, Qatar, at Bahrain), Iran, Israel, Cyprus, at Turkey. Bahagi naman ng Timog Asya ang India; mga bansang Muslim ng Afghanistan, Pakistan at Bangladesh; mga bansang Himalayan ng Nepal at Bhutan; at mga bansang pangkapuluan ng Sri Lanka at Maldives. Ang Timog-Silangang Asya ay nakilala bilang Farther India at Little China dahil sa impluwensya ng mga nasabing kabihasnan sa kultura nito. Ang rehiyong ito ay nahahati sa dalawang sub-regions: ang mainland Southeast Asia Pagkatapos basahin ang teksto, maaaring gumawa o magpagawa ng graphic organizer upang mas mahimay ang mahahalagang detalye ng pisikal na katangian ng Asya. Samantala, ang mga rehiyon kasama ang mga bansang nabibilang dito ay ipatukoy sa mapa para magkaroon ng ideya ang mga mag- aaral sa kinaroroonan ng mga ito. Maaari rin sundan ito ng maikling talakayan tungkol sa hugis ng mga rehiyon ng Asya.
27 De Leon, Zenaida M., et. al.,ASYA: Tungo sa Pag-unlad,Makabayan Serye, Vibal Publishing House, Quezon City, 2003, pp. 4-6 Bilang pantulong na impormasyon sa nailahad sa video at babasahing teksto, tunghayan mo ang Talahanayan 1 para makita ang kabuuang sukat ng mga kontinente sa mundo gayundin ang Pigura 1 para sa kalupaang sakop ng mga kontinente sa mundo hango sa Information Please Almanac sa http://www.factoid.com. Magsagawa ng pag-aanalisa ng mga pigura upang maging gabay sa pagsagot sa ilang bahagi ng pamprosesong mga tanong pagkatapos ng susunod na gawain. Kontinente Kabuuang Sukat (kilometro kwadrado) 1. Asya 2. Africa 3. North America 4. South America 5. Antarctica 6. Europe 7. Australia 44,486,104 30, 269,817 24,210,000 17,820,852 13,209,060 10,530,789 7,862,336 Kabuuan 143,389,336 Gawing pantulong sa pagbibigay ng impormasyon tungkol sa sukat ng mga kontinente sa mundo ang talahanayan. Hingin ang reaksyon ng mga mag-aaral tungkol dito. Ang kanilang mga ihahayag ay magiging batayan nila sa pagsagot sa mga pamprosesong mga taong kasunod ng mga teksto.
28 Narito ang mapa ng daigdig. Suriin mo ito at bumuo ka ng pagpapaliwanag tungkol sa lawak at hugis ng mga lupaing nakalatag dito. Gamitin din ang pie graph at mapa sa ibaba sa pagpapalawig ng talakayan sa paksa.
29 Pamprosesong mga Tanong at Gawain 1. Ilarawan ang kontinente bilang anyong lupa. Paano natutukoy ang lokasyon at kinaroroonan ng isang kontinente o ng isang bansa? 2. Ilan ang kontinente ng daigdig? Gamit ang outline world map sa nakaraang pahina, takdaan mo ng sariling kulay ang bawat isa at isulat sa loob o bahagi nito ang pangalan ng bawat kontinente. Ano ang mapapansin mo sa hugis ng bawat kontinente? Ipaliwanag. 3. Ilarawan ang anyo ng lupain ng Asya sa hilaga, kanluran, timog, timog-silangan, at silangan nito. May epekto kaya ang lawak, hugis o anyo, at kinaroroonan nito sa mga taong naninirahan dito? Bakit? 4. Isa-isahin ang mga rehiyon ng Asya. Paano isinagawa ang paghahating panrehiyon nito? Para sa iyo, dapat bang maging batayan ang mga ito ng tinukoy na paghahati? 5. Kung ang mga kontinente sa buong mundo ay hindi nahahati at ito’y nananatiling isang malaking buong lupalop, may pagbabago kaya sa katangiang pisikal nito at anong uri kaya ng pamumuhay, kultura, kasaysayan, sibilisasyon, at kabihasnan mayroon ang mga tao sa buong daigdig? Maglahad ng paghihinuha. Isagawa ang malayang talakayan tungkol sa paksa matapos basahin, suriin, at gamitin ang mga teksto, mapa, talahanayan, at graph. Ang mga nakahanay na pamprosesong mga tanong ang siyang gawing gabay ng talakayan. Matapos nito’y ipalagom sa mga mag-aaral ang mahahalagang detalye na kanilang nalaman tungkol sa kontinente ng Asya, partikular na ang sukat at lawak nito gayundin ang mga batayan sa paghahati nito sa limang rehiyon, ang anyo at hugis ng mga ito, mga bansang nabibilang dito, at ang mga hinuha sa epekto o impluwensya ng kinaroroonan, sukat, hugis o anyo, at lawak ng lupa sa pamumuhay ng mga Asyano. Sa bahaging ito ay sisimulan na ang pagtalakay sa mga uri ng anyong lupa at anyong tubig bilang bahagi ng pisikal na kapaligiran. Ihayag sa mga mag-aaral ang panimulang ito upang malaman nila ang kapapalooban ng talakayan at ang mga inaasahang pagkatuto na makukuha nila tungkol dito.
30 Ilalahad ngayon sa ‘yo ang ilang kaalaman tungkol sa dalawa sa mga mahahalagang salik ng kapaligirang pisikal ng Asya, ang mga anyong lupa at mga anyong tubig nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto upang masagot ang mga katanungang sumusunod dito. Matatagpuan sa Asya ang iba’t-ibang uri ng anyong lupa. Bawat uri nito ay ginagamit, nililinang, at patuloy na naghahatid ng kapakinabangan sa mga Asyano. Bulubundukin o hanay ng mga bundok. Pinakatanyag dito ay ang Himalayas na may habang umaabot sa 2,414 kilometro o 1,500 milya. Ang Hindu Kush (Afghanistan), Pamir (Pakistan, Afghanistan, Tajikistan, at Kyrgyzstan), Tien Shan (Hilagang Asya), Ghats (Timog Asya), Caucasus (Azerbaijan, Georgia, Russia at Armenia) at ang Ural (Kanlurang Asya) ay ilan din sa mga bulubundukin ng Asya. Bundok. Ang Mt. Everest na nakahanay sa Himalayas ay ang pinakamataas na bundok sa buong mundo na may taas na halos 8,850 metro, pangalawa ang K2 (8,611 metro) na nasa Pakistan/ China. Pangatlo naman ang Mt. Kanchenjunga (8,586 metro) na nasa Himalayas din. Bulkan. Dahil sa ang Insular Southeast Asia ay nakalatag sa Pacific Ring of Fire, tinatayang nasa humigit kumulang 300 aktibong bulkan ang nasa Asya tulad ng Semeru, Krakatoa, Fuji, Pinatubo, Taal at Mayon. Talampas o ang kapatagan sa itaas ng bundok. Ang Tibetan Plateau na itinuturing na pinakamataas na talampas sa buong mundo (16,000 talampakan) at tinaguriang “Roof of the World” ay nasa Asya. Ang talampas ng Deccan na nasa katimugang bahagi ng Indo- Gangentic Plain ng India ay kilala rin. Bulubundukin o hanay ng mga bundok. Pinakatanyag dito ay ang Himalayas na may habang umaabot sa 2,414 kilometro o 1,500 milya. Ang Hindu Kush (Afghanistan), Pamir (Pakistan, Afghanistan, Tajikistan, at Kyrgyzstan), Tien Shan (Hilagang Asya), Ghats (Timog Asya), Caucasus (Azerbaijan, Georgia, Russia at Armenia) at ang Ural (Kanlurang Asya) ay ilan din sa mga bulubundukin ng Asya. Bundok. Ang Mt. Everest na nakahanay sa Himalayas ay ang pinakamataas na bundok sa buong mundo na may taas na halos 8,850 metro, pangalawa ang K2 (8,611 metro) na nasa Pakistan/ China. Pangatlo naman ang Mt. Kanchenjunga (8,586 metro) na nasa Himalayas din. Bulkan. Dahil sa ang Insular Southeast Asia ay nakalatag sa Pacific Ring of Fire, tinatayang nasa humigit kumulang 300 aktibong bulkan ang nasa Asya tulad ng Semeru, Krakatoa, Fuji, Pinatubo, Taal at Mayon. Talampas o ang kapatagan sa itaas ng bundok. Ang Tibetan Plateau na itinuturing na pinakamataas na talampas sa buong mundo (16,000 talampakan) at tinaguriang “Roof of the World” ay nasa Asya. Ang talampas ng Deccan na nasa katimugang bahagi ng Indo- Gangentic Plain ng India ay kilala rin. Bago ipabasa ang teksto ay mas mainam kung magsasagawa muna ng mga gawaing pangganyak tungkol sa mga anyong lupa. Maaaring magpakita ng mga halimbawa nito sa powerpoint o magpaskil ng mga larawan na nagpapakita ng iba’t ibang uri ng anyong lupa. Ipalarawan sa mga mag-aaral ang katangian ng bawat isa at subukang tukuyin ang katawagan sa anyong lupang inilarawan. Gawing masining at kawili-wili ang gagawing pagganyak. Ipabasa ang teksto. Bigyang pansin din ang mga inilahad na mga halimbawa sa bawat uri ng anyong lupa gayundin ang mahahalagang detalye tungkol dito. Mas mainam kung makapagpapakita ng larawan ng tinutukoy na mga halimbawa, na pawing sa Asya lahat matatagpuan.
31 Disyerto. Ang Gobi Desert na siyang pinakamalaki sa Asya at pang-apat sa buong mundo, ay isa lamang sa mga disyertong matatagpuan sa Asya. Makikita rin dito ang mga disyerto ng Taklamakan, Kara Kum, at mga disyerto sa Iraq, Iran, Saudi Arabia at India. Kapuluan o Arkipelago. Pangkat ng mga pulo na marami sa Asya tulad ng Indonesia, ang pinakamalaking archipelagic state sa buong mundo na binubuo ng humigit kumulang na 13,000 mga pulo, ang Pilipinas at ang Japan. Pulo. Umaabot sa 770 libong milya ang kabuuang sukat ng mga pulo sa Asya at kabilang dito ang Cyprus, Andaman, Sri Lanka, Maldives, Borneo, Taiwan, at marami pang iba. Tangway o Peninsula. Lupain din ng mga tangway o anyong lupang nakausli sa karagatan ang Asya. Tinatayang nasa tatlong milyong milya kwadrado ang sukat nito. Ilan sa mga ito ay ang Turkey, Arabia, India, Korea, at Yamal. Kapatagan. Halos sangkapat (¼) na bahagi ng lupain ng Asya ay kapatagan. Ang Indo- Gangentic Plain at malaking bahagi ng Timog Silangang Asya ay bahagi nito. Disyerto. Ang Gobi Desert na siyang pinakamalaki sa Asya at pang-apat sa buong mundo, ay isa lamang sa mga disyertong matatagpuan sa Asya. Makikita rin dito ang mga disyerto ng Taklamakan, Kara Kum, at mga disyerto sa Iraq, Iran, Saudi Arabia at India. Kapuluan o Arkipelago. Pangkat ng mga pulo na marami sa Asya tulad ng Indonesia, ang pinakamalaking archipelagic state sa buong mundo na binubuo ng humigit kumulang na 13,000 mga pulo, ang Pilipinas at ang Japan. Pulo. Umaabot sa 770 libong milya ang kabuuang sukat ng mga pulo sa Asya at kabilang dito ang Cyprus, Andaman, Sri Lanka, Maldives, Borneo, Taiwan, at marami pang iba. Tangway o Peninsula. Lupain din ng mga tangway o anyong lupang nakausli sa karagatan ang Asya. Tinatayang nasa tatlong milyong milya kwadrado ang sukat nito. Ilan sa mga ito ay ang Turkey, Arabia, India, Korea, at Yamal. Kapatagan. Halos sangkapat (¼) na bahagi ng lupain ng Asya ay kapatagan. Ang Indo- Gangentic Plain at malaking bahagi ng Timog Silangang Asya ay bahagi nito.
32 Bukod sa pinakapangunahing lugar panirahan ng tao, ang biyayang hatid ng mga anyong lupa sa tao ay nakapagdulot ng malaking impluwensya sa kanilang kultura at pamumuhay. Ang mga bulubundukin ay nagsisilbing likas na tanggulan o depensa ng isang lugar, at proteksyon o harang sa malalakas na bagyo at sigwa. Ang ilang mga disyerto, baybay-gilid, at mga kabundukan sa iba’t-ibang bahagi ng Asya ay nagtataglay ng samu’t- saring yamang mineral- mga metaliko, di-metaliko at gas. Sa mga bundok at gubat ay nakukuha ang mga bungang kahoy, mga herbal na gamot, at mga hilaw na materyales, bukod sa panirahan ng mga hayop, lalo na ng wildlife. Binubungkal, sinasaka at nililinang ng tao ang mga kapatagan at mga lambak para sa mga pananim, ang mga damuhan at mga burol ay ginagawang pastulan. Ang paggamit ng tao sa ibat’ ibang uri ng anyong lupa ay nakapag-ambag sa paghubog ng kanyang uri ng pamumuhay at ng kabihasnan. Tulad ng pagkakaroon ng iba’t ibang anyong lupa, ang Asya ay maituturing ding mayaman sa iba’t ibang anyong tubig tulad ng mga karagatan, lawa at ilog. Suriin ang kasunod na mapa ng Asya. BERING SEA SEA OF OKHOTSK SOUTH CHINA SEA CASPIAN SEA MEDITERRANEAN SEA BLACK SEA Mahalagang matalakay ang nilalaman ng bahaging ito sapagkat dito’y nakasaad ang ilan sa mga silbi o kapakinabangan sa tao ng iba’t ibang anyong lupa. Hikayatin ang mga mag- aaral na makapagbigay pa ng kanilang mga nalalaman kaugnay nito. Ang mas malalim na talakayan tungkol dito ay isasagawa sa Aralin 2, ang paglinang ng tao sa likas na yaman ng Asya. Ibigay ang panimulang ito para sa susunod na paksa. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsuri ng mapa bago ipabasa ang kasunod na teksto. Bibigyang pansin lamang muna dito ay ang mga dagat at karagatang nakapalibot sa kontinente ng Asya. Mahalaga din na maunawaan ng mga mag-aaral ang kaibahan ng karagatan sa dagat. Ang karagatan ay ang katawang tubig na halos nakapaligid sa mga lupain ng daigdig samantalang ang dagat ay maalat na katubigan na bumubuo sa malaking bahagi ng daigdig subalit higit itong maliit sa karagatan dahil may hangganan itong mga lupain o hindi kaya’y nakapaloob sa isang lupain.
33 Mapapansin na ang kontinente ng Asya ay halos napapaligiran ng mga karagatan at mga dagat. Isa-isahin mo ang mga ito. Ang malaking bahagi ng hangganan ng Asya ay mga anyong tubig. Ang mga karagatan at mga dagat na ito ay gumaganap ng mahalagang papel sa pamumuhay ng mga Asyano dahil ang mga ito ay nagsisilbing likas na depensa, rutang pangkalakalan at sa paggagalugad, at pinagkukunan ng iba’t-ibang yamang dagat at yamang mineral. PERSIAN GULF RED SEA Lubhang napakahalaga ng bahaging ginampanan ng mga Ilog sa Asya. Ang mga baybay-ilog ng Tigris at Euphrates, Indus, at Huang Ho ang nagsilbing lundayan ng mga sinaunang kabihasnan hindi lamang sa Asya kundi sa buong daigdig. Maraming mga ilog ang dumadaloy sa Asya at patuloy na nagbibigay kapakinabangan sa tao gaya ng Lena, Ob, Ganges (ang sagradong ilog ng mga Hindu sa Varanasi, India), Brahmaputra, Yangtze, Amur, Jordan, Chao Phraya, Mekong, Irrawady at Salween. Apat na katangi-tanging lawa ang matatagpuan sa Asya: ang Caspian Sea na pinakamalaking lawa sa mundo; ang Lake Baikal na siyang pinakamalalim na lawa; ang Dead Sea na pangalawa sa pinakamaalat na anyong tubig sa buong daigdig; at ang Aral Sea, ang pinakamalaking lawa sa Asya. Gaya ng iba pang anyong tubig sa Asya, ang mga lawang ito ay nakapagdulot din ng paghubog sa uri ng pamumuhay ng mga naninirahan doon. Isunod na pagtuunan ng pansin ang bahaging ito matapos masuri ang mapa. Ipagawa ang nakasaad na gawain. Mahalagang maunawaan ng mga mag-aaral ang mahahalagang kaisipang nakapaloob dito batay na rin sa kanilang pagsusuri, gaya ng sinasabi sa highlighted statement at ang silbi o kapakinabangan ng dagat at karagatan sa pamumuhay ng mga tao. Sa bahaging ito ay aalamin naman ang naging mga saysay ng ilang mga ilog o lawa sa pagsisimula at pag-unlad ng kabihasnan ng mga Asyano. Gabayan ang mga mag-aaral na tukuyin sa mapa ang kinaroroonan ng mga nabanggit na mga ilog at lawa. Maaari ring magpakita ng mga larawan upang masuportahan ang kaisipang naging malaking kapakinabangan sa paghubog at pag- unlad ng pamumuhay o kabihasnan ng mga Asyano ang mga nabanggit na ilog at lawa.
34 Garrovillas, Fe S.J., Rosalie N. Nieva and Melinda C. Vidallo, Workteks sa Araling Panlipunan II: Kasaysayan ng Asya, Innovative Educational Materials, Inc., Sta. Ana, Manila, 2008, p.14 Gaya ng ginawang paglinang ng mga taong nagpasimula ng mga sinaunang kabihasnan, ang mga lawa at ilog ay ang siyang pinagkukunan ng tubig bilang inumin at ginagamit sa pang-araw-araw na gawain. Ito rin ang pinagmumulan ng sistema ng irigasyon sa mga palayan at pananiman, at pinagkukunan din ng kanilang pagkain at mga palamuti Pamprosesong mga Tanong: 1. Paano umaayon ang mga Asyano sa iba’t ibang katangiang pisikal na ito ng Asya? Ipaliwanag. 2. Anong mahahalagang papel ang ginampanan ng mga anyong lupa at mga anyong tubig sa pamumuhay ng mga Asyano? Sa mga nakuha mong impormasyon ukol sa kinaroroonan, sukat, hugis, paghahating panrehiyon, at mga anyong lupa at anyong tubig ng Asya, bilang isang Asyano ay mahalaga ring matukoy mo ang iba’t- ibang vegetation cover na mayroon sa iba’t ibang rehiyon ng Asya bilang bahagi ng pisikal na katangian nito, at iyan ay iyong aalamin sa pamamagitan ng pagbasa ng teksto tungkol dito. Maaaring pang palawigin ang talakayan sa bahaging ito. Batay sa mga tekstong binasa at sinuri tungkol sa mga anyong lupa at anyong tubig, simulan ang talakayan gamit ang pamprosesong mga tanong. Banggitin ang mga nakasaad dito bilang transisyon patungo sa susunod na paksa, ang iba’t ibang vegetation cover ng Asya bilang bahagi ng pisikal na kapaligiran nito.
35 Ang vegetation o uri o dami ng mga halaman sa isang lugar tulad ng pagkakaroon ng kagubatan o damuhan ay epekto ng klima nito. Sa Hilagang Asya, katangiang pisikal ng kapaligiran nito ay ang pagkakaroon ng malawak na damuhan o grasslands na nahahati sa tatlong uri: ang steppe, prairie, at savanna. Ang steppe ay uri ng damuhang may ugat na mabababaw o shallow-rooted short grasses. Maliliit lamang ang damuhan sa lupaing ito dahil tumatanggap lamang ito ng 10-13 pulgada ng ulan. Mayroong mga steppe sa Mongolia gayundin sa Manchuria at Ordos Desert sa Sa hilagang bahagi ng mga steppe ng Russia at Manchuria at maging sa Mongolia matatagpuan ang prairie, ang lupaing may damuhang mataas na malalim ang ugat o deeply-rooted tall grasses. Samantala, ang savanna naman na matatagpuan sa Timog Silangang Asya partikular sa Myanmar at Thailand ay lupain ng pinagsamang mga damuhan at kagubatan. Ang mga taong naninirahan sa mga steppe, prairie, at savanna ay kadalasang nakatuon sa pagpapastol at pag-aalaga ng mga hayop tulad ng baka at tupa na pinagkukunan nila ng lana, karne at gatas. Ang mga lambak-ilog at mabababang burol ay ginagawa nilang pananiman. Ang boreal forest o taiga (rocky mountainous terrain) ay matatagpuan din sa Hilagang Asya partikular na sa Siberia. Coniferous ang mga kagubatang ito bunsod ng malamig na klima dahil sa presipitasyon na maaaring nasa anyong yelo o ulan. Sa bahagi ng Russia at sa Siberia matatagpuan ang tundra o treeless mountain tract. Kakaunti ang mga halamang tumatakip at halos walang puno sa lupaing ito dahil sa malamig na klima. Ang lupaing malapit sa baybayin ng Arctic Ocean ang saklaw ng behetasyong ito. Sa Timog- Steppe Prairie Savanna Taiga Tundra Rainforest Ipabasa ang tekstong ito at sa tulong ng mga larawan ay tiyaking mailalahad ng mga mag-aral ang kaibahan ng bawat isa at saang mga rehiyon o bahagi ng Asya madalas matatagpuan ang mga uri ng vegetation cover.
36 Batayang Aklat: Mateo Ph.D, Grace Estela C., et. al., Asya Pag-Usbong ng Kabihasnan, Vibal Publishing House Quezon City, 2008, pp. 23-25 Gawain Blg. 5 : Asia’s Vegetation Cover Data Chronicle Sa gawaing ito ay maaari kang gumamit ng ibang batayang aklat sa Araling Panlipunan II, ang tungkol sa Asya, o anumang kagamitan o pamamaraan upang makalikom ng mga karagdagang datos, at makapagbigay ng maayos na mga sagot sa bawat bahagi ng Data Chronicle. • Makikita ang isang data chronicle na nagtataglay ng larawan ng iba’t ibang vegetation cover. Isulat sa patlang ang pangalan nito. • Gamit ang iyong nalikom na mga impormasyon, isulat sa espasyo sa ibaba ng larawan ang maikling paglalarawan tungkol dito. • Sa bawat kahon sa ibaba ng bawat seksyon ng data chronicle ay itala ang mga bansa sa Asya na may ganitong uri ng behetasyon. MGA URI NG VEGETATION COVER SA ASYA Kung sakaling hindi pa sapat ang detalye tungkol sa paksa ay maaaring gawing takdang aralin ang gawaing ito. Tiyakin lamang na maipaliwanag ang paraan ng pagsagot dito at ang mga impormasyong kakailanganin upang makumpleto ang data chronicle.
37 _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ Pamprosesong mga Tanong 1. Bakit iba-iba ang vegetation cover sa iba’t ibang bahagi ng Asya? Ilahad ang mga dahilan nito. 2. Sa papaanong paraan na ang vegetation cover sa isang bansa ay nakaapekto sa aspetong kultural (pamumuhay, pananamit, kilos, paniniwala, kaugalian) ng mga mamamayang naninirahan dito? Magbigay ng ilang halimbawa. 3. Ilarawan mo ang uri ng vegetation cover mayroon sa Pilipinas. Paano ito nililinang o pinakikinabangan ng ating bansa? Ano ang naidudulot sa tao at sa bansa ng paggamit o paglinang nito? Ang uri ng kapaligirang pisikal mayroon sa isang lugar ay epekto ng uri ng klima nito. Ito’y bunsod rin ng mga pangyayaring likas na hindi natin maiiwasan tulad ng paggalaw ng lupa at pagputok ng mga bulkan, at ang pag- ihip ng monsoon o hanging nagtataglay ng ulan na maaaring humantong sa bagyo. Ano kaya ang mga pagbabagong naidudulot ng mga ito sa kapaligirang likas ng isang bansa? Paano ito naghahatid ng mahahalagang salik sa pamumuhay ng mga tao? Ang Asya ay isang kontinente na palagiang nakararanas ng mga pangyayaring ito. ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ____ Kung handa na ang data chronicle, hikayatin ang ilan sa mga mag-aaral na magbahagi ng kanilang sagot. Maaari ring magkaroon ng mumunting pagbabahaginan ang mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagtutulad at paghahambing ng kanilang mga kasagutan. Ang pamprosesong mga tanong ay gawing gabay sa pangkalahatang talakayan matapos ang mumunting pagbabahaginan ng mga mag-aaral Bilang transisyon sa susunod na paksa, banggitin sa klase ang isinasaad sa bahaging ito. Maaaring humingi pa ng mga katanungan sa mga mag-aaral kaugnay ng tatalakaying paksa.
38 Gawain Blg. 6 : Ang Mga Klima ng Asya Narito ang isang talahanayan na nagpapakita ng iba’t-ibang uri ng klima sa mga rehiyon ng Asya. Basahin at unawain mo itong mabuti at batay sa mga datos at paglalarawan dito ay bumuo ka ng paghihinuha kung paanong ang klima ay nakaimpluwensya sa pamumuhay ng mga Asyano. MGA URI NG KLIMA SA ASYA Rehiyon Katangian ng Klima Hilagang Asya Sentral Kontinental. Mahaba ang taglamig na karaniwang tumatagal ng anim na buwan, at maigsi ang tag-init, ngunit may ilang mga lugar na nagtataglay ng matabang lupa. Gayunpaman, malaking bahagi ng rehiyon ay hindi kayang panirahan ng tao dahil sa sobrang lamig. Kanlurang Asya Hindi palagian ang klima. Maaaring magkaroon ng labis o di kaya’y katamtamang init o lamig ang lugar na ito. Bihira at halos hindi nakakaranas ng ulan ang malaking bahagi ng rehiyon. Kung umulan man, into’y kadalasang bumabagsak lamang sa mga pook na malapit sa dagat. Timog Asya Iba-iba ang klima sa loob ng isang taon. Mahalumigmig kung Hunyo hanggang Setyembre, taglamig kung buwan ng Disyembre hanggang Pebrero, at kung Marso hanggang Mayo, tag-init at tagtuyot. Nananatili malamig dahil sa niyebe o yelo ang Himalayas at ibang bahagi ng rehiyon. Silangang Asya Monsoon Climate ang uri ng klima ng rehiyon. Dahil sa lawak ng rehiyong into, ang mga bansa dito ay nakakaranas ng iba- ibang panahon- mainit na panahon para sa mga bansang nasa mababang latitude, malamig at nababalutan naman ng yelo ang ilang bahagi ng rehiyon. Timog-Silangang Asya Halos lahat ng bansa sa rehiyon ay may klimang tropikal, nakararanas ng tag-init, taglamig, tag-araw at tag-ulan. Ipabasa sa mga mag-aaral ang paglalarawan ng mga klima sa iba’t ibang rehiyon ng Asya. Maaaring magpagawa ng paghahambing sa mga klimang ito.
39 Batayang Aklat: Mateo Ph.D, Grace Estela C., et. al., Asya Pag-Usbong ng Kabihasnan, Vibal Publishing House Quezon City, 2008, pp. 32 Garrovillas, Fe S.J., Rosalie N. Nieva and Melinda C.Vidallo, Workteks sa Araling Panlipunan II: Kasaysayan ng Asya, Innovative Educational Materials, Inc., Sta. Ana, Manila, 2008, p.15 Basahin at unawaan ang I isinasaad sa teksto Direksyon ng Hanging Amihan o Northeast Monsoon na nagmumula sa Siberia patungong Karagatan (kaliwa),at ng Hanging Habagat o Southwest Monsoon na nagmumula sa karagatan patungong kontinente Ang Katangian ng Klima Ang karaniwang panahon o average weather na nararanasan ng isang lugar sa loob ng mahabang panahon ay tinatawag na klima. Kinapapalooban ito ng mga elemento tulad ng temperatura, ulan at hangin. Maraming salik ang nakakaapekto sa klima ng isang lugar. Ilan dito ay ang lokasyon, topograpiya, uri o dami ng mga halaman, at distansya sa mga anyong tubig. Dahil sa lawak ng Asya, matatagpuan dito ang lahat ng uri ng klima at panahon. Samantala, ang mga monsoon o mga hanging nagtataglay ng ulan ay isang bahagi ng klima na may matinding epekto sa lipunan at iba pang salik ng pamumuhay ng tao lalo’t higit yaong mga nasa silangan at timog-silangang Asya. Depende sa lakas ng bugso nito, ito ay maaaring magdulot ng parehong kapakinabangan at kapinsalaan. Ang Katangian ng Klima Ang karaniwang panahon o average weather na nararanasan ng isang lugar sa loob ng mahabang panahon ay tinatawag na klima. Kinapapalooban ito ng mga elemento tulad ng temperatura, ulan at hangin. Maraming salik ang nakakaapekto sa klima ng isang lugar. Ilan dito ay ang lokasyon, topograpiya, uri o dami ng mga halaman, at distansya sa mga anyong tubig. Dahil sa lawak ng Asya, matatagpuan dito ang lahat ng uri ng klima at panahon. Samantala, ang mga monsoon o mga hanging nagtataglay ng ulan ay isang bahagi ng klima na may matinding epekto sa lipunan at iba pang salik ng pamumuhay ng tao lalo’t higit yaong mga nasa silangan at timog-silangang Asya. Depende sa lakas ng bugso nito, ito ay maaaring magdulot ng parehong kapakinabangan at kapinsalaan. Para sa ganap na pagkaunawa ng katangian ng klima ay ipabasa ang maikling tekstong ito. Pansinin din ang larawan na nagpapakita ng pag-ihip ng Hanging Amihan at Hanging Habagat upang masagot ang mga pamprosesong mga tanong kasunod nito.
40 Pamprosesong mga Tanong 1. Bakit ang malaking kontinente ng Asya ay may iba’t ibang uri ng klima? Mas nakabubuti ba ito o mas nakasasama? 2. Paano naaapektuhan ng monsoon sa Asya ang mga Asyano? Ipaliwanag ang kasagutan sa konsepto ng salik kultural (pamumuhay, pananamit, kilos, paniniwala, kaugalian). 3. Bigyan ng paghihinuha kung paanong ang mga pananim at vegetation cover sa Asya ay nakadepende sa uri ng klima mayroon sa isang partikular na lugar o bansa. Magsagawa ng masusing pagpapaliwanag sa sagot. 4. Pansinin ang pigura ng direksiyon ng mga monsoon na nasa itaas. Ito ba ay makapagbibigay ng paliwanag kung bakit madalas ang bagyo sa Pilipinas? Bakit mahalagang malaman ng mga Pilipino ang ganitong kalagayan ng Pilipinas? Suriin ang mapa at basahin ang tekstong kasunod nito. Sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong na ito, magsagawa ng talakayan tungkol sa klima at ang epekto nito sa vegetation cover ng isang bansa gayundin sa pamumuhay ng mga tao sa isang lugar. Suriin ang mapa ng Circum-Pacific Seismic Belt bilang pantulong na kagamitan sa pagpapalawig ng kasunod na teksto.
41 Ang Pacific Ring of Fire Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong Asya Pasipiko, ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay “Ring of Fire,” o “Circum-Pacific Seismic Belt”. Ang lugar na ito ay nagtataglay na maraming hanay ng mga bulkan, kasama na ang mga bulkang Mayon, Pinatubo, Taal at Krakatoa. Ang pagsabog ng mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng paglindol o paggalaw ng lupa na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng mga pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito. Sinasabing noong araw pa man bago maisulat ang kasaysayan, ang karamihan sa mga anyong lupa at anyong tubig sa daigdig ay hinubog at binigyang porma ng, bukod sa paggalaw ng tectonic plates na nagpabitak at nagpaangat sa ilang bahagi ng lupa, ay dulot ng mga pagyanig mula sa pagsabog ng bulkan. Ang Pacific Ring of Fire Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong Asya Pasipiko, ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay “Ring of Fire,” o “Circum-Pacific Seismic Belt”. Ang lugar na ito ay nagtataglay na maraming hanay ng mga bulkan, kasama na ang mga bulkang Mayon, Pinatubo, Taal at Krakatoa. Ang pagsabog ng mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng paglindol o paggalaw ng lupa na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng mga pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito. Sinasabing noong araw pa man bago maisulat ang kasaysayan, ang karamihan sa mga anyong lupa at anyong tubig sa daigdig ay hinubog at binigyang porma ng, bukod sa paggalaw ng tectonic plates na nagpabitak at nagpaangat sa ilang bahagi ng lupa, ay dulot ng mga pagyanig mula sa pagsabog ng bulkan. Narito ang maikling teksto tungkol sa Pacific Ring of Fire. Ipabasa ito sa mga mag- aaral at hingin ang kanilang reaksyon o napansin dito. Gamitin ang mapa sa itaas para sa mas malinaw na paliwanag sa mga nakasaad sa teksto. Maaaring maglahad pa ng ibang makakatulong na impormasyon kaugnay sa paksa. Sa tulong ng pamprosesong mga tanong, simulan ang talakayan tungkol sa tekstong binasa at mapang sinuri.
42 3. Paano naaapektuhan ng mga pagyanig at pagsabog ng bulkan ang likas na kapaligiran at ang pamumuhay ng mga tao sa Pilipinas at ilang bahagi ng Silangang Asya? Paano ang naging pagtugon ng mga tao rito? Batayang Aklat: Mateo Ph.D, Grace Estela C., et. al., Asya Pag-Usbong ng Kabihasnan, Vibal Publishing House, Quezon City, 2008, pp. 3-9 Ngayong may taglay ka nang kaalaman ukol sa vegetation cover at klima ng kontinente ng Asya ay makapagtatala ka na ng mahahalagang datos at impormasyon tungkol sa katangiang pisikal ng Asya. Anumang impormasyon na iyong mabubuo sa tulong ng iyong mga kamag-aaral ay maaari mong maging batayan sa paggawa ng pangkalahatang profayl ng Asya na itatakda sa iyong gawin sa huling bahagi ng aralin. Gawain Blg. 7 – Magsaliksik Tayo! . Ang gawaing ito ay maaaring isagawa ng isahan o pangkatan. Kung isasagawa bilang pangkatang gawain, malaya ang bawat mag-aaral na sumapi sa ibang kamag- aaral na nais niyang makasama at bumuo ng pangkat na may pare-parehong dami ng kasapi. Kapag naisaayos na ang bawat pangkat, makakatanggap kayo ng task card na inyong magiging gabay sa pagsasagawa ng gawain Ipapakilala ang susunod na gawain sa pamamagitan ng talatang ito. Dapat masiguro na ang panutong ito ay maayos na maisakatuparan. Gabayang mabuti ang mga mag-aaral sa pagbuo ng kanilang mga pangkat. Madaos ng palabunutan upang maitakda ang rehiyon ng Asya na bibigyang pokus ng bawat pangkat.
43 MGA GABAY SA PAGTUPAD NG GAWAIN Itatakda sa inyo sa pamamagitan ng palabunutan ang isang rehiyon sa Asya na bibigyang pokus ng inyong pananaliksik at paglalahad. Magsagawa ng pananaliksik at mangalap ng mga datos tungkol sa katangiang pisikal ng rehiyong inyong nabunot, maging ang naging pagtugon ng mga tao rito, mga isyu at mga usaping kinakaharap. Gumawa ng pangkatang ulat batay sa pangkalahatang Data Retrieval Chart na ipamamahagi sa mga pangkat Iulat ang inyong pangkatang pahayag sa uri ng paglalahad na inyong nais: brainstorming, round table discussion, lecturette, interview, role playing, tour, etc. Sa dulo ng paglalahad ay magbahagi ng inyong paglalahat tungkol sa inyong iniulat sa pamamagitan ng paglalagay ng mga hinihinging detalye sa ipapaskil na Data Retrieval Chart. MGA GABAY SA PAGTUPAD NG GAWAIN Itatakda sa inyo sa pamamagitan ng palabunutan ang isang rehiyon sa Asya na bibigyang pokus ng inyong pananaliksik at paglalahad. Magsagawa ng pananaliksik at mangalap ng mga datos tungkol sa katangiang pisikal ng rehiyong inyong nabunot, maging ang naging pagtugon ng mga tao rito, mga isyu at mga usaping kinakaharap. Gumawa ng pangkatang ulat batay sa pangkalahatang Data Retrieval Chart na ipamamahagi sa mga pangkat Iulat ang inyong pangkatang pahayag sa uri ng paglalahad na inyong nais: brainstorming, round table discussion, lecturette, interview, role playing, tour, etc. Sa dulo ng paglalahad ay magbahagi ng inyong paglalahat tungkol sa inyong iniulat sa pamamagitan ng paglalagay ng mga hinihinging detalye sa ipapaskil na Data Retrieval Chart. Narito ang task card na ipapamahagi sa bawat pangkat upang magabayan sila sa pagtupad ng gawain. Sa kadahilanang ang gawain ay nangangailangan ng mas komprehensibong mga sagot, kinakailangan ang pananaliksik lalo na ng mga case studies. Maaaring gawing takdang aralin ang gawaing ito para magkaroon ng sapat na panahon ang mga mag-aaral. Tandaan na ang mga impormasyon at detalye na kanilang makakalap ay magiging batayan ng kanilang pagsagot sa pamprosesong mga tanong.
44 Ang kabundukang Ural na nasa rehiyong ito ang humahati sa mga kontinente ng Europe at Asya. Ang Bering Sea ang nag-uugnay sa Hilagang Asya at Alaska. Dahil ang rehiyong ito ay may pinakama- habang panahon ng taglamig at napakaikling tag-init hindi kayang tumubo sa kalakhang bahagi nito, ang anumang punongkahoy. Sa ilang mga bahagi ng rehiyong ito ay may malalawak na damuhan na may iba’t ibang anyo (steppe, prairie at savanna), at may kaunting bahagi na boreal forest o taiga na may kagubatang coniferous. Bunsod ito ng malamig na klima sa rehiyong ito. Ang Kanlurang Asya ay nakalatag sa pangkontinental na bahagi ng Asya at sa hilagang silangang bahagi ng Africa. Mabuhangin at mabato ang karaniwang lugar dito, maging ang pagkatuyo ng mga ilog at lawa ay madalas dahil sa sobrang init at walang masyadong ulang nararanasan sa rehiyong ito ng Asya. Nahahati sa tatlong rehiyong pisikal ang Kanlurang May anyong hugis tatsulok, ang Timog Asya ay may hangganang Indian Ocean sa Timog at kabundukan ng Himalayas sa hilaga. Sa kanlurang bahagi ng rehiyon nakalatag ang mga bansang Afghanistan, Pakistan at India, sa silangan ay Bangladesh, sa dakong hilaga ay ang mga bansang Nepal at Bhutan, at ang mga pulo ng Sri Lanka at Maldives sa Timog. Ang topograpiya ng rehiyong ito ay mabundok. Sa hilagang bahagi nito ay makikita ang hanay ng mga bundok ng Hindu Kush sa Afghanistan, Karakoram Range sa Pakistan at China, at ang Himalayas sa Nepal. Sa Hindu Kush matatagpuan ang kilalang landas na Khyber Pass. Sa katimugan ng Hindu Kush nakalatag ang Indo-Gangentic Plain na katatagpuan naman ng Thar Desert sa kanlurang bahagi nito at ang Deccan Plateau sa bandang timog. Sa kanluran at silangan naman ng talampas na ito ay ang kabundukan ng Ghats: ang Western Ghats na nasa panig ng Arabian Sea, at ang Eastern Ghats na nasa panig naman ng Bay of Bengal. Ang Indus, Ganges, at Brahmaputra na ilan sa malalaking ilog sa daigdig, ay matatagpuan sa Timog Asya. Mainit sa rehiyong ito maliban sa mga kabundukan na nananatiling malamig dahil sa Ipabasa ang mga tekstong ito na makakatulong sa pagsagot ng itinakdang gawain.
45 Malaking bahagi ng kalupaan ng Asya ay sakop ng rehiyong Silangang Asya partikular na ang China na sumasakop sa 20% sukat ng kontinente. Ang mga bansang Japan at Korea ay halos 5% ng lupain ng Silangang Asya. Ang rehiyong ito ay may mga pisikal na hangganan tulad ng Gobi Desert, Mongolian-Tibetan Plateaus at ang Himalayas. Nasa silangan naman nito ang Pacific Ocean. Sa pangkalahatan, matataba ang mga kapatagan dito, malalalim ang mga lambak at matataas ang mga bundok. Bagamat malawak ang China, ang mga naninirahan dito ay nagsisiksikan sa silangang bahagi ng bansa na isang kapatagan hindi tulad ng kanlurang bahagi nito na binubuo ng mga kabundukan at talampas. Ang mga ilog ng Huang Ho, Yangtze at Xi Jiang ay ang tatlong pinakamahahalagang ilog sa pamumuhay ng mga Tsino dahil sa nagpapataba ito ng lupain at ginagamit na ruta para sa pakikipagkalakalan. Samantala, sa pamamagitan ng Sea of Japan at Korean Strait, ang bansang Japan ay nahihiwalay sa mismong lupain ng Silangang Asya. Binubuo ito ng apat na malalaking isla; ang Kyushu, Shikoku, Honshu, at Hokkaido. Nasa maliit na bahagi lamang ng bansa ang malaking bahagi ng populasyon sapagkat mahigit sa 80% ng lupain ng Japan ay kabundukan. Ang kahabaan ng Timog Silangang Asya ay makikita sa timog ng China at Japan. Ang India ang nasa Hilagang-Kanluran nito at Pacific Ocean naman sa Silangang bahagi. Dahil sa kaaya-ayang klima dito, magubat na kabundukan ang matatagpuan sa hilaga ng rehiyon samantalang mga lambak-ilog naman sa timog. May matabang lupa ang mga kapatagan dito habang ang ibang lugar naman ay karaniwang latian at matubig. Nauuri sa dalawa ang rehiyon ng Timog-Silangang Asya: Ang Pangkontinenteng Timog Silangang Asya o Mainland Southeast Asia, isang tangway na nasa pagitan ng South China Sea at Indian Ocean. Ang malaking bahagi ng lupaing ito ay kabundukan at manaka-
46 Fornier Ph.D, Joselito N., et.al., Asia: History, Civilization and Culture, Anvil Publishing Inc., Pasig,City, 2007, pp. 9-16 Sa paraan ng inyong paglalahad ng mga katangian at mahahalagang impormasyon, ang pagganap ng iyong pangkat ay mamarkahan batay sa mga pamantayan na nakapaloob sa mga sumusunod na rubrics: Iskala: 5 - napakahusay ng pagganap at pagsasakatuparan 4 - mahusay ang pagganap at pagsasakatuparan 3 - hindi gaanong mahusay ang pagganap at pagsasakatuparan 2 - hindi mahusay ang pagganap at pagsasakatuparan 1 - hindi nagampanan at naisakatuparan Para sa gagamit ng Interview Indicator 1 2 3 4 5 1. Taglay ang pag-unawa sa paksang tinalakay 0 0 0 0 0 2. Ang mga tanong sa interview ay may lohikal na pagsasaayos 0 0 0 0 0 3. Magaling ang paraan ng pagtatanong 0 0 0 0 0 4. Magaling ang pagsagot sa mga tanong 0 0 0 0 0 5. Magaling ang pagtanggap ng mga dagdag na impormasyon 0 0 0 0 0 Kabuuan Para sa gagamit ng Brainstorming: Indicator 1 2 3 4 5 1. May ganap na pag-unawa sa panukala tungkol sa isyu 0 0 0 0 0 Sa paraan ng paglalahad ng mga nakalap na detalye, mahalagang alam ng mga mag-aaral kung paanong tatayain o mamarkahan ang kanilang pagganap. Ipaliwanag ang bawat indicators ng mga pamamaraang gagamitin. Mamarkahan ang bawat indicator sa pamamagitan ng pag-iitim sa mga bilog na katapat ng iskala. Maaaring guro ang magtaya, o kaya’y isang miyembrong kinatawan ng bawat pangkat, o kung ano man ang mapapagkasunduan ng guro at ng mga mag- aaral.
47 Para sa gagamit ng Panel Discussion Indicator 1 2 3 4 5 1. Maayos ang organisasyon ng paksang tinalakay ng panelist 0 0 0 0 0 2. Magaling na pagpapaliwanag sa isyu ng mga panelist 0 0 0 0 0 3. Magaling na pag-uugnay ng isyu sa iba pang isyu 0 0 0 0 0 4. Nakapagsasagawa ng talakayan sa klase tungkol sa paksa 0 0 0 0 0 5. Nakapagbibigay ng mungkahi o solusyon 0 0 0 0 0 6. Magaling na pagpapadaloy ng talakayan ng moderator 0 0 0 0 0 Kabuuan Para sa gagamit ng Roundtable Discussion: Indicator 1 2 3 4 5 1. Taglay ang pag-unawa sa paksang tinalakay 0 0 0 0 0 2. Magaling na organisasyon ng mga paksang tinatalakay ng mga panelist 0 0 0 0 0 3. Magaling na pagbabahagi ng impormasyon ng mga panelist 0 0 0 0 0 4. Magaling na pagsagot sa mga tanong ng klase 0 0 0 0 0 5. Magaling na pagpapadaloy ng moderator sa pamamagitan ng talakayan 0 0 0 0 0 6. Maayos na nakapagbubuod ng impormasyon Kabuuan Para sa gagamit ng Role Playing: Indicator 1 2 3 4 5 1. May kaangkupan sa personalidad ang papel na ginampanan ng mga tauhan 0 0 0 0 0 2. Magaling na pagsasalarawan ng papel na ginampanan 0 0 0 0 0 3. Napapaloob sa papel na ginampanan ng mga tauhan ang nilalaman ng aralin 0 0 0 0 0 4. Naisasaloob ang kahalagahan na nais ipaabot 0 0 0 0 0
48 Narito ang Data Retrieval Chart na pupunan ng mga datos sa proseso ng paggawa ng paglalahat. Maaari ring balikan ang mga teksto tungkol sa mga uri ng klima at vegetation cover ng Asya na nasa naunang mga pahina mula rito. KATANGIANG PISIKAL NG ASYA Kinaro- roonan Hugis Sukat Anyo Klima Vegetation Cover Hilagang Asya Kanlurang Asya Timog Asya Timog Silangang Asya Silangang Asya Paghahambing: Epekto: Kapakinabangan: Narito ang pangkalahatang data retrieval chart na pupunan ng sagot ng bawat pangkat batay sa kanilang nakalap na mga detalye at impromasyon. Gaya ng isinaad sa task card, narito ang proseso ng pagsasakatuparan ng gawain: a. pupunan ng bawat pangkat ang kolum batay sa hinihinging impormasyon nito. b. ipapaliwanag ang katangiang pisikal ng rehiyong naitakda sa kanila sa pamamaraang kanilang napili at tatayain gamit ang rubrics na nailahad sa nakaraang pahina. c. sa pamamagitan ng maikling talakayan
49 Pamprosesong mga Tanong 1. Maglahad ng paghahambing at pagtutulad sa katangiang pisikal ng Hilagang Asya at Kanlurang Asya, ng Timog Asya at Silangang Asya, at ng Mainland Southeast Asia at Insular Southeast Asia. 2. Ano-ano ang bahaging ginampanan sa pamumuhay ng mga Asyano ng mga kabundukan at ilog sa Asya? 3. Paano naaapektuhan ng mga monsoon, mga bagyo, at ng mga lindol ang pisikal na katangian ng ibat ibang rehiyon ng Asya? Ikaw bilang isang Pilipino at Asyano, ano ang magiging kapakinabangan mo sa pagkakaroon ng ganap na kaalaman sa katangian ng mga natural na kalamidad na dinaranas ng ating bansa? Dahil sa marami ka nang nakalap na impormasyon tungkol sa heograpiya at katangiang pisikal ng Asya, maaari mo nang ikumpara ang mga nabuo mong kaisipan sa mga pang-una mong kasagutan sa mga tanong na iyong inilahad sa unang bahagi ng modyul na ito. Ano sa mga pang-una mong sagot ang tama? Alin ang kinakailangan ng pagwawasto? Ano ang mga nabuong misconceptions na ngayon ay iyo nang maitutuwid? Kung sapat na ang iyong pag-unawa sa pisikal na katangian ng Asya at ang pagtugon ng tao dito upang makabuo siya ng isang uri ng pamumuhay na bahagi ng kanyang kabihasnan, handa ka nang gampanan ang susunod na gawain. Gawain Blg.8 : Pag-akyat Tungo sa Pag-unlad Simulan mo na ang pangalawang bahagi ng iyong Matapos ang isinagawang gawain ay isunod ang malayang talakayan sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong. Sa bahaging ito ay lalagumin ng mga mag- aaral ang tinalakay na paksa. Ipasagot ang nakasaad na mga tanong. Ito rin ay magiging transisyon para sa susunod na gawain. Ang masusing paggabay ng guro para dito ay kinakailangan. Ipagawa ang gawaing ito batay sa nakasaad na panuto.
50 Natuklasan ko na ang pisikal na katangian ng ng mga rehiyon sa Asya ay ____________________na nakaimpluwensya sa pamumuhay at kultura ng mga Asyano sa pamamagitan ng ______________ ____________________________ ____________________________ __________ Sa bahaging ito ng modyul ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan at iba’t ibang gawain ang tungkol sa heograpiya at katangiang pisikal ng mga rehiyon ng Asya. Inaasahang mula rito ay naiwasto mo na ang mga maling konsepto at nabigyang linaw ang mga katanungang pansamantalang nakabalam sa iyong pagtuklas ng mahahalagang impormasyon kaugnay ng paksa. Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin pa natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa susunod na bahagi ng modyul na ito. Mahalagang maging tapat ang mag-aaral sa pagsagot ng gawaing ito. Sa kanyang sagot dito masusukat ang antas ng kanyang pagkatuto sa mga natalakay na aralin, lalo’t higit ang mga patunay na nagpapakita ng impluwensya ng pisikal na katangian ng Asya sa pamumuhay ng mga Asyano. Bigyang diin sa maikling talakayan sa bahaging ito ang gagawing pagwawasto ng mga mag-aaral sa kanilang paunang kaalaman tungkol sa heograpiya ng Asya o ang pisikal na katangian nito at ang kapakinabangan ng tao dito. Maaari ding lagumin ng mga mag-aaral ang kabuuan ng mga paksang kanilang natutunan sa bahaging ito ng modyul. Iugnay ang nabuong paglalahat sa susunod na bahagi ng modyul sa pamamagitan ng pagpapaliwanag ng layunin nito.
51 PAGNILAYAN AT UNAWAIN Gawain Blg. 9 : Salundiwa Ang gawaing ito ay naglalayong mailahad mo ang mga konseptong iyong nabuo bunga na mga kaalamang iyong nalinang sa nakaraang bahagi ng modyul. Mas mabuti rin kung ikaw ay makapagbabahagi ng mga kasagutan sa gawain batay sa iyong nabasa sa mga pahayagan, napanood sa tv at napakinggan sa radyo. Marahil ay nanaisin mo pang makakalap ng mas matibay na pahayag mula sa pagbabahagi ng iyong mga mag- aaral para masagot ang iyong mga katanungang sa papaanong paraan nakaapekto ang katangiang pisikal ng Asya sa pamumuhay ng mga Asyano? Ilapat mo ang iyong natutunan at nakalap pang mga impormasyon hinggil sa paksa sa pamamagitan ng pagsagot sa kasunod na conceptual maps. Dahil sa iyong matagumpay na paglinang ng aralin, taglay mo na ang mahahalagang detalye na magagamit mo sa pagpapatibay ng iyong natutuhan. Ang mga ito ay mas pagtutuunan mo ng pansin gayundin ang iba pang mahahalagang aspeto ng aralin tungo sa iyong ganap na kabatiran. Para mas makaganap kang mabuti sa daloy ng pagpapalalim ng kaalaman ay kakailanganin ang iyong kritikal at masusing pagsusuri, sariling pagbabalangkas at pag-oorganisa ng konsepto, at aktibo at produktibong pakikilahok sa mga talakayan at pangkatang gawain. Habang isinasagawa ang paglikom ng mas malalim na kaalaman ay muli mong subukan na buuin ang kasagutan sa kung paanong ang interaksyon ng tao sa kaniyang kapaligiran ay nagbigay-daan sa paghubog at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Maaaring ihayag ang inaasahang mga pagkatuto ng mga mag-aaral sa bahaging ito ng modyul, gayundin ang pagbibigay pansin o diin sa inaasahang pagganap sa mga gawaing nakahanay upang mas lumalim ang kanilang pag-unawa tungkol sa interaksyon ng tao at kapaligiran sa pagbuo ang kabihasnang Asyano. Ipaliwanag nang maayos sa mga mag- aaral ang nakasaad sa bahaging ito. Magsisilbi itong gabay sa pagganap nila sa gawain.
52 Katangiang Pisikal ng KANLURANG ASYA ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ Katangiang Pisikal ng HILAGANG ASYA _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Katangiang Pisikal ng TIMOG ASYA ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ Katangiang Pisikal ng SILANGANG ASYA _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Katangiang Pisikal ng TIMOG- SILANGANG ASYA _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ ASYA Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral sa pagsagot ng mga bahagi ng conceptual map. Ang kanilang kasagutan ay batay sa mga tekstong binasa at tinalakay, mga isinagawang pananaliksik, mga nabasa sa pahayagan, narinig sa radyo o napanood sa tv, maging mula sa kanilang mga pagbabahaginan. Ang sagot sa gawaing ito ay mamarkahan at itatala sa class record. Nasa pagpapasya ng guro ang pamamaraan ng gagawing pagwawasto ng mga sagot batay sa naging pagganap at kakayahan ng mga mag-aaral sa
53 Ibahagi ang iyong mga kaisipang taglay ng conceptual maps. Ilaan din ang matamang pakikinig sa gagawing pagbabahagi ng iba at maging aktibo sa talakayan ukol sa paksa. Ang konsepto ng kapakinabangan ng kapaligiran sa pamumuhay ng mga tao ay lalo mo pang pagtitibayin sa pamamagitan ng mga gawaing ilalatag sa ‘yo batay sa karanasan ng mga bansa mula sa iba’t-ibang rehiyon ng Asya . Gawain Blg. 10 : Bigyang Pansin Mo! Tatlong mahahalagang aral na aking natutunan tungkol sa katangiang pisikal ng Asya Hindi irerekord ang sagot ng mga mag- aaral dito. Ang anumang ilalagay nila dito ay magiging paksa ng talakayan bilang muling paglalagom ng kanilang mga natutunan sa aralin. Bigyang panimula ang susunod na gawain sa pamamagitan ng paglalahad ng mga nakasaad dito. Ang gawaing ito ay binubuo ng maliliit pang mga gawain. Lahat nang ito ay naglalayon pang palalimin ang ganap na pag- unawa ng mga mag-aaral sa naging ugnayan ng tao at kapaligiran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnan.
54 1. Panoorin ang video ng eco-tourism campaign ng sumusunod na bansa ARMENIA TURKEY INDIA MALAYSIA CHINA PHILIPPINES Narito ang sites ng mga naturang video: Armenia - http://www.youtube.com/watch?v=I9XrxzArcmc Turkey - http://www.youtube.com/watch?v=IFkF4Oea3P8 India - http://www.youtube.com/watch?v=v7qzOV4G7JM&feature=relmfu Malaysia - http://www.youtube.com/watch?v=qeK96XxG2Sc China - http://www.youtube.com/watch?v=JvfwBU_G4Hg Philippines - http://www.youtube.com/watch?v=TsBUz6qu_Bo&feature=fvwrel Inaasahan ang pagiging maparaan ng guro upang maisakatuparan ang gawaing ito. Isa sa kapakinabangan ng pisikal na kapaligiran ay ang paggamit ng tao dito sa pamamaraan o mga gawaing panturismo na di maikakailang nakapagbibigay kita sa isang bansa. Makikita sa mga video ang magagandang tanawin maging ang kultura at pamumuhay ng mga tao batay sa kanilang kalikasan. Kung walang kagamitan para dito, magpakita na lamang ng mga larawan ng iba’t-ibang tourist spots o mga eco-tourism sites upang siyang maging paksa ng talakayan. Ang mini-lecture o symposium ay isa ring mabisang paraan ng pagpapayaman ng mga natutunan sa aralin. Ang layunin ng gawaing ito ay upang malaman ng mga mag- aaral ang matalinong paglinang ng tao sa kapaligiran para sa kanilang kabuhayan, sa paraang hindi makakasira o makakapinsala ng kapaligiran. Mainam na ang guro ay may kaalaman sa lokal na industriya ng kanilang lugar para maisakatuparan ang gawaing ito.
55 3. Suriin ang mga larawan sa ibaba Ano ang nabuo mong kaisipan habang tinitignan ang mga larawan? Paano nililinang ng tao ang kanyang kapaligiran? 4. Basahin ang bahagi ng lathalaing “Past and Present: Human – Environment Interaction in the Bampur Valley” na isinulat nina Mehdi Mortazavi at Fariba Mosapour Negari na nailathala sa ANCIENT ASIA Journal of the Society of South Asian Archaelogy. Inilalahad nito kung paanong ang tao ay umayon sa kalagayang pangkapaligiran sa lamabak-ilog ng Bampur sa timog-kanlurang bahagi ng Asya.Human and Environment Interaction The Bampur valley interestingly has two completely different environments or ecological niches which were favoured for human settlements; the highlands located between Karvandar Mountain and Iranshahr; and the lowlands between Iranshahr and Jaz Murian Basin. The 2006 survey indicates that all the ancient sites were located close to the Damin River or along its tributaries. It seems that the river gets absorbed into its porous bed and re-appears irregularly like springs and Qanats. This peculiar character of the Damin River restricts the agricultural yield around the river, while the rocky foothills surrounding the Damin River further limit the agricultural activity in the region supporting only small settlements both in the case of ancient sites and modern villages. It is interesting to note that the location of the modern settlements are not very far from the ancient site and in most cases people of this area have built on the ancient remains or have utilized the land for agricultural purpose restricting any detail study of the past settlement patterns and archaeological excavations (Mortazavi, 2007: 26). Lack of water and cultivable land has thus forced people to follow the local ancient livelihood based on animal husbandry and horticulture. Although there is a lack of archaeological investigation in the region as mentioned above, the size of the ancient settlements and the environmental factors indicate that people in this region had been engaged with animal husbandry and horticulture even during the Third Millennium BC. Human and Environment Interaction The Bampur valley interestingly has two completely different environments or ecological niches which were favoured for human settlements; the highlands located between Karvandar Mountain and Iranshahr; and the lowlands between Iranshahr and Jaz Murian Basin. The 2006 survey indicates that all the ancient sites were located close to the Damin River or along its tributaries. It seems that the river gets absorbed into its porous bed and re-appears irregularly like springs and Qanats. This peculiar character of the Damin River restricts the agricultural yield around the river, while the rocky foothills surrounding the Damin River further limit the agricultural activity in the region supporting only small settlements both in the case of ancient sites and modern villages. It is interesting to note that the location of the modern settlements are not very far from the ancient site and in most cases people of this area have built on the ancient remains or have utilized the land for agricultural purpose restricting any detail study of the past settlement patterns and archaeological excavations (Mortazavi, 2007: 26). Lack of water and cultivable land has thus forced people to follow the local ancient livelihood based on animal husbandry and horticulture. Although there is a lack of archaeological investigation in the region as mentioned above, the size of the ancient settlements and the environmental factors indicate that people in this region had been engaged with animal husbandry and horticulture even during the Third Millennium BC. Maaari pang gumamit ng ibang larawan tungkol sa ugnayan ng tao at kalikasan na magiging batayan ng talakayan. Mas mainam kung magsasagawa muna ng ilang gawain bago basahin ang artikulo gaya ng pagpapakita ng mga larawan ng Bampur Valley o kaya’y pagtukoy sa mapa ng lugar na kinalalagyan nito. Maaari ring magdaos ng isang laro gamit ang mga mahahalagang salita sa artikulo at siyang bibigyang kahulugan ng mga mag-aaral.
56 Pamprosesong mga Tanong 1. Ibahagi ang iyong naging reaksiyon matapos mong mapanood ang mga video o marinig ang ibinahagi ng mga tagapagsalita sa symposium. Bakit kailangang pahalagahan ng tao ang kaniyang pisikal na kapaligiran? Paano maipakikita ang naturang pagpapahalagang ito? 2. Patunayan na malaki ang bahaging ginagampanan ng pisikal na kapaligiran sa iba’t ibang aspeto ng buhay ng tao. 3. Paanong ang interaksiyon ng tao sa kaniyang kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo at pag- unlad ng kabihasnang Asyano? Gawain Blg. 11 : Pagninilay Ano ang naramdaman mo habang ikaw ay nasa proseso ng pag-alam ng mga katangi-tanging mga impormasyon tungkol sa pisikal na katangian ng Asya? Alin sa mga paksa ng aralin ang mas nakapukaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pang tuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paglinang at pag-unawa ng aralin, ano ang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong susunod na mga hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong pag-aaral? Ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobin ay isulat mo sa reflection journal na pinamagatang “Pagtingin, Pagtanaw, at Pagninilay” upang siyang maging gabay mo sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mga gawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong Iproseso ang naging pagkatuto at saloobin ng mga mag-aaral sa isinagawang mga gawin sa pamamagitan ng mga gabay na tanong. Gawin itong batayan sa paglalahad at pagpapaliwanag ng susunod na gawain na dapat magampanan.
57 Matapos mong tignan ang iyong sarili at mapagnilayan ang kahalagahan ng tinalakay na aralin ay iyo namang gagampanan ang huling bahagi ng isa sa mga pormatibong pagtataya sa antas ng iyong natutunan. Gawain Blg. 12 : Pag-akyat Tungo Sa Pag-unlad Ang gawaing ito ay ang pagtatapos ng iyong pag- akyat sa tugatog ng tagumpay! Marami kang pinagdaanang balakid na humamon sa iyong kakayahan upang makapaglikom ka ng ganap na pagkatuto at kabatiran tungkol sa tinalakay na aralin. Ngayon ay magagawa mo nang ihayag nang buong pagmamalaki at walang pag-aalinlangan ang iyong nabuong kasagutan batay sa iyong malalim na pag-unawa sa tinalakay na aralin sa modyul na ito. Pagtingin, Pagtanaw, at Pagninilay _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________ Pagtingin, Pagtanaw, at Pagninilay _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________ Ang interaksiyon ng tao sa kaniyang kapaligiran ay nagbigay- daan sa _____________________ Dahil_______________________. ____________________________ _____ kung kayat_____________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ Muli, inaasahan ang katapatan ng mga mag-aaral sa pagsagot ng mga gawaing ito bilang kanilang self-assessment kaugnay ng kanilang pagkatuto at pagkakaunawa ng aralin. Maaaring magdaos ng pagbabahaginan matapos maisakatuparan ang mga gawaing ito. Gawing kawili-wili at kasiya-siya ang pagpapadaloy ng pagbabahaginan.
58 Binabati kita sa iyong pananagumpay na matapos ang unang tatlong bahagi ng aralin. Ang kaganapan ng iyong pagkatuto mula sa iba’t-ibang mga gawain at karanasan sa proseso ng pagtuklas, pagpapalalim, at pag-unawa ng aralin ang siyang magbibigay sayo ng sapat na kakayahan na maisakatuparan ang nakalaan pang mga gawain. Magpatuloy ka! Gawain Blg. 13 : Profayl ng Asya Taglay ang iyong kaalaman sa mga detalye ng aralin, gumawa ka ng pangkalahatang profayl pangheograpiya ng Asya na siyang magagamit mo sa paggawa ng iyong proyekto sa pagtatapos ng unang aralin ng modyul. Ito ay kinakailangang naglalaman ng komprehensibong paglalarawan ng mga salik pangheograpiya ng Asya, ang kaibahan ng Asya sa iba pang mga kontinente sa daigdig, at ang kontribusyon ng pisikal ng kapaligiran sa pagbuo ng kabihasnan ng mga Asyano. Lapatan mo ito ng masining na lay-out o gawin sa anumang malikhaing pamamaraan tulad ng sa facebook upang maging kaaya-aya ito sa mga babasa nito. Tandaan mo lamang na bago mo ito ibahagi sa iba ay kinakailangang ito’y nasuri na ng iyong guro upang matiyak ang pagiging wasto ng nilalaman ng profayl. Ang iyong likha ay mamarkahan batay sa mga sumusunod na pamantayan Ang pagsasagawa ng gawaing ito ay nangangailangan ng kasanayan sa paggamit ng teknolohiya o kaya’y masining na pamamaraan. Kung gagawin ito na parang isang profile page sa facebook, dapat na maging maayos at akma ang mga ilalagay dito. Kung walang kakayahang gumamit ng computers o kaya’y hindi available ito, ang profayl ay maaari namang gawin sa short coupon bond at sa anyong album. Maaari din namang sa pamamagitan ng iba pang pamamaraan na maiisip ng mag-aaral o ng guro. Sa dahilang ang gawaing ito ay naglalayong makapagbahagi ng kaalaman tungkol sa pisikal na katangian ng Asya sa sinumang nangangailangan nito, ang draft ng isasagawang profayl ay mahalagang mabasa at masuri ng guro bago gawin ang pinal na profayl.
59 Pamantayan Katangi- tangi 4 Mahusay 3 Nalilinang 2 Nagsisimula 1 Nilalaman (40%) Ang profayl ay naglalaman ng komprehensibo , tumpak, at may kalidad na detalye batay sa ibinigay na panuntunan Ang profayl ay naglalaman ng kumpletong detalye batay sa ibinigay na panuntunan Ang profayl ay naglalaman ng tumpak na impormasyon batay sa ibinigay na panuntunan Ang profayl ay kulang sa impormasyon Organisasyon (30%) Sapat, malinaw, detalyado, at madaling maunawaan ang pagkakalahad ng detalye ng profayl Sapat, malinaw at maayos ang pagkakalaha d ng detalye ng profayl May lohikal na organisasyon ngunit hindi sapat ang mga detalye ng profayl Hindi maayos at hindi maunawaan ang pagkakalahad ng mga detalye ng profayl Pagkamalikhain (20%) Ang pagkakagawa at paglalahad ng profayl ay nilapatan ng mataas na antas ng pagkamalikhain Ang pagkakagaw a at paglalahad ng profayl ay nilapatan ng malikhaing pamamaraan Ang pagkakagawa at paglalahad ng profayl ay hindi gaanong nilapatan ng malikhaing pamamaraan Ang pagkakagawa at paglalahad ng profaly ay hindi nilapatan ng anumang malikhaing pamamaraan Impact (10%) Nakakatawag pansin at lubos na nakakahikayat ang dating ng profayl sa mga mambabasa Nakakahikay at ang dating ng profayl sa mga mambabasa Hindi gaanong nakakahikayat ang dating ng profile sa mga mambabasa Hindi nakakahikayat at walang dating sa mga mambabasa ang profayl Mas napalawak at mas napa-unlad mo ang iyong pagkatuto tungkol sa konsepto at pisikal na katangian ng Asya sa bahaging ito ng modyul. Ano ang mga napagtanto mo habang ikaw ay nagninilay at nagpapalawak ng pag- unawa sa mga aralin? Ano ang epekto nito sa iyo at paano mo gagamitin ang iyong mga natutuhan sa pang-araw-araw mong pamumuhay? Ngayong mas ganap na ang iyong pag-unawa sa pisikal na katangian ng Asya, ang unang bahagi ng iyong paglalakbay sa Araling Asyano ay handa ka na upang gampanan ang mga gawain sa susunod na bahagi ng Dahil sa ang gagawing profayl ng Asya ay mamarkahan at itatala sa class record, gawing batayan sa pagtataya ng output ang rubric na ito. Gawing batayan ang nakasaad rito upang wakasan ang bahaging ito ng modyul. Bigyang pansin ang mga katanungan, maaari itong ipasagot sa mga mag-aaral, o kaya’y gawing pagganyak para sa susunod na huling bahagi ng modyul.
60 ILIPAT Malaki ang bahaging ginagampanan ng kapaligirang pisikal sa pamumuhay ng mga tao dahil sa idinudulot nitong samu’t-saring kapakinabangan. Ang patuloy na interaksyon ng tao at kapaligiran ay ang siyang nagbubunsod sa kabihasnang patuloy na pinauunlad ng tao sa kasalukuyan. Ang ugnayang ito ay iyong bibigyang-halaga sa pamamagitan ng pagpapamalas at pagsulat ng mga primaryang batayan na ikaw mismo ang lilikha. Sa gawaing ito ay layunin mong manghikahat sa sinumang makakabasa at makakakita nito na bigyan ng akmang pagtugon ang kalikasan. Gawain Blg. 14 : Photo Essay. Gamit ang iyong cellular phone o digital camera, kuhanan mo ng larawan ang anumang makikita mo sa paligid na nagpapakita ng paraan ng paggamit ng tao sa Narating mo na ang huling bahagi ng modyul. Dito ay ilalapat mo na ang iyong mga natutuhan kaugnay ng aralin sa iyong buhay. Gagampanan mo ito sa pamamagitan ng pagtupad sa mga gawain na magpapamalas ng iyong ganap na pag-unawa sa aralin. Maaaring ipabasa sa mga mag-aaral ang mga bahaging ito bilang pagpapakilala sa susunod na gawain, at mas bibigyang linaw ng guro, o kaya’y guro ang siyang magsasagawa nito. Tandaan lamang na dapat ay muling maihayag ng mga mag-aaral ang kanilang nabuong pag-unawa tungkol sa ugnayan o interaksyon ng tao at kapaligiran sa pagbuo ng kabihasnang Asyano. Ipaliwanag mabuti ang panuto sa paggawa ng proyekto. Ang photo essay ay maaring nasa legal-sized coupon bond.
61 Pamantayan sa Pagtaya ng PHOTO ESSAY Pamantayan Katangi-tangi 4 Mahusay 3 Nalilinang 2 Nagsisimula 1 Nilalaman (30%) Ang photo essay ay naglalaman ng komprehensibo , tumpak at may kalidad na impormasyon tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Ang photo essay ay naglalaman ng tumpak at may kalidad na impormasyon tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Ang photo essay ay naglalaman ng tumpak impormasyon tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Ang photo essay ay kulang sa impormasyon tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhaya n ng tao Organisasyon (20%) Maayos, detalyado at madaling maunawaan ang daloy ng mga kaisipan at impormasyong inilahad tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao May wastong daloy ng kaisipan at madaling maunawaan ang impormasyong inilahad tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao May lohikal na organisasyon ngunit hindi sapat upang mailahad ang kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Hindi maayos at hindi maunawaan ang mga impormasyong inilahad tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhaya n ng tao Mensahe ( 20%) May malinaw at malawak na mensahe tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao May malinaw na mensahe tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Limitado ang mensahe tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Malabo at limitado ang mensahe tungkol kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhaya n ng tao Pagka-malikhain (20%) Ang pagkakagawa at paglalahad ng photo essay ay nilapatan ng mataas na antas ng pagkamalikhain Ang pagkakagawa at paglalahad ng photo essay ay nilapatan ng malikhaing pamamaraan Ang pagkakagawa at paglalahad ng photo essay ay hindi gaanong nilapatan ng malikhaing pamamaraan Ang pagkakagawa at paglalahad ng photo essay ay hindi nilapatan ng anumang malikhaing pamamaraan Hikayat (10%) Ang dating sa , mambabasa ay lubos na nakahihikayat at nakakatawag pansin. Ang dating sa mambabasa ay nakahihikayat. Mahina ang dating sa mambabasa o tagapakinig upang makapang- hikayat. Walang dating sa mga mambabasa ang photo essay Gamitin ang rubric na ito bilang pamantayan sa pagtataya o pagmamarka ng proyekto. Ang kanilang marka ay itatala sa class record.
62 Ang kakayahan mong gumawa ng proyektong ito ay makakatulong sa iyo nang malaki upang maisakatuparan ang pinal na proyekto para sa Unang Markahan, ang isang Travel Brochure na mamarkahan batay sa sumusunod na kraytirya: nilalaman, pagkamalikhain, hikayat, organisasyon, at kapakinabangan nito. Sa bahaging ito ng modyul ay hinimok kang isabuhay ang iyong natutunan, napagnilayan at ganap na naunawaan sa aralin sa pamamagitan ng mga gawaing iyong ginampanan. Kumusta ang iyong naging karanasan sa paggawa ng mga gawaing ito? Nakita mo ba ang kahalagahan at saysay ng araling ating nilinang at tinalakay sa tunay na kasalukuyang kaganapan o pangyayari sa iyong buhay? Kung mahalagang maunawaan ang pisikal na katangian ng Asya sa pagbubuo ng kabihasnang Asyano, ay may pantay ring katuturan ang alamin ang likas na yaman ng mga bansa sa iba’t ibang rehiyon ng kontinente ng Asya. Sa susunod na aralin, mas matututunan mo kung paanong nililinang ng tao ang kaniyang kapaligiran o likas na yaman ng kaniyang bansa upang matustusan ang kanyang mga pangangailangan. Malaki ang bahaging ginagampanan ng pagkakaroon ng ekolohikal na balanse sa ating daigdig upang lalong umunlad ang ating kabihasnan, at Ipaliwanag ito sa mga mag-aaral. Ihayag ang bahaging ito bilang pagtatapos ng Aralin 1 at transisyon naman para sa Aralin 2. Bigyang-diin ang mahahalagang kaisipang nakapaloob sa pahayag.
63 ARALING PANLIPUNAN (GRADO 8) – ARALING ASYANO Unang Markahan: HEOGRAPIYA NG ASYA Aralin 2 : Mga Likas na Yaman ng Asya ALAMIN Binabati kita sa matagumpay mong pagkakamit ng mahahalagang kaalaman tungkol sa katangiang pisikal ng Asya. Ngayon ay mas mapauunlad mo pa ang iyong pag-unawa hinggil sa ugnayan ng tao sa kaniyang kapaligiran sa pamamagitan ng paglinang nito tungo sa pagtugon sa kaniyang pangangailangan. Sa panibagong araling ito ay maaaring maitanong mo kung ano-ano ang ipinagmamalaking yamang-likas ng Asya, at ang mga implikasyon nito sa pamumuhay ng mga Asyano noon at ngayon sa larangan ng agrikultura, ekonomiya, panahanan, at kultura? Bakit humaharap ang Asya sa iba’t ibang suliraning pangkapaligiran sa ngayon? Ano ang kahalagahan ng pangangalaga sa timbang na kalagayang ekolohikal ng rehiyon? “Paanong ang interaksiyon ng tao at kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano?” Mahalagang maiugnay mo ang iyong natutuhan sa nakaraang aralin upang ganap na maunawaan ang paksang tatalakayin sa bagong araling ito. Maaari ka nang magsimula. Gawin itong panimula o pagbubukas ng Aralin 2. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na kung sa Aralin 1 ay tinalakay ang heograpiya o ang pisikal na katangian ng Asya at ang kapakinabangan ng kapaligiran sa tao, sa araling ito ay mas palalawigin pa ang ugnayan ng tao sa kapaligiran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnan sa pamamagitan ng pagtalakay ng mga likas na yaman ng Asya, kung paano ito nililinang ng mga Asyano, gayundin ang mga suliraning pangkapaligiran na nararanasan ng Asya sa kasalukuyan. Magsagawa ng kawili- wiling paraan ng paglalahad ng panimulang ito. Simulan ang pre-assessment activity sa pamamagitan ng pagbabalik-aral tungkol sa pisikal na katangian ng Asya.
64 Ang iyong mga wastong kasagutan sa isinagawang pagbabalik-aral ay sapat na upang magpatuloy ka sa susunod na bahagi ng pagtuklas na kung saan ay aalamin ang iyong kakayahang tukuyin ang pinagmumulan ng mga bagay o produktong nakalarawan. Malaki ang pakinabang natin sa ating likas na yaman. Anumang nasa ating paligid na bahagi ng ating kalikasan ay tumutustos sa ating pangangailangan upang mabuhay, at nililinang din ng tao para sa kanyang kabuhayan at paghahanap-buhay. Matapos masagutan ang mga katanungang ito bilang pagbabalik-aral, tumawag ng ilang mag- aaral na magbabahagi ng kanilang mga sagot at muling gumawa ng paglalahat. Banggitin ang pahayag na ito bilang panimula sa kasunod na gawain. Ipaliwanag nang maayos ang panuto sa paggawa ng gawain. Ito ay magpapakita ng kaalaman ng mga mag-aaral na tukuyin ang likas na yamang pinanggagalingan ng mga pangkaraniwang produkto na ginagamit o nakikita sa araw-araw na pamumuhay ng tao.
65 Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsasagawa ng gawaing ito. Hindi kinakailangang maiguhit nang perpekto ang hinihingi sa kahon na may arrow. Ang mahalaga ay ang tamang pagtukoy sa yamang likas na pinanggalingan ng produktong nasa tapat nito. Matapos itong maisagawa ay atasan ang mga mag-aaral na magkaroon ng paghahambing ng kanilang mga sagot. Iproseso ang isinagawang paghahambing at paghahalintulad.
66 Gawain Blg. 3 : Tanong Mo, Itala Mo Isulat mo sa loob ng kahon ang mga katanungang nais mong masagot tungkol sa mga tatalakaying paksa sa ikalawang aralin. Kasabay ng pagtatala mo ng mga katanungang nais mong masagot tungkol sa likas na yaman ng Asya at sa mga suliraning pangkapaligiran ay mahalaga ding matukoy mo ang progreso ng iyong pagkatuto kaugnay sa aralin, kung kaya’t bilang bahagi ng iyong pormatibong pagtataya ay isasagawa mo ang susunod na gawain. Gawain Blg. 4 : Talahanayan ng Paglalahat ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA LIKAS NA YAMAN NG ASYA ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA LIKAS NA YAMAN NG ASYA ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN NG ASYA ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN NG ASYA Dapat itala ang mahahalagang katanungang isusulat ng mga mag-aaral tungkol sa aralin. Mula rito ay matutukoy ang mga bahagi ng aralin na mahalagang masagot at mas dapat na pagtuunan ng pansin sa pag-usad ng talakayan. Banggitin ang bahaging ito bilang pagpapaliwanag sa gagawing talahanayan na magtataglay ng mga tala ng mag-aaral tungkol sa progreso ng kanyang pagkatuto at pagkaunawa ng aralin. Ang gawaing ito ay may tatlong bahagi. Ang unang bahagi ay isasagawa sa puntong ito na kung saan sasagutan ng mga mag-aaral ang hinihingi sa unang kolum.
67 Ang Kapakinabangan ng Tao Mula sa Kapaligiran ANG AKING MGA PANG- UNANG KAALAMAN MGA NATUKLASAN AT PAGWAWASTO MGA KATIBAYANG NAGPAPA- TUNAY MGA KALAGAYANG KATANGGAP- TANGGAP ANG AKING MGA GANAP NA NAUNAWAAN Sa mga nakaraang gawain ay sinubukan mo ang iyong kaalaman sa pagtukoy ng mga kapakinabangan ng tao mula sa kaniyang kapaligiran. Naihayag mo sa pamamagitan ng pagguhit ang iyong pang-unang kaisipan sa aralin. Naihambing mo ba ang iyong sagot sa iyong mga kamag-aral? Sa anong aspeto kayo nagkatulad o nagkaiba? Narito ang talahanayan ng paglalahat tungkol sa kapakinabangan ng tao mula sa kapaligiran. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang inaasahang lalamanin ng bawat kolum na sasagutan sa iba’t ibang bahagi ng modyul. Dapat rin nilang mabatid na ito ay magsisilbing tala ng progreso ng kanilang pagkatuto kaugnay ng aralin. Sa bahaging ito ay magtatapos ang unang bahagi ng modyul para sa Aralin 2, at siyang mag- uugnay sa pangalawang bahagi. Pansinin ang nakapaloob na mga tanong. Ipasagot ito sa mga mag-aaral bago magpatuloy.
68 PAUNLARIN Ngayon ay sisimulan mo na ang iyong pagpapalawig ng mga kaugnay na konsepto tungkol sa likas na yaman ng Asya. Habang ginagawa mo ito, inaasahan na ang iyong kasanayan sa matamang pakikinig, matalinong pagsusuri at aktibong pakikilahok sa mga gawain ay muli mong ipamamalas. Anumang iyong matutuhan sa araling ito ay magagamit mo upang maisagawa ang iyong proyekto matapos ang aralin, isang feature article tungkol sa likas na yaman ng Asya na mamarkahan batay sa sumusunod na pamantayan: saysay ng nilalaman, organisasyon ng paglalahad ng mga kaisipan, mensahe, at hikayat o dating sa mga mambabasa. Naniniwala ka ba na ang tao ay biniyayaan ng masaganang kapaligiran? Ang lahat ng ating nasa paligid- ang mga kabundukan, dagat, hayop, halaman at mineral, ay mga likas na yaman na siyang puhunang nililinang ng tao upang matugunan ang kaniyang mga pangangailangan. Noon pa man at magpahanggang ngayon, ang uri ng pamumuhay at gawain ng tao ay nakaangkop sa kaniyang kapaligiran. Pagsasaka ang karaniwang hanapbuhay kung ang tao ay naninirahan sa kapatagan. Kung sa baybaying dagat naman ay pangingisda ang ikinabubuhay. Tunay nga na ang ganitong ugnayan ng tao at kapaligiran ay isang natural na prosesong ipinagkaloob ng Diyos upang ang lahat ay mabuhay. Paanong ang patuloy na paglinang at pakikibagay ng tao sa kapaligiran ay nagbunsod sa pag-unlad ng kabihasnan at kultura ng isang pamayanan? Simlan mong tuklasin ang kasagutan. Bigyang pansin sa bahaging ito ang mga kasanayan na dapat ipakita ng mga mag-aaral upang maging matagumpay ang gagawing mga talakayan sa aralin. Gayundin ang proyekto na inaasahang maisasakatuparan sa pagtatapos ng aralin nang sa gayon ay maging handa sila sa mga gawaing magsasanay sa kanila para dito. Mahalagang mabanggit ng guro bilang pagsisimula ng talakayan ng aralin ang mga nakasaad sa bahaging ito dahil dito ay inilalahad kung paano naiimpluwensiyahan ng likas na kapaligiran ang kabuhayan ng tao, isang patunay na ang ugnayan ng tao at kapaligiran ay nagbunsod sa pag-usbong at pag-unlad ng kabihahasnan.
69 Gawain Blg. 5 : Pagsusuri ng Larawan Nakahanay sa iyo ang iba’t ibang larawan na nagpapakita ng ugnayan ng tao at ng kalikasan. Pansinin at suriin ang bawat isa. Pagkatapos nito’y maging handa sa pagsagot sa pangprosesong mga tanong. Simulan ang pagpapaunlad ng kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa likas na yaman ng Asya sa pamamagitan ng gawaing ito. Maaaring magbigay ng ilang katanungan o humingi ng paggabay ang mga mag-aaral kaugnay ng gawain
70 Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-anong uri ng likas na yaman ang nakikita mo sa larawan? Paano nililinang ng mga tao ang mga ito? 2. Ano-ano ang mabuti at di-mabuting naidudulot ng paglinang ng ating kapaligiran? Sa anong mga pagkakataon ito nagaganap? 3. Karamihan ba sa ating mga pangangailangan at kagustuhan ay tinutugunan ng ating mga likas na yaman? Patunayan ang sagot. 4. Ano sa tingin mo ang mainam na solusyon kung paanong matutugunan ng likas na yaman ng isang bansa ang lumalaking dami ng populasyon nito gayong ang lupa naman ay hindi lumalaki? 5. Paanong ang mabuting paggamit ng likas na yaman ay makakatulong sa pag-unlad ng kabihasnang Asyano? Sa gawain sa itaas ay nalaman mo sa pamamagitan ng mga larawan kung paano nililinang ng tao ang kanyang kapaligiran upang matugunan ang pangangailangan ng bansa, at bilang isa sa mga pamamaraan ng pagpapaunlad ng kabihasnan. Mahalaga para dito ang matukoy mo ang mga likas na yaman ng mga rehiyon ng Asya upang mas maunawaan mo ang uri ng kabuhayan ng mga taong nakatira rito bunsod ng kanilang paraan ng pag-ayon at pag-angkop sa kanilang kapaligiran. Pagkatapos masagutan ang gawain ay magsagawa ng talakayan kaugnay nito gamit ang pamprosesong mga tanong. Ang isinagawang talakayan ay dapat na nakapagbigay ng inisyal na kaisipan sa mga mag-aaral tungkol sa paggamit o paglinang ng tao sa kanyang kapaligiran para mabuhay. Sa bahaging ito ay iuugnay ang kasunod na gawain, ang pagtukoy sa mga yamang likas sa Asya at kung paano ito nakatulong sa pagbuo ng kabihasnan ng mga Asyano Sundin ang panuto para sa pagganap sa gawaing ito.
71 MGA GABAY SA PAGTUPAD NG GAWAIN Itatakda sa inyo sa pamamagitan ng palabunutan ang isang rehiyon sa Asya na bibigyang pokus ng inyong pananaliksik at paglalahad. Magsagawa ng pananaliksik at mangalap ng mga datos ukol sa likas na yaman ng rehiyong inyong nabunot, maging ang pag-angkop, pakikibagay, at paglinang ng mga tao rito. Bigyang pansin din ang implikasyon ng likas na yaman sa pamumuhay ng mga Asyano sa aspeto ng agrikultura, ekonomiya, panahanan, at kultura. Magdaos ng bahaginan tungkol sa mga nakalap na impormasyon nang sa gayon bawat kasapi ng pangkat ay may sapat na kaalaman sa paksa. Ang kabuuang kaalaman ng pangkat ay ibabahagi at iuulat sa klase para sa talakayan. MGA GABAY SA PAGTUPAD NG GAWAIN Itatakda sa inyo sa pamamagitan ng palabunutan ang isang rehiyon sa Asya na bibigyang pokus ng inyong pananaliksik at paglalahad. Magsagawa ng pananaliksik at mangalap ng mga datos ukol sa likas na yaman ng rehiyong inyong nabunot, maging ang pag-angkop, pakikibagay, at paglinang ng mga tao rito. Bigyang pansin din ang implikasyon ng likas na yaman sa pamumuhay ng mga Asyano sa aspeto ng agrikultura, ekonomiya, panahanan, at kultura. Magdaos ng bahaginan tungkol sa mga nakalap na impormasyon nang sa gayon bawat kasapi ng pangkat ay may sapat na kaalaman sa paksa. Ang kabuuang kaalaman ng pangkat ay ibabahagi at iuulat sa klase para sa talakayan. Atasan ang mga mag-aaral na bigyang pansin ang mga nakalahad sa task card upang maging gabay nila sa pagsasakatuparan ng gawain. Gawin sa pamamagitan ng palabunutan ang pagtatakda ng rehiyon ng Asya na siyang
72 Magkakaiba ang likas na yaman ng mga rehiyon sa Asya. May malawak na damuhan na mainam pagpastulan ng mga alagang hayop ang Hilagang Asya bagamat dahil sa tindi ng lamig dito ay halos walang punong nabubuhay. Ang mga troso mula sa Siberia ang tanging yamang gubat sa rehiyong ito. Sa yamang pangisdaan, produktong panluwas ng rehiyon ang caviar (itlog) ng mga sturgeon, ang malalaking isdang likas dito. Tinatayang pinakamalaki sa mundo ang deposito ng ginto sa Kyrgyzstan, samantalang ang Tajikistan ay may tatlong uri ng yamang mineral; ang metalikong mineral tulad ng ginto, mineral na panggatong tulad ng natural gas, at industriyal na mineral tulad ng phosphate. Pangunahing industriya ng Turkmenistan ang natural gas, pangalawa sa Russia sa produksyon nito, at langis, samantalang isa sa mga nagunguna sa produksyon ng ginto sa buong mundo ang Uzbekistan. Sa mga lambak-ilog at sa mabababang burol ng mga bundok may produksyon ng pagkaing butil na nakatuon sa pagtatanim ng trigo, palay at barley, gayundin ng bulak, gulay, tabako, sugar beets, sibuyas, ubas at mansanas. Sa pag-aalaga at pagpaparami ng mga hayop tulad ng baka at tupa nagkakaroon ang mga tao ng lana, karne at gatas. Pagsasaka ang pangunahing ikinabubuhay ng mga tao sa mga bansang nabibilang sa Timog Asya. Palay ang mahalagang produkto dito bagamat may mga pataniman din ng trigo, jute, tubo at mga gulay. Pinakamahalagang likas na yaman sa India ang lupa lalo’t higit ang mga kapatagan at lambak na pinagyayaman ng mga ilog ng Indus, Ganges, at Brahmaputra. Malaki rin ang reserba ng bakal at karbon sa bansang ito. Bagamat ipinagbabawal ng pamahalaan, tanyag ang Afghanistan sa pagtatanim ng opyo. Ang mga kagubatan sa Nepal ay matatagpuan sa mga gulod ng bulubunduking Himalayas. Sa mga baybaying dagat ng Pakistan ay matatagpuan ang mga gubat bakawan. Makapal at mayabong ang Magkakaiba ang likas na yaman ng mga rehiyon sa Asya. May malawak na damuhan na mainam pagpastulan ng mga alagang hayop ang Hilagang Asya bagamat dahil sa tindi ng lamig dito ay halos walang punong nabubuhay. Ang mga troso mula sa Siberia ang tanging yamang gubat sa rehiyong ito. Sa yamang pangisdaan, produktong panluwas ng rehiyon ang caviar (itlog) ng mga sturgeon, ang malalaking isdang likas dito. Tinatayang pinakamalaki sa mundo ang deposito ng ginto sa Kyrgyzstan, samantalang ang Tajikistan ay may tatlong uri ng yamang mineral; ang metalikong mineral tulad ng ginto, mineral na panggatong tulad ng natural gas, at industriyal na mineral tulad ng phosphate. Pangunahing industriya ng Turkmenistan ang natural gas, pangalawa sa Russia sa produksyon nito, at langis, samantalang isa sa mga nagunguna sa produksyon ng ginto sa buong mundo ang Uzbekistan. Sa mga lambak-ilog at sa mabababang burol ng mga bundok may produksyon ng pagkaing butil na nakatuon sa pagtatanim ng trigo, palay at barley, gayundin ng bulak, gulay, tabako, sugar beets, sibuyas, ubas at mansanas. Sa pag-aalaga at pagpaparami ng mga hayop tulad ng baka at tupa nagkakaroon ang mga tao ng lana, karne at gatas. Pagsasaka ang pangunahing ikinabubuhay ng mga tao sa mga bansang nabibilang sa Timog Asya. Palay ang mahalagang produkto dito bagamat may mga pataniman din ng trigo, jute, tubo at mga gulay. Pinakamahalagang likas na yaman sa India ang lupa lalo’t higit ang mga kapatagan at lambak na pinagyayaman ng mga ilog ng Indus, Ganges, at Brahmaputra. Malaki rin ang reserba ng bakal at karbon sa bansang ito. Bagamat ipinagbabawal ng pamahalaan, tanyag ang Afghanistan sa pagtatanim ng opyo. Ang mga kagubatan sa Nepal ay matatagpuan sa mga gulod ng bulubunduking Himalayas. Sa mga baybaying dagat ng Pakistan ay matatagpuan ang mga gubat bakawan. Makapal at mayabong ang Matapos maging malinaw sa mga mag- aaral ang proseso ng gawain ay ipabasa sa kanila ang tekstong ito tungkol sa likas na yaman ng mga rehiyon ng Asya at ang implikasyon nito sa pamumuhay ng mga Asyano. Ito ay makakatulong sa kanila na masagot ang kasunod na gawain. Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral sa paggawa ng kanilang pananaliksik kaugnay ng paksa. Mas mainam kung makakakuha sila ng mga case studies na susuporta sa kanilang mga nakalap na impormasyon. Pagkatapos nito ay hikayatin ang bawat pangkat na ibahagi sa klase ang kanilang mga nasaliksik at naipong mga impormasyon. Hingin ang reaksyon ng mga tagapakinig at hayaan ang mga mag-aaral na makapagpalitan ng kanilang mga opinyon, kaisipan at saloobin. Dapat ay naitatala ng guro ang mahahalagang kaisipang naibibigay mula sa
73 at iba’t-ibang uri ng palm.at iba’t-ibang uri ng palm. Sa dakong gitna ng pulong ito lalo na sa matataas na lugar ay makikita ang mga kagubatang evergreen samantalang sa hilaga at silangang bahagi nito ay naroon ang mga punong ebony at satinwood. Malaki ang kapakinabangan ng Indian Ocean sa rehiyon dahil sa pagtustos nito ng iba’t-ibang yamang dagat. Sa ibang bahagi ng rehiyon tulad ng Afghanistan at Bangladesh ay may paghahayupan. Batong apog, bakal, karbon, natural gas, langis, tanso, asin, at gypsum ay ilan sa mga pangunahing yamang mineral ng Timog Asya. Sa Timog Silangang Asya, nasa mga lupain ng Myanmar at Brunei ang malalawak na kagubatan. Tinatayang nasa 84% ng kagubatan sa Brunei ang nagsisilbing panirahan ng iba’t-ibang uri ng unggoy, ibon at reptile. Sa kagubatan ng Myanmar matatagpuan ang pinakamaraming punong teak sa buong mundo, samantalang ang maraming punong palm at matitigas na kahoy gaya ng apitong, yakal, lauan, kamagong, ipil, pulang narra, mayapis at iba’t ibang species ng dapo ay nasa kagubatan ng Pilipinas. Matatagpuan sa mga lambak ng Irrawaddy River at Sittang River ang pinakamatabang lupa sa Myanmar. Sa Cambodia, ito ay sa paligid ng Mekong River at Tonle Sap. May iba’t ibang pananim sa rehiyon. Ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nangunguna sa buong daigdig sa produksyon ng langis ng niyog at kopra. Ang kalabaw, baka, baboy, kabayo, kambing at manok ang karaniwang inaalagaang hayop sa rehiyon. Sa yamang mineral, malaki ang deposito ng langis at natural gas sa Indonesia at ang mahigit sa 80% ng langis sa Timog Silangang Asya ay nanggagaling sa bansang ito, gayundin ang mahigit sa 35% ng liquefied gas sa buong daigdig. Liquefied gas din ang pangunahing mineral ng Malaysia habang tanso naman ang sa Pilipinas. Ang malalaking ilog ay pinagtatayuan ng dam ng ilang mga bansa at nililinang para sa hydroelectric power na siya namang pinagkukunan ng kuryente. Sa dakong gitna ng pulong ito lalo na sa matataas na lugar ay makikita ang mga kagubatang evergreen samantalang sa hilaga at silangang bahagi nito ay naroon ang mga punong ebony at satinwood. Malaki ang kapakinabangan ng Indian Ocean sa rehiyon dahil sa pagtustos nito ng iba’t-ibang yamang dagat. Sa ibang bahagi ng rehiyon tulad ng Afghanistan at Bangladesh ay may paghahayupan. Batong apog, bakal, karbon, natural gas, langis, tanso, asin, at gypsum ay ilan sa mga pangunahing yamang mineral ng Timog Asya. Sa Timog Silangang Asya, nasa mga lupain ng Myanmar at Brunei ang malalawak na kagubatan. Tinatayang nasa 84% ng kagubatan sa Brunei ang nagsisilbing panirahan ng iba’t-ibang uri ng unggoy, ibon at reptile. Sa kagubatan ng Myanmar matatagpuan ang pinakamaraming punong teak sa buong mundo, samantalang ang maraming punong palm at matitigas na kahoy gaya ng apitong, yakal, lauan, kamagong, ipil, pulang narra, mayapis at iba’t ibang species ng dapo ay nasa kagubatan ng Pilipinas. Matatagpuan sa mga lambak ng Irrawaddy River at Sittang River ang pinakamatabang lupa sa Myanmar. Sa Cambodia, ito ay sa paligid ng Mekong River at Tonle Sap. May iba’t ibang pananim sa rehiyon. Ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nangunguna sa buong daigdig sa produksyon ng langis ng niyog at kopra. Ang kalabaw, baka, baboy, kabayo, kambing at manok ang karaniwang inaalagaang hayop sa rehiyon. Sa yamang mineral, malaki ang deposito ng langis at natural gas sa Indonesia at ang mahigit sa 80% ng langis sa Timog Silangang Asya ay nanggagaling sa bansang ito, gayundin ang mahigit sa 35% ng liquefied gas sa buong daigdig. Liquefied gas din ang pangunahing mineral ng Malaysia habang tanso naman ang sa Pilipinas. Ang malalaking ilog ay pinagtatayuan ng dam ng ilang mga bansa at nililinang para sa hydroelectric power na siya namang pinagkukunan ng kuryente.
74 Ang mga bansang China, North Korea at Tibet ay mayaman sa depositing mineral. Nasa China ang pinakamalaking reserba ng antimony, magnesium, at tungsten sa buong daigdig, gayundin ang reserba ng karbon dito na isa sa mga pinakamalaki sa buong daigdig. Salat sa yamang mineral ang Japan bagamat nangunguna ang bansang ito sa industriyalisasyon. Gayunpaman, nagtatanim sila ng mga punong mulberry upang maging pagkain ng mga silkwork kaya nangunguna ang Japan sa industriya ng telang sutla. Ang yamang lupa ng Silangang Asya ay matatagpuan sa iba’t ibang anyo nito, maliban lamang sa mabuhangin o tigang na lupa sa Mongolia. Sakop ng China ang 7% ng lupa sa buong mundo na maaaring bungkalin at ito’y pinagtataniman ng iba’t ibang uri ng pananim. Pangunahing pananim nito ang palay, at siyang nangunguna sa produksiyon nito sa buong mundo. Ang ilang mga bahagi ng Silangang Asya ay nakatuon din sa pagtatanim at paghahayupan. Sa China at sa ibang mga bansa ng rehiyon, ang malalaking hayop ay ginagamit din bilang katulong sa paghahanapbuhay. Ang mga anyong tubig ay nililinang din para sa kapakinabangan ng mga nakatira rito. Ang Kanlurang Asya ay sagana sa yamang mineral partikular na sa langis at petrolyo. Pinakamalaking tagapagluwas ng petrolyo sa buong daigdig ang Saudi Arabia, at malaki rin ang produksyon ng langis ng mga bansang Iran, Iraq, United Arab Emirates (UAE), Kuwait, at Oman. Karamihan sa mga bansa ng rehiyong ito ay may natural gas, tanso, bauxite, potash, zinc, magnesium, phosphate, at iba pa. Sa agrikultura, nagtatanim ang mga taga-Kanlurang Asya ng trigo at barley sa mga oasis. Pangunahing produkto sa Iran ang trigo, barley, palay, bulak, mais tabako, at mga prutas. Nangunguna naman ang Iraq sa produksyon ng dates at dalandan, ang Israel. Paghahayupan ang karaniwang gawain ng mga taong naninirahan sa mga lugar na bulubundukin at sa mga disyerto sa Iran, Iraq, Syria, Saudi Arabia at Turkey.
75 Isagawa ang bahaging ito ng gawain.
76 Pamprosesong mga Tanong 1. Paghambingin ang likas na yaman ng mula dalawa hanggang limang rehiyon. Ano ang mahihinuha mong nagbunsod sa pagkakaroon ng mga ganitong katangian ng likas na yaman sa Asya? 2. Anu-anong likas na yaman ang sagana sa Asya? Paano ito nakatulong sa pag-unlad ng pamumuhay sa mga rehiyon nito? 3. Ano ang masasabi mo sa bansang Japan na bagamat salat sa likas na yaman ay maunlad? Ipaliwanag kung paano ito nangyari. Ang nabuo mong mga kasagutan ay makakatulong sa iyo na maisakatuparan ang susunod na gawain na magpapalalim sa iyong pananaw hinggil sa ugnayan ng tao sa kalikasan tungo sa pag-unlad ng ekonomiya at kabuhayan. Gawain Blg. 7 – Pagsulat ng Sanaysay Ikaw ay gagawa ng isang sanaysay tungkol sa mga sumusunod na paksang aangkop sa rehiyon ng Asya na naitakda sa ‘yo. 1. Paanong ang langis at petrolyo ay nagbunsod sa paglago at pag-unlad ng ekonomiya ng Kanlurang Asya? Gawing gabay ang pamprosesong mga tanong na nakalahad sa pagdadaos ng malayang talakayan. Dapat na balikan ang mga naitalang mga tanong ng mga mag-aaral sa unang bahagi ng modyul at tignan kung nasagot na ng gawaing ito ang ilan sa mga katanungan. Maaaring iugnay ang ilang mga tanong roon sa pamprosesong mga tanong na nakalahad rito. Batay sa pagsusuri ng mga teksto, sa mga nakalap na impormasyon mula sa pananaliksik, at sa isinagawang talakayan, alamin ang antas ng pagkatuto ng mga mag- aaral tungkol sa impluwensya ng likas na yaman sa pag-unlad ng tao at ng bansa sa pamamagitan ng pagsulat ng sanaysay. Bawat mag-aaral ay gagawa ng isang sanaysay tungkol sa rehiyong naiatang sa pangkat na kanyang kinabibilangan. Halimbawa: Kung ang mag-aaral ay kabilang sa pangkat na gumawa ng pananaliksik tungkol sa likas na yaman ng Timog-Silangang Asya, ang magiging paksa ng kanyang sanaysay
77 4. Paano hinubog ng agrikultura ang kabuhayan ng mga tao sa Timog Asya? 5. Ang kapakinabangan ng mayamang depositong mineral at yamang lupa sa pamumuhay ng mga bansa sa Silangang Asya? Bagamat sa sanaysay na iyong isinulat ay nabigyang pansin ang kontribusyon ng kalikasan sa pag- unlad ng Asya, ang Asya naman sa ngayon ay humaharap sa iba’t ibang suliraning pangkapaligiran. Madalas nating naririnig at nababalitaan na isa sa mga seryosong suliraning kinakaharap ng ating bansa at mga bansa sa Asya ay ang pagkasira ng kalikasan, bilang epekto ng ilang hindi kanais-nais na pamamaraan ng industriyalisasyon. Gawain Blg. 8 : Balitaan Narito ang isa sa mga balitang nailathala tungkol sa pagsasakripisyo ng kalikasan bunsod ng industriyalisasyon. Pagkatapos nito’y ipahayag mo ang iyong puna at saloobin sa pamamagitan ng pagsagot sa pamprosesong mga tanong. Asia’s natural resources getting strained by development Asia Pacific countries must maintain their natural capital such as forests, biodiversity, freshwater, and coastal and marine ecosystems to achieve a green economy, according to a joint report by the Asian Development Bank (ADB) and Worldwide Fund for Nature (WWF). Para sa gawaing ito, mas mainam na ang rubric na pagbabatayan ng pagtataya o pagmamarka ng sanaysay ay magmumula sa mga mag-aaral. Buuin ito sa pamamagitan ng paggabay ng guro. Pagkatapos mabatid ng mga mag-aaral ang mga likas na yaman sa Asya gayundin ang implikasyon nito sa pamumuhay ng mga Asyano ay susunod na tatalakayin ang epekto ng industriyalisasyon sa kapaligiran. Magsagawa muna ng mga gawaing pupukaw sa kanilang interes tungkol sa industriyalisasyon tulad ng pagbibigay kahulugan nito, pag iisa-isa ng mga halimbawa nito, o kaya naman ay mga larawan nito. Hayaang magbigay ng kaisipan, saloobin, o reaksyon ang mga mag- aaral tungkol dito. Pag-usapan ito. Iugnay ang pag-uusap sa susunod na gawain. Simulang linangin ang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa epekto ng industriyalisasyon sa kalikasan sa pamamagitan ng pagpapabasa ng isang balita na siya namang susuriin matapos mabasa ito.
78 The report entitled “Ecological Footprint and Investment in Natural Capital in Asia and the Pacific” said that the Asia Pacific region is consuming more resources than its ecosystems can sustain, threatening the future of the region’s beleaguered forests, rivers, and oceans as well as the livelihoods of those who depend on them. In the past two decades, the report noted that the state of ecosystems in the region has been declining because of the activities such as conversion of primary forests to agricultural land or monoculture plantations; extensive coastal developments and unsustainable exploitation of marine resources; and conversion of freshwater ecosystem for agricultural use. The joint ADB-WWF study, looks in more detail at the state of ecosystems in Asia-Pacific and what can be done to sustain them. It focuses on ways of preserving key large- scale regional ecosystems, including the forests of Borneo, the marine wealth of the Coral Triangle, the Mekong region’s diverse habitats, and the mountainous Eastern Himalayas. These areas contain some of the region’s most important natural resources on which millions of people depend for their sustenance and development. Nessim Ahmad, ADB director for Environment and Safeguards, said that major ecosystems such as the Coral Triangle and the heart of the Borneo rainforest are vital to the future of Asia-Pacific. ”We need large-scale programmatic efforts based on regional cooperation and local level action to make sure they are sustained for future generations,” Ahmad added. Per capita drops Moreover, the report explained that by 2008, the per capita natural resources in these regional ecosystems had shrunk by about two-thirds compared to 1970. Despite the rich natural capital in the region, the report noted that biodiversity is in decline in all types of ecosystems, with the rate of
79 The report used the Living Planet Index—one of the more widely used indicators for tracking the state of biodiversity around the world—to measure changes in the health of ecosystems across the Asia-Pacific. The global index fell by about 30 percent between 1970 and 2008, while the Indo- Pacific region shows an even greater decline of 64 percent in key populations of species during the same period. Across the region, the gap between the ecological footprint, or human demand for natural resources, and the environment’s ability to replenish those resources is widening, it added. The report also said that the challenge for countries of Asia Pacific is to manage their natural sustainability, so that they maintain ecosystems services such as food, water, timber, pollination of crops and absorption of human waste products like carbon dioxide, to attain long-term development. “We need to create mechanisms that make protecting our resources the right economic choice for the communities that use and depend on them,” said WWF Director General Jim Leape. Investing in the region’s resources pays. It is estimated that every dollar spent on conservation efforts would yield an economic and social value of ecosystems worth over $100, it added. On the other hand, ADB said that it places environmentally sustainable growth at the core of its work to help reduce poverty in the region. It approved a record of 59 projects supporting environmental sustainability in 2011, which amounted to about $7 billion in financing. Written by: Mayvelin U. Carballo Published on: June 07, 2012
80 biodiversity……………….. pagkakaiba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo ng buhay na bumubuo sa natural na kalikasan diverse habitat……………. Iba-ibang panahanan o tirahan ecosystem………………… masalimuot na sistema ng interaksiyon sa pagitan ng mga bagay na may buhay at ng mga bagay na walang buhay sa pisikal na kapaligiran exploitation……………….. pananamantala sa iba para sa sariling kapakanan natural capital…………….. likas na puhunan programmatic…………….. masusing pinaghandaan replenish…………………...muling punuan o tustusan strained……………………. sobra o labis na nagamit sustainability……………… kakayahang magpanatili ng isang estado o kalagayan Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang suliraning inilahad sa balita? Sino ang direktang apektado ng nasabing suliranin? 2. Sa inilahad sa balita, ano ang dahilan ng pagkakaroon ng ganitong seryosong suliranin? Makatuwiran bang gumawa ng mga hakbang sa pag-unlad gamit ang industriyalisasyon kahit Bigyang pansin at ipabasa rin sa mga mag-aaral ang nakatalang glosaryo upang mas ganap na maintindihan ng mga mag-aaral ang isinasaad sa balita. Talakayin at suriin ang binasang balita sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong. Dapat ay matukoy rito kung ano at gaano kalawak ang epekto ng industriyalisasyon sa kalikasan
81 Katangi-tangi ang Asya bilang isang kontinente sapagkat naririto ang napakaraming uri ng mga bagay na may buhay na patuloy na dumadaan sa isang uri ng ugnayan at bumubuo ng kapaligiran at kalikasang siyang nililinang ng tao para sa kanyang pamumuhay. Ngunit sa paghahangad ng tao na mas mapaunlad ang kanyang gawaing pangkabuhayan ay ginamit nya ang kapakinabangan ng teknolohiya, mga imbensyon, at mga inobasyon na nagbunsod sa industriyalisasyon. Ano kaya ang naging epekto nito sa kalikasan? Ang susunod na gawain ay magbibigay sa’yo ng paliwanag ukol dito. Gawain Blg. 9 – Suri-Teksto Basahin at suriin mo ang mga tekstong nakahanay sa ibaba tungkol sa biodiversity at ang mga suliraning pangkapaligiran na dinadanas ng Asya sa kasalukuyan. Ang “Biodiversity” ng Asya Ang pagkakaiba-iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo ng buhay na bumubuo sa natural na kalikasan ay tinatawag na biodiversity. Ang Asya, bilang pinakamalaking kontinente sa buong mundo, ay itinuturing na pangunahing pinagmumulan ng global biodiversity. Ngunit habang ang mga bansa sa Asya ay patuloy na papunta sa kaunlaran, kasabay rin nito ay ang pagsulpot ng mga suliraning ekolohikal at pangkapaligiran bunsod ng hindi mapigilang pag-unlad ng ekonomiya at ang patuloy na paglaki ng populasyon. Ang mga bansang Asyano sa ngayon ay humaharap sa masalimuot na interaksiyon ng mga isyung panlipuan, politikal, ekonomiya, at pangkapaligiran. Ang masusing ugnayan at pagbabalikatan ng bawat isa sa loob ng isang bansa, at sa pagitan ng bawat bansa ay mahalaga upang Sa bahaging ito ay patuloy na palalawakin at lilinangin ang kaalaman ng mga mag-aaral sa likas na yaman ng Asya gayundin ang samu’t saring suliraning pangkapaligiran na nararanasan ng rehiyong ito sa kasalukuyan bunsod ng patuloy na paghahangad ng mga Asyano sa kaunlaran gamit ang iba’t ibang pamamaraan. Dito ay dapat matukoy ng mga mag-aaral ang mga suliraning ito, ang sanhi, epekto, at lawak ng pinsala nito sa kalikasan. Hikayatin ang mga mag-aaral na magsagawa ng kanilang mga tala ng mga mahahalagang kaisipan na nakapaloob sa bawat
82 Sa pagtalakay mo sa mga suliranin at isyung pangkapaligiran, makatutulong sa iyo ang mga kasunod na salita. 1. Desertification – tumutukoy sa pagkasira ng lupain sa mga rehiyong bahagyang tuyo o lubhang tuyo na kapag lumaon ay hahantong sa permanenteng pagkawala ng kapakinabangan o productivity nito tulad ng nararanasan sa ilang bahagi ng China, Jordan, Iraq, Lebanon, Syria, Yemen, India at Pakistan 2. Salinization – Sa prosesong ito, lumilitaw sa ibabaw ng lupa ang asin o kaya naman ay inaanod ng tubig papunta sa lupa. Ito ay nagaganap kapag mali ang isinasagawang proseso ng irigasyon, sa paligid ng mga estuary at gayundin sa mga lugar na mababa na ang balon ng tubig o water table. Unti-unting nanunuot ang tubig-alat o salt-water kapag bumababa ang water level gaya ng nararanasan ng bansang Bangladesh sapagkat nanunuot na ang tubig-alat sa kanilang mga ilog. 3. Habitat – Tirahan ng mga hayop at iba pang mga bagay. Ito ang pangunahing apektado ng land conversion o ang paghahawan ng kagubatan, pagpapatag ng mga mabundok o maburol na lugar upang magbigay-daan sa mga proyektong pangkabahayan. 4. Hinterlands – Malayong lugar, malayo sa mga urbanisadong lugar ngunit apektado ng mga pangyayari sa teritoryong sakop ng lungsod tulad ng pangangailangan ng huli sa pagkain, panggatong, at troso para sa konstruksiyon na itinutustos ng hinterlands na humahantong sa pagkasaid ng likas na yaman nito. 5. Ecological Balance – Balanseng ugnayan sa pagitan Magsagawa ng pagpapaliwanag at mumunting talakayan sa bawat aytem. Dapat ay maunaawan at maging malinaw sa mga mag-aaral ang bawat isa.
83 6. Deforestation – pagkaubos at pagkawala ng mga punongkahoy sa mga gubat. Isa ito sa mga problemang nararanasan ng Asya sa kasalukuyan. Ayon sa Asian Development Bank, nangunguna ang Bangladesh, Indonesia, Pakistan, at Pilipinas sa mga bansang may pinakamabilis na antas o rate ng deforestation. 7. Siltation – Parami at padagdag na deposito ng banlik na dala ng umaagos na tubig sa isang lugar. Ito ay isa rin sa mga problemang kinakaharap ng mga bansa sa Asya na dulot o bunsod ng pagkasira ng kagubatan at erosyon ng lupa, gaya ng kondisyon ng lawa ng Tonle Sap sa Cambodia. 8. Red Tide – Sanhi ng dinoflagellates na lumulutang sa ibabaw ng dagat. 9. Global Climate Change – Pagbabago ng pandaigdigan o rehiyunal na klima na maaaring dulot ng likas na pagbabago sa daigdig o ng mga gawain ng tao. Karaniwang tinutukoy nito sa kasalukuyan ang pagtaas ng katamtamang temperature o global warming. 10.Ozone Layer – Isang suson sa stratosphere na naglalaman ng maraming konsentrasyon ng ozone. Mahalagang pangalagaan ang ozone layer sapagkat ito ang nagpoprotekta sa mga tao, halaman, at hayop mula sa masamang epekto ng radiation na dulot ng ultraviolet rays. Hindi naiiba ang karanasan ng Asya sa pagkakaroon ng iba’t ibang suliraning pangkapaligiran ng mundo na ang pangunahing sanhi ay ang patuloy na paglaki ng populasyon. Ano nga ba ang epekto ng kalagayang ito ng daigdig at ng Asya sa kalikasan? Basahin at unawain ang conceptual map sa ibaba.
84 EPEKTO NG MALAKING POPULASYON SA KALIKASAN Hindi maiwasan na nadaragdagan ang produksyon ng mga basura dahil sa pagdami ng mga tao. Ang mga basurang ito, na kapag hindi maayos na napamahalaan, ay nagbubunsod ng polusyon at kontaminasyon ng hangin, lupa, at tubig. Sa patuloy na pagdami ng tao, nangangailangan ng sapat na espasyo upang gawing tirahan. Ang mga dating mabubundok na lugar o mga dating sakahan ay ginagawang subdibisyon o tirahan, na nagreresulta naman ng unti- unting pagkawasak ng mga tirahan ng iba’t ibang species ng hayop. Habang patuloy na tumataas ang bilang ng mga tao, lalong nagiging mataas ang pangangailangan para sa likas na yaman. Kinakailangan ng mas malaking lupain na mapagtataniman upang makasapat sa pagtugon sa pangangailangan o demand para sa pagkain. Hayaang ang mga mag-aaral ang magbigay ng pagpapaliwanag at interpretasyon ng conceptual map na ito batay sa kanilang masusing pag-aanalisa. Banggitin sa klase ang pahayag na ito. Hikayatin ang mga mag-aaral na magbahagi ng mga kaugnay na pangyayaring nabalitaan nila mula sa pahayagan, radyo o tv. Pansinin ang mga nakapaloob na tanong na maaaring ipasagot sa mga mag-aaral bilang panghikayat sa pagdako sa susunod na gawain.
85 Mga Suliraning Pangkapaligiran sa Asya Pagkasira ng lupa Tunay na malaki at mahalaga ang papel na ginagampanan ng lupa upang patuloy na mabuhay ang mga tao. Sa kapakinabangan o productivity nito nakaasa ang mga produktong agrikultural na tumutustos sa kabuhayan ng mga mamamayan. Gayunpaman, ang pag-abuso sa lupa ay nagbubunsod ng malalang mga suliranin gaya ng salinization at alkalinization na nagaganap kapag mali ang isinagawang proseso ng irigasyon. Malubhang problema ang salinization sa Bangladesh sapagkat nanunuot na ang tubig-alat sa kanilang mga ilog na dumadaloy sa 38% ng bansa. Nasa 33% ng mga mamamayan nito ang nakikinabang sa ilog na ito. Samantala, isa ring malubhang problema sa lupa ay ang desertification gaya ng nararanasan sa ilang bahagi ng China na nakapagtala na ng halos 358,800 km² na desertified na lupain. Maging sa ilang bahagi ng Asya tulad ng Kanlurang Asya ay nakararanas din ng tuyong lupain gaya ng Jordan, Iraq, Lebanon, Syria, at Yemen sa Kanlurang Asya, at ang India at Pakistan sa Timog Asya. Ang pagkasira o pagkatuyo ng lupa ay maaaring magdulot ng matinding suliranin gaya ng kakulangan sa pagkain at panganib sa kalusugan. Isa pang pinagmumulan ng pagkasira ng lupa ay ang overgrazing kung saan ang kapasidad ng damuhan ay hindi sapat sa laki ng kawan ng hayop. Ito ay nakasisira sa halaman o vegetation ng isang lugar. Ang hilagang Iraq, Saudi Arabia, at Oman ay ilan lamang sa mga bansang nakakaranas ng ganitong sitwasyon. Urbanisasyon Dahil sa mabilis na urbanisasyon sa Asya, labis nang naapektuhan ang kapaligiran nito. Ito ay nagbunsod sa mga
86 ng urbanisasyon gaya ng pagtatapon ng mga industriya ng kanilang wastewater sa tubig o sa lupa. Ang mga kalapit- bayan ng lungsod ay naaapektuhan din ng urbanisasyon sapagkat dito kinukuha ang ilang mga pangangailangan ng lungsod na nagiging sanhi ng pagkasaid ng likas na yaman nito. Kaugnay na problema din ng urbanisasyon ay ang noise pollution mula sa mga sasakyan, gayundin ang mga ilang aparato at makinang gumagawa ng ingay. Ayon sa mga eksperto, may epekto sa kalusugan ang labis na ingay sapagkat nagdudulot ito ng stress at nakadaragdag sa pagod. Sa ilang sitwasyon, ito ay nagiging sanhi ng pagkabingi. Problema sa Solid Waste Ang pagtatapon ng solid waste o basura ay isang malaking suliranin hindi lamang ng Asya kundi ng buong daigdig. Maraming bansa sa Asya ay walang karampatang pasilidad upang itapon sa maayos na pamamaraan ang basurang galing sa mga kabahayan maging ang mga basurang industriyal o yaong mula sa mga ospital, pabrika, at industriya. Ang hindi maayos na pangangasiwa ng basura ay nagiging sanhi ng pagkontamina o pagkadumi ng hangin, tubig at maging ng lupa. Kapag sinunog ang basura, dumurumi ang hangin. Kapag itinambak lamang sa isang lugar, ang ilang mga maasido at organikong materyal nito ay maaaring manuot sa lupa na magiging sanhi ng kontaminasyon ng tubig na iniinom at ng tubig na dumadaloy sa irigasyon. Ang hindi tamang pagtatapon ng basura ay nagdudulot ng problemang pangkalusugan sa mga tao at problemang ekolohikal naman sa kalikasan. Polusyon Isa sa pinakamalalang problema ng polusyon sa kapaligiran ay ang polusyon sa hangin. Ito ay dahil sa malawakang paggamit ng petrolyo na nagreresulta sa sulfur
87 at lead sa hangin. Ang mga gas pollutants na ito ay may masamang dulot sa kalidad ng hangin. May malubhang polusyon sa hangin sa Kazakhstan dulot ng hindi modernong paraan ng pagmimina dito. Ang kontaminasyon ng hangin ay nagdudulot ng tatlong seryosong problema: acid rain, ozone depletion, at global climate change. Ang tubig sa mga dagat at karagatan na nakapaligid sa Asya ay nagdaranas din ng kontaminasyon mula sa mga basura, maruming tubig galing sa mga industriya, ang aksidenteng pagkatapon ng langis o oil spill mula sa malalaking oil tanker at ang latak o residue ng mga pesticides. Masama ang dulot ng polusyon sa tubig-dagat sa kalusugan ng mga tao at sa mga buhay-dagat. Samantala, ang mga tubig-tabang naman gaya ng Huang Ho sa China, Ganges sa India, at Amu Darya at Syr Darya sa Hilagang Asya ay nakararanas ng matinding kontaminasyon dulot ng urbanisasyon dahil sa mga inilalabas na dumi ng mga industriya na idinederetso sa mga ilog, at ang mine tailing o dumi o mga materyales na latak mula sa proseso ng pagmimina at pagsasala mula sa malalaking minahan. Sa kanlurang bahagi naman ng Kyrgyztan, marami ang mga planta ng uranium ang naglalabas ng mga radioactive waste. Ang mga dumi na ito ay nanganganib na dumaloy sa ilog ng katabing bansa na Uzbekistan. Pagkawala ng Biodiversity Ang kontinente ng Asya ay itinuturing na isa sa may pinakamayamang biodiversity sa buong mundo. Ang China, India, Thailand, Indonesia, at Malaysia ay katatagpuan ng pinakamaraming species ng mga isda, amphibian, reptile, ibon, at mammal. Ngunit sa kabila nito, ang Asya rin mismo ang nakapagtala ng pinakamabilis na pagkawala ng biodiversity bunsod ng: (1.) patuloy na pagtaas ng populasyon, (2.) walang-habas na pagkuha at paggamit ng mga likas na yaman, (3.) pang-aabuso ng lupa (4.) pagkakalbo o pagkasira ng kagubatan (deforestation), (5.)
88 Matapos mong basahin, unawain at suriin ang teksto ay ibahagi mo sa iyong mga kamag-aral ang iyong naging kaisipan at saloobin kaugnay sa lawak ng likas na yaman ng Asya at kung paano ito humaharap sa ilang mga suliraning pangkapaligiran sa kasalukuyan. Punan Pagkasira ng Kagubatan Ang deforestation o tahasang pagkawasak ng kagubatan ay isang napakakritikal na problemang pangkapaligiran. Masama ang dulot nito sa natural ecosystem sapagkat ang likas na yaman ng kagubatan ay nababawasan. Pinipiling putulin ang mga punong may ilang libong taon nang nabubuhay sa kagubatan at hindi ito basta lamang napapalitan sa pamamagitan ng muling pagtatanim. Sa pagkawala ng mga puno, marami ring mga species ng halaman at hayop ang nanganganib dahil nawawalan sila ng natural na tirahan o natural habitat. Ang pagkakalbo ng kagubatan ay nagbibigay daan pa sa iba pang problemang pangkapaligiran tulad ng pagbaha, erosyon ng lupa, pagguho ng lupa, siltasyon, at sedimentation. Ayon sa pag-aaral ng Asian Development Bank, nangunguna ang Bangladesh, Indonesia, Pakistan, at Pilipinas sa mga bansang may pinakamabilis na antas o rate ng deforestation. Pangunahing sanhi ng problemang ito ang komersyal na pagtotroso, pagkakaingin, pagputol ng puno, upang gawing panggatong, at ang pagkasunog ng gubat. Tiyak ang mga kasagutan sa unang hanay, ang mga suliraning pangkapaligiran gaya ng pagkasira ng lupa, urbanisasyon, problema sa solid waste, polusyon, pagkawala ng biodiversity, at pagkasira ng kagubatan. Ngunit para sa mungkahing solusyon, malaya ang mga mag-aaral na bumuo ng kanilang kasagutan dito batay sa kanilang kaisipan, saloobin, pilosopiya at paniniwala.
89 Batayang Aklat: Mateo Ph.D, Grace Estela C., et. al., Pag-Usbong ng Kabihasnan, Vibal Publishing House Quezon City, 2008, pp. 46-54 Ang mga nakaraang gawain ay tiyak na nakapagbigay sa’yo ng mga detalye na mas nakapagpalawak pa ng iyong kaalaman tungkol sa aralin. Ngayon ay handa ka nang sagutan ang talahanayan sa ibaba. Gawain Blg. 10 : Talahanayan ng Paglalahat Taglay ang iyong mga kaalaman mula sa mga isinagawang pagtalakay tungkol sa likas na yaman ng Asya ay handa ka na para sa ikalawang bahagi ng iyong pagtataya. Pupunan mo ng sagot ang ikalawa, ikatlo at ikaapat na kolum nang kumpleto at may ganap na pagpapayaman. ANG AKING MGA PANG- UNANG KAALAMAN MGA NATUKLASAN AT PAGWAWASTO MGA KATIBAYANG NAGPAPA- TUNAY MGA KALAGAYANG KATANGGAP- TANGGAP ANG AKING MGA GANAP NA NAUNAWAAN Matapos makakuha ng karagdagan pang mga kaalaman mula sa mga teksto ay matapat na isagawa ang gawaing ito. Hikayatin ang bawat mag-aaral na kumuha ng kapareha. Magsasagawa sila ng pagbabahaginan, paghahalintulad at paghahambing ng kanilang mga naging sagot. Ito ay upang magkaroon ng peer learning mula sa nabuong pagkaunawa ng bawat isa.
90 PAGNILAYAN AT UNAWAIN Dito nagtatapos ang iyong pagganap sa bahaging ito ng modyul. Nagkaroon ka ng paglinang sa mga paksang may kinalaman sa likas na yaman, kapaligiran at ekolohikal ng rehiyong Asya. Tiyak na taglay mo na ang mga impormasyong kakailanganin mo sa pagpapalalim ng iyong pag-unawa sa paksa. Magkaroon ka ng pagbabalik-tanaw sa mga pang-unang konseptong iyong ibinahagi. Ano-ano sa mga ito ang napatunayan mong wasto, at saang bahagi naman kinailangan ang pag-aangkop at pagwawasto? Para sa pagpapayaman at pagpapalawig pa ng iyong mga natutuhan, narito ang susunod na bahagi ng modyul at mga gawaing nakapaloob dito. Gaano kahalaga ang pagkakaroon ng balanseng ekolohikal sa daigdig? Bakit nararapat na habang tayo ay patungo sa kaunlaran ay pinagtutuunan din natin ng pansin ang pangangalaga sa kalikasan? Nabanggit natin sa unang bahagi ng araling ito na ang tao ay biniyayaan ng masaganang kapaligiran. Ginagamit at nililinang niya ito para sa kaniyang kapakinabangan. Ngunit kaakibat nito ay isang pananagutan na pangalagaan ang likas na yaman. Simulan natin ang pagpapalalim ng ating pag-unawa. Sagutin kung paanong ang pag-angkop at paglinang ng tao sa kaniyang kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano? Sa bahaging ito ng modyul ay muling babalikan ng mga mag-aaral ang kanilang mga naitalang katanungan at ang mga konseptong nabuo habang nililinang ang aralin. Dapat ay matukoy dito ang mga kaisipang wasto, mga dapat iwasto, at mga misconceptions na dapat nang alisin sa tala. Linangin sa mga mag-aaral ang pagiging matapat at mapanuri sa pagtukoy ng mga ito. Bigyang panimula ang bahaging ito ng modyul sa pamamagitan ng paghahayag ng mga nakasaad dito. Bigyang diin ang mga kaisipang nakapaloob maging ang paksang tatalakayin upang masagot ang mahalagang tanong na paanong ang ugnayan ng tao at kapaligiran ay nagbunsod sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano?
91 Gawain Blg. 11 : AKAP KA (Ating KAPaligiran, KAlingain) Layon ng gawaing ito na magbigay pa sa iyo ng kaalaman tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng ilang lugar sa Asya sa usapin ng isyu at problemang pangkapaligiran. Basahin mong mabuti at suriin ang bawat detalye ng balita, lathalin, o pahayag, at pagkatapos ay sagutin ang mga gabay na tanong para sa talakayan. Kumuha at maghinuha ng mga impormasyon Ang gawaing ito ay maaaring gawing pangkatan o indibidwal. Unang Pangkat Smarter farming needed to reap Asian rewards by: Richard Willingham, October 31, 2012 FARMERS must work the land smarter rather than harder to take full advantage of the coming Asian population boom and to combat increasing soil degradation and climate change pressures on agriculture, in a bid to capitalise on estimated $16 billion increase in food exports over the next four decades. The Centre for Policy Development, a progressive think tank, will today release a paper that examines how agriculture can continue to bolster the Australian economy, especially with the Asian boom — farm products currently make up 10 per cent of all exports and are worth $35.9 billion. "Australia will need to use farm inputs more efficiently than our competitors, as many of our soils are low in nutrients and are vulnerable to degradation. Every year we continue to lose soil faster than it can be replaced," the report says. "How we manage our land and soils will be key to turning Kung gagawing pangkatan ang gawaing ito, bumuo ng anim (6) na pangkat mula sa klase. Mas mainam kung iba-iba uli ang kasapi ng bawat pangkat at hindi pa nagkasama-sama sa mga nakaraang pangkatang gawain. Itatakda ng guro kung anong pangkat ang mag-aanalisa ng isang partikular na balita o artikulo. Kung ito’y gagawing gawain para sa indibidwal, ang lahat ng balita o artikulo ay babasahin at susuriin ng mga mag- aaral, at pagkatapos nito’y sasagutin ang kasunod na mga tanong. Sabihin sa klase na ang gawaing ito ay bahagi ng kanilang paghahanda para sa proyektong kanilang gagawin para sa Aralin 2,
92 The report found agriculture could achieve a competitive advantage by improving productivity, minimises fuel and fertilizer use, and preserves the environment and resources it draws on. To do this the Centre recommends establishing a national research and development centre. "Federal and State government funding for research and development should be significantly increased at a rate of up to 7 per cent a year to match investment through the 1950s to 1970s." The Centre says Australia needs to look after land and soil assets, and that acting now to improve soil condition could increase wheat production by up to $2.1 billion per year. Other recommendations include diversifying farm revenue sources to reduce financial risk. The research found that without action to adapt to more variable and extreme weather, by 2050 Australia could lose $6.5 billion a year in wheat, beef, mutton, lamb and dairy production. Overseas demographic pressures and climate change may add to food insecurity, particularly in the developing world, with global food prices likely to trend higher and be more volatile. "Farm input costs are also likely to rise. This means that countries with less fossil-fuel intensive agriculture, and more reliable production, will better placed to benefit from times of high prices." "Australia's challenge is to increase productivity per hectare, without raising farm input costs through higher fertilizer and fuel use. Maintaining strong farm finances is essential to allow farmers to invest in new farming practices, and stewardship of natural capital."
93 It argues that maintaining healthy ecosystems is important for long term agricultural viability. "Native grasses and other vegetation can protect agricultural soils from erosion and severe degradation during drought periods. They also offer habitat for bee populations that provide $1.8 billion each year in pollination services." Glosaryo: demography…………………. pag-aaral sa antas ng populasyon na nakatuon sa kapanganakan, pag-aasawa,kamatayan, at mga sakit population boom…………… biglaang pagdami ng mga taong nakatira sa isang lugar soil degradation…………….. pagkasira ng lupa o pagbaba ng kapakinabangan nito stewardship………………….. wastong pagkalinga at panganga- laga think tank……………………. pangkat ng mga dalubhasa na nagpupulong upang gumawa ng pagsusuri sa isang suliranin at magmungkahi ng pamamaraan sa paglutas nito vegetation…………………… uri ng kapaligiran batay sa tumutubong halamanan volatile……………………….. biglaang nagbabago vulnerable…………………… madaling mapinsala Ikalawang Pangkat Urbanization Does Not Necessarily Mean More Wealth By Serena Dai | The Atlantic Wire – Wed, Oct 17, 2012 Gamitin ang mga nakatalang glosaryo upang mas maunawaan ang ipinapahayag sa balita o artikulo.
94 The standard line of thought is that movement to cities correlates with more wealth, but while that works for developing countries in Asia, it doesn't apply to Africa, as these charts from the World Bank show. Part of the World Bank's World Development Report on jobs, the chart compares the percentage of population living in urban areas with GDP per capita using data from World Development Indicators. RELATED: Fed Says Economic Recovery Is Weaker than Expected Urbanization usually leads to higher GDP because of higher levels of productivity, the report says, which is illustrated in the graph to the left. All five of the East Asia and Pacific countries in the graph show a steady increase in GDP per capita as people move to cities. But that did not happen for Sub- Saharan Africa; the graph on the right shows a sporadic relationship between urbanization and GDP. Part of the reason may be because much of non-farm work in Africa is from microenterprises and household businesses that do not earn much. "These businesses make a significant contribution to gross job creation and destruction," the report says, "although not necessarily to net job creation and productivity growth."
95 Ikatlong Pangkat Improper waste disposal in Bangalore threatening water sources India Water Review : May 26, 2011, 5:28 pm Bangalore : Bangalore's growing water pollution is due to the practice of disposing solid waste and improper garbage in the city's groundwater sources, a senior Central Ground Water Board (CGWB) official has said. The public as well as the Bruhat Bangalore Mahanagara Palike (BBMP) is causing direct contamination of groundwater and the municipal waste disposal and management is not organised in the city, CGWB scientist Dr M A Farooqui said while delivering a lecture on 'Ground water management in Bangalore Metropolitan region' at the Geological Society of India on May 25. "BBMP is supposed to collect solid waste from houses in small bins and then transfer it to community bins. The waste is subsequently to be carried to the disposal site. Random dumping all around the metropolis is rampant, causing environmental pollution of land, water, and air from garbage dumps that are set afire,” he added. Calling for urgent action to be taken to preserve precious resources, Farooqui said most garbage dumping grounds in the
96 The CGWB scientist was of the opinion that groundwater in eastern, central and northern parts of the city were critically polluted, while so far southern parts of the city have evaded pollution. "Lack of a proper drainage system in these areas are also causing problems. Open wells which have been converted into garbage dumps affect water the most as they penetrate groundwater channel directly," he said. Adoption of rainwater harvesting systems to help reduce the high nitrate content in water as sampled in 89 parts of the city was another solution, he added. According to Farooqui, 40 per cent of BWSSB’s underground sewerage pipes had leakages and the dilapidated pipelines added to the groundwater contamination. Leaking sewer pipes should be replaced and quality of water from borewells should be checked periodically for chemical and bacteriological parameters, he added. Glosaryo: Bangalore…………… malaking industriyalisadong lungsod sa gitna ng timog India borewells……………..mga balon contamination………. proseso ng paghalo ng isang mapaminsa- lang likido sa isang purong likido indiscriminate……….. hindi pinag-isipang pagkilos o paggawa nitrate…………………asin mula sa nitric acid parameters………….. limitadong nasasakupan random………………. sa paraang hindi itinakda seepage…………….. marahang pagsala sewerage……………. sistema ng pagpapadaloy ng likidong dumi patungo sa imbakan nito
97 Environmental Pollution and Hazardous Waste Issues in Asian Countries By: Shanmugam Suberamaniam and R. Venkatapathy According to the Asian Development Bank (ADB), neglect of the environment by Asian countries is costing 8% to their economy, and the extent of degradation is only accelerating (Alan 2002). Asian countries often adopt a ‘Grow First, Clean up Later’ ideology. Asian river systems contain four times the global average level of pollution, and lead emissions are above safe levels in most large cities. Within the next 15 to 20 years, at least 50% of Asian countries, such as China's Pearl River Delta, one of the most important industrial zones in the region, will face major urban sprawl. Based on a study conducted by the University of Hawaii (2002), the energy demand is doubling every 10 years, which results in far more sulfur-dioxide emissions in Asian countries compared to Europe and the US. At the same time, more new industrial operations are taking place in Asian countries. These institutions and systems vary immensely in their ability to regulate, manage, and monitor the environmental impact of industrial operations. At times, large companies have been suspected of seeking “pollution havens” to conduct their business (Xiaodong 2004). In reality, however, there is no evidence to substantiate such claims. In fact, in an increasing number of cases, large companies have been the driving forces behind the build-up of environmental management systems in developing countries (Remy, Felix, and Gary 2002). The quality of a country’s environmental management system is becoming a key asset in the competition for foreign direct investment. Large firms are learning that the social and political consequences of environmental damage, caused by careless operations, can be extremely costly for business. Something has to be done in Asia to curb and control environmental pollution, or the next generation of Asians could become “environmental refugees.”
98 Glosaryo: accelerating………………….. papabilis na pagkilos environmental refugees……. mga taong lumilipat ng masisilungan mula sa mga bantang dulot ng nasirang kalikasan ideology……………………….doktrina, paniniwala, o opinyon pollution havens……………. mga lugar na talamak ang iba’t ibang uri ng polusyon sprawl………………………… hindi wastong paglawak o paglaganap substantiate…………………. Mapatunayan Ikalimang Pangkat The Importance Of Forest Biodiversity To Developing Countries In Asia Appanah, S., and Ratnam, L., (1992) The Importance Of Forest Biodiversity To Developing Countries In Asia. Journal of Tropical Forest Science, 5 (2). pp. 201-215. ISSN 0128-1283 Asia represents the cradle for about half of the forest biodiversity found in the tropics. Asia is also the most populous region in the world. As a consequence, its biodiversity is under great pressure from rapid conversion of forest land to other uses
99 This nullifies demands from the same consumer groups to conserve the rich biodiversity in the tropics. Neither have the profits from commercialization of some of the phytochemicals first sourced from tropical plants, preserved at a loss of opportunity, directly benefited the developing countries. Herein, lies a contradiction of values and interests. This should be resolved in order to conserve tropical forests. Additionally, there is a need to develop new valuation systems which take into consideration the true value of a forest, that include non-umber products as well as the environmental services. At the same time, multiple use management systems should be given a higher priority. Glosaryo: biosphere……………. bahagi ng daigdig na pinaninirahan ng mga buhay na organismo contradiction………… paraan ng pagsalungat cradle…………………duyan o lundayan nullify………………… maipawalang bisa phytochemicals………mga kemikal mula sa halaman populous…………….. matao Ikaanim na Pangkat 25 primate species in Africa, Asia reported on brink of extinction from deforestation, hunting By Nirmala George, The Associated Press | Associated Press – Mon, Oct 15, 2012
100 Six of the severely threatened species live on the island nation of Madagascar, off southeast Africa. Five more from mainland Africa, five from South America and nine species in Asia are among those listed as most threatened. The report by the International Union for Conservation of Nature was released at the United Nations' Convention on Biological Diversity being held in the southern Indian city of Hyderabad. Primates, mankind's closest living relatives, contribute to the ecosystem by dispersing seeds and maintaining forest diversity. Conservation efforts have helped several species of primates, which are no longer listed as endangered, said the report, prepared every two years by some of the world's leading primate experts. The report, which counts species and subspecies of primates across the world, noted that Madagascar's lemurs are severely threatened by habitat destruction and illegal hunting, which has accelerated dramatically since the change of power in the country in 2009. Among the most severely hit was the northern sportive lemur with only 19 known individuals left in the wild in Madagascar. "Lemurs are now one of the world's most endangered groups of mammals, after more than three years of political crisis and a lack of effective enforcement in their home country, Madagascar," said Christoph Schwitzer of the Bristol Conservation and Science Foundation, one of the groups involved in the study. "A similar crisis is happening in Southeast Asia, where trade in wildlife is bringing many primates very close to extinction," Schwitzer said.
101 More than half of the world's 633 types of primates are in danger of becoming extinct because of human activity such as the burning and clearing of tropical forests, the hunting of primates for food and the illegal wildlife trade. While the situation appears dire for some species, wildlife researchers say conservation efforts are beginning to pay off, with several primates being removed from the list, now in its seventh edition. India's lion-tailed macaque and Madagascar's greater bamboo lemur have been taken off the endangered inventory for 2012 after the targeted species appeared to have recovered. Also, conservation efforts have ensured that the world did not lose a single primate species to extinction in the 20th century, and no primate has been declared extinct so far this century, said Russell A. Mittermeier, president of Conservation International and the chairman of the IUCN Species Survival Commission's primate specialist group. "Amazingly, we continue to discover new species every year since 2000. What is more, primates are increasingly becoming a major ecotourism attraction, and primate-watching is growing in interest," Mittermeier said. Glosaryo: ecotourism…………………… gawaing panturismo gamit ang kalikasan endanger………………………nanganganib extinction…………………….. pagkawala o paglaho lemur…………………………..hayop na hawig ng mga unggoy o matsing na nakatira sa mga puno at likas sa Madagascar, isang pulo sa timog silangang baybayin ng Africa
102 Pamprosesong mga Tanong 1. Anong pag-uugali ng mga Asyano at uri ng interaksyon nila ang makikita sa mga binasang artikulo? 2. Paano nagkakatulad ang kanilang mga solusyon sa mga suliraning kanilang kinakaharap? Bakit kaya ganito ang nalinang nilang solusyon? 3. Anong mga aral ang matututunan natin sa mga artikulo tungkol sa pagpapabuti ng ugnayan ng tao sa kapaligiran? Marahil ay maitatanong mo kung gaano kalaki ang epekto sa tao ng lumalalang suliraning pangkapaligiran na nararanasan ng Asya. Ano kaya ang magiging papel ng mga Asyano sa pagpapabagal o pagbawas ng mga suliraning ito para makamit ang balanseng kalagayang ekolohikal ng Asya? Kasabay ng paghahangad ng tao sa kaunlaran ay dapat ding mabigyang pansin kung paanong hindi nito masisira ang kalikasan nang sa gayon ay maging balanse ang dalawang konseptong ito tungo sa mas maayos at mas ligtas na paninirahan ng tao sa daigdig Ang Kahalagahan ng Balanseng Kalagayang Ekolohikal Napakahalagang panatilihin ang ecological balance o balanseng kalagayang ekolohikal ng Asya. Anuman ang maging katayuan at kalagayang ekolohikal ng rehiyon, tiyak na makaaapekto ito nang lubos sa pangkalahatang kalidad ng kapaligirang pandaigdig. Ang mga problemang ekolohikal na nararanasan ng mga Asyano sa isang rehiyon ay possible ring maging suliranin ng mga tao sa karatig- rehiyon o maging ng mga mamamayan sa buong daigdig. Sa isang bahagi ng nailathalang artikulo nina J.Wu at C. Overton na may pamagat na “Asian Ecology: Pressing Problems and Research Challenges” noong 2002, 25% ng kabuuang pagbuga ng carbon dioxide sa buong mundo ay nagmula sa Asia-Pacific ayon sa pananaliksik ng mga dalubhasa noong 1991. Kung ang gawain ay ginawang pangkatan, kinakailangan munang isalaysay ng bawat pangkat ang inihahayag ng balita o artikulong naiatas sa kanila bago magdaos ng pangkalahatang talakayan gamit ang pamprosesong mga tanong. Kung para sa indibidwal na gawain ang isinagawa, maaari nang direktang idaos ang talakayan sa tulong ng pamprosesong mga tanong. Matapos ang talakayan, ipalagom sa mga Maaari pang magdagdag ng impormasyon tungkol sa paksang nabanggit. Dapat maging malinaw sa mga mag-aaral ang mahahalagang kaisipan nito.
103 Gawain Blg. 12 : Kaisipan Sa Larawan Bakit mahalagang panatilihin ang balanseng ekolohikal ng rehiyong Asya? Bakit dapat isulong ng tao ang pangangalaga ng kalikasan kasabay ng kanyang mga gawaing pangkaunlaran? Tunghayan ang kasunod na tatlong poster. Isulat sa cloud callout ang mabubuo mong kaisipan at saloobin tungkol dito. Gawing batayan ang binasang mga tanong. Kung magpapatuloy ito, maaaring tumaas ng hanggang 36% sa 2025 at 50% sa pagtatapos ng ika-21 na siglo ang pagbuga ng carbon dioxide mula sa nabanggit na rehiyon. Binibigyang-diin nito ang katotohanang napakalawak ng problemang dulot ng pagkalat ng mga mapanganib na greenhouse gases gaya ng carbon dioxide at iba pang mga air pollutants na kumakalat sa pamamagitan ng hangin, kung kayat hindi isinasaalang-alang ang mga hangganan ng mga bansa o kontinente sa usapin ng lawak ng paglaganap nito. Ang ganitong kalalang uri ng suliraning ekolohikal ay nararanasan na ng Asya sa kasalukuyan. Subukan ang kakayahan ng mga mag- aaral na mag-analisa at bigyang interpretasyon ang mga larawang nakahanay. Ang kaisipang kanilang mabubuo ay siya ring sasagot sa mga katanungan sa itaas ng mga larawan. Gumawa ng sariling pamantayan sa pagtaya ng magiging kasagutan ng mga mag- aaral sa gawaing ito.
104 Gawain Blg. 13 : Talahanayan ng Paglalahat Pagkatapos mong palalimin ang iyong pag-unawa sa aralin, iyong sasagutin ang natitirang kolum ng pagtatayang ito. Dapat mong tandaan na ang una mong mga sagot ay dapat mong balikan upang maging malinaw sa iyo ang naging progreso ng iyong pagkatuto. ANG AKING MGA PANG- UNANG KAALAMAN MGA NATUKLASAN AT PAGWAWASTO MGA KATIBAYANG NAGPAPA- TUNAY MGA KALAGAYANG KATANGGAP- TANGGAP ANG AKING MGA GANAP NA NAUNAWAAN Ganap mo nang pinagyaman ang iyong pagkatuto tungkol sa likas na yaman ng Asya at ang kahalagahan ng balanseng ekolohikal nito sa bahaging ito ng modyul. Anong mga bahagi ng aralin ang napagnilayan mo at napagtanto mong lubhang napakahalaga? May epekto ba ito sa iyo? Paano mo isasabuhay ang iyong mga natutuhan para sa kapakinabangan mo at ng nakararami? Sa puntong ito ay napagtibay mo na ang kahalagahan ng interaksiyon at pag-angkop ng tao sa kaniyang kapaligiran upang makabuo at mapaunlad ang isang uri ng pamumuhay na naaayon sa kaniyang kultura at kabihasnan. Handa ka nang dumako sa huling bahagi ng aralin. Ipasagot sa mga mag-aaral ang huling kolum ng talahanayan sa paggabay ng panuto sa itaas nito. Muli, atasan ang mga mag-aaral na kumuha ng kanilang kapareha na siyang makakapalitan nila ng kanilang nabuong kaisipan. Pagkatapos nito ay hikayatin silang gumawa ng paglalahat ng mga kasagutan o natutunan. Dito ay dapat na naipaliliwanag na nang ganap ng mga mag-aaral kung paanong ang ugnayan ng tao at kapaligiran ay nagbunsod na pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Bilang pag-uugnay ng katatapos na bahagi sa susunod na gawain ay ilahad ang isinasaad sa bahaging ito. Ang nakapaloob na mga tanong ay dapat na bigyang sagot ng mga mag-aaral.
105 ILIPAT Gawain Blg. 14 : Feature Article Bilang paghahanda sa gagawin mong proyekto sa huling bahagi ng Unang Markahan, ang Travel Brochure, ay gagawa ka ng isang lathalain o feature article tungkol sa kagandahan ng yamang likas ng Asya. Dapat ay mababasa dito ang mahahalagang impormasyon tungkol sa inilalarawan, gayundin ang kahalagahan nito at kung paano ito nililinang ng tao. Mas mahusay kung makakakuha ka ng istoryang kapupulutan ng inspirasyon na may kinalaman sa lugar o bagay na ito. Narito ang rubric para sa proyektong ito: Pamantayan Katangi-tangi 4 Mahusay 3 Nalilinang 2 Nagsisimula 1 Nilalaman Ang feature article ay naglalaman ng komprehensib o , tumpak at may kalidad na impormasyon Ang feature article ay naglalaman ng tumpak at may kalidad na impormasyo Ang feature article ay naglalaman ng tumpak impormasyo n tungkol sa ugnayan ng Ang feature article ay kulang sa impormasyo n tungkol sa ugnayan ng tao at Anumang bagay na natutuhan ay magkakaroon ng kabuluhan kung ang aral nito ay isasabuhay at magdudulot ng positibong kaganapan. Ang iyong taglay na kabatiran sa kahalagahan ng likas na yaman at ugnayan ng tao dito ay iyong gagawan ng paglalapat sa pamamagitan ng susunod na gawain. Banggitin ang bahaging ito sa klase. Ang feature article ay isusulat sa A4 Sized Coupon Bond at kinakailangang nakasulat sa paraan o porma ng isang feature article na dapat ay malinaw na maipaliwanag ng guro. Sundin ang rubric na ito bilang batayan sa pagmamarka o pagtataya ng proyekto. Anumang marka na makuha ng mga mag-aaral ay itatala sa Class Record.
106 Organisas- yon (25%) Maayos, detalyado at madaling maunawaan ang daloy ng mga kaisipan at impormasyon g inilahad tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. May wastong daloy ng kaisipan at madaling maunawaan ang impormasyon g inilahad tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. May lohikal na organisasyo n ngunit hindi sapat upang mailahad ang ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Hindi maayos at hindi maunawaan ang mga impormasyo ng inilahad tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Mensahe ( 30%) May malinaw at malawak na mensahe tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. May malinaw na mensahe tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Limitado ang mensahe tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Malabo at limitado ang mensahe tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Hikayat (15%) Ang dating sa , mambabasa ay lubos na nakahihikayat at nakakatawag pansin. Ang dating sa mambabasa ay nakahihikayat. Mahina ang dating sa mambabasa o tagapakinig upang makapanghi kayat. Walang dating sa mga mambabasa ang feature article Naging mabunga ang iyong paglalakbay tungo sa pagtuklas, paglinang, at pag-unawa sa likas na yaman ng Asya, sa mga suliraning pangkapaligiran at ang kahalagahan ng balanseng ekolohikal. Napagtanto mo na laganap ang problema sa lupa, hangin, tubig at kagubatan na kinakailangan ang malawakang pagkilos upang masolusyunan ito. Anuman ang maging kalagayan at katayuang ekolohikal Banggitin ang bahaging ito sa klase bilang pagwawakas ng Aralin 2 at bilang pag- uugnay na rin para sa Aralin 3. Ilahad ang nakapaloob na mga tanong nang sa gayon ay maganyak silang alamin ang panibagong kaalaman na tinataglay ng kasunod na aralin.
107 Kasabay ng pagpapalawig ng ating kaalaman sa katangiang pisikal at likas na yaman ng Asya ay ang ating pagtuon ng pansin sa tagapaglinang at tagapangalaga ng kalikasan, ang tao. Sino nga ba ang matatawag nating Asyano? Saan nakabatay ang kanilang pagkakakilanlan? Paanong ang kanilang kultura at pamumuhay ay nahubog batay sa pag-ayon nila sa kanilang kapaligiran? Sa susunod na modyul ay kikilalanin mo ang mga grupong etnolingguwistiko sa Asya na lalong nagbibigay kulay sa mga kulturang Asyano.
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125

More Related Content

PDF
Gr 8 q2 ( teaching gude 2)
南 睿
 
DOCX
Teaching log for ap 8
gemma cruz
 
PDF
Araling Panlipunan Grade 8 - First Quarter Module
Jhing Pantaleon
 
DOC
Gr 8 4th aralin 4 march 25 tg
南 睿
 
PDF
Ap 7 lamp_v.3
Ahlou Mercado
 
DOCX
Gr 8 araling_panlipunan_q1_lm
Kim Jhon Simon
 
DOC
Budget of Work Araling Panlipunan 7
edmond84
 
PDF
AP curriculum guide (as of may 2011)
南 睿
 
Gr 8 q2 ( teaching gude 2)
南 睿
 
Teaching log for ap 8
gemma cruz
 
Araling Panlipunan Grade 8 - First Quarter Module
Jhing Pantaleon
 
Gr 8 4th aralin 4 march 25 tg
南 睿
 
Ap 7 lamp_v.3
Ahlou Mercado
 
Gr 8 araling_panlipunan_q1_lm
Kim Jhon Simon
 
Budget of Work Araling Panlipunan 7
edmond84
 
AP curriculum guide (as of may 2011)
南 睿
 

What's hot (17)

DOCX
Aralin 1 gawain 1-2
Judith Solon
 
DOCX
Gr 8 4th aralin 1 march 25 tg
南 睿
 
PPTX
AP G7/G8 Aralin 1 katangiang pisikal ng asya
Jared Ram Juezan
 
PDF
KATUTURAN AT LIMANG TEMA NG HEOGRAPIYA
PreSison
 
PDF
ANG KATANGIANG PISIKAL NG DAIGDIG
PreSison
 
PDF
Banghay aralin sa araling panlipunan 8 (carousel)
Crystal Mae Salazar
 
PDF
Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Crystal Mae Salazar
 
DOCX
2 modyul 1
Francine Santos
 
PDF
K to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner Module
Nico Granada
 
PDF
K to 12 Araling Panlipunan Grade 8 TG 2nd Quarter
Noel Tan
 
PPTX
Araling Panlipunan 7 Curriculum Guide rev.2016
Chuckry Maunes
 
DOCX
Aralin 1 gawain 7-8
Judith Solon
 
PPTX
Araling panlipunan 8 power point 1st
Wilson Padillon
 
DOC
Budget of Work Araling Panlipunan 8
edmond84
 
DOCX
Araling Panlipunan 8 - Unit Plan I
Mavict Obar
 
DOC
Gr 8 q1 (teaching guide1 part 1)
南 睿
 
PDF
Aralingpanlipunantggrade8 130712225059-phpapp02
Maybeline Sampaguita
 
Aralin 1 gawain 1-2
Judith Solon
 
Gr 8 4th aralin 1 march 25 tg
南 睿
 
AP G7/G8 Aralin 1 katangiang pisikal ng asya
Jared Ram Juezan
 
KATUTURAN AT LIMANG TEMA NG HEOGRAPIYA
PreSison
 
ANG KATANGIANG PISIKAL NG DAIGDIG
PreSison
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 8 (carousel)
Crystal Mae Salazar
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Crystal Mae Salazar
 
2 modyul 1
Francine Santos
 
K to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner Module
Nico Granada
 
K to 12 Araling Panlipunan Grade 8 TG 2nd Quarter
Noel Tan
 
Araling Panlipunan 7 Curriculum Guide rev.2016
Chuckry Maunes
 
Aralin 1 gawain 7-8
Judith Solon
 
Araling panlipunan 8 power point 1st
Wilson Padillon
 
Budget of Work Araling Panlipunan 8
edmond84
 
Araling Panlipunan 8 - Unit Plan I
Mavict Obar
 
Gr 8 q1 (teaching guide1 part 1)
南 睿
 
Aralingpanlipunantggrade8 130712225059-phpapp02
Maybeline Sampaguita
 
Ad

Viewers also liked (20)

PPTX
Limang Tema ng Heograpiya
Norman Gonzales
 
PDF
Ap lmg8 q1. (1) final
Noel Tan
 
PPTX
Timog Asya (South Asia)
Nate Velez
 
PPT
SINAUNANG KABIHASNAN SA LAMBAK NG ILOG INDUS
Ritchell Aissa Caldea
 
PDF
Modyul 03 ang mga unang kabihasnan
南 睿
 
DOCX
AP 7 Lesson no. 2: Likas na Yaman ng Asya
Juan Miguel Palero
 
PDF
Modyul 1 katuturan at kahalagahan ng ekonomics
南 睿
 
PDF
Araling Asyano Learning Module - First Quarter
南 睿
 
PPTX
Timog Asya (South Asia)
Nate Velez
 
PPT
Pakikipanayam
Admin Jan
 
PPTX
Ang klima
Mark Daniel Alcazar
 
PPTX
Anyong lupa at Anyong-tubig sa Asya
Mica Bordonada
 
PPTX
Mga Vegetation Cover sa Asya
Mica Bordonada
 
PPTX
Mga katangian ng bansang demokratiko
Cristina Miranda Marquez
 
DOC
Gr 8 4th intro march 25 tg
南 睿
 
PDF
Modyul 10 neo-kolonyalismo ang bagong uri o pamamaraang ko (1)
南 睿
 
PPTX
Suliraning pangkapaligiran Sa Asya
car yongcong
 
PDF
Ekonomiks Learning Module Yunit 1
Byahero
 
PPTX
Aralin 4 mga isyu ng kapaligiran
EDITHA HONRADEZ
 
PPTX
Ang Mga Unang Imperyo (Akkadian, Babylonian, Assyrian, Chaldean)
Zin Raney Bacus
 
Limang Tema ng Heograpiya
Norman Gonzales
 
Ap lmg8 q1. (1) final
Noel Tan
 
Timog Asya (South Asia)
Nate Velez
 
SINAUNANG KABIHASNAN SA LAMBAK NG ILOG INDUS
Ritchell Aissa Caldea
 
Modyul 03 ang mga unang kabihasnan
南 睿
 
AP 7 Lesson no. 2: Likas na Yaman ng Asya
Juan Miguel Palero
 
Modyul 1 katuturan at kahalagahan ng ekonomics
南 睿
 
Araling Asyano Learning Module - First Quarter
南 睿
 
Timog Asya (South Asia)
Nate Velez
 
Pakikipanayam
Admin Jan
 
Ang klima
Mark Daniel Alcazar
 
Anyong lupa at Anyong-tubig sa Asya
Mica Bordonada
 
Mga Vegetation Cover sa Asya
Mica Bordonada
 
Mga katangian ng bansang demokratiko
Cristina Miranda Marquez
 
Gr 8 4th intro march 25 tg
南 睿
 
Modyul 10 neo-kolonyalismo ang bagong uri o pamamaraang ko (1)
南 睿
 
Suliraning pangkapaligiran Sa Asya
car yongcong
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 1
Byahero
 
Aralin 4 mga isyu ng kapaligiran
EDITHA HONRADEZ
 
Ang Mga Unang Imperyo (Akkadian, Babylonian, Assyrian, Chaldean)
Zin Raney Bacus
 
Ad

Similar to Gr 8 q1( teaching guide 1 part 2) (20)

PDF
Araling panlipunan grade 8 – araling asyano
Don Joven
 
PDF
Firstquartermodule 130621094847-phpapp01
Jennifer Carbonilla
 
PDF
Firstquartermodule 130621094847-phpapp01
Ace Kenneth Batacandulo
 
PDF
Firstquartermodule 130621094847-phpapp01
eranarowelyn
 
PPTX
aralin1-katangiangpisikalngasya-140601223428-phpapp01.pptx
YsabelleMarcelo
 
PPTX
POWERPOINT PRESENTATION REY FIDEL.pptx
IanCeazarAguete
 
PDF
Aralingpanlipunantggrade8 130712225059-phpapp02
Maria Alleli Garcela
 
PDF
Araling Panlipunan Learning Module
charlymagne_28
 
PDF
LEARNING MODULE.pdf
SittieAsnileMalaco
 
PDF
Lesson plan in_araling_panlipunan_7
cheng_05
 
DOCX
Araling Panlipunan Grade 7 Learning Plan.docx
LouieAndreuValle
 
PDF
Araling Panlipunan Grade-7 - Learning Module - Quarter 1 - Module 1
JoeHapz
 
PDF
IMs_G7Q1_MELC WEEK 1 DAY 1.pdf
Mack943419
 
PPTX
IM_AP7Q1W1D1.pptx
MaryJoyTolentino8
 
PPTX
Alamin heograpiya ng asya
Olhen Rence Duque
 
DOCX
Grade7-Detailed Lesson Log-First-Grading
BenjieBaximen1
 
PDF
Araling Panlipunan zfsdgsgedhdhetwefsgwefsf
AngelMantalaba3
 
DOCX
week 1-2.docx
glaisa3
 
DOCX
DLL-Araling Panlipunan 8 - Copy - Copy.docx
BenjieSucnaanManggob
 
DOCX
Grade7-DLL-First-Grading ARALING PANLIPUNAN SEPT.2022.docx
BaptistBataan
 
Araling panlipunan grade 8 – araling asyano
Don Joven
 
Firstquartermodule 130621094847-phpapp01
Jennifer Carbonilla
 
Firstquartermodule 130621094847-phpapp01
Ace Kenneth Batacandulo
 
Firstquartermodule 130621094847-phpapp01
eranarowelyn
 
aralin1-katangiangpisikalngasya-140601223428-phpapp01.pptx
YsabelleMarcelo
 
POWERPOINT PRESENTATION REY FIDEL.pptx
IanCeazarAguete
 
Aralingpanlipunantggrade8 130712225059-phpapp02
Maria Alleli Garcela
 
Araling Panlipunan Learning Module
charlymagne_28
 
LEARNING MODULE.pdf
SittieAsnileMalaco
 
Lesson plan in_araling_panlipunan_7
cheng_05
 
Araling Panlipunan Grade 7 Learning Plan.docx
LouieAndreuValle
 
Araling Panlipunan Grade-7 - Learning Module - Quarter 1 - Module 1
JoeHapz
 
IMs_G7Q1_MELC WEEK 1 DAY 1.pdf
Mack943419
 
IM_AP7Q1W1D1.pptx
MaryJoyTolentino8
 
Alamin heograpiya ng asya
Olhen Rence Duque
 
Grade7-Detailed Lesson Log-First-Grading
BenjieBaximen1
 
Araling Panlipunan zfsdgsgedhdhetwefsgwefsf
AngelMantalaba3
 
week 1-2.docx
glaisa3
 
DLL-Araling Panlipunan 8 - Copy - Copy.docx
BenjieSucnaanManggob
 
Grade7-DLL-First-Grading ARALING PANLIPUNAN SEPT.2022.docx
BaptistBataan
 

More from 南 睿 (20)

PPTX
Paggamit ng mga primaryang sanggunian
南 睿
 
PDF
AP curriculum guide (as of may 2016)
南 睿
 
PDF
AP curriculum guide (as of december 2013)
南 睿
 
PDF
AP curriculum guide (as of january 2012)
南 睿
 
PDF
K to 12 toolkit 2012
南 睿
 
PDF
Disaster risk reduction resource manual
南 睿
 
DOCX
Gr 8 4th aralin 3 march 25 tg
南 睿
 
DOCX
Gr 8 4th aralin 2 march 25 tg
南 睿
 
DOC
Gr 8 q3 ( teaching guide 3)doc
南 睿
 
DOC
Araling Asyano Learning Module - Fourth Quarter
南 睿
 
DOC
Araling Asyano Learning Module - Third Quarter
南 睿
 
PDF
Araling Asyano Learning Module - Second Quarter
南 睿
 
PDF
Modyul 24 karapatang pantao
南 睿
 
PDF
Modyul 23 pag-unlad ng teknolohiya
南 睿
 
PDF
Modyul 22 populasyo
南 睿
 
PDF
Modyul 21 ang paligsahan sa armas
南 睿
 
PDF
Modyul 20 neo-kolonyalismo
南 睿
 
PDF
Modyul 19 cold war
南 睿
 
PDF
Modyul 18 mga ideolohiyang laganap
南 睿
 
PDF
Modyul 17 labanan ng mga bansa sa daigdig
南 睿
 
Paggamit ng mga primaryang sanggunian
南 睿
 
AP curriculum guide (as of may 2016)
南 睿
 
AP curriculum guide (as of december 2013)
南 睿
 
AP curriculum guide (as of january 2012)
南 睿
 
K to 12 toolkit 2012
南 睿
 
Disaster risk reduction resource manual
南 睿
 
Gr 8 4th aralin 3 march 25 tg
南 睿
 
Gr 8 4th aralin 2 march 25 tg
南 睿
 
Gr 8 q3 ( teaching guide 3)doc
南 睿
 
Araling Asyano Learning Module - Fourth Quarter
南 睿
 
Araling Asyano Learning Module - Third Quarter
南 睿
 
Araling Asyano Learning Module - Second Quarter
南 睿
 
Modyul 24 karapatang pantao
南 睿
 
Modyul 23 pag-unlad ng teknolohiya
南 睿
 
Modyul 22 populasyo
南 睿
 
Modyul 21 ang paligsahan sa armas
南 睿
 
Modyul 20 neo-kolonyalismo
南 睿
 
Modyul 19 cold war
南 睿
 
Modyul 18 mga ideolohiyang laganap
南 睿
 
Modyul 17 labanan ng mga bansa sa daigdig
南 睿
 

Recently uploaded (20)

PPTX
Araling Panlipunan Grade 5 Pinagmulan ng Sinaunang Pilipino
NoreenDemain
 
PPTX
Panahon ng Propaganda at Himagsikan.pptx
JamesFulgencio4
 
DOCX
learning Activity Sheet for grade 2 q1 w7
reyannmolinacruz21
 
PPTX
Tekstongbiswal.pptx sasdasdasdasdasadasdasd
LeejanPatungan1
 
PPTX
ARALING PANLIPUNAN 8 - ARALIN 3 ESTRUKTURANG PANLIPUNAN SA IBA'T IBANG BAHAG...
SarahSulit1
 
PPTX
Week 1 Kahulugan ng Ekonomiks.pptxxxxxxx
GlydeMayeBostonDamas
 
PPTX
Kabihasnang_Tsino_Buo Kabihasnang_Tsino_Buo.pptx
cassansar12
 
PPTX
Earth Science Continents Presentation in Blue Green Illustrative Style.pptx
EdelynSalazar1
 
PPTX
PAYAK NA PAMUMUHAY POWER POINT PRESENTATION IN VALUES EDUCATION 8
maryannDULNUAN
 
PPTX
QUIZZ BEEbuwanngwikangpambansaagosto2025.pptx
MarivicBulao
 
PPTX
G5Q1W7 PPT FILIPINO (MATATAG)@Sir Ims.pptx
MichelleAngelaTafall3
 
PPT
TEKSTONG BISWAL iba't ibang uri komiksbilang tekstong biswal.ppt
bacateloren77
 
DOCX
DLL MATATAG _FILIPINO 5 Q1 W3.docx jul1 print.docx
JeAnnDescalsotaRelot1
 
PPTX
PAMUMUHAY NG PAYAK BILANG PANSARILING PAGIINGAT SA KALIKASAN
JESSICA TOLENTINO
 
PPTX
SIGLO SA PAGBABAGO: Pilipinas Sa Timog-Silangang Asya
MELANYAMANRIZA
 
PPTX
Quarter 1_Economics_Gr-9_Pagkonsumo.pptx
Karen Cruz
 
PPTX
Q1 Week 7 Gregorio Del Pilar.pptxQ1 Week 7 Gregorio Del Pilar.pptxQ1 Week 7 G...
RafaelaVillanueva
 
PPTX
Q1-FILIPINO-5-WEEK-6-DAY-4.pptxgsgyabagx
KimJulianCariaga
 
PPTX
ARALING PANLIPUNAN_Q1 _WEEK 7-DAY 1.pptx
MaryRoseCabello1
 
PPTX
EPP GRADE 6 QUARTER 1 WEEK 8 | FOOD PRESERVATION PPT.pptx
CrisNeilJhonMalupa
 
Araling Panlipunan Grade 5 Pinagmulan ng Sinaunang Pilipino
NoreenDemain
 
Panahon ng Propaganda at Himagsikan.pptx
JamesFulgencio4
 
learning Activity Sheet for grade 2 q1 w7
reyannmolinacruz21
 
Tekstongbiswal.pptx sasdasdasdasdasadasdasd
LeejanPatungan1
 
ARALING PANLIPUNAN 8 - ARALIN 3 ESTRUKTURANG PANLIPUNAN SA IBA'T IBANG BAHAG...
SarahSulit1
 
Week 1 Kahulugan ng Ekonomiks.pptxxxxxxx
GlydeMayeBostonDamas
 
Kabihasnang_Tsino_Buo Kabihasnang_Tsino_Buo.pptx
cassansar12
 
Earth Science Continents Presentation in Blue Green Illustrative Style.pptx
EdelynSalazar1
 
PAYAK NA PAMUMUHAY POWER POINT PRESENTATION IN VALUES EDUCATION 8
maryannDULNUAN
 
QUIZZ BEEbuwanngwikangpambansaagosto2025.pptx
MarivicBulao
 
G5Q1W7 PPT FILIPINO (MATATAG)@Sir Ims.pptx
MichelleAngelaTafall3
 
TEKSTONG BISWAL iba't ibang uri komiksbilang tekstong biswal.ppt
bacateloren77
 
DLL MATATAG _FILIPINO 5 Q1 W3.docx jul1 print.docx
JeAnnDescalsotaRelot1
 
PAMUMUHAY NG PAYAK BILANG PANSARILING PAGIINGAT SA KALIKASAN
JESSICA TOLENTINO
 
SIGLO SA PAGBABAGO: Pilipinas Sa Timog-Silangang Asya
MELANYAMANRIZA
 
Quarter 1_Economics_Gr-9_Pagkonsumo.pptx
Karen Cruz
 
Q1 Week 7 Gregorio Del Pilar.pptxQ1 Week 7 Gregorio Del Pilar.pptxQ1 Week 7 G...
RafaelaVillanueva
 
Q1-FILIPINO-5-WEEK-6-DAY-4.pptxgsgyabagx
KimJulianCariaga
 
ARALING PANLIPUNAN_Q1 _WEEK 7-DAY 1.pptx
MaryRoseCabello1
 
EPP GRADE 6 QUARTER 1 WEEK 8 | FOOD PRESERVATION PPT.pptx
CrisNeilJhonMalupa
 

Gr 8 q1( teaching guide 1 part 2)

  • 1. 18 ARALING PANLIPUNAN (GRADO 8) – ARALING ASYANO Unang Markahan: HEOGRAPIYA NG ASYA Aralin 1 : Katangiang Pisikal ng Asya ALAMIN Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang tanong sa mga aralin ng modyul na ito ay magsisimula na ang iyong paglalakbay. Sa isasagawang pagtalakay sa araling ito ay maaaring maitanong mo kung ano ang katangiang pisikal ng Asya bilang isang kontinente? Ano ang mga batayan ng paghahati nito sa limang rehiyon? Paano nahubog ang pisikal na katangian ng Asya? Malaki ba ang epekto ng katangiang pisikal ng Asya sa pamumuhay ng mga taong nakatira dito? “Paanong ang ugnayan ng tao at kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano? Simulan mo ang pagtuklas at pagbuo ng mga pang-unang kasagutan sa iyong mga tanong sa pamamagitan ng mga sumusunod na gawain. Handa ka na ba? Simulan mo na. Ang bahaging ito ay magsisilbing gabay sa pagpapakilala ng aralin sa mga mag-aaral. Dito ay maaaring hikayatin ang mga mag-aaral na maghayag ng kanilang mga kaalaman tungkol sa kontinente ng Asya o kaya’y magtala ng mga bagay na nais nilang malaman tungkol sa Asya. Ang kanilang mga magiging kasagutan ay magsisilbing sukatan upang mataya ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa aralin o mga paksa ng aralin, nang sa gayon ay matukoy ang mga paksang mas dapat pagtuunan ng talakayan sa mga susunod na araw. Gawing gabay ang bahaging ito sa pagpapasimula ng mga pre-assessment activities. Ipakilala at isagawa ang unang pre- assessment activity. Mas mainam kung magsasagawa ng pagsasanay kung paano sasagutan ang krossalita sa pamamagitan ng mga halimbawa para maging mas malinaw ang panuto ng gawain
  • 2. 19 H I B L D K T E K M A L P I N E K A P A L I G I R A N I P K O R U S N A B I L H G A S Y A G I W L E T S A P U N B I A B R K O N T I N E N T E P K H I A S B I N U T R A S G I A O H P O B A H U R O N A N G L B A I S U N U G N A Y A N I P I S Y N I S B A S E L Y I T E S N A K T R O S T Y A D O P S T A N I B A S W E T R K Y O P E N ________________1. Bigkis o pagtutulungan para sa kapwa kapakinabangan ________________2. Ang pangunahing tagalinang ng kapaligiran para sa kanyang kabuhayan at pagtugon sa pangangailangan ________________3. Kalikasan, ang ekolohikal na komposisyon ng daigdig ________________4. Maunlad na yugto ng kulturang panlipunan, moral at kultural ________________5. Pag-aaral sa katangiang pisikal ng mundo ________________6. Katutubo o tagapagsimula ________________7. Pag-unawa at paghanga sa sining, kaugalian, paniniwala, gawaing panlipunan, edukasyon, relihiyon at siyentipiko Narito ang mga salitang makikita sa krossalita at kung sa anong bilang tinutukoy ang mga salitang ito: Sagot para sa bilang 1. - UGNAYAN 2. - TAO 3. - KAPALIGIRAN 4. - KABIHASNAN 5. - HEOGRAPIYA 6. - SINAUNA 7. - KULTURAL 8. - KONTINENTE 9. - ASYA 10. - PISIKAL Gawing malinaw sa mga mag-aaral na hindi inaasahang mahanap ang lahat ng mga salita o masagot ang lahat ng tanong sa gawaing ito. Ang mahalaga ay matukoy nila ang mga salitang may malaking kaugnayan sa tatalakaying mga aralin.
  • 3. 20 Matapos mong matukoy ang mga mahahalagang salita ay susubukin mo namang bumuo ng isang konsepto tungkol sa kahalagahan ng kapaligiran sa tao sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng lima (5) o higit pang salita at isulat ang mabubuo mong konsepto sa loob ng oval callout Pamprosesong mga Tanong 1. Sa mga salitang iyong nahanap at naitala, alin sa mga ito ang masasabi mong lubhang mahalaga kung ang pag-uusapan ay ang pagsisimula ng kabihasnan ng mga Asyano? Bakit? 2. Paano mo nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang iyong pinagsama- sama? Ano-ano ang naging batayan mo upang humantong ka sa nabuo mong kaisipan? ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ____ Hikayatin ang mga mag-aaral na hamunin ang kanilang kakayahang maisagawa ang bahaging ito ng unang pre-assessment activity. Ilan sa mga posibleng konsepto na kanilang mabuo ay: 1. Ang KABIHASNAN ng KONTINENTE ng ASYA ay bunsod ng UGNAYAN ng PISIKAL na KAPALIGIRAN nito at ng TAO. 2. Bahagi ng HEOGRAPIYA ng KONTINENTE ng ASYA ay ang PISIKAL na KAPALIGIRAN nito na sa pamamagitan ng UGNAYAN ng TAO dito ay nahubog ang isang KABIHASNAN. 3. Malaki ang kinalaman ng PISIKAL na KAPALIGIRAN sa pag-unlad ng katangiang KULTURAL at ng KABIHASNAN sa KONTINENTE ng ASYA. Magsagawa ng malayang talakayan tungkol sa gawain sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong. Ang bahaging ito ay ang panimula ng ikalawang pre-assessment activity. Muli, ang resulta ng pagsagot ng mga mag-aaral dito ay maaaring markahan ngunit hindi itatala sa class record. Ipaliwanag mabuti ang panuto ng gawain.
  • 4. 21 nakatalang katanungan hinggil sa larawan. Tukuyin mo rin ang bansang kinaroroonan nito sa pamamagitan ng paglalagay ng linyang mag-uugnay sa larawan at sa bansang kinabibilangan nito. Handa ka na? Tayo na! Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Saan matatagpuan? _________________ Paglalarawan________ ___________________ _____________ Caspian Sea Lake Baikal Huang Ho Fertile Crescent Banaue Rice Terraces Khyber Pass Mount Everest Borneo Rainforest Narito ang mga sagot sa gawaing ito: Kazakhstan, Turkmenistan, Iran, Azerbaijan, Armenia at Georgia Pinakamalaki at Pinakamahabang Lawa sa Buong Mundo Siberia, Pinakamalalim na Lawa sa Mundo China, River of Sorrow Silangang bahagi ng Mediterranean patungo sa Tigris-Euphrates Rivers hanggang Persian Gulf Pinag-usbungan ng Kauna-unahang Kabihasnan Pilipinas, Isa sa Pitong Kahanga- hangang Lugar sa Mundo Kabundukan ng Hindu Kush, Timog Asya Kilalang landas na tinahak at ginamit ng mga mangangalakal at manlalakbay sa
  • 5. 22 2. Kung mabibigyan ka ng pagkakataon na aktuwal na mapasyalan ang isa sa mga ito, ano ang iyong pipiliin? Bakit? 3. Pare-pareho kaya ang likas na kapaligiran sa iba’t ibang panig ng Asya? Paano mo ito patutunayan? 4. Masasabi mo bang ang mga anyo ng kalikasang ito ay gumanap at patuloy na gumaganap ng mahalagang papel sa pamumuhay ng mga taong nanirahan sa mga bansang ito? Pangatuwiranan ang sagot. Gawain Blg. 3 : Pag-akyat Tungo sa Pag-Unlad Ngayon ay bubuo ka ng sarili mong pagtataya ukol sa progreso ng iyong mga kaalaman tungkol sa kapaligirang pisikal ng Asya at ang ginawang pagtugon ng tao dito. Ating ilalarawan ang pagtatayang ito sa pamamagitan ng paglalagay sa iyong sarili bilang isang manlalakbay. Mula sa ibaba ay magiging layon mong marating ang tuktok ng bundok na iyong tutuklasin. Gumawa ka ng iyong pahayag ukol sa pauna mong kaalaman sa kontinente ng Asya, sa pisikal na katangian nito at ang naging pag-ayon ng tao dito sa pamamagitan ng pagpuno ng cloud callout sa unang hakbang ng iyong pag-akyat sa ganap na pagkatuto. Ang ikalawa at ikatlong cloud callouts ay makikita mo upang iyong sagutan habang tinatalakay ang mga nakapaloob na aralin at matapos mong maisakatuparan ang lahat ng mga gawain. Ito ang isa sa mga magiging pagtataya mo sa iyong pagkatuto sa Isagawa ang malayang talakayan tungkol sa gawain sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong. Ang gawaing ito ay isa sa mga pormatibong pagtataya ng pag-unlad ng kaalaman ng mga mag-aral sa aralin. Ipaliwanag mabuti sa mga mag-aaral kung paano isasagawa ang gawain.
  • 6. 23 Mula sa mga nabuo mong paunang kasagutan sa mga nailahad na tanong sa pambungad na bahagi ay hikayatin mo ang iyong mga kamag-aaral para sa isang pangkatang pagbabahaginan. Subukan ninyong lagumin ang inyong mga nabuong konsepto at ihayag ito sa klase. Para sa mas ikatatagumpay ng iyong pagtuklas ng mga kaisipan kaugnay sa pisikal na katangian ng Asya ay mas makabubuting bumuo ka ng mahahalagang tanong ukol dito na iyong hahanapan ng sagot habang dumadaloy ang talakayan. Itala mo ang nabuo mong mga tanong sa loob ng kahon sa ibaba. Sa aking pagkakaalam, ang Asya ay_____________________________ __________ na may katangiang likas na________________________ ___________________ at nakaimpluwensya sa pamumuhay ng tao sa pamamagitan ng ________________ _______________________________ _. ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA KATANGIANG PISIKAL NG ASYA ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA KATANGIANG PISIKAL NG ASYA ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ Hikayatin ang mga mag-aaral na magbahaginan ng kanilang sagot sa gawaing ito. Ipalagom sa kanila ang mga naging kasagutan. Isa rin itong paraan ng pagtukoy ng taglay na kaalaman ng mga mag-aaral sa pagsisimula ng aralin kung kaya’t dapat itong bigyang pansin. Sa bahaging ito itatala ng mga mag- aaral ang kanilang mga mabubuong katanungan kaugnay sa aralin. Mahalagang laging mabalikan ang mga tanong na ito sa pag-usad ng talakayan upang matuklasan ng mga mag-aaral ang mga kasagutan dito maging yaong para sa malalaking mga tanong sa aralin.
  • 7. 24 Taglay ang iyong mga paunang kaalaman sa mga aralin ng modyul na ito, aalamin mo ngayon ang wastong sagot sa mga tanong na iyong ibinigay, sa iyong pagtungo sa susunod na bahagi ng modyul. Dito ay makikibahagi ka sa talakayan at pagsusuri ng mga teksto upang magkaroon ka ng sapat na kaalaman na magagamit mo sa paggawa ng proyekto pagkatapos ng aralin. Isang photo essay tungkol sa kapakinabangan ng kapaligiran sa pangkabuhayan ng tao ang iyong gagawin na mamarkahan batay sa nilalaman, pagkamalikhain, hikayat, organisasyon, at kapakinabangan nito. PAUNLARIN Pagkatapos mong matuklasan ang iyong mga pang-unang kalaaman sa aralin ay atin namang lilinangin ang mga kaisipang ito sa pamamagitan ng ipapabasang mga teksto at ibang pang kagamitan na mapagkukunan mo ng mga impormasyon. Ang pangunahing layunin mo sa bahaging ito ay matutuhan at maunawaan ang mahahalagang impormasyon at kaisipan tungkol sa mga katangiang pisikal ng Asya bilang isang kontinente, mga paghahating panrehiyon nito at ang kahalagahan ng kapaligiran sa tao para sa kanyang pamumuhay. Gamit ang malilikom mong mga kaalaman, inaasahang magkakaroon ka ng kabatiran tungkol sa katangiang pisikal ng Asya, at kung gaano kahalaga ang heograpiya at pisikal na katangian ng Asya upang mabuo at umunlad ang kabihasnan nito. Simulan mo ang paglinang! Mahalagang pagtuunan ng pansin sa iyong pag- aaral tungkol sa Asya ang pag-aaral din ng pisikal na katangian ng mundo sapagkat malaki ang epekto nito sa kilos at gawain ng tao. Ito ay ang heograpiya. Ang bawat salik nito gaya ng kapaligirang pisikal (kinaroroonan, hugis, sukat, anyo, vegetation cover), ang iba’t-ibang anyong lupa at anyong tubig, klima, at likas na yaman ng isang lugar ay nakapagbigay impluwensya sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnan ng mga Asyano at patuloy na humuhubog sa kanilang kabuhayan. Gawain Blg. 4 : ASYA:LIKE! - LIkas na Katangian at Ekolohiya Ang gawaing ito ay magbibigay sa iyo ng mga kaalaman tungkol sa lokasyon, hugis, sukat, at Mahalagang mabanggit ang bahaging ito bilang transisyon ng unang bahagi patungo sa ikalawang bahagi ng pagtalakay ng aralin. Ipaliwanag din ang inaasahang proyekto ng araling ito na dapat magampanan ng mga mag-aaral maging ang pamantayan ng pagtayang ilalapat dito. Banggitin ito sa mga mag-aaral upang malaman nila ang mga paksang tatalakayin kaugnay ng aralin. Magiging hudyat at paalala din sa kanila ang bahaging ito upang maging handa sa mga gawaing dapat nilang isakatuparan sa kanilang paglinang ng aralin. Dito ay dapat na mahikayat silang maging handa at aktibo sa pagkuha ng mga detalye at impormasyon kung paanong ang ugnayan ng tao sa kanyang kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo ng kabihasnang Asyano. Maaari ring idagdag dito ang kahalagahan ng heograpiya sa kasaysayan (heograpiya ang humuhubog sa kabihasnan, sa kultura at kabuhayan, at sa kalagayang pulitikal ng mga bansa) upang mas makadagdag interes sa mga mag-aaral ang pag-aralan ang tungkol sa heograpiya ng Asya at ang ugnayan ng tao dito upang makabuo ng isang kabihasnan. Mas mainam din kung makapagsasagawa ng isang masaya at kawili- wiling gawain tungkol sa heograpiya na mas makakapagpakita ng kakayahan ng mga mag-
  • 8. 25 Panonoorin mo ang sumusunod na video na nagtataglay ng mga impormasyon tungkol sa lokasyon, hugis, sukat, at pisikal na katangian ng Asya. Mas mabuti kung magtatala ka ng mga impormasyong makakatulong sa iyo sa pagsagot sa pamprosesong mga tanong. • “The Geography of Asia” http://www.youtube.com/watch? feature=player_embedded&v=x-LFOkGfyZM • “Physical Geography of Asia” http://www.youtube.com/watch? feature=player_embedded&v=D7qvqQKYMt4 • “Geography of Asia Global II” http://www.youtube.com/watch? feature=player_embedded&v=NdmRYNNoDbQ Maaari ring basahin ang tekstong ito tungkol sa kinaroroonan, lokasyon at paghahating panrehiyon ng Asya na makapagbibigay sa iyo ng mga kakailanganin mong kaalaman ANG KONTINENTE NG ASYA Ang Asya ay isa sa pitong kontinente ng daigdig. Kontinente ang tawag sa pinakamalaking dibisyon ng lupain sa daigdig. Isa sa mga paraan ng pagkuha ng lokasyon ng isang kontinente at bansa ay sa pamamagitan ng pagtukoy ng latitude (distansyang angular na natutukoy sa hilaga o timog ng equator) at longitude (mga distansyang angular na natutukoy sa silangan at kanluran ng Prime Meridian) nito. Ang Equator ay ang zero-degree latitude at humahati sa globo sa hilaga at timog na hemisphere nito, at ang Prime Meridian naman ay ang zero-degree longitude. Nasasakop ng Asya ang mula 10° Timog hanggang 90° Hilagang latitude at mula 11° hanggang 175° Silangang longitude Ang gawaing ito ay naglalayong ipakita sa pamamagitan ng video ang pisikal na kapaligiran ng Asya. Hikayatin ang mga mag- aaral na magtala ng mga detalye at impormasyon mula sa kanilang mga mapapanood. Samantala, kung hindi available ang mga kagamitan para sa pagpapanood ng video, maaaring basahin ng mga mag-aaral ang teksto para sa mahahalagang kaalaman tungkol sa kontinente ng Asya.
  • 9. 26 Pinakamalaki ang kontinente ng Asya kung ihahambing sa ibang mga kontinente sa daigdig. Sa kabuuang sukat nitong mahigit 17 milyong milya kwadrado (humigit kumulang na 44,936,000 kilometro parisukat), katumbas nito ang pinagsama-samang lupain ng North America, South America, at Australia, at halos sankapat (¼) lamang nito ang Europe. Tinatayang sangkatlong (⅓) bahagi ng kabuuang lupain ng daigdig ang kabuuang sukat ng Asya. Nahahati sa limang rehiyon ang Asya: Hilaga, Kanluran, Timog, Timog Silangan, at Silangang Asya. Heograpikal at kultural na sona ang mga rehiyong ito sapagkat isinaalang-alang sa paghahating ito ang pisikal, historikal at kultural na aspeto. Ang Hilagang Asya ay binubuo ng mga bansang dating Soviet Central Asia (Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Azerbaijan, Turkmenistan, Uzbekistan, Georgia, Armenia) Mongolia at Siberia. Kilala ang rehiyong ito sa katawagang Central Asia o Inner Asia. Sa Kanlurang Asya matatagpuan ang hangganan ng mga kontinenteng Africa, Asya at Europa. Dito nakalatag ang mga bansang Arabo (Saudi Arabia, Lebanon, Jordan, Syria, Iraq at Kuwait), Gulf States (Yemen, Oman, United Arab Emirates, Qatar, at Bahrain), Iran, Israel, Cyprus, at Turkey. Bahagi naman ng Timog Asya ang India; mga bansang Muslim ng Afghanistan, Pakistan at Bangladesh; mga bansang Himalayan ng Nepal at Bhutan; at mga bansang pangkapuluan ng Sri Lanka at Maldives. Ang Timog-Silangang Asya ay nakilala bilang Farther India at Little China dahil sa impluwensya ng mga nasabing kabihasnan sa kultura nito. Ang rehiyong ito ay nahahati sa dalawang sub-regions: ang mainland Southeast Asia Pagkatapos basahin ang teksto, maaaring gumawa o magpagawa ng graphic organizer upang mas mahimay ang mahahalagang detalye ng pisikal na katangian ng Asya. Samantala, ang mga rehiyon kasama ang mga bansang nabibilang dito ay ipatukoy sa mapa para magkaroon ng ideya ang mga mag- aaral sa kinaroroonan ng mga ito. Maaari rin sundan ito ng maikling talakayan tungkol sa hugis ng mga rehiyon ng Asya.
  • 10. 27 De Leon, Zenaida M., et. al.,ASYA: Tungo sa Pag-unlad,Makabayan Serye, Vibal Publishing House, Quezon City, 2003, pp. 4-6 Bilang pantulong na impormasyon sa nailahad sa video at babasahing teksto, tunghayan mo ang Talahanayan 1 para makita ang kabuuang sukat ng mga kontinente sa mundo gayundin ang Pigura 1 para sa kalupaang sakop ng mga kontinente sa mundo hango sa Information Please Almanac sa http://www.factoid.com. Magsagawa ng pag-aanalisa ng mga pigura upang maging gabay sa pagsagot sa ilang bahagi ng pamprosesong mga tanong pagkatapos ng susunod na gawain. Kontinente Kabuuang Sukat (kilometro kwadrado) 1. Asya 2. Africa 3. North America 4. South America 5. Antarctica 6. Europe 7. Australia 44,486,104 30, 269,817 24,210,000 17,820,852 13,209,060 10,530,789 7,862,336 Kabuuan 143,389,336 Gawing pantulong sa pagbibigay ng impormasyon tungkol sa sukat ng mga kontinente sa mundo ang talahanayan. Hingin ang reaksyon ng mga mag-aaral tungkol dito. Ang kanilang mga ihahayag ay magiging batayan nila sa pagsagot sa mga pamprosesong mga taong kasunod ng mga teksto.
  • 11. 28 Narito ang mapa ng daigdig. Suriin mo ito at bumuo ka ng pagpapaliwanag tungkol sa lawak at hugis ng mga lupaing nakalatag dito. Gamitin din ang pie graph at mapa sa ibaba sa pagpapalawig ng talakayan sa paksa.
  • 12. 29 Pamprosesong mga Tanong at Gawain 1. Ilarawan ang kontinente bilang anyong lupa. Paano natutukoy ang lokasyon at kinaroroonan ng isang kontinente o ng isang bansa? 2. Ilan ang kontinente ng daigdig? Gamit ang outline world map sa nakaraang pahina, takdaan mo ng sariling kulay ang bawat isa at isulat sa loob o bahagi nito ang pangalan ng bawat kontinente. Ano ang mapapansin mo sa hugis ng bawat kontinente? Ipaliwanag. 3. Ilarawan ang anyo ng lupain ng Asya sa hilaga, kanluran, timog, timog-silangan, at silangan nito. May epekto kaya ang lawak, hugis o anyo, at kinaroroonan nito sa mga taong naninirahan dito? Bakit? 4. Isa-isahin ang mga rehiyon ng Asya. Paano isinagawa ang paghahating panrehiyon nito? Para sa iyo, dapat bang maging batayan ang mga ito ng tinukoy na paghahati? 5. Kung ang mga kontinente sa buong mundo ay hindi nahahati at ito’y nananatiling isang malaking buong lupalop, may pagbabago kaya sa katangiang pisikal nito at anong uri kaya ng pamumuhay, kultura, kasaysayan, sibilisasyon, at kabihasnan mayroon ang mga tao sa buong daigdig? Maglahad ng paghihinuha. Isagawa ang malayang talakayan tungkol sa paksa matapos basahin, suriin, at gamitin ang mga teksto, mapa, talahanayan, at graph. Ang mga nakahanay na pamprosesong mga tanong ang siyang gawing gabay ng talakayan. Matapos nito’y ipalagom sa mga mag-aaral ang mahahalagang detalye na kanilang nalaman tungkol sa kontinente ng Asya, partikular na ang sukat at lawak nito gayundin ang mga batayan sa paghahati nito sa limang rehiyon, ang anyo at hugis ng mga ito, mga bansang nabibilang dito, at ang mga hinuha sa epekto o impluwensya ng kinaroroonan, sukat, hugis o anyo, at lawak ng lupa sa pamumuhay ng mga Asyano. Sa bahaging ito ay sisimulan na ang pagtalakay sa mga uri ng anyong lupa at anyong tubig bilang bahagi ng pisikal na kapaligiran. Ihayag sa mga mag-aaral ang panimulang ito upang malaman nila ang kapapalooban ng talakayan at ang mga inaasahang pagkatuto na makukuha nila tungkol dito.
  • 13. 30 Ilalahad ngayon sa ‘yo ang ilang kaalaman tungkol sa dalawa sa mga mahahalagang salik ng kapaligirang pisikal ng Asya, ang mga anyong lupa at mga anyong tubig nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto upang masagot ang mga katanungang sumusunod dito. Matatagpuan sa Asya ang iba’t-ibang uri ng anyong lupa. Bawat uri nito ay ginagamit, nililinang, at patuloy na naghahatid ng kapakinabangan sa mga Asyano. Bulubundukin o hanay ng mga bundok. Pinakatanyag dito ay ang Himalayas na may habang umaabot sa 2,414 kilometro o 1,500 milya. Ang Hindu Kush (Afghanistan), Pamir (Pakistan, Afghanistan, Tajikistan, at Kyrgyzstan), Tien Shan (Hilagang Asya), Ghats (Timog Asya), Caucasus (Azerbaijan, Georgia, Russia at Armenia) at ang Ural (Kanlurang Asya) ay ilan din sa mga bulubundukin ng Asya. Bundok. Ang Mt. Everest na nakahanay sa Himalayas ay ang pinakamataas na bundok sa buong mundo na may taas na halos 8,850 metro, pangalawa ang K2 (8,611 metro) na nasa Pakistan/ China. Pangatlo naman ang Mt. Kanchenjunga (8,586 metro) na nasa Himalayas din. Bulkan. Dahil sa ang Insular Southeast Asia ay nakalatag sa Pacific Ring of Fire, tinatayang nasa humigit kumulang 300 aktibong bulkan ang nasa Asya tulad ng Semeru, Krakatoa, Fuji, Pinatubo, Taal at Mayon. Talampas o ang kapatagan sa itaas ng bundok. Ang Tibetan Plateau na itinuturing na pinakamataas na talampas sa buong mundo (16,000 talampakan) at tinaguriang “Roof of the World” ay nasa Asya. Ang talampas ng Deccan na nasa katimugang bahagi ng Indo- Gangentic Plain ng India ay kilala rin. Bulubundukin o hanay ng mga bundok. Pinakatanyag dito ay ang Himalayas na may habang umaabot sa 2,414 kilometro o 1,500 milya. Ang Hindu Kush (Afghanistan), Pamir (Pakistan, Afghanistan, Tajikistan, at Kyrgyzstan), Tien Shan (Hilagang Asya), Ghats (Timog Asya), Caucasus (Azerbaijan, Georgia, Russia at Armenia) at ang Ural (Kanlurang Asya) ay ilan din sa mga bulubundukin ng Asya. Bundok. Ang Mt. Everest na nakahanay sa Himalayas ay ang pinakamataas na bundok sa buong mundo na may taas na halos 8,850 metro, pangalawa ang K2 (8,611 metro) na nasa Pakistan/ China. Pangatlo naman ang Mt. Kanchenjunga (8,586 metro) na nasa Himalayas din. Bulkan. Dahil sa ang Insular Southeast Asia ay nakalatag sa Pacific Ring of Fire, tinatayang nasa humigit kumulang 300 aktibong bulkan ang nasa Asya tulad ng Semeru, Krakatoa, Fuji, Pinatubo, Taal at Mayon. Talampas o ang kapatagan sa itaas ng bundok. Ang Tibetan Plateau na itinuturing na pinakamataas na talampas sa buong mundo (16,000 talampakan) at tinaguriang “Roof of the World” ay nasa Asya. Ang talampas ng Deccan na nasa katimugang bahagi ng Indo- Gangentic Plain ng India ay kilala rin. Bago ipabasa ang teksto ay mas mainam kung magsasagawa muna ng mga gawaing pangganyak tungkol sa mga anyong lupa. Maaaring magpakita ng mga halimbawa nito sa powerpoint o magpaskil ng mga larawan na nagpapakita ng iba’t ibang uri ng anyong lupa. Ipalarawan sa mga mag-aaral ang katangian ng bawat isa at subukang tukuyin ang katawagan sa anyong lupang inilarawan. Gawing masining at kawili-wili ang gagawing pagganyak. Ipabasa ang teksto. Bigyang pansin din ang mga inilahad na mga halimbawa sa bawat uri ng anyong lupa gayundin ang mahahalagang detalye tungkol dito. Mas mainam kung makapagpapakita ng larawan ng tinutukoy na mga halimbawa, na pawing sa Asya lahat matatagpuan.
  • 14. 31 Disyerto. Ang Gobi Desert na siyang pinakamalaki sa Asya at pang-apat sa buong mundo, ay isa lamang sa mga disyertong matatagpuan sa Asya. Makikita rin dito ang mga disyerto ng Taklamakan, Kara Kum, at mga disyerto sa Iraq, Iran, Saudi Arabia at India. Kapuluan o Arkipelago. Pangkat ng mga pulo na marami sa Asya tulad ng Indonesia, ang pinakamalaking archipelagic state sa buong mundo na binubuo ng humigit kumulang na 13,000 mga pulo, ang Pilipinas at ang Japan. Pulo. Umaabot sa 770 libong milya ang kabuuang sukat ng mga pulo sa Asya at kabilang dito ang Cyprus, Andaman, Sri Lanka, Maldives, Borneo, Taiwan, at marami pang iba. Tangway o Peninsula. Lupain din ng mga tangway o anyong lupang nakausli sa karagatan ang Asya. Tinatayang nasa tatlong milyong milya kwadrado ang sukat nito. Ilan sa mga ito ay ang Turkey, Arabia, India, Korea, at Yamal. Kapatagan. Halos sangkapat (¼) na bahagi ng lupain ng Asya ay kapatagan. Ang Indo- Gangentic Plain at malaking bahagi ng Timog Silangang Asya ay bahagi nito. Disyerto. Ang Gobi Desert na siyang pinakamalaki sa Asya at pang-apat sa buong mundo, ay isa lamang sa mga disyertong matatagpuan sa Asya. Makikita rin dito ang mga disyerto ng Taklamakan, Kara Kum, at mga disyerto sa Iraq, Iran, Saudi Arabia at India. Kapuluan o Arkipelago. Pangkat ng mga pulo na marami sa Asya tulad ng Indonesia, ang pinakamalaking archipelagic state sa buong mundo na binubuo ng humigit kumulang na 13,000 mga pulo, ang Pilipinas at ang Japan. Pulo. Umaabot sa 770 libong milya ang kabuuang sukat ng mga pulo sa Asya at kabilang dito ang Cyprus, Andaman, Sri Lanka, Maldives, Borneo, Taiwan, at marami pang iba. Tangway o Peninsula. Lupain din ng mga tangway o anyong lupang nakausli sa karagatan ang Asya. Tinatayang nasa tatlong milyong milya kwadrado ang sukat nito. Ilan sa mga ito ay ang Turkey, Arabia, India, Korea, at Yamal. Kapatagan. Halos sangkapat (¼) na bahagi ng lupain ng Asya ay kapatagan. Ang Indo- Gangentic Plain at malaking bahagi ng Timog Silangang Asya ay bahagi nito.
  • 15. 32 Bukod sa pinakapangunahing lugar panirahan ng tao, ang biyayang hatid ng mga anyong lupa sa tao ay nakapagdulot ng malaking impluwensya sa kanilang kultura at pamumuhay. Ang mga bulubundukin ay nagsisilbing likas na tanggulan o depensa ng isang lugar, at proteksyon o harang sa malalakas na bagyo at sigwa. Ang ilang mga disyerto, baybay-gilid, at mga kabundukan sa iba’t-ibang bahagi ng Asya ay nagtataglay ng samu’t- saring yamang mineral- mga metaliko, di-metaliko at gas. Sa mga bundok at gubat ay nakukuha ang mga bungang kahoy, mga herbal na gamot, at mga hilaw na materyales, bukod sa panirahan ng mga hayop, lalo na ng wildlife. Binubungkal, sinasaka at nililinang ng tao ang mga kapatagan at mga lambak para sa mga pananim, ang mga damuhan at mga burol ay ginagawang pastulan. Ang paggamit ng tao sa ibat’ ibang uri ng anyong lupa ay nakapag-ambag sa paghubog ng kanyang uri ng pamumuhay at ng kabihasnan. Tulad ng pagkakaroon ng iba’t ibang anyong lupa, ang Asya ay maituturing ding mayaman sa iba’t ibang anyong tubig tulad ng mga karagatan, lawa at ilog. Suriin ang kasunod na mapa ng Asya. BERING SEA SEA OF OKHOTSK SOUTH CHINA SEA CASPIAN SEA MEDITERRANEAN SEA BLACK SEA Mahalagang matalakay ang nilalaman ng bahaging ito sapagkat dito’y nakasaad ang ilan sa mga silbi o kapakinabangan sa tao ng iba’t ibang anyong lupa. Hikayatin ang mga mag- aaral na makapagbigay pa ng kanilang mga nalalaman kaugnay nito. Ang mas malalim na talakayan tungkol dito ay isasagawa sa Aralin 2, ang paglinang ng tao sa likas na yaman ng Asya. Ibigay ang panimulang ito para sa susunod na paksa. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsuri ng mapa bago ipabasa ang kasunod na teksto. Bibigyang pansin lamang muna dito ay ang mga dagat at karagatang nakapalibot sa kontinente ng Asya. Mahalaga din na maunawaan ng mga mag-aaral ang kaibahan ng karagatan sa dagat. Ang karagatan ay ang katawang tubig na halos nakapaligid sa mga lupain ng daigdig samantalang ang dagat ay maalat na katubigan na bumubuo sa malaking bahagi ng daigdig subalit higit itong maliit sa karagatan dahil may hangganan itong mga lupain o hindi kaya’y nakapaloob sa isang lupain.
  • 16. 33 Mapapansin na ang kontinente ng Asya ay halos napapaligiran ng mga karagatan at mga dagat. Isa-isahin mo ang mga ito. Ang malaking bahagi ng hangganan ng Asya ay mga anyong tubig. Ang mga karagatan at mga dagat na ito ay gumaganap ng mahalagang papel sa pamumuhay ng mga Asyano dahil ang mga ito ay nagsisilbing likas na depensa, rutang pangkalakalan at sa paggagalugad, at pinagkukunan ng iba’t-ibang yamang dagat at yamang mineral. PERSIAN GULF RED SEA Lubhang napakahalaga ng bahaging ginampanan ng mga Ilog sa Asya. Ang mga baybay-ilog ng Tigris at Euphrates, Indus, at Huang Ho ang nagsilbing lundayan ng mga sinaunang kabihasnan hindi lamang sa Asya kundi sa buong daigdig. Maraming mga ilog ang dumadaloy sa Asya at patuloy na nagbibigay kapakinabangan sa tao gaya ng Lena, Ob, Ganges (ang sagradong ilog ng mga Hindu sa Varanasi, India), Brahmaputra, Yangtze, Amur, Jordan, Chao Phraya, Mekong, Irrawady at Salween. Apat na katangi-tanging lawa ang matatagpuan sa Asya: ang Caspian Sea na pinakamalaking lawa sa mundo; ang Lake Baikal na siyang pinakamalalim na lawa; ang Dead Sea na pangalawa sa pinakamaalat na anyong tubig sa buong daigdig; at ang Aral Sea, ang pinakamalaking lawa sa Asya. Gaya ng iba pang anyong tubig sa Asya, ang mga lawang ito ay nakapagdulot din ng paghubog sa uri ng pamumuhay ng mga naninirahan doon. Isunod na pagtuunan ng pansin ang bahaging ito matapos masuri ang mapa. Ipagawa ang nakasaad na gawain. Mahalagang maunawaan ng mga mag-aaral ang mahahalagang kaisipang nakapaloob dito batay na rin sa kanilang pagsusuri, gaya ng sinasabi sa highlighted statement at ang silbi o kapakinabangan ng dagat at karagatan sa pamumuhay ng mga tao. Sa bahaging ito ay aalamin naman ang naging mga saysay ng ilang mga ilog o lawa sa pagsisimula at pag-unlad ng kabihasnan ng mga Asyano. Gabayan ang mga mag-aaral na tukuyin sa mapa ang kinaroroonan ng mga nabanggit na mga ilog at lawa. Maaari ring magpakita ng mga larawan upang masuportahan ang kaisipang naging malaking kapakinabangan sa paghubog at pag- unlad ng pamumuhay o kabihasnan ng mga Asyano ang mga nabanggit na ilog at lawa.
  • 17. 34 Garrovillas, Fe S.J., Rosalie N. Nieva and Melinda C. Vidallo, Workteks sa Araling Panlipunan II: Kasaysayan ng Asya, Innovative Educational Materials, Inc., Sta. Ana, Manila, 2008, p.14 Gaya ng ginawang paglinang ng mga taong nagpasimula ng mga sinaunang kabihasnan, ang mga lawa at ilog ay ang siyang pinagkukunan ng tubig bilang inumin at ginagamit sa pang-araw-araw na gawain. Ito rin ang pinagmumulan ng sistema ng irigasyon sa mga palayan at pananiman, at pinagkukunan din ng kanilang pagkain at mga palamuti Pamprosesong mga Tanong: 1. Paano umaayon ang mga Asyano sa iba’t ibang katangiang pisikal na ito ng Asya? Ipaliwanag. 2. Anong mahahalagang papel ang ginampanan ng mga anyong lupa at mga anyong tubig sa pamumuhay ng mga Asyano? Sa mga nakuha mong impormasyon ukol sa kinaroroonan, sukat, hugis, paghahating panrehiyon, at mga anyong lupa at anyong tubig ng Asya, bilang isang Asyano ay mahalaga ring matukoy mo ang iba’t- ibang vegetation cover na mayroon sa iba’t ibang rehiyon ng Asya bilang bahagi ng pisikal na katangian nito, at iyan ay iyong aalamin sa pamamagitan ng pagbasa ng teksto tungkol dito. Maaaring pang palawigin ang talakayan sa bahaging ito. Batay sa mga tekstong binasa at sinuri tungkol sa mga anyong lupa at anyong tubig, simulan ang talakayan gamit ang pamprosesong mga tanong. Banggitin ang mga nakasaad dito bilang transisyon patungo sa susunod na paksa, ang iba’t ibang vegetation cover ng Asya bilang bahagi ng pisikal na kapaligiran nito.
  • 18. 35 Ang vegetation o uri o dami ng mga halaman sa isang lugar tulad ng pagkakaroon ng kagubatan o damuhan ay epekto ng klima nito. Sa Hilagang Asya, katangiang pisikal ng kapaligiran nito ay ang pagkakaroon ng malawak na damuhan o grasslands na nahahati sa tatlong uri: ang steppe, prairie, at savanna. Ang steppe ay uri ng damuhang may ugat na mabababaw o shallow-rooted short grasses. Maliliit lamang ang damuhan sa lupaing ito dahil tumatanggap lamang ito ng 10-13 pulgada ng ulan. Mayroong mga steppe sa Mongolia gayundin sa Manchuria at Ordos Desert sa Sa hilagang bahagi ng mga steppe ng Russia at Manchuria at maging sa Mongolia matatagpuan ang prairie, ang lupaing may damuhang mataas na malalim ang ugat o deeply-rooted tall grasses. Samantala, ang savanna naman na matatagpuan sa Timog Silangang Asya partikular sa Myanmar at Thailand ay lupain ng pinagsamang mga damuhan at kagubatan. Ang mga taong naninirahan sa mga steppe, prairie, at savanna ay kadalasang nakatuon sa pagpapastol at pag-aalaga ng mga hayop tulad ng baka at tupa na pinagkukunan nila ng lana, karne at gatas. Ang mga lambak-ilog at mabababang burol ay ginagawa nilang pananiman. Ang boreal forest o taiga (rocky mountainous terrain) ay matatagpuan din sa Hilagang Asya partikular na sa Siberia. Coniferous ang mga kagubatang ito bunsod ng malamig na klima dahil sa presipitasyon na maaaring nasa anyong yelo o ulan. Sa bahagi ng Russia at sa Siberia matatagpuan ang tundra o treeless mountain tract. Kakaunti ang mga halamang tumatakip at halos walang puno sa lupaing ito dahil sa malamig na klima. Ang lupaing malapit sa baybayin ng Arctic Ocean ang saklaw ng behetasyong ito. Sa Timog- Steppe Prairie Savanna Taiga Tundra Rainforest Ipabasa ang tekstong ito at sa tulong ng mga larawan ay tiyaking mailalahad ng mga mag-aral ang kaibahan ng bawat isa at saang mga rehiyon o bahagi ng Asya madalas matatagpuan ang mga uri ng vegetation cover.
  • 19. 36 Batayang Aklat: Mateo Ph.D, Grace Estela C., et. al., Asya Pag-Usbong ng Kabihasnan, Vibal Publishing House Quezon City, 2008, pp. 23-25 Gawain Blg. 5 : Asia’s Vegetation Cover Data Chronicle Sa gawaing ito ay maaari kang gumamit ng ibang batayang aklat sa Araling Panlipunan II, ang tungkol sa Asya, o anumang kagamitan o pamamaraan upang makalikom ng mga karagdagang datos, at makapagbigay ng maayos na mga sagot sa bawat bahagi ng Data Chronicle. • Makikita ang isang data chronicle na nagtataglay ng larawan ng iba’t ibang vegetation cover. Isulat sa patlang ang pangalan nito. • Gamit ang iyong nalikom na mga impormasyon, isulat sa espasyo sa ibaba ng larawan ang maikling paglalarawan tungkol dito. • Sa bawat kahon sa ibaba ng bawat seksyon ng data chronicle ay itala ang mga bansa sa Asya na may ganitong uri ng behetasyon. MGA URI NG VEGETATION COVER SA ASYA Kung sakaling hindi pa sapat ang detalye tungkol sa paksa ay maaaring gawing takdang aralin ang gawaing ito. Tiyakin lamang na maipaliwanag ang paraan ng pagsagot dito at ang mga impormasyong kakailanganin upang makumpleto ang data chronicle.
  • 20. 37 _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ _______ Pamprosesong mga Tanong 1. Bakit iba-iba ang vegetation cover sa iba’t ibang bahagi ng Asya? Ilahad ang mga dahilan nito. 2. Sa papaanong paraan na ang vegetation cover sa isang bansa ay nakaapekto sa aspetong kultural (pamumuhay, pananamit, kilos, paniniwala, kaugalian) ng mga mamamayang naninirahan dito? Magbigay ng ilang halimbawa. 3. Ilarawan mo ang uri ng vegetation cover mayroon sa Pilipinas. Paano ito nililinang o pinakikinabangan ng ating bansa? Ano ang naidudulot sa tao at sa bansa ng paggamit o paglinang nito? Ang uri ng kapaligirang pisikal mayroon sa isang lugar ay epekto ng uri ng klima nito. Ito’y bunsod rin ng mga pangyayaring likas na hindi natin maiiwasan tulad ng paggalaw ng lupa at pagputok ng mga bulkan, at ang pag- ihip ng monsoon o hanging nagtataglay ng ulan na maaaring humantong sa bagyo. Ano kaya ang mga pagbabagong naidudulot ng mga ito sa kapaligirang likas ng isang bansa? Paano ito naghahatid ng mahahalagang salik sa pamumuhay ng mga tao? Ang Asya ay isang kontinente na palagiang nakararanas ng mga pangyayaring ito. ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ____ Kung handa na ang data chronicle, hikayatin ang ilan sa mga mag-aaral na magbahagi ng kanilang sagot. Maaari ring magkaroon ng mumunting pagbabahaginan ang mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagtutulad at paghahambing ng kanilang mga kasagutan. Ang pamprosesong mga tanong ay gawing gabay sa pangkalahatang talakayan matapos ang mumunting pagbabahaginan ng mga mag-aaral Bilang transisyon sa susunod na paksa, banggitin sa klase ang isinasaad sa bahaging ito. Maaaring humingi pa ng mga katanungan sa mga mag-aaral kaugnay ng tatalakaying paksa.
  • 21. 38 Gawain Blg. 6 : Ang Mga Klima ng Asya Narito ang isang talahanayan na nagpapakita ng iba’t-ibang uri ng klima sa mga rehiyon ng Asya. Basahin at unawain mo itong mabuti at batay sa mga datos at paglalarawan dito ay bumuo ka ng paghihinuha kung paanong ang klima ay nakaimpluwensya sa pamumuhay ng mga Asyano. MGA URI NG KLIMA SA ASYA Rehiyon Katangian ng Klima Hilagang Asya Sentral Kontinental. Mahaba ang taglamig na karaniwang tumatagal ng anim na buwan, at maigsi ang tag-init, ngunit may ilang mga lugar na nagtataglay ng matabang lupa. Gayunpaman, malaking bahagi ng rehiyon ay hindi kayang panirahan ng tao dahil sa sobrang lamig. Kanlurang Asya Hindi palagian ang klima. Maaaring magkaroon ng labis o di kaya’y katamtamang init o lamig ang lugar na ito. Bihira at halos hindi nakakaranas ng ulan ang malaking bahagi ng rehiyon. Kung umulan man, into’y kadalasang bumabagsak lamang sa mga pook na malapit sa dagat. Timog Asya Iba-iba ang klima sa loob ng isang taon. Mahalumigmig kung Hunyo hanggang Setyembre, taglamig kung buwan ng Disyembre hanggang Pebrero, at kung Marso hanggang Mayo, tag-init at tagtuyot. Nananatili malamig dahil sa niyebe o yelo ang Himalayas at ibang bahagi ng rehiyon. Silangang Asya Monsoon Climate ang uri ng klima ng rehiyon. Dahil sa lawak ng rehiyong into, ang mga bansa dito ay nakakaranas ng iba- ibang panahon- mainit na panahon para sa mga bansang nasa mababang latitude, malamig at nababalutan naman ng yelo ang ilang bahagi ng rehiyon. Timog-Silangang Asya Halos lahat ng bansa sa rehiyon ay may klimang tropikal, nakararanas ng tag-init, taglamig, tag-araw at tag-ulan. Ipabasa sa mga mag-aaral ang paglalarawan ng mga klima sa iba’t ibang rehiyon ng Asya. Maaaring magpagawa ng paghahambing sa mga klimang ito.
  • 22. 39 Batayang Aklat: Mateo Ph.D, Grace Estela C., et. al., Asya Pag-Usbong ng Kabihasnan, Vibal Publishing House Quezon City, 2008, pp. 32 Garrovillas, Fe S.J., Rosalie N. Nieva and Melinda C.Vidallo, Workteks sa Araling Panlipunan II: Kasaysayan ng Asya, Innovative Educational Materials, Inc., Sta. Ana, Manila, 2008, p.15 Basahin at unawaan ang I isinasaad sa teksto Direksyon ng Hanging Amihan o Northeast Monsoon na nagmumula sa Siberia patungong Karagatan (kaliwa),at ng Hanging Habagat o Southwest Monsoon na nagmumula sa karagatan patungong kontinente Ang Katangian ng Klima Ang karaniwang panahon o average weather na nararanasan ng isang lugar sa loob ng mahabang panahon ay tinatawag na klima. Kinapapalooban ito ng mga elemento tulad ng temperatura, ulan at hangin. Maraming salik ang nakakaapekto sa klima ng isang lugar. Ilan dito ay ang lokasyon, topograpiya, uri o dami ng mga halaman, at distansya sa mga anyong tubig. Dahil sa lawak ng Asya, matatagpuan dito ang lahat ng uri ng klima at panahon. Samantala, ang mga monsoon o mga hanging nagtataglay ng ulan ay isang bahagi ng klima na may matinding epekto sa lipunan at iba pang salik ng pamumuhay ng tao lalo’t higit yaong mga nasa silangan at timog-silangang Asya. Depende sa lakas ng bugso nito, ito ay maaaring magdulot ng parehong kapakinabangan at kapinsalaan. Ang Katangian ng Klima Ang karaniwang panahon o average weather na nararanasan ng isang lugar sa loob ng mahabang panahon ay tinatawag na klima. Kinapapalooban ito ng mga elemento tulad ng temperatura, ulan at hangin. Maraming salik ang nakakaapekto sa klima ng isang lugar. Ilan dito ay ang lokasyon, topograpiya, uri o dami ng mga halaman, at distansya sa mga anyong tubig. Dahil sa lawak ng Asya, matatagpuan dito ang lahat ng uri ng klima at panahon. Samantala, ang mga monsoon o mga hanging nagtataglay ng ulan ay isang bahagi ng klima na may matinding epekto sa lipunan at iba pang salik ng pamumuhay ng tao lalo’t higit yaong mga nasa silangan at timog-silangang Asya. Depende sa lakas ng bugso nito, ito ay maaaring magdulot ng parehong kapakinabangan at kapinsalaan. Para sa ganap na pagkaunawa ng katangian ng klima ay ipabasa ang maikling tekstong ito. Pansinin din ang larawan na nagpapakita ng pag-ihip ng Hanging Amihan at Hanging Habagat upang masagot ang mga pamprosesong mga tanong kasunod nito.
  • 23. 40 Pamprosesong mga Tanong 1. Bakit ang malaking kontinente ng Asya ay may iba’t ibang uri ng klima? Mas nakabubuti ba ito o mas nakasasama? 2. Paano naaapektuhan ng monsoon sa Asya ang mga Asyano? Ipaliwanag ang kasagutan sa konsepto ng salik kultural (pamumuhay, pananamit, kilos, paniniwala, kaugalian). 3. Bigyan ng paghihinuha kung paanong ang mga pananim at vegetation cover sa Asya ay nakadepende sa uri ng klima mayroon sa isang partikular na lugar o bansa. Magsagawa ng masusing pagpapaliwanag sa sagot. 4. Pansinin ang pigura ng direksiyon ng mga monsoon na nasa itaas. Ito ba ay makapagbibigay ng paliwanag kung bakit madalas ang bagyo sa Pilipinas? Bakit mahalagang malaman ng mga Pilipino ang ganitong kalagayan ng Pilipinas? Suriin ang mapa at basahin ang tekstong kasunod nito. Sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong na ito, magsagawa ng talakayan tungkol sa klima at ang epekto nito sa vegetation cover ng isang bansa gayundin sa pamumuhay ng mga tao sa isang lugar. Suriin ang mapa ng Circum-Pacific Seismic Belt bilang pantulong na kagamitan sa pagpapalawig ng kasunod na teksto.
  • 24. 41 Ang Pacific Ring of Fire Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong Asya Pasipiko, ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay “Ring of Fire,” o “Circum-Pacific Seismic Belt”. Ang lugar na ito ay nagtataglay na maraming hanay ng mga bulkan, kasama na ang mga bulkang Mayon, Pinatubo, Taal at Krakatoa. Ang pagsabog ng mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng paglindol o paggalaw ng lupa na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng mga pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito. Sinasabing noong araw pa man bago maisulat ang kasaysayan, ang karamihan sa mga anyong lupa at anyong tubig sa daigdig ay hinubog at binigyang porma ng, bukod sa paggalaw ng tectonic plates na nagpabitak at nagpaangat sa ilang bahagi ng lupa, ay dulot ng mga pagyanig mula sa pagsabog ng bulkan. Ang Pacific Ring of Fire Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong Asya Pasipiko, ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay “Ring of Fire,” o “Circum-Pacific Seismic Belt”. Ang lugar na ito ay nagtataglay na maraming hanay ng mga bulkan, kasama na ang mga bulkang Mayon, Pinatubo, Taal at Krakatoa. Ang pagsabog ng mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng paglindol o paggalaw ng lupa na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng mga pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito. Sinasabing noong araw pa man bago maisulat ang kasaysayan, ang karamihan sa mga anyong lupa at anyong tubig sa daigdig ay hinubog at binigyang porma ng, bukod sa paggalaw ng tectonic plates na nagpabitak at nagpaangat sa ilang bahagi ng lupa, ay dulot ng mga pagyanig mula sa pagsabog ng bulkan. Narito ang maikling teksto tungkol sa Pacific Ring of Fire. Ipabasa ito sa mga mag- aaral at hingin ang kanilang reaksyon o napansin dito. Gamitin ang mapa sa itaas para sa mas malinaw na paliwanag sa mga nakasaad sa teksto. Maaaring maglahad pa ng ibang makakatulong na impormasyon kaugnay sa paksa. Sa tulong ng pamprosesong mga tanong, simulan ang talakayan tungkol sa tekstong binasa at mapang sinuri.
  • 25. 42 3. Paano naaapektuhan ng mga pagyanig at pagsabog ng bulkan ang likas na kapaligiran at ang pamumuhay ng mga tao sa Pilipinas at ilang bahagi ng Silangang Asya? Paano ang naging pagtugon ng mga tao rito? Batayang Aklat: Mateo Ph.D, Grace Estela C., et. al., Asya Pag-Usbong ng Kabihasnan, Vibal Publishing House, Quezon City, 2008, pp. 3-9 Ngayong may taglay ka nang kaalaman ukol sa vegetation cover at klima ng kontinente ng Asya ay makapagtatala ka na ng mahahalagang datos at impormasyon tungkol sa katangiang pisikal ng Asya. Anumang impormasyon na iyong mabubuo sa tulong ng iyong mga kamag-aaral ay maaari mong maging batayan sa paggawa ng pangkalahatang profayl ng Asya na itatakda sa iyong gawin sa huling bahagi ng aralin. Gawain Blg. 7 – Magsaliksik Tayo! . Ang gawaing ito ay maaaring isagawa ng isahan o pangkatan. Kung isasagawa bilang pangkatang gawain, malaya ang bawat mag-aaral na sumapi sa ibang kamag- aaral na nais niyang makasama at bumuo ng pangkat na may pare-parehong dami ng kasapi. Kapag naisaayos na ang bawat pangkat, makakatanggap kayo ng task card na inyong magiging gabay sa pagsasagawa ng gawain Ipapakilala ang susunod na gawain sa pamamagitan ng talatang ito. Dapat masiguro na ang panutong ito ay maayos na maisakatuparan. Gabayang mabuti ang mga mag-aaral sa pagbuo ng kanilang mga pangkat. Madaos ng palabunutan upang maitakda ang rehiyon ng Asya na bibigyang pokus ng bawat pangkat.
  • 26. 43 MGA GABAY SA PAGTUPAD NG GAWAIN Itatakda sa inyo sa pamamagitan ng palabunutan ang isang rehiyon sa Asya na bibigyang pokus ng inyong pananaliksik at paglalahad. Magsagawa ng pananaliksik at mangalap ng mga datos tungkol sa katangiang pisikal ng rehiyong inyong nabunot, maging ang naging pagtugon ng mga tao rito, mga isyu at mga usaping kinakaharap. Gumawa ng pangkatang ulat batay sa pangkalahatang Data Retrieval Chart na ipamamahagi sa mga pangkat Iulat ang inyong pangkatang pahayag sa uri ng paglalahad na inyong nais: brainstorming, round table discussion, lecturette, interview, role playing, tour, etc. Sa dulo ng paglalahad ay magbahagi ng inyong paglalahat tungkol sa inyong iniulat sa pamamagitan ng paglalagay ng mga hinihinging detalye sa ipapaskil na Data Retrieval Chart. MGA GABAY SA PAGTUPAD NG GAWAIN Itatakda sa inyo sa pamamagitan ng palabunutan ang isang rehiyon sa Asya na bibigyang pokus ng inyong pananaliksik at paglalahad. Magsagawa ng pananaliksik at mangalap ng mga datos tungkol sa katangiang pisikal ng rehiyong inyong nabunot, maging ang naging pagtugon ng mga tao rito, mga isyu at mga usaping kinakaharap. Gumawa ng pangkatang ulat batay sa pangkalahatang Data Retrieval Chart na ipamamahagi sa mga pangkat Iulat ang inyong pangkatang pahayag sa uri ng paglalahad na inyong nais: brainstorming, round table discussion, lecturette, interview, role playing, tour, etc. Sa dulo ng paglalahad ay magbahagi ng inyong paglalahat tungkol sa inyong iniulat sa pamamagitan ng paglalagay ng mga hinihinging detalye sa ipapaskil na Data Retrieval Chart. Narito ang task card na ipapamahagi sa bawat pangkat upang magabayan sila sa pagtupad ng gawain. Sa kadahilanang ang gawain ay nangangailangan ng mas komprehensibong mga sagot, kinakailangan ang pananaliksik lalo na ng mga case studies. Maaaring gawing takdang aralin ang gawaing ito para magkaroon ng sapat na panahon ang mga mag-aaral. Tandaan na ang mga impormasyon at detalye na kanilang makakalap ay magiging batayan ng kanilang pagsagot sa pamprosesong mga tanong.
  • 27. 44 Ang kabundukang Ural na nasa rehiyong ito ang humahati sa mga kontinente ng Europe at Asya. Ang Bering Sea ang nag-uugnay sa Hilagang Asya at Alaska. Dahil ang rehiyong ito ay may pinakama- habang panahon ng taglamig at napakaikling tag-init hindi kayang tumubo sa kalakhang bahagi nito, ang anumang punongkahoy. Sa ilang mga bahagi ng rehiyong ito ay may malalawak na damuhan na may iba’t ibang anyo (steppe, prairie at savanna), at may kaunting bahagi na boreal forest o taiga na may kagubatang coniferous. Bunsod ito ng malamig na klima sa rehiyong ito. Ang Kanlurang Asya ay nakalatag sa pangkontinental na bahagi ng Asya at sa hilagang silangang bahagi ng Africa. Mabuhangin at mabato ang karaniwang lugar dito, maging ang pagkatuyo ng mga ilog at lawa ay madalas dahil sa sobrang init at walang masyadong ulang nararanasan sa rehiyong ito ng Asya. Nahahati sa tatlong rehiyong pisikal ang Kanlurang May anyong hugis tatsulok, ang Timog Asya ay may hangganang Indian Ocean sa Timog at kabundukan ng Himalayas sa hilaga. Sa kanlurang bahagi ng rehiyon nakalatag ang mga bansang Afghanistan, Pakistan at India, sa silangan ay Bangladesh, sa dakong hilaga ay ang mga bansang Nepal at Bhutan, at ang mga pulo ng Sri Lanka at Maldives sa Timog. Ang topograpiya ng rehiyong ito ay mabundok. Sa hilagang bahagi nito ay makikita ang hanay ng mga bundok ng Hindu Kush sa Afghanistan, Karakoram Range sa Pakistan at China, at ang Himalayas sa Nepal. Sa Hindu Kush matatagpuan ang kilalang landas na Khyber Pass. Sa katimugan ng Hindu Kush nakalatag ang Indo-Gangentic Plain na katatagpuan naman ng Thar Desert sa kanlurang bahagi nito at ang Deccan Plateau sa bandang timog. Sa kanluran at silangan naman ng talampas na ito ay ang kabundukan ng Ghats: ang Western Ghats na nasa panig ng Arabian Sea, at ang Eastern Ghats na nasa panig naman ng Bay of Bengal. Ang Indus, Ganges, at Brahmaputra na ilan sa malalaking ilog sa daigdig, ay matatagpuan sa Timog Asya. Mainit sa rehiyong ito maliban sa mga kabundukan na nananatiling malamig dahil sa Ipabasa ang mga tekstong ito na makakatulong sa pagsagot ng itinakdang gawain.
  • 28. 45 Malaking bahagi ng kalupaan ng Asya ay sakop ng rehiyong Silangang Asya partikular na ang China na sumasakop sa 20% sukat ng kontinente. Ang mga bansang Japan at Korea ay halos 5% ng lupain ng Silangang Asya. Ang rehiyong ito ay may mga pisikal na hangganan tulad ng Gobi Desert, Mongolian-Tibetan Plateaus at ang Himalayas. Nasa silangan naman nito ang Pacific Ocean. Sa pangkalahatan, matataba ang mga kapatagan dito, malalalim ang mga lambak at matataas ang mga bundok. Bagamat malawak ang China, ang mga naninirahan dito ay nagsisiksikan sa silangang bahagi ng bansa na isang kapatagan hindi tulad ng kanlurang bahagi nito na binubuo ng mga kabundukan at talampas. Ang mga ilog ng Huang Ho, Yangtze at Xi Jiang ay ang tatlong pinakamahahalagang ilog sa pamumuhay ng mga Tsino dahil sa nagpapataba ito ng lupain at ginagamit na ruta para sa pakikipagkalakalan. Samantala, sa pamamagitan ng Sea of Japan at Korean Strait, ang bansang Japan ay nahihiwalay sa mismong lupain ng Silangang Asya. Binubuo ito ng apat na malalaking isla; ang Kyushu, Shikoku, Honshu, at Hokkaido. Nasa maliit na bahagi lamang ng bansa ang malaking bahagi ng populasyon sapagkat mahigit sa 80% ng lupain ng Japan ay kabundukan. Ang kahabaan ng Timog Silangang Asya ay makikita sa timog ng China at Japan. Ang India ang nasa Hilagang-Kanluran nito at Pacific Ocean naman sa Silangang bahagi. Dahil sa kaaya-ayang klima dito, magubat na kabundukan ang matatagpuan sa hilaga ng rehiyon samantalang mga lambak-ilog naman sa timog. May matabang lupa ang mga kapatagan dito habang ang ibang lugar naman ay karaniwang latian at matubig. Nauuri sa dalawa ang rehiyon ng Timog-Silangang Asya: Ang Pangkontinenteng Timog Silangang Asya o Mainland Southeast Asia, isang tangway na nasa pagitan ng South China Sea at Indian Ocean. Ang malaking bahagi ng lupaing ito ay kabundukan at manaka-
  • 29. 46 Fornier Ph.D, Joselito N., et.al., Asia: History, Civilization and Culture, Anvil Publishing Inc., Pasig,City, 2007, pp. 9-16 Sa paraan ng inyong paglalahad ng mga katangian at mahahalagang impormasyon, ang pagganap ng iyong pangkat ay mamarkahan batay sa mga pamantayan na nakapaloob sa mga sumusunod na rubrics: Iskala: 5 - napakahusay ng pagganap at pagsasakatuparan 4 - mahusay ang pagganap at pagsasakatuparan 3 - hindi gaanong mahusay ang pagganap at pagsasakatuparan 2 - hindi mahusay ang pagganap at pagsasakatuparan 1 - hindi nagampanan at naisakatuparan Para sa gagamit ng Interview Indicator 1 2 3 4 5 1. Taglay ang pag-unawa sa paksang tinalakay 0 0 0 0 0 2. Ang mga tanong sa interview ay may lohikal na pagsasaayos 0 0 0 0 0 3. Magaling ang paraan ng pagtatanong 0 0 0 0 0 4. Magaling ang pagsagot sa mga tanong 0 0 0 0 0 5. Magaling ang pagtanggap ng mga dagdag na impormasyon 0 0 0 0 0 Kabuuan Para sa gagamit ng Brainstorming: Indicator 1 2 3 4 5 1. May ganap na pag-unawa sa panukala tungkol sa isyu 0 0 0 0 0 Sa paraan ng paglalahad ng mga nakalap na detalye, mahalagang alam ng mga mag-aaral kung paanong tatayain o mamarkahan ang kanilang pagganap. Ipaliwanag ang bawat indicators ng mga pamamaraang gagamitin. Mamarkahan ang bawat indicator sa pamamagitan ng pag-iitim sa mga bilog na katapat ng iskala. Maaaring guro ang magtaya, o kaya’y isang miyembrong kinatawan ng bawat pangkat, o kung ano man ang mapapagkasunduan ng guro at ng mga mag- aaral.
  • 30. 47 Para sa gagamit ng Panel Discussion Indicator 1 2 3 4 5 1. Maayos ang organisasyon ng paksang tinalakay ng panelist 0 0 0 0 0 2. Magaling na pagpapaliwanag sa isyu ng mga panelist 0 0 0 0 0 3. Magaling na pag-uugnay ng isyu sa iba pang isyu 0 0 0 0 0 4. Nakapagsasagawa ng talakayan sa klase tungkol sa paksa 0 0 0 0 0 5. Nakapagbibigay ng mungkahi o solusyon 0 0 0 0 0 6. Magaling na pagpapadaloy ng talakayan ng moderator 0 0 0 0 0 Kabuuan Para sa gagamit ng Roundtable Discussion: Indicator 1 2 3 4 5 1. Taglay ang pag-unawa sa paksang tinalakay 0 0 0 0 0 2. Magaling na organisasyon ng mga paksang tinatalakay ng mga panelist 0 0 0 0 0 3. Magaling na pagbabahagi ng impormasyon ng mga panelist 0 0 0 0 0 4. Magaling na pagsagot sa mga tanong ng klase 0 0 0 0 0 5. Magaling na pagpapadaloy ng moderator sa pamamagitan ng talakayan 0 0 0 0 0 6. Maayos na nakapagbubuod ng impormasyon Kabuuan Para sa gagamit ng Role Playing: Indicator 1 2 3 4 5 1. May kaangkupan sa personalidad ang papel na ginampanan ng mga tauhan 0 0 0 0 0 2. Magaling na pagsasalarawan ng papel na ginampanan 0 0 0 0 0 3. Napapaloob sa papel na ginampanan ng mga tauhan ang nilalaman ng aralin 0 0 0 0 0 4. Naisasaloob ang kahalagahan na nais ipaabot 0 0 0 0 0
  • 31. 48 Narito ang Data Retrieval Chart na pupunan ng mga datos sa proseso ng paggawa ng paglalahat. Maaari ring balikan ang mga teksto tungkol sa mga uri ng klima at vegetation cover ng Asya na nasa naunang mga pahina mula rito. KATANGIANG PISIKAL NG ASYA Kinaro- roonan Hugis Sukat Anyo Klima Vegetation Cover Hilagang Asya Kanlurang Asya Timog Asya Timog Silangang Asya Silangang Asya Paghahambing: Epekto: Kapakinabangan: Narito ang pangkalahatang data retrieval chart na pupunan ng sagot ng bawat pangkat batay sa kanilang nakalap na mga detalye at impromasyon. Gaya ng isinaad sa task card, narito ang proseso ng pagsasakatuparan ng gawain: a. pupunan ng bawat pangkat ang kolum batay sa hinihinging impormasyon nito. b. ipapaliwanag ang katangiang pisikal ng rehiyong naitakda sa kanila sa pamamaraang kanilang napili at tatayain gamit ang rubrics na nailahad sa nakaraang pahina. c. sa pamamagitan ng maikling talakayan
  • 32. 49 Pamprosesong mga Tanong 1. Maglahad ng paghahambing at pagtutulad sa katangiang pisikal ng Hilagang Asya at Kanlurang Asya, ng Timog Asya at Silangang Asya, at ng Mainland Southeast Asia at Insular Southeast Asia. 2. Ano-ano ang bahaging ginampanan sa pamumuhay ng mga Asyano ng mga kabundukan at ilog sa Asya? 3. Paano naaapektuhan ng mga monsoon, mga bagyo, at ng mga lindol ang pisikal na katangian ng ibat ibang rehiyon ng Asya? Ikaw bilang isang Pilipino at Asyano, ano ang magiging kapakinabangan mo sa pagkakaroon ng ganap na kaalaman sa katangian ng mga natural na kalamidad na dinaranas ng ating bansa? Dahil sa marami ka nang nakalap na impormasyon tungkol sa heograpiya at katangiang pisikal ng Asya, maaari mo nang ikumpara ang mga nabuo mong kaisipan sa mga pang-una mong kasagutan sa mga tanong na iyong inilahad sa unang bahagi ng modyul na ito. Ano sa mga pang-una mong sagot ang tama? Alin ang kinakailangan ng pagwawasto? Ano ang mga nabuong misconceptions na ngayon ay iyo nang maitutuwid? Kung sapat na ang iyong pag-unawa sa pisikal na katangian ng Asya at ang pagtugon ng tao dito upang makabuo siya ng isang uri ng pamumuhay na bahagi ng kanyang kabihasnan, handa ka nang gampanan ang susunod na gawain. Gawain Blg.8 : Pag-akyat Tungo sa Pag-unlad Simulan mo na ang pangalawang bahagi ng iyong Matapos ang isinagawang gawain ay isunod ang malayang talakayan sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong. Sa bahaging ito ay lalagumin ng mga mag- aaral ang tinalakay na paksa. Ipasagot ang nakasaad na mga tanong. Ito rin ay magiging transisyon para sa susunod na gawain. Ang masusing paggabay ng guro para dito ay kinakailangan. Ipagawa ang gawaing ito batay sa nakasaad na panuto.
  • 33. 50 Natuklasan ko na ang pisikal na katangian ng ng mga rehiyon sa Asya ay ____________________na nakaimpluwensya sa pamumuhay at kultura ng mga Asyano sa pamamagitan ng ______________ ____________________________ ____________________________ __________ Sa bahaging ito ng modyul ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan at iba’t ibang gawain ang tungkol sa heograpiya at katangiang pisikal ng mga rehiyon ng Asya. Inaasahang mula rito ay naiwasto mo na ang mga maling konsepto at nabigyang linaw ang mga katanungang pansamantalang nakabalam sa iyong pagtuklas ng mahahalagang impormasyon kaugnay ng paksa. Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin pa natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa susunod na bahagi ng modyul na ito. Mahalagang maging tapat ang mag-aaral sa pagsagot ng gawaing ito. Sa kanyang sagot dito masusukat ang antas ng kanyang pagkatuto sa mga natalakay na aralin, lalo’t higit ang mga patunay na nagpapakita ng impluwensya ng pisikal na katangian ng Asya sa pamumuhay ng mga Asyano. Bigyang diin sa maikling talakayan sa bahaging ito ang gagawing pagwawasto ng mga mag-aaral sa kanilang paunang kaalaman tungkol sa heograpiya ng Asya o ang pisikal na katangian nito at ang kapakinabangan ng tao dito. Maaari ding lagumin ng mga mag-aaral ang kabuuan ng mga paksang kanilang natutunan sa bahaging ito ng modyul. Iugnay ang nabuong paglalahat sa susunod na bahagi ng modyul sa pamamagitan ng pagpapaliwanag ng layunin nito.
  • 34. 51 PAGNILAYAN AT UNAWAIN Gawain Blg. 9 : Salundiwa Ang gawaing ito ay naglalayong mailahad mo ang mga konseptong iyong nabuo bunga na mga kaalamang iyong nalinang sa nakaraang bahagi ng modyul. Mas mabuti rin kung ikaw ay makapagbabahagi ng mga kasagutan sa gawain batay sa iyong nabasa sa mga pahayagan, napanood sa tv at napakinggan sa radyo. Marahil ay nanaisin mo pang makakalap ng mas matibay na pahayag mula sa pagbabahagi ng iyong mga mag- aaral para masagot ang iyong mga katanungang sa papaanong paraan nakaapekto ang katangiang pisikal ng Asya sa pamumuhay ng mga Asyano? Ilapat mo ang iyong natutunan at nakalap pang mga impormasyon hinggil sa paksa sa pamamagitan ng pagsagot sa kasunod na conceptual maps. Dahil sa iyong matagumpay na paglinang ng aralin, taglay mo na ang mahahalagang detalye na magagamit mo sa pagpapatibay ng iyong natutuhan. Ang mga ito ay mas pagtutuunan mo ng pansin gayundin ang iba pang mahahalagang aspeto ng aralin tungo sa iyong ganap na kabatiran. Para mas makaganap kang mabuti sa daloy ng pagpapalalim ng kaalaman ay kakailanganin ang iyong kritikal at masusing pagsusuri, sariling pagbabalangkas at pag-oorganisa ng konsepto, at aktibo at produktibong pakikilahok sa mga talakayan at pangkatang gawain. Habang isinasagawa ang paglikom ng mas malalim na kaalaman ay muli mong subukan na buuin ang kasagutan sa kung paanong ang interaksyon ng tao sa kaniyang kapaligiran ay nagbigay-daan sa paghubog at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Maaaring ihayag ang inaasahang mga pagkatuto ng mga mag-aaral sa bahaging ito ng modyul, gayundin ang pagbibigay pansin o diin sa inaasahang pagganap sa mga gawaing nakahanay upang mas lumalim ang kanilang pag-unawa tungkol sa interaksyon ng tao at kapaligiran sa pagbuo ang kabihasnang Asyano. Ipaliwanag nang maayos sa mga mag- aaral ang nakasaad sa bahaging ito. Magsisilbi itong gabay sa pagganap nila sa gawain.
  • 35. 52 Katangiang Pisikal ng KANLURANG ASYA ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ Katangiang Pisikal ng HILAGANG ASYA _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Katangiang Pisikal ng TIMOG ASYA ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ ______________ Katangiang Pisikal ng SILANGANG ASYA _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Katangiang Pisikal ng TIMOG- SILANGANG ASYA _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ ASYA Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral sa pagsagot ng mga bahagi ng conceptual map. Ang kanilang kasagutan ay batay sa mga tekstong binasa at tinalakay, mga isinagawang pananaliksik, mga nabasa sa pahayagan, narinig sa radyo o napanood sa tv, maging mula sa kanilang mga pagbabahaginan. Ang sagot sa gawaing ito ay mamarkahan at itatala sa class record. Nasa pagpapasya ng guro ang pamamaraan ng gagawing pagwawasto ng mga sagot batay sa naging pagganap at kakayahan ng mga mag-aaral sa
  • 36. 53 Ibahagi ang iyong mga kaisipang taglay ng conceptual maps. Ilaan din ang matamang pakikinig sa gagawing pagbabahagi ng iba at maging aktibo sa talakayan ukol sa paksa. Ang konsepto ng kapakinabangan ng kapaligiran sa pamumuhay ng mga tao ay lalo mo pang pagtitibayin sa pamamagitan ng mga gawaing ilalatag sa ‘yo batay sa karanasan ng mga bansa mula sa iba’t-ibang rehiyon ng Asya . Gawain Blg. 10 : Bigyang Pansin Mo! Tatlong mahahalagang aral na aking natutunan tungkol sa katangiang pisikal ng Asya Hindi irerekord ang sagot ng mga mag- aaral dito. Ang anumang ilalagay nila dito ay magiging paksa ng talakayan bilang muling paglalagom ng kanilang mga natutunan sa aralin. Bigyang panimula ang susunod na gawain sa pamamagitan ng paglalahad ng mga nakasaad dito. Ang gawaing ito ay binubuo ng maliliit pang mga gawain. Lahat nang ito ay naglalayon pang palalimin ang ganap na pag- unawa ng mga mag-aaral sa naging ugnayan ng tao at kapaligiran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnan.
  • 37. 54 1. Panoorin ang video ng eco-tourism campaign ng sumusunod na bansa ARMENIA TURKEY INDIA MALAYSIA CHINA PHILIPPINES Narito ang sites ng mga naturang video: Armenia - http://www.youtube.com/watch?v=I9XrxzArcmc Turkey - http://www.youtube.com/watch?v=IFkF4Oea3P8 India - http://www.youtube.com/watch?v=v7qzOV4G7JM&feature=relmfu Malaysia - http://www.youtube.com/watch?v=qeK96XxG2Sc China - http://www.youtube.com/watch?v=JvfwBU_G4Hg Philippines - http://www.youtube.com/watch?v=TsBUz6qu_Bo&feature=fvwrel Inaasahan ang pagiging maparaan ng guro upang maisakatuparan ang gawaing ito. Isa sa kapakinabangan ng pisikal na kapaligiran ay ang paggamit ng tao dito sa pamamaraan o mga gawaing panturismo na di maikakailang nakapagbibigay kita sa isang bansa. Makikita sa mga video ang magagandang tanawin maging ang kultura at pamumuhay ng mga tao batay sa kanilang kalikasan. Kung walang kagamitan para dito, magpakita na lamang ng mga larawan ng iba’t-ibang tourist spots o mga eco-tourism sites upang siyang maging paksa ng talakayan. Ang mini-lecture o symposium ay isa ring mabisang paraan ng pagpapayaman ng mga natutunan sa aralin. Ang layunin ng gawaing ito ay upang malaman ng mga mag- aaral ang matalinong paglinang ng tao sa kapaligiran para sa kanilang kabuhayan, sa paraang hindi makakasira o makakapinsala ng kapaligiran. Mainam na ang guro ay may kaalaman sa lokal na industriya ng kanilang lugar para maisakatuparan ang gawaing ito.
  • 38. 55 3. Suriin ang mga larawan sa ibaba Ano ang nabuo mong kaisipan habang tinitignan ang mga larawan? Paano nililinang ng tao ang kanyang kapaligiran? 4. Basahin ang bahagi ng lathalaing “Past and Present: Human – Environment Interaction in the Bampur Valley” na isinulat nina Mehdi Mortazavi at Fariba Mosapour Negari na nailathala sa ANCIENT ASIA Journal of the Society of South Asian Archaelogy. Inilalahad nito kung paanong ang tao ay umayon sa kalagayang pangkapaligiran sa lamabak-ilog ng Bampur sa timog-kanlurang bahagi ng Asya.Human and Environment Interaction The Bampur valley interestingly has two completely different environments or ecological niches which were favoured for human settlements; the highlands located between Karvandar Mountain and Iranshahr; and the lowlands between Iranshahr and Jaz Murian Basin. The 2006 survey indicates that all the ancient sites were located close to the Damin River or along its tributaries. It seems that the river gets absorbed into its porous bed and re-appears irregularly like springs and Qanats. This peculiar character of the Damin River restricts the agricultural yield around the river, while the rocky foothills surrounding the Damin River further limit the agricultural activity in the region supporting only small settlements both in the case of ancient sites and modern villages. It is interesting to note that the location of the modern settlements are not very far from the ancient site and in most cases people of this area have built on the ancient remains or have utilized the land for agricultural purpose restricting any detail study of the past settlement patterns and archaeological excavations (Mortazavi, 2007: 26). Lack of water and cultivable land has thus forced people to follow the local ancient livelihood based on animal husbandry and horticulture. Although there is a lack of archaeological investigation in the region as mentioned above, the size of the ancient settlements and the environmental factors indicate that people in this region had been engaged with animal husbandry and horticulture even during the Third Millennium BC. Human and Environment Interaction The Bampur valley interestingly has two completely different environments or ecological niches which were favoured for human settlements; the highlands located between Karvandar Mountain and Iranshahr; and the lowlands between Iranshahr and Jaz Murian Basin. The 2006 survey indicates that all the ancient sites were located close to the Damin River or along its tributaries. It seems that the river gets absorbed into its porous bed and re-appears irregularly like springs and Qanats. This peculiar character of the Damin River restricts the agricultural yield around the river, while the rocky foothills surrounding the Damin River further limit the agricultural activity in the region supporting only small settlements both in the case of ancient sites and modern villages. It is interesting to note that the location of the modern settlements are not very far from the ancient site and in most cases people of this area have built on the ancient remains or have utilized the land for agricultural purpose restricting any detail study of the past settlement patterns and archaeological excavations (Mortazavi, 2007: 26). Lack of water and cultivable land has thus forced people to follow the local ancient livelihood based on animal husbandry and horticulture. Although there is a lack of archaeological investigation in the region as mentioned above, the size of the ancient settlements and the environmental factors indicate that people in this region had been engaged with animal husbandry and horticulture even during the Third Millennium BC. Maaari pang gumamit ng ibang larawan tungkol sa ugnayan ng tao at kalikasan na magiging batayan ng talakayan. Mas mainam kung magsasagawa muna ng ilang gawain bago basahin ang artikulo gaya ng pagpapakita ng mga larawan ng Bampur Valley o kaya’y pagtukoy sa mapa ng lugar na kinalalagyan nito. Maaari ring magdaos ng isang laro gamit ang mga mahahalagang salita sa artikulo at siyang bibigyang kahulugan ng mga mag-aaral.
  • 39. 56 Pamprosesong mga Tanong 1. Ibahagi ang iyong naging reaksiyon matapos mong mapanood ang mga video o marinig ang ibinahagi ng mga tagapagsalita sa symposium. Bakit kailangang pahalagahan ng tao ang kaniyang pisikal na kapaligiran? Paano maipakikita ang naturang pagpapahalagang ito? 2. Patunayan na malaki ang bahaging ginagampanan ng pisikal na kapaligiran sa iba’t ibang aspeto ng buhay ng tao. 3. Paanong ang interaksiyon ng tao sa kaniyang kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo at pag- unlad ng kabihasnang Asyano? Gawain Blg. 11 : Pagninilay Ano ang naramdaman mo habang ikaw ay nasa proseso ng pag-alam ng mga katangi-tanging mga impormasyon tungkol sa pisikal na katangian ng Asya? Alin sa mga paksa ng aralin ang mas nakapukaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pang tuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paglinang at pag-unawa ng aralin, ano ang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong susunod na mga hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong pag-aaral? Ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobin ay isulat mo sa reflection journal na pinamagatang “Pagtingin, Pagtanaw, at Pagninilay” upang siyang maging gabay mo sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mga gawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong Iproseso ang naging pagkatuto at saloobin ng mga mag-aaral sa isinagawang mga gawin sa pamamagitan ng mga gabay na tanong. Gawin itong batayan sa paglalahad at pagpapaliwanag ng susunod na gawain na dapat magampanan.
  • 40. 57 Matapos mong tignan ang iyong sarili at mapagnilayan ang kahalagahan ng tinalakay na aralin ay iyo namang gagampanan ang huling bahagi ng isa sa mga pormatibong pagtataya sa antas ng iyong natutunan. Gawain Blg. 12 : Pag-akyat Tungo Sa Pag-unlad Ang gawaing ito ay ang pagtatapos ng iyong pag- akyat sa tugatog ng tagumpay! Marami kang pinagdaanang balakid na humamon sa iyong kakayahan upang makapaglikom ka ng ganap na pagkatuto at kabatiran tungkol sa tinalakay na aralin. Ngayon ay magagawa mo nang ihayag nang buong pagmamalaki at walang pag-aalinlangan ang iyong nabuong kasagutan batay sa iyong malalim na pag-unawa sa tinalakay na aralin sa modyul na ito. Pagtingin, Pagtanaw, at Pagninilay _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________ Pagtingin, Pagtanaw, at Pagninilay _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________ Ang interaksiyon ng tao sa kaniyang kapaligiran ay nagbigay- daan sa _____________________ Dahil_______________________. ____________________________ _____ kung kayat_____________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ Muli, inaasahan ang katapatan ng mga mag-aaral sa pagsagot ng mga gawaing ito bilang kanilang self-assessment kaugnay ng kanilang pagkatuto at pagkakaunawa ng aralin. Maaaring magdaos ng pagbabahaginan matapos maisakatuparan ang mga gawaing ito. Gawing kawili-wili at kasiya-siya ang pagpapadaloy ng pagbabahaginan.
  • 41. 58 Binabati kita sa iyong pananagumpay na matapos ang unang tatlong bahagi ng aralin. Ang kaganapan ng iyong pagkatuto mula sa iba’t-ibang mga gawain at karanasan sa proseso ng pagtuklas, pagpapalalim, at pag-unawa ng aralin ang siyang magbibigay sayo ng sapat na kakayahan na maisakatuparan ang nakalaan pang mga gawain. Magpatuloy ka! Gawain Blg. 13 : Profayl ng Asya Taglay ang iyong kaalaman sa mga detalye ng aralin, gumawa ka ng pangkalahatang profayl pangheograpiya ng Asya na siyang magagamit mo sa paggawa ng iyong proyekto sa pagtatapos ng unang aralin ng modyul. Ito ay kinakailangang naglalaman ng komprehensibong paglalarawan ng mga salik pangheograpiya ng Asya, ang kaibahan ng Asya sa iba pang mga kontinente sa daigdig, at ang kontribusyon ng pisikal ng kapaligiran sa pagbuo ng kabihasnan ng mga Asyano. Lapatan mo ito ng masining na lay-out o gawin sa anumang malikhaing pamamaraan tulad ng sa facebook upang maging kaaya-aya ito sa mga babasa nito. Tandaan mo lamang na bago mo ito ibahagi sa iba ay kinakailangang ito’y nasuri na ng iyong guro upang matiyak ang pagiging wasto ng nilalaman ng profayl. Ang iyong likha ay mamarkahan batay sa mga sumusunod na pamantayan Ang pagsasagawa ng gawaing ito ay nangangailangan ng kasanayan sa paggamit ng teknolohiya o kaya’y masining na pamamaraan. Kung gagawin ito na parang isang profile page sa facebook, dapat na maging maayos at akma ang mga ilalagay dito. Kung walang kakayahang gumamit ng computers o kaya’y hindi available ito, ang profayl ay maaari namang gawin sa short coupon bond at sa anyong album. Maaari din namang sa pamamagitan ng iba pang pamamaraan na maiisip ng mag-aaral o ng guro. Sa dahilang ang gawaing ito ay naglalayong makapagbahagi ng kaalaman tungkol sa pisikal na katangian ng Asya sa sinumang nangangailangan nito, ang draft ng isasagawang profayl ay mahalagang mabasa at masuri ng guro bago gawin ang pinal na profayl.
  • 42. 59 Pamantayan Katangi- tangi 4 Mahusay 3 Nalilinang 2 Nagsisimula 1 Nilalaman (40%) Ang profayl ay naglalaman ng komprehensibo , tumpak, at may kalidad na detalye batay sa ibinigay na panuntunan Ang profayl ay naglalaman ng kumpletong detalye batay sa ibinigay na panuntunan Ang profayl ay naglalaman ng tumpak na impormasyon batay sa ibinigay na panuntunan Ang profayl ay kulang sa impormasyon Organisasyon (30%) Sapat, malinaw, detalyado, at madaling maunawaan ang pagkakalahad ng detalye ng profayl Sapat, malinaw at maayos ang pagkakalaha d ng detalye ng profayl May lohikal na organisasyon ngunit hindi sapat ang mga detalye ng profayl Hindi maayos at hindi maunawaan ang pagkakalahad ng mga detalye ng profayl Pagkamalikhain (20%) Ang pagkakagawa at paglalahad ng profayl ay nilapatan ng mataas na antas ng pagkamalikhain Ang pagkakagaw a at paglalahad ng profayl ay nilapatan ng malikhaing pamamaraan Ang pagkakagawa at paglalahad ng profayl ay hindi gaanong nilapatan ng malikhaing pamamaraan Ang pagkakagawa at paglalahad ng profaly ay hindi nilapatan ng anumang malikhaing pamamaraan Impact (10%) Nakakatawag pansin at lubos na nakakahikayat ang dating ng profayl sa mga mambabasa Nakakahikay at ang dating ng profayl sa mga mambabasa Hindi gaanong nakakahikayat ang dating ng profile sa mga mambabasa Hindi nakakahikayat at walang dating sa mga mambabasa ang profayl Mas napalawak at mas napa-unlad mo ang iyong pagkatuto tungkol sa konsepto at pisikal na katangian ng Asya sa bahaging ito ng modyul. Ano ang mga napagtanto mo habang ikaw ay nagninilay at nagpapalawak ng pag- unawa sa mga aralin? Ano ang epekto nito sa iyo at paano mo gagamitin ang iyong mga natutuhan sa pang-araw-araw mong pamumuhay? Ngayong mas ganap na ang iyong pag-unawa sa pisikal na katangian ng Asya, ang unang bahagi ng iyong paglalakbay sa Araling Asyano ay handa ka na upang gampanan ang mga gawain sa susunod na bahagi ng Dahil sa ang gagawing profayl ng Asya ay mamarkahan at itatala sa class record, gawing batayan sa pagtataya ng output ang rubric na ito. Gawing batayan ang nakasaad rito upang wakasan ang bahaging ito ng modyul. Bigyang pansin ang mga katanungan, maaari itong ipasagot sa mga mag-aaral, o kaya’y gawing pagganyak para sa susunod na huling bahagi ng modyul.
  • 43. 60 ILIPAT Malaki ang bahaging ginagampanan ng kapaligirang pisikal sa pamumuhay ng mga tao dahil sa idinudulot nitong samu’t-saring kapakinabangan. Ang patuloy na interaksyon ng tao at kapaligiran ay ang siyang nagbubunsod sa kabihasnang patuloy na pinauunlad ng tao sa kasalukuyan. Ang ugnayang ito ay iyong bibigyang-halaga sa pamamagitan ng pagpapamalas at pagsulat ng mga primaryang batayan na ikaw mismo ang lilikha. Sa gawaing ito ay layunin mong manghikahat sa sinumang makakabasa at makakakita nito na bigyan ng akmang pagtugon ang kalikasan. Gawain Blg. 14 : Photo Essay. Gamit ang iyong cellular phone o digital camera, kuhanan mo ng larawan ang anumang makikita mo sa paligid na nagpapakita ng paraan ng paggamit ng tao sa Narating mo na ang huling bahagi ng modyul. Dito ay ilalapat mo na ang iyong mga natutuhan kaugnay ng aralin sa iyong buhay. Gagampanan mo ito sa pamamagitan ng pagtupad sa mga gawain na magpapamalas ng iyong ganap na pag-unawa sa aralin. Maaaring ipabasa sa mga mag-aaral ang mga bahaging ito bilang pagpapakilala sa susunod na gawain, at mas bibigyang linaw ng guro, o kaya’y guro ang siyang magsasagawa nito. Tandaan lamang na dapat ay muling maihayag ng mga mag-aaral ang kanilang nabuong pag-unawa tungkol sa ugnayan o interaksyon ng tao at kapaligiran sa pagbuo ng kabihasnang Asyano. Ipaliwanag mabuti ang panuto sa paggawa ng proyekto. Ang photo essay ay maaring nasa legal-sized coupon bond.
  • 44. 61 Pamantayan sa Pagtaya ng PHOTO ESSAY Pamantayan Katangi-tangi 4 Mahusay 3 Nalilinang 2 Nagsisimula 1 Nilalaman (30%) Ang photo essay ay naglalaman ng komprehensibo , tumpak at may kalidad na impormasyon tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Ang photo essay ay naglalaman ng tumpak at may kalidad na impormasyon tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Ang photo essay ay naglalaman ng tumpak impormasyon tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Ang photo essay ay kulang sa impormasyon tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhaya n ng tao Organisasyon (20%) Maayos, detalyado at madaling maunawaan ang daloy ng mga kaisipan at impormasyong inilahad tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao May wastong daloy ng kaisipan at madaling maunawaan ang impormasyong inilahad tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao May lohikal na organisasyon ngunit hindi sapat upang mailahad ang kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Hindi maayos at hindi maunawaan ang mga impormasyong inilahad tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhaya n ng tao Mensahe ( 20%) May malinaw at malawak na mensahe tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao May malinaw na mensahe tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Limitado ang mensahe tungkol sa kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhayan ng tao Malabo at limitado ang mensahe tungkol kontribusyon ng likas na kapaligiran sa gawaing pangkabuhaya n ng tao Pagka-malikhain (20%) Ang pagkakagawa at paglalahad ng photo essay ay nilapatan ng mataas na antas ng pagkamalikhain Ang pagkakagawa at paglalahad ng photo essay ay nilapatan ng malikhaing pamamaraan Ang pagkakagawa at paglalahad ng photo essay ay hindi gaanong nilapatan ng malikhaing pamamaraan Ang pagkakagawa at paglalahad ng photo essay ay hindi nilapatan ng anumang malikhaing pamamaraan Hikayat (10%) Ang dating sa , mambabasa ay lubos na nakahihikayat at nakakatawag pansin. Ang dating sa mambabasa ay nakahihikayat. Mahina ang dating sa mambabasa o tagapakinig upang makapang- hikayat. Walang dating sa mga mambabasa ang photo essay Gamitin ang rubric na ito bilang pamantayan sa pagtataya o pagmamarka ng proyekto. Ang kanilang marka ay itatala sa class record.
  • 45. 62 Ang kakayahan mong gumawa ng proyektong ito ay makakatulong sa iyo nang malaki upang maisakatuparan ang pinal na proyekto para sa Unang Markahan, ang isang Travel Brochure na mamarkahan batay sa sumusunod na kraytirya: nilalaman, pagkamalikhain, hikayat, organisasyon, at kapakinabangan nito. Sa bahaging ito ng modyul ay hinimok kang isabuhay ang iyong natutunan, napagnilayan at ganap na naunawaan sa aralin sa pamamagitan ng mga gawaing iyong ginampanan. Kumusta ang iyong naging karanasan sa paggawa ng mga gawaing ito? Nakita mo ba ang kahalagahan at saysay ng araling ating nilinang at tinalakay sa tunay na kasalukuyang kaganapan o pangyayari sa iyong buhay? Kung mahalagang maunawaan ang pisikal na katangian ng Asya sa pagbubuo ng kabihasnang Asyano, ay may pantay ring katuturan ang alamin ang likas na yaman ng mga bansa sa iba’t ibang rehiyon ng kontinente ng Asya. Sa susunod na aralin, mas matututunan mo kung paanong nililinang ng tao ang kaniyang kapaligiran o likas na yaman ng kaniyang bansa upang matustusan ang kanyang mga pangangailangan. Malaki ang bahaging ginagampanan ng pagkakaroon ng ekolohikal na balanse sa ating daigdig upang lalong umunlad ang ating kabihasnan, at Ipaliwanag ito sa mga mag-aaral. Ihayag ang bahaging ito bilang pagtatapos ng Aralin 1 at transisyon naman para sa Aralin 2. Bigyang-diin ang mahahalagang kaisipang nakapaloob sa pahayag.
  • 46. 63 ARALING PANLIPUNAN (GRADO 8) – ARALING ASYANO Unang Markahan: HEOGRAPIYA NG ASYA Aralin 2 : Mga Likas na Yaman ng Asya ALAMIN Binabati kita sa matagumpay mong pagkakamit ng mahahalagang kaalaman tungkol sa katangiang pisikal ng Asya. Ngayon ay mas mapauunlad mo pa ang iyong pag-unawa hinggil sa ugnayan ng tao sa kaniyang kapaligiran sa pamamagitan ng paglinang nito tungo sa pagtugon sa kaniyang pangangailangan. Sa panibagong araling ito ay maaaring maitanong mo kung ano-ano ang ipinagmamalaking yamang-likas ng Asya, at ang mga implikasyon nito sa pamumuhay ng mga Asyano noon at ngayon sa larangan ng agrikultura, ekonomiya, panahanan, at kultura? Bakit humaharap ang Asya sa iba’t ibang suliraning pangkapaligiran sa ngayon? Ano ang kahalagahan ng pangangalaga sa timbang na kalagayang ekolohikal ng rehiyon? “Paanong ang interaksiyon ng tao at kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano?” Mahalagang maiugnay mo ang iyong natutuhan sa nakaraang aralin upang ganap na maunawaan ang paksang tatalakayin sa bagong araling ito. Maaari ka nang magsimula. Gawin itong panimula o pagbubukas ng Aralin 2. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na kung sa Aralin 1 ay tinalakay ang heograpiya o ang pisikal na katangian ng Asya at ang kapakinabangan ng kapaligiran sa tao, sa araling ito ay mas palalawigin pa ang ugnayan ng tao sa kapaligiran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnan sa pamamagitan ng pagtalakay ng mga likas na yaman ng Asya, kung paano ito nililinang ng mga Asyano, gayundin ang mga suliraning pangkapaligiran na nararanasan ng Asya sa kasalukuyan. Magsagawa ng kawili- wiling paraan ng paglalahad ng panimulang ito. Simulan ang pre-assessment activity sa pamamagitan ng pagbabalik-aral tungkol sa pisikal na katangian ng Asya.
  • 47. 64 Ang iyong mga wastong kasagutan sa isinagawang pagbabalik-aral ay sapat na upang magpatuloy ka sa susunod na bahagi ng pagtuklas na kung saan ay aalamin ang iyong kakayahang tukuyin ang pinagmumulan ng mga bagay o produktong nakalarawan. Malaki ang pakinabang natin sa ating likas na yaman. Anumang nasa ating paligid na bahagi ng ating kalikasan ay tumutustos sa ating pangangailangan upang mabuhay, at nililinang din ng tao para sa kanyang kabuhayan at paghahanap-buhay. Matapos masagutan ang mga katanungang ito bilang pagbabalik-aral, tumawag ng ilang mag- aaral na magbabahagi ng kanilang mga sagot at muling gumawa ng paglalahat. Banggitin ang pahayag na ito bilang panimula sa kasunod na gawain. Ipaliwanag nang maayos ang panuto sa paggawa ng gawain. Ito ay magpapakita ng kaalaman ng mga mag-aaral na tukuyin ang likas na yamang pinanggagalingan ng mga pangkaraniwang produkto na ginagamit o nakikita sa araw-araw na pamumuhay ng tao.
  • 48. 65 Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsasagawa ng gawaing ito. Hindi kinakailangang maiguhit nang perpekto ang hinihingi sa kahon na may arrow. Ang mahalaga ay ang tamang pagtukoy sa yamang likas na pinanggalingan ng produktong nasa tapat nito. Matapos itong maisagawa ay atasan ang mga mag-aaral na magkaroon ng paghahambing ng kanilang mga sagot. Iproseso ang isinagawang paghahambing at paghahalintulad.
  • 49. 66 Gawain Blg. 3 : Tanong Mo, Itala Mo Isulat mo sa loob ng kahon ang mga katanungang nais mong masagot tungkol sa mga tatalakaying paksa sa ikalawang aralin. Kasabay ng pagtatala mo ng mga katanungang nais mong masagot tungkol sa likas na yaman ng Asya at sa mga suliraning pangkapaligiran ay mahalaga ding matukoy mo ang progreso ng iyong pagkatuto kaugnay sa aralin, kung kaya’t bilang bahagi ng iyong pormatibong pagtataya ay isasagawa mo ang susunod na gawain. Gawain Blg. 4 : Talahanayan ng Paglalahat ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA LIKAS NA YAMAN NG ASYA ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA LIKAS NA YAMAN NG ASYA ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN NG ASYA ANG AKING MGA KATANUNGAN TUNGKOL SA MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN NG ASYA Dapat itala ang mahahalagang katanungang isusulat ng mga mag-aaral tungkol sa aralin. Mula rito ay matutukoy ang mga bahagi ng aralin na mahalagang masagot at mas dapat na pagtuunan ng pansin sa pag-usad ng talakayan. Banggitin ang bahaging ito bilang pagpapaliwanag sa gagawing talahanayan na magtataglay ng mga tala ng mag-aaral tungkol sa progreso ng kanyang pagkatuto at pagkaunawa ng aralin. Ang gawaing ito ay may tatlong bahagi. Ang unang bahagi ay isasagawa sa puntong ito na kung saan sasagutan ng mga mag-aaral ang hinihingi sa unang kolum.
  • 50. 67 Ang Kapakinabangan ng Tao Mula sa Kapaligiran ANG AKING MGA PANG- UNANG KAALAMAN MGA NATUKLASAN AT PAGWAWASTO MGA KATIBAYANG NAGPAPA- TUNAY MGA KALAGAYANG KATANGGAP- TANGGAP ANG AKING MGA GANAP NA NAUNAWAAN Sa mga nakaraang gawain ay sinubukan mo ang iyong kaalaman sa pagtukoy ng mga kapakinabangan ng tao mula sa kaniyang kapaligiran. Naihayag mo sa pamamagitan ng pagguhit ang iyong pang-unang kaisipan sa aralin. Naihambing mo ba ang iyong sagot sa iyong mga kamag-aral? Sa anong aspeto kayo nagkatulad o nagkaiba? Narito ang talahanayan ng paglalahat tungkol sa kapakinabangan ng tao mula sa kapaligiran. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang inaasahang lalamanin ng bawat kolum na sasagutan sa iba’t ibang bahagi ng modyul. Dapat rin nilang mabatid na ito ay magsisilbing tala ng progreso ng kanilang pagkatuto kaugnay ng aralin. Sa bahaging ito ay magtatapos ang unang bahagi ng modyul para sa Aralin 2, at siyang mag- uugnay sa pangalawang bahagi. Pansinin ang nakapaloob na mga tanong. Ipasagot ito sa mga mag-aaral bago magpatuloy.
  • 51. 68 PAUNLARIN Ngayon ay sisimulan mo na ang iyong pagpapalawig ng mga kaugnay na konsepto tungkol sa likas na yaman ng Asya. Habang ginagawa mo ito, inaasahan na ang iyong kasanayan sa matamang pakikinig, matalinong pagsusuri at aktibong pakikilahok sa mga gawain ay muli mong ipamamalas. Anumang iyong matutuhan sa araling ito ay magagamit mo upang maisagawa ang iyong proyekto matapos ang aralin, isang feature article tungkol sa likas na yaman ng Asya na mamarkahan batay sa sumusunod na pamantayan: saysay ng nilalaman, organisasyon ng paglalahad ng mga kaisipan, mensahe, at hikayat o dating sa mga mambabasa. Naniniwala ka ba na ang tao ay biniyayaan ng masaganang kapaligiran? Ang lahat ng ating nasa paligid- ang mga kabundukan, dagat, hayop, halaman at mineral, ay mga likas na yaman na siyang puhunang nililinang ng tao upang matugunan ang kaniyang mga pangangailangan. Noon pa man at magpahanggang ngayon, ang uri ng pamumuhay at gawain ng tao ay nakaangkop sa kaniyang kapaligiran. Pagsasaka ang karaniwang hanapbuhay kung ang tao ay naninirahan sa kapatagan. Kung sa baybaying dagat naman ay pangingisda ang ikinabubuhay. Tunay nga na ang ganitong ugnayan ng tao at kapaligiran ay isang natural na prosesong ipinagkaloob ng Diyos upang ang lahat ay mabuhay. Paanong ang patuloy na paglinang at pakikibagay ng tao sa kapaligiran ay nagbunsod sa pag-unlad ng kabihasnan at kultura ng isang pamayanan? Simlan mong tuklasin ang kasagutan. Bigyang pansin sa bahaging ito ang mga kasanayan na dapat ipakita ng mga mag-aaral upang maging matagumpay ang gagawing mga talakayan sa aralin. Gayundin ang proyekto na inaasahang maisasakatuparan sa pagtatapos ng aralin nang sa gayon ay maging handa sila sa mga gawaing magsasanay sa kanila para dito. Mahalagang mabanggit ng guro bilang pagsisimula ng talakayan ng aralin ang mga nakasaad sa bahaging ito dahil dito ay inilalahad kung paano naiimpluwensiyahan ng likas na kapaligiran ang kabuhayan ng tao, isang patunay na ang ugnayan ng tao at kapaligiran ay nagbunsod sa pag-usbong at pag-unlad ng kabihahasnan.
  • 52. 69 Gawain Blg. 5 : Pagsusuri ng Larawan Nakahanay sa iyo ang iba’t ibang larawan na nagpapakita ng ugnayan ng tao at ng kalikasan. Pansinin at suriin ang bawat isa. Pagkatapos nito’y maging handa sa pagsagot sa pangprosesong mga tanong. Simulan ang pagpapaunlad ng kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa likas na yaman ng Asya sa pamamagitan ng gawaing ito. Maaaring magbigay ng ilang katanungan o humingi ng paggabay ang mga mag-aaral kaugnay ng gawain
  • 53. 70 Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-anong uri ng likas na yaman ang nakikita mo sa larawan? Paano nililinang ng mga tao ang mga ito? 2. Ano-ano ang mabuti at di-mabuting naidudulot ng paglinang ng ating kapaligiran? Sa anong mga pagkakataon ito nagaganap? 3. Karamihan ba sa ating mga pangangailangan at kagustuhan ay tinutugunan ng ating mga likas na yaman? Patunayan ang sagot. 4. Ano sa tingin mo ang mainam na solusyon kung paanong matutugunan ng likas na yaman ng isang bansa ang lumalaking dami ng populasyon nito gayong ang lupa naman ay hindi lumalaki? 5. Paanong ang mabuting paggamit ng likas na yaman ay makakatulong sa pag-unlad ng kabihasnang Asyano? Sa gawain sa itaas ay nalaman mo sa pamamagitan ng mga larawan kung paano nililinang ng tao ang kanyang kapaligiran upang matugunan ang pangangailangan ng bansa, at bilang isa sa mga pamamaraan ng pagpapaunlad ng kabihasnan. Mahalaga para dito ang matukoy mo ang mga likas na yaman ng mga rehiyon ng Asya upang mas maunawaan mo ang uri ng kabuhayan ng mga taong nakatira rito bunsod ng kanilang paraan ng pag-ayon at pag-angkop sa kanilang kapaligiran. Pagkatapos masagutan ang gawain ay magsagawa ng talakayan kaugnay nito gamit ang pamprosesong mga tanong. Ang isinagawang talakayan ay dapat na nakapagbigay ng inisyal na kaisipan sa mga mag-aaral tungkol sa paggamit o paglinang ng tao sa kanyang kapaligiran para mabuhay. Sa bahaging ito ay iuugnay ang kasunod na gawain, ang pagtukoy sa mga yamang likas sa Asya at kung paano ito nakatulong sa pagbuo ng kabihasnan ng mga Asyano Sundin ang panuto para sa pagganap sa gawaing ito.
  • 54. 71 MGA GABAY SA PAGTUPAD NG GAWAIN Itatakda sa inyo sa pamamagitan ng palabunutan ang isang rehiyon sa Asya na bibigyang pokus ng inyong pananaliksik at paglalahad. Magsagawa ng pananaliksik at mangalap ng mga datos ukol sa likas na yaman ng rehiyong inyong nabunot, maging ang pag-angkop, pakikibagay, at paglinang ng mga tao rito. Bigyang pansin din ang implikasyon ng likas na yaman sa pamumuhay ng mga Asyano sa aspeto ng agrikultura, ekonomiya, panahanan, at kultura. Magdaos ng bahaginan tungkol sa mga nakalap na impormasyon nang sa gayon bawat kasapi ng pangkat ay may sapat na kaalaman sa paksa. Ang kabuuang kaalaman ng pangkat ay ibabahagi at iuulat sa klase para sa talakayan. MGA GABAY SA PAGTUPAD NG GAWAIN Itatakda sa inyo sa pamamagitan ng palabunutan ang isang rehiyon sa Asya na bibigyang pokus ng inyong pananaliksik at paglalahad. Magsagawa ng pananaliksik at mangalap ng mga datos ukol sa likas na yaman ng rehiyong inyong nabunot, maging ang pag-angkop, pakikibagay, at paglinang ng mga tao rito. Bigyang pansin din ang implikasyon ng likas na yaman sa pamumuhay ng mga Asyano sa aspeto ng agrikultura, ekonomiya, panahanan, at kultura. Magdaos ng bahaginan tungkol sa mga nakalap na impormasyon nang sa gayon bawat kasapi ng pangkat ay may sapat na kaalaman sa paksa. Ang kabuuang kaalaman ng pangkat ay ibabahagi at iuulat sa klase para sa talakayan. Atasan ang mga mag-aaral na bigyang pansin ang mga nakalahad sa task card upang maging gabay nila sa pagsasakatuparan ng gawain. Gawin sa pamamagitan ng palabunutan ang pagtatakda ng rehiyon ng Asya na siyang
  • 55. 72 Magkakaiba ang likas na yaman ng mga rehiyon sa Asya. May malawak na damuhan na mainam pagpastulan ng mga alagang hayop ang Hilagang Asya bagamat dahil sa tindi ng lamig dito ay halos walang punong nabubuhay. Ang mga troso mula sa Siberia ang tanging yamang gubat sa rehiyong ito. Sa yamang pangisdaan, produktong panluwas ng rehiyon ang caviar (itlog) ng mga sturgeon, ang malalaking isdang likas dito. Tinatayang pinakamalaki sa mundo ang deposito ng ginto sa Kyrgyzstan, samantalang ang Tajikistan ay may tatlong uri ng yamang mineral; ang metalikong mineral tulad ng ginto, mineral na panggatong tulad ng natural gas, at industriyal na mineral tulad ng phosphate. Pangunahing industriya ng Turkmenistan ang natural gas, pangalawa sa Russia sa produksyon nito, at langis, samantalang isa sa mga nagunguna sa produksyon ng ginto sa buong mundo ang Uzbekistan. Sa mga lambak-ilog at sa mabababang burol ng mga bundok may produksyon ng pagkaing butil na nakatuon sa pagtatanim ng trigo, palay at barley, gayundin ng bulak, gulay, tabako, sugar beets, sibuyas, ubas at mansanas. Sa pag-aalaga at pagpaparami ng mga hayop tulad ng baka at tupa nagkakaroon ang mga tao ng lana, karne at gatas. Pagsasaka ang pangunahing ikinabubuhay ng mga tao sa mga bansang nabibilang sa Timog Asya. Palay ang mahalagang produkto dito bagamat may mga pataniman din ng trigo, jute, tubo at mga gulay. Pinakamahalagang likas na yaman sa India ang lupa lalo’t higit ang mga kapatagan at lambak na pinagyayaman ng mga ilog ng Indus, Ganges, at Brahmaputra. Malaki rin ang reserba ng bakal at karbon sa bansang ito. Bagamat ipinagbabawal ng pamahalaan, tanyag ang Afghanistan sa pagtatanim ng opyo. Ang mga kagubatan sa Nepal ay matatagpuan sa mga gulod ng bulubunduking Himalayas. Sa mga baybaying dagat ng Pakistan ay matatagpuan ang mga gubat bakawan. Makapal at mayabong ang Magkakaiba ang likas na yaman ng mga rehiyon sa Asya. May malawak na damuhan na mainam pagpastulan ng mga alagang hayop ang Hilagang Asya bagamat dahil sa tindi ng lamig dito ay halos walang punong nabubuhay. Ang mga troso mula sa Siberia ang tanging yamang gubat sa rehiyong ito. Sa yamang pangisdaan, produktong panluwas ng rehiyon ang caviar (itlog) ng mga sturgeon, ang malalaking isdang likas dito. Tinatayang pinakamalaki sa mundo ang deposito ng ginto sa Kyrgyzstan, samantalang ang Tajikistan ay may tatlong uri ng yamang mineral; ang metalikong mineral tulad ng ginto, mineral na panggatong tulad ng natural gas, at industriyal na mineral tulad ng phosphate. Pangunahing industriya ng Turkmenistan ang natural gas, pangalawa sa Russia sa produksyon nito, at langis, samantalang isa sa mga nagunguna sa produksyon ng ginto sa buong mundo ang Uzbekistan. Sa mga lambak-ilog at sa mabababang burol ng mga bundok may produksyon ng pagkaing butil na nakatuon sa pagtatanim ng trigo, palay at barley, gayundin ng bulak, gulay, tabako, sugar beets, sibuyas, ubas at mansanas. Sa pag-aalaga at pagpaparami ng mga hayop tulad ng baka at tupa nagkakaroon ang mga tao ng lana, karne at gatas. Pagsasaka ang pangunahing ikinabubuhay ng mga tao sa mga bansang nabibilang sa Timog Asya. Palay ang mahalagang produkto dito bagamat may mga pataniman din ng trigo, jute, tubo at mga gulay. Pinakamahalagang likas na yaman sa India ang lupa lalo’t higit ang mga kapatagan at lambak na pinagyayaman ng mga ilog ng Indus, Ganges, at Brahmaputra. Malaki rin ang reserba ng bakal at karbon sa bansang ito. Bagamat ipinagbabawal ng pamahalaan, tanyag ang Afghanistan sa pagtatanim ng opyo. Ang mga kagubatan sa Nepal ay matatagpuan sa mga gulod ng bulubunduking Himalayas. Sa mga baybaying dagat ng Pakistan ay matatagpuan ang mga gubat bakawan. Makapal at mayabong ang Matapos maging malinaw sa mga mag- aaral ang proseso ng gawain ay ipabasa sa kanila ang tekstong ito tungkol sa likas na yaman ng mga rehiyon ng Asya at ang implikasyon nito sa pamumuhay ng mga Asyano. Ito ay makakatulong sa kanila na masagot ang kasunod na gawain. Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral sa paggawa ng kanilang pananaliksik kaugnay ng paksa. Mas mainam kung makakakuha sila ng mga case studies na susuporta sa kanilang mga nakalap na impormasyon. Pagkatapos nito ay hikayatin ang bawat pangkat na ibahagi sa klase ang kanilang mga nasaliksik at naipong mga impormasyon. Hingin ang reaksyon ng mga tagapakinig at hayaan ang mga mag-aaral na makapagpalitan ng kanilang mga opinyon, kaisipan at saloobin. Dapat ay naitatala ng guro ang mahahalagang kaisipang naibibigay mula sa
  • 56. 73 at iba’t-ibang uri ng palm.at iba’t-ibang uri ng palm. Sa dakong gitna ng pulong ito lalo na sa matataas na lugar ay makikita ang mga kagubatang evergreen samantalang sa hilaga at silangang bahagi nito ay naroon ang mga punong ebony at satinwood. Malaki ang kapakinabangan ng Indian Ocean sa rehiyon dahil sa pagtustos nito ng iba’t-ibang yamang dagat. Sa ibang bahagi ng rehiyon tulad ng Afghanistan at Bangladesh ay may paghahayupan. Batong apog, bakal, karbon, natural gas, langis, tanso, asin, at gypsum ay ilan sa mga pangunahing yamang mineral ng Timog Asya. Sa Timog Silangang Asya, nasa mga lupain ng Myanmar at Brunei ang malalawak na kagubatan. Tinatayang nasa 84% ng kagubatan sa Brunei ang nagsisilbing panirahan ng iba’t-ibang uri ng unggoy, ibon at reptile. Sa kagubatan ng Myanmar matatagpuan ang pinakamaraming punong teak sa buong mundo, samantalang ang maraming punong palm at matitigas na kahoy gaya ng apitong, yakal, lauan, kamagong, ipil, pulang narra, mayapis at iba’t ibang species ng dapo ay nasa kagubatan ng Pilipinas. Matatagpuan sa mga lambak ng Irrawaddy River at Sittang River ang pinakamatabang lupa sa Myanmar. Sa Cambodia, ito ay sa paligid ng Mekong River at Tonle Sap. May iba’t ibang pananim sa rehiyon. Ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nangunguna sa buong daigdig sa produksyon ng langis ng niyog at kopra. Ang kalabaw, baka, baboy, kabayo, kambing at manok ang karaniwang inaalagaang hayop sa rehiyon. Sa yamang mineral, malaki ang deposito ng langis at natural gas sa Indonesia at ang mahigit sa 80% ng langis sa Timog Silangang Asya ay nanggagaling sa bansang ito, gayundin ang mahigit sa 35% ng liquefied gas sa buong daigdig. Liquefied gas din ang pangunahing mineral ng Malaysia habang tanso naman ang sa Pilipinas. Ang malalaking ilog ay pinagtatayuan ng dam ng ilang mga bansa at nililinang para sa hydroelectric power na siya namang pinagkukunan ng kuryente. Sa dakong gitna ng pulong ito lalo na sa matataas na lugar ay makikita ang mga kagubatang evergreen samantalang sa hilaga at silangang bahagi nito ay naroon ang mga punong ebony at satinwood. Malaki ang kapakinabangan ng Indian Ocean sa rehiyon dahil sa pagtustos nito ng iba’t-ibang yamang dagat. Sa ibang bahagi ng rehiyon tulad ng Afghanistan at Bangladesh ay may paghahayupan. Batong apog, bakal, karbon, natural gas, langis, tanso, asin, at gypsum ay ilan sa mga pangunahing yamang mineral ng Timog Asya. Sa Timog Silangang Asya, nasa mga lupain ng Myanmar at Brunei ang malalawak na kagubatan. Tinatayang nasa 84% ng kagubatan sa Brunei ang nagsisilbing panirahan ng iba’t-ibang uri ng unggoy, ibon at reptile. Sa kagubatan ng Myanmar matatagpuan ang pinakamaraming punong teak sa buong mundo, samantalang ang maraming punong palm at matitigas na kahoy gaya ng apitong, yakal, lauan, kamagong, ipil, pulang narra, mayapis at iba’t ibang species ng dapo ay nasa kagubatan ng Pilipinas. Matatagpuan sa mga lambak ng Irrawaddy River at Sittang River ang pinakamatabang lupa sa Myanmar. Sa Cambodia, ito ay sa paligid ng Mekong River at Tonle Sap. May iba’t ibang pananim sa rehiyon. Ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nangunguna sa buong daigdig sa produksyon ng langis ng niyog at kopra. Ang kalabaw, baka, baboy, kabayo, kambing at manok ang karaniwang inaalagaang hayop sa rehiyon. Sa yamang mineral, malaki ang deposito ng langis at natural gas sa Indonesia at ang mahigit sa 80% ng langis sa Timog Silangang Asya ay nanggagaling sa bansang ito, gayundin ang mahigit sa 35% ng liquefied gas sa buong daigdig. Liquefied gas din ang pangunahing mineral ng Malaysia habang tanso naman ang sa Pilipinas. Ang malalaking ilog ay pinagtatayuan ng dam ng ilang mga bansa at nililinang para sa hydroelectric power na siya namang pinagkukunan ng kuryente.
  • 57. 74 Ang mga bansang China, North Korea at Tibet ay mayaman sa depositing mineral. Nasa China ang pinakamalaking reserba ng antimony, magnesium, at tungsten sa buong daigdig, gayundin ang reserba ng karbon dito na isa sa mga pinakamalaki sa buong daigdig. Salat sa yamang mineral ang Japan bagamat nangunguna ang bansang ito sa industriyalisasyon. Gayunpaman, nagtatanim sila ng mga punong mulberry upang maging pagkain ng mga silkwork kaya nangunguna ang Japan sa industriya ng telang sutla. Ang yamang lupa ng Silangang Asya ay matatagpuan sa iba’t ibang anyo nito, maliban lamang sa mabuhangin o tigang na lupa sa Mongolia. Sakop ng China ang 7% ng lupa sa buong mundo na maaaring bungkalin at ito’y pinagtataniman ng iba’t ibang uri ng pananim. Pangunahing pananim nito ang palay, at siyang nangunguna sa produksiyon nito sa buong mundo. Ang ilang mga bahagi ng Silangang Asya ay nakatuon din sa pagtatanim at paghahayupan. Sa China at sa ibang mga bansa ng rehiyon, ang malalaking hayop ay ginagamit din bilang katulong sa paghahanapbuhay. Ang mga anyong tubig ay nililinang din para sa kapakinabangan ng mga nakatira rito. Ang Kanlurang Asya ay sagana sa yamang mineral partikular na sa langis at petrolyo. Pinakamalaking tagapagluwas ng petrolyo sa buong daigdig ang Saudi Arabia, at malaki rin ang produksyon ng langis ng mga bansang Iran, Iraq, United Arab Emirates (UAE), Kuwait, at Oman. Karamihan sa mga bansa ng rehiyong ito ay may natural gas, tanso, bauxite, potash, zinc, magnesium, phosphate, at iba pa. Sa agrikultura, nagtatanim ang mga taga-Kanlurang Asya ng trigo at barley sa mga oasis. Pangunahing produkto sa Iran ang trigo, barley, palay, bulak, mais tabako, at mga prutas. Nangunguna naman ang Iraq sa produksyon ng dates at dalandan, ang Israel. Paghahayupan ang karaniwang gawain ng mga taong naninirahan sa mga lugar na bulubundukin at sa mga disyerto sa Iran, Iraq, Syria, Saudi Arabia at Turkey.
  • 58. 75 Isagawa ang bahaging ito ng gawain.
  • 59. 76 Pamprosesong mga Tanong 1. Paghambingin ang likas na yaman ng mula dalawa hanggang limang rehiyon. Ano ang mahihinuha mong nagbunsod sa pagkakaroon ng mga ganitong katangian ng likas na yaman sa Asya? 2. Anu-anong likas na yaman ang sagana sa Asya? Paano ito nakatulong sa pag-unlad ng pamumuhay sa mga rehiyon nito? 3. Ano ang masasabi mo sa bansang Japan na bagamat salat sa likas na yaman ay maunlad? Ipaliwanag kung paano ito nangyari. Ang nabuo mong mga kasagutan ay makakatulong sa iyo na maisakatuparan ang susunod na gawain na magpapalalim sa iyong pananaw hinggil sa ugnayan ng tao sa kalikasan tungo sa pag-unlad ng ekonomiya at kabuhayan. Gawain Blg. 7 – Pagsulat ng Sanaysay Ikaw ay gagawa ng isang sanaysay tungkol sa mga sumusunod na paksang aangkop sa rehiyon ng Asya na naitakda sa ‘yo. 1. Paanong ang langis at petrolyo ay nagbunsod sa paglago at pag-unlad ng ekonomiya ng Kanlurang Asya? Gawing gabay ang pamprosesong mga tanong na nakalahad sa pagdadaos ng malayang talakayan. Dapat na balikan ang mga naitalang mga tanong ng mga mag-aaral sa unang bahagi ng modyul at tignan kung nasagot na ng gawaing ito ang ilan sa mga katanungan. Maaaring iugnay ang ilang mga tanong roon sa pamprosesong mga tanong na nakalahad rito. Batay sa pagsusuri ng mga teksto, sa mga nakalap na impormasyon mula sa pananaliksik, at sa isinagawang talakayan, alamin ang antas ng pagkatuto ng mga mag- aaral tungkol sa impluwensya ng likas na yaman sa pag-unlad ng tao at ng bansa sa pamamagitan ng pagsulat ng sanaysay. Bawat mag-aaral ay gagawa ng isang sanaysay tungkol sa rehiyong naiatang sa pangkat na kanyang kinabibilangan. Halimbawa: Kung ang mag-aaral ay kabilang sa pangkat na gumawa ng pananaliksik tungkol sa likas na yaman ng Timog-Silangang Asya, ang magiging paksa ng kanyang sanaysay
  • 60. 77 4. Paano hinubog ng agrikultura ang kabuhayan ng mga tao sa Timog Asya? 5. Ang kapakinabangan ng mayamang depositong mineral at yamang lupa sa pamumuhay ng mga bansa sa Silangang Asya? Bagamat sa sanaysay na iyong isinulat ay nabigyang pansin ang kontribusyon ng kalikasan sa pag- unlad ng Asya, ang Asya naman sa ngayon ay humaharap sa iba’t ibang suliraning pangkapaligiran. Madalas nating naririnig at nababalitaan na isa sa mga seryosong suliraning kinakaharap ng ating bansa at mga bansa sa Asya ay ang pagkasira ng kalikasan, bilang epekto ng ilang hindi kanais-nais na pamamaraan ng industriyalisasyon. Gawain Blg. 8 : Balitaan Narito ang isa sa mga balitang nailathala tungkol sa pagsasakripisyo ng kalikasan bunsod ng industriyalisasyon. Pagkatapos nito’y ipahayag mo ang iyong puna at saloobin sa pamamagitan ng pagsagot sa pamprosesong mga tanong. Asia’s natural resources getting strained by development Asia Pacific countries must maintain their natural capital such as forests, biodiversity, freshwater, and coastal and marine ecosystems to achieve a green economy, according to a joint report by the Asian Development Bank (ADB) and Worldwide Fund for Nature (WWF). Para sa gawaing ito, mas mainam na ang rubric na pagbabatayan ng pagtataya o pagmamarka ng sanaysay ay magmumula sa mga mag-aaral. Buuin ito sa pamamagitan ng paggabay ng guro. Pagkatapos mabatid ng mga mag-aaral ang mga likas na yaman sa Asya gayundin ang implikasyon nito sa pamumuhay ng mga Asyano ay susunod na tatalakayin ang epekto ng industriyalisasyon sa kapaligiran. Magsagawa muna ng mga gawaing pupukaw sa kanilang interes tungkol sa industriyalisasyon tulad ng pagbibigay kahulugan nito, pag iisa-isa ng mga halimbawa nito, o kaya naman ay mga larawan nito. Hayaang magbigay ng kaisipan, saloobin, o reaksyon ang mga mag- aaral tungkol dito. Pag-usapan ito. Iugnay ang pag-uusap sa susunod na gawain. Simulang linangin ang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa epekto ng industriyalisasyon sa kalikasan sa pamamagitan ng pagpapabasa ng isang balita na siya namang susuriin matapos mabasa ito.
  • 61. 78 The report entitled “Ecological Footprint and Investment in Natural Capital in Asia and the Pacific” said that the Asia Pacific region is consuming more resources than its ecosystems can sustain, threatening the future of the region’s beleaguered forests, rivers, and oceans as well as the livelihoods of those who depend on them. In the past two decades, the report noted that the state of ecosystems in the region has been declining because of the activities such as conversion of primary forests to agricultural land or monoculture plantations; extensive coastal developments and unsustainable exploitation of marine resources; and conversion of freshwater ecosystem for agricultural use. The joint ADB-WWF study, looks in more detail at the state of ecosystems in Asia-Pacific and what can be done to sustain them. It focuses on ways of preserving key large- scale regional ecosystems, including the forests of Borneo, the marine wealth of the Coral Triangle, the Mekong region’s diverse habitats, and the mountainous Eastern Himalayas. These areas contain some of the region’s most important natural resources on which millions of people depend for their sustenance and development. Nessim Ahmad, ADB director for Environment and Safeguards, said that major ecosystems such as the Coral Triangle and the heart of the Borneo rainforest are vital to the future of Asia-Pacific. ”We need large-scale programmatic efforts based on regional cooperation and local level action to make sure they are sustained for future generations,” Ahmad added. Per capita drops Moreover, the report explained that by 2008, the per capita natural resources in these regional ecosystems had shrunk by about two-thirds compared to 1970. Despite the rich natural capital in the region, the report noted that biodiversity is in decline in all types of ecosystems, with the rate of
  • 62. 79 The report used the Living Planet Index—one of the more widely used indicators for tracking the state of biodiversity around the world—to measure changes in the health of ecosystems across the Asia-Pacific. The global index fell by about 30 percent between 1970 and 2008, while the Indo- Pacific region shows an even greater decline of 64 percent in key populations of species during the same period. Across the region, the gap between the ecological footprint, or human demand for natural resources, and the environment’s ability to replenish those resources is widening, it added. The report also said that the challenge for countries of Asia Pacific is to manage their natural sustainability, so that they maintain ecosystems services such as food, water, timber, pollination of crops and absorption of human waste products like carbon dioxide, to attain long-term development. “We need to create mechanisms that make protecting our resources the right economic choice for the communities that use and depend on them,” said WWF Director General Jim Leape. Investing in the region’s resources pays. It is estimated that every dollar spent on conservation efforts would yield an economic and social value of ecosystems worth over $100, it added. On the other hand, ADB said that it places environmentally sustainable growth at the core of its work to help reduce poverty in the region. It approved a record of 59 projects supporting environmental sustainability in 2011, which amounted to about $7 billion in financing. Written by: Mayvelin U. Carballo Published on: June 07, 2012
  • 63. 80 biodiversity……………….. pagkakaiba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo ng buhay na bumubuo sa natural na kalikasan diverse habitat……………. Iba-ibang panahanan o tirahan ecosystem………………… masalimuot na sistema ng interaksiyon sa pagitan ng mga bagay na may buhay at ng mga bagay na walang buhay sa pisikal na kapaligiran exploitation……………….. pananamantala sa iba para sa sariling kapakanan natural capital…………….. likas na puhunan programmatic…………….. masusing pinaghandaan replenish…………………...muling punuan o tustusan strained……………………. sobra o labis na nagamit sustainability……………… kakayahang magpanatili ng isang estado o kalagayan Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang suliraning inilahad sa balita? Sino ang direktang apektado ng nasabing suliranin? 2. Sa inilahad sa balita, ano ang dahilan ng pagkakaroon ng ganitong seryosong suliranin? Makatuwiran bang gumawa ng mga hakbang sa pag-unlad gamit ang industriyalisasyon kahit Bigyang pansin at ipabasa rin sa mga mag-aaral ang nakatalang glosaryo upang mas ganap na maintindihan ng mga mag-aaral ang isinasaad sa balita. Talakayin at suriin ang binasang balita sa pamamagitan ng pamprosesong mga tanong. Dapat ay matukoy rito kung ano at gaano kalawak ang epekto ng industriyalisasyon sa kalikasan
  • 64. 81 Katangi-tangi ang Asya bilang isang kontinente sapagkat naririto ang napakaraming uri ng mga bagay na may buhay na patuloy na dumadaan sa isang uri ng ugnayan at bumubuo ng kapaligiran at kalikasang siyang nililinang ng tao para sa kanyang pamumuhay. Ngunit sa paghahangad ng tao na mas mapaunlad ang kanyang gawaing pangkabuhayan ay ginamit nya ang kapakinabangan ng teknolohiya, mga imbensyon, at mga inobasyon na nagbunsod sa industriyalisasyon. Ano kaya ang naging epekto nito sa kalikasan? Ang susunod na gawain ay magbibigay sa’yo ng paliwanag ukol dito. Gawain Blg. 9 – Suri-Teksto Basahin at suriin mo ang mga tekstong nakahanay sa ibaba tungkol sa biodiversity at ang mga suliraning pangkapaligiran na dinadanas ng Asya sa kasalukuyan. Ang “Biodiversity” ng Asya Ang pagkakaiba-iba at pagiging katangi-tangi ng lahat ng anyo ng buhay na bumubuo sa natural na kalikasan ay tinatawag na biodiversity. Ang Asya, bilang pinakamalaking kontinente sa buong mundo, ay itinuturing na pangunahing pinagmumulan ng global biodiversity. Ngunit habang ang mga bansa sa Asya ay patuloy na papunta sa kaunlaran, kasabay rin nito ay ang pagsulpot ng mga suliraning ekolohikal at pangkapaligiran bunsod ng hindi mapigilang pag-unlad ng ekonomiya at ang patuloy na paglaki ng populasyon. Ang mga bansang Asyano sa ngayon ay humaharap sa masalimuot na interaksiyon ng mga isyung panlipuan, politikal, ekonomiya, at pangkapaligiran. Ang masusing ugnayan at pagbabalikatan ng bawat isa sa loob ng isang bansa, at sa pagitan ng bawat bansa ay mahalaga upang Sa bahaging ito ay patuloy na palalawakin at lilinangin ang kaalaman ng mga mag-aaral sa likas na yaman ng Asya gayundin ang samu’t saring suliraning pangkapaligiran na nararanasan ng rehiyong ito sa kasalukuyan bunsod ng patuloy na paghahangad ng mga Asyano sa kaunlaran gamit ang iba’t ibang pamamaraan. Dito ay dapat matukoy ng mga mag-aaral ang mga suliraning ito, ang sanhi, epekto, at lawak ng pinsala nito sa kalikasan. Hikayatin ang mga mag-aaral na magsagawa ng kanilang mga tala ng mga mahahalagang kaisipan na nakapaloob sa bawat
  • 65. 82 Sa pagtalakay mo sa mga suliranin at isyung pangkapaligiran, makatutulong sa iyo ang mga kasunod na salita. 1. Desertification – tumutukoy sa pagkasira ng lupain sa mga rehiyong bahagyang tuyo o lubhang tuyo na kapag lumaon ay hahantong sa permanenteng pagkawala ng kapakinabangan o productivity nito tulad ng nararanasan sa ilang bahagi ng China, Jordan, Iraq, Lebanon, Syria, Yemen, India at Pakistan 2. Salinization – Sa prosesong ito, lumilitaw sa ibabaw ng lupa ang asin o kaya naman ay inaanod ng tubig papunta sa lupa. Ito ay nagaganap kapag mali ang isinasagawang proseso ng irigasyon, sa paligid ng mga estuary at gayundin sa mga lugar na mababa na ang balon ng tubig o water table. Unti-unting nanunuot ang tubig-alat o salt-water kapag bumababa ang water level gaya ng nararanasan ng bansang Bangladesh sapagkat nanunuot na ang tubig-alat sa kanilang mga ilog. 3. Habitat – Tirahan ng mga hayop at iba pang mga bagay. Ito ang pangunahing apektado ng land conversion o ang paghahawan ng kagubatan, pagpapatag ng mga mabundok o maburol na lugar upang magbigay-daan sa mga proyektong pangkabahayan. 4. Hinterlands – Malayong lugar, malayo sa mga urbanisadong lugar ngunit apektado ng mga pangyayari sa teritoryong sakop ng lungsod tulad ng pangangailangan ng huli sa pagkain, panggatong, at troso para sa konstruksiyon na itinutustos ng hinterlands na humahantong sa pagkasaid ng likas na yaman nito. 5. Ecological Balance – Balanseng ugnayan sa pagitan Magsagawa ng pagpapaliwanag at mumunting talakayan sa bawat aytem. Dapat ay maunaawan at maging malinaw sa mga mag-aaral ang bawat isa.
  • 66. 83 6. Deforestation – pagkaubos at pagkawala ng mga punongkahoy sa mga gubat. Isa ito sa mga problemang nararanasan ng Asya sa kasalukuyan. Ayon sa Asian Development Bank, nangunguna ang Bangladesh, Indonesia, Pakistan, at Pilipinas sa mga bansang may pinakamabilis na antas o rate ng deforestation. 7. Siltation – Parami at padagdag na deposito ng banlik na dala ng umaagos na tubig sa isang lugar. Ito ay isa rin sa mga problemang kinakaharap ng mga bansa sa Asya na dulot o bunsod ng pagkasira ng kagubatan at erosyon ng lupa, gaya ng kondisyon ng lawa ng Tonle Sap sa Cambodia. 8. Red Tide – Sanhi ng dinoflagellates na lumulutang sa ibabaw ng dagat. 9. Global Climate Change – Pagbabago ng pandaigdigan o rehiyunal na klima na maaaring dulot ng likas na pagbabago sa daigdig o ng mga gawain ng tao. Karaniwang tinutukoy nito sa kasalukuyan ang pagtaas ng katamtamang temperature o global warming. 10.Ozone Layer – Isang suson sa stratosphere na naglalaman ng maraming konsentrasyon ng ozone. Mahalagang pangalagaan ang ozone layer sapagkat ito ang nagpoprotekta sa mga tao, halaman, at hayop mula sa masamang epekto ng radiation na dulot ng ultraviolet rays. Hindi naiiba ang karanasan ng Asya sa pagkakaroon ng iba’t ibang suliraning pangkapaligiran ng mundo na ang pangunahing sanhi ay ang patuloy na paglaki ng populasyon. Ano nga ba ang epekto ng kalagayang ito ng daigdig at ng Asya sa kalikasan? Basahin at unawain ang conceptual map sa ibaba.
  • 67. 84 EPEKTO NG MALAKING POPULASYON SA KALIKASAN Hindi maiwasan na nadaragdagan ang produksyon ng mga basura dahil sa pagdami ng mga tao. Ang mga basurang ito, na kapag hindi maayos na napamahalaan, ay nagbubunsod ng polusyon at kontaminasyon ng hangin, lupa, at tubig. Sa patuloy na pagdami ng tao, nangangailangan ng sapat na espasyo upang gawing tirahan. Ang mga dating mabubundok na lugar o mga dating sakahan ay ginagawang subdibisyon o tirahan, na nagreresulta naman ng unti- unting pagkawasak ng mga tirahan ng iba’t ibang species ng hayop. Habang patuloy na tumataas ang bilang ng mga tao, lalong nagiging mataas ang pangangailangan para sa likas na yaman. Kinakailangan ng mas malaking lupain na mapagtataniman upang makasapat sa pagtugon sa pangangailangan o demand para sa pagkain. Hayaang ang mga mag-aaral ang magbigay ng pagpapaliwanag at interpretasyon ng conceptual map na ito batay sa kanilang masusing pag-aanalisa. Banggitin sa klase ang pahayag na ito. Hikayatin ang mga mag-aaral na magbahagi ng mga kaugnay na pangyayaring nabalitaan nila mula sa pahayagan, radyo o tv. Pansinin ang mga nakapaloob na tanong na maaaring ipasagot sa mga mag-aaral bilang panghikayat sa pagdako sa susunod na gawain.
  • 68. 85 Mga Suliraning Pangkapaligiran sa Asya Pagkasira ng lupa Tunay na malaki at mahalaga ang papel na ginagampanan ng lupa upang patuloy na mabuhay ang mga tao. Sa kapakinabangan o productivity nito nakaasa ang mga produktong agrikultural na tumutustos sa kabuhayan ng mga mamamayan. Gayunpaman, ang pag-abuso sa lupa ay nagbubunsod ng malalang mga suliranin gaya ng salinization at alkalinization na nagaganap kapag mali ang isinagawang proseso ng irigasyon. Malubhang problema ang salinization sa Bangladesh sapagkat nanunuot na ang tubig-alat sa kanilang mga ilog na dumadaloy sa 38% ng bansa. Nasa 33% ng mga mamamayan nito ang nakikinabang sa ilog na ito. Samantala, isa ring malubhang problema sa lupa ay ang desertification gaya ng nararanasan sa ilang bahagi ng China na nakapagtala na ng halos 358,800 km² na desertified na lupain. Maging sa ilang bahagi ng Asya tulad ng Kanlurang Asya ay nakararanas din ng tuyong lupain gaya ng Jordan, Iraq, Lebanon, Syria, at Yemen sa Kanlurang Asya, at ang India at Pakistan sa Timog Asya. Ang pagkasira o pagkatuyo ng lupa ay maaaring magdulot ng matinding suliranin gaya ng kakulangan sa pagkain at panganib sa kalusugan. Isa pang pinagmumulan ng pagkasira ng lupa ay ang overgrazing kung saan ang kapasidad ng damuhan ay hindi sapat sa laki ng kawan ng hayop. Ito ay nakasisira sa halaman o vegetation ng isang lugar. Ang hilagang Iraq, Saudi Arabia, at Oman ay ilan lamang sa mga bansang nakakaranas ng ganitong sitwasyon. Urbanisasyon Dahil sa mabilis na urbanisasyon sa Asya, labis nang naapektuhan ang kapaligiran nito. Ito ay nagbunsod sa mga
  • 69. 86 ng urbanisasyon gaya ng pagtatapon ng mga industriya ng kanilang wastewater sa tubig o sa lupa. Ang mga kalapit- bayan ng lungsod ay naaapektuhan din ng urbanisasyon sapagkat dito kinukuha ang ilang mga pangangailangan ng lungsod na nagiging sanhi ng pagkasaid ng likas na yaman nito. Kaugnay na problema din ng urbanisasyon ay ang noise pollution mula sa mga sasakyan, gayundin ang mga ilang aparato at makinang gumagawa ng ingay. Ayon sa mga eksperto, may epekto sa kalusugan ang labis na ingay sapagkat nagdudulot ito ng stress at nakadaragdag sa pagod. Sa ilang sitwasyon, ito ay nagiging sanhi ng pagkabingi. Problema sa Solid Waste Ang pagtatapon ng solid waste o basura ay isang malaking suliranin hindi lamang ng Asya kundi ng buong daigdig. Maraming bansa sa Asya ay walang karampatang pasilidad upang itapon sa maayos na pamamaraan ang basurang galing sa mga kabahayan maging ang mga basurang industriyal o yaong mula sa mga ospital, pabrika, at industriya. Ang hindi maayos na pangangasiwa ng basura ay nagiging sanhi ng pagkontamina o pagkadumi ng hangin, tubig at maging ng lupa. Kapag sinunog ang basura, dumurumi ang hangin. Kapag itinambak lamang sa isang lugar, ang ilang mga maasido at organikong materyal nito ay maaaring manuot sa lupa na magiging sanhi ng kontaminasyon ng tubig na iniinom at ng tubig na dumadaloy sa irigasyon. Ang hindi tamang pagtatapon ng basura ay nagdudulot ng problemang pangkalusugan sa mga tao at problemang ekolohikal naman sa kalikasan. Polusyon Isa sa pinakamalalang problema ng polusyon sa kapaligiran ay ang polusyon sa hangin. Ito ay dahil sa malawakang paggamit ng petrolyo na nagreresulta sa sulfur
  • 70. 87 at lead sa hangin. Ang mga gas pollutants na ito ay may masamang dulot sa kalidad ng hangin. May malubhang polusyon sa hangin sa Kazakhstan dulot ng hindi modernong paraan ng pagmimina dito. Ang kontaminasyon ng hangin ay nagdudulot ng tatlong seryosong problema: acid rain, ozone depletion, at global climate change. Ang tubig sa mga dagat at karagatan na nakapaligid sa Asya ay nagdaranas din ng kontaminasyon mula sa mga basura, maruming tubig galing sa mga industriya, ang aksidenteng pagkatapon ng langis o oil spill mula sa malalaking oil tanker at ang latak o residue ng mga pesticides. Masama ang dulot ng polusyon sa tubig-dagat sa kalusugan ng mga tao at sa mga buhay-dagat. Samantala, ang mga tubig-tabang naman gaya ng Huang Ho sa China, Ganges sa India, at Amu Darya at Syr Darya sa Hilagang Asya ay nakararanas ng matinding kontaminasyon dulot ng urbanisasyon dahil sa mga inilalabas na dumi ng mga industriya na idinederetso sa mga ilog, at ang mine tailing o dumi o mga materyales na latak mula sa proseso ng pagmimina at pagsasala mula sa malalaking minahan. Sa kanlurang bahagi naman ng Kyrgyztan, marami ang mga planta ng uranium ang naglalabas ng mga radioactive waste. Ang mga dumi na ito ay nanganganib na dumaloy sa ilog ng katabing bansa na Uzbekistan. Pagkawala ng Biodiversity Ang kontinente ng Asya ay itinuturing na isa sa may pinakamayamang biodiversity sa buong mundo. Ang China, India, Thailand, Indonesia, at Malaysia ay katatagpuan ng pinakamaraming species ng mga isda, amphibian, reptile, ibon, at mammal. Ngunit sa kabila nito, ang Asya rin mismo ang nakapagtala ng pinakamabilis na pagkawala ng biodiversity bunsod ng: (1.) patuloy na pagtaas ng populasyon, (2.) walang-habas na pagkuha at paggamit ng mga likas na yaman, (3.) pang-aabuso ng lupa (4.) pagkakalbo o pagkasira ng kagubatan (deforestation), (5.)
  • 71. 88 Matapos mong basahin, unawain at suriin ang teksto ay ibahagi mo sa iyong mga kamag-aral ang iyong naging kaisipan at saloobin kaugnay sa lawak ng likas na yaman ng Asya at kung paano ito humaharap sa ilang mga suliraning pangkapaligiran sa kasalukuyan. Punan Pagkasira ng Kagubatan Ang deforestation o tahasang pagkawasak ng kagubatan ay isang napakakritikal na problemang pangkapaligiran. Masama ang dulot nito sa natural ecosystem sapagkat ang likas na yaman ng kagubatan ay nababawasan. Pinipiling putulin ang mga punong may ilang libong taon nang nabubuhay sa kagubatan at hindi ito basta lamang napapalitan sa pamamagitan ng muling pagtatanim. Sa pagkawala ng mga puno, marami ring mga species ng halaman at hayop ang nanganganib dahil nawawalan sila ng natural na tirahan o natural habitat. Ang pagkakalbo ng kagubatan ay nagbibigay daan pa sa iba pang problemang pangkapaligiran tulad ng pagbaha, erosyon ng lupa, pagguho ng lupa, siltasyon, at sedimentation. Ayon sa pag-aaral ng Asian Development Bank, nangunguna ang Bangladesh, Indonesia, Pakistan, at Pilipinas sa mga bansang may pinakamabilis na antas o rate ng deforestation. Pangunahing sanhi ng problemang ito ang komersyal na pagtotroso, pagkakaingin, pagputol ng puno, upang gawing panggatong, at ang pagkasunog ng gubat. Tiyak ang mga kasagutan sa unang hanay, ang mga suliraning pangkapaligiran gaya ng pagkasira ng lupa, urbanisasyon, problema sa solid waste, polusyon, pagkawala ng biodiversity, at pagkasira ng kagubatan. Ngunit para sa mungkahing solusyon, malaya ang mga mag-aaral na bumuo ng kanilang kasagutan dito batay sa kanilang kaisipan, saloobin, pilosopiya at paniniwala.
  • 72. 89 Batayang Aklat: Mateo Ph.D, Grace Estela C., et. al., Pag-Usbong ng Kabihasnan, Vibal Publishing House Quezon City, 2008, pp. 46-54 Ang mga nakaraang gawain ay tiyak na nakapagbigay sa’yo ng mga detalye na mas nakapagpalawak pa ng iyong kaalaman tungkol sa aralin. Ngayon ay handa ka nang sagutan ang talahanayan sa ibaba. Gawain Blg. 10 : Talahanayan ng Paglalahat Taglay ang iyong mga kaalaman mula sa mga isinagawang pagtalakay tungkol sa likas na yaman ng Asya ay handa ka na para sa ikalawang bahagi ng iyong pagtataya. Pupunan mo ng sagot ang ikalawa, ikatlo at ikaapat na kolum nang kumpleto at may ganap na pagpapayaman. ANG AKING MGA PANG- UNANG KAALAMAN MGA NATUKLASAN AT PAGWAWASTO MGA KATIBAYANG NAGPAPA- TUNAY MGA KALAGAYANG KATANGGAP- TANGGAP ANG AKING MGA GANAP NA NAUNAWAAN Matapos makakuha ng karagdagan pang mga kaalaman mula sa mga teksto ay matapat na isagawa ang gawaing ito. Hikayatin ang bawat mag-aaral na kumuha ng kapareha. Magsasagawa sila ng pagbabahaginan, paghahalintulad at paghahambing ng kanilang mga naging sagot. Ito ay upang magkaroon ng peer learning mula sa nabuong pagkaunawa ng bawat isa.
  • 73. 90 PAGNILAYAN AT UNAWAIN Dito nagtatapos ang iyong pagganap sa bahaging ito ng modyul. Nagkaroon ka ng paglinang sa mga paksang may kinalaman sa likas na yaman, kapaligiran at ekolohikal ng rehiyong Asya. Tiyak na taglay mo na ang mga impormasyong kakailanganin mo sa pagpapalalim ng iyong pag-unawa sa paksa. Magkaroon ka ng pagbabalik-tanaw sa mga pang-unang konseptong iyong ibinahagi. Ano-ano sa mga ito ang napatunayan mong wasto, at saang bahagi naman kinailangan ang pag-aangkop at pagwawasto? Para sa pagpapayaman at pagpapalawig pa ng iyong mga natutuhan, narito ang susunod na bahagi ng modyul at mga gawaing nakapaloob dito. Gaano kahalaga ang pagkakaroon ng balanseng ekolohikal sa daigdig? Bakit nararapat na habang tayo ay patungo sa kaunlaran ay pinagtutuunan din natin ng pansin ang pangangalaga sa kalikasan? Nabanggit natin sa unang bahagi ng araling ito na ang tao ay biniyayaan ng masaganang kapaligiran. Ginagamit at nililinang niya ito para sa kaniyang kapakinabangan. Ngunit kaakibat nito ay isang pananagutan na pangalagaan ang likas na yaman. Simulan natin ang pagpapalalim ng ating pag-unawa. Sagutin kung paanong ang pag-angkop at paglinang ng tao sa kaniyang kapaligiran ay nagbigay-daan sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano? Sa bahaging ito ng modyul ay muling babalikan ng mga mag-aaral ang kanilang mga naitalang katanungan at ang mga konseptong nabuo habang nililinang ang aralin. Dapat ay matukoy dito ang mga kaisipang wasto, mga dapat iwasto, at mga misconceptions na dapat nang alisin sa tala. Linangin sa mga mag-aaral ang pagiging matapat at mapanuri sa pagtukoy ng mga ito. Bigyang panimula ang bahaging ito ng modyul sa pamamagitan ng paghahayag ng mga nakasaad dito. Bigyang diin ang mga kaisipang nakapaloob maging ang paksang tatalakayin upang masagot ang mahalagang tanong na paanong ang ugnayan ng tao at kapaligiran ay nagbunsod sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano?
  • 74. 91 Gawain Blg. 11 : AKAP KA (Ating KAPaligiran, KAlingain) Layon ng gawaing ito na magbigay pa sa iyo ng kaalaman tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng ilang lugar sa Asya sa usapin ng isyu at problemang pangkapaligiran. Basahin mong mabuti at suriin ang bawat detalye ng balita, lathalin, o pahayag, at pagkatapos ay sagutin ang mga gabay na tanong para sa talakayan. Kumuha at maghinuha ng mga impormasyon Ang gawaing ito ay maaaring gawing pangkatan o indibidwal. Unang Pangkat Smarter farming needed to reap Asian rewards by: Richard Willingham, October 31, 2012 FARMERS must work the land smarter rather than harder to take full advantage of the coming Asian population boom and to combat increasing soil degradation and climate change pressures on agriculture, in a bid to capitalise on estimated $16 billion increase in food exports over the next four decades. The Centre for Policy Development, a progressive think tank, will today release a paper that examines how agriculture can continue to bolster the Australian economy, especially with the Asian boom — farm products currently make up 10 per cent of all exports and are worth $35.9 billion. "Australia will need to use farm inputs more efficiently than our competitors, as many of our soils are low in nutrients and are vulnerable to degradation. Every year we continue to lose soil faster than it can be replaced," the report says. "How we manage our land and soils will be key to turning Kung gagawing pangkatan ang gawaing ito, bumuo ng anim (6) na pangkat mula sa klase. Mas mainam kung iba-iba uli ang kasapi ng bawat pangkat at hindi pa nagkasama-sama sa mga nakaraang pangkatang gawain. Itatakda ng guro kung anong pangkat ang mag-aanalisa ng isang partikular na balita o artikulo. Kung ito’y gagawing gawain para sa indibidwal, ang lahat ng balita o artikulo ay babasahin at susuriin ng mga mag- aaral, at pagkatapos nito’y sasagutin ang kasunod na mga tanong. Sabihin sa klase na ang gawaing ito ay bahagi ng kanilang paghahanda para sa proyektong kanilang gagawin para sa Aralin 2,
  • 75. 92 The report found agriculture could achieve a competitive advantage by improving productivity, minimises fuel and fertilizer use, and preserves the environment and resources it draws on. To do this the Centre recommends establishing a national research and development centre. "Federal and State government funding for research and development should be significantly increased at a rate of up to 7 per cent a year to match investment through the 1950s to 1970s." The Centre says Australia needs to look after land and soil assets, and that acting now to improve soil condition could increase wheat production by up to $2.1 billion per year. Other recommendations include diversifying farm revenue sources to reduce financial risk. The research found that without action to adapt to more variable and extreme weather, by 2050 Australia could lose $6.5 billion a year in wheat, beef, mutton, lamb and dairy production. Overseas demographic pressures and climate change may add to food insecurity, particularly in the developing world, with global food prices likely to trend higher and be more volatile. "Farm input costs are also likely to rise. This means that countries with less fossil-fuel intensive agriculture, and more reliable production, will better placed to benefit from times of high prices." "Australia's challenge is to increase productivity per hectare, without raising farm input costs through higher fertilizer and fuel use. Maintaining strong farm finances is essential to allow farmers to invest in new farming practices, and stewardship of natural capital."
  • 76. 93 It argues that maintaining healthy ecosystems is important for long term agricultural viability. "Native grasses and other vegetation can protect agricultural soils from erosion and severe degradation during drought periods. They also offer habitat for bee populations that provide $1.8 billion each year in pollination services." Glosaryo: demography…………………. pag-aaral sa antas ng populasyon na nakatuon sa kapanganakan, pag-aasawa,kamatayan, at mga sakit population boom…………… biglaang pagdami ng mga taong nakatira sa isang lugar soil degradation…………….. pagkasira ng lupa o pagbaba ng kapakinabangan nito stewardship………………….. wastong pagkalinga at panganga- laga think tank……………………. pangkat ng mga dalubhasa na nagpupulong upang gumawa ng pagsusuri sa isang suliranin at magmungkahi ng pamamaraan sa paglutas nito vegetation…………………… uri ng kapaligiran batay sa tumutubong halamanan volatile……………………….. biglaang nagbabago vulnerable…………………… madaling mapinsala Ikalawang Pangkat Urbanization Does Not Necessarily Mean More Wealth By Serena Dai | The Atlantic Wire – Wed, Oct 17, 2012 Gamitin ang mga nakatalang glosaryo upang mas maunawaan ang ipinapahayag sa balita o artikulo.
  • 77. 94 The standard line of thought is that movement to cities correlates with more wealth, but while that works for developing countries in Asia, it doesn't apply to Africa, as these charts from the World Bank show. Part of the World Bank's World Development Report on jobs, the chart compares the percentage of population living in urban areas with GDP per capita using data from World Development Indicators. RELATED: Fed Says Economic Recovery Is Weaker than Expected Urbanization usually leads to higher GDP because of higher levels of productivity, the report says, which is illustrated in the graph to the left. All five of the East Asia and Pacific countries in the graph show a steady increase in GDP per capita as people move to cities. But that did not happen for Sub- Saharan Africa; the graph on the right shows a sporadic relationship between urbanization and GDP. Part of the reason may be because much of non-farm work in Africa is from microenterprises and household businesses that do not earn much. "These businesses make a significant contribution to gross job creation and destruction," the report says, "although not necessarily to net job creation and productivity growth."
  • 78. 95 Ikatlong Pangkat Improper waste disposal in Bangalore threatening water sources India Water Review : May 26, 2011, 5:28 pm Bangalore : Bangalore's growing water pollution is due to the practice of disposing solid waste and improper garbage in the city's groundwater sources, a senior Central Ground Water Board (CGWB) official has said. The public as well as the Bruhat Bangalore Mahanagara Palike (BBMP) is causing direct contamination of groundwater and the municipal waste disposal and management is not organised in the city, CGWB scientist Dr M A Farooqui said while delivering a lecture on 'Ground water management in Bangalore Metropolitan region' at the Geological Society of India on May 25. "BBMP is supposed to collect solid waste from houses in small bins and then transfer it to community bins. The waste is subsequently to be carried to the disposal site. Random dumping all around the metropolis is rampant, causing environmental pollution of land, water, and air from garbage dumps that are set afire,” he added. Calling for urgent action to be taken to preserve precious resources, Farooqui said most garbage dumping grounds in the
  • 79. 96 The CGWB scientist was of the opinion that groundwater in eastern, central and northern parts of the city were critically polluted, while so far southern parts of the city have evaded pollution. "Lack of a proper drainage system in these areas are also causing problems. Open wells which have been converted into garbage dumps affect water the most as they penetrate groundwater channel directly," he said. Adoption of rainwater harvesting systems to help reduce the high nitrate content in water as sampled in 89 parts of the city was another solution, he added. According to Farooqui, 40 per cent of BWSSB’s underground sewerage pipes had leakages and the dilapidated pipelines added to the groundwater contamination. Leaking sewer pipes should be replaced and quality of water from borewells should be checked periodically for chemical and bacteriological parameters, he added. Glosaryo: Bangalore…………… malaking industriyalisadong lungsod sa gitna ng timog India borewells……………..mga balon contamination………. proseso ng paghalo ng isang mapaminsa- lang likido sa isang purong likido indiscriminate……….. hindi pinag-isipang pagkilos o paggawa nitrate…………………asin mula sa nitric acid parameters………….. limitadong nasasakupan random………………. sa paraang hindi itinakda seepage…………….. marahang pagsala sewerage……………. sistema ng pagpapadaloy ng likidong dumi patungo sa imbakan nito
  • 80. 97 Environmental Pollution and Hazardous Waste Issues in Asian Countries By: Shanmugam Suberamaniam and R. Venkatapathy According to the Asian Development Bank (ADB), neglect of the environment by Asian countries is costing 8% to their economy, and the extent of degradation is only accelerating (Alan 2002). Asian countries often adopt a ‘Grow First, Clean up Later’ ideology. Asian river systems contain four times the global average level of pollution, and lead emissions are above safe levels in most large cities. Within the next 15 to 20 years, at least 50% of Asian countries, such as China's Pearl River Delta, one of the most important industrial zones in the region, will face major urban sprawl. Based on a study conducted by the University of Hawaii (2002), the energy demand is doubling every 10 years, which results in far more sulfur-dioxide emissions in Asian countries compared to Europe and the US. At the same time, more new industrial operations are taking place in Asian countries. These institutions and systems vary immensely in their ability to regulate, manage, and monitor the environmental impact of industrial operations. At times, large companies have been suspected of seeking “pollution havens” to conduct their business (Xiaodong 2004). In reality, however, there is no evidence to substantiate such claims. In fact, in an increasing number of cases, large companies have been the driving forces behind the build-up of environmental management systems in developing countries (Remy, Felix, and Gary 2002). The quality of a country’s environmental management system is becoming a key asset in the competition for foreign direct investment. Large firms are learning that the social and political consequences of environmental damage, caused by careless operations, can be extremely costly for business. Something has to be done in Asia to curb and control environmental pollution, or the next generation of Asians could become “environmental refugees.”
  • 81. 98 Glosaryo: accelerating………………….. papabilis na pagkilos environmental refugees……. mga taong lumilipat ng masisilungan mula sa mga bantang dulot ng nasirang kalikasan ideology……………………….doktrina, paniniwala, o opinyon pollution havens……………. mga lugar na talamak ang iba’t ibang uri ng polusyon sprawl………………………… hindi wastong paglawak o paglaganap substantiate…………………. Mapatunayan Ikalimang Pangkat The Importance Of Forest Biodiversity To Developing Countries In Asia Appanah, S., and Ratnam, L., (1992) The Importance Of Forest Biodiversity To Developing Countries In Asia. Journal of Tropical Forest Science, 5 (2). pp. 201-215. ISSN 0128-1283 Asia represents the cradle for about half of the forest biodiversity found in the tropics. Asia is also the most populous region in the world. As a consequence, its biodiversity is under great pressure from rapid conversion of forest land to other uses
  • 82. 99 This nullifies demands from the same consumer groups to conserve the rich biodiversity in the tropics. Neither have the profits from commercialization of some of the phytochemicals first sourced from tropical plants, preserved at a loss of opportunity, directly benefited the developing countries. Herein, lies a contradiction of values and interests. This should be resolved in order to conserve tropical forests. Additionally, there is a need to develop new valuation systems which take into consideration the true value of a forest, that include non-umber products as well as the environmental services. At the same time, multiple use management systems should be given a higher priority. Glosaryo: biosphere……………. bahagi ng daigdig na pinaninirahan ng mga buhay na organismo contradiction………… paraan ng pagsalungat cradle…………………duyan o lundayan nullify………………… maipawalang bisa phytochemicals………mga kemikal mula sa halaman populous…………….. matao Ikaanim na Pangkat 25 primate species in Africa, Asia reported on brink of extinction from deforestation, hunting By Nirmala George, The Associated Press | Associated Press – Mon, Oct 15, 2012
  • 83. 100 Six of the severely threatened species live on the island nation of Madagascar, off southeast Africa. Five more from mainland Africa, five from South America and nine species in Asia are among those listed as most threatened. The report by the International Union for Conservation of Nature was released at the United Nations' Convention on Biological Diversity being held in the southern Indian city of Hyderabad. Primates, mankind's closest living relatives, contribute to the ecosystem by dispersing seeds and maintaining forest diversity. Conservation efforts have helped several species of primates, which are no longer listed as endangered, said the report, prepared every two years by some of the world's leading primate experts. The report, which counts species and subspecies of primates across the world, noted that Madagascar's lemurs are severely threatened by habitat destruction and illegal hunting, which has accelerated dramatically since the change of power in the country in 2009. Among the most severely hit was the northern sportive lemur with only 19 known individuals left in the wild in Madagascar. "Lemurs are now one of the world's most endangered groups of mammals, after more than three years of political crisis and a lack of effective enforcement in their home country, Madagascar," said Christoph Schwitzer of the Bristol Conservation and Science Foundation, one of the groups involved in the study. "A similar crisis is happening in Southeast Asia, where trade in wildlife is bringing many primates very close to extinction," Schwitzer said.
  • 84. 101 More than half of the world's 633 types of primates are in danger of becoming extinct because of human activity such as the burning and clearing of tropical forests, the hunting of primates for food and the illegal wildlife trade. While the situation appears dire for some species, wildlife researchers say conservation efforts are beginning to pay off, with several primates being removed from the list, now in its seventh edition. India's lion-tailed macaque and Madagascar's greater bamboo lemur have been taken off the endangered inventory for 2012 after the targeted species appeared to have recovered. Also, conservation efforts have ensured that the world did not lose a single primate species to extinction in the 20th century, and no primate has been declared extinct so far this century, said Russell A. Mittermeier, president of Conservation International and the chairman of the IUCN Species Survival Commission's primate specialist group. "Amazingly, we continue to discover new species every year since 2000. What is more, primates are increasingly becoming a major ecotourism attraction, and primate-watching is growing in interest," Mittermeier said. Glosaryo: ecotourism…………………… gawaing panturismo gamit ang kalikasan endanger………………………nanganganib extinction…………………….. pagkawala o paglaho lemur…………………………..hayop na hawig ng mga unggoy o matsing na nakatira sa mga puno at likas sa Madagascar, isang pulo sa timog silangang baybayin ng Africa
  • 85. 102 Pamprosesong mga Tanong 1. Anong pag-uugali ng mga Asyano at uri ng interaksyon nila ang makikita sa mga binasang artikulo? 2. Paano nagkakatulad ang kanilang mga solusyon sa mga suliraning kanilang kinakaharap? Bakit kaya ganito ang nalinang nilang solusyon? 3. Anong mga aral ang matututunan natin sa mga artikulo tungkol sa pagpapabuti ng ugnayan ng tao sa kapaligiran? Marahil ay maitatanong mo kung gaano kalaki ang epekto sa tao ng lumalalang suliraning pangkapaligiran na nararanasan ng Asya. Ano kaya ang magiging papel ng mga Asyano sa pagpapabagal o pagbawas ng mga suliraning ito para makamit ang balanseng kalagayang ekolohikal ng Asya? Kasabay ng paghahangad ng tao sa kaunlaran ay dapat ding mabigyang pansin kung paanong hindi nito masisira ang kalikasan nang sa gayon ay maging balanse ang dalawang konseptong ito tungo sa mas maayos at mas ligtas na paninirahan ng tao sa daigdig Ang Kahalagahan ng Balanseng Kalagayang Ekolohikal Napakahalagang panatilihin ang ecological balance o balanseng kalagayang ekolohikal ng Asya. Anuman ang maging katayuan at kalagayang ekolohikal ng rehiyon, tiyak na makaaapekto ito nang lubos sa pangkalahatang kalidad ng kapaligirang pandaigdig. Ang mga problemang ekolohikal na nararanasan ng mga Asyano sa isang rehiyon ay possible ring maging suliranin ng mga tao sa karatig- rehiyon o maging ng mga mamamayan sa buong daigdig. Sa isang bahagi ng nailathalang artikulo nina J.Wu at C. Overton na may pamagat na “Asian Ecology: Pressing Problems and Research Challenges” noong 2002, 25% ng kabuuang pagbuga ng carbon dioxide sa buong mundo ay nagmula sa Asia-Pacific ayon sa pananaliksik ng mga dalubhasa noong 1991. Kung ang gawain ay ginawang pangkatan, kinakailangan munang isalaysay ng bawat pangkat ang inihahayag ng balita o artikulong naiatas sa kanila bago magdaos ng pangkalahatang talakayan gamit ang pamprosesong mga tanong. Kung para sa indibidwal na gawain ang isinagawa, maaari nang direktang idaos ang talakayan sa tulong ng pamprosesong mga tanong. Matapos ang talakayan, ipalagom sa mga Maaari pang magdagdag ng impormasyon tungkol sa paksang nabanggit. Dapat maging malinaw sa mga mag-aaral ang mahahalagang kaisipan nito.
  • 86. 103 Gawain Blg. 12 : Kaisipan Sa Larawan Bakit mahalagang panatilihin ang balanseng ekolohikal ng rehiyong Asya? Bakit dapat isulong ng tao ang pangangalaga ng kalikasan kasabay ng kanyang mga gawaing pangkaunlaran? Tunghayan ang kasunod na tatlong poster. Isulat sa cloud callout ang mabubuo mong kaisipan at saloobin tungkol dito. Gawing batayan ang binasang mga tanong. Kung magpapatuloy ito, maaaring tumaas ng hanggang 36% sa 2025 at 50% sa pagtatapos ng ika-21 na siglo ang pagbuga ng carbon dioxide mula sa nabanggit na rehiyon. Binibigyang-diin nito ang katotohanang napakalawak ng problemang dulot ng pagkalat ng mga mapanganib na greenhouse gases gaya ng carbon dioxide at iba pang mga air pollutants na kumakalat sa pamamagitan ng hangin, kung kayat hindi isinasaalang-alang ang mga hangganan ng mga bansa o kontinente sa usapin ng lawak ng paglaganap nito. Ang ganitong kalalang uri ng suliraning ekolohikal ay nararanasan na ng Asya sa kasalukuyan. Subukan ang kakayahan ng mga mag- aaral na mag-analisa at bigyang interpretasyon ang mga larawang nakahanay. Ang kaisipang kanilang mabubuo ay siya ring sasagot sa mga katanungan sa itaas ng mga larawan. Gumawa ng sariling pamantayan sa pagtaya ng magiging kasagutan ng mga mag- aaral sa gawaing ito.
  • 87. 104 Gawain Blg. 13 : Talahanayan ng Paglalahat Pagkatapos mong palalimin ang iyong pag-unawa sa aralin, iyong sasagutin ang natitirang kolum ng pagtatayang ito. Dapat mong tandaan na ang una mong mga sagot ay dapat mong balikan upang maging malinaw sa iyo ang naging progreso ng iyong pagkatuto. ANG AKING MGA PANG- UNANG KAALAMAN MGA NATUKLASAN AT PAGWAWASTO MGA KATIBAYANG NAGPAPA- TUNAY MGA KALAGAYANG KATANGGAP- TANGGAP ANG AKING MGA GANAP NA NAUNAWAAN Ganap mo nang pinagyaman ang iyong pagkatuto tungkol sa likas na yaman ng Asya at ang kahalagahan ng balanseng ekolohikal nito sa bahaging ito ng modyul. Anong mga bahagi ng aralin ang napagnilayan mo at napagtanto mong lubhang napakahalaga? May epekto ba ito sa iyo? Paano mo isasabuhay ang iyong mga natutuhan para sa kapakinabangan mo at ng nakararami? Sa puntong ito ay napagtibay mo na ang kahalagahan ng interaksiyon at pag-angkop ng tao sa kaniyang kapaligiran upang makabuo at mapaunlad ang isang uri ng pamumuhay na naaayon sa kaniyang kultura at kabihasnan. Handa ka nang dumako sa huling bahagi ng aralin. Ipasagot sa mga mag-aaral ang huling kolum ng talahanayan sa paggabay ng panuto sa itaas nito. Muli, atasan ang mga mag-aaral na kumuha ng kanilang kapareha na siyang makakapalitan nila ng kanilang nabuong kaisipan. Pagkatapos nito ay hikayatin silang gumawa ng paglalahat ng mga kasagutan o natutunan. Dito ay dapat na naipaliliwanag na nang ganap ng mga mag-aaral kung paanong ang ugnayan ng tao at kapaligiran ay nagbunsod na pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Bilang pag-uugnay ng katatapos na bahagi sa susunod na gawain ay ilahad ang isinasaad sa bahaging ito. Ang nakapaloob na mga tanong ay dapat na bigyang sagot ng mga mag-aaral.
  • 88. 105 ILIPAT Gawain Blg. 14 : Feature Article Bilang paghahanda sa gagawin mong proyekto sa huling bahagi ng Unang Markahan, ang Travel Brochure, ay gagawa ka ng isang lathalain o feature article tungkol sa kagandahan ng yamang likas ng Asya. Dapat ay mababasa dito ang mahahalagang impormasyon tungkol sa inilalarawan, gayundin ang kahalagahan nito at kung paano ito nililinang ng tao. Mas mahusay kung makakakuha ka ng istoryang kapupulutan ng inspirasyon na may kinalaman sa lugar o bagay na ito. Narito ang rubric para sa proyektong ito: Pamantayan Katangi-tangi 4 Mahusay 3 Nalilinang 2 Nagsisimula 1 Nilalaman Ang feature article ay naglalaman ng komprehensib o , tumpak at may kalidad na impormasyon Ang feature article ay naglalaman ng tumpak at may kalidad na impormasyo Ang feature article ay naglalaman ng tumpak impormasyo n tungkol sa ugnayan ng Ang feature article ay kulang sa impormasyo n tungkol sa ugnayan ng tao at Anumang bagay na natutuhan ay magkakaroon ng kabuluhan kung ang aral nito ay isasabuhay at magdudulot ng positibong kaganapan. Ang iyong taglay na kabatiran sa kahalagahan ng likas na yaman at ugnayan ng tao dito ay iyong gagawan ng paglalapat sa pamamagitan ng susunod na gawain. Banggitin ang bahaging ito sa klase. Ang feature article ay isusulat sa A4 Sized Coupon Bond at kinakailangang nakasulat sa paraan o porma ng isang feature article na dapat ay malinaw na maipaliwanag ng guro. Sundin ang rubric na ito bilang batayan sa pagmamarka o pagtataya ng proyekto. Anumang marka na makuha ng mga mag-aaral ay itatala sa Class Record.
  • 89. 106 Organisas- yon (25%) Maayos, detalyado at madaling maunawaan ang daloy ng mga kaisipan at impormasyon g inilahad tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. May wastong daloy ng kaisipan at madaling maunawaan ang impormasyon g inilahad tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. May lohikal na organisasyo n ngunit hindi sapat upang mailahad ang ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Hindi maayos at hindi maunawaan ang mga impormasyo ng inilahad tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Mensahe ( 30%) May malinaw at malawak na mensahe tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. May malinaw na mensahe tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Limitado ang mensahe tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Malabo at limitado ang mensahe tungkol sa ugnayan ng tao at kapaligiraran sa pagbuo at pag-unlad ng kabihasnang Asyano. Hikayat (15%) Ang dating sa , mambabasa ay lubos na nakahihikayat at nakakatawag pansin. Ang dating sa mambabasa ay nakahihikayat. Mahina ang dating sa mambabasa o tagapakinig upang makapanghi kayat. Walang dating sa mga mambabasa ang feature article Naging mabunga ang iyong paglalakbay tungo sa pagtuklas, paglinang, at pag-unawa sa likas na yaman ng Asya, sa mga suliraning pangkapaligiran at ang kahalagahan ng balanseng ekolohikal. Napagtanto mo na laganap ang problema sa lupa, hangin, tubig at kagubatan na kinakailangan ang malawakang pagkilos upang masolusyunan ito. Anuman ang maging kalagayan at katayuang ekolohikal Banggitin ang bahaging ito sa klase bilang pagwawakas ng Aralin 2 at bilang pag- uugnay na rin para sa Aralin 3. Ilahad ang nakapaloob na mga tanong nang sa gayon ay maganyak silang alamin ang panibagong kaalaman na tinataglay ng kasunod na aralin.
  • 90. 107 Kasabay ng pagpapalawig ng ating kaalaman sa katangiang pisikal at likas na yaman ng Asya ay ang ating pagtuon ng pansin sa tagapaglinang at tagapangalaga ng kalikasan, ang tao. Sino nga ba ang matatawag nating Asyano? Saan nakabatay ang kanilang pagkakakilanlan? Paanong ang kanilang kultura at pamumuhay ay nahubog batay sa pag-ayon nila sa kanilang kapaligiran? Sa susunod na modyul ay kikilalanin mo ang mga grupong etnolingguwistiko sa Asya na lalong nagbibigay kulay sa mga kulturang Asyano.
  • 91. 108
  • 92. 109
  • 93. 110
  • 94. 111
  • 95. 112
  • 96. 113
  • 97. 114
  • 98. 115
  • 99. 116
  • 100. 117
  • 101. 118
  • 102. 119
  • 103. 120
  • 104. 121
  • 105. 122
  • 106. 123
  • 107. 124
  • 108. 125