Grade 3 A.P. Learners Module
34 likes129,964 views
Ang dokumento ay isang guro at mag-aaral na kagamitan sa Araling Panlipunan para sa ikatlong baitang na inihanda ng Kagawaran ng Edukasyon ng Pilipinas. Ito ay naglalaman ng mga aralin tungkol sa mga simbolo sa mapa, kinalalagyan at katangian ng mga lalawigan, at mga likas na yaman. Ang mga guro ay hinihimok na magbigay ng feedback sa kagawaran upang mapabuti ang materyales.
Grade 3 A.P. Learners Module
- 1. DRAFT April 10, 2014 3 Araling Panlipunan Kagamitan ng Mag-aaral Unit 1 Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
- 2. DRAFT April 10, 2014 Araling Panlipunan – Ikatlong Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon, 2014 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi: Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon. Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dr. Dina S. Ocampo Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Office Address : 5th Floor Mabini Building, DepEd Complex Meralco Avenue. Pasig City, Philippines 1600 Telefax : (02) 634-1054 or 634-1072 E-mail Address : imcsetd@yahoo.com
- 3. DRAFT April 10, 2014 Talaan ng Nilalaman Aralin 1: Ang Mga Simbolo sa Mapa 1 Aralin 2: Kinalalagyan ng mga Lalawigan sa Rehiyon Batay sa Direksyon 11 Aralin 3: Relatibong Lokasyon ng mga Lalawigan sa Rehiyon 20 Aralin 4: Katangian ng mga Lalawigan sa Rehiyon 28 Aralin 5: Populasyon sa Aking Pamayanan 35 Aralin 6: Populasyon ng mga Lalawigan sa Rehiyon 47 Aralin 7: Katangiang Pisikal na Nagpapakilala ng iba't-ibang Lalawigan sa Rehiyon 62 Aralin 8: Mga Anyong Tubig at Anyong Lupa sa Aming Rehiyon 69 Aralin 9: Pagkakaugnay-ugnay ng mga Anyong Tubig at Anyong Lupa sa Aking Lalawigan at Rehiyon 78 Aralin 10: Paggawa ng Mapa ng Mahahalagang Anyong Lupa at Anyong Tubig sa sariling Lalawigan at Rehiyon at mga Karatig Nito 89 Aralin 11.1: Mga Lugar na Sensitibo sa 99
- 4. DRAFT April 10, 2014 Panganib Batay sa Lokasyon at Topograpiya Aralin 11.2: Maagap at Wastong Pagtugon sa mga Panganib na madalas Maranasan ng Sariling Rehiyon 115 Aralin 12: Mga Pangunahing Likas na Yaman ng mga Lalawigan sa Rehiyon 124 Aralin 13.1: Matalino at Di-matalinong Pangangasiwa ng Likas na Yaman ng Sariling Lalawigan at Rehiyon 136 Aralin 13.2: Matalinong Pangangasiwa ng Likas na Yaman: Kaunlaran ng Rehiyon at Lalawigan 145 Aralin 14: Ang Kapaligiran ng Aking Lalawigan at mga Karatig na Lalawigan sa Rehiyon 154
- 5. DRAFT April 10, 2014 Aralin 1: Ang Mga Simbolo sa Mapa Isang masayang pagtuntong sa Ikatlong Baitang! Noong nasa ikalawang baitang pa ka, napag-aralan mo ang tungkol sa iyong kapaligiran. Ngayon, mas mapapalawak pa ang iyong kaalaman ukol sa iyong lalawigan at maging mga karatig na lalawigan na kabilang sa inyong rehiyon. Napansin mo marahil ang ilang matatanda gaya ng iyong magulang na nagtatanong sa mga tao kapag hindi nila kabisado ang isang lugar. Pero, paminsan-minsan nakikita mo silang tumitingin sa mapa upang tuntunin ang isang lugar. Maraming simbolo ang makikita sa mapa gaya ng mga napag-aralan mo noong nasa ikalawang baitang ka pa. Mahalagang malaman mo ang mga simbolong ginamit sa mapa upang mapadali ang pagtunton sa mga lugar na nais mapuntahan o malaman. Handa ka na ba? Tara na at lakbayin ang daan patungo sa karunungan! Sa araling ito, inaasahang: 1. maiisa-isa mo ang mga simbolo na ginagamit sa mapa 2. mabibigyang kahulugan mo ang mga simbolo na ginagamit sa mapa sa tulong ng mga panuntunan 3. matutukoy mo ang kahalagahan ng bawat simbolo na ginagamit sa mapa Panimula 1
- 6. DRAFT April 10, 2014 4. Ang mapa ay isang larawan o representasyon sa papel ng isang lugar na maaring kabuuan man o bahagi lamang nito, na nagpapakita ng pisikal na katangian, mga lungsod, kabisera, mga daan at iba pa. Ang mapa ay gumagamit ng iba’t ibang simbolo upang kumatawan sa iba pang bagay. Ginagamit ang mga simbolong ito upang ipahiwatig ang ilang mga bagay, katangian, at iba pang impormasyon ukol sa mga lugar. Nagtuturo ito ng eksaktong kinalalagyan ng isang lugar o pook at ng mga natatagpuan dito. Tuklasin Mo Alamin Mo Bakit kaya kailangan malaman ang ibig sabihin ng mga simbolo sa mapa? Ano kaya ang ibig sabihin ng mga simbolo sa mapa? 2
- 7. DRAFT April 10, 2014 Bago pa naimbento ang mapa, ang mga tao ay gumagawa na ng sariling simbolo upang magamit nila sa pagtunton ng lugar. Tayo rin maaring ay maaring mag-isip ng mga simbolo ng mga bagay upang ipakita sa mapa. Ang mga imbentong simbolo ay hindi ginagamit sa mga aktual na mapa na nabibili. Ang mga imbentong simbolo ay pananada lamang ng mga taong gumagamit nito. Gumuhit ng mapa ng silid-aralan. Lagyan ito ng mga simbolo, halimbawa, simbolo ng upuan o mesa ng guro. Ipabasa sa iyong kaklase ang mapa. Matutukoy ba niya ang kinalalagyan ng mga upuan at mesa ng iyong guro? Ang mga simbolo o panandang ginagamit sa aktual na mapa ay may mga taglay na kahulugan. Kailangang malaman at maintindihan ang bawat simbolo sa mapa upang mas madaling makilala o mapuntahan ang isang lugar. Madali lamang kilalanin o intindihin ang mga simbolo sa mapa. Karaniwang ginagamit na larawan sa mga simbolo ng mga bagay ay ang mismong hugis nito. Isang halimbawa ay ang hugis ng bundok na kagaya nito . Kung ang lugar ay bulubundukin, nakikita ang ganitong simbolo sa mapa. Ibigay ang sinisimbolo ng mga larawang ito. - _________________ - _________________ - _________________ Sasabihin ng inyong guro ang tamang sagot. Nahulaan ninyo ba lahat ng sagot? Ano-ano ang palatandaan ang inyong ginamit? 3
- 8. DRAFT April 10, 2014 Gawin Mo Gawain A Talakayin ang bawat simbolo na maaaring makita sa isang mapa. Isulat sa kaukulang kahon sa tabi ng simbolo ang kahulugan nito batay sa talakayan. Ang mga simbolong ito ay maaaring nagpapahayag ng isang anyong lupa, anyong tubig, gusali at iba pa. SIMBOLO KAHULUGAN 4
- 9. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang sumusunod na mga tanong: 1. Paano ninyo nabuo ang kahulugan ng bawat simbolo? 2. Kung wala sa mga naipakitang simbolo ang gagamiting pananda sa isang lugar, maaari ba kayong lumikha ng ibang simbolo? Bakit? 3. Sa inyong palagay, paano makatutulong ang mga simbolo sa pagbabasa ng mapa? 5
- 10. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Basahin ang halimbawang mapa sa ibaba. 6
- 11. DRAFT April 10, 2014 Punan ng sagot ang mga kahon sa talahanayan. Gawin ito sa sagutang papel: Simbolo sa Mapa Kahulugan ng simbolo Pangalan ng Anyong Lupa/Tubig o istruktura Lugar kung saan ito matatagpuan Gawain C Mapa at Simbolo 1. Iguhit ang mapa ng inyong lalawigan sa isang manila paper. 2. Isulat ang mga pangalan ng bawat bayan at lungsod sa tamang kinalalagyan nito sa mapa. 3. Lagyan ng kaukulang simbolo at pangalan ang mahahalagang anyong-lupa, anyong-tubig at estruktura na matatagpuan sa lalawigan. 4. Maaari mong dagdagan ang mga anyong-lupa o tubig at estruktura na ipinakita sa naunang mapa. (Gumawa ng sariling-likhang simbolo kung may nais kang ilagay na estruktura at walang magamit na simbolo para rito. Ilagay mo rin ito sa ibaba ng mapa bilang pananda.) 5. Idikit sa nakalaang lugar ang inyong nagawang mapa upang makita rin ng ibang grupo. 7
- 12. DRAFT April 10, 2014 Tandaan Mo Ang mapa ay isang representasyon sa papel ng isang lugar, kabuuan man o bahagi lamang. Ipinapakita sa mapa ang pisikal na katangian, lungsod, kabisera, daan, kalsada, at iba pa ng isang lugar. Ito ay karaniwang gumagamit ng mga pananda at simbolo. Ang bawat pananda o simbolo ay may kahulugan na dapat alamin. Mahalagang maintindihan ang kahulugan ng bawat simbolong ginagamit sa mapa upang mas mapadali ang paghahanap sa lugar na gustong makita o mapuntahan. Mahalaga rin na maunawaan ang kahulugan ng mga simbolo upang madaling mahanap o matukoy ang iba- ibang anyong- lupa at tubig na matatagpuan dito. 8
- 13. DRAFT April 10, 2014 I. Hanapin sa Hanay B ang kahulugan ng mga simbolo sa Hanay A. Isulat sa patlang ang titk ng tamang sagot. HANAY A HANAY B 1. a. ilog 2. b. hospital 3. c. bulubundukin 4. d. kagubatan 5. e. bulkan 6. f. paaralan 7. g. lawa 8. h. talampas 9. i. kabahayan 10. j. burol Natutuhan Ko 9
- 14. DRAFT April 10, 2014 II. Lagyan ng kaukulang simbolo ang mga kahon sa mapa. 10
- 15. DRAFT April 10, 2014 Aralin 2: Kinalalagyan ng mga Lalawigan sa Rehiyon Batay sa Direksyon Sa nakaraang aralin, natutuhan mo ang kahulugan at kahalagahan ng mga simbolo sa mapa. Nalinang din ang iyong kakayahan na maiguhit ang mga simbolong ito upang ipakita ang kinalalagyan o lokasyon ng isang lugar o bagay. Saan ba matatagpuan ang iyong lalawigan sa mapa? Paano tutukuyin ang lokasyon ng mga karatig-lalawigan sa iyong rehiyon? Makikita sa mapa ang pangunahin at pangalawang direksyon at ang distansya ng mga lugar o bagay sa isa’t isa. Upang mas madali mong matukoy ang kinalalagyan ng isang lugar, kailangan mong pag-aralan at maintindihan ang mga pangunahin at pangalawang direksiyon. Sa araling ito, inaasahang: 1. makapagtukoy ka ng kinalalagyan ng bawat lalawigan sa rehiyon gamit ang mga pangunahin at pangalawang direksiyon; 2. mailalarawan mo ang kinalalagyan ng iba’t ibang lalawigan sa rehiyon gamit ang mapa Panimula 11
- 16. DRAFT April 10, 2014 Ang lahat ng mapa ay nakaayon sa hilaga. Kung titingnan ang mga mapa, mapapansin sa isang panig nito ang may ganitong simbolo H. Kung ito naman ay nasusulat sa Ingles ay N ang makikita. Ang kaalaman mo sa mga direksiyon ay makatutulong nang malaki upang masanay ka sa pagbasa ng mapa. Tuklasin Mo Alamin Mo Paano natin matutukoy ang mga lugar sa pamamagitan ng distansya at mga direksyon? Ano-ano ang pangunahin at pangalawang direksiyon? 12
- 17. DRAFT April 10, 2014 May mga mapa naman na ganito ang ginagamit na pananda. Compass rose ang tawag dito. Ipinapakita nito ang kardinal na direksyon o ang primaryang direksyon, ang hilaga, kanluran, timog at silangan. Nakaturo ito sa hilaga. Ang gawing kanan nito ay silangan at ang dakong kaliwa ay kanluran. Timog naman ang katapat ng hilaga. Ito ang mga cardinal o pangunahing direksiyon. May mga mapa naman na gumagamit ng North Arrow upang ituro kung saan ang hilaga. Ito naman ang compass. Ito ay laging nakaturo sa hilaga. Nakikita mo ba ang mga pangunahing direksiyon na nakalagay rito? Nakagamit ka na ba nito? Ito ay isang kagamitan upang matukoy ang tiyak na lokasyon. Ginagamit ito ng mga iskawts at mga manlalakbay upang hindi sila maligaw. Paano kung ang isang lugar ay hindi eksaktong makikita sa cardinal o pangunahing lokasyon at ito ay nasa pagitan ng hilaga at silangan? Ng timog at ng kanluran? Paano sasabihin ang kinaroroonan nito? Kailangan nating gumamit ng pangalawang direksiyon. Ang tawag natin dito ay ang ordinal na direksiyon. Compass North Arrow H 13
- 18. DRAFT April 10, 2014 HS TS HK TK Kung ang lugar ay nasa pagitan ng hilaga at silangan, sinasabing ito ay nasa hilagang-silangan (HS). Kung ang lugar ay nasa pagitan ng timog at silangan, ang kinaroroonan nito ay nasa timog-silangan (TS). Samantala, ang direksiyon sa pagitan ng timog at kanluran ay timog-kanluran (TK). Hilagang- kanluran (HK) naman ang nasa pagitan ng hilaga at kanluran. Masdan ang compass rose na may pangunahin at pangalawang direksyon. Kapag tumingin sa mapa, hindi naman maaring ilagay ang totoong distansya ng bawat lugar sa isa’t isa. Ang mga gumagawa ng mapa ay gumagamit ng pananda upang ipakita ang distansya ng mga lugar sa isa’t isa sa mapa. Nakikita ang pananda sa ilalim na bahagi ng mapa kagaya ng nasa larawan. 14
- 19. DRAFT April 10, 2014 Gawin Mo Sabihin ang hinihingi ng bawat instrumento na nakatala sa kolum. 1. Ano-ano ang pangunahing at pangalawang direksiyon? Paano natutukoy ang distansya sa mapa? 2. Anong pananda ang ginagamit sa mga mapa upang malaman kung ano ang kinaroroonan ng isang lugar? Gawain A Tingnan ang mapa ng ilang lalawigan ng bansa. Sagutin ang mga tanong sa ibaba ng mapa. Tanong North Arrow Compass Compass rose 3. Anong direksyon ang ipinapakita? 4. Ano ang kahalagahan ng mga ito? 15
- 20. DRAFT April 10, 2014 1. Ayon sa mapa, aling isla ang nasa pinaka kanlurang bahagi ng bansa? a. Palawan c. Samar b. Panlillo Islands d. Basilan 2. Ilan pang mga isla ang napangalanan sa mapa na nasa kanlurang bahagi ng Siquijor? a. 11 c. 12 b. 5 d. 7 Gawain B: Tingnan ang mapa ng iyong rehiyon. Punan ang bawat patlang ng angkop na lalawigan upang maging wasto ang bawat pangungusap. Gawin ito sa sariling sagutang papel. 1. Ang ______________ ay nasa gawing hilaga-kanluran ng _______________. 2. Ang lalawigan ng __________________ ang nasa pinaka silangan ng lalawigan. 16
- 21. DRAFT April 10, 2014 3. Ang ______________ ay nasa gawing timog-silangan ng ___________________. 4. Ang _________________ ay nasa direksiyong kanluran ng rehiyon. 5. Ang ______________ ay nasa direksiyong timog-kanluran ng rehiyon. Gawain C Gamitin muli ang mapa na nagpapakita ng ilang lalawigan ng bansa. Tukuyin ang ilang mga lalawigan, bayan o lungsod na matatagpuan sa mga pangunahin at pangalawang direksiyon. Isulat ang mga ito sa kaukulang talulot sa bulaklak. 17
- 22. DRAFT April 10, 2014 I. Iguhit ang mga panandang ginagamit sa pagtukoy ng direksiyon 1. compass 2. compass rose ng pangunahin at pangalawang direksiyon 3. North Arrow, ilagay kung saang direksiyon ito nakaturo. II. Bilugan ang titik ng tamang sagot. Tandaan Mo Mahalaga ang direksiyon sa pagsasabi ng lokasyon ng iba’t ibang lugar. Ang kaalaman dito ay nakatutulong sa mga manlalakbay. Ang apat na mga pangunahing direksiyon ay ang hilaga, kanluran, timog at silangan. Sa pagitan ng mga pangunahin na direksiyon, matatagpuan ang mga pangalawang direksiyon. Ito ay ang hilagang-silangan, hilagang-kanluran, timog- silangan at timog kanluran. Natutuhan ko 18
- 23. DRAFT April 10, 2014 1. Alin dito ang pananda para sa hilagang-kanluran? a. TS c. HK b. HS d. TK 2. Bawat mapa ay may simbolo o sagisag na palaging nakaturo sa direksiyong __________. a. timog c. silangan b. hilaga d. kanluran 3. Madaling hanapin ang kinaroroonan ng isang lugar sa pamamagitan ng paggamit ng ________________. a. panturo c. larawan b. mapa d. guhit 4. Ano ang ibang tawag sa pangunahing direksiyon? a. North Arrow c. cardinal na direksiyon b. bisinal na direksiyon d. ordinal na direksiyon 5. Kung ilalarawan ang pangalawang direksiyon, binabanggit muna ang direksiyong ________________. a. kardinal c. relatibo b. bisinal d. silangan III. Pag-aralan muli ang mapa ng sariling rehiyon at sagutin ang mga sumusunod na tanong gamit ang pangunahin at pangalawang direksiyon: 1. Anong mga lalawigan ang nasa Timog na bahagi ng rehiyon? 2. Anong mga lalawigan ang nasa Timog-Kanluran na bahagi ng rehiyon? 3. Anong mga lalawigan ang nasa Hilaga-Silangan na bahagi ng rehiyon. 4. Anong lalawigan ang nasa pinaka Hilaga na bahagi ng rehiyon? 5. Anong mga lalawigan ang nasa Silangan? 19
- 24. DRAFT April 10, 2014 Aralin 3: Relatibong Lokasyon ng mga Lalawigan sa Rehiyon s Sa nakaraang aralin, sinubukan ninyong ilarawan ang kinaroroonan ng inyong lalawigan at maging ang mga karatig na lalawigan nito sa mapa gamit ang mga pangunahin at pangalawang direksiyon. Isang paraan lamang ang pag-alam ng mga direksyon upang matukoy ang kinalalagyan ng mga lugar. Nasubukan na ba ninyong magtanong sa isang tao ukol sa isang gusali pero ang naging sagot sa iyo ay ang katabi nito na mas tanyag na gusali? Maaring mas mapapadali ang pagtunton sa ng hinahanap na gusali dahil may katabi itong mas kilalang gusali. Gayun din ang pagtukoy ng mga lugar sa mapa. Maaari ring tukuyin ang mga lugar sa mapa batay sa mga katabing o kalapit na lugar. Bagaman, ang pagtukoy ng lugar batay sa karatig-lugar nito ay hindi eksaktong pagtukoy, mahalaga pa ring malaman ang kinalalagyan ng mga lalawigan batay sa katabing lalawigan o kaanyuang tubig at lupa nito. Sa araling ito, inaasahang: 1. makapagtutukoy ka ng lokasyon ng mga lalawigan sa rehiyon batay sa mga kalapit na lugar; at 2. makapaglarawan ka ng lokasyon ng mga lalawigan sa rehiyon batay sa mga nakapaligid dito Panimula 20
- 25. DRAFT April 10, 2014 Maliban sa paggamit ng mga pangunahin at pangalawang direksyon, ng distansya sa iba’t ibang bagay, simbolo at pananda, ang pagtukoy ng isang lugar ay ibinabatay rin sa kinaroroonan ng mga nasa paligid at katabing-pook ang lokasyon ng isang lugar. Relatibong lokasyon ang tawag dito. Halimbawa, kung gusto mong ituro ang kinaroroonan ng inyong bahay, sasabihin mo ang mga katabi o nakapaligid dito. Katabi ba ito ng paaralan? Malapit ba ito sa pamilihan? Malapit ba ito sa dagat? Ano-ano ang maaaring gamitin upang masabi ang lokasyon ng isang lugar? Paano mo masasabi ang lokasyon ng isang lugar? Tuklasin Mo Alamin Mo 21
- 26. DRAFT April 10, 2014 Kung ang isa namang lugar sa mapa ang iyong ituturo, sasabihin mo ang lugar na malapit dito. Hindi eksakto ang ibinibigay na direksiyon ng relatibong lokasyon pero nagagamit ito upang matuntun ang lugar na nais mong makita. Gamitin nating halimbawa ang mapang ito. 22
- 27. DRAFT April 10, 2014 Pagbatayan natin ang plasa na nasa gitna ng lahat ng mga gusali batay sa larawang ito. Saan makikita ang plasa? Anong gusali ang nasa tapat nito? Anong gusali ang nasa likod nito? Paano kung ang gusaling pamahalaang ang pagbabatayan? Paano mo tutukuyin ang lokasyon ng plasa? Mula sa bahay pamahalaan at kung ikaw ay nakaharap sa plasa, anong gusali ang nasa gawing kanan mo? Pansinin ang mapa ng Rehiyon IV-Mimaropa. Kung iba’t ibang pulo ang pagbabatayan, mapapansin na nagbabago ang pagtukoy ng lokasyon ng mga ito. Halimbawa, kung ang pagbabatayan ay ang isla ng Palawan, ang lokasyon nito ay nasa timog ng Occidental Mindoro. Pero kung ang pagbabatayan ay ang Occidental Mindoro, ang lokasyon nito ay nasa hilaga ng Palawan. Pag-aaralan ang pagtukoy ng mga kinalalagyan ng isla ng rehiyon. Suriin ito sa tulong mapa. 1. Ang Oriental Mindoro ay nasa kanluran ng Marinduque. 2. Ang Marinduque ay nasa silangan ng Oriental Mindoro. 3. Ang Romblon ay nasa timog ng Marinduque. 4. Ang Palawan ay nasa timog ng Occidental Mindoro. 5. Ang Occidental Mindoro ay nasa hilaga ng Palawan. 23
- 28. DRAFT April 10, 2014 Gawin Mo Gawain A Ang sumusunod na halimbawa ay isang paraan ng pagtukoy sa kinalalagyan ng isang lugar gamit ang relatibong lokasyon. Subukan mong hanapin sa mapa ng Rehiyon IV-Calabarzon ang sumusunod. 1. Anong lalawigan o mga lalawigan ang nasa kanluran ng Quezon? 2. Anong mga lalawigan sa hilaga-silangan ng Batangas? 3. Anong lalawigan ang nasa timog silangan ng Laguna? 4. Anong mga lalawigan ang nasa silangan ng Cavite? 5. Anong lalawigan ang nasa hilaga ng Quezon? 24
- 29. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pag-aralan ang mapa. Ibigay ang mga detalye ayon sa relatibong lokasyon ng mga lugar. Isulat ang mga pangungusap sa sagutang papel. Halimbawa: Ang sari-sari store ay malapit sa kabahayan. 1. __________________________________________________. 2. __________________________________________________. 3. __________________________________________________. 4. __________________________________________________. 5. __________________________________________________. 25
- 30. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Gumuhit ng isang parke. Ilagay ang sumusunod ayon sa tinutukoy na direksiyon. 1. fountain – gitna ng parke 2. mga halamang namumulaklak – gawing silangan at kanluran ng fountain 3. malalaking puno – sa likod ng mga halaman 4. palaruan – gawing hilaga ng parke 5. lawa – gawing timog ng parke 6. bench/mga upuan – palibot ng fountain Ang mga direksiyon o lokasyon ng isang lugar ay ibinabatay sa kinaroroonan ng mga nakapaligid at karatig-pook. Ang tawag dito ay relatibong lokasyon. Mas madaling matutukoy ang kinaroroonan ng mga lugar kung alam kung paano hanapin ang relatibong lokasyon ng mga lugar na ito. Tandaan Mo 26
- 31. DRAFT April 10, 2014 Pag-aralan ang mapa ng Pilipinas. Tukuyin ang mga lalawigan na nilalarawan sa bawat bilang. 1. Aling isla o mga isla ang pinakatimog ng bansa? ___________________ ___________________ 2. Kung ang pagbabatayan ay ang isla ng Panay, saang direksyon ang isla ng Negros? __________________ __________________ 3. Saan naroon ang isla ng Mindoro kung ang pagbabatayan ang isla ng Palawan? _____________________ _____________________ 4. Kung ang pagbabatayan ay ang isla ng Masbate, saan naroroon ang mga isla ng Panay, Negros at Cebu? _________________________________________ 5. Saan naroroon ang Isla ng Polilio kung ang pagbabatayan ay ang isla ng Catanduanes? __________________________________________________ Natutuhan Ko HS TS HK TK 27
- 32. DRAFT April 10, 2014 Aralin 4: Katangian ng mga Lalawigan sa Rehiyon Nailalarawan mo ba ang iyong lalawigan o rehiyon kapag may nagtanong sa iyo? Anong pakiramdam mo kapag nakasagot ka ng ilang mga bagay tungkol sa iyong lalawigan at rehiyon? Mahalagang kaalaman ang mga pisikal na katangian ng sariling lalawigan at rehiyon. Ang kaalaman sa mga impormasyon ng sariling lalawigan at rehiyon ay nakakatulong upang maunawaan mo ang iyong kultura at kasaysayan. Makakatulong rin ito upang mas maliwanag ang iyong paghahambing ng mga lalawigan. Magiging tiyak ang iyong paglalarawan sa mga pisikal na katangian ng bawat lalawigan na kabilang ng iyong rehiyon. Sa araling ito, inaasahang: 1. matutukoy ang mga katangian ng lalawigan sa sariling rehiyon batay sa kanilang mga lokasyon, direksiyon, laki at kaanyuan 2. mailalarawan ang sariling lalawigan at mga karatig nito sa sariling rehiyon. 3. maihahambing ang mga lalawigan sa sariling rehiyon ayon sa mga nabangit na katangian Panimula 28
- 33. DRAFT April 10, 2014 Ang bansa ay biniyayayan ng magandang lokasyon sa mundo. Isa itong pulo ng mahigit sa 7,100 na mga isla. Ang Luzon sa hilagang bahagi ng bansa ay siyang pinakamalaking isla. Sa gitnang bahagi naman ay ang maliliit na isla ng Visayas at sa pinakatimog na bahagi naman ang isla ng Mindanao. Malaki ang pagkakaiba-iba ng katangiang pisikal ng mga isla ng bansa. Ang bulubunduking bahagi ng bansa ay nasa hilaga-kanluran papuntang timog-silangan. Ngunit sa mga kanluraning mga isla ng Palawan, Sulu, Negros at Panay ang Alamin Mo Paano mo mailalarawan ang sarili mong lalawigan? Paano nagkakaiba o nagkakapareho ang mga katangiang ng iyong lalawigan sa mga karatig lalawigan nito? Tuklasin Mo 29
- 34. DRAFT April 10, 2014 bulubunduking bahagi ay nasa hilaga-silangan papuntang timog- kanluran. Karaniwang sa mga isla na may bulubunduking bahagi ngunit ang mga bahagi nito na malapit sa tabing dagat at iba pang anyong tubig ay nagiging kapatagan. Sa kabuuan, sa mga lugar na kapatagan naninirahan ang mga tao, kung kaya’t ito ang mga nagiging bayan bayanan. Isang halimbawa ay ang migrasyon ng mga tao sa Pambansang Punong Rehiyon (NCR). Mula sa maliit na bayan sa baybayin ng Manila Bay lumawak na ang sakop ng kamaynilaan at nagkaroon na rin ng maraming lungsod na nakasama sa rehiyon dahil sa pag-usbong ng kalakalan. Gayunpaman ang karamihan sa mga isla ng bansa ay may makitid na kapatagan malapit sa mga baybayin. Ang lupa mula dito ay unti unti tumataas maliban na lamang sa ilang lugar. Ang kaloob looban ng mga isla ay karaniwang may mga kagubatan ngunit dahil na rin sa kapabayaan, unti unti na rin itong nakakalbo. Ang klima ng bansa ay isang tropikal na bansa. Kung kaya katamtaman ang init at lamig sa buong taon. Sa kabuuan, halos pantay ang pag-ulan sa buong taon. Malakas na pagulan ang nararanasan ng bansa mula Hunyo hanggang Oktubre. Ang mga nasa silangang isla naman ay nakakaranas ng mas malakas na pag-ulan mula Nobyembre hanggang Marso. Sa mga huling buwan ng taon mas marami ang nararanasang bagyo na nagdudulot ng mga pagbaha sa malawak na bahagi ng bansa. Ano naman ang katangiang pisikal ng inyong lalawigan at rehiyon? Basahin o pakinggan ang sipi ng pisikal na katangian ng iyong lalawigan at maging ang karatig lalawigan sa iyong rehiyon. Sagutin ang sumusunod na tanong. 30
- 35. DRAFT April 10, 2014 1. Ano-ano ang lalawigan na bumubuo sa iyong rehiyon? 2. Ano-ano ang katangiang nabanggit sa bawat lalawigan? 3. Ano-ano ang lugar na nakapalibot sa bawat lalawigan ng rehiyon? 4. Aling lalawigan ang may pinakamalaking sukat ng kalupaang sakop? Alin naman ang pinakamaliit? 5. Anong lalawigan ang may malaking bahagi ng kabundukan? Alin naman ang may malaking bahagi ng kapatagan? 6. Sa mga nabangit na lugar, may naiuugnay ba kayong tanyag na anyong lupa o anyong tubig? Ano - ano naman ito at saang lugar ninyo maiuugnay? 7. Paano nagkakaiba at nagkakapareho ang mga lalawigan sa iyong sariling rehiyon? Gawain A A. Batay sa nabasa, ilarawan ang kabuuang pisikal na katangian ng mga lalawigan sa iyong rehiyon. Sagutin ang mga katanungan sa ibaba. 1. Ang lalawigan na karamihan ng lugar ay nasa mataas na lugar o bulubundukin? 2. Ang lalawigan na nasa kapatagan ngunit napapalibutan ng mga bundok? 3. Ang lalawigan na karamihan sa lugar ay kapatangan ngunit may ilang bahagi sa Silangan na bulubundukin kung kaya’t mas angkop ito sa pagpapastol? Gawin Mo 31
- 36. DRAFT April 10, 2014 4. Ang lalawigan na pinakamalawak ang lupain sa buong rehiyon ngunit ang karamihan nito ay nasa bulubundukin? 5. Ang lalawigan na may malawak na sakahan at mahabang baybayin. B. Batay sa inyong sagot sa itaas, igihit sa inyong sagutang papel ang karaniwang pisikal na katangian ng mga lalawigan sa inyong rehiyon. Gawain B A. Punan ng tamang impormasyon ang bawat kahon sa ibaba upang makumpleto ang talaan ng mga katangian ng mga lalawigan. Katangian ng mga Lalawigan sa Aking Rehiyon Lalawigan Lokasyon Sukat Anyo B. Sabihin kung anong direksyon ang tatahakin ng mga tao kung sila ay pupunta sa mga lugar ng rehiyon sa bawat bilang. 1. Papuntang ___________ mula sa _____________? 32
- 37. DRAFT April 10, 2014 2. Papuntang ___________ mula ________________? 3. Papuntang ___________ mula ________________? 4. Papuntang ___________ mula _______________? 5. Papuntang ___________ mula _______________? Gawain C Paghambingin ang sumusunod na pares ng lalawigan sa iyong rehiyon nang hindi lalampas sa tatlong pangungusap bawat isa. Nasa kahon sa ibaba ang mga kaisipan na dapat mong tandaan sa araling ito.Basahin at unawaing mabuti. Tandaan Mo Ang mga lalawigan sa mga rehiyon ay may kanya kanyang katangiang pisikal. Ang mga katangiang ito ng mga lalawigan ay maraming pagkakapareho at pagkakaiba ayon sa lokasyon at direksyon ng mga ito at laki at kaanyuan ng mga ito. Sa paghahambing ng mga katangian ng bawat lalawigan, mas maliwanag ang paglalarawan ng bawat lalawigan na bumubuo ng rehiyon. 33
- 38. DRAFT April 10, 2014 Sa pamamagitan ng ginawang talahanayan, sa gawain mo sagutin ang sumusunod na tanong. Isulat ang tamang sagot sa patlang. 1. Ano ang pinakamalaking lalawigan sa ating rehiyon? 2. Alin sa mga lalawigan sa rehiyon ang pinakamaliit ayon sa laki? 3. Anong lalawigan sa rehiyon ang matatagpuan sa gitnang bahagi ng rehiyon? 4. Anong lalawigan ang may pinakamalaking anyong tubig? 5. Anong lalawigan sa rehiyon ang halos binubuo lamang ng burol at bulubundukin. 6. Nais kong mamasyal sa lugar na may pinakamalaking lawa, saan ako tutungo? 7. Saang lalawigan ko pwedeng makita ang Karagatang Pasipiko sa pinakamagandang bahagi? 8. Anong lalawigan sa rehiyon ang matatagpuan sa hilaga ng lalawigan ng __________ at kanluran ng ______________? 9. Saang lalawigan matatagpuan ang kilalang Bundok Banahaw? 10. Anong lalawigan ang tanyag dahil ditto matatagpuan ang pinakamaliit na bulkan sa mundo? Natutuhan Ko 34
- 39. DRAFT April 10, 2014 Aralin 5: Populasyon sa Aking Pamayanan Ang bawat lalawigan at rehiyon ay may kani- kaniyang dami ng tao o populasyon. Ang pag-alam at pag-unawa ng populasyon ng sariling pamayanan ay mahalaga upang malaman ang mga hakbang sa pagtugon ng mga suliranin maaring dulot nito. Makakatulong din ang kaalaman sa populasyon upang maipakita ang pagmamalasakit ng mga taong bumubuo sa pamayanan sa bawat isa. Isang magandang paglalarawan ng pagkakaiba o pagkakapareho ng mga populasyon ng mga lugar ay ang paggamit ng bar grap. Ang bar grap ay isa lamang uri ng grap na nagpapakita ng dami ng mga tao sa iba’t ibang pamayanan. Maraming impormasyon ang makukuha tungkol sa populasyon ng mga lugar sa paggamit ng bar grap. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtukoy ng populasyon ng iba’t ibang pamayanan sa sariling lalawigan. 2. makapaghambing ng mga populasyon ng iba’t ibang pamayanan sa sariling lalawigan. 3. mailalarawan ang populasyon ng mga pamayanan sa bayang kinabibilangan gamit ang bar grap. 4. mabibigyang halaga ang pag-unawa sa katangian ng populasyon sa pamayanang kinabibilangan. Panimula 35
- 40. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Gaano karami ang mga taong naninirahan sa lugar ninyo? Kung ihahambing sa karatig na bayan, anong masasabi mo tungkol sa populasyon ng iyong bayan? 36
- 41. DRAFT April 10, 2014 “O Jing at Ding, eto ang kailangan ninyong isaliksik. Alamin ninyo ang populasyon ng iba- ibang pamayanan dito sa atin. Tayo’y pupunta sa bahay pamahalaan upang makuha ang mga datus na kailangan natin. Tandaan ang mga bilin ko!” “Opo, Ginang Reyes! Tuklasin Mo 37
- 42. DRAFT April 10, 2014 “Eto ang kailangan nating mga datus: 1. Ilan ang populasyon ng limang barangay sa San Narciso? 2. Ilan ang mga babae at lalaki sa bawat bayan? 3. Ilan ang mga bata at ilan ang mga matatanda?” “Huwag kalimutang magpasalamat pagkatapos maibigay ang impormasyon na kailangan. At sa huli, magalang na magpaalam sa mga tumulong sa atin.” “Nakuha na natin ang impormasyong kailangan natin. Ngayon ay tingnan natin at pag-aralan ang populasyon sa bawat lugar barangay sa ating lugar”. 38
- 43. DRAFT April 10, 2014 Populasyon ng Bahagi ng mga Barangay ng San Narciso, Quezon Ayon sa 2010 Census Population and Housing (Appoximated value) Barangay Populasyon Abuyon 4,500 A Bonifacio 700 Bani 1,300 Binay 2,500 Buenavista 1,700 Bilang ng mga Babae at Lalaki Bilang ng Matatanda at Bata Barangay Babae Lalaki Kabuuan Abuyon 2,700 1800 4,500 A Bonifacio 400 300 700 Bani 700 600 1,300 Binay 1300 1200 2,500 Buenavista 800 900 1,700 Barangay Bata (edad 18- pababa) Matatanda (edad mataas pa sa 18) Kabuuan Abuyon 2000 2500 4,500 A Bonifacio 300 400 700 Bani 500 800 1,300 Binay 1000 1500 2,500 Buenavista 1000 700 1,700 39
- 44. DRAFT April 10, 2014 Sagutin batay sa datus mula sa nabasang kuwento. 1. Ilang barangay ang pinagkuhanan ng impormasyon/ datos ni Jing at Ding tungkol sa populasyon? Ano-ano ang mga ito? 2. Anong barangay ang may pinakamaliit na bilang ng naninirahan? 3. Anong barangay ang may pinakamalaking bilang ng naninirahan? 4. Aling mga barangay ang mas maraming naninirahan na babae kaysa sa lalaki? 5. Ano anong barangay naman ang mas marami ang nakatirang mga matatanda kaysa sa mga bata? 6. Sa palagay ninyo aling mga barangay ang maraming makikitang mga bilihan o palengke? Bakit mo nasabi ito? 7. Aling mga barangay naman kaya ang sa palagay ninyo mas magkakakilala ang mga tao, sa Abayon o sa A. Bonifacio? Bakit mo nasabi ito? 8. Sa barangay na maraming bata, ano ang magandang magkaroon para sa kanila? Ano naman ang mainam magkaroon kung maraming matatanda ang nakatira sa barangay? Bakit? 9. Bakit kaya may malaki at may maliit na populasyon ang mga pamayanan? 10. Ano kaya ang epekto ng malaki at maliit na populasyon? 40
- 45. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Ang nasa ibaba ay isang uri ng grap na hindi kumpleto ang detalye. Gawin itong isang bar grap sa pamamagitan ng paglalagay ng tamang grap sa bawat barangay gamit ang mga impormasyon. a. Ang Barangay Lakdayan ay may 2,200 bilang ng tao. b. Sa Barangay Binay 2,500 ang bilang ng mga taong naninirahan. c. Ang barangay ng Buenavista at Maligaya ay may 1,700 na bilang ng populasyon. d. 2,100 ang bilang ng mga taong tumitira sa Barangay Guinhalinan. e. Barangay: 1. Abuyon 2. A Bonifacio 3. Bani 4. Binay 5. Buenavista Gawin Mo Abuyon P o p u l a s y o n Mga Barangay 2,500 1,500 1,000 500 2,000 Bilang ng Mga Tao sa ilang Barangay ng San Narciso, Quezon 41
- 46. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Batay sa sumusunod na bar grap, sagutin ang sumusunod na tanong. Isulat ang tamang sagot sa sagutang papel. 1. Alin sa mga barangay ang may pinakamaraming nakatirang mga babae? Alin naman ang pinakamarami ang mga lalaki? 2. Aling mga barangay ang mas marami ang nakatirang lalaki kaysa sa mga babae? 3. Paghambingin ang bilang ng mga babae sa mga barangay ng Abuyan at ng Buenavista. 4. Paghambingin ang bilang ng mga lalaki sa mga barangay Binay at Andres Bonifacio. 5. Aling barangay ang pinakakaunti ang populasyon? Bilang ng Tao Pananda babae lalaki 42
- 47. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Aralin muli ang datus ng limang barangay sa San Narciso, Quezon. Paghambingin ang mga barangay na nabangit sa pamamagitan ng pagbuo ng mga pangungusap. Bilang ng Tao Barangay Pananda Bata edad hangang 18 Matanda edad 18-pataas 43
- 48. DRAFT April 10, 2014 1. Sa Barangay Abuyon, ____________ mga matatanda ang nakatira kaysa sa mga bata. 2. Halos magkasing-dami ang mga matatanda at mga bata na nakatira sa barangay _______________. 3. Sa limang barangay, tanging sa _________ lamang mas marami ang mga bata kaysa matanda. 4. Sa mga barangay Bani at Binay, ang mga matatanda ay _____________ kaysa sa mga bata. 5. Mas lubos na mapapakinabangan ang mga lugar palaruan sa mga barangay ____________________. Tandaan Mo Ang populasyon ay ang bilang ng mga taong bumubuo sa isang pamayanan. Ang bawat pamayanan, barangay, bayan o lalawigan, ay may kani-kaniyang bilang ng taong naninirahan o populasyon. Ang mga tao na bumubuo ng populasyon ang nagtutulong tulong upang mapabuti ang sariling pamayanan.Ang bar grap ay mahusay na gamitin sa pagtukoy at paglalarawan ng populasyon sa isang pamayanan. 44
- 49. DRAFT April 10, 2014 Gamit ang bar grap sa ibaba, unawain at sagutin ang sumusunod na katanungan. Isulat ang tamang sagot sa sagutang papel Natutuhan ko 2,500 2,000 1,500 1,000 500 P o p ul asy o n Mga Barangay 3,000 Ma ligaya Vil la Reyes Binay M anlamp ong Rizal 45
- 50. DRAFT April 10, 2014 1. Kung ikaw ay nakatira sa lugar na pinakamarami ang tao, saang lugar ito ayon sa grap? _________________ 2. Ang mga kamag-anak mo ay matatagpuan sa barangay na pinaka-kaunti ang tao, anong barangay ito? _________________ 3. Kung ang bahay ng iyong kapatid ay matatagpuan sa lugar na may ikalawa sa pinakamalaking populasyon, saang barangay ito? _________________ 4. Ano-anong dalawang barangay ang may magkasindami ang taong naninirahan? _________________, _________________ 5. Kung ang mga tao sa barangay San Isidro at Bayanihan ay pagsasamahin, ilan ang magiging populasyon sa dalawang barangay? _________________ 6. Aling mga barangay ang maaring maraming pamilihan o tindahan? ____________________________________ 7. Saang barangay ang sa palagay mo mas magkakakilala ang mga tao, sa barangay Villa Reyes o sa barangay Rizal? ____________________________ 8. Paano mo maihahambing ang populasyon ng barangay Binay at barangay Maligaya? ________________________________________________ 9. Anong masasabi mo sa dami ng tao sa barangay Maligaya kung ikumpara sa barangay Rizal? 10. Alin sa mga barangay ang sa palagay mas makikilala ang mga bagong dayo sa barangay, sa barangay Rizal o sa barangay Villa Reyes? _________________________ 46
- 51. DRAFT April 10, 2014 Aralin 6: Populasyon ng mga Lalawigan sa Rehiyon Sa araling ito matatalakay at maihahambing ang populasyon ng mga lalawigan sa kinabibilangan rehiyon gamit ang mapa ng populasyon. Maipapakita dito ang pagkakaiba- iba ng dami ng tao sa mga lalawigan na nagkakaroon ng epekto sa mga pamumuhay sa mga lalawigan ng rehiyon. Mahalagang malaman ang populasyon ng mga lalawigan sa pagsulong at pagpapabuti ng mga ito at ng rehiyon. Sa araling ito, Ikaway inaasahang: 1. makagagamit ng mapa upang mailarawan ang populasyon ng mga lalawigan sa sariling rehiyon. 2. makapaghahambing ng mga lalawigan sa sariling rehiyon ayon sa dami ng populasyon gamit ang mga datos ukol sa populasyon 3. makagagawa ng talata tungkol sa iba’t ibang pangkat ng tao at kung paano sila mapapahalagahan Panimula 47
- 52. DRAFT April 10, 2014 Ang pamayanan ay maaring barangay, bayan, lalawigan, rehiyon, bansa o buong daigdig. Ito ay kinabibilangan ng mga tao na siyang bumubuo ng populasyon. Dalawang uri ang karaniwang pagsukat ng populasyon. Ang isa ay ang simpleng pagbilang ng mga tao sa isang pamayanan. Ang isa pa ay ang pagsukat ng kapal ng populasyon batay sa dami ng taong naninirahan sa isang bahagi nito. Alamin Mo Ano ang pagkakaiba at pagkakapareho ng mga populasyon sa mga lalawigan ng rehiyon? Ano ang pagkakaiba ng mga pamumuhay sa iba’t ibang lalawigan na may malalaki at maliliit na populasyon? Tuklasin Mo 48
- 53. DRAFT April 10, 2014 Ginagamit ang mapa ng populasyon sa pagtukoy ng bilang ng mga taong naninirahan sa bawat pamayanan. Nagagamit din ang ganitong mapa sa pagtutukoy at paghahambing ng populasyong ng mga tao sa iba’t ibang lugar ay nakatira dito. Suriin natin ang populasyon ng Rehiyon IV-CALABARZON. Ito’y rehiyon na malapit sa kabisera ng ating bansa, ang National Capital Region, kung saan marami ang mga sentrong pangkomersyo at industrya. Ano sa palagay ninyo ang epekto nito sa populasyon ng rehiyon? Gaano kalaki o kaliit ang populasyon ng rehiyon? Sa datus na nakalap tungkol sa populasyon ng bansa noong 2010, ang Rehiyon IV-Calabarzon ang may pinakamalaking populasyon sa bansa. Sa mapa makikita ang populasyon ng mga lalawigan ng rehiyon noong taong 2010. Pananda: = 100,000 katao 49
- 54. DRAFT April 10, 2014 Talahanayan ng Land Area ng Rehiyon IV – A CALABARZON Lalawigan Land Area Cavite 1,287.6 km2 Laguna 1.759.7 km2 Batangas 3,165.8 km2 Rizal 1,308.9 km2 Quezon 8,842.8 km2 Tingnan muli ang mapa ng rehiyon, di nga ba’t malaki ang sinasakupan nito? Tinatayang ang kabuong lupain ng Rehiyong IV-Calabarzon kabilang ang limang lalawigan ay umaabot sa mahigit sa 16,000 km2 na hektaryang lupain. Pag-aralan sa mapa ang kapal ng populasyon sa bawat lalawigan ng Rehiyon IV-Calabarzon at ang talahanayan tungkol dito. Bakit kaya magkakaiba ang bilang ng mga tao sa iba’t ibang lalawigan? Suriin ang mga paglalarawan ng bawat lalawigan ng rehiyon. Nakakatulong ba ito upang mabigyang rason ang pagkakaiba-iba ng mga populasyon ng mga lalawigan sa rehiyon? Lalawigan Katangian ng Anyong Lupa o Tubig Pangunahing Hanapbuhay Katangian ng Dami ng Tao Cavite Malawak ang kapatagan, May mahabang baybayin Pagsasaka Pagpapastol Manggawa ng mga pabrika o Tingnan sa mapa 50
- 55. DRAFT April 10, 2014 kompanya Laguna Malawak na kapatagan na napapalibutan ng Bundok Malawak ng lawa at mga maraming talon Pagsasaka Pangingisda Manggawa ng mga pabrika o kompanya Tingnan sa mapa Batangas Malawak na kapatagan Mahabang baybayin Pabrika ng langis Daungan ng mga barko Manggawa sa mga pabrika Tingnan sa mapa Rizal Bulubundikin Maliit na bahagi ang kapatagan Pagsasaka Manggawa (sa malapit sa Kalakhang Maynila) Tingnan sa mapa Quezon Maliit na bahaging kapatagan Bulubundukin Malaking bahagi ang tangway Pagsasaka pangingisada Tingnan sa mapa Magkakaiba- iba rin ang mga pangkat ng tao na kabilang sa populasyon ng bawat lalawigan. Sa ating rehiyon, malaking bahagi ang mga pangkat pangkat ayon sa kanilang kabuhay. Kung kaya’t marami dito ang mga magsasaka, mangingisda at mga mangagawa sa iba’t ibang kompanya at pabrika. Malaking bahagi din ang mga kababaihan na nakapag- aambag sa paglago ng kabuhayan at kaayusan ng ating mga pamayanan. Ang buong rehiyon ay tinatawag na rehiyon ng 51
- 56. DRAFT April 10, 2014 mga katagalugan dahil sa kanilang gamit na wika ngunit may ilang maliit na bahagi ng populasyon na kasama sa katutubong pangkat. Sila ang mga naunang mga pangkat na nanirahan sa malawak na lupain ng ating rehiyon. Paano natin mapahahalagahan ang iba’t ibang pangkat ng tao sa ating mga lalawigan? Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Anong masasabi mo tungkol sa populasyon ng bawat lalawigan sa iyong rehiyon? Isulat sa kahon ang iyong sagot. Lalawigan Katangian ng Populasyon Cavite Laguna Batangas Rizal Quezon 2. Bakit nagkakiba-iba ang populasyon sa bawat lalawigan? ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ 52
- 57. DRAFT April 10, 2014 3. Paano naaapektuhan ang populasyon ang mga sumusunod? Bakit naaapektuhan ang Populasyon Lawak ng Lupa Hanapbuhay Kalapitan/ Kalayuan sa mga sentro ng komersyo 53
- 58. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Tingnan ang talahanayan ng populasyon ng tao sa mga lugar sa bansa. Alin ang pinakamalaki? Alin ang pinakamaliit? Gamit ang mga larawan ng iba’t ibang dami ng tao bilang gabay, gumuhit ng akmang bilang ng tao sa ilang lalawigan ayon sa kanilang populasyon sa inyong sagutang papel. Tandaan na ang may pinakamalaking populasyon ay ang may pinakamaraming tao. = 1,000,000 katao Isla Populasyon Palawan 1,025,800 Miindoro 1,385,000 Negros 4,450,000 Cebu 4,225,000 Sulu 735,000 Gawin Mo 54
- 60. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Tingnan ang bar grap tungkol sa populasyon ng iba’t ibang pangkat na matatagpuan sa ating rehiyon. Ano ang masasabi mo tungkol sa pagkakaiba iba ng dami ng mga pangkat? Paghambingin ang mga lalawigan ayon sa grap. 1500 1200 900 600 300 0 1. Alin sa mga lalawigan ay ang may pinakamaraming nakatirang mangagawa? Alin naman ang pinakamarami ang mga mangingisada? ___________________________________________________ ___________________________________________________ 2. Bakit sa palagay mo maraming nakatira na manggawa sa ___________? Ano ang maaring dahilan na maraming gustong tumira dito? ___________________________________________________ ___________________________________________________ 3. Ano ang katangian ng lalawigan ng ______________ at marami ang nakatirang mangingisda dito? ___________________________________________________ ___________________________________________________ 4. Paghambingin ang bilang ng mga mangagawa sa mga lalawigan ng Rizal at ng Quezon. Alin ang lalawigan na mas maraming mangagawa? ___________________________________________________ ___________________________________________________ Cavite Laguna Batangas Rizal Quezon Bilang ng Tao Pangkat ng Tao Pananda mangingisada manggawa 56
- 61. DRAFT April 10, 2014 5. Paghambingin ang bilang ng mangingisada sa mga lalawigan ng Laguna at ng Cavite. Aling lalawigan ang mas kakaunti ang populasyon? ___________________________________________________ ___________________________________________________ Gawain C Basahin muli ang mga katangian ng populasyon ng mga lalawigan sa ating rehiyon. Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa iba’t ibang pangkat sa sariling lalawigan ayon sa mga sumusunod: 1. Maaring ihambing ang iba’t ibang pangkat sa mga pangkat ng karatig na lalawigan. 2. Maaring ilahad ang kaugnayan ng mga uri ng kabuhayan at uri ng lupain ng sariling lalawigan sa karatig na lalawigan. 3. Maaring ilahad kung paano pahalagahan ang iba’t ibang pangkat sa sariling lalawigan. Gawing gabay ang halimbawang talata sa ibaba. Ang mga Pangkat sa Aking Lalawigan Ako’y nakatira sa Cavite. Maraming taong nakatira dito. Malawak ang baybayin dito kung kaya karamihan sa hanapbuhay ay pangingisda. Malawak din ang aming bukid kaya marami ang mangingisda. Pero mas marami ang mangingisda kaysa sa mga magsasaka. Dahil malapit sa Kalakhang Manila, marami ang nakatayong kompanya dito. Mas maraming manggawa ang nakatira dito kaysa aming karating na lalawigan ng Mahalaga ang mga manggawa na nakatira sa amin. Sinisiguro ng aming Mayor na sapat ang mga sasakyan sa lansangan upang hindi sila maabala sa pagpunta sa kanilang mga trabaho. 57
- 62. DRAFT April 10, 2014 Tandaan Mo Magkakaiba ang dami ng tao sa mga lalawigan ng sariling rehiyon na makikita sa isang population map. Magkakaiba iba rin ang mga pangkat ng tao na bumubuo ng populasyon ng bawat lalawigan. Ang pagkakaiba-iba ng dami ng tao at mga pangkat nito ay maaring naapektuhan ng katangian ng lupain na sinasakop ng lalawigan, at ang kalapitan nito sa mga sentrong pangkomersyo. Ang bawat tao na bumubuo sa lalawigan ng sariling rehiyon ay mahalaga sapagkat bawat isa ay may ginagampanang tungkulin sa pagpapaunlad nito. 58
- 63. DRAFT April 10, 2014 Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag batay sa datos tungkol sa bahagi ng populasyon ng mga lalawigan sa Region IV- Calabarzon. Tukuyin ang pinakatamang sagot sa bawat tanong/pahayag. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang. 1. Aling lalawigan ang magkasingdami ang populasyon ng mangingisda at magasaka? A. Rizal B. Batangas C.Laguna D. Quezon 2. Alin sa sumusunod ang may pinakamaliit na kabuuang populasyon? A. Cavite B. Batangas C.Laguna D. Quezon 3. Aling lalawigan ang mas marami ang mangingisda kaysa sa manggawa? A. Cavite B. Batangas C.Laguna D. Quezon Lalawigan Mangagawa Mangingisda Magsasaka Kabuuan Cavite 1,860 620 620 3,100 Laguna 1,080 675 945 2,700 Batangas 960 480 960 2,400 Rizal 1,750 750 2,500 Quezon 380 760 760 1,900 Natutuhan Ko 59
- 64. DRAFT April 10, 2014 4. Kung pagsama samahin ang mga populasyon ng mangingisda at magsasaka, aling lalawigan ang may pinakamarami sa buong rehiyon? A. Cavite B. Batangas C.Laguna D. Quezon 5. Alin dito ang dahilan kung bakit kakaunti ang populasyon ng mangingisda sa lalawigan ng Rizal? A. Mas gusto ng mga taga Rizal ang pagsasaka kaysa pagingisda. B. Kakaunti lamang ang anyong tubig kung saan makapangisda ang mga tao. C. Mas gusto ng mga taga-Rizal magtrabaho sa iba’t ibang kompanya. D. Maraming pumupunta sa mga karatig na lalawigan upang maging magsasaka 6. Malalaki ang bilang ng populasyon sa bahaging Cavite at Rizal marahil dahil __________________. A. Malapit sila sa Kalakhang Manila. B. Magkasinlaki ang mga lalawigang ito. C. Nagkakapareho sa paniniwala ang mga ito. D. Bulubundukin ang mga lalawigan na ito. 7. Batay sa datus, aling lalawigan ang mas naaangkop ang kabuhayan sa pagtatanim? A. Cavite B. Batangas C.Laguna D. Quezon 8. Bakit pinakamarami ang pangkat ng manggawa sa lalawigan ng Cavite? A. Mas gusto ng mga taga-Cavite ang magtrabaho sa kompanya B. Mas naaangkop ang lupain ng Cavite sa pagsasaka C. Maraming anyong tubig ang nakapalibot sa Cavite D. Malapit ang Cavite sa kabisera ng bansa kung saan maraming kompanya 60
- 65. DRAFT April 10, 2014 9. Alin sa mga lalawigan sa rehiyon ang maraming taong nangingisda? A. Rizal B. Cavite C. Quezon D. Batangas 10. Kung pagsama samahin ang mga manggawa at magsasaka, aling lalawigan sa rehiyon ang may pinakamaraming na ganitong pangkat? A. Rizal B. Cavite C. Quezon D. Batangas 61
- 66. DRAFT April 10, 2014 Aralin 7: Katangiang Pisikal na Nagpapakilala ng iba't-ibang Lalawigan sa Rehiyon Paano mo mailalarawan ang iyong lalawigan? Maipagmamalaki mo ba ang iyong lalawigan at rehiyon? Paano mo ba ito ipinapakilala? Ang pagkilala sa sariling lalawigan ay napapakita ng pagpapahalaga sa kinabibilangang lalawigan. Mahalaga sa atin ang ating lalawigan sapagkat dito tayo nabibilang at dito din nakatira ang ating pamilya at mga kaibigan. Kaya’t marapat na alamin natin kung ano ang natatangi sa ating lalawigan at mga karatig na lalawigan sa ating rehiyon upang lubos natin maipakikilala ang mga ito sa mga tao sa ibang lalawigan. Halika at pag-aralan natin ang nagagandahang lugar sa ating lalawigan, ang mga kaanyuang pisikal na makikita dito kasama ang mga tanyag na mga lugar na nagpapakilala sa atin bilang lalawigan at ang pagiging kabilang ng lalawigan sa Rehiyon IV-Calabarzon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagsasabi ng ilang katangiang pisikal ng mga lalawigan sa rehiyon. 2. makapagsasabi ng mga anyong tubig o lupa na nagpapakilala sa lalawigan at rehiiyon. 3. makapaghahambing ng katangiang pisikal ng iba't ibang lalawigan sa rehiyon; at 4. makapagpapakita ng pagpapahalaga sa mga katangiang pisikal na nagpapakilala ng lalawigan at rehiyon 5. Panimula 62
- 67. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Anong ang mga natatanging anyong lupa o anyong tubig na kilala ang lalawigan at rehiyon? Ano ano ang mga pisikal na katangian ng mga lalawigan sa rehiyon? 63
- 68. DRAFT April 10, 2014 Inimbitahan ni Brenda ang pamilya ng kanyang pinsan na si jane na makipiyesta sa kanila. Malapit na kasi ang piyesta sa Atiomonan Quezon. Manggaling pa sa Tagaytay City sila Joni. Tuklasin Mo Madali lang pumunta sa amin. Mula sa bulubundukin ninyong lugar ng Tagaytay bumaba kayo sa kapatagan hanggang Calamba, Laguna. tumuloy kayo sa highway hangang Turbina, Quezon mula naman sa Turbina, dadaan kayo ng zig-zag road paakyat ng kabundukan hanggang sa amin dito sa Atinonan Paano ba pumunta sa inyo? O sige, titingan na lang namin sa mapa ang papunta sa inyo. Asahan mo kami sa piyesta. sabik na rin kaming makita kayo, pinsan! Bye. 64
- 69. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang sumusunod: Ano ang usapan ng mag-pinsan na sina Brenda at Jane? Ano-ano ang mga katangian ng mga lugar na madadaanan nila Joni mula sa Tagaytay hanggang sa Atimonan? Lugar Katangian Tagaytay Kabundukan Calamba, Laguna Atimonan, Quezon Turbina, Quezon Gawain A Batay sa pisikal na mapa ng sariling rehiyon, isulat ang mga nakikitang mga pisikal na katangian ng mga lalawigan. Isulat sa sariling sagutang papel. Pangalan ng Lalawigan Mga Simbolong nakikita sa mapa Ipinapahiwatig na katangiang pisikal A B C D E F G H Gawin Mo 65
- 70. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Halina't tayo’y maglakbay. Alam mo ba ang mga natatanging lugar sa iyong lalawigan at mga karatig nito? Sabihin kung saan matatapuan ang mga kilalang anyong tubig at lupa na nasa larawan. Piliin ang sagot sa kahon at isulat sa sariling sagutang papel. Puerto Galera _____________ Philippines Bundok Banahaw __________ Philippines Bulkang Taal ____________ Philippines Lawa ng Laguna __________ Philippines Bundok ng Pinatubo ____________ Philippines Ilog ng Pasig ____________ Philippines 66
- 71. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Iguhit ang anyong tubig o lupa na nagpapakilala sa iyong lalawigan. Buuin ang brochure tungkol dito at hikayatin ang mga tao na pumunta dito sa pamamagitan ng paglalarawan ng kagandahan nito Zambales Occidental Mindoro Batangas Quezon Laguna Pasig Ang aking lalawigan ay ______________________. Makikita dito ang tanyag na _______________________. Ang anyong tubig/lupa na ito ay ____________________ marami ang pumupunta dito dahil __________________ kaya't inaanyahan namin kayo na dalawin ang tanyag na lugar na ito sa aming lalawigan. Dahil dito, masisiyahan kayo. 67
- 72. DRAFT April 10, 2014 Buuin ang bawat pangungusap upang ilarawan ang iba't-ibang lalawigan sa sariling rehiyon. Gawing batayan ang mga napag- aralang pisikal na katangian ng rehiyon. Isulat sa sariling sagutang papel. 1. Ang malaking bahagi ng lalawigan ng ____________ ay bulubundukin. 2. Sa lalawigan ng ________________ makikita ang natatanging anyong lupa na ___________________. 3. Sa mga lalawigan ng _________________________ makikita ang kagubatan na ginagawang Natural Park. 4. Nakawiwili ang natatanging talon ng _______________ sa lalawigan ng ___________________. 5. Sapagkat ang lupain ng lalawigan ng _________________ ay kapatagan, pagsasaka ang pangunahing pangkabuhayan ng mga tao dito. 6. Maraming turista ang dumadayo sa lalawigan ng _________________ dahil sa natatanging dalampasigan nito. Tandaan Mo Natutuhan ko May pisikal na katangian ang mga lalawigan sa rehiyon. Maaring may pagkakatulad o pagkakaiba ang mga katangiang pisikal sa iba't ibang lalawigan. Dapat nating pahalagahan at ipagmalaki ang mga anyong lupa at anyong tubig dahil ang mga ito ay nagpapakilala sa ating lalawigan at rehiyon. 68
- 73. DRAFT April 10, 2014 7. May mga lalawigan sa rehiyon na bulubundukin kagaya ng lalawigan ng ________________ kung kaya malamig ang temperatura sa lugar na ito. 8. Kapatangan naman ang malaking bahagi ng lalawigan ng ____________________. 9. Napapalibutan ng bundok ang lalawigan ng _____________ kung kaya itinuturing itong talampas. 10. Ang lalawigan ng ________________ ay may malawak na dagat kung kaya’t pangingisda ang isa sa mga pangkabuhayan ng mga tao dito. 69
- 74. DRAFT April 10, 2014 Aralin 8: Mga Anyong Tubig at Anyong Lupa sa Aming Rehiyon Marami bang turista ang pumupunta sa ating lalawigan? Marahil, dahil ito sa mga magagandang anyong lupa at anyong tubig na makikita dito sa atin. Di nga ba’t naririnig natin na dinarayo ang mga talon, lawa, ilog at look sa ating lugar? Di nga ba’t dinarayo din naman ang mga natatanging anyong lupa kagaya ng mga kagubatan at mga bulubunduking bahagi ng ating lalawigan? Kung iisipin, ang ilan sa mga ito ay nagpapatanyag at nagpapakilala sa ating rehiyon. Marami ang dumarayo sa mga natatanging anyong lupa at anyong tubig ng lalawigan. Karamihan sa pinagkukunan ng pangkabuhayan ng mga tao sa lalawigan ang mga anyong lupa at anyong tubig. Mahalagang pangalagaan ang mga anyong lupa at anyong tubig ng ating rehiyon. Kaya’t halika at muling tuklasin ang kagandahan ng ating mga anyong lupa at anyong tubig. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. matutukoy ang iba’t ibang anyong tubig at anyong lupa ng sariling lalawigan at mga karatig lalawigan sa rehiyon; 2. maihahambing ang mga pangunahing anyong lupa at anyong tubig ng mga lalawigan sa sariling rehiyon; at 3. maipakikita ang pagmamalaki sa mga anyong tubig at anyong lupa sa mga lalawigan ng sariling rehiyon sa pamamagitan ng pagawa ng polyeto o poster. Panimula 70
- 75. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo #25 Narra St. Lopez, Quezon 4316 Dear Aiza, Kamusta na po? Ang ganda dito sa lugar na napuntahan ko. Sana mayroonnito sa atin. Ano kaya ang mga anyong lupa ang mayroon sa atin? Mayroon din ba tayong mga anyong tubig na kagaya nito? Sana sa susunod kasama na kita dito. Ang nagmamahal mong kaibigan, Joey 71
- 76. DRAFT April 10, 2014 Ang mga rehiyon ay may mga anyong lupa at anyong tubig na natatangi at nagpapatanyag sa bawat lalawigan nito. Kapag binangit ang ilang sa mga anyong lupa at anyong tubig na ito, agad naalala ng mga tao ang lalawigan kung saan matatagpuan ito. Tuklasin natin ang ilan sa ito na makikita sa ating rehiyon at sa karatig nito. Sa Rehiyon IV-Calabarzon matatagpuan sa Laguna ang kilalang Bundok ng Makiling, na itinuturing ng mga siyentipiko na isang bulkan ngunit hindi pa pumuputok sa mahabang panahon. Sa Laguna din matatagpuan ang pinakamalaking lawa sa Pilipinas, ang Lawa ng Laguna. Sa Quezon naman makikita ang Bundok Banahaw, isa ring natutulog na bulkan kagaya ng Bundok Makiling at ang ilang bahagi ng bulubunduking lugar ng Sierra Madre. Sa Batangas naman matatagpuan ang pinakamaliit na Bulkang Taal na nakalubog sa Lawa ng Taal. Matatanaw din ang kagandahan ng anyo nito sa Tagaytay sa Cavite. Bulubundukin naman kung maituturing ang lalawigan ng Rizal ngunit matatagpuan dito ang masarap pasyalan ng mga mag-anak, ang Talon ng Hinulugang Taktak. Ang Rehiyong IV-MIMAROPA naman ay sadyang pinagpala ng sari-saring anyong lupa at anyong tubig. Ang mga turista ay dumarayo pa upang makita ang tanyag na mga anyong lupa at anyong tubig nito. Matatagpuan sa Mindoro ang kilalang Bundok ng Halcon, na ika-3 sa pinakamataas na bundok sa bansa. Sa Oriental Mindoro naman matatagpuan ang Talon ng Tamaraw at puting baybayin ng Puerto Galera na dinarayo ng mga turista. Sa Marinduque matatagpuan ang aktibong bulkan ng Malindig. Sa Palawan ay makikita ang isa sa pitong kahanga-hangang tanawin sa mundo, ang Puerto Princesa Underground River (PPUR). Tuklasin Mo 72
- 77. DRAFT April 10, 2014 Hindi magpapatalo ang Region III-Gitnang Luzon sa kagandahan ng mga anyong lupa at anyong tubig nito. Dito matatagpuan ang malalawak na baybayin ng Aurora, Bataan at Zambales na nagiging atraksyon sa mga turista, pangisdaan at daungan. Sa Zambales makikita ang kilalang bulkan ng Pinatubo. Ang Dambana ng Kagitingan ay matikas na nakatayo sa tuktok ng Bundok Samat sa Bataan. Matatagpuan sa rehiyon ang pangalawa sa pinakamahabang ilog sa Luzon, ang ilog Pampanga. Sa Bulacan matatagpuan ang Ilog Angat at ang Angat Dam kung saan pinaglalagakan ng tubig inumin sa ilang lalawigan ng Rehiyon III at buong NCR. Isang magandang tanawin din ang mga isla ng El Grande, Capones at Potipot sa Zambales. Kilala ito sa maputing buhanginan. Pag-aralan natin ang mga katangian ng ilang anyong lupa at anyong tubig ng bawat lalawigan. Ano kaya ang masasabi natin tungkol sa mga ito? Alin kaya dito ang nagpapakilala ng bawat lalawigan sa ating rehiyon? Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Ano-ano ang nabanggit na anyong tubig at anyong lupa sa iba’t ibang rehiyon? _______________________________________________ Ilang lawa Ilang bundok Ilang talon Lawa Laki Bundok Taas Talon Taas Laguna 89,076 ha. Bundok Halcon 2586 m Pagsanjan 390 ft. Taal 24,356 ha. Bulkan ng Malindig 1157 m Tamaraw 423 ft 73
- 78. DRAFT April 10, 2014 Anong masasabi mo tungkol sa bawat isang anyong lupa at anyong tubig na nabangit sa talata? Lugar Anyong Lupa/ Anyong Tubig Pangalan Katangian Quezon bundok Bundok ng Banahaw mataas, maganda 2. Ano pang ibang mga anyong tubig at anyong lupa sa iyong rehiyon ang alam mo? Ano-ano ang mga katangian nito? ______________________________________________ 3. Paano naapektuhan ng anyong lupa at anyong tubig ang uri ng pamumuhay ng mga tao sa kinalalagyan nito? ______________________________________________ 4. Paano ka makatutulong sa pagpapanatili ng kagandahan ng mga anyong lupa at anyong tubig sa rehiyon? ______________________________________________ 74
- 79. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Iba-iba ang mga anyong lupa o anyong tubig na makikita sa ilang karatig na rehiyon. Isulat ang ilan sa mga ito sa sariling sagutang papel. Gawin mo 75
- 80. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Batay sa talata, subukin na paghambingin ang ilan sa mga anyong lupa at anyong tubig sa rehiyon. Maaring sundan ang pattern sa ibaba. 1. Ang lawa ng Laguna de Bay ay ang pinakamalawak na lawa sa buong Pilipinas. Mas maliit ang lawa ng Taal dito. 2. __________________________________________________ 3. _________________________________________________ 4. __________________________________________________ 5. __________________________________________________ Gawain C A. Ipinagmamalaki mo ba ang mga natatanging anyong lupa o anyong tubig sa iyong lalawigan o rehiyon? Paano mo maipakikita ito? Hikayatin mo ang iyong mga kaibigan sa ibang lugar na bisitahin ang alin man sa mga natatanging anyong lupa at anyong tubig sa inyong lalawigan, sa mga karatig na lalawigan o sa rehiyon. Pumili ka ng isa na pinakagusto mo. B. Matapos itong gawin, gumawa ng limang pangungusap tungkol sa maaring epekto sa pamumuhay ng mga tao ng mga natatanging anyong lupa o anyong tubig na ito sa kinalalagyang lugar. C. Gawin ito sa isang malinis na papel. 76
- 81. DRAFT April 10, 2014 Ano anong uri ng anyong lupa at anyong tubig ang makikita sa mga natatanging lugar sa ating rehiyon at karatig nito? Mag-isip ng ilan at isulat ito sa sariling sagutang papel. Gamitin ang halimbawang talahanayan. Pangalan ng Lugar Uri ng Anyong Lupa/Tubig Hal. Taal bulkan Tandaan Mo Natutuhan ko Ang iba’t ibang lalawigan sa rehiyon ay sadyang may ipagmamalaki na magagandang anyong lupa at anyong tubig. Mahalagang malaman ang mga anyong lupa at anyong tubig ng sariling rehiyon upang makapagsagawa ng mga gawain na makapagsulong sa mga ito. 77
- 82. DRAFT April 10, 2014 Tingnan ang datos sa ilang pangunahing anyong lupa/ anyong tubig sa lalawigan at rehiyon. Paghambingin ang mga katangian ayon sa datos nito. 1. ____________________________________________________. 2. ____________________________________________________. 3. ____________________________________________________. 4. ____________________________________________________. 5. ____________________________________________________. Ilang lawa Ilang bundok Ilang talon Lawa Laki Bundok Taas Talon Taas Laguna 89,076 Ha. Bundok Halcon 2586 m Pagsanjan 390 ft. Taal 24,356 Ha. Bulkan ng Malindig 1157 m Tamaraw 423 ft 78
- 83. DRAFT April 10, 2014 Aralin 9: Pagkakaugnay-ugnay ng mga Anyong Tubig at Anyong Lupa sa Aking Lalawigan at Rehiyon Matapos pag-aralan at maihambing sa nakaraang aralin ang iba’t ibang pangunahing anyong lupa at anyong tubig ng iba’t ibang lalawigan sa sariling rehiyon, tatalakayin naman ang pagkakaugnay-ugnay nito sa bawat isa. Alam mo bang marami tayong mga natatanging anyong lupa at anyong tubig sa ating lalawigan at rehiyon na magkakaugnay-ugnay? Kung ang inaakala natin ang Bundok ng Makiling ay nasa Laguna, ito ay kabilang sa mahabang bulubundukin ng Sierra Madre. Sa madaling salita, ang Makiling ay kaugnay sa mga sa Caraballo mountain ranges mula Cagayan Valley hanggang sa lalawigan ng Quezon. Alamin natin kung ano ano ang mga anyong tubig at anyong lupa na magkakaugnay sa rehiyon at karatig nito. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ang pagkakaugnay-ugnay ng mga anyong tubig at anyong lupa sa sariling lalawigan at rehiyon; at 2. mapahalagahan ang pagkakaugnay-ugnay ng mga anyong tubig at anyong lupa sa sariling lalawigan at rehiyon. Panimula 79
- 84. DRAFT April 10, 2014 Bigkasin nang maayos ang tula at sabay-sabay na isagawa. Alamin Mo Anong mga anyong lupa o anyong tubig ang makakaugnay ugnay? Anong kahalagahan ng pag- alam ng pagkakaugnay- ugnay ng mga ito? Pag-Ugnayin Natin Sa ating lalawigan ay matatagpuan, mga bundok, burol, talampas at kapatagan, ilog, lawa, talon at dagat ay mapaliliguan sapagkat mayaman ito sa likas na yaman. Anyong lupa at anyong tubig ating pag-ugnayin upang makilala rehiyong kinabibilangan natin. Ating alagaan at ganda'y panatilihin ipagmalaki ito at ating mahalin. 80
- 85. DRAFT April 10, 2014 Nasa bahaging timog silangan ng Luzon ang mga hanay ng bundok na tinuturing na pinakamahaba sa buong isla. Ilan dito ay ang Bundok Banahaw na naghihiwalay sa Laguna at Quezon at ang Bundok Makiling na nasa pagitan ng Laguna at Batangas. Mayroon din sa bahaging kanluran ng Luzon isang bundok sa pagitan ng Zambales at Pampanga na isa ding aktibong bulkan, ang Bulkan ng Pinatubo. Ang lokasyon ng Pinatubo ay Zambales, ngunit naisip ba ninyo kung bakit mas naapektuhan ang Pampanga noong pumutok ang nasabing bulkan? Maraming pang ibang mga anyong lupa na magkakaugnay-ugnay. Ang pinakatanyang sa Luzon ay ang Sierra Madre. Ito ang pinakamahabang bulubunduking lugar sa buong bansa. Sinasakop nito ang lalawigan ng Cagayan sa Rehiyon II hangang sa lalawigan ng Quezon sa Rehiyon IV-CALABARZON. Sa bandang kanluran ay nasasakop nito ang lalawigan ng Nueva Viscaya bilang bahagi ng mga Bundok ng Caraballo na nauugnay naman sa mga kabundukan ng Cordillera. Sa kabuuan, 10 lalawigan sa 3 rehiyon ang sinasakop ng Sierra Madre Mountain range. Tingnan sa mapa ang lawak ng nasabing kabundukan. Tuklasin Mo 81
- 87. DRAFT April 10, 2014 Ang Ilog Pasig ay isa din sa mga anyong tubig na nag- uugnay ugnay sa iba’t ibang lalawigan at rehiyon. ito ang isa sa pinakamahabang ilog ng bansa na may mahigit na 25 kilometro ang haba na binabagtas ang dakong hilaga kanlurang bahagi ng mula look ng Laguna hanggang sa look ng Manila. Ang pangunahing sanga ng ilog, ang Ilog ng Marikina ay nagmumula sa kabundukan ng Sierra Madre sa Rodriguez, sa lalawigan ng Rizal sa hilagang-silangan ng lungsod. Ang Ilog ng Marikina ay dumadaloy patungong timog hilaga sa mga lungsod ng Pasig at Pateros. Ang ilang bahagi ng ilog ay dumadaloy din sa Lungsod ng Pasig at Marikina. Ang ilog ding ito ang nagsisilbing palatandaan ng mga Lungsod ng Makati at ng Mandaluyong. Sa bahaging hilaga-silangan, ang ilog ay naging palatandaan ng mga Lungsod ng Mandaluyong at Manila. Sa kabuuan, maraming mga ilog ang dinadaluyan ng Ilog Pasig hanggang sa makalabas ito sa Look ng Manila (Manila Bay). Isang halimbawa dito ang Ilog ng Marikina kung saan dumadaloy ang Ilog Pasig papuntang timog na bahagi ng Luzon hanggang sa lalawigan ng Rizal. Ang mga estero at kanal sa mga lansangan ng kalakhang Manila ay kasama din sa mga dinadaluyon ng Ilog Pasig. Kapag hindi malinis ang mga estero, ano kaya ang mangyayari sa daloy ng tubig sa ilog Pasig? Naiisip ninyo ba kung bakit ganito ang situwasyon ng ilog? 83
- 88. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Ilang lalawigan ang tinataluntun ng mga kabundukan ng Sierra Madre? 2. Ano sa palay ninyo ang mga kabuhayan ng mga lalawigan sa paanan ng kabundukan ng Sierra Madre? 3. Paano maipapakita ng mga lalawigan ang pagtutulungan upang mapanatili ang mga yaman ng kabundukan? 4. Ilang lungsod/lalawigan dumadaloy ang Ilog Pasig? 5. Ano ang lagay ng Ilog Pasig sa ngayon? Bakit naging ganito ang lagay ng Ilog Pasig? 6. Ano ang kinalaman o kontribusyon ng gawain ng tao sa pagdumi ng Ilog Pasig? 7. Paano maipapakita ang pagtutulungan upang muling maging malinis ang Ilog Pasig? 8. Ano ang iyong mungkahi upang malinis ang Ilog Pasig? Gawain A Pangkatang Gawain 1. Itala ang magkakaugnay na anyong lupa at anyong tubig sa inyong lalawigan gamit ang mapang topograpiya ng iyong rehiyon. 2. Pumili ng lider at tagatala upang maipon ang mga datos na kailangan. 3. Isulat sa talahanayan o talaan ang magkakaugnay na mga anyong lupa at anyong tubig na matatagpuan sa bawat lalawigan at ipaliwanag ito. Gawin mo 84
- 89. DRAFT April 10, 2014 Lalawigan: _______________ Magkaugnay na Anyong Lupa at Anyong Tubig Paliwanag 4. Iulat ang natapos na gawain ng bawat pangkat. Gawain B Panuto: 1. Basahin ang slogan tungkol kampanya upang muling buhayin ang Ilog Pasig. 2. Sumulat ng lima panukala o mungkahi upang maging matagumpay ang kampanyang ito. 3. Iulat ang isinagawang gawain sa malikhaing paraan. 4. Basahin ang mga dapat tandaan sa pagkakaroon ng puntos sa gawain ito. Slogan: “Kapit Bisig Para sa Ilog Pasig” 85
- 90. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Magsaliksik ng mga anyong lupa at anyong tubig sa iyong rehiyon na magkakaugnay. Ano ano ang mga ito? Gumuhit ng mga magkakaugnay na anyong lupa at anyong tubig sa inyong lalawigan at rehiyon sa isang malinis na papel. Kulayan ito ayon sa kagustuhan ng pangkat at hinihingi ng pagkakataon. Tandaan Mo Magkakaugnay ang mga anyong lupa at anyong tubig ng bawat lalawigan at rehiyon. Nagkakaugnay-ugnay ang iba’t ibang anyong tubig at anyong lupa upang magbigay ng mahalagang impormasyon sa mga mag-aaral. Dapat tandaan na magkakaroon ka ng puntos sa mga sumusunod: 1. Nagbanggit ng mga panukala upang mahikayat ang mga ibang bata na sumama sa kampanya. 2. Naipaliwanag nang maayos ang layunin ng kampanya. 3. Nagpakita ng malikhaing pamamaraan ng paguulat ng sagot. 86
- 91. DRAFT April 10, 2014 Gumamit ng sariling sagutang papel sa pagsagot sa mga tanong. I. Paano naaapektuhan ang pamumuhay ng mga mga lalawigan ng sinasakop ng mga kabundukan ng Sierra Madre? Halimbawa: Ang Paete, Laguna ay tanyag sa paglililok ng mga kahoy mula sa bundok ng Banahaw. Ang bundok ang pinagkukunan ng punong kahoy. 1. May mga 1,400 na pamilya ng mga Agta ang nakatira sa paanan ng Sierra Madre sa lalawigan ng Pampanga. Sa mga kagutan ng Sierra Madre sila kumukuha ng kanilang pagkain. _____________________________________________ 2. May industrya ng bawang at sibuwas sa mga bayan ng Bogabon, Laur at Rizal sa lalawigan ng Nueva Ecija sa paanan ng Sierra Madre. Kung kaya tinatawag na “onion capital” ang Bogabon. _____________________________________________ 3. May isang tribu ng mga Ilongot na nakatira sa kabundukan ng Sierra Madre. Hindi sila tumitigil sa isang lugar ngunit sila ay dumarayo kung saan sila makakakuha ng makakain ng kanilang tribu. Ang mga pagkain ay nakukuha nila sa kagutan kung saan sila mapadpad. Kadalasan sila ay nasa bahagi ng Sierra Madre sa pagitan ng Nueva Ecija at Nueva Vizcaya. ____________________________________________ Natutuhan ko 87
- 92. DRAFT April 10, 2014 II. Paano naipapakita ng mga lalawigang dinadaluyan ng Ilog Pasig ang pakikiisa nito sa kampanya upang muling buhayin ang ilog? Isulat ang titik ng pinakaangkop na sagot. 1. Sa magkabilang pampang ng Ilog Pasig ay may mga naninirahan na mga tao. Hindi nila pag-aari ang lupa ngunit dito na sila nagtayo ng kanilang mga bahay. Dahil dito, maraming basura ng tao ang natatapon sa ilog. Naging madumi ang ilog at di naglaon ay wala nang mga isdang nabubuhay dito. a. Ayon sa alkalde ng Lungsod ng Mandaluyong, hindi priyoridad ang “relocation” ng mga taong impormal na naninirahan sa tabi ng ilog. b. Naglabas ng ordinansa ang Lungsod ng Manila na ipinagbabawal ang pagtapon ng basura sa Ilog Pasig. 2. Maraming pabrika at pagawaan sa tabi ng Ilog Pasig. Napagalaman ng pangkat na GreenPeace na ang ilang pabrika ay hindi sumusunod ng tamang pagtapon ng duming pang-industrya. a. Sinabi ng lokal na pamahalaan na wala silang kakayahan sa para habuling ang mga pabrika na nagpapadumi ng Ilog Pasig. b. Tinangalan ng lisensyang magpatuloy ang ilang pabrikang hindi sumusunod sa tamang pagtapon sa duming pang-industrya. 88
- 93. DRAFT April 10, 2014 Aralin 10: Paggawa ng Mapa ng Mahahalagang Anyong Lupa at Anyong Tubig sa sariling Lalawigan at Rehiyon at mga Karatig Nito Ang mapa ay isang mahalagang instrumento upang matuntun ang mga lugar na hindi natin kilala. Iba’t ibang ang mga mapa na maari nating gamitin. Karamihan sa mga mapang ito ay nagpapakita ng iba’t ibang layunin. Kung nais natin makita kung anong uri ng produkto ang mayroon sa isang lugar, maaring nating tingnan ang kanilang mapang pangekonomiya. Kung nais naman natin alamin ang uri ng klima sa isang lugar, maaring tayo tumingin sa kanilang mapang pangklima. Mainam ito kapag nais natin pumunta sa lugar na iyon upang mapaghandaan natin ito. Ang pinakakaraniwang mapa na atin napag-aralan ay ang mapang pang-topograpiya. Sa pag-aaral ng lalawigan at rehiyon, mahalagang matutuhan ang paggamit at paggawa ng payak na mapa upang magsilbing gabay sa lubos na pagkilala ng katangiang pisikal ng sariling lalawigan at rehiyon at nang karatig nito. Sa araling ito, inaasahang ikaw ay: 1. makagagawa ng payak na mapa na nagpapakita ng mahahalagang anyong lupa at tubig sa sariling lalawigan at rehiyon 2. makagagamit ng mapa sa pagtukoy ng mahahalagang anyong lupa at anyong tubig sa sariling lalawigan at rehiyon. Panimula 89
- 94. DRAFT April 10, 2014 Gumawa Tayo ng Mapa Naalala mo ba ang dayuhan na pumunta sa ating lalawigan. Hindi ba ipinakilala natin ang ating lalawigan sa kanila. Paano kung hindi nila napuntahan lahat ng mga magagandang tanawin sa atin? Siguro kailangan bigyan na lang natin sila ng mapa upang matunton nila ang ating lugar. Halika, gawa tayo ng mapa. Paano nga ba gumawa ng mapa? Ano ang ating kailangan? Narito ang ating gagawin. Alamin Mo Tuklasin Mo Bakit mahalagang maipakikita ang mga anyong lupa at anyong tubig ng sariling lalawigan at rehiyon? 90
- 95. DRAFT April 10, 2014 1. Ang mapa ay isang larawan ng mga bagay sa ating lalawigan. Iba iba man ang mapa, pumili na lang tayo ng ating gagawin. Mas mainam na gawin ang pisikal na mapa upang maipakita natin ang ating anyong lupa at anyong tubig sa ating mga bisita. Ano na nga ba ang mga anyong lupa at anyong tubig sa ating lalawigan? Isulat natin ang mga pangalan sa talaan. Pangalan ng Anyong Lupa Pangalan ng Anyong Tubig 2. Naalala ba natin ang mga simbolong nakikita sa mapa? Iguhit din natin ang mga ito sa tabi ng mga anyong lupa at tubig na ating itinala. Halimbawa: Pangalan ng Anyong Lupa Pangalan ng Anyong Tubig Bundok Makiling Hinulugang Taktak 3. Naalala din ba natin ang mga iba’t ibang direksyon na ating napag-aralan. Subukin nga nating isipin kung saang direksyon papunta ang mga naisulat nating mga anyong lupa at anyong tubig. Ilagay natin sa mga kahon. Iwanang blanko ang kahon kapag walang makita sa nasabing direksyon. 91
- 96. DRAFT April 10, 20144. Ngayong naiisip na natin kung saang banda ang mga anyong lupa at anyong tubig, alamin naman natin kung gaano kalayo ang mga ito sa isa’t isa. Hindi natin maaring iguhit ang aktual na distansya sa ating mapa, kaya kailangan natin gawan ng pananda ng distansya. Subukin nating alamin ang pananda ng distansya sa mga sumusunod. HS TS HK TK 92
- 97. DRAFT April 10, 2014 Gaano kalayo ang bituin sa tatsulok? Gaano naman kalayo ang bituin sa bilog? Gaano kalayo ang bituin sa parisukat? Ang bawat guhit sa ruler ay 1 (cm) sentimetro. Kung gagawin natin ang 1 cm ay 1 gawin nating 1 kilometro (k), ilang kilometro ang layo ng bituin sa tatsulok? Tama ang iyong sagot kung ang sagot mo ay 10 kilometro. Sagutin natin uli ang mga tanong sa itaas. Sabihin natin: Ang layo ng bituin ay ____ kilometro sa bilog. Ang bituin ay ______ kilometro ang layo sa parisukat. Paano mo malalaman ang layo ng bilog at tatsulok? Paano mo naman malalaman ang layo ng tatsulok sa parisukat? Balikan ang naisulat ninyong mga anyong lupa at anyong tubig. Lagyan ng distansya ang mga anyong lupa at anyong tubig sa iyong mapa batay sa inyong karanasan. Sa ngayon, hindi pa ito ang tamang distansya. Ngunit ito ay pagtatantya kung gaano kalayo ang lugar sa isa’t isa. Sa palagay ninyo ba makagagawa na kayo ng pisikal na mapa ng iyong lalawigan at rehiyon? Subukin ninyong gumawa at ipakita sa mga kaklase. Sagutin ang mga sumusunod: 1. Ano ang dapat na makita sa mapa? 2. Ano ano ang mga kailangan natin malaman upang makagawa ng pisikal na mapa? 93
- 98. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Batay sa pisikal na mapa ng iyong rehiyon, tukuyin ang mga lalawigan na tinukoy ng mga sumusunod na pahayag. Isulat ang tamang kasagutan sa patlang. _________1. Dito makikita ang Bundok _______________. _________2. Kilala dito ang Lawa ng ____________. _________3. Ang Talon ng ___________ ay pinakatampok sa lugar na ito. _________4. Sa lalawigang ito makikita ang magandang dalampasigan ng _________________. _________5. Matatagpuan dito ang Bulkang ___________. _________6. Ang lalawigan na ito ay isang ____________ dahil ito ay napapalibutan ng anyong tubig. _________7. Ang lalawigan na ito ay kagubatan. _________8. Ang malaking bahagi ng lalawigan ay kapatagan. _________9. Dito sa lalawigan na ito makikita ang natatanging bulkan ng rehiyon. _________10. Ang lalawigan na ito ay dinarayo ng mga turista dahil sa magandang dalampasigan at languyan nito. Gawin Mo 94
- 99. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na sitwasyon. Sagutin ang mga katanungan sa Question CARD sa bawat istasyon.Buuin ang puzzle ng mapa ng mga lalawigan pagkatapos nito. Station 1: Lalawigan: ____________________ Tanong: Dito matatagpuan ang Bundok ______________. Ito ay binubuo rin ng kapatagan, talampas at bulubunduking anyong lupa. Napaliligiran ito ng kagubatan at ilan pang mga anyong tubig. Anong Lalawigan ito? Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot nang tama ang mga tanong. Station 2: Lalawigan: ____________________ Tanong: Ang lawa ng __________ ay isa sa mga anyong tubig dito. Maituturing ito sa mga pinakamalaking lawa sa bansa. Makikita rin dito ang ilang pang anyong tubig na mga atraksyon din ng lugar. Ano ang lalawigang tinutukoy dito? Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot nang tama ang mga tanong. Station 3: Lalawigan: ____________________ Tanong: Isa sa mga dinarayong lugar ang anyong tubig na ito. Magandang pasyalan at masayang maliligo ang mga tao dito. Ang lalawigan ito ay _______________.? Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot nang tama ang mga tanong. Station 4: Lalawigan: ____________________ Tanong: Matatagpuan dito ang bulkan ng ___________. Saang lalawigan matatagpuan ang mga ito? Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot nang tama ang mga tanong. 95
- 100. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Gumawa ng mapa ng sariling rehiyon. Ipakita ang mga natatanging mga anyong lupa at anyong tubig ng mga lalawigan. Isipin ang direksyon at distansya sa bawat anyong lupa at anyong tubig na makikita sa bawat lalawigan. Ilagay ang mga simbolo ng bawat isa. Huwag kalimutang isulat ang mga pangalan ng mga ito sa tabi ng guhit na sumisimbolo sa kanila. Ipakita sa mga kaklase ang nagawa. Tandaan Mo Ang Mapa ay ginagamit upang tukuyin ang mga anyong lupa at anyong tubig sa isang lugar. Mahalaga na makagawa ng mapa upang magamit sa paghahanap sa isang lalawigan, rehiyon at iba pang lugar. Station 5: Lalawigan: ____________________ Tanong: Ang Talon ng _____________ naman ang pinaka tampok dito. Ano ang lalawigang ito? Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot nang tama ang mga tanong. 96
- 101. DRAFT April 10, 2014 A. Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na kalagayan. Isulat ang titik ng tamang sagot sa sagutang papel. 1. Sa pagpunta nila Gemma, Benilda at Jenny sa ______________, ano ang kailangan nila makita sa mapa? a. ang mga daanan papunta sa Quezon b. kung gaano kataas ang bundok sa Quezon c. kung ano ang kabisera ng Quezon d. ang mga pangalan ng lokal na namumuno 2. Aling mapa ang gagamitin nila para mas madali nilang matunton ang bahay ng kanilang lolo’t lola? a. mapang pangklima b. mapang pangekonomiya c. mapang pangkultura d. mapang pisikal Natutuhan ko Buwan na naman ng Mayo kung kaya't panahon na naman ng bakasyon. Ang magpipinsang Gemma, Benilda at Jenny ay mga bata mula sa ikatlong baitang. Nais nilang magbakasyon sa kanilang lolo at lola sa ____________. Subalit hindi nila alam ang patungo roon. Dahil abala rin ang kanilang mga magulang sa paghahanap-buhay ay hindi sila masasamahan sa pagtungo roon. Tanging isang nakatatandang kapatid lamang ni Gemma ang maaring sumama sa kanila. Sila ay kasalukuyang nakatira at nag-aaral sa _____________. Sinabihan sila ng kanilang magulang na magdala ng mapa upang hindi dila mawala. 97
- 102. DRAFT April 10, 2014 B. Gumawa ng mapa ng rehiyon upang matulungan sina Gemma, Benilda at Jenny sa pagpunta sa kanilang mga lolo at lola. Kulayan ng dilaw ang lalawigang madaraanan nila at pula sa mga lalawigang hindi nila madaraanan. Lagyan ng mga simbolo ng mga anyong lupa at tubig ang mga lalawigan. 98
- 103. DRAFT April 10, 2014 Aralin 11.1: Mga Lugar na Sensitibo sa Panganib Batay sa Lokasyon at Topograpiya May mga panganib na naidudulot ang ating kapaligiran. Mahalagang malaman kung ano ano ang mga natural panganib na ito upang mapaghandaan at maiwasan ang anumang sakuna na maaring maidudulot at maging isang kalamidad. Bilang bansa na nasa daanan ng bagyo, nakararanas tayo ng maraming bagyo sa buong taon. Nakakaranas din tayo ng mga pagyanig ng lupa bagaman hindi natin ito malaman kung kailan mangyayari. Kung tag-init naman ay minsan na tayong nakaranas ng matinding init nang panahon o kaya ang sa tag- ulan naman na sobra dami ng patak nito na nagdudulot na ng pagbaha. Sa pag-aaral ng ating sariling lalawigan at rehiyon, mahalagang matukoy at matalunton ang mga lugar na sensitibo sa panganib. Ipinababatid nito kung ano ang kaugnayan ng topograpiya at lokasyon ng lalawigan o rehiyon sa maaring maibungang panganib sa pamumuhay natin. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtukoy ang mga lugar na sensitibo sa panganib sa sariling lalawigan at rehiyon gamit ang hazard map; 2. makagagawa ng mga hakbang ng pagtugon bilang paghahanda sa mga posibling sakuna sa sariling lalawigan at rehiyon Panimula 99
- 104. DRAFT April 10, 2014 Bagyong Ondoy Nanalanta sa NCR Isang sabado, Setyembre 26, 2009, libo-libong mga tao ang nakaranas ng pagbaha dahil sa Bagyong Ondoy. Ang ilan sa mga lalawigan kasama na ang Metro Manila ay labis na Alamin Mo Tuklasin Mo May kalamidad bang nangyari sa inyong lalawigan? Anong kalamidad ang hindi mo malilimutan? Bakit? 100
- 105. DRAFT April 10, 2014 nakaranas ng pagbaha. Ang mga mabababang lugar ang may pinakamaraming nasawi dahil sa mabilis na pagtaas ng tubig sa mga lugar na ito. Pati mga karatig rehiyon ng III at IV-Calabarzon ay napinsala din ng bagyo. Maraming motorista ang naantala sa kalsada at mahigit sa 2,000 pasahero ang hindi nakauwi ng maaga sa kanilang mga tahanan. Ayon sa National Disaster Coordinating Council o NDCC maraming residente sa Provident Village sa Lungsod ng Marikina ang humingi ng tulong upang sila ay mailikas dahil sa umabot na sa ikalawang palapag ng kanilang tahanan ang baha. Ang Panganib Dulot ng Lokasyon at Topograpiya Kung susuriin ang Lungsod ng Marikina ay isang lambak. Ito ay napapalibutan ng mga matataas na lugar katulad ng Lunsod ng Quezon sa kanluran, ng lalawigan ng Rizal sa hilaga at silangan. Gayundin naman ang Lungsod ng Maynila kung saan ang malaking bahagi ay nakatutungtong sa tabi ng look. Mababa ang lugar ng Maynila kagaya ng Marikina at sapagkat ito ay daanan ng maraming bagyo, mabilis ang pagtaas ng tubig sa malaking bahagi nito. Bukod pa dito, dahil sa urbanisasyon, may ilang lugar sa Manila ay bahagi ng dagat ngunit tinabunan lamang ng lupa. “Reclamation Area” ang tawag dito. Hindi lang bagyo ang natural na panganib sa ating rehiyon. Ang buong bansa ay nakatutungtong sa tinatawag na “Pacific Ring of Fire” kung saan maraming lugar ang may aktibong bulkan at pagalaw ng mga kontinente. Ang dulot nito ay ang karaniwang nararanasan nating lindol sa iba’t ibang lugar ng bansa. Anong paghahanda ang dapat gawin sa mga panahon nang bagyo? Bagaman hindi malaman kung kailan magkakaroon ng lindol, ano ang paghahanda ang maaring gawin kapag nagyari na nga ang lindol? Gawain ng Tao at ang Panganib Dulot ng Lokasyon at Topograpiya 101
- 106. DRAFT April 10, 2014 Sa panahon ng pananalanta ng Bagyong Ondoy naipakita ng mga mamamayan ang pagtutulungan at pagdadamayan sa panahon ng kalamidad. Maraming mamamayan ang tumulong upang ilikas ang mga nasalantang kababayan. May mga nagbigay din ng mga donasyon upang maiabot ang kanilang tulong at pagpapahalaga sa apektadong residente. Ang ibang karatig lalawigan sa rehiyon III katulad ng Pampanga at Bulacan na apektado din ng nasabing bagyo ay dahil sa kalapit ang mga ito ng Ipo, La Mesa at Angat Dam na pawang umapaw dahil sa matinding pag-ulan. Upang mapigilan ang tuluyang pagsira ng mga naturang diki ay nagpakawala ng ilang milyong galong tubig na naging sanhi ng matinding pagbaha sa mga naturang lalawigan. Bukod pa dito, maalalang ang malawak na lugar ng Pampanga ay nabalot ng lahar o ang tumigas na nagbabagang putik dulot ng pagputok ng Bulkang Pinatubo noong taong 1991. Hindi nasisipsip ng ganitong klaseng lupa ang tubig ulan na siyang nagaambag sa pagbaha sa mga naturang lugar. At kahit na lumagpas sa isang dekada na ang nakalipas buhat ng pumutok ang Bulkang Pinatubo, dama pa rin ng mga taga-Pampanga ang epekto nito sa kanilang pamumuhay katulad nga ng pagbaha sa mga bayan tuwing matinding pag-ulan. Gayunpaman, ayon sa NDCC maraming mamamayan na naninirahan sa Metro Manila ang labis na naapektuhan ang pamumuhay at kabuhayan dulot ng pagbaha dahil sa Bagyong Ondoy. Bukod sa natural na panganib na idinulot ng pisikal na anyo ng lugar, may mga gawain din ang mga tao na nakakaambag sa epekto ng Bagyong Ondoy. Pagkatapos ng bagyo ipinakita ng Metro Manila Development Authority (MMDA) ang dami ng basura nahakot nila sa mga kanal at estero hindi lamang sa Manila kung hindi sa iba pang lungsod ng Metro Manila. Mahalaga na makialam sa mga panganib na maaring idulot ng kapaligiran. Pansinin ang Flood Hazard Map at ang Landslide Prone Area Map sa ibaba. Sa mga mapa na ito makikita ang mga antas ng maaring magkaroon ng sakuna sa 102
- 107. DRAFT April 10, 2014 iba’t ibang lugar na ipinapakita sa mapa. Saang lugar sa NCR ang hindi gaanong babahain kapag malakas ang pag-ulan? Saan naman ang kaya mataas ang pagkakataon ng pagguho ng lupa sa tag-ulan? Bakit mo nasabi ito? Ano anong mga impormasyon ang maaring pang makita sa mga mapang ito? Mataas na antas na maaaring bumaha Katamtamang antas na maaaring bumaha Mababang antas na maaaring bumaha FLOOD HAZARD MAP 103
- 108. DRAFT April 10, 2014 Bukod sa panganib ng bagyo, mapanganib din ang paglindol. Pansinin ang Fault Line Map sa ibaba. Ang mapang ito ay nagpapakita ng mga lugar na maaring magiging sentro ng paglindol. Ang madidilim na linya ay tumutukoy ng mga lugar na malaking porsyento ang pagkakataon na mangyayari ang paglindol. Batay sa mapa, saang mga lugar ito sa ating rehiyon? Ano ang paghahanda na dapat gawin upang maiwasan ang sakuna? Landslide Prone Areas Mababang antas na maaaring pagguho ng lupa Katamtamang antas na maaaring pagguho ng lupaMataas na antas na maaaring pagguho ng lupa 104
- 109. DRAFT April 10, 2014Gawain A Pangkatang Gawain Pag-aralan ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon at topograpiya nito gamit ang iba’t ibang hazard maps. Ang bawat pangkat ay inaasahang natutukoy at natalunton sa iba’t ibang hazard maps ang mga lugar na sensitibo sa panganib Gawin mo 105
- 110. DRAFT April 10, 2014 Pangkat 1 at 2: Paksa: Pagguho ng Lupa Kagamitan: Mapa ng Pagguho ng Lupa Pag-aralan ang mapa ng pagguho ng lupa. Italunton ang mga lugar na maaaring labis na maapektuhan ng pagguho ng lupa. Mga Gabay na Tanong: Aling mga lugar ang may mataas na antas na maaaring maapektuhan ng pagguho ng lupa? Mga Panutong Dapat Tandaan sa Pangkatang Gawain: 1. Pumili ng lider sa bawat pangkat. 2. Basahing mabuti ang mga gawain sa “Task Card” 3. Magsagawa ng brainstorming ukol sa paksa. 4. Paghandaang mabuti ang pag- uulat ng pangkat. 5. Lahat ay makikipagtulungan sa gawain ng pangkat. 6. Tapusin ang mga gawain sa takdang oras. 106
- 111. DRAFT April 10, 2014 Bakit kaya mas mataas ang posibilidad ng pagguho ng lupa sa mga lugar na ito? Pangkat 3 at 4: Paksa: Bagyo Kagamitan: Mapa ng Tinatayang Bagyo sa Bawat Taon Pag-aralan ang Mapa ng Tinatayang Bagyo sa Bawat Taon. Italunton ang mga lugar na maaring maapektuhan ng bagyo. Mga Gabay na Tanong: Aling mga lugar ang mataas ang antas na maapektuhan ng bagyo? mataas ang antas ng pagguho ng lupa katamtamang antas na pagguho ng lupa mababang antas ng pagguho ng lupa 107
- 112. DRAFT April 10, 2014 Aling lugar ang katamtamang antas na maaaring na maapektuhan ng bagyo? Aling mga lugar ang mababa ang antas na maapektuhan ng bagyo? Pangkalahatang Dami ng Bagyo sa Ibat-ibang Bahagi Pilipinas sa Buong Taon 0.6 bagyo 1.9 bagyo 3.7 bagyo 2.1 bagyo 1.1 bagyo 0 bagyo Bilang ng bagyo 108
- 113. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Punan ng impormasyon ang “Data Retrieval Chart.” Itala ang pangalan ng lalawigan/lungsod sa unang kolum, ang katangiang pisikal nito sa ikalawang kolumn at ang mga panganib na maaaring maranasan dito dahil sa topograpiya at lukasyon ng naturang lugar. Isulat ang sagot sa sagutang papel. Lalawigan Pisikal na Katangian Sensitibo sa Anong Panganib? (lindol/bagyo/landslide) Gawain C Isagawa ng buong pangkat. Sundin ang mga dapat tandaan sa pangkatang gawain. 1. Gumupit ng tig-isang larawan o news clip ng mga kalamidad na naganap sa atingrehiyon at naganap sa ibang rehiyon. 2. Sa dalawa hanggang tatlong pangungusap ipaghambing ang dalawang larawan ng mga kalamidad. 3. Gumamit ng sagutang papel sa pagsulat ng mga pangungusap. Maaring sagutin ang mga sumusunod na gabay na tanong. a. Ano ang kalamidad na naganap sa lalawigan at rehiyon? 109
- 114. DRAFT April 10, 2014 b. Ano ang nangyari sa mga tao at ari-arian? c. Ano ang mga pagtugon ng mga tao sa kalamidad? d. Gaano naman ang mga pinsalang dulot ng kalamidad kung ikumpara sa nangyari sa ibang rehiyon? Pag-aralan ang mapa ng tinatayang pagguho ng lupa at pagbaha. Sagutin ang mga sumusunod na tanong. Tandaan Mo May mga lugar na sensitibo sa panganib na batay sa lokasyon at topograpiya ng ating lalawigan o rehiyon tulad ng lindol, pagguho ng lupa, bagyo at pagbaha. Ang mga kalamidad na nararanasan ng bawat lugar ay may kaugnayan sa sa lokasyon at topograpiya nito. Mahalagang malaman ang mga ito upang tayo ay makapaghanda sa mga kalamidad. Natutuhan ko 110
- 115. DRAFT April 10, 2014 1. Aling lalawigan ang may mataas na antas na makaranas at makaramdam ng malakas na lindol? A. Lungsod ng Quezon B. Lungsod ng Maynila C. Lungsod ng Muntinlupa D. Lungsod ng Marikina 2. Aling lungsod ang may mababang antas na makaranas at makaramdaman ng malakas na lindol? A. Lungsod ng Quezon B. Lungsod ng Maynila C. Lungsod ng Muntinlupa D. Lungsod ng Marikina 111
- 116. DRAFT April 10, 2014 3. Aling lalawigan/lungsod may katamtamang antas na makaranas ng pagbaha? A. Lungsod ng Maynila B. Lungsod ng Quezon C. Lungsod ng Marikina D. Lungsod ng Valenzuela 4. Alin sa mga lalawigan/lungsod ang may mataas na antas na makaranas ng pagbaha A. Lungsod ng San Juan B. Lungsod ng Paranaque C. Lungsod ng Makati D. Lungsod ng Marikina Mataas na antas na maaaring bumaha Katamtamang antas na maaaring bumaha Mababang antas na maaaring bumaha Flood Hazard Map 112
- 117. DRAFT April 10, 2014 5. Alin sa mga lalawigan/lungsod ang may pinakamababang antas na makaranas ng pagbaha? A. Lungsod ng Maynila B. Lungsod ng Pateros C. Lungsod ng Makati D. Lungsod ng Mandaluyong 6. Saang lugar ang may mataas na antas na maaaring maganap ang pagguho ng lupa? A. Kabundukan B. Kapatagan C. Tangway D. Dalampasigan 7. Mataas ang antas na makaranas ng pagbaha ang Lunsod ng Marikina dahil ito ay nasa _______________. A. tabing dagat B. mataas na lugar C. mababang lugar D. isang bulubundukin Landslide Prone Areas Mababang antas na maaaring pagguho ng lupa Katamtamang antas na maaaring pagguho ng lupa Mataas na antas na maaaring pagguho ng lupa 113
- 118. DRAFT April 10, 2014 8. Mataas ang antas na makaranas ng pagguho ng lupa sa lalawigan ng Quezon ay Rizal dahil ang malaking bahagi ng mga ito ay _______________. A. mga nasa tabing dagat B. mga kagubatan C. mga kapatagan D. mga bulubundukin 9. Mababa ang antas na makaranas ng pagguho ng lupa ang lalawigan ng Cavite dahil _____________. A. ito ay nasa kapatagan B. ito ay isang isla. C. malapit ito sa Manila D. maraming pabrika dito 10. Batay sa mapa ng mga lugar na Landslide prone, alin sa mga lalawigan ang malaking posibilidad na magkakaroon ng pagguho ng lupa? A. Laguna B. Batangas C. Cavite D. Quezon 114
- 119. DRAFT April 10, 2014 Aralin 11.2: Maagap at Wastong Pagtugon sa mga Panganib na madalas Maranasan ng Sariling Rehiyon Ayon sa Philippine Disaster Report 2012, isa ang Pilipinas sa pinakamaraming naranasan na sakuna dulot ng kalikasan sa buong mundo. Tinatayang mahigit sa labingdalawang (12) milyon na katao ang apektado sa mga pagbaha, paglindol at iba pang panganib. Sa naturang datos, ang Pilipinas ang may pinakamaraming namatayan sa mga ganitong pangyayari sa nasabing taong 2012. Patuloy ang mga nararanasan na panganib ng bagyo, lindol at pagguho ng lupa ng ating bansa. Kung kaya’t nararapat lamang na talakayin ang mga bagay na maaring magawa ng mga batang kagaya mo sa mga ganitong pagkakataon. Sa pag-aaral ng ating sariling rehiyon, mahalagang matukoy ang mga maagap at wastong pagtugon sa mga panganib na madalas nating maranasan. Mahalagang malaman ang wastong paghahanda sa mga kalamamidad, kung ano ang dapat gawin bago, habang at pagkatapos ng kalamidad. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ang mga maagap at wastong pagtugon sa mga panganib na madalas maranasan ng sariling rehiyon; 2. makapaggagawa ng maagap at wastong pagtugon sa mga panganib na madalas maranasan ng sariling rehiyon. Panimula 115
- 120. DRAFT April 10, 2014 Nag-uusap ang mga magkakaibigang Jose, Marco, Ana at Linda ukol sa mga nangyari pagkatapos ng pananalanta ng Bagyong Ondoy. Jose: Ano ang naranasan ninyo noong panahon ng Bagyong Ondoy? Ana: Umabot hanggang baywang ang baha sa amin. Linda: Nabalitaan ko sa radyo na maraming tao ang naapektuhan ng bagyo. Marami ang mga humingi ng tulong para sila ay mailikas. Alamin Mo Bakit mahalaga ang maagap at wastong pagtugon sa mga panganib na madalas maransan sa ting sariling rehiyon? Ano-anong paghahanda ang iyong ginagawa para sa mga kalamidad? 116
- 121. DRAFT April 10, 2014 Marco: Marami ang hindi nakapaghanda sa mabilis na pagtaas ng baha. Naitala ang mga sumusunod na datos ng mga apektadong pamilya mula sa mga lungsod ng Pasig, Quezon, Manila, Marikina, Muntinlupa at Caloocan. Ngunit ang apektado ay hindi lamang sa Metro Manila kung hindi sa mga karatig lalawigan ng Cavite at Rizal, Pampanga at Bulacan. Bilang ng Apektadong Pamilya sa Ilang Lungsod ng NCR Jose: Marami nga pala talaga ang naapektuhan ng pagbaha dulot ng bagyo. Linda: Paano ba tayo makakapaghanda sa pagbaha? Anong paghahanda ang dapat gawin? Ana: Kailangan may paghahandang gagawin bago ang bagyo o pagbaha. Tulad ng pagawa ng emergency kit na may lamang pagkain, first aid kit, flash 117
- 122. DRAFT April 10, 2014 light, mga damit at radyong de batirya. Maari na rin isama ang lubid at whistle na pantawag ng tulog. Jose: Sa panahon naman ng bagyo o baha kailangang manatili sa bahay at makinig sa balita. Huwag tayong lulusong sa baha dahil maaari tayong magkasakit. Marco: Pagkatapos ng bagyo iwasang pumunta sa mga lugar na binabaha pa, patuloy na makinig sa radyo. Linda: Ngayon alam ko na mahalagang maghanda sa pagdating ng ano mang sakuna. Ito ay para sa kaligtasan nating lahat. Sagutin ang mga sumusunod na tanong 1. Ayon sa bar grap, aling lungsod ang pinaka naapektuhan ng bagyong Ondoy? 2. Ano ang katangian ng mga lungsod na ito? 3. Batay sa datos, ano ang kaugnayan ng lokasyon at sakuna kagaya ng bagyo? Bakit mo nasabi ito? 4. Ayon sa pag-uusap ng mga bata, ano ang mga kailangan ihanda sa panahon ng bagyo? 5. Ayon sa karanasan, paano maghanda sa ipa pang sakuna kagaya ng lindol o pagguho ng lupa? 118
- 123. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Gumawa ng graphic organizer tungkol sa maagap na pagtugon sa iba’t ibang sakunang naranasan o maaring maranasan sa sariling lugar. Pangkat 1 - Maagap at Wastong Pagtugon sa Bagyo Kasama ang Pagbaha at “Storm surge” Pangkat 2 - Maagap at Wastong Pagtugon sa Pagguho ng lupa (landslide) Pangkat 3 - Maagap at Wastong Pagtugon sa Lindol Gawain B Gawin mo Mga Panutong Dapat Tandaan sa Pangkatang Gawain: 1. Pumili ng lider sa bawat pangkat. 2. Basahing mabuti ang mga gawain sa “Task Card” 3. Magsagawa ng brainstorming ukol sa paksa. 4. Paghandaang mabuti ang pag- uulat ng pangkat. 5. Lahat ay makikipagtulungan sa gawain ng pangkat. 6. Tapusin ang mga gawain sa takdang oras. 119
- 124. DRAFT April 10, 2014 Pangkatang Gawain Batay sa karanasan o mga napakinggan sa mga magulang o telebisyon at radyo, ano ano ang mga dapat tandaan sa mga panahon ng mga sakuna? Mag’brain storm” kasama ng iyong pangkat at punan ng impormasyon ang “Data Retrieval Chart”. Isulat ang inyong mga sagot sa manila paper na ibibigay ng inyong guro. Mga Maagap at Wastong Pagtugon sa mga Kalamidad Lindol “Storm surge” at Tsunami Bagyo at Baha Pagguho ng Lupa 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. Gawain C Sa nagdaang mga araw ay nakaranas ng matinding sakuna ang maraming lalawigan sa Pilipinas. Bilang pakikiisa, inatasan kang gumawa ng isang “information kit” para sa mga batang kagaya mo. Ano ang dapat na laman ng “information kit” na ito? Pumili ng isang panganib na madalas maranasan kagaya ng bagyo at pagbaha, pagguho ng lupa o paglindol. Isipin ang dapat gawin ng mga bata bilang paghahanda. Maaring gumawa ng “outline” kagaya sa ibaba. Isulat sa sariling sagutang papel. I. Bago dumating ang sakuna II. Habang nangyayari ang sakuna III. Pagkatapos mangyari ang sakuna 120
- 125. DRAFT April 10, 2014 A. Basahin at unawaing mabuti ang bawat tanong. Piliin ang titik ng tamang sagot at isulat ito sa iyong sagutang papel. 1. Sa panahon ng bagyo nararapat na ako ay ______. a) maligo sa ulan. b) manatili sa loob ng bahay. c) sumilong sa ilalim ng mesa. d) mamasyal sa labas ng bahay. Tandaan Mo May mga maagap at wastong pagtugon sa mga panganib na madalas maranasan ng lalawigan o rehiyon. Mahalagang malaman at maisagawa ng bawat tao ang mga paghahanda sa mga darating na kalamidad tulad ng bagyo, baha, lindol at pagguho ng lupa. May mga gawain na dapat gawin bago, habang nangyayari at pagkatapos ng kalamidad. Natutuhan ko 121
- 126. DRAFT April 10, 2014 2. Kapag lumilindol kailangang kong _________. a) manatiling nakaupo sa sariling upuan. b) mataranta at magsisigaw c) sumilong sa ilalim ng mesa d) itulak ang aking mga kamag-aral 3. May bagyong parating kaya’t ako ay ________. a) makikinig ng balita tungkol sa bagyo. b) babaliwalain ang mga babala. c) magtatago sa ilalim ng mesa. d) mamamasyal sa parke. 4. Malakas ang ulan kaya bumaha sa inyong lugar. Ano ang nararapat mong gawin? a) Ipagwalang bahala ang pagtaas ng tubig. b) Mag-imbak ng tubig ulan upang ipanlinis. c) Makipaglaro sa mga kaibigan sa baha. d) Sumunod kaagad sa panawagang lumikas. 5. Nakatira kayo sa gilid ng bundok at malakas ang ulan. Napansin mo na malakas na ang agos ng tubig mula sa bundok at may kasama na itong putik. Ano na nararapat mong gawin? a) Maglaro sa ulan. b) Lumikas na kaagad. c) Manatili na lamang sa bahay. d) Paglaruan ang putik mula sa bundok. 6. Mahalagang malaman at isagawa ang mga maagap at wastong pagtugon sa mga kalamidad dahil __________. a) wala itong maidudulot na tulong sa atin. b) ito ay karagdagang gawain sa ating buhay. c) malaki ang maitutulong nito sa ating kaligtasan. d) wala tayong magandang aral na mapupulot dito. 122
- 127. DRAFT April 10, 2014 B. Itambal ang mga pangungusap sa Hanay A sa Hanay B. Isulat ang titik ng tamang sagot sa sagutang papel. HANAY B Pagtugon sa mga Kalamidad HANAY B Mga Kalamidad 1. Iwasang lumusong sa tubig 2. Isagawa ang “dock, cover and hold” 3. Lumikas na ng tirahan kung malakas na ang agos ng tubig mula sa bundok 4. Kung malakas na ang ihip ng hangin manatili na lamang sa loob ng bahay A. bagyo B. baha C. lindol D. pagguho ng lupa E. ulan 123
- 128. DRAFT April 10, 2014 Aralin 12: Mga Pangunahing Likas na Yaman ng mga Lalawigan sa Rehiyon Marahil ay alam mo na kung gaano kayaman sa likas na yaman ang bansang Pilipinas. Ang bawat lugar dito ay nabibiyayaan ng maraming likas na yaman na nakukuha sa iba- ibang anyong-lupa at anyong-tubig. Alamin natin kung ano-ano ang mga likas na yaman na matatagpuan sa iba-ibang lalawigan ng isang rehiyon sa ating bansa. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang na makapaglalarawan ng pangunahing likas na yaman na matatagpuan sa iyong lalawigan o rehiyon. Panimula Alamin Mo Ano-anong likas na yaman ang matatagpuan sa inyong lalawigan at rehiyon? Maaari mo bang ilarawan ang mga pangunahing likas na yaman ng iyong lalawigan o rehiyon? 124
- 129. DRAFT April 10, 2014 Mga Likas ng Yaman ng mga Lalawigan Ang Rehiyon III ay kilala sa tawag na Gitnang Luzon. Matatagpuan dito ang mga bundok at ilang mga lugar na nakalapat sa mga baybaying dagat. Binubuo ang Rehiyon III ng mga lalawigan ng Bataan, Bulacan, Nueva Ecija, Pampanga, Tarlac, Aurora at Zambales. Ang Gitnang Luzon ang pinakamalawak na kapatagan sa Pilipinas. At dahil ang lupain nito ay patag, ang pangunahing ikinabubuhay ng mga mamamayan dito ay ang pagsasaka. Ito ang dahilan kung bakit nangunguna ang Gitnang Luzon sa pag-aani ng palay. Tuklasin Mo 125
- 130. DRAFT April 10, 2014 Ang rehiyong ito ang tinaguriang Kamalig ng Pilipinas (Rice Granary of the Philippines). Nangunguna rin ang Rehiyon III sa pagtatanim ng tubo. Sa lahat ng lalawigan nito, Nueva Ecija ang umaani ng pinakamaraming palay sa rehiyon kaya tinatawag itong “Bangan ng Palay”. Matatagpuan din sa rehiyon ang maraming minahan. May malaking deposito ng chromites sa Zambales, tanso at asbestos sa Tarlac at luwad sa Pampanga. Ang pangingisda ay isa rin sa pinagkukunan ng kabuhayan ng mga Zambal ( mamamayan ng Zambales). Ang mga lalawigang malapit sa tabing-dagat tulad ng Bataan ay kilala naman sa paggawa ng asin at bagoong na isda. Ang ibang mga anyong tubig na makikita sa rehiyon ay ang mga Ilog Pampanga, Ilog Pasig-Potrero, Ilog Agno at Ilog Angat na pawang pinagkukunan ng patubig sa mga pananim, tubig inumin, elektrisidad at ibang pang kalakal na siya ikinabubuhay ng mga tao sa mga tabi nito. Ang Bundok Arayat (Pampanga), 126
- 131. DRAFT April 10, 2014 Bundok Samat at Bundok Mariveles (Bataan), Bulkang Pinatubo (nasa pagitan ng Pampanga at Zambales) ay mga pangunahing pinagkukunan ng likas yaman ng Gitnang Luzon katulad ng mga tabla, mineral at pagkain. kung ikumpara sa produksyon ng mga produkto sa buong bansa, malaki ang naambag ng rehiyon sa mga produktong pangagrikultura. Kung ang malaking bahagi ng Gitnang Luzon ay kapatagan, maraming likas yaman din ang naiaambag ng dalawang Region IV, CALABARZON at MIMAROPA. Ayon sa nagdaang administration, ang mga rehiyong ito ang primaryang daan ng kalakal mula Visayas at Mindanao hanggang Luzon dahil sa pagbubukas ng Strong Republic Nautical Highway. Dahil sa magandang lokasyon ng mga lalawigan ng mga rehiyong ito, napapabilis ang pagdadala ng iba’t ibang kalakal sa iba’t ibang lalawigan ng bansa. Ngunit higit sa daanan ang mga lalawigan ng Timog Katagalogan ay kilala rin sa tawag na “Food Basket” dahil dito rin nagmumula ang mga pangunahing kalakal na iniluluwas sa iba’t ibang lalawigan. Ito ang patunay na ang mga lupain at karagatan sa rehiyon ay sagana, mataba at pinagkukunan ng mga pangunahing pagkain. Bagama’t mayaman ang likas yaman ng mga lalawigan sa Rehiyon IV-Calabarzon, ang pangunahing kabuhayan ng karamihan ng lalawigan dito ay industryal. Marahil dahil na rin sa malapit ito sa Metro Manila kung kaya’t maraming pabrika at oil refinery ang makikita dito. Tinatayang mahigit sa kalahati o 61 na porsyento ng kabuhayan ay nasa industryal na sektor. Sa madaling salita, ang karamihan sa mga nakatira dito ay pawang nagtatrabaho sa mga opisina o pabrika. Gayunpaman, sa Region IV-Calabarzon nangagaling ang ilang produktong pang- agrikultura kagaya ng nasa talahanayan. Bakit nga ba ganito ang mga produkto ng rehiyon na ito? Natandaan pa ba ang katangiang pisikal ng mga lalawigan ng rehiyon? Paano iniangkop ng mga taga dito ang kanilang kabuhayan sa kanilang kapaligiran? 127
- 132. DRAFT April 10, 2014 Iba naman ang yaman na taglay ng Pambansang Punong Rehiyon (NCR). Sapagkat halos ang buong Kamaynilaan ay pawang industryal, ang yaman nito ay nasa kagalingan ng mga taong nagtatrabaho upang mapalago ang kabuhayan ng mga nasasakop na lungsod. Ang lokasyon nito bilang sentro ng kalakalan ay angkop sa pagdadala ng mga kalakal sa iba’t ibang lalawigan ng bansa sa pamamagitan ng mga imprastrukturang pangkalakal katulad ng mga daanan, transportasyon at mga institusyong pang-ekonomiya kagaya ng mga banko at mga tindahan. Nasa Kamaynilaan ang mga pangunahing industrya ng mga pagawaan ng iba’t ibang kalakal. Ano ano ang mga kalakal na alam mong nabibili sa mga tindahan? Nakasubok ka na bang sumama sa mga malls upang bumili ng mga damit at iba pang pangangailangan? Nakasama ka na ba sa mga magulang mo sa pagbili ng mga grocery sa mga supermarket? May mga paggawaan sa Metro Manila kung saan ito binabalot upang ikalakal sa mga grocery o malls kung saan karamihan ay bumibili. Ano pa ang mga nakikita mong pangkabuhayan sa Metro Manila? Bagaman ang Rehiyon IV-MIMAROPA ay mga isla, angkop ang kapatagan sa iba’t ibang lalawigan sa pagtatanim ng palay, calamansi, niyog at saging at ang pagaalaga ng baka at baboy. Pangunahin pa rin sa pinagkukunang yaman ng rehiyon ang dagat na nakapalibot sa mga islang kabilang sa rehiyon. Hindi kaila ang likas yamang dagat ng rehiyon sapagkat dito matatagpuan ang isa sa pinakamalaking coral reef sa mundo and Tubataha reef sa Palawan at ang Apo reef sa Mindoro. Ang mga reef na ito ay nagsisilbing “bahay” ng mga isda. Dahilan marahil ito ng kasaganaan ng yamang dagat sa mga nabangit na isla. Anong mga maaring gawin upang mapanatili ang kasaganaan ng yaman dagat ng mga lalawigan? Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 128
- 133. DRAFT April 10, 2014 1. Ano ano ang mga likas na yamang pinagkukunan ng mga rehiyon na nabanggit? 2. Ano ano ang mga produkto sa nabanggit na rehiyon? 3. Ano ano ang mga katangian ng mga lugar na nabanggit? 4. Batay sa nabasa, ano ang kaugnayan ng kanilang kapaligiran sa mga produkto ng mga nabanggit na rehiyon? 129
- 134. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Pangkatang Gawain Ano ano ang mga yamang lupa at tubig sa sariling rehiyon? Ano ano naman ang mga yaman sa karatig na rehiyon? Pag-usapan sa sariling pangkat at punan ng impormasyon ang venn diagram. Gawin ito sa sagutang papel. Gawin mo Yamang Lupa/ Tubig Sariling rehiyon Yamang Lupa/Tubig 1.__________ 2.__________ 3.__________ 4.__________ 5.__________ 1.__________ 2.__________ 3.__________ 4.__________ 5.__________ Ibang rehiyon Sa dalawang rehiyon 1.__________ 2.__________ 3.__________ 4.__________ 5.__________ 130
- 135. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Ilagay ang mga pangunahing likas na yaman ng mga lalawigan sa sariling rehiyon sa data retrieval chart. Isulat ang sagot sa sagutang papel. Gawain C Ang mga likas na yaman ng lalawigan ay pinagkukunan ng pangkabuhayan ng mga tao. Mahalagang mapangalagan ang mga ito. Anong mungkahi ang maaring mong ibigay upang mapanatili ang kasaganan ng mga likas yaman ng rehiyon? Isulat sa sariling sagutang papel. Mungkahi upang Mapanatili ang Kasaganahan ng mga Likas Yaman ng Rehiyon 1._____________________________________ 2._____________________________________ 3._____________________________________ 4._____________________________________ 5._____________________________________ 6._____________________________________ 7._____________________________________ 8._____________________________________ 9._____________________________________ 10. ___________________________________ Mga Lalawigan sa sariling rehiyon Yamang- Lupa Yamang- Tubig Yamang- Mineral Yamang- Gubat 131
- 136. DRAFT April 10, 2014 I. Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag batay sa datos tungkol sa mga pangunahing produkto ng mga lalawigan sa Region III. Tukuyin ang pinakatamang sagot sa bawat tanong/pahayag. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang Produksyon ng mga Produkto ng Region III Produkto Bilang ng produksyon kung ikumpara sa buong bansa Manok Una sa lahat ng rehiyon Tandaan Mo Ang pangunahing likas na yaman ng bawat lalawigan o rehiyon ay nakaugnay sa anyong lupa at anyong tubig na nakapaligid dito. Mailalarawan natin ang mga ito ayon sa yamang-lupa, yamang-tubig, yamang-gubat at yamang mineral. Natutuhan ko 132
- 137. DRAFT April 10, 2014 Palay Una sa lahat ng rehiyon Baboy Una sa lahat ng rehiyon Itlog Pangalawa sa lahat ng rehiyon Baka Pampito sa lahat ng rehiyon Mais Panglabingisa sa lahat ng rehiyon 2006-2013 CountrySTAT Philippines 1. Alin ang pangunahing produkto ng rehiyon? a. mais c. itlog b. baka d. baboy 2. Alin kaya ang mas angkop na dahilan kung bakit palay ang isa sa mga pangunahing produkto ng rehiyon? a. Ang malaking bahagi ng rehiyon ay anyong tubig. b. Ang malaking bahagi ng rehiyon ay kapatagan. c. Ang malaking bahagi ng rehiyon ay bulubundukin. d. Ang malaking bahagi ng rehiyon ay kagubatan. 3. Alin ang likas yaman ng Rehiyon III na naangkop sa produksyon ng baka? a. mayabong na kagubatan b. malawak na pastulan c. malawak na dagat d. bundok na mayaman sa mineral Produksyon ng mga Produkto ng Region IV-Mimaropa Produkto Bilang ng produksyon kung ikumpara sa buong bansa Palay Pangwalo sa lahat ng rehiyon Baboy Panglabindalawa sa lahat ng rehiyon Calamansi Una sa lahat ng rehiyon Niyog Pansampu sa lahat ng rehiyon Saging Pangsiyam sa lahat ng rehiyon 133
- 138. DRAFT April 10, 2014 Baka Panglabingtatlo sa lahat ng rehiyon 2006-2013 CountrySTAT Philippines 4. Alin ang pangunahing produkto ng Rehiyon IV-Mimaropa? a. niyog c. calamansi b. baka d. baboy 5. Ano kaya ang mas angkop na dahilan kung bakit mas malaki ang produksyon sa pagsasaka kaysa sa pagpapastol? a. Mas malawak ang bukid upang magsaka. b. Mas malawak ang dagat upang mangisda. c. Mas mayabong ang kagubatan ng rehiyon. d. Mas malapit ang rehiyon sa mga industrya. 6. Ano kaya ang mas angkop na dahilan kung bakit mas mataas ang produksyon ng palay kaysa sa niyog? a. Mas marami ang bukid na tinataniman ng palay. b. Mas marami ang nagmimina sa mga bundok. c. Marami ang naghahanap buhay sa pangingisda. d. Mas marami ang nagtotroso sa kagubatan. 7. Ano ang maaring dahilan kung bakit nangunguna ang rehiyon sa produksyon ng calamansi? a. Malawak ang dagat na pangisdaan ng rehiyon. b. Naangkop ang lupa sa pagtatanim ng calamansi. c. Sagana sa yamang mineral ang kabundukan. d. Mas gusto ng mga tao magtrabaho sa opisina. Produksyon ng mga Produkto ng Region IV-Calabarzon Produkto Bilang ng produksyon kung ikumpara sa buong bansa Baboy Pangalawa sa lahat ng rehiyon Manok Pangalawa sa lahat ng rehiyon Itlog Una sa lahat ng rehiyon 134
- 139. DRAFT April 10, 2014 Palay Panglabinglima sa lahat ng rehiyon Niyog Panglima sa lahat ng rehiyon Tubo (asukal) Pang-apat sa lahat ng rehiyon 2006-2013 CountrySTAT Philippines 8. Ano ang pangunahing produkto ng rehiyon? a. tubo c. itlog b. niyog d. manok 9. Aling likas yaman ng rehiyon ang naangkop sa produksyon ng tubo? a. mayabong na kagubatan b. malawak na pastulan c. malawak na dagat d. bundok na mayaman sa mineral 10. Ano ang mas angkop na dahilan kung bakit nangunguna ang rehiyon sa produksyon ng asukal? a. Malawak ang dagat na pangisdaan ng rehiyon. b. Mataba ang lupain sa pagtatanim ng tubo. c. Sagana sa yamang mineral ang kabundukan. a. Mas gusto ng mga tao magtrabaho sa opisina. 135
- 140. DRAFT April 10, 2014 Aralin 13.1: Matalino at Di-matalinong Pangangasiwa ng Likas na Yaman ng Sariling Lalawigan at Rehiyon Sa nagdaang aralin ay naisa-isa mo ang mga likas na yaman sa iba-ibang lalawigan ng inyong rehiyon. Sa araling ito, aalamin ang mga paraan ng matalino at di- matalinong pangangasiwa ng mga likas na yaman. Tatalakayin din ang bawat pamamaraan upang higit mong maunawaan ang kahalagahan nito. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagsusuri ng matalino at di-matalinong paraan ng pangangasiwa sa mga likas na yaman ng sariling lalawigan at rehiyon; 2. makapagpapahalaga sa mga paraan ng matalinong pangangasiwa ng likas na yaman sa sariling lalawigan at rehiyon; Alamin Mo Panimula Paano mapapangasiwaan nang maayos ang mga likas na yaman? Bakit ito mahalaga? 136
- 141. DRAFT April 10, 2014 Pag-aralan ang mga larawan. Lagyan ng ang kahon sa gawing itaas nito kung sa palagay mo ay matalinong pangangasiwa at kung hindi. A B Lahat ba ng nasa larawan ay nagpapakita ng matalinong pangangasiwa sa likas na yaman? Alin ang nagpapakita ng matalinong paggamit ng likas yaman? Ipaliwanag ang iyong sagot? Alin ang hindi? Bakit mo nasabi ito? Tuklasin Mo 137
- 142. DRAFT April 10, 2014 Pangangasiwa sa Likas na Yaman Kilala ang Pilipinas sa pagkakaroon ng saganang likas na yaman. Mayroon tayong mayamang kagubatan, pangisdaan, at minahan sa ating kapaligiran na nakatutulong sa pag-unlad ng pamumuhay at katatagan sa ating kabuhayan. Makikita ang mga ito sa iba-ibang lalawigan o rehiyon ng ating bansa. Paano natin mapapangalagaan ang mga ito? Ano-anong mga paraan o hakbang ang dapat gawin ng isang lalawigan o rehiyon upang mapangasiwaan nang may katalinuhan ang mga likas na yaman na matatagpuan sa kanilang lugar? Narito ang ilang salik sa matalino at di matalinong pangangasiwa ng mga likas na yaman. Pangangasiwa sa Yamang Mineral Matalinong Pangangasiwa Di-Matalinong Pangangasiwa 1. Maagap na pagtatanim sa mga nakakalbo o tiwangwang na gubat 2. Pagpigil sa gawaing pagkakaingin 3. Pagputol ng punong may sapat na gulang lamang 4. Pagtatanim ng punlang puno bilang kahalili ng pinutol na puno 5. Paghuli ng mga ibon at buhay-ilang sa panahon lamang ng open season 1. Hindi pagsasaalang-alang sa masidhing kampanya hinggil sa global deforestation 2. Pagkakaingin 3. Walang tigil na pagputol ng mga punongkahoy sa kagubatan 4. Pagmimina nang kulang ang kaalamang panteknolohiya Pangangasiwa sa Yamang Tubig Matalinong Pangangasiwa Di-Matalinong Pangangasiwa 138
- 143. DRAFT April 10, 2014 1. Pag-iwas sa paggamit ng mga kasangkapang nakapipinsala sa pangingisda 2. Pag-iwas sa paggamit ng bangkang de motor sa pangingisda 3. Pagsasaayos sa lugar ng bakawan sa pangingisda 4. Paggamit ng lambat na may malalaki o katamtamang mga butas 5. Hindi pagtatapon ng dumi at basura sa ilog, dagat, lawa o sapa. 1. Paggamit ng dinamita, kuryete, lason o cyanide, at pagsasagawa ng sistemang muro-ami (paggamit ng pinong lambat sa pangingisda) 2. Tuwinang pagtatapon ng dumi o basura sa mga anyong tubig 3. Kumbersyon ng mga bakawan sa aquaculture (fishpond) 4. Pagtatapon sa dumi ng mga pabrika sa mga katubigan na nagdudulot ng polusyon 5. Pagpapabaya sa pagdami ng water lily na nakahahadlang da pagdaloy g tubig 6. Pagtatayo ng mga bahay- iskwater sa baybay- ilog Pangangasiwa sa Yamang Kagubatan Matalinong Pangangasiwa Di-Matalinong Pangangasiwa 1. Pagkontrol sa polusyong idudulot ng pagmimina. 2. Pag-aaral sa makabago at siyentipikong pamamaraan ng pagmimina sa bansa 3. Pag-ingat sa pagkasira ng lupang- minahan 1. Paghuhukay upang magmina ng walang pahintulot 2. Pagsasagaawa ng pagmimina kahit walang sapat na kaalaman. 3. Pagtatapon ng pinagminahan sa ilog na nagiging sanhi ng polusyon sa tubig. 139
- 144. DRAFT April 10, 2014 Pangangasiwa sa Yamang Lupa Matalinong Pangangasiwa Di-Matalinong Pangangasiwa 1. Pagpapalit ng pananim upang makatulong sa pagpapanatili ng pagiging mataba ng lupa 2. Muling pagtatanim g mga puno upang mapigilan ang pagguho ng lupa 3. Paggamit ng mga nabulok na dahon, basura, dumi ng hayop sa kompos pit bilag pataba ng lupa 4. Pagtatanim sa pagitang ng mga pananim upang ang lupang ibabaw ay mapanatiling mataba. 1. Ginagawang subdibisyon, mall, pabrika, sementeryo at “golf course” ang mga lupain sa halip na pagtatanima ng pangunahing pagkain 2. Labis na paggamit ng mga kemikal at pataba 3. Pagpapalit ng pananim sa mas pagkakakitaang pananim para maipagbili sa ibang bansa tulad ng asparagus, prutas at iba pa sa halp na palay, mais at tubo. Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Ano ang kahalagahan ng mga likas na yaman sa tao? 2. Ano ang mangyayari kung hindi mapapangasiwaan nang wasto ang mga likas na yaman? 3. Ano ang dapat gawin ng mga mamamayan sa isang lalawigan o rehiyon upang mapangasiwaan nang wasto ang kanilang mga likas na yaman? 4. Bilang isang mag-aaral may maitutulong ka ba upang mapangasiwaan nang may katalinuhan ang mga likas na yaman sa inyong lalawigan o rehiyon? Paano? 5. Maliban sa mga natalakay tungkol sa matalino at di- matalinong pangangasiwa sa likas na yaman, mayroon ka pa bang maidadagdag? Ano-ano ang mga ito? 140
- 145. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Gumawa ng poster tungkol sa matalinong pangangasiwa ng likas na yaman. Sumulat ng maikling talata tungkol sa ginawa. Isulat din ang mga halimbawa ng hindi matalinong pangangasiwa ng likas yaman. Pangkat I – Yamang Lupa Pangkat II – Yamang Tubig Pangkat III – Yamang Gubat Pangkat I – Yamang Mineral Gawain B Ano ano ang naisip ninyong mga gawain ng matalinong pangangasiwa ng likas yaman? Punan ang cluster Map ng hinihinging impormasyon. Isulat ang sagot ng pangkat sa sagutang papel. Gawin Mo 141
- 147. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Gumawa ng slogan kung paano mapapahalagahan ang mga sumusunod na likas na yaman. Pangkat I - Yamang Mineral Pangkat II - Yamang Lupa Pangkat III - Yamang tubig Pangkat Iv - Yamang Kagubatan Tandaan Mo May iba-ibang paraan ng matalino at di-matalinong pangangasiwa ng likas na yaman sa ating lalawigan at rehiyon. Ang mga paraan ng pangangasiwa ay may epekto sa mga mamamayang naninirahan dito. 143
- 148. DRAFT April 10, 2014 Iguhit ang masayang mukha sa patlang kung matalinong pangangasiwa sa likas na yaman ang ipinahihiwatig ng pangungusap at malungkot na mukha kung hindi. Gawin ito sa sagutang papel. 1. Ang basura ay itinatapon sa kanal, sapa, ilog at dagat. 2. Gumagamit ng maliit na butas ng lambat sa panghuhuli ng isda. 3. Nagtatanim na muli bilang pamalit sa mga pinutol na puno. 4. Nagwawalis ng bakuran at kapaligiran upang mapanatiling malinis. 5. Pagsusunog ng mga bundok upang gawing kaingin. 6. Nagdidilig ng mga halaman para maging sariwa at mabuhay ito. 7. Pitasin ang mga bulaklak at bungangkahoy sa mga lugar na pinupuntahan. 8. Pagpuputol ng mga puno na matatagpuan sa kabundukan. 9. Paggamit ng lason sa panghuhuli ng hipon at isda sa ilog at sapa. 10. Paghihiwalay ng mga basurang nabubulok at hindi nabubulok. Natutuhan Ko 144
- 149. DRAFT April 10, 2014 Aralin 13.2: Matalinong Pangangasiwa ng Likas na Yaman: Kaunlaran ng Rehiyon at Lalawigan Sa katatapos na aralin, nagkaroon ka ng batayang kaalaman tungkol sa mga paraan ng matalino at di-matalinong pangangasiwa ng likas na yaman. Natutunan mo rin ang wastong pangangalaga nito. Masusing tatalakayin ang kinalaman ng matalinong pangangasiwa ng likas na yaman sa pag-unlad ng sariling lalawigan at rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makabubuo ng konklusyon na ang matalinong pangangasiwa ng likas na yaman ay may kinalaman sa pag-unlad ng sariling lalawigan at rehiyon; at 2. makapagbibigay ng mga halimbawa ng lalawigan o rehiyon na umunlad dahil sa wastong pangangalaga ng kanilang likas na yaman. Alamin Mo Panimula Paano mapapaunlad ang kabuhayan ng sariling lalawigan at rehiyon ng matilinong paggamit ng mga likas yaman nito? 145
- 150. DRAFT April 10, 2014 Pansinin ang mga larawan. Ano ang inihahatid na mensahe ng bawat larawan? Ano ang epekto ng mga gawain ng tao sa kapaligiran? Paano natutulungan ang ganitong mga gawain ang kabuhayan ng mga tao dito? Tuklasin Mo 146
- 151. DRAFT April 10, 2014 Alamin natin kung ano ang epekto ng matalinong pangangasiwa ng likas yaman sa mga tao. Narito ang maikling kwento tungkol sa tanyag na likas na yaman ng isang lalawigan. Ano ang ipinakita ng mga taga roon upang mapanatili ang kanilang likas yaman. May mga ganitong gawain rin ba sa inyong lalawigan? Ang Puerto Princesa Underground River (PPUR) Ang Puerto Princesa ay isang 1st class na lungsod at ang pangunahing lungsod ng lalawigan ng Palawan sa Rehiyon Iv_B. Tanyag ang lungsod sa kaniyang mga crocodile farm, mga ilog sa ilalim ng lupa, at mga dive spot. Sa Puerto Princesa rin matatagpuan ang itinatagong ganda ng ating bansa. Ito ay ang Puerto Princesa Underground River. Hindi naman nakakapagtakang isa ito sa mga 7 Wonders of Nature na kinilala ng buong mundo dahil sa magagandang porma ng mga limestone sa loob nito. Maraming mga hayop ang makikita rito. Makakapasok ka sa loob ng kuweba sa pamamagitan ng isang Bangka. Ang kulay ng tubig ay luntian at asul. Maraming turista ang pumupunta dito dahil sa kabighabighaning tanawin at kapanapanabik na karanasan. Sa loob ng kuweba ay may mga nag gagandahang stalactites at stalagmites na may iba-ibang korte at imahe. Mayroon ding ilang mga malalaking chamber. Sa bukana ng kweba ay may lagoon at doon matatagpuan ang mga halaman 147
- 152. DRAFT April 10, 2014 na tumutubo sa gilid ng tubig. Maraming mga hayop na makikita rito tulad ng mga unggoy, monitor lizard, paniki at mga squirrel. Dahil sa katangiang ito ng underground river, naging sentro ito ng turismo sa lalawigan na nagbibigay ng malaking ambag sa kanilang ekonomiya dahil sa pondong nalilikom mula sa mga turista, local o international. Naging malaking tulong ito sa kanilang pag-unlad. Dumami ang naglalakihang mga estruktura at nagkaroon ng maraming trabaho para sa mga mamamayan ng lalawigan. Pangangasiwa ng PPUR Paano pinapangasiwaan ng lalawigan ang Puerto Princesa Underground River upang mapanatili ang kaunlaran ng turismo at ekonomiya sa lugar ? May mga ipinatutupad na batas sa mga turista o dayuhan na gustong mamasyal sa Underground River. Dahil sa katanyagan ng lugar, ang gobyerno ay nagpataw ng mga patakaran ukol sa Puerto Princesa Underground River Tour. Narito ang ilan sa mga ito: Bawal Pumasok Nang Walang Pahintulot- Upang panatilihin ang kagandahan ng parke,ang pamahalaang lungsod ay nagtakda ng limitasyon sa bilang ng mga turistang papunta sa parke araw-araw. Tanging 900 turista lamang ang pinapayagang pumasok. Ang panukalang ito ay nagsisiguro na sa paraang ito ang parke ay mananatili sa mahabang panahon at ang turismo ay hindi magkakaroon ng negatibong epekto sa parke. Huwag Pakainin Ang Mga Unggoy. Para sa sariling kaligtasan at para sa mga unggoy na nakasalalay sa mga 148
- 153. DRAFT April 10, 2014 gubat ang pagkain tulad ng normal nilang gawain, ang pagpapakain o pagbibiro sa mga ito ay hindi ipinapahintulot. May ilang turista na nangahas magpakain sa mga ito sa kabila ng pagbabawal. Bilang resulta, ang ilang mga unggoy ay may posibilidad na mang-agaw ng pagkain mula sa mga bisita. Kaya, upang mapabalik ang mga ito sa kanilang natural na gawa sa pagkain at upang maiwasan ang pinsala, pinakamahusay na huwag silang pakainin. Iwasan ang pagdadala ng plastic bag o anumang supot sapagkat maaaring isipin ng mga unggoy na ito ay pagkain kaya posible nila itong agawin. Ito ay magdudulot ng pinsala sa tao. Sagutin ang mga tanong: 1. Ano ang likas na yaman sa Puerto Princesa na tanyag sa buong mundo at dinarayo ng mga turista? 2. Ano-ano ang ilan sa mga alituntuning ipinatutupad sa Puerto Princesa Underground River upang mapanatili ang kagandahan at kaayusan nito? 3. Sa palagay mo, kung hindi mapapangasiwaan nang maayos ang Underground River, marami pa kayang turista ang bibisita rito? 4. Paano nakatutulong sa lalawigan ang mga alituntuning ito sa pag-unlad ng: kapaligiran, kabuhayan, turismo 5. Maliban sa Puerto Princesa Underground River, mayroon ka bang alam na iba pang likas na yaman na pinagkukunang yaman ng isang lalawigan o rehiyon? 6. Paano ito nakakatulong sa kanilang pag-unlad? 7. Kung ikaw ay isasama upang mamasyal sa Puerto Princesa Underground River, susundin mo ba ang mga binigay na alituntunin? Bakit? 149
- 154. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Pangkatang Gawain Gumawa ng poster ng sumusunod batay sa itinakda sa inyong pangkat. Maaring gamitin ang likas yaman ng sariling lalawigan. Pangkat I – Pagpapanatiling malinis ng kapaligiran Pangkat II – Pag-aalaga ng mga punongkahoy Pangkat III – Pagtitipid sa tubig Pangkat Iv – Wastong Pangingisda Gawain B Indibidwal na Gawain Batay sa larawan, ipaliwanag kung paano ito nakatutulong sa pag-unlad ng isang lugar . 1. Ano ang ipinapakita sa larawan? Paano ito nakatutulong sa pag-unlad ng kabuhayan? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ Gawin Mo 150
- 155. DRAFT April 10, 2014 ________________________________________________________________ ____________________________________________ 2. Ano ang ipinapakita sa larawan? Paano ito nakatutulong sa pag-unlad ng kapaligiran? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________ 3. Ano ang ipinapakita sa larawan? Paano ito nakatutulong sa pag-unlad ng turismo? __________________________________________________________ 151
- 156. DRAFT April 10, 2014 ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ _________________________________________________ Gawain C Pangkatang Gawain Pangkat I-IV – Sumulat ng maikling tula o awit kung paano nakakatulong sa pag-unlad ang wastong pangangasiwa sa kalikasan. Kumatha ng sariling pamagat. Tandaan Mo Ang matalinong pangangasiwa ng likas na yaman sa sariling lalawigan at rehiyon ay nakatutulong sa pag-unlad ng: a. kapaligiran – sapagkat nakakalanghap ang mga mamamayan ng sariwang hangin, malinis ang tubig at sariwa ang mga pagkain b. kabuhayan - sapagkat nagkakaroon ng maraming trabaho sa lugar c. turismo – sapagkat sa pagdami ng tao/turista dayo dumarami rin ang itinatayong mga estruktura na tumutulong sa paglago ng ekonomiya 152
- 157. DRAFT April 10, 2014 A. Sagutin at ipaliwanag sa maikling talata ang sumusunod. 1. Ano anong mga likas na yaman ng iyong lalawigan ang pinagkukuhanan ng hanapbuhay ng mga tao? Halimbawa: 2. Bakit mahalaga na pangalagaan ang mga likas na yaman? 3. Ano ang mga gawain na nakapagpanatili ng likas na yaman? B. Magtala ng mga lalawigang umuunlad dahil sa wastong pangangalaga ng kanilang likas na yaman. Itala kung anong likas na yaman ang nakakatulong sa kanilang pag-unlad. Halimbawa: Batangas – Pangingisda sa Lawa ng Taal a. ________________________________________________ b. ________________________________________________ Natutuhan ko Likas Yaman Mayamang dagat Pangunahing hanapbuhay pangingisda Likas Yaman 1. __________ 2. __________ 3. __________ 4. __________ 5. __________ Pangunahing hanapbuhay 6. __________ 7. __________ 8. __________ 9. __________ 10. __________ 153
- 158. DRAFT April 10, 2014 Aralin 14: Ang Kapaligiran ng Aking Lalawigan at mga Karatig na Lalawigan sa Rehiyon Lakbayin natin ang ating lalawigan at mga karatig nito sa rehiyon gamit ang mapa. Paano mo mailalarawan ang katangiang pisikal ng ating lalawigan at rehiyon? Ang huling aralin na ito ay pagbubuod ng larawan ng ating lalawigan at rehiyon. Mahalagang kaalaman ang mga natatanging pisikal na katangian ng ating lalawigan at rehiyon upang madali natin mailalarawan ang sariling nating lalawigan at rehiyon. Sa pag- alam ng mga katangiang ito, lubos nating makikilala ang ating lalawigan pati na ang ating rehiyon. Sa araling ito, inaasahang ikaw ay: 1. makapagtukoy ng ilang katangiang pisikal katulad ng klima, panahon, lokasyon at kabuuang kaanyuan ng kapaligiran ng sariling lalawigan at mga karatig lalawigan ng rehiyon gamit ang mapa; 2. mapapahalagahan ang mga natatanging katangiang pisikal at kabuuang kaanyuan ng pisikal na kapaligiran ng sariling lalawigan at karatig na mga lalawigan ng rehiyon 3. makabubuo ng sariling interpretasyon o paglalarawan ng kapaligiran ng kinabibilangang lalawigan at karatig na mga lalawigan ng rehiyon. Panimula 154
- 159. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Paano mo ilalarawan ang iyong sariling lalawigan? Paano nagkakapareho o nagkakaiba ang mga katangian ng lalawigan sa ating rehiyon? 155
- 160. DRAFT April 10, 2014 Ang buong rehiyon ng mga Katagalugan ay nasa gitnahanggang timog na bahagi ng Luzon. Kasama dito ang ilang lalawigan ng Rehiyon III katulad ng Bulacan, Tarlac at Bulacan, ang buong rehiyon ng IV-CALABARZON at IV-MIMAROPA at ang buong Pambansang Punong Rehiyon (NCR). Makikita sa mapa ng Pilipinas ang lawak at laki ng sinasakop ng mga rehiyong Katagalugan. Sa lawak ng mga rehiyon na nagsasalita ng wikang Tagalog, inaasahan na malawak ang pagkakaiba ng pisikal na anyo ng mga kasamang lalawigan. Ang Rehiyon IV-Calabarzon ay sagana sa mga produktong pang-agraryo at pandagat dala marahil ng malawak na lupain para sa sakahan at ng mahabang baybayin. Gayunpaman, ang malawak ng bahagi ng rehiyon ay bulubundukin lalo na ang mga lalawigan ng Rizal, Quezon at ang ilang bahagi ng Cavite, Laguna at Batangas. Makikita sa buong kahabaan ng Quezon ang malaking bahagi ng bundok ng Sierra Madre na umaabot hanggang sa lalawigan ng Rizal at Laguna. May mataas na bahagi din ang lalawigan ng Cavite at Batangas, ngunit ang kalakhan nito ay kapatagan. Ang dalawang lalawigan ding ito kasama ang Quezon ang may malawak na baybayin kung saan nanggagaling ang marami sa mga produktong dagat ng rehiyon. Hindi man dagat ang pinagkukunan ng lalawigan ng Laguna, sagana pa rin ito sa isda dahil sa natatanging lawa nito, ang Laguna de Bay, isa sa pinakamalaki sa buong mundo. Tuklasin Mo 156
- 161. DRAFT April 10, 2014 Sa kabuuan, ang Rehiyon IV-MIMAROPA ay sagana sa mga produktong pang-agraryo at pandagat. Makikita sa kabuuan ng Mindoro ang malaking bundok ng Halcon na naghahati sa Occidental at Oriental Mindoro. May mga maliliit na pulo naman sa Romblon na kinalalagyan ng ilan sa kanilang mga bayan ganon din ang Occidental Mindoro at Palawan. Ang lalawigan naman ng Marinduque ay nakapaloob lamang sa iisang isla ang mga bayan dito ngunit may ilang malilit na isla na bahagi ng mga bayan ng Gasan at Sta Cruz. Halos kapatagan ang karamihan sa mga. lalawigan ng Rehiyon III kung kaya tinuturing din itong central plain of Luzon. Sa mapa ng rehiyon makikita na ang bulubundukin ay nasa malaking bahagi ng Zambales papuntang Bataan. Ngunit, nagiging patag ito papuntang Pampanga. May malawak na kapatagan namang makikita sa Pampanga liban sa nag-iisang bundok, ang Bundok Arayat na nakatayo sa kalagitnaan nito. Bulacan na ang susunod na lalawigan, halos kapatagan din, matatanaw lamang ang bulubundukin ng Sierra Madre sa silangan. Hindi magiging kataka taka kung sagana ang lupain ng rehiyon sa pagsasaka. Ngunit dahil na rin sa kalapitan nito sa Metro Manila, dumarami na rin ang mga gusaling pangindustrya sa rehiyon. Ang maganda ang lokasyon ng ang Metro Manila dahil nasa sentro ito ng karamihan ng lalawigan sa Luzon. Kung kaya ito ay naging Pambansang Punong Rehiyon. Mayroon ito pandaigdigang daungan kung saan ang mga kalakal ay dinadala papunta o magmula sa ibang bansa at mga lalawigan ng bansa. Matatagpuan ang Metro Manila sa pagitan ng Laguna de Bay sa timog - silangan at Manila Bay sa kanluran. Ang metropolitan area ay isang malawak na kapatagan kung saan nakatayo ang mga gusali ng pambansang pamahalaan, mga sentro ng kultura at pang-edukasyon at mga sentro ng kalakalan. Napapalibutan ang Metro Manila ng Bulacan sa hilaga , Rizal sa silangan, Laguna sa timog at Cavite sa timog-kanluran . Ang kanlurang bahagi ng Kamaynilaan ay may taas lamang na10 metro kung kaya madali ito bahain kapag “high tide”. Ang silangang bahagi ay nasa isang gulod na unti-unting tumataas patungo sa paanan ng mga kabundukan ng Sierra Madre. 157
- 162. DRAFT April 10, 2014 Magkakaiba din ang uri nang klima sa iba’t ibang rehiyon na nabanggit. Mayroong apat na uri ng klima ang buong bansa. Pagmasdan ang mapa ng Pilipinas. Anong uri ng klima ang nararanasa sa mga rehiyon na tinalakay? Gawing gabay ang sumusunod na pananda. Type 1- Tag-tuyo mula Nobyembre hangang Abril. Tag-ulan sa ibang buwan ng taon Type 2- Maulan mula Nobyembre hangang Abril. Wala gaanong tag-tuyo. Type 3- Di gaanong nag-iiba ang klima. Tag-tuyo mula Nobyembre hangang Abril Type 4- Magkapareho ang distribusyon ng tag-init at tag-ulan sa buong taon 158
- 163. DRAFT April 10, 2014 Gawin Mo Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Ano ano ang katangian ng bawat rehiyong nabanggit? 2. Paano nagkakapareho ang pisikal na katangian ng mga lalawigan at rehiyon sa inyong sariling lugar? 3. Paano naaapektuhan ang hanapbuhay ng mga tao ng pisikal na kapaligiran ng lalawigan at rehiyon? Gawain A Pangkatang Gawain Gamit ang napag-aralan na sa mga nakaraang aralan, punan ang Data Retrieval Chart sa ibaba ng angkop na kasagutan. Sagutin ang mga sumusunod na katanungan. 1. Ano ang natatanging pisikal na kaanyuan ng bawat lalawigan sa inyong rehiyon? 2. Ano ang mga anyong lupa o anyong tubig na tanyag sa bawat lalawigan ng mga rehiyon? 3. Ano ang natatangi sa Metro Manila? Paano nagkakaiba o nagkakapareho ang sariling rehiyon sa ibang rehiyon na nabanggit? 4. Ano ang mga klima na karaniwang nararanasan sa buong taon sa mga lalawigan? 159
- 164. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Magkakaroon ng “field trip” ang mga pangkat ng mag-aaral sa iba’t ibang lalawigan ng rehiyon.Gamit ang rehiyon na itinakda ng guro sa iyo sa pamamagitan ng pagguhit ng mga akmang simbolo sa sagutang papel na mapa. Ano ano ang mga anyong lupa at anyong tubig na makikita dito? Ano ano ang mga katangian ng lalawigan na pupuntahan ninyo? Anong uri ng panahon ang madalas na nararanasan dito? Gawain C Tingnan ang mapa ng sariling rehiyon. Gamit ang kaalaman sa mga nagdaang aralin, ilarawan ang mga lalawigan sa sariling rehiyon sa pamamagitan ng pagsulat ng 1-2 talata tungkol dito. Maaring paghambingin ang dalawa o higit pang lalawigan sa rehiyon. Sagutin muna ang mga tanong sa Gawain A bilang gabay upang mas maayos ang paglalarawan ng mga napiling lalawigan. Lalawigan Natatanging Pisikal ng Kaanyuan Mga Anyong Lupa Mga Anyong Tubig Klima 160
- 165. DRAFT April 10, 2014 Batay sa mapa ng rehiyon, piliin ang pinakaangkop na paglalarawan ng pisikal na katangian ng mga lalawigan at rehiyon. 1. Si Ding ay taga-Dasmarinas, Cavite at naimbitahan ng kanyang pinsan na bisitahin siya sa Tagaytay City. Paano niya ilalarawan ang kanyang biyahe papuntang Tagaytay? a. Siya ay dadaan sa isang lawa. Tandaan Mo Ang mapa ay isang mahalagang instrumento upang matutunton ang lokasyon ng iba’t ibang lugar. Sa pamamagitan ng mapa, ang mga tao ay makabubuo ng interpretasyon ng kapaligiran sa pamamagitan ng paglalarawan nito. Mahalaga na matutuhan ang pagbasa ng mapa ng sariling lalawigan at mga karatig lalawigan sa rehiyon upang mas maliwanag ang paglalarawan ng sariling lalawigan at rehiyon. Natutuhan ko 161
- 166. DRAFT April 10, 2014 b. Siya ay paakyat sa bulubunduking lugar. c. Siya ay bibiyahe sa patag na daan. d. Siya ay dadaan sa isang kagubatan. 2. Ang pinakamalapit na daanan mula San Jose sa Mindoro Occidental papuntang Batangas ay isang barko sapagkat ______________. a. Isang ilog ang madadaanan papunta doon. b. Isang lawa ang madadaanan papunta doon. c. Isang dagat ang madadaanan papunta doon, d. Isang talon ang madadaanan papunta doon. 3. Aling mga lungsod sa Metro Manila ang dinadaanan ng Ilog Pasig? a. Lungsod ng Quezon at Lungsod ng Taguig b. Lungsog Makati at Lungsod ng Mandaluyong c. Lungsod ng Pasay at Lungsod ng Las Pinas d. Lungsod ng Quezon at Lungsod ng Pasay 4. Alin sa mga sumusunod na lalawigan ang hindi tabi-dagat? a. Cavite c. Pampanga b. Aurora d. Quezon 5. Ano ang kabuuang pisikal na katangian ng lalawigan ng Metro Manila? a. Kapatagan c. Kabundukan b. Katubigan d. Tangway 6. Aling lalawigan ng rehiyon ang napapaligiran ng mga bundok? a. Cavite c. Laguna b. Batangas d. Quezon 162
- 167. DRAFT April 10, 2014 7. Aling bulkan pumutok pagkatapos ng ilang daang taon at nasa ng mga lalawigan ng Zambales at Pampanga? a. Bundok Arayat b. Bundok Banahaw c. Bundok ng Makiling d. Bundok ng Pinatubo 8. Bukod sa gawain ng tao, ang mabilis na pagbaha sa Metro Manila ay dulot ng pisikal na katangian nito. Tinatayang 10 metro lamang ang taas nito mula sea level. Kung kaya ito ay tinuturing na ____________? a. kabundukan b. burol c. kapatagan d. kagubatan 9. Dumarayo ang mga turista sa Tagaytay sapagkat malamig ang panahon dito kahit tag-init. Alin dito ang pisikal na katangian ng Tagaytay? a. Ito ay isang tangway. b. Ito ay isang burol. c. Ito ay kapatagan. d. Ito ay bulubundukin. 10. Ano ang pisikal na katangian ng Metro Manila kung kaya’t mabilis ang paglaganap nito bilang sentro ng kalakalan? a. Bulubundukin ito kaya madaling iangkat ang mga kalakal b. Ang look ng Manila ay magandang daungan upang pagdalhan ng mga kalakal c. Ang malaking bahagi ng Metro Manila ay isang lambak kaya ito ay angkop sa kalakal. d. Mas gusto ng mga tao na magkalakal kaysa sa masasaka sa bukid. 163
- 168. DRAFT April 10, 2014 Aralin 1.1 Pinagmulan ng mga Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon Maligayang pagdating sa Ikalawang Modyul sa Araling Panlipunan! Sa unang modyul, natutuhan mo kung paano matuntun ang iyong lalawigan at mga karatig lalawigan sa iyong rehiyon gamit ang mapa. Sa pagtutukoy mo sa mapa, nakikita mo na ang mga karatig lalawigan sa iyong rehiyon, bagaman maraming pagkakaiba ay mas maraming pagkakapareho ng katangian. Sa nakaraang aralin, siguradong hindi lamang iyong lalawigan ang iyon napag-aralan kung hindi ang mga karatig pook nito. Bakit nga ba nagbubuklod buklod ang mga lalawigan sa rehiyon? Saan nagmula ang pagsasama sama ng mga lalawigan sa rehiyon? Sa modyul na ito, mas lalawak pa ang kaalaman mo tungkol sa iyong lalawigan at rehiyon. Matututuhan mo ang mga kasaysayan ng mga lalawigan sa rehiyon kabilang ang mga simbolo at sagisag, ang official hymn at iba pang sining; at ang mga bayani sa iyong lalawigan at ng iba pang lalawigan sa rehiyon na tiyak na maipagmamalaki mo. Handa ka na ba? Simulan na natin. Sa aralin na ito, inaasahang ikaw ay: 1. makapagtutukoy ang mga mahahalagang pangyayari sa pinagmulan ng iyong lalawigan at mga karatig lalawigan 2. makapagsasalaysay ng pinagmulan ng sariling lalawigan at mga karatig na lalawigan sa Panimula
- 169. DRAFT April 10, 2014 pamamagitan ng malikhaing pagpapahayag at iba pang sining. . Alamin Mo Maria, ano ang pinagmulan ng mga lalawigan dito sa ating rehiyon? Mmmm... Hindi ko alam eh. Ikaw, alam mo ba? Hindi rin. Tara, magsaliksik tayo tungkol dito. Sige Pedro, tara na!
- 170. DRAFT April 10, 2014 Ano ang Kasaysayan ng Aking Lalawigan? Ang lahat ng lalawigan ay may sariling kasaysayan. May mga lalawigan na mahaba ang naging kasaysayan at mayroon din namang maikli lang. Pag-aralan natin kung paano nagsimula ang ilang lalawigan. Paano nagkaiba ang pinagmulan ng mga lalawigang ito sa iyong lalawigan? Palawan Isa sa pinaka mahabang kasaysayan ng lalawigan ng bansa ay ang lalawigan ng Palawan. Ang kasaysayan ng Palawan ay makikita 22,000 taon ng nakalilipas na napatunayan ng pagkatuklas ng mga fossil ng mga Taong Tabon sa Quezon. Bagama't ang pinagmulan ng mga ito ay hindi pa napatunayan, pinaniniwalaan na nagmula sila sa Borneo. Marami ring salin ang pinaniniwalaang pinagmulan ng pangalan na "Palawan". Pinaninindigan ng iba na nanggaling ito sa salitang Tsino na "Pa-Lao-Yu" na nangangahulugang "Land of Beautiful Harbors". Ang iba naman ay naniniwala nanggaling ito sa salitang Indiyano na "Palawans" na ibigsabihin ay "Territory". Sinasabi rin ng iba na nanggaling ito sa pangalan ng halaman na "Palwa". Ngunit ang pinaka-popular na paniniwala ay nanggaling ito sa salitang Kastila na "Paragua" dahil ang hugis daw ng Palawan ay kamukha ng nakasarang payong. Maynila Mahaba din ang kasaysayan ng pinagmulan ng Lungsod ng Maynila. Isa na ang Maynila sa pinakamatandang lungsod ng bansa. Ang Maynila ay kabilang sa Kaharian ng Tondo na noon Tuklasin Mo
- 171. DRAFT April 10, 2014 pa may nakikipagkalakalan na sa ibang bansa katulad ng Tsina. Ang kasalukuyang Maynila ay bahagi ng isang malawakang pook na pinamumunuan ng mga Raha. Sa kanlurang bahagi ng Ilog Pasig ay mga komunidad ng mga Muslim na pinamumunuan nina Rajah Sulayman at Rajah Matanda. Si Lakandula naman ang namuno sa Kaharian ng Tondo, isang komunidad ng mga Hindu na matatagpuan sa timog ng ilog. Hindi naglaon, ang dalawang komunidad ay pinagsanib upang itaguyod ang kaharian ng Maynila. Ang kaharian ay nakikipag-ugnayan sa Sulanato ng Brunai na si Bolkiah. Nang masakop ang bansa ng mga Espanyol, ang Maynila ang naging sentro ng pamahalaan nang may tatlong daang taon mula 1565 hanggang 1898. Sa panahon ng pananakop, naging sentro ang Maynila sa kalakalang Maynila- Acapulco ng Mehiko papuntang timog-silangang Asya. Dahilan marahil dito kung bakit lumawak ang Maynila at naging sentro ng kalakalan at pamahalaan hanggang sa kasalukuyan. Bataan Bago pa man dumating ang mga Espanyol, ang Bataan ay isang mayamang komunidad sa tabing dagat. Ang pangalan ng lalawigan ay Vatan at kabilang ito sa malaking kaharian ng Kapampangan kung saan kabilang din ang mga kasalukuyang lalawigan ng Pampanga, Nueva Ecija, Tarlac, Bulacan, Zambales and Pangasinan. Sa pananakop ng mga Espanyol, ang Bataan ay itinatag bilang lalawigan noong 1754 sa pamumuno ni Gobernador Pedro Manuel Arandia. Nang pumutok ang himagsikan ng 1898, isa ang lalawigan sa pinakauna na nag-alsa laban sa mga Espanyol. Ngunit ang lalawigan ay mas maalaala sa kagitingan na ipinakita ng mga taga-Bataan noong panahon ng ikalawang digmaang pandaigdig noong 1941 kung saan isa sa pinakahuling sumuko ang mga sundalo sa mga Hapon noong sinakop nito ang bansa. Makikita sa bundok ng Samat ang sagisag ng kagitingan ng mga sundalo sa “Shrine of Valor” sa bundok na ito at ipinagdiriwang tuwing ika 9 ng Abril ang pagunita ng kadakilaan na ipinakita ng mga sundalong Pilipino.
- 172. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Ano ang pinagmulan ng mga lalawigang nabangit? 2. Ano ano ang mga mahahalagang pangyayari sa mga lalawigan? 3. Ano katangian ang pinapakita ng mga tao sa lalawigan na ipinapakita sa kasaysayan ng kanilang lalawigan? 4. Maipagmamalaki mo ba ito? Bakit?
- 173. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Indibiduwal na Gawain Ano ano ang mga pangyayari sa pagbuo ng rehiyon kung saan kabilang ang iyong lalawigan? Isulat ang tatlo hanggang limang natatanging pangyayari sa pinagmulan ng iyong rehiyon. 1. ___________________________________________ 2. ___________________________________________ 3. ___________________________________________ 4. ___________________________________________ 5. ___________________________________________ Gawain B Pangkatang Gawain Isalaysay ang pinagmulan at ang mga pagbabago sa sariling lalawigan/rehiyon. Sundan ang mga gabay na tanong. Maghanda sa pag-uulat. 1. Ano ang dating pangalan ng inyong lalawigan/rehiyon (kung mayroon)? 2. Ano ang itsura ng lalawigan noon? Ano ang klase ng pamumuhay ng lalawigan noon? 3. Kailan nagkaroon ng mga pagbabago sa inyong lalawigan? 4. Ano ang naging resulta ng mga pagababago sa inyong lugar? 5. Paano mo mailalarawan ang lalawigan mo ngayon? Gawin mo
- 174. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Pangkatang Gawain Batay sa narining na mga kuwento ng mga lalawigan ng rehiyon, pagtulong tulungan ng mga kasapi ang pagguhit ng mga mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng lalawigan. Kailangan pumili ang pangkat ng hindi bababa sa tatlong bahagi ng kasaysayan ng lalawigan na itinakda sa iyong pangkat. Pipili ang bawat pangkat ng mga taga salaysay ng nabuong kuwento ng lalawigan. Maaring magsaliksik ng pangyayari at idagdag sa detalye ng kasaysay ng lalawigan na itinakda. Tandaan Mo Ang bawat lalawigan na bumubuo sa mga rehiyon ay may kanya-kanyang kasaysayan. May mga lalawigan na may mahabang kasaysayan at mayroon namang medyo bago pa lang. Nakikita sa kasaysayan ng mga lalawigan ang kanilang katangian at kahalagahan na nakapagambag sa pagbuo at pagkakaisa ng kinabibilangang rehiyon.
- 175. DRAFT April 10, 2014 Sumulat ng isang talata na nagpapakita ng sumusunod: 1. Ano mga nakikita sa kasalukuyan na bahagi pa ng kasaysayan ng iyong lalawigan? 2. Ano naman ang nakikitang pagbabago sa sariling lalawigan? 3. Sa inyong palagay, nakabubuti ba ang pagbabagong ito sa lalawigan o hindi? Ipaliwanag ang saagot. Isulat ito sa iyong kwaderno. Natutuhan ko
- 176. DRAFT April 10, 2014 Aralin 1.1.1 Pinagmulan ng Lalawigan Ayon sa Batas Sa nakaraang aralin, natutuhan mo ang kuwento ng kasaysayan ng iyong lalawigan at mga karatig nito. kung mapapansin ninyo, may mga lalawigan sa ating rehiyon na mas mahaba ang kasaysayan kaysa sa ibang lalawigan. Mayroon pang mga lalawigan na nagkaroon na ng komunidad bago pa lamang dumating ang mga dayuhan. Ngunit mayroon din namang nabuo lamang sa mas kasalukuyang panahon. May mga batas na ipinapasa ang pamahalaan upang mabuo ang lalawigan. Alamin natin kung sa anong bisa ng batas nabuo ang ilang lalawigan sa ating rehiyon. Sa aralin na ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ng mga batas na nagbigay bisa sa pagbuo ng lalawigan sa rehiyon 2. maisasalaysay ang pagbuo ng sariling lalawigan at ng karatig nito sa bisa ng batas. Panimula
- 177. DRAFT April 10, 2014 Kapag nakikita mo ang simbolong ito, ano ang naiisip mo? Ang mga lalawigan/ lungsod ay nabubo sa pamamagitan ng mga batas. Ayon sa Local Government Code 1991, may mga hakbang na kailangang gawin bago mabuo ang isang lalawigan batay sa sinasabi ng batas. Narito ang mga hakbang. Alam mo ba kung paano nabuo ang iyong lalawigan (lungsod) sa pamamagitan ng batas? Alamin Mo May panukala sa kongreso na magkaroon ng bagong lalawigan.1 Titingnan ng Kongreso kung maaring magkaroon ng bagong lalawigan ayon sa ilang batayan.2 Kapag nakapasa sa mga batayan, magkakaroon ng botohan o plebisito ng mga botante sa lalawigan.3 Magkakaroon ng bagong lalawigan kapag karamihan sa mga tao ay bumoto para magkaroon ng bagong lalawigan Batay sa botohan ng mga tao, isasa batas ng Kongreso ang pagkakaroon ng bagong lalawigan. 4
- 178. DRAFT April 10, 2014 Papaano hindi naayunan ang panukalang magkaroon ng bagong lalawigan o lungsod? Ito’y nangyayari kapag ang panukalang lalawigan ay hindi naging karapatdapat batay sa mga sumusunod na batayan. Ngunit kahit pa nasunod ang lahat na batayan na ito, maaring pa ring hindi naisasabatas ang pagbuo ng bagong lalawigan. Kailangan ang karamihan sa botante na naninirahan sa panukalang lalawigan ay boboto na gusto nila ang pagbuo ng bagong lalawigan. kapag hindi nakakuha ang karamihan sa boto, hindi maipapasa ang batas. Naiisip mo na ba kung paano nagkakaroon ng bagong lalawigan o lungsod ayon sa batas? Tuklasin natin kung paano naging lalawigan ang ating lugar at karatig nito sa ating rehiyon. Sapat ang kinikita ng lugar upang matustusan ang mga kasapi nito. Sapat ang dami ng populasyon sa nasabing panukalang lalawigan Sapat ang laki ng lugar upang mamuhay na maliwalas ang mga kasapi nito.
- 179. DRAFT April 10, 2014 Basahin natin ang mga pangyayari sa pagbuo ng isang lalawigan. Paano nagkakaiba o nagkakapareho sa pagbuo ng ating lalawigan? LALAWIGAN NG DAVAO DEL NORTE Ang Davao del Norte ay orihinal na kabahagi ng noo’y iisang lalawigan pa lamang sa rehiyon, ang lalawigan ng Davao. Ang Congressman noong panahong iyon na Si Cong. Lorenzo S. Sarmiento, Sr. ay nag-akda ng panukala na hatiin ang Davao sa tatlong lalawigan. Ang panukala ay naging batas sa ilalim ng Republic Act 4867 na nilagdaan ni Pangulong Ferdinand E. Marcos noong ika-8 ng Mayo 1967. Ang Republic Act 4867 ang naghati sa iisang lalawigan ng Davao sa tatlong probinsiya. Isa sa tatlong ito ang lalawigan ng Davao del Norte. Ang kabisera nito ay ang munisipyo ng Tagum. Noong nalikha ang Davao del Norte, ito ay binubuo lamang ng 13 munisipyo: Asuncion, Babak, Compostela, Kapalong, Mabini, Mawab, Monkayo, Nabunturan, Panabo, Pantukan, Samal, Sto. Tomas, at Tagum. Nadagdagan pa ito ng anim na mga munisipyo noong ika-6 ng Mayo 1970. Ito ay ang Carmen, Kaputian, Maco, Montevista, New Bataan, at New Corella. Pagdating ng taong 1996, ang lalawigan ay nagkaroon ng 22 munisipyo, sa paglikha ng Laak sa 1979, Maragusan noong 1988 at Talaingod noong 1990. Noong Hunyo 17, 1972, ang pangalan ng Davao del Norte ay pinalitan ng Davao sa ilalim ng Republic Act 6430. Ibinalik din ito sa pangalang Davao del Norte noong Enero 31, 1998 sa bisa ng Republic Act 8470. Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Sino ang nagpanukala na magkaroon ng bagong lalawigan mula sa iisang lalawigan ng Davao? Tuklasin Mo
- 180. DRAFT April 10, 2014 2. Sa iyong palagay, bakit nagkakaroon ng panukala ang ilang kasapi ng lugar upang magkaroon ng lalawigan o lungsod? 3. Maari bang maging lalawigan kapag hindi ito isinabatas ng Kongreso? Bakit hindi? 4. Ano ano ang mga mahalagang batayan bago magkakaroon ng botohan para sa pagkakaroon ng bagong lalawigan o lungsod? 5. Sa sariling salita, paano nagisasabatas ang pagkakaroon ng bagong lalawigan? 1 2 3 4
- 181. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Pangkatang Gawain Basahin ang sanaysay tungkol sa pagbuo ng ilang lalawigan ng Rehiyon XI. Sagutin ang sumunod na talahanayan sa sariling sagutang papel. Iulat sa klase ang inyong mga sagot. Ang tatlong tinatalakay na lalawigan ay nagmula sa orihinal na Lalawiga ng Davao. Layunin ng pagkakahati ng mga lalawigan na lubos na mabiyan ng kaukulang serbisyo ang mamamayan sakop ng lupain ng Davao. Ang kabuuang lawak at saklaw ng orihinal na lalawigan ng Davao ay 7,816 sq mi. Kung kaya,sa paghahati ng nasasakupan, mas mabibigyang pansin ng dagdag na namumuno ang mga pangangailangan ng mga taong naninirahan sa mga bagong pamayanan. LALAWIGAN NG DAVAO DEL SUR Ang Davao del Sur ay orihinal na kabahagi ng noo’y iisang lalawigan pa lamang sa rehiyon, ang lalawigan ng Davao. Ang kasalukuyang Congressman ng panahong iyon, Si Cong. Lorenzo S. Sarmiento, Sr. ay nag- akda ng panukala na hatiin ang Davao sa tatlong lalawigan. Ang panukala ay naging batas sa ilalim ng Republic Act 4867 na nilagdaan ni Pangulong Ferdinand E. Marcos noong ika-8 ng Mayo 1967. Ang Republic Act 4867 ang naghati sa iisang lalawigan ng Davao sa tatlong probinsiya. Isa sa tatlong ito ang lalawigan ng Davao del Sur. Ang kabisera nito ay ang munisipyo ng Digos. Noong nalikha ang Davao del Norte, ito ay binubuo lamang ng 10 munisipyo: Bansalan, Digos, Hagonoy, Jose Abad Santos, Malalag, Malita, Matanao, Padad, Santa Cruz at Sulop. Gawin mo
- 182. DRAFT April 10, 2014 Sa kasalukuyan, ang lalawigan ay may 13 na munisipyo. Nadagdag dito ang Magsaysay, Kiblawan, Don Marcelino, Sta. Maria, at Sarangani. Ang munisipyo ng Digos ay naging lungsod na. LALAWIGAN NG DAVAO ORIENTAL Ang Davao Oriental ay orihinal na kabahagi ng noo’y iisang lalawigan pa lamang sa rehiyon, ang lalawigan ng Davao. Ang kasalukuyang Congressman ng panahong iyon, Si Cong. Lorenzo S. Sarmiento, Sr. ay nag-akda ng panukala na hatiin ang Davao sa tatlong lalawigan. Ang panukala ay naging batas sa ilalim ng Republic Act 4867 na nilagdaan ni Pangulong Ferdinand E. Marcos noong ika-8 ng Mayo 1967. Ang Republic Act 4867 ang naghati sa iisang lalawigan ng Davao sa tatlong probinsiya. Isa sa tatlong ito ang lalawigan ng Davao Oriental. Ang kabisera nito ay ang munisipyo ng Mati.Noong nalikha ang Davao del Norte, ito ay binubuo lamang ng 7 munisipyo: Lupon, Governor Generoso, Mati, Manay, Caraga, Baganga at Cateel. Sa kasalukuyan, ang lalawigan ay may sampung (10) munisipyo kasama na ang Banaybanay, Boston, San Isidro at Tarragona. Ang Mati ay naging lungsod na rin. LALAWIGAN NG COMPOSTELA VALLEY Ang Compostela Valley, na tinatawag din bilang ComVal, ay dating kabahagi ng lalawigan ng Davao del Norte. Nakita ng noo’y Congressman Lorenzo S. Sarmiento Sr. na hindi lubos ang pag-unlad ng lalawigan ng Davao del Norte dahil sa lawak ng nasasakupan nito. Nag-akda siya ng isang panukala para sa pagkakahati ng Davao del Norte sa dalawang lalawigan. Noong siya ay namatay, humalili sa kanya ang anak na si Rogelio M. Sarmiento hanggang sa malikha ang bagong lalawigan.
- 183. DRAFT April 10, 2014 Ito’y ganap na naging isang lalawigan sa bisa ng Republic Act 8470 na nilagdaan ng Pangulong Fidel V. Ramos noong Enero 30, 1998. Pagdating ng Marso 7 ng taon ding iyon, ang batas ay pinagtibay sa pamamagitan ng isang plebisito na isinagawa sa lahat ng munisipyo ng Davao del Norte. Ang ComVal ay hinati sa dalawang distrito. Ang District 1 ay binubuo ng Monkayo , Montevista, Maragusan, New Balaan at Compostela. Ang District II ay binubuo naman ng Laak, Mawab, Nabunturan, Maco, Mabini at Pantukan. Ang Munisipalidad ng Nabunturan ay pinangalanang kabisera ng lalawigan at ang unang inihalal na Gobernador ay Atty . Jose R. Caballero . Pangalan Batas May Akda Mga Bumubuong Munisipyo Davao del Sur Davao del Norte Davao Oriental Compostela Valley
- 184. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Subuking iguhit ang mga hakbang sa pagkakaroon ng bagong lalawigan o lungsod. Punana ang graphic organizer upang ipakita ang mga hakbang. Gawain C Ayon sa Local Government Code 1991, may mga nagpapanukala sa pagkakaroon ng bagong lalawigan o lungsod upang mas makakatugon ang pamunuan sa pangangailangan ng mga taong naninirahan dito. Sa paanong paraan nakakatulong ang pamunuan upang mapabuti ang pamumuhay sa lalawigan? Isulat ang iyong saloobin tungkol dito. Piliin ang talatang iyong buuin upang ipakita ang iyong sa loobin. Sa palagay ko, nakakabuti ang pagkakaroon ng bagong lalawigan __________________________________ ____________________________________________________. Sa palagay ko hindi nakakabuti ang pagkakaroon ng bagong lalawigan ________________________________ _____________________________________________________. 1. 2. 3. 4.
- 185. DRAFT April 10, 2014Pagsunod sunurin ang mga hakbang sa pagbuo ng bagong lalawigan ayon sa batas batay sa mga sumusunod na pangungusap. Isulat ang 1 sa unang pangyayari hanggang 4, ang pinakahuling hakbang. Nagbotohan sa pamayanan at nanalo ang mga gusto maging lungsod ang pamayanan. Isinabatas ng Kongreso ang panukala na magkaroon ng bagong lalawigan. Hiniling ng ilang sektor ng lipunan na kung maari ay maging lungsod na ang pamayanan. Pinag-usapan sa kongreso kung karapat dapat ang pamayanan maging lungsod o lalawigan ayon sa batayan. Ang isang lalawigan ay nabubuo sa bisa ng batas na nilagdaan ng pangulo ng Pilipinas. Nagkakaroon ng panukala upang mas matugunan ng pamunuan ang pangangailangan ng mga kasapi ng isang pinapanukalang lalawigan o lungsod. Tandaan Mo Natutuhan ko
- 186. DRAFT April 10, 2014 Aralin 1.2: Timeline ng Makasaysayang Pangyayarri sa Aking Rehiyon Sa mga nakaraang mga aralin, natutuhan mo ang pinagmulan at pagbabago ng iyong lalawigan at ang mga karatig nito sa iyong rehiyon. Nalaman mo rin na ang mga bagong lalawigan o lungsod at munisepyo ay nabubuo ayon sa batas ng ating bansa. Nakapghambing kayo ng mga pagbabago sa sariling lalawigan ayon sa laki ng populasyon nito, ang lawak at lokasyon nito, ang mga gusali, istruktura, lansangan at marami pang iba. Natalakay din sa nakaraang aralain ang mga mahahalagang pangyayari sa sariling lalawigan at karatig lalawigan sa rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay gagamit ng istratehiya na timeline upang mas lalo maunawaan ang pagkakasunod sunod ng mga pangyayari sa kasaysayan ng iyong lalawigan at kinabibilangang rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahan na maisa-isa ng pagkasunod-sunod ng mga mahahalagang pangyayari sa sariling lalawigan at rehiyon makabubuo ng timeline ng mga makasaysayang pangyayari sa rehiyon sa iba’t-ibang malikhaing pamamaraan. Panimula
- 187. DRAFT April 10, 2014 Naalala ba ninyo ang ginawa ninyong timeline noong kayo ay nasa ikalawang baitang pa lamang? Ang timeline ba ninyo ay kagaya nito? Ano ang pinapakita ng timeline na ito? Tama ang nakasagot na ang pinapakita ng timeline ay ang mahahalagang pangyayari sa buhay nila. Ang timeline ay isang grapikong paraan ng pagpapakita ng pagkakasunod sunod at pagkakaugnay ugnay ng mga pangyayari. Ang pagkakahati hati ng panahon sa timeline ay ayon sa itinakdang interval ng mga taon. Ginagamit ito upang lubos na maunawaan ang ugnayan ng magkakasunod na pangyayari sa kasaysayan ng iyong lalawigan. Alamin Mo Paano mo mapagsunod-sunod nang wasto ang mga makasaysayang pangyayari sa inyong lalawigan o rehiyon? Paano mo naipapakita ang mahahalgang pangyayari sa iyong rehiyon?
- 188. DRAFT April 10, 2014 Subukan natin gamitin ang timeline upang mailarawan ang kasaysayan ng isang lalawigan. Gamitin din natin ito upang mailarawan ang kasaysayan ng ating lalawigan. Kasaysayan ng Mindoro Ang isla ng Mindoro ay pinaniniwalaan na naninirahan na mga dumarayong pangkat mula sa Indonesia may walong daang libong taon nang nakaraan. Bago pa man dumating ang mga Espanyol, nakikipagkalakalan na ang mga katutubong pangkat sa Mindoro sa mga mangangalakal na mga Tsino noong 892 AD. Nang dumating ang mga Espanyol sa isla noong tanong 1523, pinangalanan nila itong Mina de Oro dahil sa malaking deposito ng ginto na makikita sa isla. Ang pangalang Mindoro ay binigay ng mga paring Agostinos noong taong 1572 kung saan sila namalagi upang ipalaganap ang Kristyanismo. Simula noon hanggang sa bago sumiklab ang himagsikan laban sa mga Espanyol noong tanong 1896, namalagi ang mga paring Katoliko sa isla. Hindi rin nagpahuli ang mga taga-Mindoro sa pakikipaglaba sa mga Espanyol. Nakisali ang maraming mga taga-Mindoro kasama ang mga taga-Batangas at taga-Cavite na nakipaglaban sa mga Espanyol noong taong 1898. Sa mga panahong ito, ang mga katutubong Mangyan ay pinatira sa mga poblasyon at nabinyagan bilang mga Kristyano. Anong epekto ng mahabang panahon ng pamamalagi ng mga pari sa isla? Sa pananakop ng mga Espanyol, ang namamahala ng Mindoro ay ang lalawigan ng Batangas kasama ang isa pang karatig isla ng Marinduque. Ngunit noong taong 1700, nahiwalay na ang pamamahala ng Mindoro sa Batangas. Namalaging nakahiwalay ang pamumuno sa Mindoro, ngunit noong taong 1902, pinailalim ito sa pamamahala ng Marinduque ng mga bagong dayuhan mananakop na mga Amerikano. Ayon sa kasaysayan, ang pagbabago sa pamumuno ay upang mas Tuklasin Mo
- 189. DRAFT April 10, 2014 matugunan ang mga pangangailangan ng lalawigan. Si Don Mariano Adriatico ang kumatawan ng bagong pamunuan hanggang taong 1921. Natatag ang lalawigan Mindoro sa taong ito. At noong Hunyo 13, 1950 ay nahati na sa dalawang lalawigan, ang Oriental Mindoro at Occidental Mindoro. Maraming mga tao sa bansa ang nais manirahan sa mga lalawigan ng Mindoro. Sa kasaysayan, ang pinakamadaming pangkat na taong piniling manatili sa Mindoro ay noong mga taong 1954-1956 sa ilalim ng National Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) sa mga lugar ng Bongabong-Pinamalayan. Sa nasabing programa, karamihan sa mga magsasaka at magingisda mula sa rehiyon ng Gitnang Luzon ay hinihikayat na manirahan sa Mindoro. Nakikita natin ngayon sa lalawigan ang epekto ng pananatili ng mga magsasaka at mangingisda sa mga lalawigan. Sa ngayon, makikita natin ang pagpapaigting ng agriturismo sa Mindoro. Patuloy ang pag-ani ng karangalan ng mga taga- Mindoro sa larangan ng turismo at agrikultura. Maraming ba kayong alam ng napanalunan ng inyong lalawigan? Mula sa binasang kasaysayan, isulat ang mga mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ngMindoro. Kopyahin ang tsart sa sariling sagutang papel. Mahahalagang taon o Petsa Makasaysayang Pangyayari 892 AD 1523 1572 1700 1896-1898 1921 1950 1954-1956 kasalukuyan
- 190. DRAFT April 10, 2014 Markahan kung saan banda sa timeline ang mga sagot sa talanayan. Sundin ang halimbawa sa ibaba. Gawain A Pangkatang Gawain Ilagay ang mga sumusunod na mga makasaysayang pangyayari sa timeline. Gawin ito sa sagutang papel. Gawin Mo 1500 1600 1700 1800 1900 2000 1800 0 1700 0 1600 0 1500 0 1900 2000 Sumali sa rebolusyon ang taga-Mindoro
- 191. DRAFT April 10, 2014 1. 1523- Dumating ang pangkat Espanyol sa pamumuno ni Miguel Lopez de Legaspi sa Mindoro. 2. 1572- Biningyan ng mga paring Agostino ang isla ng pangalang Mindoro 3. 1636- nagsimulang ipalaganap ang kristiyanismo sa Mindoro 4. 1700- nagkaroon ng sariling paumuno ang Mindoro na hiwalay sa Batangas at Marinduque 5. 1898- nakisapi ang mga taga-Mindoro sa mga naghimagsik laban sa mga Espanyol 6. 1902 – napailalim ang pamamahala ng Mindoro sa lalawigan ng Marinduque 7. 1921- naitatag ang lalawigang Mindoro 8. 1950- nahati sa dalawang bahagi ang Mindoro, ang Oriental Mindoro at Occidental Mindoro. 9. 1956- nagkaroon ng malawakang resettlement ng mga tao mula sa Gitnang Luzon. 10. Naging primaryang agri-turismong lalawigan ang Mindoro.
- 192. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Kasama ng iyong pangkat, pag-aralan ang timeline ng mga pangyayari sa lalawigan ng Romblon. Sagutin ang sumusunod: a. Batay sa timeline, sino sino ang mga isa sa pinakaunang nanirahan sa Romblon? b. Gaano katagal bago nagkaroon ng sariling pamunuan ang Romblon? c. Kailan naging ganap na lalawigan ang Romblon? d. May malawakan na industrya ng marmol sa Romblon noong 1960? Bakit mo nasabi ito? e. Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig (World War II) ay nangyari mula taong 1941-1945. Batay sa timeline, ano ang naging ambag ng mga taga Romblon sa digmaan?
- 193. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Indibiduwal na Gawain Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa iyong saloobin sa paggamit ng timeline. Nagiging madali ba ang pag-aaral ng ating kasaysayan kung may timeline? Paano nakakatulong ang timeline sa pagunawa ng mga pangyayari sa sariling lalawigan? s Alamin ang mahahalagang pangyayari sa huling 20 taon ng sariling lalawigan lalawigan (1990-2010). Ipakita ito sa timeline. Tandaan Mo Ang timeline ay isang paraang magagamit upang higit nating maunawaan ang mahahalagang pangyayari sa ating lalawigan/rehiyon. Makakabuo tayo ng timeline kung pagsusunod-sunurin natin ang mga petsa/taon ng makasaysayang pangyayari sa ating lalawigan o rehiyon. Natutuhan ko
- 194. DRAFT April 10, 2014 Aralin 1.1.2: Mga Pagbabago sa Aking lalawigan at mga karatig na lalawigan sa Rehiyon Sa nakaraang aralin ay natukoy mo ang kasaysayan ng pagbuo ng iyong lalawigan ayon sa batas. Mula sa pinagmulan ng iyong lalawigan ay may pagbabagong naganap sa iyong lalawigan tulad ng laki, pangalan, lokasyon, populasyon, mga istruktura at iba pa. Ang bawat lalawigan/ rehiyon ay mga pinagdaang pagbabago na sumisimbolo sa pag-unlad ng isang lalawigan/rehiyon. Mahalagang malaman mo ito para matukoy natin ang mga pagbabagong naganap noon hanggang sa kasalukuyang panahon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ang mga pagbabago ng isang lalawigan/rehiyon noon at ngayon 2. makapagsasalaysay ng mga pagbabago sa sariling lalawigan tulad ng laki nito, pangalan, lokasyon, populasyon, mga istruktura at iba pa. Panimula
- 195. DRAFT April 10, 2014 http://www.philippines.hvu.nl/Luzon4.htm 3. Mga Pagbabago sa mga Lalawigan ng Aking Rehiyon Ang Metro Manila ang pinakasentro ng kalakalan ng ating bansa. Ito ang tinatawag na kabisera. Dito makikita ang iba’t ibang ahensya ng pamahalaan pati na ang mga punong taggapan ng mga pribadong kompanya ng bansa. Ang buong Kamaynilaan ay binubuo ng mga pamayanang urban ng 17 lungsod. Ang unang naninirahan sa Kalakhang Manila ay ang mga katutubong Muslim kung saan masagana ang kanilang naging kalakalan sa ibang bansa bago pa ang pananakop ng mga Espanyol sa ating bansa. Nagtayo sila ng isang baluwarte na Alamin Mo Tuklasin Mo Ano kaya ang itsura ng ating lalawigan/rehiyon noon? Ano ano ang naging pagbabago nito sa ngayon?
- 196. DRAFT April 10, 2014 nakikilala na natin ngayon na Intramuros. Ang Intramuros ay ang naging taguan ng mga Espanyol sa mga hindi nila nasakop na mga katutubong Pilipino at ito rin ang naging sentro nila ng pangangalakal. Nang tumagal ang mga Espanyol, nagtayo na sila ng mga gusali sa loob ng Intramuros kabilang ang mga paaralan at mga simbahan. Marahas ang pananakop ng mga Espanyol. Nagtayo sila ng mga gusali at naging sentro ng kalakal ang Intramuros dahil sa karatig na daungan ng barko kung saan sila ay may ugnayan sa kalakalan sa ibang bansa. Nang naging maunlad ang Maynila, umusbong na rin ang mga karatig lalawigan nito. Mula sa maliit na sentro ng Intramuros, lumawak ang sakop ng Manila hanggang sa naging kabuuang Kalakhang Manila na ito sa kasalukuyan. Alamin natin ang mga pagbabago sa mga lalawigan ng Kalakhang Maynila. 1. Pagbabago sa Pangalan Batay sa Kasaysayan ng Maynila, ang lungsod ng Maynila ay nakilala sa pangalan na Maynilad. Ang pangalan ay mula sa salitang nila, isang uri ng halamang mabulaklak na tumutubo sa baybayin ng look, na ginagamit para gumawa ng sabon para sa pakikipagkalakalan. Upang matandaan ang lugar kung saan maraming ganitong halaman, tinawag ng mga naunang nanirahan dito ng “may nila”, ibig sabihin, “ang lugar na ito ay maraming bulaklak na nila”. Sa kasalukuyan ito ay tinatawag na ngayong Maynila. 2. Pagbabago sa gusali at iba pang inprastruktura May nakikita ba kayong pagbabago sa mga inprastratura ng Manila? Ano ano ang mga ito? Subukin nating tukuyin isa isa.
- 197. DRAFT April 10, 2014 3. Pagbabago sa populasyon Tingnan ang pagbabago ng popolasyon ng Maynila. Bakit kaya mabilis na dumami ang gustong manirahan sa Maynila? Populasyon ng Manila 1950-2010 Noon Ngayon
- 198. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Ano-ano ang mga pagbabago noon ang napansin mo sa mga sumusunod: a. pagbabago sa pangalan? b. pagbabago sa inprastrutura? c. pagbabago sa populasyon? 2. Ano ang mga dahilan ng mga pagbabago sa iyong lalawigan o kaya sa mga kalapit nito? 3. Pare-pareho ba ang mga pagbabago sa mga lalawigan sa rehiyon? Bakit mo nasabi ito? 4. Paano mo maihahambing ang mga pagbabago sa lalawigan mo at mga karatig nito? Halimbawa, anong pagbabago ang naganap sa Taguig? Kaiba ba ito sa Valenzuela?
- 199. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Isalaysay sa pamamagitan ng maikling talata ang mga pagbabagong naganap sa inyong lalawigan o rehiyon. Isulat ang talata ayon sa pagbabago ng inyong kalsada, tirahan, populasyon, at iba pa. Gawain B Isalaysay sa pamamagitan ng malayang pagguhit ang mga pagbabagong naganap iyong lalawigan noon at ngayon. Iguhit ito sa manila paper. Gawain C Pumili ng pagbabago sa inyong lalawigan na sa inyong palagay ay nakabubuti o nakakatulong sa kaunlaran. Isadula ang mga pagbabagong ito. Gawin mo
- 200. DRAFT April 10, 2014Ano ano ang mga pagbabgong nakikita mo sa iyong lalawigan? Gumawa ng isang “ Rap Song” o tula tungkol sa mga pagbabagong naganap sa iyong lalawigan o rehiyon mula noon at ngayon. Gawing gabay ang mga sumusunod na tanong. 1. Ano ang pangalan ng iyong lalawigan noon? Ano naman ang tawag dito ngayon? 2. Sino sino ang mga naninirahan sa iyong lalawigan noon? Sino sino naman ang mga nakikita mo ngayon? 3. Ayon sa kuwento ng iyong mga magulang, ano ang itsura ng mga gusali sa iyong lalawigan? ano naman ang nakikita mo ngayon? 4. Masaya ka ba dahil naiiba na ang itsura ng lalawigan mo? Bakit o bakit hindi? Tandaan Mo Ang lahat ng lalawigan ay may nagaganap na pagbabago gaya ng pangalan, laki ng populasyon, mga inprastraktura, maging ang mga taong naninirahan dito. Ang mga pagbabagong naganap sa mga lalawigan sa rehiyon ay maaring magkakapareho o magkakaiba. Sumasalamin ng kaunlaran ang mga pagbabagong nagaganap sa isang lalawigan o rehiyon. Ang mga pagbabago sa isang lalawigan ay kadalasang nakakabuti sa pag-unlad ng lalawigan. Magiging lubos ang ating pag-unawa tungkol sa isang lalawigan kung alam natin ang mga pagbabagong nagaganap dito. Natutuhan ko
- 201. DRAFT April 10, 2014 Aralin 1.3: Paraan ng Pakikipagtulungan ng mga Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon Sa mga nakaraang aralin, natutunan mo ang mga mahahalagang pangyayari sa pagbuo ng pagsama sama ng mga lalawigan sa ating rehiyon. Gumamit kayo ng timeline sa pagtukoy ng mga mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng iyong lalawigan at rehiyon. Maraming dahilan ang pagbuklod buklod ng mga lalawigan sa isang rehiyon. Isa na dito ay upang maging madali ang pagtutulungan ng mga karatig na lalawigan sa pagtugon sa pangangailangan ng mga kasapi ng kani- kanilang lalawigan. Paano nga ba nagtutulungan ang mga lalawigan sa rehiyon? Mahalagang matukoy ang pagtutulungang ito ng mga lalawigan bilang isang magandang katangian ng mga lalawigan ng rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang 1. makapagsasabi ng mga paraan ng pakikipagtulungan ng mga lalawigan sa rehiyon noon at sa kasalukuyan. 2. makapagsasabi ang kahalagahan ng pakikipagtulungan ng mga lalawigan/lungsod . Panimula
- 202. DRAFT April 10, 2014 Pakikipagtulungan sa Pangangalakal Sa pakikipagtulungan ang mga lalawigan ay nagkakalakal sa isa’t isa. Hindi lang ng produkto ay nagagawa ng isang lalawigan. Halimbawa, ang karamihan sa mga magsasaka ay nagtatanim lang ng palay. Minsan pinapalita nila ito ng mais at iba pang naaangkop sa kanilang kapaligiran. sa Karatig nalalawigan, iba naman ang tinatanim. Maari sila ay nagtatanim ng iba’t ibang gulay ayon na rin sa naangkop sa kanilang lupain. Gayun din naman ang mga mangagawa sa pabrika. Maaring sa isang lalawigan ang kanilang produkto ay ang pagawaan ng tela. Sa ibang lalawigan naman ay mga pabrika ng damit, maleta at iba pang pang konsumo na kagamitan. Sa kalakalan ang mga magsasaka at manggawa ang mga taga-gawa o “producer” ng mga produkto. Sa kabilang dako naman, nangangailangan din ang mga lalawigan. Halimbawa, may mga lalawigan na hindi nagtatanim ng palay, kung kaya kailangan nilang mag-angkat nito sa ibang lalawigan. Maari din na ang lalawigan ay isang sentro ng kalakalan dahil sa marami na ang mga taong naninirahan dito. Kung kaya ang mga produkto na galing sa karatig na lalawigan Alamin Mo Alam mo ba ang kahalagahan ng pagtutulungan sa isang lalawigan/ rehiyon? Ano ang paraan ng pagtutulungan noon at ngayon sa ating lalawigan/ rehiyon?
- 203. DRAFT April 10, 2014 ay ikinakalakal sa nasabing lalawigan. Ang mga nag-aangkat ng mga produkto ay tinatawag na taga-konsumo o “consumer”. Kailangan ng mga taga-gawa na may bumili ng kanilang produkto upang sila din ay makabili ng iba pang gamit sa kanilang pangangailangan. Sa madaling salita, makikita dito na ang mga lalawigan, karatig man o hindi, ay nakikipag-ugnayan sa isa’t isa upang matugunan ang kanilang pangangailangan. Ang pagtutulungan ay mahalaga sa kaunlaran ng lalawigan ng Oriental Mindoro, ng mga bayan na nasasakupan nito at maging ng lungsod ng Calapan. Hindi lahat ng produkto, industriya, hanap-buhay at likas na yaman ay makikita sa Oriental Mindoro o sa Lungsod ng Calapan. Halimbawa ang lalawigang Occidental Mindoro ay sagana sa yamang dagat ngunit kulang naman sa yamang mineral. Kung kaya’t nakikipag-ugnayan at nakikipag-tulungan ito sa ibang lalawigan sa rehiyon at sa ibang rehiyon sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. Tuklasin Mo
- 204. DRAFT April 10, 2014 Kagaya ng pagtutulungan ng mga lalawigan ng Mindoro, iba iba naman ang paraan ng pagtutulungan sa ibang rehiyon. Pansinin ang datus tungkol sa produksyon at pagkonsumo ng ilang produktong pang-agrikultura sa mga lalawigan ng Rehiyon IV-Calabarzon.
- 205. DRAFT April 10, 2014 Batay sa datus, aling lalawigan ang may pinakamalaking produksyon ng palay? Alin naman ang may pinakamalaking konsumo ng palay? Anong mangyayari kapag mas malaki ang pangangailangan ng palay kaysa nagagawa nito? Saan siya mag-aangkat ng palay? Subukin nating sagutin ang mga ito: Aling mga lalawigan ang sapat ang kanilang produksyon ng palay sa kanilang pangangailangan? Alin naman ang nangangailangan pa ng palay? Bakit sa Quezon, nag-aangkat ang mga ibang lalawigan ng rehiyon? Sa palagay mo, mas tataas ba ang presyo ng palay kung nag- angkat ang mga lalawigan sa ibang rehiyon? Bakit mo nasabi ito? Batay sa datus, bukod sa Quezon, saan pa puwedeng mag- angkat ng palay ang mga lalawigan? Ano ang ambag ng lalawigan ng Quezon sa buong rehiyon ng IV-Calabarzon? Bakit mo nasabi ito? Pansinin natin ang graphic organizer tungkol sa yaman ng mga lalawigan sa rehiyon
- 206. DRAFT April 10, 2014 Mga Yaman sa Cavite Hanap-buhay Pag-aalaga ng hayop gaya ng manok, baka, baboy Industriya pabrika Turismo Likas na Yaman Baybay dagat Pastulan Pangunahing Produkto Karne Saging Natatanging Atraksyon Industriya ng Turismo Tagaytay Mga Yaman sa Batangas Hanap-buhay Kalakal Opisina Industriya pabrika Kalakal Likas na Yaman Baybay dagat taniman Pangunahing Produkto Kape Langis Natatanging Atraksyon Industriya ng Turismo Anilao
- 207. DRAFT April 10, 2014 Batay sa graphic organizer, ano ang mga maambag ng bawat lalawigan ng rehiyon sa isa’t isa? 1. Anong yaman ng lalawigan ng Laguna? 2. Ano ang maaring maangkat ng Lalawigan ng Quezon sa Laguna? 3. Anong ang maaring matugunan ng Batangas sa Cavite? 4. Paano matutulungan ng lalawigan ng Batangas ang ang pangangilan ng lalawigan ng Laguna? Bakit mo nasabi ito? 5. Sa iyong palagay, paano maipapakita ng Laguna ang pakikipag-ugnayan nito sa lalawigan ng Cavite? Mga Yaman sa Laguna Hanap-buhay pagmimina Opisina Industriya pabrika Kalakal Likas na Yaman kagubatan taniman Pangunahing Produkto Troso isda Natatanging Atraksyon Industriya ng Turismo Bundok ng Makiling
- 208. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Malikhaing Pagsasalaysay Basahin ang mga sitwasyon, pagkatapos bigyan ng paliwanag kung paano umaasa ang mga bayan sa mga lalawigan sa rehiyon sa inyong sagutang papel. Sitwasyon: Sa lalawigan ng Batangas, ang bayan ng Anilao ay naging puntahan ng maraming turista dahil sa ganda ng ”diving spots” nito. Dahil sa pagdagsa ng turista, dumami ang nanirahan dito. Nagkaroon ng hanapbuhay ang mga naninirahan sa paglikha ng mga souveniers para sa mga turista. Marami ding ibang pangangailangan ang pagdagsa ng mga tao. Una na dito ang mga pagkain na mabibili sa lugar dahil wala namang tanimang gaano sa lugar. Nagkakalakal pa ang mga taga doon sa ibang bayan o sa sentro upang bumili ng mga pangangailangan nito. Sa karatig bayan naman ng _____________. Ang pangunahing pangkabuhayan ay ang agrikultura. Anong pakikipag-ugnayan ang dapat gawin ng taga Anilao at karatig bayan nito? Gawain B Pangkatang Gawain Ang bawat lalawigan sa rehiyon ay may mga sariling pangangailangan. Minsan, hindi lahat ng pangangailangan ay natutugunan loob ng lalawigan kung hindi sa pakipag-ugnay sa ibang karatig na lalawigan. Batay sa mga napag-aralan na mga produkto ng iba’t ibang lalawigan ng rehiyon. Magbigay ng 1-3 mungkahi kung paano matutugunan ng bawat lalawigan ang Gawin mo
- 209. DRAFT April 10, 2014 kanilang pangangailangan sa pamamagitan ng pakikipagtulungan sa karatig na lalawigan. Saan saan sila makikipag-ugnayan? Pangkat I - Kakulangan sa Prutas. Pangkat II - Kakulangan sa Yamang Dagat. Pangkat III - Kakulangan sa Gulay. Pangkat IV - Kakulangan sa Bigas. Gawain C Indibiduwal na Gawain Nagmungkahi ang nasyonal na pamahalaan na pag-ibayuhin ang mga natatanging produkto ng lahat ng lalawigan ng bansa. Inatasan nito ang Kagawaran ng Kalakal (DTI) na ilunsad ang ”One Town, One Product” Project. Sa proyektong ito, inienganyo ang bawat lalawigan na ipakita (advertise) ang kanilang produkto sa mga ”trade and expo shows” sa mga piling lugar ng bansa. Bukod pa dito, ang layunin ng proyekto ay upang bigyan ng sapat na kita ang mga lalawigan sa bawat produkto. Magagawa lamang ito kapag hindi nagdodoble ang mga produktong ginagawa o niyayari ng bawat lalawigan. Kapag magkakaiba iba ang mga produkto, hindi magkakalaban laban ang mga lalawigan sa magkokonsumo ng kanilang produkto, kaya mas magiging malaki ang kita ng mga lalawigan. Isa pang dahilan sa pagkakaroon nito ay upang mahimok ang mga lalawigan na makipag-ugnayan sa isa’t isa sa pamamagitan ng kalakal. Kung tutuusin hindi lahat ng kapaligiran ay pare pareho. May mga produkto na angkop sa klase ng kapaligiran. Kaya ninanais ng pamahalaan na mapadali ang produksyon ng mga tao sa pamamagitan ng pagpili ng produktong madaling pagyabungin sa kapaligiran. Dahil nagkaroon ng mga sari-sariling produkto, nangangailangan na ang mga lalawigan ay mas makikipag-ugnay sa iba sa pagtugon ng pangangailangan nito. Sagutin ang mga tanong tungkol sa talata. 1. Ano ang paraan ng pag-aasahan na ipinakita sa na sanaysay? 2. Ano ang papel ng pamahalaan dito?
- 210. DRAFT April 10, 2014 Magbigay ng mga paraan kung paano nagkakatulungan ang mga rehiyon upang matugunan ang pangangailangan ng bawat rehiyon. (1-3 sagot lamang). Tandaan Mo Malaki ang maitutulong ng mga iba't-ibang yaman ng isang lugar sa paraan ng pag-aasahan. ang pag-aasahan mula sa karatig lugar ay may malaking maitutulong upang maging matatag ang isang bayan o lalawigan Natutuhan ko
- 211. DRAFT April 10, 2014 Aralin 2: Mga Pagbabago at Pagpapatuloy ng Aking Lalawigan at Kinabibilangang Rehiyon Sa nakaraang aralin, natutuhan mo ang mga mahahalagang pagyayaring naganap sa kasaysayan ng inyong lalawigan. Gamit ang timeline ay naitala mo ang ilang detalye ng mga nangyari sa iyong lalawigan. May mga bagay kang napansin sa iyong lalawigan noon. Sa ngayon kaya, may nakikita ka bang pagbabago sa iyong lalawigan? Ano-ano naman ang mga ito? Ang pisikal kapaligiran ba ng iyong lalawigan ay nagbago? Pareho pa rin ba ang mga hanapbuhay ng mga tao? O marami na ang nagbago? Sa araling ito, pag-uusapan ang mga pagbabago ng iyong lalawigan batay sa ilang mga pangyayari sa kasaysayan ng lalawigan hanggang sa kasalukuyan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang makapagtalakay ang mga pagbabago at nagpapatuloy sa sariling lalawigan at kinabibilangang rehiyon. Panimula
- 212. DRAFT April 10, 2014 Sa bawat paglipas ng panahon ay kasabay ang mga kaganapan o pangyayari sa isang lugar. Ang mga pangyayaring ito ay maaaring nagdulot ng pagbabago sa kasaysayan. Mabuti man o hindi ang naging bunga ng pagbabagong ito, sigurado namang nag-iwan ito ng alaala sa isipan ng bawat mamamayan. Alamin Mo Tuklasin Mo Ano ano ang mga bagay na nagbago sa ating lalawigan? Ano ano ang mga bagay na patuloy at nakikita pa rin hanggang ngayon?
- 213. DRAFT April 10, 2014 Pag-aralan ang mga larawan sa ibaba. Itala ang pagkakaiba ng mga ito NOON at NGAYON. 1. Pagbabagong pisikal 2. Pagbabagong pangekonomiya 3. Pagbabagong panlipunan 1. Calapan City NOON NGAYON Pisikal na kapaligiran Pang-ekonomiya Panlipunan Batay sa larawan, bulubundukin pa rin ang kapaligiran Mas dumami ang uri ng trabaho Nagbago ang uri ng mga gusaling pangkomersyal at mga tirahan
- 214. DRAFT April 10, 2014 2. Marinduque NOON NGAYON Pisikal na kapaligiran Pang-ekonomiya Panlipunan 3. Occidental Mindoro NOON NGAYON
- 215. DRAFT April 10, 2014 Pisikal na kapaligiran Pang-ekonomiya Panlipunan 4. Oriental Mindoro NOON NGAYON Pisikal na kapaligiran Pang-ekonomiya Panlipunan
- 216. DRAFT April 10, 2014 5. Palawan NOON NGAYON Pisikal na kapaligiran Pang-ekonomiya Panlipunan
- 217. DRAFT April 10, 2014 6. Puerto Princesa NOON NGAYON Pisikal na kapaligiran Pang-ekonomiya Panlipunan 7. Romblon NOON NGAYON Pisikal na kapaligiran Pang-ekonomiya Panlipunan
- 218. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Alin ang iba’t ibang aspeto na nakikita pa rin sa kasalukuyan sa mga lalawigan ng Rehiyon IV-MIMAROPA? ______________________________________________ ______________________________________________ 2. Sa palagay mo, alin sa mga aspetong nabangit ang makabubuting panatilihin sa kasalukyan? Bakit? ______________________________________________ ______________________________________________ Gawain A Pangkatang Gawain Magpalabunutan tungkol sa paksang tatalakayin Pangkat I Isalaysay ang mga ang mga pagbabago Noon at Ngayon sa lalawigan ng Palawan. Gawing salik ang mga sumusunod: 1. Pagbabagong pisikal 2. Pagbabagong pang-ekonomiya 3. Pagbabagong panlipunan 4. Pagbabagong pangkapaligiran Gawin mo
- 219. DRAFT April 10, 2014 Pangkat II Itala ang mga bagay na nananatili pa hanggang ngayon sa lalawigan ng Romblon. Gamitin ang graphic organizer. Pangkat III: Balitaan Gumawa ng balita tulad ng " Balitaan" at talakayin sa pamamagitan ng mga larawan at kilalang tao tungkol sa pagbabago ng iyong lalawigan noon at ngayon. Sagutin ang mga tanong: 1. Ano-ano ang mga kadalasang nagbabago sa mga lalawigan at rehiyon? 2. Ano-ano ang mga nagpapatuloy hanggang sa kasalukuyan? 3. Ano-ano ang mga kabutihang naidudulot ng mga pagbabago naganap sa mga lalawigan at rehiyon? 4. Bakit mahalagang maipagpatuloy ang ibang mga kaugalian o katangian ng lalawigan at rehiyon? 5. Alin sa mga katangian ng iyong lalawigan o rehiyon ang gusto mong mabago o magpatuloy? Kaugalian Tradisyon Nananatili at nagpapatuloy hanggang ngayon sa lalawigan Kabuhayan Lansangan/ Gusali
- 220. DRAFT April 10, 2014 Gumawa ng scrap book tungkol sa pagbabago ng sariling lalawigan sa iba’t ibang aspeto. Sabihin ko ano ang papel na gagampanan sa mga pagbabagong ito. Tandaan Mo Ang mga lalawigan mula sa pagkatatag nito ay nakakaranas ng iba’t ibang pababago Ang mga pagbabago sa lalawigan o rehiyon tulad ng pangalan ng mga lungsod at kalye, pagpapaganda at pagpapalawak ng mga kalsada, pagdami ng gusali o istraktura ay nangyayari bilang tugon sa makabagong hamon at opurtunidad. Ito ay nagsisilbing palatandaan ng pag-unlad ng isang bayan, lalawigan at rehiyon. Mahalagang maunawaan ang mga pagbabago at nagpapatuloy sa isang lalawigan at karatig lalawigan sa isang rehiyon. Ito’y isang paraan ng pagtutulungan, pag-uugnayan at pagkakamit ng kaunlaran. Natutuhan ko
- 221. DRAFT April 10, 2014 Aralin 3: Mga Kuwento ng Kasaysayan at mga Makasaysayang Pook sa Aking Lalawigan at Rehiyon Nalaman mo sa mga nakaraang aralin ang pinagmulan ng iyong lalawigan o rehiyon. Nailarawan mo rin ang mga makasaysayang pangyayari tungkol dito. Bahagi ang pinagmulan ng iyong lalawigan at rehiyon ng kasaysayan nito. Patuloy na nagkakaroon ng iba pang nahalagang pangyayari sa lalawigan at rehiyon na humuhubog sa kultura natin. Ang iba sa mga pangyayari na ito ay nakikita sa makasaysayan na lugar at bagay sa lalawigan. May napuntahan ka na ba sa mga pook na ito? Alam mo ba ang mga ambag ng mga makasaysayang na pook sa kasaysayan ng iyong lalawigan at rehiyon? Mahalaga ang pag-aral ang mga maksaysayang pangyayari sa lalawigan at rehiyon upang maunawaan natin ang mga pangyayari na nagbigay daan sa mga pagbabagong tinatamasa ng lalawigan at rehiyon sa kasalukuyan. Kung kaya’t aalamin natin sa susunod na paksang aralin ang mga makasaysayang pook at pangyayari na nagpapakilala sa kinabibilangang lalawigan at rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang makapagsasalaysay ng kwento ng makasaysayang pook o pangyayaring nagpapakilala sa iyong lalawigan sa pamamagitan ng pagsasadula at iba pang malikhaing paraan. Panimula
- 222. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Ano ang kwento ng makasaysayang pangyayari sa iyong lalawigan?
- 223. DRAFT April 10, 2014 Ang bawat lalawigan ay may kanya kanyang kuwento ng kasaysayan. Makikita ito sa mga pook o lugar at pati na rin sa kani-kanilang bantayog o monumento. Subukin nating alamin ang ila sa mga makasaysayang pook o lugar sa iba’t ibang lalawigan. Sino ang nakikita mo sa bantayog na nasa larawan? Saang lalawigan o lungsod makikita ang bantayog na ito? Ano ang naging kontribusyon niya sa kasaysayan ng lalawigan na ito? Alam mo ba ang bantayog ni Andres Bonifacio at ng Katipunan ay ipinatayo upang gunitain ang kabayanihan ng isang magiting na anak ng Tondo. Hindi lamang siya naging ama ng rebolusyon sa mga Espanyol, siya ay tinuturing din na bayani ng mga Tagalog noong panahon ng mga Espanyol. At dahil na rin sa naumpisahan niyang rebolusyon, nag-alsa na rin ang iba’t iba’t lalawigan ng buong bansa. Kung kaya’t siya ay tinuring na rin na isang bayani ng buong bansa. Alam mo ba ang kuwento ng malaking simbahan na nasa larawan? Tama ang hula ninyo na ito ay Simbahan ng Barasoain sa Bulacan, Bukod pa sa dinarayo ito dahil sa antigo ang Tuklasin Mo
- 224. DRAFT April 10, 2014 simbahan, dito rin unang pinagtibay ang kaunaunahang Saligang Batas ng ating bansa. Ang saligang batas na isa sa pinakauna sa buong Asya. Ang Dambanang Aguinaldo ay isang makasaysayan lugar hindi lamang para sa mga taga-Cavite ngunit para sa buong bansa, Dito sa balkonahe ng sariling bahay sa Kawit, Cavite idineklara ni Heneral Aguinaldo ang kalayaan ng Pilipinas noong 12 Hunyo 1898. Kasabay din nito ang unang pagwagayway ng watawat ng Pilipinas at ang pagtugtog ng Lupang Hinirang.
- 225. DRAFT April 10, 2014 Makasaysayan din ang Isla ng Lubang sa Oriental Mindoro dahil sa kagubatan nito nagtago ang isang sundalong Hapones na si Tiniente Hiroo Onoda hanggang 1974. Nang taon din iyon sumuko ang nasabing Hapones kay Heneral Rancudo ng Philippine Air Force. Bago siya sumuko kay Heneral Rancudo, nakipagkita muna si Lt. Onoda sa kanyang kababayang si G. Yukio Suzuki sa isang lugar sa tabing-ilog ng Barangay Burol. Ang makasaysayang lugar na iyon ay tinawag na Wakayama Point ng pamahalaan. Marami pang mga ganitong pook sa inyong lalawigan at rehiyon. May mga nakikita ba kayo sa inyong paligid o hindi kaya sa mga karatig na lalawigan? Halina at tuklasin ninyo. Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Ano ang pinapakita ng mga makasaysayan pook o lugar o bantayog? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 2. Bakit mahalaga ang mga bantayog o palatandaan upang gunitain ang mga makasaysayang pangyayari ng lalawigan? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 3. Magbigay ng isang mahalagang pangyayari sa inyong lalawigan. Paano ipinapakita ng mga bantayog sa inyong lalawigan ang mahalagang pangyayaring ito? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 4. Mahalaga ba ang pagkakaroon ng mga bantayog upang gunitain ang mga mahahalagang pangyayari sa inyong lalawigan? Bakit mo nasabi ito?
- 226. DRAFT April 10, 2014 _____________________________________________________________ ___________________________________________ 5. Paano mo mapahahalagahan ang mga mahahalagang pangyayari sa inyong lugar _____________________________________________________________ ___________________________________________ Gawain A Pangkatang Gawain: Isadula ang makasaysayang pangyayaring naganap sa inyong lalawigan. bibigayan kayo ng situwasyon ng iyong guro. Pangkat 1 Makasaysayan pangyayari 1 Pangkat 2 Makasaysayan pangyayari 2 Pangkat 3 Makasaysayan pangyayari 3 Pangkat 4 Makasaysayang pangyayari 4 Gawin Mo
- 227. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Magsaliksik ng isang makasaysayang pangyayaring naganap sa iyong lalawigan. Ipakita ito sa pamamagitan ng dula-dulaan o iba pang malikhaing paraan. Gawain C Mag-isip ng isang makasaysayang pangyayari sa inyong lalawigan. Paano mo maipapakita ang pagpapahalaga mo sa mga pangyayaring ito? Gumawa ng isang mungkahi upang maisulong ang pagunita sa mahalagang pangyayari na ito. Isulat ang iyong mungkahi sa iyong sagutang papel. Tandaan Mo May mga kuwento tungkol sa makasaysayang pook o pangyayaring naganap sa iyong lalawigan noon at maaaring maganap sa kasalukuyan. Ang kuwento ng makasaysayang pangyayari ay nasusulat sa kasaysayan at isa ito sa pagkakakilanlang kultural ng iyong lalawigan. May mga malikhaing paraan ng pagpapakita ng kuwento ng makasaysayang pook at pangyayari tulad ng pagsasadula, pagguhit, pag-awit at iba pang likhang sining.
- 228. DRAFT April 10, 2014 Panuto: Gumawa ng isang piping palabas tungkol sa mga kwento ng mga makasaysayang pook o pangyayari ng inyong lalawigan. Natutuhan ko
- 229. DRAFT April 10, 2014 Aralin 4: Mga Natatanging Simbolo at Sagisag ng Aking Lalawigan Naranasan ninyo na bang maglakbay sa ibang lalawigan? Ano-anong mga napapansin ninyong larawan na nakadikit sa harapan ng kanilang kapitolyo? May mga nakikita din ba kayong mga simbolo sa kanilang bandila o kaya sa mga monumento? Napapansin din ba ninyo ang mga karaniwang hugis bilog kung saan nakikita ang mga katagang “Sagisag ng Lalawigan ng (pangalan ng lalawigan)”? Ang tawag dito ay mga simbolo at sagisag ng isang lugar o lalawigan. Sa nakaraang aralin ay tinalakay ninyo ang mga makasaysayang pook na matatagpuan sa inyong mga karatig lalawigan. Dito mo naunawaan ang kaugnayan ng mga lalawigan na pinag-isa ng kanilang kasaysayan. Ngayon, ay ating alamin ang mga simbolo o sagisag na makikita sa bawat lalawigan ng ating rehiyon. Sa aralin na ito, ikaw ay inaasahang: makapagtutukoy ng ilang simbolo at sagisag ng ating lalawigan at ma karatig nito sa ating rehiyon makapagtatalakay ng ilang kahulugan ng mga simbolo o sagisag na nakikita sa opisyal na sagisag ng lalawigan at mga karatig lalawigan sa rehiyon. Panimula
- 230. DRAFT April 10, 2014Ang opisyal na sagisag at simbolo na isang bansa ay isang pagpapakita ng kasarinlan (independence) sa ibang pang mga bansa ng mundo. Ang lahat ng bansa ay may opisal na simbolo at sagisag. Gayundin naman ang bawat lalawigan ng bansa. Nakikita ang mga simbolo ng lalawigan sa mga gusaling pamahalaan at mga gawaing pang-opisyal ng lokal na pamahalaan. Ang simbolo ng lalawigan ay nagpapahayag ng katangian nito kasama na ang kultural at iba pang pagkakakilanlan ng lalawigan. Ang simbolo ay nagbibigkis ng lahat ng mga naninirahan tungo sa kanilang pagkakaisa bilang mga kasapi ng lalawigan. Handa ka na bang alamin ang kahulugan ng opisyal na simbolo ng iyong lalawigan? Bago mo tuklasin ito, narito ang isang halimbawa ng simbolo ng isang lalawigan sa Mindanao. Ano ang pagkakaiba ng mga simbolo sa kanilang “official seal”? Alamin Mo Alam mo ba ang ibig sabihin ng mga simbolo at sagisag na nakikita mo sa iyong lalawigan? Ano kaya ang ibig pakahulugan ng mga simbolo at sagisag nito sa isang lalawigan?
- 231. DRAFT April 10, 2014 Narito ang opisyal na simbolo ng Lungsod ng Cotabato. Nakikita ang mahahalagang kasaysayan ng lungsod sa sagisag na ito. Ano kaya ang pinapakita ng sagisag ng lungsod? May apat na bahagi ang simbolo. Ilarawan muna natin ang bawat isa. Ang unang bahagi ay isang pulang Tore at ang sa likuran nito ay ang kulay asul. Ano ang pinapahiwatig ng pulang tore? Anong kaugnayan nito sa kasaysayan ng lungsod? Ano naman ang nasa larawan na ito? Tama ang nakahula ng niyog, mais at palay. Bakit naman nasa simbolo ang mga produktong ito? Ano naman ang pinapakita ng larawang ito? Mahulaan ninyo kaya kung bakit kasama ito sa simbolo ng lungsod? Tuklasin Mo
- 232. DRAFT April 10, 2014 Nakikita ba sa panghuling larawan ang disenyo ng tahanan sa Cotabato? Kung hindi naman, saan nakikita ang disenyong ng bahay na ganito? Ano kaya ang hula ninyo sa kahulugan nito? Ngayong mayroon na kayong mga hula. Tingnan ninyo kung may tumama sa inyong mga hula. Narito ang mga kahulugan ng bawat larawan sa opisyal na simbolo ng Lungsod ng Cotabato. Sinisimbolo nito ang “Kuta”, ang ibig sabihin ay “bahay” kung saan dito kinuha ang pangalan ng lungsod. Ito ay ang dalawang burol (hills), ang Colina at Timako. Ang burol ay sakahan na mahalagang kabuhayan ng mga tao.
- 233. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga tanong: 1. Ang mga katangian ng Cotabato na nakikita sa seal? 2. Nailalarawan ba ang Cotabato batay sa opisyal na simbolo nito? Bakit mo nasabi ito? 3. Anong aspeto ng kultura ang nakikita sa opisyal na simbolo? (pang-ekonomiya, panlipunan, paniniwala) 4. Nakikita ba sa opisyal na simbolo ang adhikain ng lungsod? 5. Nahihikayat ba ang mga taga-Cotabato na ipagmalaki nila g kanilang lungsod? Bakit mo nasabi ito? Tingnan ang opisyal na simbolo ng inyong lalawigan. 1. Ano ano ang mga ipinapakita ng opisyal na simbolo ng inyong lalawigan? 2. Anong pisikal na katangian ng inyong lalawigan o katangian ng mga tao ang nakikita sa opisyal na simbolo? 3. Mailalarawan mo ba ang inyong lalawigan gamit ang inyong opisyal na simbolo? Bakit mo nasabi ito? Ang pulang may desinyong bubong (roof) ay sumisimbolo sa impluwensiya ng mga Malay sa Cotabato na isa sa mga unang nanirahan sa Cotabato. Sinisimbolo nito ang niyog, palay at mais na siyang pangunahing produktong agrikultural ng lungsod
- 234. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Parehang Gawain Kung kayo ang tatanungin, ano ang mga kahulugan ng mga simbolong nakikita sa opisyal na simbolo ng iyong lalawigan. Isulat ang sarili mong kahulugan. Tingnan mo kung magkapareho ang mga kahulugan na ibinigay ng iyong mga kaklase. Bahagi ng simbolo Sariling Kahulugan Halimbawa: Nagpapakita ng kultura ng mga naninirahan sa Cotabato. 1. 2. 3. Gawin Mo
- 235. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Talakayin ng bawat pangkat ang mga larawan ng opisyal simbolo ng lungsod. Isulat ang lahat ng alam ninyong mga pagdiriwang, paniniwala, tradisyon, kasaysayan, mga produkto, pagkain, gusali at disenyo ng bahay na pinatungkol ng bawat larawan. Halimbawa: Bahay ng Muslim Pagsasalong Muslim
- 236. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Indibiduwal na Gawain Ang simbolo ng lalawigan o lungsod ay nagpapakita ng katangian ng nasabing lalawigan o lungsod. Pagisipan kung ano ang dapat na simbolo na naangkop sa iyong lalawigan. Gumawa ng sariling simbolo ng iyong lalawigan. Tandaan ang mga paalala sa paggawa ng simbolo sa ibaba. Ang simbolo ay nagpapakita ng: Ang simbolo ay kumakatawan ng lalawigan. Ang simbolo ay simple lamang at walang dekorasyon na hindi naman naangkop sa lalawigan. Hindi lahat ng tungkol sa lalawigan ay mailalagay sa simbolo ng lalawigan. Kung kaya isipin lang ang pinaka mahalagang katangian ng lalawigan. Ang simbolo ay madali lang iguhit ng ibang tao sa lalawigan. Tandaan mo Ito ang ilang pangunahing kaisipan sa aralin. Sinasalamin ng mga sagisag o simbolo ng mga lalawigan ang natatanging pagkakakilanlan bilang isang lalawigan. Kailangan pahalagahan ang opisyal na sagisag ng lalawigan bilang pagalang .
- 237. DRAFT April 10, 2014 Iguhit ang mga simbolo sa seal ng lalawigan at ipaliwanag ang kahulugan ng bawat isa. Natutuhan ko
- 238. DRAFT April 10, 2014 Aralin 5 : Ilang simbolo at sagisag na nagpapakilala sa iba’t ibang lalawigan sa rehiyon Ang mga lalawigan sa ating rehiyon ay nagtataglay ng simbolo at sagisag na nagpapakilala rito. Bawat larawan sa simbolo o sagisag ay nagtataglay ng kahulugan na itinuturing ng lalawigan na napakahalagang bagay . Mahalagang malaman mo ang ilan sa mga simbolo at sagisag na ito ng iba’t ibang lalwigan sa rehiyon na iyong kinabibilangan.Sa ganitong paraan, makikilala mo rin ang mga karatig na lalawigan, ang kanilang mga pinahahalagahan at itinuturing na yaman. Sa araling ito, ikaw ay inaasahan na: 1. makapagsusuri ng mga simbolo at sagisag ng bawat lalawigan sa rehiyon; 2. makapaghahambing ng ilang simbolo at sagisag na nagpapakilala ng iba’t ibang lalawigan sa rehiyon; 3. makapagpakita ng pagmamalaki sa mga katangian ng iba’t ibang lalawigan sa kinabibilangang rehiyon. Panimula
- 239. DRAFT April 10, 2014 Nais mo bang malaman ang iba’t ibang simbolo at sagisag ng mga lalawigan sa isang rehiyon? Narito ang larawan ng simbolo at sagisag ng mga lalawigan sa rehiyon IV-Calabarzon. Pagmasdan mo ang mga ito at kilalanin. Ganito rin ang gagawin nating pagkilala sa mga karatig lalawigan sa ating rehiyon. Alamin Mo Paano nagkaiba- iba ang mga simbolo ng mga lalawigan sa rehiyon? Bakit magkakaiba ang mga simbolo ng mga lalawigan sa rehiyon? Tuklasin Mo
- 240. DRAFT April 10, 2014 Ano ano ang mga katangian ng bawat lalawigan sa ating rehiyon? Ano ano ang mga nakikitang larawan sa bawat simbolo ng lalawigan? Alamin natin ang bawat isa. Pagmasdan mo ang mga larawan sa opisyal na simbolo ng Cavite. Bakit kaya ang bandila ng bansa ang malaking bahagi ng simbolo? Ano ang pinapakita na katangian ng mga Kabitenyo ang kanilang simbolo? Ano ang pinapakita ng simbolo ng Laguna? Anong katangian ng lalawigan na ipinapakita ng kanilang simbolo?
- 241. DRAFT April 10, 2014 Paano naiiba ang simbolo ng lalawigan ng Rizal sa lalawigan ng Cavite? Paano naiiba ang simbolo ng lalawigan ng Quezon sa lalawigan ng Laguna? Tingnan ang mga opisyal na simbolo ng mga karatig lalawigan sa inyong rehiyon. Ano ano ang mga larawan na nakikita sa bawat lalawigan? Aling mga simbolo ang magkakapareho at alin naman ang magkakaiba? Ano ang mga kahulugan ng bawat larawan sa mga simbolo ng mga lalawigan? May kaugnayan ba ang mga larawan sa mga katangian ng mga tao sa bawat lalawigan? Magbigay nga nang halimbawa.
- 242. DRAFT April 10, 2014 Batay sa mga nalaman natin tungkol sa mga katangian ng bawat lalawigan, punan ang talahanayan ng angkop na paglalarawan ng bawat lalawigan sa rehiyon. Lalawigan Mga larawan na nakikita sa opisyal na simbolo Mga katangiang nais ipakita ng lalawigan Halimbawa: Cavite Bandila ng Pilipinas Makasaysayan ang lalawigan dahil dito una ipinahayag ang kalayaan ng bansa.
- 243. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Indibiduwal na Gawain Sagutin ang mga tanong batay sa opisyal na simbolo ng bawat lalawigan sa sariling sagutang papel. 1. Ano-ano ang matatagpuang simbolo at sagisag na kumakatawan sa iba’t ibang lalawigan ng rehiyon? 2. Anong mga lalawigan ang may nagkakatulad ng simbolo? Aling sagisag ng ibang lalawigan ang malapit sa katangian ng sagisag ng iyong sariling lalawigan? 3. Alin-aling lalawigan ang nagpapakita ng mayamang kasaysayan? Paano pinapakita ito? 4. Alin-aling lalawigan ang nagpapahalaga sa likas na yaman at produkto nito ? 5. Paano ipinapakita sa seal ang kanilang natatanging pagkakakilanlan bilang lalawigan? Gawain B Pangkatang Gawain Paghambingin ang mga simbolo ng mga lalawigan sa rehiyon. Ano ano ang pagkakaiba at ano ano ang pagkakapareho? Punuin ang mga graphic organizers sa ibaba. Gawin Mo
- 244. DRAFT April 10, 2014 Alin ang mga lalawigan ang nagbibigay diin sa mga sumusunod? Alin ang mga lalawigan ang tinutukoy ng mga katangian na ito batay sa kanilang opisyal na simbolo? Maaring ilagay ang lalawigan sa marami o lahat ng kolum. Sabihin kung bakit ninyo inilagay ang lalawigan sa ganitong katangian. Katapangan Kasipagan Pagpapahalaga sa kalikasan Pagpapahalaga sa hanapbuhay Pagpapahalaga sa Diyos Kasaysayan Likas yaman Kasaysayan at Likas yaman
- 245. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Pangkatang Gawain Ang simbolo ng lalawigan o lungsod ay nagpapakita ng katangian ng nasabing lalawigan o lungsod. Pagisipan kung ano ang dapat na simbolo na naangkop sa lalawigan na itinakda ng guro sa inyong pangkat. Gumawa ng simbolo ng lalawigan na ito. Tandaan ang mga paalala sa paggawa ng simbolo sa ibaba. Ang simbolo ay nagpapakita ng: Ang simbolo ay kumakatawan ng lalawigan. Ang simbolo ay simple lamang at walang dekorasyon na hindi naman naangkop sa lalawigan. Hindi lahat ng tungkol sa lalawigan ay mailalagay sa simbolo ng lalawigan. Kung kaya isipin lang ang pinaka mahalagang katangian ng lalawigan. Ang simbolo ay madali lang iguhit ng ibang tao sa lalawigan. Tandaan Mo May mga simbolo at sagisag ang mga lalawigan na nagpapahayag ng kanyang katangian, pinahahalagahan at pinagkakakilanlan.
- 246. DRAFT April 10, 2014 Sumulat ng isang talata sa bawat simbolo ng mga lalawigan ng rehiyon. Gawin ito sa sagutang papel. Lalawigan Maikling paliwanag ng Sagisag Natutuhan ko
- 247. DRAFT April 10, 2014 Aralin 6.1: Kahulugan ng Opisyal na Himno ng Kinabibilangang Lalawigan Ang mga lalawigan sa ating rehiyon ay may pormal na komposisyon na kinikilala bilang opisyal na himno o awit nito. Mahalagang malaman mo ang nilalaman ng opisyal na himno upang higit mong makilala at maipagmalaki ang lalawigan na iyong kinabibilangan. Ganun din, nararapat lamang na alamin mo ang tunay na kahulugan o mensahe ng awiting ito sapagkat ito ay sagisag ng iyong lalawigan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahan na: 1. mabibigyang-kahulugan ang nilalaman ng opisyal na himno ng iyong lalawigan; 2. mailalarawan ang kinabibilangang lalawigan; at 3. maipagmamalaki ang katangian ng iyong lalawigan. Panimula
- 248. DRAFT April 10, 2014 Nakarining ka na bang ng awit tungkol sa inyong lalawigan? Paano inilalarawan ang iyong lalawigan ng awit na ito? Karamihan sa mga lalawigan ay may sariling opisyal na awitin. Karaniwan na sinusulat ito upang pukawin ang damdamin ng mga taga-lalawigan sa kagandahan ng kanilang lalawigan. Ang ibang awit ay naguudyok na mahalin nila ang kanilang mga lalawigan upang mas lalo ito umunlad. Kagaya ng karawang awit sa radyo, ang mga opisyal na awit ay madaling sabayan at maintindihan upang lagi ito matandaan ng lahat ng mga taga-lalawigan. Ngunit, hindi rin ito kagaya ng karaniwang awit dahil ginagamit lamang ito sa pagdiriwang na kalalahukan ng buong lalawigan o hindi kaya sa mga mahalagang okasyon ng lalawigan. Mahalagang awitin ito nang may paggalang at pagpapahalaga. Alamin Mo Tuklasin Mo Nais mo bang malaman kung ano ang opisyal na awit ng iyong lalawigan?
- 249. DRAFT April 10, 2014 Subukin nating pag-aralan ang awitin ng isang lalawigan. Magkapareho ba ang mensahe ng opisyal na awitin na ito sa inyong lalawigan? Lalawigan ng Quezon Lalawigan…Lalawigan ng Quezon Ang bayan kong sinilangan ay tunay kong minamahal Ang bayan kong tinubuan dapat nating ikarangal Tahimik at maligaya, mahirap man o dukha Sagana sa lahat ng bagay, sa dagat at kabundukan Ito ang aming lalawigan, Pinagpala ng Maykapal Ang buhay ay mapayapa, sa lahat ng dako, Sa lahat ng nayon, Lalawigan ng Quezon Lalawigan ng Quezon, ay aming tinatanghal Lalawigan ng Quezon, ay aming minamahal Sagutin ang mga sumusunod: 1. Ano-ano ang mga katangian ng lalawigan na binabanggit sa awit? 2. Bakit dapat na mahalin at ikarangal ang iyong lalawigan? 3. Bakit sinabing pinagpala ang iyong lalawigan? Naniniwala ka ba dito? Bakit? 4. Ano ang pagpapahalaga sa lalawigan ang nais ipahatid ng himno?
- 250. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Indibiduwal na Gawain: Basahin o awitin ang opisyal na awit ng inyong lalawigan. Iguhit sa papel ang larawan ng iyong lalawigan ayon sa binabanggit ng awit. Kulayan ito. Gawain B Indibiduwal na Gawain Punan ang mga patlang ng nawawalang salita upang mabuo ang opisyal na awit ng inyong lalawigan. Isulat sa sariling papel na ibibigay ng inyong guro. Maaring gawing gabay halimbawang awiting ng isang lalawigan sa ibaba. Lalawigan ng Quezon Lalawigan…Lalawigan ng Quezon Ang bayan kong _____________ay tunay kong minamahal Ang bayan kong tinubuan dapat nating _______________ _____________at maligaya, mahirap man o dukha Sagana sa lahat ng bagay, sa __________at kabundukan Ito ang aming lalawigan, Pinagpala ng Maykapal Ang buhay ay _____________, sa lahat ng dako, Sa lahat ng nayon, Lalawigan ng Quezon Lalawigan ng Quezon, ay aming tinatanghal Lalawigan ng Quezon, ay aming minamahal. Gawin Mo
- 251. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Pangkatang Gawain Ipakita sa “interpretative singing & dancing” ang pag-aawit ng opisyal na himno. Awitin nang may damdamin at buong pagmamalaki ang opisyal na himno ng iyong lalawigan. Sumulat ng talata na magpapakita ng mga sumusunod: 1. Sariling saloobin tungkol sa himno 2. Paano mo maipakikita ang iyong pagpapahalaga sa iyong lalawigan? Tandaan Mo Mahalaga na ang isang lalawigan ay may opisyal na awit sapagkat ito ang batayan ng kanyang pagkakakilanlan. Ang opisyal na awit din ang nagbibigay-daan upang higit na maunawaan ng isang mamamayan ang lalawigan na kanyang kinabibilangan. Natutuhan ko
- 252. DRAFT April 10, 2014 Aralin 6.2: IBA PANG SINING NA NAGPAPAKILALA NG SARILING LALAWIGAN AT REHIYON Ano ang karaniwang naririnig mo sa radyo o kaya nakikita sa telebisyon? Hindi nga ba’t karamihan sa mga ito ay pawang mga awit at sayaw na banyaga. Sa kabutihang palad ay marami rami na rin ang mga sayaw at awit ng modernong Pilipino. Gayunpaman, hindi tayo nakakarining ng mga sayaw o awit na galing mismo dito sa ating lalawigan. Sa araling ito, mainam ding alamin natin ang ilang mga sining na nagpapakita ng ating lalawigan. Upang lubos mong makilala ang lalawigan na iyong kinabibilangan, mahalaga na malaman mo ang iba’t ibang sining na nagmula rito. Bilang mga mamamayan ng ating lalawigan, nararapat lamang na ang mga sining na ito ay ating alamin at ipagmalaki. Sa araling ito, ikaw ay inaasahan na: 1. makapagtutukoy ng iba pang mga sining na pagkakakilanlan ng inyong lalawigan; at 2. makapagpakita ng pagpapahalaga ng mga sining sa inyong lalawigan. Panimula
- 253. DRAFT April 10, 2014Alam mo ba na maliban sa opisyal na himno, may iba pang sining na pagkakakilanlan ng mga lalawigan? Tingnan mo ang mga larawan sa ibaba. Ang mga ito ay nagpapakita ng iba pang sining na nagmula sa ilang lalawigan. Basahin mo at kilalanin ang sining at pagdiriwang sa ilang rehiyong Katagalugan. Ang sayaw na La Estudiyantina ay karaniwang sinasayaw ng mga kababaihan na may hawak na aklat o abaniko, mga bagay na kalilimitang ginagamit ng mga kababaihang estudyante. Tuklasin Mo Alamin Mo Sa alin pa ang ibang sining at pagdiriwang nakikilala ang iyong lalawigan at rehiyon?
- 254. DRAFT April 10, 2014 Isang sikat na bersyon ng sayaw na ito ay nagmula sa Atimonan, Quezon. Ang Pahiyas ay ang pinakatanyag na pagdiriwang sa Quezon. Ang mga bahay ay pinupuno ng palamuting kipling. Ang mga kipling ay manipis na biskwit na gawa sa bigas na kinukulayan at isinasabit sa mga bahay. Ang Pahiyas ay isang pagdiriwang para sa patron ng Lucban na si San Isidro Labrador. Nagkakaroon ng parada at prusisyon sa buong bayan ng Lucban kung saan lahat ay nakikisali. Ang lalawigan ng Quezon ay naging tanyag sa mga lokal at dayuhang turista dahil sa pinagdiriwang dito ang Pahiyas. Ito ay ginaganap tuwing Mayo 15. Pahiyas Lucban
- 255. DRAFT April 10, 2014 Minor Basilica ni San Miguel Arkanghel Ang Minor Basilica ni San Miguel Arkanghel ay isang basilica ng Romano Katoliko na matatagpuan sa Tayabas, Quezon. Ito ang pinakamalaking simbahang Katoliko sa lalawigan ng Quezon. Kilala sa kanyang hugis susi kaya tinatawag nila ang simbahang ito na Susi ng Tayabas. Madalas ding dinarayo ng mga turista ang simbahang ito dahil sa kahanga-hangang disenyo at pinta na matatagpuan sa mga kisame ng simbahan. Makikita ang malalim na impluwensya ng Kristyanismo sa mga taga- Quezon sa pagpapahalagang nakikita sa debosyon ng mga ito sa kanilang pananapalataya. Ang Pahiyas Festival ay isang halimbawa ng pagpapakita ng debosyon na ito sa kanilang Patron na si San Isidro Labrador. Mazurka Mindoreña Ang sayaw na ito ay isa sa makabagong sayaw na tradisyonal sa pagsayaw ng ballroom. Nagsimula ito panahon pa ng ika-16 na siglo sa panahon ng Espanyol na sa lalawigan ng Mindoro.Si Don Antonio Luna ang itinuturing na pinakamagaling sa pagsasayaw ng Mazurka sa kanyang kapanahunan. Siya din ang nagpalaganap ng sayaw na ito sa kapuluan ng Mindoro. Moriones Festival ang tawag sa pagdiriwang sa Marinduque . Ito ay isinasagawa tuwing mahal na araw .Ang Morion ay nangangahulugang “maskara”sa parte ng amor ng Romano na ipinapantakip sa mukha noong panahong Medyibal .Ang Moriones ay ang mga taong nakasuot ng maskara at nakagayak na nagmamartsa paikot sa bayan sa
- 256. DRAFT April 10, 2014 loob ng pitong araw.Nagsisimula ito tuwing Lunes Santo at nagtatapos sa Linggo ng Pagkabuhay. Moreones Festival Simbahang Bato Ang Simbahanng Bato ay matatagpuan sa Bancurro Naujan. Ito ay itinatag noong ika-17 siglo ng mga paring Agustino nang sila ay magtayo ng kanilang panahanan sa nasabing lugar upang himukin ang mga Pilipino sa Katolisismo. Ang dingding nito ay pawing mga baton a siyang nasilbing bahay dalanginan at kanlungan ng mga tumatakas laban sa mga mananakop na Moro. Dinarayo ito ng mga turista hanggang sa kasalukuyan sapagkat makikita pa rin ang orihinal na dingding na yari sa bato. Sagutin ang sumusunod na katanungan: 1. Paano mo ilalarawan ang mga sayaw at sining ng sariling lalawigan? 2. ano ang pagkakaiba o pagkakapareho ng sayaw ng inyong lalawigan at nang natalakay na mga sining? 3. Paano mo mailalarawan ang pananampalataya ng mga rehiyon ng Katagalugan? 4. Paano ito naiiba o nagkakapareho sa ibang rehiyon? 5. Paano mo maipapakita ang pagpapahalaga mo sa sining ng iyong rehiyon?
- 257. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Panoorin ang isang video na nagpapakita ng sayaw at iba pang awit o pagdiriwang na kilala ng sariling lalawigan. Sagutin ang mga sumusunod batay sa sining/ awit/ pagdiriwang ng inyong nakita. Iulat sa klase ang inyong mga sagot. 1. Ano ang sining na nagpapatanyag sa lalawigan? 2. Ilarawan ang sining. Paano ipinapakita ng sining na ito ang katagian ng mga tao sa lalawigan? 3. Paano mo mahikayat ang mga tao na pahalagahan ang sining na ito? Gawin mo
- 258. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain. Batay sa napag-aralang mga sining. Paano mo maikukumpara ang sariling sining at ang sining ng karatig na rehiyon. Punuin ang Venn diagram Gawain C Pangkatang Gawain. Sa inyong pangkat, pumili ng sining na pinakagusto ninyong gampanan. Isipin ang pinakatanyag na sining ng rehiyon at ipakita ito sa buong klase. Maaring gawing dula dulaan ang mga pagdiriwang ng lalawigan o awitiing ang mga awit na nagpapatanyag sa sariling lalawigan. Sining ng Aming Rehiyon Sining ng Ibang Rehiyon 1.__________ 2.__________ 3.__________ 4.__________ 5.__________ 1.__________ 2.__________ 3.__________ 4.__________ 5.__________ Sa dalawang rehiyon 1.__________ 2.__________ 3.__________ 4.__________ 5.__________
- 259. DRAFT April 10, 2014Mag-isip ng limang (5) tanyag na pagdiriwang sa sariling rehiyon. Sumulat ng 2-3 pangungusap tungkol sa bawat pagdiriwang na binanggit. Halimbawa: Moriones Festival - Ito ay isinasagawa tuwing mahal na araw upang gunitain ang mga nangyari noon ipinako sa krus si Hesus. Ang Moriones ay ang mga taong nakasuot ng maskara ng sundalong Romano na sumasama sa parada tuwing biyernes santo. Tandaan Mo Makikilala rin ang lalawigan sa mga natatangi nitong sining na may kaugnayan sa musika, sayaw, pagpipinta o pagguhit, eskultura, at iba pa. Ito ay nagpapakita ng husay, talino at galing ng mga mamamayan ng lalawigan na tunay na maipagmamalaki. Natutuhan ko
- 260. DRAFT April 10, 2014 1 Aralin 7.1: Mga Bayani ng Sariling Lalawigan at Rehiyon Ang bawat lalawigan ay may mga natatanging kasapi na sadyang maipagmamalaki ng lalawigan. Kung minsan pa ay nakikilala ang lalawigan dahil sa kahanga-hangang kasapi na ito. Sila ay ang mga bayani ng lalawigan. Paano ba nagiging bayani? Maraming uri ng bayani ang nakikita sa lalawigan. Ang karaniwan ay ang nag-alay ng kanilang buhay upang maging malaya ang sariling lalawigan. Ang ibang bayani ay sumapi na rin sa pagpalaya ng buong bansa. Ngunit, alam mo ba na mayroon ding bayani na hindi man nag-alay ng buhay sa digmaan, inalay naman ang sarili para mapaunlad ang lalawigan. Pag-aaralan natin sa aralin ito ang mga bayani ng ating lalawigan. Mahalagang makilala sila upang mapahalagahan ang kanilang natatanging ambag sa lalawigan. Ngunit bukod pa dito, kailangan din na maunawaan ang kung paano natutukoy ang bayani. Sa pamamagitan nito, higit pa nating makilala ang ating lalawigan. Sa araling ito, inaasahang ikaw ay: 1. makapaghihinuha ng mga katangian ng isang bayani batay sa kanilang mga nagawa at kontribusyon sa bayan. 2. makilala ang mga bayani ng sariling lalawigan at rehiyon. 3. makagagawa ng simpleng pananaliksik tungkol sa isang bayani ng lalawigan at rehiyon. Panimula
- 261. DRAFT April 10, 2014 Sino sino ang mga itinuturing na bayani? Sila ba’y mga namatay sa digmaan? May nakikita ka rin bang mamamayan na nagmamalasakit sa kapwa sa pamamagitan ng pagbibigay serbisyo sa mga mahihirap? Ano naman ang tuing mo sa mga tao na nagpasikat sa lalawigan sa larangan ng edukasyon, palakasan at iba pang sining? Bayani nga ang turing sa lahat na mga ito. Sila ang mga ordinaryong mamamayan na nakapag ambag sa ikauunlad ng sariling bayan, sa digmaan man o kapayapaan. Alamin Mo Tuklasin Mo Bakit sila itinanghal na bayani? Sino-sino ang mga kinikilalang bayani ng inyong lugar?
- 262. DRAFT April 10, 2014 Sa inyong lalawigan, sino sino kaya ang mga taong ito? Basahin muna ang sipi ng talambuhay ng ilang mga mamamayan na nag-alay ng kanilang buhay at talento para sa kanilang lalawigan. Paano mo maihahambing ang nagawa nila sa mga tinuturing na bayani sa iyong lalawigan? Nakikilala mo ba si Apolinario Mabini? Siya ang tinaguriang “dakilang paralitiko” na nagmula sa lalawigan ng Batangas. Bata palang ay kinakitaan na siya ng katalinuhan. Sa kabila ng kanyang kapansanan at dahil sa pag-ibig sa bayan, ginamit niya ang angking talino upang gisingin ang damdamin ng mga Pilipino na lumaban sa mga dayuhan. Siya naman si Julian Felipe ipinanganak sa lalawigan ng Cavite. Ang kanyang taglay na galing sa larangan ng musika ay nagbigay daan naman sa pagbubuklod ng damdamin ng mga Pilipino. Ito ay sa pamamagitan ng kanyang mga komposisyon na punong puno ng pag-ibig sa bayan. Isang halimbawa ay ang kanyang komposisyon na “Marcha Nacional Filipina” o ang “Lupang Hinirang”, ang Pambansang Awit ng Pilipinas.
- 263. DRAFT April 10, 2014 Siya si Heneral Vicente Lim mula sa Laguna. Siya ay nagbuwis ng buhay dahil sa kanyang matibay na paninindigan sa kanyang tungkulin at pagkamakabansa. Sa panahon ng kanyang panunungkulan ay tinanggap niya ang lahat ng pagpapakasakit alang-alang sa bayan. Kilalanin mo si Eulogio “Amang” Rodriguez, tubong Rizal, na sumunod kay Pangulong Manuel Luis M. Quezon bilang may pinakamahabang panahon ng panunungkulan sa pagiging pangulo ng senado. Lagi niyang sinusuportahan ang mga panukalang batas para sa pag-angat at ikabubuti ng mga pangkaraniwang mamamayan. Isinunod sa kanyang pangalan ang isang paaralan sa Maynila, ang Eulogio Amang Rodriguez Institute of Science and Technology (EARIST). Sila ay kabilang sa mga tinaguriang bayani ng ating bansa na nagmula sa Calabarzon. Maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong naglaan ng kanilang panahon, sarili, talino o talento, at mga pagpupunyagi upang makaambag ng malaki sa kaunlaran ng isang lugar. Bayani ring maituturing ang mga taong nagbigay ng karangalan na naging daan sa pagbabago at pag-unlad ng isang lugar. Ang mga taong handang magsakripisyo upang makatulong sa
- 264. DRAFT April 10, 2014 kapwa ay dapat din nating kilalanin bilang isang bayani. Kahit hindi sila nagbuwis ng buhay, ang kanilang mga nagawa para sa bayan ay maituturing rin na kabayanihan. Sagutin ang mga sumusunod na tanong: Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. 1. Sino-sino ang mga bayaning nabanggit? Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa bayan? 2. Ano-ano ang mga katangian ng mga bayaning binanggit sa talata? Ano sa palagay mo ang iba pang katangian ng isang bayani? 3. Sino-sino ang mga kinikilalang bayani sa inyong lugar ? 4. Ano ang mga naging kontribusyon nila sa inyong lalawigan / rehiyon upang ituring silang bayani? 5. Paano mo mabibigyang halaga ang mga pagpupunyaging ginawa ng mga bayaning ito para sa inyong lalawigan o rehiyon? 6. Sa iyong palagay, ang simpleng pagtulong ba sa kapwa at bayan ay maituturing din na kabayanihan? Ipaliwanag ang iyong sagot.
- 265. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Punan ang graphic organizer sa ibaba. Isulat ang hinihinging impormasyon sa bawat kolum. Sundan ang ibinigay na halimbawa. Gawain B Magsagawa ng isang palaro na tulad ng “Pinoy Henyo”. Sa kahon, bubunot ang isang mag-aaral ng pangalan ng isang bayani. Pahuhulaan ang pangalan na bayani sa iba pang kasamahan sa pangkat. Ang mga kasamahan ay magtatanong ng kahit ano sa tagapagpahula at sasagutin lamang sila ng OO, HINDI, o PWEDE. Bibigyan lamang ang bawat grupo ng takdang oras upang mahulaan ito. Gawain C Umisip ng isang tao na maituturing mong bayani ng inyong lugar sa iba’t ibang larangan sa kasalukuyan. Magsagawa ng simpleng pananaliksik tungkol sa kanya at kanyang mga nagawa para sa lalawigan. Isulat ang mga ito sa isang talata. Bayani ng Lalawigan Katangiang ipinamalas Ginawa para sa bayan Paraan ng pagpapakilala Gat. Uban katapangan Nagtanggol sa bayan Pinagawan ng bantayog o rebulto Gawin Mo
- 266. DRAFT April 10, 2014 Punan ang dialog box ng hinihinging impormasyon upang makumpleto ang diwa. Isulat ang iyong sagot sa papel. Tandaan Mo Nakikilala ang isang bayani hindi lamang sa larangan ng pakikipaglaban at pagbubuwis ng buhay alang-alang sa bayan. Maaari ring ituring na bayani ang mga taong nakapagbigay ng malaking kontribusyon sa lalawigan / rehiyon dahil sa kanyang kakayahan, talino, paglalaan ng panahon at pagpupunyagi. Ang bawat lalawigan at rehiyon ay may mga kanya- kanyang maituturing na bayani dahil sa kanilang katangi-tanging pagganap. Natutuhan Ko
- 267. DRAFT April 10, 2014 Ang mga bayani sa aming lalawigan at rehiyon ay si/sian ______________________________ ______________________________ ______________________________. Siya/ sila ay bayani sapagkat ______________________________ ______________________________ ______________________________ Kinikilala nating isang bayani ang isang tao dahil sa __________________________ __________________________ __________________________ _________________. Hindi lang ang mga taong nagbuwis ng buhay ang maituturing na bayani kundi na rin ang ___________________ __________________________ ______.
- 268. DRAFT April 10, 2014 1 Aralin 7.2: Pagpapahalaga sa mga Bayani ng Lalawigan at Rehiyon Sa nakalipas na aralin, nakilala mo ang mga bayani sa sariling lalawigan at rehiyon. Nabigyan mo ng pagpapakahulugan ang konsepto ng isang pagiging bayani. Marami ka na bang nakilalang mga bayani ng inyong lalawigan o rehiyon? Paano nila pinakita ang kanilang kabayanihan? Paano mo naman ipapakita ang pagpapahalaga mo sa kanila? Iba-iba ang maaring gawin upang ipakikita ang pagmamalaki mo ang mga kabayanihang nagawa nila. Isang gawain pagpapahalaga ay ang paggunita sa kanila alala kung sila ay namatay na. May mga buhay na bayani kung ituring ng lalawigan, kung kaya’t bilang pagpugay, sila ay pinararangalan sa mga pansibikong gawain. Sila itong nakikita mong tumanggap ng “Outstanding Award”, hindi ba? Sa araling ito, bibigyang pansin ang pagpapahalaga sa pagpupunyagi ng mga bayani at ipagdiwang ang mga kapuri- puri nilang nagawa para sa lalawigan at rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahan: 1. makapagbibigay ng pagpapahalaga sa pagpupunyagi ng mga bayani ng lalawigan rehiyon sa isang malikhaing pagpapahayag; 2. makapagmamalaki ang kinikilalang bayani ng lalawigan at rehiyon. Panimula
- 269. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Tuklasin Mo Paano mo maipapakita ang pagpapahalaga at pagmamalaki sa mga bayani ng sariling lalawigan at rehiyon?
- 270. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang sumusunod na katanungan: Ano ang nakikita ninyong pangyayari sa mga larawan? Saang partikular na lugar ka nakakakita ng katulad ng mga nasa larawan? Bakit kaya sila ipinagpagawa ng bantayog o mga monumento na katulad ng nasa larawan? Bakit sa palagay mo nagdaraos ng ganitong uri ng programa at pagdiriwang? Ang mga bayani ng ating bansa ay nagmula sa iba't ibang lugar. Ang ilan sa kanila ay maaaring nagmula sa ating lalawigan/rehiyon. Iba-iba ang dahilan kung bakit sila itinanghal na bayani, ngunit iisa ang kanilang naging adhikain. Ito ay dahil sa pagtatanggol ng ating bansa mula sa mga dayuhan. Sa ating lalawigan/rehiyon ay mayroon ding mga tao na kinikilala kahit sa simpleng kabayanihan. Ginugugol nila ang kanilang panahon sa paglilingkod sa mga kababayan at paglilingkod sa Diyos. Ang kanilang prinsipyo at layunin ang nagiging sandigan nila upang makapagsilbi sa bayan. Kadalasan bilang pagkilala at pagpupugay sa kanilang bantayog upang ang kaniyang ala-ala ay magpatuloy sa mga susunod pang henerasyon. Minsan naman ay ginugunita ang araw ng kanilang kamatayan upang sariwain at muling balikan ang kabayanihan na kanilang nagawa. Sa mga simpleng programa ay naipagmamalaki ang kanilang kontribusyon sa bayan. kabilang dito ang pag-aalay ng mga bulaklak sa kanilang bantayog bilang pagpapasalamat sa kanilang kadakilaan nila at mga pagpupunyagi. Sagutin ang sumusunod na katanungan. Isulat ang iyong sagot sa isang malinis na papel.
- 271. DRAFT April 10, 2014 1. Sino ang tanyag at kinikilalang tao sa inyong lugar? 2. Bakit siya naging tanyag? Ano ang kanyang nagawa para sa inyong bayan? 3. Maituturing ba itong kabayanihan?Bakit? 4. Paano pinapahalagahan ng inyong lalawigan/rehiyon ang kanilang mga nagawa sa bayan? 5. Sa iyong simpleng paraan, paano mo maipakikita ang iyong pagpapahalaga sa mga bayani ng inyong lalawigan at rehiyon? Gawain A Panuto: 1. Punan ang hinihinging detalye sa "Fishbone Map". 2. Gawing batayan ang sumusunod sa pagsagot ng hinihinging impormasyon: Ulo ng isda - ay tumutukoy sa pangalan ng bayani. Tinik sa itaas na bahagi- nagawa o accomplishments ng itinuturing na bayani. Tinik sa ibabang bahagi - paano pinapahalagahan ang mga bayani Buntot - katangian o pagkakakilanlan sa bayani. Gawin Mo
- 272. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Gumawa ng poster na naglalarawan ng pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng isang bayani ng lalawigan at rehiyon. Gawin ito sa isang illustration board. Panuto: 1. Ihanda ang mga kagamitan para sa paggawa ng poster. 2. Basahing mabuti ang mga pamantayan sa pagtatasa ng poster. 3. Ipakita ang sumusunod na aspesto sa pagbuo/paggawa ng poster: kabuuang larawan-kalinisan, kulay, pagkamalikhain kabuuang ideya-pagpapahalaga sa pagpupunyagi ng bayani kaugnayan-pagkakaugnay-ugnay ng mga larawan o dibuho sa poster Gawain C Panuto: Pagpapahalaga sa Bayan Katangian 1. 2. 3. Bayani Mga Nagawa sa Lalawigan/Rehiyon
- 273. DRAFT April 10, 2014 1. Gumawa ng scrap book". 2. Ipahanda ang mga kinakailangang kagamitan at mga bagay na ilalagay sa gagawing scrap book. 3. Gumamit ng mga pahayagan, magasin o aklat, larawan ng mga estrakturang may kaugnayan sa bayani o kinikilalang tao, mga dibuho sa mga maliliit na bagay, at iba pa.) 4. Idikit ang mga nakalap na bagay sa scrap book. 5. Itanghal ang ginawa sa klase. 6. Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral sa paggawa nito. Maipapakita ang kabayanihan sa iba’tibang larangan di lamang sa paglaban sa digmaan. Maaring ito ay sa larangan ng edukasyon, agham, sining at iba pa. Marapat na sila ay ipagmamalaki sa pamamagitan ng paggunita natin sa mga mabubuting ginawa nila para sa bayan. Tandaan Mo
- 274. DRAFT April 10, 2014 Ilagay sa patlang ang kung ang pahayag ay nagpapakita ng pagpapahalaga at pagmamalaki sa pagpupunyagi at kabayanihan ng mga kilalang tao sa lalawigan at rehiyon. Ilagay naman ang kung hindi. ________1. Nagdaraos ng isang maikling programa tuwing araw ng kamatayan o pagsilang ng isang bayani sa lalawigan at rehiyon. ________2. Isinusunod sa pangalan ng bayani ng lalawigan at rehiyon ang mga gusaling pampubliko at daan na may malaking kaugnayan sa kanya. ________3. Binibigyang pansin ang mga espesyal na balita sa radio at telebisyon tungkol sa bayani ng lalawigan at rehiyon. ________4. Nakikiisa sa pag-aalay ng bulaklak sa bantayog ng bayani. ________5. Ninanais na gawing idolo ang mga artista kaysa bayani ng lalawigan at rehiyon. References: wikipedia.com/claromrecto inquirer.net/manuellquezon fotothing.com/hermanopulislsu Natutuhan ko
- 275. DRAFT April 10, 2014 Aralin 7.3: Paglikha ng Anumang Sining Tungkol sa Bayani ng Lalawigan o Rehiyon na nais Tularan Sa nakaraang aralin, natalakay ang mga paraan ng pagbibigay halaga sa mga ambag ng mga bayani ng lalawigan. Layon ng pagpapahalagang ito ang paggunita ng kanilang kabayanihan. Sa araling ito, malilinang ang inyong pagkamalikhain sa pamamagitan ng paggawa ng iba’t-ibang likhang sining na sumasalamin sa bayani ng inyong lalawigan o rehiyon na nais mong tularan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makalilikha ng anumang likhang sining tungkol sa bayani ng lalawigan o rehiyon na nais tularan. 2. Maipaliliwanag at maipagmamalaki ang ginawang likhang sining tungkol sa mga bayani ng lalawigan o rehiyon na nais tularan. Panimula
- 276. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Sinong bayani ng lalawigan o rehiyon ang nais mong tularan? Bakit? Anong likhang sining ang kaya mong gawin tungkol sa bayani ng lalawigan o rehiyon na nais mong tularan?
- 277. DRAFT April 10, 2014 Nakilala natin sa ating unang aralin ang mga bayani na kinilala sa ating rehiyon. Ilan sa kanila ay sina Apolinario Mabini na ipinanganak sa Batangas, si Julian Felipe na mula sa Cavite, si Hen. Vicente Lim ng Laguna, at si Eulogio “Amang” Rodriguez ng lalawigan ng Rizal. Sa lalawigan ng Quezon, dalawa sa mga kinilalang bayani ay sina Manuel Quezon at Apolinario dela Cruz. Bagaman si Quezon ay ipinanganak sa Batangas, ang taga Quezon mismo ang kumikilala sa kanyang ambag sa pagpapaunlad hindi lamang ng bansa kung hindi ang kanyang kontribusyon sa lalawigan na ipinangalan sa kanya. Maliban sa pagiging pangulo ng Komonwelt, kinilala si Quezon na “Ama ng Wikang Pambansa” dahil sa napakahalaga niyang ginawa upang magkaroon tayo ng isang pambansang wikang magamit upang ang lahat ng Pilipino ay lubos na magkaunawaan. Kilala naman sa tawag na “Hermano Pule” si Apolinario dela Cruz na nagbuwis ng kanyang buhay sa panahon ng mga Kastila dahil sa relihiyosong gawain o gawaing ispirituwal. Bayani silang maituturing kaya naman ganun na lamang sila itanghal at pahalagahan ng mga mamayaman sa kanilang lalawigan. Ang pangalan ng lalawigan ng Quezon ay isinunod kay Manuel Quezon. May mga rebulto na ring itinayo bilang parangal sa kanila. Ang buhay naman ni Hermano Pule ay isinadula na rin sa teatro. Maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong naglaan ng kanilang panahon, sarili, talino o talento, at mga Tuklasin Mo
- 278. DRAFT April 10, 2014 pagpupunyagi upang makaambag ng malaki sa kaunlaran ng isang lugar. Kahit hindi sila nagbuwis ng buhay, ang kanilang mga nagawa para sa bayan ay maituturing rin na kabayanihan at sa simpleng paraan ay maari natin silang bigyang-parangal. Di man kayo makgawa ng rebulto o makpagsadula ng buhay nila sa teatro, maari mo silang parangalan sa pamamagitan ng mga iba’t-ibang likhang sining tulad na tula, awit, poster, at simpleng dula-dulaan. Sa simple mong paraan mga bayani nati’y kaya mong parangalan. Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Sino-sino ang mga bayani sa inyong lalawigan/rehiyon? 2. Sinong bayani ng lalawigan/rehiyon ang nais mong tularan? 3. Anong katangian ng bayani ng lalawigan/rehiyon na nais mong tularan ang pinakahinahangaan mo? 4. Paano pinarangalan ng mga mamamayan ang mga bayani sa kanilang lalawigan/rehiyon? 5. Bilang mag-aaral naman, paano mo mapararangalan ang bayaning nais mong tularan? 6. Anong likhang sining ang kaya mong gawin tungkol sa bayaning nais mong tularan?
- 279. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Pangkatang Gawain Panuto: Gumawa ng isang simpleng tula o awit tungkol sa mga bayani ng lalawigan o rehiyon na natalakay sa unang aralin at tulain/awitin ito sa harap ng klase. Pangkat 1- Apolinario Mabini Pangkat 2-Julian Felipe Pangkat 3- Vicente Lim Pangkat 4- Eulogio “Amang” Rodriguez Gawin Mo Mga Panutong Dapat Tandaan sa Pangkatang Gawain: 1. Pumili ng lider sa bawat pangkat. 2. Magsagawa ng brainstorming ukol sa paksa. 3. Pagtulungan ang gawaing itinakda sa pangkat. Siguraduhing maayos ang inyong nagawa. 4. Paghandaang mabuti ang pag- uulat ng pangkat. 5. Tapusin ang mga gawain sa takdang oras.
- 280. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Indibidwal na Gawain Panuto: Pumili ng isang bayani ng lalawigan/ rehiyon noon o ngayon at punan ang talahanayan ng hinihinging impormasyon: Bayani ng lalawigan/rehiyon nais tularan Kahanga- hangang nagawa Katangiang nais tularan Gawain C Indibidwal na Gawain Panuto: 1. Gumawa ng isang likhang sining na naglalarawan sa bayani ng lalawigan/rehiyon na nais mong tularan. Maari kang pumuli at gumawa ng isa sa mga sumusunod o kaya naman ay lumikha ka ng sarili mong sining. a. Poster b. Collage c. Mosaic d. Paper folding e. Card 2. Ipaliwanag o bigyan ng interpretasyon ang mensaheng ipinaaabot ng ginawang mong likhang sining. 3. Gamitin ang rubric sa paggawa ng likhang sining para sa pagtatasa nito.
- 281. DRAFT April 10, 2014 Panuto: Bumuo ng isang logo o sagisag na sumisimbolo sa kontemporaryong bayani ng lalawigan/rehiyon noon o ngayon at lagyan ito ng paliwanag. Gawin ito sa isang malinis na puting papel. Tandaan Mo Ang mga bayani ng lalawigan/rehiyon ay mga kahanga-hangang tao kaya dapat silang tularan. Maraming likhang sining tayong maaring gawin bilang pagpaparangal at pasasalamat sa kanilang kabayanihan. Natutuhan ko
- 282. DRAFT April 10, 2014 Aralin 8: AKO AT ANG KUWENTO NG MGALALAWIGAN Batay sa mga nakaraang aralin, napag-alaman natin na ang ating lalawigan katulad ng ibang lalawigan sa ating rehiyon ay may kanya-kanyang kasaysayan at katangian na dapat ipagmalaki. Sa pamamagitan ng pagsulat ng kuwento o mga talata, lubos nating mailalarawan at maipakikilala ang ating kinabibilangang lalawigan o rehiyon. Sa ganitong paraan, maaari nating iparating sa ating kapwa ang magagandang at katangi-tangi bagay tungkol sa ating lalawigan at maging sa ating rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahan na: 1. mailalarawan ang lalawigan o mga lalawigan sa rehiyon na naging katangi tangi sa sarili 2. makapagbigay ng pagpaphalaga sa natatanging katangiang ito 3. makasusulat ng payak na kuwento o isa hanggang dalawang talata tungkol sa lalawigan sa kinabibilangang rehiyon na naging katangi-tangi para sa sarili. Panimula
- 283. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Sa mga nabasang kasaysayan ng mga lalawigan, alin kaya ang naging katangi tangi sa iyo? Bakit mo nasabi ito? Ano-ano ang maaari nating ipagmalaki tungkol sa mga lalawigan ng ating rehiyon? Paano natin maipararating ang mga magagandang katangian ng mga lalawigan sa ibang mga tao?
- 284. DRAFT April 10, 2014 Sa lahat ng kuwento tungkol sa mga lalawigan na napag-aralan na, kabilang ang sariling lalawigan, mayroon ka bang napili na naging katangi-tangi sa iyo? Anong katangian ng lalawigan na ito ang iyong nagustuhan? Bakit mo naman nagustuhan ang lalawigan na ito? Mainam na maikuwento mo rin sa iyong mga kaklase ang natatanging katangian ng lalawigan. Maraming paraan upang ikuwento ang tungkol sa natatanging lalawigan. Karaniwan ito ay inuumpisahan sa pinagmulan ng lalawigan na ito. Naalala mo pa ba ang mga pagyayari tungkol sa pinagmulan ng napiling lalawigan. Upang madali nating maumpisahan ang ating kuwento, maari nating isulat ang dalawang mahalagang pangyayari tungkol sa pinagmulan nito. Mga pangyayari sa pinagmulan ng katangi-tanging lalawigan: 1. __________________________________________ 2. __________________________________________ May umpisa ka na sa iyong kuwento. Kasama na ba sa umpisa ng kuwento mo ang pagbuo ng lalawigan batay sa batas? Ngayon, pagkatapos ng umpisa kailangan mong ipagpatuloy ito. Ano ang napapansin mong pagbabago sa sa lalawigan? Maganda din kung maitala natin ito. Subukin mong punan ang talahanayan ng mga bagay na nagbago Tuklasin Mo
- 285. DRAFT April 10, 2014 sa lalawigan. Kung wala kang mailagay, maaring hindi masyadong nakikita ang pagbabago, hindi ba? Mga nagbago sa Lalawigan Mga Gusali Lansangan Ginagawa Iba pang bagay Sa pagpapakilala ng bawat lalawigan, kailangan mabanggit ang mga natatanging katangian na nagpapakilala ng lalawigan. Sino sino ang mga taong nagbigay ng ambag upang maging maunlad ang lalawigan? Maaring sa kasaysay ng lalawigan, mabanggit na rin ang mga nagawa ng mga natatanging “anak” ng lalawigan na makakapagbigay inspirasyon sa lahat. Halimbawa, sa lalawigan ng Laguna, marahil alam natin na doon pinanganak si Jose Rizal, ang ating pambansang bayani. Ngunit bukod sa nakikipaglaban siya sa kalayaan ng mga Pilipino, mas higit niyang pinaglaban ang karapatan ng bawat Pilipino na magkaroon ng kaalaman. Hinikayat niya ang kapwa na mas pagbutihan ang kaalaman at winika niya na mas higit na makapagyarihan ang pansulat kaysa sa armas. Ang kanyang sinulat na “Noli Me Tangere” ang naging inspirasyon ng mga iba pang bayani na makipaglaban upang makamtan ang kalayaan laban sa mga Espanyol. Sa lalawigan na napili mo, mayroon bang katangi-tanging kasapi na iyong hinangaan? Ano naman ang kanyang katangian? Upang mapadali ang ating pagsusulat, maari din nating isulat muna ang mga natatanging tao sa lalawigan at ang kanilang nagawang ambag sa lalawigan.
- 286. DRAFT April 10, 2014 Natatanging Kasapi ng Lalawigan ________________________________________ Natatanging Ambag sa Lalawigan ________________________________________ Kung may natatanging kasapi ang lalawigan, maari mo na ring idagdag ang mga tanyag na produkto, pagdiriwang, mga sining at iba pa na sadyang nagpapakilala ng lalawigan na iyong napili. Subukin mong punan ang talahanayan ng mga nasabing bagay upang lubusan mo mailarawan ang napili mong lalawigan. Mga bagay na nagpapatanyag sa Lalawigan Pagkain/ produkto Pagdiriwang Anyong Lupa/ Tubig Sayaw/ Awit Ngayon, maari mo nang pagdugtungin ang mga naisulat mo tungkol sa lalawigan na napili mo. Sa kabuuan, maari mo isulat ang iyong saloobin kung bakit mo napili ang nasabing lalawigan. Subukin mong sagutin ang mga sumusunod: Ano ang natatangi sa lalawigan na ito? Ano ang gusto mong tularan na katangian na ipinapakita ng mga tao sa lalawigan na ito? Bakit gusto mong tularan ang katangian na ito? Dapat bang ipagmalaki ang katangiang ito?
- 287. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Pangkatang Gawain Magkaroon ng “show and tell” festival ng iba’t ibang katangian ng mga lalawigan sa rehiyon. Sundin ang panuto ng bawat pangkat. Panuto: 1. Ang bawat mag-aaral ay pumili ng lalawigan na naging katangi-tangi sa sarili. Magpangkat pangkat ang mga mag-aaral ng pumili ng parehong lalawigan. Maghintay na tawagin ang pangalan ng guro ang lalawigan at ang pagtakda ng lugar kung saan gagawa ang pangkat. 2. Bilang isang pangkat, iguhit o isulat ang mga katangian ng lalawigan. Maaring ibahagi ang mga gawain sa mga sumusunod: a. Natatanging anyong lupa/ tubig ng lalawigan b. Natatanging tao sa lalawigan at ang maipagmamalaking katangian c. Natatanging produkto, sining at pagdiriwang ng lalawigan 3. Maghanda ng isang pagtatanghal upang ipakilala ang napiling lalawigan. Gawain B Pangkatang Gawain Paano naipakikita na pinapahalagahan mo ang ambag ng lalawigan sa inyong kinabibilangang rehiyon? Sa parehong pangkat, gumawa ng isang “poster” o polyeto na pinapakilala mo ang katangi-tangi lalawigan sa Gawin Mo
- 288. DRAFT April 10, 2014 kinabibilangang rehiyon sa ibang tao. Ipakita sa polyeto o poster ang inyong saloobin tungkol sa nasabing lalawigan. Maghanda sa isang paguulat sa klase ng inyong nagawa. Gawain C Indibiduwal na Gawain Gamit ang mga hakbang na gawain sa Tuklasin Mo. Sumulat ng payak na kuwento o 1-2 talata tungkol sa napiling lalawigan. Ibahagi sa klase ang iyong kwento tungkol sa lalawigan na kinabibilangan na naging katangi-tangi para sa iyo. Tandaan Mo May mga bagay na katangi-tangi tungkol sa sariling lalawigan. Nararapat lamang na ito ay ipakilala at ipagmalaki ng bawat isang mag-aaral. Mahalagang maibigay ang sariling saloobin tungkol sa mga katangian na nagpapakilala o nagpapatanyag sa sariling lalawigan.
- 289. DRAFT April 10, 2014 Sumulat ng payak na kwento o isa hanggang dalawang talata tungkol sa lalawigan na naging katangi-tangi para sa sarili. Gamitin ang pamagat na “Ako at Ang Aking Lalalwigan”. Ipakita ang sariling saloobin at pagpapahalagan tungkol sa kinabibilangang lalawigan. Natutuhan ko
- 290. DRAFT April 10, 2014 Aralin 1: Ano ang Kultura? Maligayang pagdating sa Ikatlong Modyul sa Araling Panlipunan! Sa ikalawang modyul, napag-alaman mo na ang iyong lalawigan ay katulad din ng ibang lalawigan sa kinabibilangang rehiyon na may kanya-kanyang kasaysayan at katangian na dapat ipagmalaki. Ang pag-aaralan sa modyul na ito ay ang mas malalim na pagkilala sa nabubuong kultura ng sariling lalawigan at ng mga karatig nito sa kinabibilangang rehiyon. Ano ano ang mga bagay na nakikilala ang iyong lalawigan? Ano ano ang mga kaugalian at tradisyon ang alam mong ginagawa sa iyong lalawigan at maging sa rehiyon? Anong mga pagkain at iba pang produkto, wika, sayaw, musika at awit ng lalawigan at ng rehiyon? Alin dito ang mga nakagawian pa rin hanggang ngayon? Alin sa mga ito ang nagpapatanyag o nagpapakilala sa iyong lalawigan? Handa na ba kayo? Simulan na natin! Sa aralin na ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagpaliwanag kung ano ang ibig sabihin ng kultura at mga kaugnay na konsepto 2. mailalarawan ang ilang aspeto ng kultura sa sariling lalawigan Panimula
- 291. DRAFT April 10, 2014 Ang bawat lugar ay may mga nakagawiang mga gawain na nagpapasalin-salin mula mga ninuno hangang sa kasalukuyan. Ito ang pamamaraan na iginagawa ng mga tao upag sagutin ang kanilang suliranin o tugunan ang kanilang pangangailangan. Nakikita ito sa araw-araw nilang pamumuhay. Sa kanilang mga tradisyon at paniniwala, sa kanilang mga pagdiriwang panlalawigan, sa mga kagamitan, sa mga kasabihan at pananaw at sa kanilang mga awit at iba pang sining. Alamin Mo Tuklasin Mo Paano namumuhay ang mga tao sa inyong lugar? Paano nagkakapareho o nagkakaiba ang pamumuhay sa ibang lalawigan sa rehiyon?
- 292. DRAFT April 10, 2014 Ang kabuuan ng lahat na ito na naging paraan o systema ng kanilang pamumuhay ay kasama sa kanilang Kultura. Ito ay may dalawang uri. Ang materyal at di-materyal na kultura. Suriin ang talaan. Ito ang mga bahagi ng bawat pangkat. Materyal Di-Materyal 1. Kasangkapan 2. Kasuotan 3. Pagkain 4. Tahanan 1. Edukasyon 2. Kaugalian 3. Pamahalaan 4. Paniniwala 5. Relihiyon/Pananampalataya 6. Sining/Agham 7. Wika Alamin natin ang pagkakaiba ng materyal at di-materyal na kultura sa ating lalawigan. Magbalik tanaw tayo sa nakaraan. Materyal Na Kultura Kasangkapan Noong bago dumating ang banyagang mananakop, walang kasangkapan ang ating mga ninuno. Lumipas ang panahon, natuto silang gumawa ng iba’t-ibang uri ng kagamitan para sa pang araw-araw nilang pamumuhay. Natuklasan ito sa mga yungib na ginawa nilang panirahan at sa loob ng mga banga. Narito ang ilang larawan na ginawa ng ating mga ninuno. Inukit, hinasa, pinakinis at nililok nila ang mga ito ayon sa kagamitang nais nilang mabuo. Hindi ba’t isang katangian ito ng pagiging malikhain?
- 293. DRAFT April 10, 2014 Sa kasalukuyan nakikita ang ating kultura sa mga disenyo ng ating kasangkapan iba’t iba man ang uri ng materyal nito. furniture- designs.f1cf.com.br-825 785/ www.estella-eve.com Kasuotan Katangi-tangi rin ang pananamit ng ating mga ninuno noon. Nagkakaiba-iba sila ayon sa kanilang pinagmulan at pag- aangkop sa klima ng kapaligiran. Tingnan ang tsart na naglalarawan sa kanilang mga kasuotan. Paglalarawan Uri ng kasuotan Sa mga lalaki (larawan ng lalaking nakabahag, may putong sa ulo, may damit pang itaas, walang kuwelyo) Kangan - pang-itaas na damit na walang kuwelyo at manggas Bahag - kapirasong tela na ginagamit pang ibaba Putong - kapirasong tela na iniikot sa ulo Sa mga babae (larawan ng babaeng na baro’t saya) Baro – pang itaas na may mahabang manggas na parang jaket Saya- kapirasong tela o tapis na iniikot sa baywang. Patadyong naman ang tawag ng mga Visaya rito. Nakayapak o walang sapin sa paa ang ating mga ninuno.
- 294. DRAFT April 10, 2014 Sari-saring alahas din ang suot ng ating mga ninuno gaya ng singsing, kwintas, hikaw, at pulseras. Hindi lamang ang mga leeg, kamay at tainga ang kanilang nilalagyan ng alahas. Sinasabitan pa nila ang kanilang mga binti, braso at pagitan ng mga ngipin. Yari pa ito sa ginto at mamahaling bato na kanilang namimina. Sa kasalukuyan, karaniwan na ang modernong kasuotan sa lahat ng Pilipino ano man ang antas sa buhay. Ngunit sa mga espesyal o pormal na okasyon, nakikita ang pagkamalikhain ng mga Pilipino sa paggamit ng mga karaniwang materyales na nakikita sa kanilang kapaligiran kagaya ng pina, abaca at seda. Pagkain Dahil hindi pa marunong magtanim ang mga ninunong Pilipino noon, nanggagaling lamang sa dagat, ilog at mga punungkahoy sa kagubatan ang kanilang pagkain. Sa pakikipagugnayan sa ibang pangkat ng tao sa lalawigan ay natuto silang magsaka kung kaya’t naidagdag sa kanilang pagkain ang kanin at mga lamang ugat. Niluluto nila ang kanilang pagkain sa palayok o sa bumbong ng kawayan. Nakakamay sila kung kumain sa dahon o sa bao ng niyog. Umiinom sila sa pinakinis na bao o biyas ng kawayan.
- 295. DRAFT April 10, 2014 Ang pamumuhay ng mga ninunong Pilipino ay napapanatili sa maraming kasangkapan na ginagamit pa rin hanggang ngayon. Ang pagluluto sa palayok ay ginagawa pa rin sa iba’t ibang pamamahay. May maibibigay pa ba kayong mga kagamitan na ginagamit pa rin sa ngayon? Tahanan Walang naging tiyak na tirahan ang ating mga ninuno. Nagpalipat-lipat sila ng tirahan kung saan sila mapadpad. Batay sa mga pagsasaliksik ng mga mag-aaral/ dalubhasa sa pinagmulan ng tao, nanirahan muna sila sa loob ng kuweba. Sa paglipas ng panahon, natuto silang gumawa ng isang palapag na bahay na yari sa pawid,kahoy, kawayan, sawali at kugon. Ang sahig ay yari sa kawayan at nakaangat sa lupa. Ang silong ng bahay ay imbakan ng mga panggatong, kagamitan sa pagsasaka at kulungan ng mga alagang hayop.
- 296. DRAFT April 10, 2014 Di- Materyal na Kultura Edukasyon Hindi nakaranas pumasok sa personal na paaralan ang ating mga ninuno. Natutong sumulat at bumasa an gating mga ninuno bunga ng kanilang karanasan at pagmamasid sa kalikasan. Sa tahanan, ang mga babae ay tinuturuan ng mga ina ng gawaing pantahanan tulad ng pagluluto, paglalaba at pag- aalaga ng bata. Ang mga lalaki naman ay tinuturuan ng kanilang ama sa mga gawaing kailangan sa pang araw-araw na pamumuhay tulad ng pangangaso at pangingisda. Ang mga kalalakihan at kababaihan ay nagtutulungan sa pag bubungkal ng lupa, pagtatanim at pag-aani sa mga lupang sakahan. Kaugalian Maraming kaugalian ang ating mga ninuno. Halimbawa, bago mag-asawa ang lalaki ay naninilbihan sa pamilya ng babaing ibig niyang pakasalan. Siya ay umiigib ng tubig, nagsisibak ng kahoy at tumutulong sa pagbubungkal ng lupa. Isa ring kaugalian ang pagbibigay ng dote o bigay-kaya sa magulang ng babae. Ito ay pagbibigay ng mahahalagang bagay tulad ng alahas, lupa at bahay. Ito ang gagamitin ng mag-asawa upang magsimula ng kanilang bagong buhay. Kapag naman may namatay,nagpapatay sila ng hayop upang ipakain sa mga naglalamay. Habang isinasagawa ang paglalamay, may mga taong taga-iyak na siyang nagsasalaysay ng mga kabutihang nagawa ng namatay. Ilan lamang ito sa mga kaugaliang naiwan sa atin ng ating mga ninuno. Pamahalaan Noon pa man ay may kaalaman na sa pamamahala ang ating mga ninuno. Balangay ang tawag sa kanilang pamayanan. Binubuo ito ng 30-100 pamilya. Tatlo ang kanilang pinuno. Isa na
- 297. DRAFT April 10, 2014 dito ang datu na tinutulungan ng pangkat ng mg matatanda na tinatawag na Maginoo. Sila ay ang nagbibigay payo sa datu. Ang datu ang nagpapatupad ng mga itinakdang batas. Paniniwala at Relihiyon Bathala ang tawag sa itinuturing na Panginoon ng ating mga ninuno. Itinuturing nila itong pinakamakapangyarihan sa lahat. Naniniwala silang may lugar na pinupuntahan ang mga kaluluwa. Naniniwala sila sa kapangyarihan ng iba’t-ibang ispiritwal na tagabantay tulad ng diyos, diwata at anitonaniniwala sila na ang mga ito ay nasa kalikasan kaya’t sinasamba, pinapahalagahan at pinapangalagaan nila ang kanilang sinasamba sa pamamagitan ng paglililok nito sa kahoy, bato o ginto. Dinadasalan at inaalayan pa nila ang mga ito ng pagkain. Sining at Agham Makikita ang mga nakaukit at nakalilok sa bubong at ibang bahagi ng bahay ng ating mga ninuno. Iba-iba rin ang disenyo at hugis ng kanilang mga kagamitan gaya ng lampara, baul at iba pa. Ang pagkahilig nila sa sining ay ipinapakita rin sa mga tattoo nila sa katawan. Wika Mahigit 100 wika at diyalekto ang salita ng ating mga ninuno. Ang walang pangunahing wika ay Bikolano, Iloko, Hiligaynon, Kapampangan, Pangasinense, Sinugbuanon – Binisaya, Tagalog at Waray. Sagutin ang sumusunod na mga tanong: 1. Ano ang kahulugan ng kultura? 2. Ano ang 2 bahagi ng kultura? Ano-ano ang mga ito? 3. Bakit walang pormal na edukasyon ang ating mga ninuno?
- 298. DRAFT April 10, 2014 4. Bakit maituturing na malikhain ang ating mga ninuno? 5. Bakit umaasa noon sa kalikasan ang ating mga ninuno? Gawain A Hanay A Hanay B 1. Ang mga sinaunang Pilipino ay gumamit ng mga pana, palaso at sibat sa pangangaso 2. Baro’t saya ang kasuotan ng mga kababaihan, 3. Ang mga magulang ang nagtuturo sa kanilang mga anak ng mga gawaing bahay, pangangaso, pangingisda at pag sasaka. 4. Ang mga sinaunang Pilipino ay nanirahan sa mga kuweba at ang iba ay nagpapalipat-lipat ng tirahan. 5. Naniniwala an gating mga ninuno sa iba’t-ibang ispiritwal na tagabantay tulad ng diyos, diwata at anito. 6. May 8 pangunahing wika o diyalekto ang ginagamit sa bansa. 7. Ang Datu ay ang pinuno ng a. Edukasyon b. Kasangkapan c. Kasuotan d. Kaugalian e. Pagkain f. Pamahalaan g. Paniniwala h. Pananampalataya i. Sining j. Tahanan k. Wika Gawin mo
- 299. DRAFT April 10, 2014 isang balangay. 8. Habang isinasagawa ang paglalamay, may mga taong tagaiyak na siyang nagsasalaysay ng mga kabutihang nagawa ng namatay. 9. Nakakamay kung kumain ang mga sinaunang Pilipino. 10. Makikita sa mga haligi ng mga bahay ang mga nakaukit at nakalilok na mga disenyo. Gawain B Tukuyin kung ang mga sumusunod na pangungusap ay naglalarawan sa material na kutlura at di material na kultura. Ilagay ang mga ito sa tamang hanay. 1. Tinuturuan ng mga kalalakihan ang kanilang mga anak sa pangangaso at pangingisda. 2. Ang kangan, bahag at putong ay ang mga kasuotan ng mga sinaunang Pilipino. 3. Ang mga sinaunang Pilipino ay nagpapalipat-lipat ng tirahan. 4. Ang mga lalaki ay naninilbihan sa bahay ng pamilya ng babae na nais niyang pakasalan. 5. Naniniwala an gating mga ninuno kay Bathala at iba pang mga ispiritwal na tagabantay. 6. Ang Datu ang pinuno ng isang Balangay. 7. An gating mga ninuno ay gumawa ng mga iba’t-ibang uri ng kagamitan 8. Niluluto ang mga pagkain sa mga palayok at bumbong ng kawayan.
- 300. DRAFT April 10, 2014 9. Makikita ang mga nakaukit at nakalilok sa mga haligi at iba pang bahagi ng mga bahay. 10. May 8 pangunahing wika na ginagamit sa ating bansa. Gawain C Ipakita ang mapa ng mga rehiyong nagsasalita ng Tagalog. Gumawa ng isang “cultural map”. Ipakita ang ilang aspeto ng kultura na alam mo sa mga nasabing lalawigan. Wika: ________ Pagdiriwang: _____________ Paniniwala: _____________ Pagkain: _____________ Wika: ________ Pagdiriwang: _____________ Paniniwala: _____________ Pagkain: _____________ Wika: ________ Pagdiriwang: _____________ Paniniwala: _____________ Pagkain: _____________ Wika: ________ Pagdiriwang: _____________ Paniniwala: _____________ Pagkain: _____________
- 301. DRAFT April 10, 2014 A. Sagutin ang sumusunod. Isulat sa sagutang papel ang iyong sagot. _____________1. Uri ng kultura ng kulturang namamasid at isinasagawa ng mga tao. _____________2. Ito ang tawag sa paraan ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar. _____________3. Ang uri ng kultura na kinabibilangan ng kasuotan, kagamitan at iba pa ay ___________________. ____________ 4. Ang uri ng kultura na di nakikita o nahihipo ay _______________. ____________ 5. Ang bahagi ng bahay ng mga unang Pilipino na katatagpuan ng tapayan ng tubig ay ang ________. Tandaan Mo Natutuhan ko
- 302. DRAFT April 10, 2014 B. Pumili ng isang material na kultura o di – material na kultura at ilarawan ito sa pamamagitan ng malikhaing sining, tulad ng : a. Poster b. Tula c. Awit o rap d. Salaysay o Kwento
- 303. DRAFT April 10, 2014 Aralin 2: Impluwensya ng Klima at Lokasyon sa Pagbuo at Paghubog ng Pamumuhay sa isang Lugar Mayroong kaugnayan ang pisikal na kapaligiran ng lugar at ang uri ng pamumuhay ng mga tao dito. Saan matatagpuan ang inyong lalawigan? Ano ang mga produkto ng tanyag sa inyong lalawigan? Tungkol saan ang mga sining ng iyong lalawigan? Kung natatandaan niyo ang pisikal na katangian ng iyong lalawigan, maiisip mo rin kung bakit naging ganyan ang mga kaugalian ninyo. Sa nakaraang aralin ay natutuhan mo ang mga kaugalian, tradisyon, produkto, sining at iba pa na bumubuo ng kultura ng sariling lalawigan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtukoy ng mga halimbawa ng epekto ng lokasyon at klima sa uri ng pamumuhay ng kinabibilangang lalawigan 2. makapagpaliwanag kung paano nakakaimpluwensya ang lokasyon at klima sa uri ng pamumuhay ng sariling lalawigan o rehiyon. Panimula
- 304. DRAFT April 10, 2014 Malaki ang kinalaman ng lokasyon at klima sa pamumuhay ng mga tao. May impluwensya ang mga ito sa mga produktong ginagawa sa lugar, sa uri ng pananim at maging sa pagluluto ng pagkain, mga pananamit, uri ng bahay at sa pagpili ng mga tao ng kanilang trabaho. Sa mga taong nakatira sa mga lugar na urban, maaring ang kanilang mga trabaho ay pabrika o opisina. Sa kabilang banda, maaring ang karamihan ng trabaho sa mga lugar na rural naman ay may kinalaman sa agrikultura at palaisdaan. Isang magandang halimbawa nito ay ang kaibahan ng lugar na urban kagaya ng Kalakhang Maynila at nang lugar na rural kagaya ng mga lalawigan ng Mindoro. Sapagkat marami Alamin Mo Tuklasin Mo Paano nakakaimpluwensya ang lokasyon at klima sa uri ng pamumuhay ng sariling lalawigan o rehiyon?
- 305. DRAFT April 10, 2014 ang naninirahan sa Kalakhang Maynila, mas higit ang mga trabahong nakatutugon sa mabilisang takbo na pamumuhay ng mga naninirahan dito. Halos lahat ng punong tanggapan ng iba’t ibang pribado at pangpamahalaan, pati na ang mga pamantasan ay makikita sa Kalakhang Maynila, kung kaya marami ang mga tingiang tindahan na nagdudulot ng trabaho kagaya ng “sales lady” at “utility workers”. Sa kabilang banda naman, sa mga lalawigan ng Mindoro, kung saan hindi kasing dami ang populasyon sa Maynila, kaunti lamang ang malalaking tingiang tindahan na karaniwang makikita sa Maynila. Bukod sa dami ng populasyon, nakaiimpluwensya din ang uri ng pisikal na kapaligiran ng lugar sa uri ng pamumuhay dito. Isang halimbawa ay ang kaibahan ng uri ng produkto ng mga taga Bulacan o Nueva Ecija at ng Cavite o Batangas. Hindi nga ba’t napag-aralan natin na sa rehiyon ng Gitnang Luzon nanggaling ang karamihan sa mga palay ng buong Luzon, maging sa Visayas. Naangkop ang kapatagan sa pagtatanim ng palay at ibang pang produktong pananim. Sa kabilang banda naman, maburol ang malaking bahagi ng Cavite papuntang Batangas kung kaya’t pagpapastol naman ang naging produkto ng mga taga dito. Sa Batangas nagagaling ang malaking bahagi ng itlog dahil sa mga itinatayong manukan dito. Tingnan natin sa mapang pisikal ng Luzon ang pagkakaiba-iba ng uri ng lupain sa mga lalawigan sa gitna at timog na bahagi nito. Ano ano ang mga produkto na makikita sa bawat lalawigan? Bakit kaya magkakaiba? Aling mga lalawigan ang magkakapareho ang mga produkto? Anong kinalaman ng pisikal na katangian ng mga lalawigan? Ano ang panahon sa inyong lalawigan ngayon? Tag-ulan ba o tag-araw? Giniginaw ka ba o naiinitan? Kagaya ng lokasyon, ang klima ay naghuhubog ng uri ng pamumuhay sa isang lugar. Pag-aralan ang mapang pangklima na ipapakita ng iyong guro. Isang halimbawa ng impluwensya ng klima sa mga tao ay ang mga produktong nagmumula sa iba’t ibang lalwigan. Abaka, niyog at palay ang karaniwang pananim at pinagkakakitaan sa Bicol dahil mahaba at halos buong taon ang tag-araw dito. Tubo
- 306. DRAFT April 10, 2014 at niyog naman ang angkop sa lugar na ang klima ay higit na maulan kaysa maaraw tulad ng Batangas at Tarlac. Kung panahon naman ng tag-ulan at bagyo ay humihina ang kita ng mga mangingisda sa Naujan, Oriental Mindoro. Mapanganib ang dagat dahil sa alon at malakas na hangin. Hindi rin sila makapagbilad ng isdang dinadaing. Ngunit pinaghahandaan ng mga mangingisda ang ganitong pagkakataon. Sila ay nagtatanim, nagtitipon ng tuba, nagpapawid at iba pang maaari nilang pagkakitaan. Hindi lamang mga pananim at pinagkakakitaan ang nakakaimpluwensiya sa uri ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar. Ibinabagay rin nila ang kanilang kasuotan ayon sa kanilang klima. Sa lugar na malamig tulad ng Baguio, ang mga tao ay nagsusuot ng makakapal na damit upang hindi ginawin. Manipis at maluwang naman sa katawan ang kasuotan ng mga nasa maiinit na lugar tulad ng Isabela at Tuguegarao. Kung ang lokasyon naman ng isang lalawigan ay laging dinadaanan ng bagyo tulad ng Batanes,ibayong paghahanda ang kanilang ginagawa. Bukod dito, ang kanilang mga bahay ay karaniwang mababa at yari sa bato at kogon. Bangkang-bahay naman ang tirahan ng mga Samal at Badjao. Ito ang angkop sa kanilang lugar. Dahil dito, masasabing nakakaimpluwensiya ang lokasyon at klima ng isang lugar sa uri ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar.
- 307. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Alin sa mga sumusunod na kaisipan ang magkakaugnay? Pag- ugnayin ang mga aspekto ng kultura at ang klima ng lugar. Isulat ang mga sagot sa sagutang papel. 1. Ang mga tao sa Baguio ay nagsusuot ng makapal na damit. 2. Ang mga bahay sa Batanes ay mababa at yari sa bato at kogon, 3. Manipis at maluwag na kasuotan ang gamit ng mga taga isabela at tuguegarao 4. Abaka, niyog, at palay ang pananim sa Bicol. 5. Tubo at niyog ang pananim sa Zamboanga at Tarlac. a. Mainit sa mga lugar na ito b. Higit na mahaba ang tag-ulan c. Malamig ang klima sa lugar na ito dahil nasa itaas sila ng bundok. d. Lagging dinadaanan ng bagyo ang mga lugar na ito. e. Mas mahaba ang tag-init kaysa tag- ulan, Klima ng KomunidadKultura Gawin mo
- 308. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Alin sa mga sumusunod na kaisipan ang magkakaugnay? Pag – ugnayin ang mga aspekto ng kultura at ang pisikal na katangian ng lugar. Maaaaring maraming beses gamitin ang mga kaisipan, ipaliwanag ang inyong sagot. Gawain C Tingnan ang larawan sa ibaba. Anong uri ng lugar ang mayroon sila? Anong uri ng klima ang mayroon sila? Ano kaya ang lagi nilang ginagawa? Paano naiimpluwensyahan ang kanilang pamumuhay ng kanilang lokasyon? Sumulat ng dalawang talata tungkol sa kaugalian ng mga taga dito na may kaugnayan sa lokasyon ng kanilang lalawigan. Gawin ito sa sagutang papel. Tabing Dagat Itaas ng Bundok Kapatagan Tabing Ilog Siyudad Karamihan ng mga awit ay tungkol sa pagsasaka Mabilis ang mga kilos ng mga tao papunta sa opisina Malaking bahagi ng produkto ay nanggagaling sa pangingisda. Maagang nagigising ang mga tao sa pagpunta sa bukid Karamihan sa mga awit at kuwento ay ukol sa pangangalaga sa kagubatan Lokasyon ng Komunidad Kultura
- 309. DRAFT April 10, 2014A. Basahin at unawain ang mga pangungusap. Iguhit sa patlang ang kung ikaw ay sang-ayon at kung hindi. ________ 1. Naaayon sa klima at lokasyon ang uri ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar. ________ 2. Hindi lamang hanapbuhay kundi pati tirahan, kasuotan at gawain ang nakaiimpluwensiya sa uri ng pamumuhay ng mga tao. ________ 3. Magkakatulad ang uri ng pamumuhay sa lahat ng lugar. ________ 4. Karaniwang yari sa kogon at atip ang mga bahay sa bulubunduking lugar. ________ 5. Mababa at yari sa bato ang mga bahay sa Batanes. Tandaan Mo Ang lokasyon at klima ay nakaiimpluwensiya sa paghubog ng uri ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar. Ang kanilang kasuotan, produkto at pananim, hanapbuhay at mga gawain ay may kaugnayan sa lokasyon at klima ng kanilang lalawigan. Natutuhan ko
- 310. DRAFT April 10, 2014 ________ 6. Sa mga lugar na maaraw at mainit, maninipis at maluluwang ang kanilang mga damit. ________7. Ang pag-aalaga ng hayop angkaraniwang pinagkakakitaan ng mga taong nasa matubig na lugar. ________8. Makapal ang kasuotan ng mga tao sa Baguio dahil malamig sa kanilang lugar. ________9. Karamihan ng mga awit sa mga lugar sa tabing dagat ay ukol sa pagsasaka. ________10. Mabilis ang kilos ng mga tao sa siyudad dahil nagmamadali silang pumasok sa kanilang mga trabaho. B. Ibigay ang iyong opinyon sa sitwasyon. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel. 1. IKaw ay lumaki at nakatira sa Manila. Nakasanayan mong magdamit ng maiiksi. Niyaya ka ng iyong kaibigan na magbakasyon sa Baguio. Ano ang uri ng kasuotan na dadalhin mo? Bakit? ____________________________________________ ____________________________________________ 2. Karaniwan na sa mga lalawigan na malapit sa kagubatan ang magkaroon ng mga kagamitan o pamahiin tungkol sa gubat. Magbigay ng mga kuwento tungkol sa kagubatan na alam mo. ____________________________________________ ____________________________________________
- 311. DRAFT April 10, 2014 Aralin 3.1: Ang Kultura ng Aming Lalawigan Sa nakaraang aralin, napag-aralan natin na ang lahat ng tao ay mayroon sariling kultura. Ang kultura ay nakikita sa mga pinagsalin-salin na paraan ng pamumuhay ng mga pangkat sa isang lugar. Kasama na dito ang mga pagdiriwang, mga kaugalian, wika, sining, mga pagkain, at iba pa. nagkakaiba iba ang kultura ng mga pangkat ayon sa uri ng kanilang komunidad. Sa araling ito, pag-aaralan natin ang mga bagay tungkol sa kultura ng ating lalawigan. Ang pag-alam ng sariling kutura ay kinakailangan upang higit mong maunawaan ang mga kahalagahan nito. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang, 1. makapagtukoy ng mga halimbawa ng ilang aspeto ng kultura ng sariling lalawigan 2. makapaglarawan ng kultura na nagpapakilala ng sariling lalawigan Panimula
- 312. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Oo, Marie. Ikaw, alam mo ba ang sikat na kuwento at karaniwang paniniwala tungkol sa ating rehiyon? Allan, alam mo ba ang pinaka tanyag na pagdiriwang sa atin? awit? sayaw? Halika, sabay nating tuklasin ang kultura ng ating lalawigan! Hindi pa kaya gusto kong malaman.
- 313. DRAFT April 10, 2014 Bago pa dumating ang Kastila, ang mga Tagalog ay maituturing na mayamang kultura. Sinasabing ang karamihan sa kultura ng mga Tagalog ay umiikot sa katubigan kagaya ng mga ilog at sapa. Nakikita ito sa mismong salitang “tagalog” na pinagdugtog na salitang “taga” “ilog” na ang ibig sabihin ay nagmula sa ilog. Mula sa mga “wawa” ng mga ilog umusbong ang kalakal ng mga Tagalog. Isang nagpapatunay dito ay ang Petroglipikong Angono na matatagpuan sa Angono, Rizal. Ito ay nadeklarang Pambansang Kayamanan sa Kultura noong 1973 at Pandaigdigang Pamana ng Sining ng UNESCO na matatagpuan sa yungib sa gitna ng Angono at Binangonan. Nakasulat sa mga bato (petroglipiko) ang masaganang kultura ng pakikipagkalakaran ng mga sinaunang Tagalog sa ibang pangkat ng tao. Isa pang patunay na mayaman ang kulturang Tagalog ay ang pagka diskubre ng Sinasabing pinagsasanib ng mga Tagalog ang makasalungat na tradisyong ang Ang Higantes Festival na kilala rin sa tawag na Pista ni San Clemente ay ipinagdiriwang tuwing ika-23 ng Nobyembre sa Angono, Rizal. Ito ang pinakamalaking pagdiriwang para kay San Clemente, patron ng mangingisda. Ang imahen ng santo ay binibitbit ng mga lalaking deboto habang nagpuprusisyon kasabay ang mga “pahadores”, mga deboto na nakadamit ng makukulay na kasuotan o ng kasuotan ng mga mangingisda, sapatos na yari sa kahoy at may bitbit na sagwan, lambat at iba Tuklasin Mo
- 314. DRAFT April 10, 2014 pang gamit sa pangingisda at mga “higantes” , mga higanteng gawa sa papel na may taas na umaabot sa sampu hanggang labindalawang talampakan. Nagtatapos ang pagdiriwang sa isang prusisyon patungong Laguna de Bay hanggang maibalik ang imahen ng santo sa parokya. Ang Sumakah Festival ay isang pagdiriwang na ginaganap tuwing ika- 1 ng Mayo na nagbibigay halaga sa pangunahing produkto ng Antipolo, suman, manga, kasoy at ang dating pamamaraan ng paglalakbay sa mataas na bahagi ng Antipolo, ang hamaka. Ito rin ay nagpapakita ng makulay na kultura at makasaysayang pinagmulan ng lalawigan. Sa umaga ng Abril 30, ang imahe ng birhen ng Antipolo ay hinahatid sa Katedral ng Quiapo mula Antipolo sa pamamagitan ng isang motorcade. Sa madaling araw ng ika- 1 ng Mayo, ang imahe ng Birhen ng Antipolo ay kukunin sa Katedral ng Quiapo pabalik sa Antipolo sa pamamagitan ng isang alay- lakad na pinangungunahan ng mga deboto ng Our Lady of Peace and Good Voyage and Black Nazarene. Pagkatapos ng parada ay matutunghayan ang mga sumusunod na gawain: street dancing competitions, cultural presentations, santacruzan, arts , at culinary exhibits. Ito ang dahilan kung bakit ang lalawigan ng Rizal ay tinatawag na Duyan ng Sining ng Pilipinas. alluringantipolo.weebly.com alluringantipolo.weebly.com
- 315. DRAFT April 10, 2014 Ang Rizal ay kilala rin sa paggawa ng Suman at Latik. Ito ang pangunahing hanapbuhay ng taga Cainta. Sinasabing nagsimula silang gumawa ng kakaning ito noong 15 siglo, kung kaya maituturing na dito matatagpuan ang pinakamasarap na suman at latik. Ang Rizaleno ay kilala sa pagiging maka- dyos. Malaking bahagi ng mamayan dito ay Katoliko. Isa sa pinakakilalang ritwal na dinarayo dito ay ang Cenakulo sa Cainta, isang palabas na nagpapakita sa pagpapahirap at pagkamatay ni Kristo at ang Ang Pagpapapako, isang palabas sa pagpako sa krus ni Kristo. www.freewebs.com/otsaarizal/rizalduyanngsining.htm Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Saan kilala ang lalawigan ng Rizal? 2. Ano ang pangunahing produkto ng lalawigan? 3. Bakit tinatawag ang lalawigan ng Rizal na Duyan ng Sining ng Pilipinas? 4. Ano ang ipinagdiriwang dito? 5. Ano ang pagkakapareho o ang pagkakaiba ng ng pagdiriwang na ito? 6. Paano mailalalrawan ang Rizaleno?
- 316. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Buuin ang tsart na naglalarawan ng kultura sa sariling lalawigan. Gawin Mo Ang Aking Kultura Ang Aking Wika at mga Katawagan Ang Aming Paniniwala Ang Aming Sayaw at Awit Ang Aming Tanyag na Pagkain Ang Aming Pinagmamal aking Ugali
- 317. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Paano mo ilalarawan ang ilang aspekto ng kultura ng iyong lalawigan? Pag-isapan ang aspekto ng kultura na makikita sa inyong lalawigan. Magbigay ng isang halimbawa ang pangkat. Basahin ang panutong dapat tandaan. Pangkat 1 – Makasaysayang pook Pangkat 2 – Pagdiriwang at Tradisyon Pangkat 3 – Sayaw, Awit at Sining Pangkat 4 –Paniniwala at Pamahiin Pangkat 5 – Wika at Diyalekto Mga Panutong Dapat Tandaan sa Pangkatang Gawain: 1. Pumili ng lider sa bawat pangkat. 2. Magsagawa ng brainstorming ukol sa paksa. 3. Paghandaang mabuti ang pag-uulat ng pangkat. 4. Lahat ay makikipagtulungan sa gawain ng pangkat. 5. Tapusin ang gawain sa takdang oras.
- 318. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Indibidwal na Gawain Pag-isipan ang pinakatanyag na pagdiriwang ng inyong lalawigan. Paano nag umpisa ito. Punan ang bawat patlang sa talata tungkol sa pagdiriwang upang mailarawan ito. _____________________ (Pamagat) Ang aming pagdiriwang ay tinatawag na _________________________. Ito ay dinaraos tuwing ________________. Ang pagdiriwang ay tungkol sa __________________________. Ipinagdiriwang ito dahil _________________________. Kaming mga taga dito ay ___________________________ (ginagawa ng mga tao) sa selebrayon. Hinihikayat ko ang lahat na pumunta sa aming lalawigan. Damhin ninyo ang aming kultura.
- 319. DRAFT April 10, 2014 Ang pagdiriwang ay isa lamang pagpapakita ng kultura ng isang lugar. Mag-isip pa ng ibang aspekto ng nagpapakita ng kultura ng sariling lalawigan o rehiyon. Sumulat ng 1-2 talata tungkol dito kasama na ang maikling kuwento tungkol sa pinagmulan nito. Natutuhan ko Tandaan mo Ang kultura ay nakikita sa mga pinagsalin-salin na pamamaraan ng pamumuhay ng mga pangkat sa isang lugar. Kasama na dito ang mga pagdiriwang, mga kaugalian, wika, sining, mga pagkain, at iba pa. Nagkakaiba- iba ang kultura ng mga pangkat ayon sa uri ng kanilang komunidad
- 320. DRAFT April 10, 2014 Aralin 3.1: Ang Kultura ng Aming Lalawigan Sa nakaraang aralin, napag-aralan natin na ang lahat ng tao ay mayroon sariling kultura. Ang kultura ay nakikita sa mga pinagsalin-salin na paraan ng pamumuhay ng mga pangkat sa isang lugar. Kasama na dito ang mga pagdiriwang, mga kaugalian, wika, sining, mga pagkain, at iba pa. nagkakaiba iba ang kultura ng mga pangkat ayon sa uri ng kanilang komunidad. Sa araling ito, pag-aaralan natin ang mga bagay tungkol sa kultura ng ating lalawigan. Ang pag-alam ng sariling kutura ay kinakailangan upang higit mong maunawaan ang mga kahalagahan nito. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang, 1. makapagtukoy ng mga halimbawa ng ilang aspeto ng kultura ng sariling lalawigan 2. makapaglarawan ng kultura na nagpapakilala ng sariling lalawigan Panimula
- 321. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Oo, Marie. Ikaw, alam mo ba ang sikat na kuwento at karaniwang paniniwala tungkol sa ating rehiyon? Allan, alam mo ba ang pinaka tanyag na pagdiriwang sa atin? awit? sayaw? Halika, sabay nating tuklasin ang kultura ng ating lalawigan! Hindi pa kaya gusto kong malaman.
- 322. DRAFT April 10, 2014 Bago pa dumating ang Kastila, ang mga Tagalog ay maituturing na mayamang kultura. Sinasabing ang karamihan sa kultura ng mga Tagalog ay umiikot sa katubigan kagaya ng mga ilog at sapa. Nakikita ito sa mismong salitang “tagalog” na pinagdugtog na salitang “taga” “ilog” na ang ibig sabihin ay nagmula sa ilog. Mula sa mga “wawa” ng mga ilog umusbong ang kalakal ng mga Tagalog. Isang nagpapatunay dito ay ang Petroglipikong Angono na matatagpuan sa Angono, Rizal. Ito ay nadeklarang Pambansang Kayamanan sa Kultura noong 1973 at Pandaigdigang Pamana ng Sining ng UNESCO na matatagpuan sa yungib sa gitna ng Angono at Binangonan. Nakasulat sa mga bato (petroglipiko) ang masaganang kultura ng pakikipagkalakaran ng mga sinaunang Tagalog sa ibang pangkat ng tao. Isa pang patunay na mayaman ang kulturang Tagalog ay ang pagka diskubre ng Sinasabing pinagsasanib ng mga Tagalog ang makasalungat na tradisyong ang Ang Higantes Festival na kilala rin sa tawag na Pista ni San Clemente ay ipinagdiriwang tuwing ika-23 ng Nobyembre sa Angono, Rizal. Ito ang pinakamalaking pagdiriwang para kay San Clemente, patron ng mangingisda. Ang imahen ng santo ay binibitbit ng mga lalaking deboto habang nagpuprusisyon kasabay ang mga “pahadores”, mga deboto na nakadamit ng makukulay na kasuotan o ng kasuotan ng mga mangingisda, sapatos na yari sa kahoy at may bitbit na sagwan, lambat at iba Tuklasin Mo
- 323. DRAFT April 10, 2014 pang gamit sa pangingisda at mga “higantes” , mga higanteng gawa sa papel na may taas na umaabot sa sampu hanggang labindalawang talampakan. Nagtatapos ang pagdiriwang sa isang prusisyon patungong Laguna de Bay hanggang maibalik ang imahen ng santo sa parokya. Ang Sumakah Festival ay isang pagdiriwang na ginaganap tuwing ika- 1 ng Mayo na nagbibigay halaga sa pangunahing produkto ng Antipolo, suman, manga, kasoy at ang dating pamamaraan ng paglalakbay sa mataas na bahagi ng Antipolo, ang hamaka. Ito rin ay nagpapakita ng makulay na kultura at makasaysayang pinagmulan ng lalawigan. Sa umaga ng Abril 30, ang imahe ng birhen ng Antipolo ay hinahatid sa Katedral ng Quiapo mula Antipolo sa pamamagitan ng isang motorcade. Sa madaling araw ng ika- 1 ng Mayo, ang imahe ng Birhen ng Antipolo ay kukunin sa Katedral ng Quiapo pabalik sa Antipolo sa pamamagitan ng isang alay- lakad na pinangungunahan ng mga deboto ng Our Lady of Peace and Good Voyage and Black Nazarene. Pagkatapos ng parada ay matutunghayan ang mga sumusunod na gawain: street dancing competitions, cultural presentations, santacruzan, arts , at culinary exhibits. Ito ang dahilan kung bakit ang lalawigan ng Rizal ay tinatawag na Duyan ng Sining ng Pilipinas. alluringantipolo.weebly.com alluringantipolo.weebly.com
- 324. DRAFT April 10, 2014 Ang Rizal ay kilala rin sa paggawa ng Suman at Latik. Ito ang pangunahing hanapbuhay ng taga Cainta. Sinasabing nagsimula silang gumawa ng kakaning ito noong 15 siglo, kung kaya maituturing na dito matatagpuan ang pinakamasarap na suman at latik. Ang Rizaleno ay kilala sa pagiging maka- dyos. Malaking bahagi ng mamayan dito ay Katoliko. Isa sa pinakakilalang ritwal na dinarayo dito ay ang Cenakulo sa Cainta, isang palabas na nagpapakita sa pagpapahirap at pagkamatay ni Kristo at ang Ang Pagpapapako, isang palabas sa pagpako sa krus ni Kristo. www.freewebs.com/otsaarizal/rizalduyanngsining.htm Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Saan kilala ang lalawigan ng Rizal? 2. Ano ang pangunahing produkto ng lalawigan? 3. Bakit tinatawag ang lalawigan ng Rizal na Duyan ng Sining ng Pilipinas? 4. Ano ang ipinagdiriwang dito? 5. Ano ang pagkakapareho o ang pagkakaiba ng ng pagdiriwang na ito? 6. Paano mailalalrawan ang Rizaleno?
- 325. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Buuin ang tsart na naglalarawan ng kultura sa sariling lalawigan. Gawin Mo Ang Aking Kultura Ang Aking Wika at mga Katawagan Ang Aming Paniniwala Ang Aming Sayaw at Awit Ang Aming Tanyag na Pagkain Ang Aming Pinagmamal aking Ugali
- 326. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Paano mo ilalarawan ang ilang aspekto ng kultura ng iyong lalawigan? Pag-isapan ang aspekto ng kultura na makikita sa inyong lalawigan. Magbigay ng isang halimbawa ang pangkat. Basahin ang panutong dapat tandaan. Pangkat 1 – Makasaysayang pook Pangkat 2 – Pagdiriwang at Tradisyon Pangkat 3 – Sayaw, Awit at Sining Pangkat 4 –Paniniwala at Pamahiin Pangkat 5 – Wika at Diyalekto Mga Panutong Dapat Tandaan sa Pangkatang Gawain: 1. Pumili ng lider sa bawat pangkat. 2. Magsagawa ng brainstorming ukol sa paksa. 3. Paghandaang mabuti ang pag-uulat ng pangkat. 4. Lahat ay makikipagtulungan sa gawain ng pangkat. 5. Tapusin ang gawain sa takdang oras.
- 327. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Indibidwal na Gawain Pag-isipan ang pinakatanyag na pagdiriwang ng inyong lalawigan. Paano nag umpisa ito. Punan ang bawat patlang sa talata tungkol sa pagdiriwang upang mailarawan ito. _____________________ (Pamagat) Ang aming pagdiriwang ay tinatawag na _________________________. Ito ay dinaraos tuwing ________________. Ang pagdiriwang ay tungkol sa __________________________. Ipinagdiriwang ito dahil _________________________. Kaming mga taga dito ay ___________________________ (ginagawa ng mga tao) sa selebrayon. Hinihikayat ko ang lahat na pumunta sa aming lalawigan. Damhin ninyo ang aming kultura.
- 328. DRAFT April 10, 2014 Ang pagdiriwang ay isa lamang pagpapakita ng kultura ng isang lugar. Mag-isip pa ng ibang aspekto ng nagpapakita ng kultura ng sariling lalawigan o rehiyon. Sumulat ng 1-2 talata tungkol dito kasama na ang maikling kuwento tungkol sa pinagmulan nito. Natutuhan ko Tandaan mo Ang kultura ay nakikita sa mga pinagsalin-salin na pamamaraan ng pamumuhay ng mga pangkat sa isang lugar. Kasama na dito ang mga pagdiriwang, mga kaugalian, wika, sining, mga pagkain, at iba pa. Nagkakaiba- iba ang kultura ng mga pangkat ayon sa uri ng kanilang komunidad
- 329. DRAFT April 10, 2014 Aralin 3.2 : Mga Pangkat ng mga Tao sa Rehiyon na Kinabibilangan Ko Ang kamalayan sa iba’t ibang pangkat ng mga tao sa sariling lalawigan ay mahalagang malaman upang lubusang maunawaan ang mga pagkakaiba iba ng mga nakatirang pangkat ng tao sa kinabibilangan na lalawigan at rehiyon. Sa pag-unawa ng mga pangkat ay lalo pa sila mapapahalagan at pangangalagaan. Sa araling ito matutukoy at mailalarawan ang mga katangian ng mga pangkat ng tao sa mga lalawigan ng ating rehiyon. Sa pamamagitan nito makapagbibigay ka ng dagdag at bagong impormasyon tungkol sa iyong lalawigan at pati na mga karatig na lalawigan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ng iba’t ibang pangkat ng tao at pangkat etniko sa mga lalawigan sa sariling rehiyon. 2. makapaglalarawan ng iba’t ibang pangkat ng mga tao at pangkat etniko sa mga lalawigan sa sariling rehiyon. Panimula
- 330. DRAFT April 10, 2014 ANO ANG PANGKAT ETNIKO? Ang ating bansa ay binubuo ng pangkat ng mga taong naninirahan sa iba’t ibang panig nito. Nakikilala ang bawat pangkat sa kanilang mga pagkakalilanlan. Ang grupo o pangkat ng mga taong sama-samang naninirahan sa isang lugar na may sariling wika, kultura, tradisyon at paraan ng pamumuhay ay tinatawag na Pangkat Etniko. Mayroon silang mga katangian na kakaiba sa ibang pangkat. Sila at ang kanilang natatanging pagkakakilanlan ay itinuturing na mahalagang bahagi sa kabuuan ng Kulturang Pilipino. Alamin Mo Tuklasin Mo Sino sino ang nakatira sa ating lalawigan? Paano sila nagkakapareho? Paano sila nagkakaiba?
- 331. DRAFT April 10, 2014 TAGALOG MGA TAONG BUMUBUO SA MGA LALAWIGANG TAGALOG Ang mga Tagalog ay isang malaking pangkat ng mga tao na naninirahan sa apat na region sa bansa- ang Pambansang Punong Rehiyon (NCR), ang buong Rehiyon IV CALABARZON at MIMAROPA at ilang bahagi ng Rehiyon III. Ang Tagalog ay nagmula sa salitang “taga-ilog” na ang ibig sabihin ay nakatira sa baybaying ilog. Sila ay isa sa pinakamalaking pangkat etniko sa bansa. Sila ang tinatayang may pinakamalawak na bilang sa bansa. Ayon sa 1995 Philippine census, Tagalog Biniyayaan ang mga Tagalog ng mayamang lupa at dagat kaya ang pangunahing hanapbuhay nila ay pagsasaka at pangingisda. Tagalog ang pangunahing wika ng mga taga calabarzon. Sila din ay kinagigiliwan dahil sila ay masayahin, matapat, maawain, at pala-kaibigan, matatalino at may mataas na kalinangan.. Bunga marahil ito ng lapit nila sa kabihasnan, komersyo at pamahalaan.
- 332. DRAFT April 10, 2014 MGA KATUTUBO O PANGKAT ETNIKO NA MATATAGPUAN SA MGA LALAWIGAN SA SARILING REHIYON AETA O AGTA Ang mga Aeta ang tinatayang kauna-unahang mga taong nanirahan sa Pilipinas. May katangian ng pagiging maitim ang balat, makapal na labi, pandak, at kulot na buhok. Maraming Aeta ang matatagpuan sa iba’t ibang bahagi ng Luzon lalo na sa Hilaga at Silangan. Maraming tawag sa kanila Aeta, Agta, Ita, at negrita Sa mga lalawigan ng Quezon at Rizal sila ay tinatawag na Dumagat. Ang pangunahing hanapbuhay ng mga Negrito ay pagsasaka at pangangaso. Ito ay sa kadahilanang matatagpuan sila sa kabundukan at hindi sila gaanong nakakaangat sa kabuhayan dahil sa layo nila sa kabihasnan. IBANG PANGKAT NG MGA TAO SA REHIYON IV-A Ayon sa Philippine Census 2010, may ilang pangkat ng mga dayuhan ang naninirahan sa mga lalawigan sa ating rehiyon. May ilang pangkat ng mga Chinese o tinatawag na Tsina. Halos lahat sa kanila ay mga negosyante. Meron ding tinatawag na Indian na nanggaling sa bansang India. Karaniwang tawag sa kanila ay mga Bombay. Sila din ay mahilig magnegosyo. Ang ibang pangkat ng mga tao na dumayo sa ating rehiyon at permanentente nang naninirahan dito ay mga Amerikano, Espanyol, Hapones at iba pa.
- 333. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Sino-sino ang mga pangkat ng mga tao sa iyong lalawigan? 2. Ano-ano ang mga katangian ng mga taong naninirahan sa rehiyong ito? 3. Sa mga pangkat, sino ang bumubuo ng pinakamarami? sino naman ang bumubuo ng pinakamaliit na pangkat? 4. Ano ang katangian ng mga taong tinutukoy sa bilang apat (number 4)? 5. Saan ka kabilang na pangkat? Ano ang nakikita mong pagkakaiba o pagkakapareho sa katangian mo? Gamitin ang Venn diagram kagaya ng nasa ibaba. Ako Sila Aming Pagka kapare ho
- 334. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Tukuyin ang mga sumusunod na salita/mga salita na ipinapahiwatig sa mga pahayag/tanong sa bawat bilang sa ibaba. Isulat ang tamang sagot sa patlang. _________________1. Ito ang pangunahing wika na ginagamit ng mga naninirahan sa buong rehiyong IV-Calabarzon at Mimaropa, kasama ang Pambansang Punong Rehiyon (NCR) at ibang sakop ng rehiyong III. _________________2. Ang salitang ito ay nagmula sa salitang taga- ilog na ang ibig sabihin ay nakatira sa baybay ilog. _________________3. Ano ang pangkat na tao ang karamihan (majority) matatagpuan sa Rehiyon IV-A? _________________,_________________4-5. Ito ang mga pangunahing pangkabuhayan ng mga katutubo pangkat sa rehiyon IV- Calabarzon. 6-9. Ang mga Tagalog ay hinahangaan at ginugusto ng ibang pangkat dahil sila ay _________________,_________________, _________________ at _________________. _________________Ito ang ibang pangkat ng mga tao na nanggaling sa China at ang hilig nila ay magnegosyo Gawin mo
- 335. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Ibigay ang pagkakapareho at pagkakaiba ng mga Tagalog at Aeta. Isulat sa Kahon A ang katangian ng mga Tagalog na kakaiba. Isulat sa Kahon B ang katangian ng mga Aeta na kakaiba at isulat sa Kahon AB ang parehong katangian ng dalawang pangkat. BA A B a. Anyong Pisikal b. Wika c.
- 336. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Pangkatang Gawain Isadula ang buhay ng mga pangkat etniko. Gawing Gabay ang mga sitwasyon sa ibaba. Tagalog Ang mga Tagalog ay masayang namumuhay sa isang pamayanan. Sila ay nagtutulungan sa pamamagitan ng tinatawag na bayanihan, tulong-tulong ng pagbubuhat ng bahay ng isang pamilya para ilipat ng lugar. Kaugalian din ng mga batang tagalog ang magmano sa mga nakakatanda sa kanila. Sa mga binata naman ang mangharana sa mga babaeng nililigawan. Pagtatanim at pangingisda ang pangunahing kabuhayan ng mga Tagalog. Ang bawat pamilya ay nagdarasal at nagsisimba sa Panginoon. Aeta Ang mga Aeta ay naninirahan sa mga kabundukan. Sila ay nangangaso ng hayop, nanghuhuli ng isda, at nagtatanim ng mga gulay at palay para sila mabuhay. Halos ang maraming pangkat ng mga Aeta ang nakatira sa isang kubo at doon sila nagsasama-samang tumitira. Ang mga lalaking Agta ang nagtatrabaho para sa kanilang pamilya at ang mga babaeng Agta naman ang nag-aalaga sa kanilang mga anak.
- 337. DRAFT April 10, 2014 Tandaan Mo Ang pangkat etniko ay ang mga taong sama-samang naninirahan sa isang lugar na pare-parehong kultura, tradisyon, wika at paraan ng pamumuhay. Ang malaking pangkat etniko sa Rehiyon IV-A ay binubuo ng mga Tagalog. Ang mga Aeta o Agta ay mga katutubong o pangkat Indigenous na naninirahan din sa ibang lugar sa mga lalawigan sa rehiyon. Meron ding ibang pangkat ng mga tao ang dumayo sa rehiyon tulad ng mga Indian, Intsik, Amerikano, Espanyol, Hapones at iba pa.
- 338. DRAFT April 10, 2014 A. Unawain ang mga tanong/pahayag sa bawat bilang. Piliin ang titik ng tamang sagot. Bilugan ang titik ng tamang sagot. 1. Ang mga sumusunod ay katangian ng mga Tagalog, MALIBAN SA _____________. a. masayahin b. maawain C. matipid d. mahusay 2. Alin sa mga sumusunod ang tawag ng mga taga- Quezon at Rizal sa Aeta? a. Baluga b. Negrito c. Dumagat d. Kankana-ey 3. Alin sa mga sumusunod na dahilan tama ayon sa pagkakaroon ng mga Tagalog ng mataas na antas sa paglinang? a. Ang mga Tagalog ay halos nag-aaral sa ibang bansa. b. Ang mga Tagalog ay may malalaking paaralan at maraming tao. c. Ang mga Tagalog ay halos nasa kabihasnan at komersyo. d. Ang mga Tagalog ay natural na mahusay simula pa noong kapanganakan. 4. Ang mga sumusunod ay maaring gawin ng ating pamahalaan upang mapaunlad ang kanilang edukasyon at pamumuhay, MALIBAN Sa? a. Bigyan sila ng maraming pana at sibat gamit sa pangangaso. Natutuhan ko
- 339. DRAFT April 10, 2014 b. Magtayo sa lugar nila ng mga paaralan at turuan ang mga bata. c. Turuan ang mga kalalakihan ng paraan ng pagsasaka ibang pamumuhay. d. Turuan ang mga kababaihan tungkol sa tamang pag- aalaga sa kanilang pamilya. 5. Ano ang maari mong magawa, bilang mag-aaral, upang maipagmalaki ang ating sariling pangkat etniko? a. Mag-aral mabuti para sa sariling kinabukasan. b. Sabihin sa ibang pangkat etniko na mas magaling ka. c. Makilahok sa mga gawaing nagpapaunlad ng pamayanan. d. Pumunta sa ibang pangkat etniko at doon manirahan. A. I at II B. III at IV C. II at IV D. I at III B. Gumuhit ng larawan ng tao na ang pangkat etniko ay Tagalog at ilagay ang mga katangian ng iyong iginuhit sa palibot nito. Ilagay ito sa puting papel.
- 340. DRAFT April 10, 2014 Aralin 3.3 : Ang Mga Wika at Diyalekto sa Aming Lalawigan at Rehiyon Sa katatapos na aralin, nalaman natin ang ilang impormasyon tungkol sa mga pangkat ng mga tao na nakatira sa ating lalawigan at maging sa rehiyon. Natutuhan din natin kung paano ipakita na mahalaga sila sa ating pamayanan. Sa araling ito, tatalakayin naman natin ang tungkol sa mga wika at diyalekto ng ating lalawigan at rehiyon. Marahil nagtataka kayo kung bakit iba- iba ang mga salitang ginagamit kapag nag-uusap- usap ang mga tao sa ating rehiyon. Halika, pag-usapan natin nang tayo ay lalong magkaunawaan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: makapagtutukoy ng mga wika at diyalektong ginagamit sa sariling lalawigan at rehiyon makapagsabi ng kahalagahan ng mga wika at diyalekto at ang wastong paggamit nito tungo sa maayos na ugnayan ng iba’t ibang pamayanang sa sariling lalawigan at rehiyon magkaiba man ang mga wikang ginagamit Panimula
- 341. DRAFT April 10, 2014 Maghuntahan Tayo! Masuwerte tayo sa ating rehiyon dahil halos lahat sa atin ay nagsasalita ng wikang Tagalog! Iba iba man ang lalawigan, may punto man o wala, nag-uusapang mga tao gamit ang wikang naiintindihan ng lahat. Ngunit, pansinin natin ang sumusunod na talahanayan. Paano nagkakaiba ang iisang wika? May Alamin Mo Tuklasin Mo Ano-ano ang mga wika at diyalekto sa inyong lalawigan at rehiyon? Ano ang kaugnayan ng lokasyon sa pagkakaiba o pagkakapareho ng mga wika sa mga lalawigan at sa mga rehiyon?
- 342. DRAFT April 10, 2014 maibibigay pa ba kayong halimbawa? Gaano kaiba ang pagbabanghay ng mga salita sa iba’t ibang lalawigan sa ating rehiyon? Lalawigan Namatay Umiyak Mag-ayos Manila Namatay Umiyak Mag-ayos Cavite Namatay Umiyak Mag-ayos Batangas Namayapa tumangis Magayak Quezon Pumanaw Naiyak Magayak Lalawigan Ampalaya Niyog Kamoteng kahoy Manila Ampalaya Niyog Kamoteng kahoy Marinduque Marigoso Bingi Balinghoy Mindoro Ampalaya magulang Balinghoy Bulacan Ampalaya Niyog Kamoteng kahoy Sinasabi na may kinalaman ang lokasyon sa pagkakapareho o pagkakalapit ng mga wika ng mga lalawigan. Alin sa mga nabanggit na lalawigan ang mga magkakahawig at alin naman ang medyo naiiba? Ano ang napapansin ninyo sa wika at punto ng mga lalawigan na magkakalapit? Ano naman ang nangyayari kapag magkaiba ang pagkakaintindi ng mga magkakausap? Di nga ba’t mas nangangailan ng mas malalim na paliwanagan? Ano ang dapat na ipakita kapag magkakaiba ang pagkakaintindi ng magkausap? Ala eh, hindi pwedeng pa gay-on gay- on na laang!!!
- 343. DRAFT April 10, 2014 Ang Aming Wika, Wikang Pambansa Tagalog ang pangunahing wika ng mga naninirahan sa Katimugang bahagi ng Luzon. Ang wikang ito ay ginagamit sa mga lalawigan ng Cavite, Laguna, Batangas, Rizal at Quezon. Ngunit bukod pa sa Calabarzon, Tagalog din ang wika sa karamihan sa rehiyon ng MIMAROPA na binubuo ng mga lalawigan ng Mindoro, Marinduque, Romblon, at Palawan. May ibang lugar sa rehiyon ng Gitnang Luzon kagaya ng Nueva Ecija, Bulacan at Tarlac na Tagalog din ang ginagamit na wika. At higit sa lahat, ang pinakamalaking gumagamit ng wika ay ang mismong Pambansang Punong Rehiyon (NCR) o ang tinatawag na kalakhang Maynila. Kadalasan ang Tagalog ang ginagamit sa pakikipagkalakalan ng ibang mga lalawigan sa Manila kung kaya naging batayan ang wikang Tagalog sa pagbuo ng wikang pambansa, ang Filipino. Sa ngayon, tinataya na 24% ng kabuuang bilang ng mga Pilipino ang nagsasalita ng wikang Tagalog. Ngunit kung ang pagbabatayan ay ang wikang Filipino, ang buong bansa ay nakakaintindi at nakakapagsalita nito. Maraming ang maaring maging dahilan sa paglaganap ng wika ng mga Tagalog. Maliban sa ito ay naging opisyal ng wikang pambansa, ito rin ang mas laganap na ginagamit sa Mass Media, mapa radyo, telebisyon o pahayagan man. Maari din na ang nakikita ng maraming Pilipino na ang wikang Tagalog ay malapit sa kanilang wika kung kaya’t madaling intindihin at matutuhan. Mga lalawig ang gumag amit ng Tagalog
- 344. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Saang bahagi ng Pilipinas sinasalita ang wikang Tagalog? 2. Nagkakaintindihan ba ang mga tao kapag magkaiba ang wikang ginagamit? 3. Bakit tagalog ang nagging batayan ng pambansang wika o ang Filipino? 4. Ano ang maaring mong imungkahi kapag hindi kayo nagkakaintindihan? 5. May pagkakataon bang hindi mo naintindihan ang wikang tagalog? Bakit at ano ang ginawwa mo? Gawain A Hulaan mo kung ano ang ibig sabihin nito. Hanapin sa Hanay B ang kahulugan ng diyalektong nasa Hanay A. Isulat ang titik ng wastong sagot sa inyong sagutang papel. A B Gawin Mo 1. burukal 2. tiririt 3. sintones 4. tarangkahan 5. mura 6. sagmaw 7. silok 8. pasimano 9. tiringki 10. linang a. sandok b. kalamansi c .ibon d. bukid e. imbudo f. plato g. buko h. pintuan i. wheeler j. durungawan k. kaning-baboy l. ilawan
- 345. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Bagaman ang mga rehiyong Katagalugan ay iisa lamang ang wikang ginagamit, magkaiba pa rin ang pagkakasabi ng mga bagay bagay sa iba’t ibang lalawigan nito. Tingnan ang halimbawa sa ibaba. Sinasabi sa Batangas Ang ibig Sabihin nito Ikaw ba ay nakain ng isda? Kumain ka na ba ng isda? Sa inyong pangkat, mag-isip ng pangungusap o mga salita na karaniwang ginagamit sa alin mang lalawigan sa rehiyon ngunit iba naman ang pagkakasabi sa ibang lalawigan. Isulat ang kahulugan nito. Gamitin ang tsart na kagaya sa ibaba. Mga Salita Sa Amin Ang Ibig Sabihin 1. 2. 3. 4. 5.
- 346. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Indibiduwal na Gawain Ang wika ay mahalaga sa pag-uusap ng mga tao. Ngunit kahit pa iisa ang wika ay marami pa rin pagkakaiba iba ng ibig sabihin ng mga salita. Isulat sa sagutang papel ang gagawin mo sa bawat situwasyon. 1. May mga nag lakbay aral na mga mag-aaral sa isang paaralan sa Manila. Paano mo ipapaliwanag na may pagkakaiba ang Tagalog na sinasalita sa inyong lalawigan at sa Manila? 2. Ang wika ay mahalaga upang magkakaintindihan ang bawat isa. Ang Filipino, na ang pinagbatayan ay ang wikang Tagalog, ang naging wikang pambansa. Bakit sa tingin mo mahalagang mayroong isang wikang pambansa para sa lahat ng Pilipino? Sumulat ng hanggang tatlong dahilan. Ang Tagalog Namin Ang Filipino Nila Aming Pagka kapare ho
- 347. DRAFT April 10, 2014 Panuto: Hanapin ang kahulugan ng mga diyalektong nasa ibaba sa loob ng kahon. Isulat ang wastong kasagutan sa papel. 1.naggamas- ___________________________ 2.umigib - ___________________________ 3.nag-atag - ___________________________ 4.naliyo - ___________________________ 5.nagdayag- ___________________________ 6.naglukad - ___________________________ Tandaan Mo Ang bawat lalawigan at rehiyon ay mayroong sariling wikang sinasalita. Bagaman ang rehiyong IV Calabarzon ay wikang Tagalog lang ang sinsasalita, marami pa rin pagkakaiba iba kapag ginagamit na ito sa pag-uusap. Maghalaga ang pagpapaliwanagan kung kaya’t mahalagang unawain ang bawat diyalekto ng rehiyon. Natutuhan ko
- 348. DRAFT April 10, 2014 7.sumaka - ___________________________ 8.nag-impis - ___________________________ 9.nakipagdyaryo-___________________________ 10. nagburuti- ___________________________ . nag-alis na damo naghugas ng pinggan nagwala pumunta sa bayan sumalok ng tubig nahilo kumuha ng ani nagkopra nagbayanihan pumunta sa bukid natuwa nagbenta ng alahas nakipaglamay naglinis
- 349. DRAFT April 10, 2014 Aralin 4: Nakikilala ang Kultura ng Aking Rehiyon sa Aming Makasaysayang Lugar Sa nakaraang aralin, higit pa nating nakilala ang ating sariling lalawigan at pati na rehiyon. May kasabihan na upang maunawaan ang kultura ng ibang mga tao, mahalagang alamin muna natin kung ano ang ating kultura. Kung kaya pinag-aralan natin ang ilang halimbawa ng mga bagay na nagpapakilala ng ating lalawigan at rehiyon kagaya ng ating wika, mga pangkat ng tao na nakatira sa ating rehiyon, mga tradisyon, kaugalian, pagdiriwang, mga sining pagkain at iba pa. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, mailalarawan na ninyo ang inyong lalawigan at rehiyon. Sa araling ito matututuhan natin na ang mga makasaysayang lugar sa ating lalawigan at rehiyon ay nagpapakilala din ng ating kultura. Sa pamamagitan ng pag-alam ng mga makasaysayang lugar na matatagpuan sa ating lalawigan at rehiyon, magkakaroon tayo ng dagdag na impormasyon upang iapakilala ang kultura ng ating lalawigan at pati na mga karatig na lalawigan sa rehiyon. Sa aralin na ito, ikaw ay inaasahang makapagtukoy ng ilang makasaysayang pook ng lalawigan at rehiyon masasabi ang kahalagahan ng mga makasaysayang pook upang makilala ang kultura ng kinabibilangang lalawigan at rehiyon Panimula
- 350. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Ano ang pinapahiwatig ng mga makasaysayang lugar ng ating lalawigan at rehiyon? Paano ipinapakilala ng mga makasaysayang lugar ang ating lalawigan at rehiyon?
- 351. DRAFT April 10, 2014 Mga Makasaysayang Lugar sa Ating Rehiyon Nakikita ba natin ang ating kasaysayan sa mga lugar o pook ng ating lalawigan? Nakikita din ba natin sa mga gusali ang pagbabagong nagaganap sa ating lalawigan? May mga lugar na maituturing na saksi ng mga naganap sa isang lalawigan o rehiyon. Ang mga lugar na ito ang nagsisilbi tanda ng mga pangyayari na naganap sa isang takdang panahon. Halimbawa, marahil ay natatandaan pa ng inyong mga magulang ang nangyari noon EDSA lakas tao/People Power noong 1986 sa Manila. Ito ay ang panahon na nagprotesta ang mga tao laban sa pang-aapi ng pamahalaan na pinamumunuan ni Presindente Ferdinand Marcos. Nagkaroon ng kilos protesta ng milyong milyong mga Pilipino sa kahabaan ng EDSA. Sa ngayon makikita sa Ortigas Triangle ang isang malaking bantayog kasama ang Simbahan ng Reyna ng Kapayapaan. Ang bantayog na ito ay nagsisilbing alala ng pangyayari sa EDSA noong 1986. Nakasulat sa bantayog ang pangako ng sumunod na presidente na si Corazon Aquino na pangalagaan ang demokrasyang Pilipino. Ang ibig sabihin nito ay ang pamahalaan ang mangangalaga sa kalayaan ng bawat isang Pilipino. Ang Rehiyon IV-Calabarzon ay mayaman din sa mga makasaysayang pook. Na nagpapakilala sa rehiyon ng mga bayan at pangyayari. Ang Calamba ay ipinagmamalaki ng Laguna dahil dito isinilang ang ating pambansang bayani na si Dr. Jose Rizal noong ika-19 ng Hunyo 1861. Makikita sa Tuklasin Mo
- 352. DRAFT April 10, 2014 Rizal Shrine ang pamumuhay ng mga taga Calamba noong panahon ng pananakop ng mga Espanyol. Makikita rin dito ang tahanan at mga kagamitan ni Dr. Rizal at ng kanyang pamilya. Ang bayan ng Pila ay ipinagmamalaki din ng Laguna dahil dito makikita ang impluwensya ng mga Espanyol at Amerikano sa kultura ng mga tao. Mamasdan sa buong bayan ang mayamang istruktura na naitatag noong panahon ng mga Espanyol hanggang panahon ng mga Amerikano. Ang Cavite ay naging kilala rin sa isa sa mga makasaysayang pok dito, ang Emilio Aguinaldo Shrine kung saan idineklara ni Emilio Aguinaldo ang kalayaan ng bansa sa kolonya ng Espanya noong ika-12 ng Hunyo, 1898. Sa kaunaunahang pagkakataon dito rin iwiniwagayway ang bandila ng Pilipinas na ginawa ni Marcela Agoncillo at tinugtog ang Martsa de Filipinas o Lupang Hinirang na obra ni Julian Felipe at tinugtog ng Banda ng Malabon. Ang lalawigan ng Rizal ay hindi lamang tanyag sa likas yaman na kagandahan, mayroon din itong ambag sa kasaysayan ng ating bansa. Sa Rizal naganap ang isa sa mga huling laban ng mga Espanyol noong rebolusyon ng mga Pilipino ng 1896. Itinayo noong 1880- 1881 sa ilalim ng pamumuno ni Mauricio Mata Cruz, ang gobernadorcillo ng Pueblo de Morong ang “La Commandancia”. Ang La Commandancia ay ang pamahalaan ng Distrito Politico Militar de Morong na pinamumunuan ng isang gobernador na military noong panahon ng Espanyol. Ang istruktura ay halos nasira noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Sa Quezon matatagpuan ang pinakamalaki at pinakamatandang simbahan sa lalawigan, ang San Diego de Alcala na itinayo noong 1582. Ito ay sinunog ng puwersa ng mga Dutch. Sa kasalukuyan ito ay matatagpuan sa Brgy. San Diego bayan ng Gumaca.
- 353. DRAFT April 10, 2014 Ang mga taga-Batangas ay hindi lamang kilala na matatapang kung hindi sa malalim na pananampalataya sa Diyos. Makikita ang mga naglalakihang at antigong mga simbahan sa mga bayan nito. Isa na dito ang tanyag na Basilica de San Martin de Tours na itinayo sa Bayan ng San Nicolas noong 1575. Ito ay nasira dahil sa Pagputok ng Bulkang Taal. Noong 1755 ito ay muling itinayo ng mga Agustinong misyonero kung saan ito matatagpuan sa kasalukuyan. Noong 1849 ito ay muling nasira dahil sa lindol. Muli itong itinayo noong 1856 – 1865 sa panahon ng pamumuno ni Fray Marcos Anton. Sa ngayon, ang basilica de San Martin de Tours ay itinuturing na pinakamatanda at pinakamalaking simbahan sa buong rehiyon. Sagutin ang mga sumusunod: 1. Ano ang ipinapakita ng mga makasaysayan bantayog o gusali? 2. Bakit mahalagang pangalagaan ang mga bantayog/ gusali/ lugar na ito? 3. Paano natin mapahahalagahan ang mga makasayasayang pook sa ating rehiyon? 4. Bakit itinuturing na bayan ng mga bayani ang rehiyong IV-Calabarzon? 5. Ano anong mga katangian ng mga lalawigan ang pinapakita ng mga makasaysayang lugar/ bantayog / gusali nito? a. Cavite b. Laguna c. Batangas d. Rizal e. Quezon 6. Bukod sa nabanggit, alin pa ang maituturing mong makasaysayang gusali/lugar/ bantayog sa inyong lalawigan? Paano ito naging saksi ng kasaysayan ng inyong lugar?
- 354. DRAFT April 10, 2014 Gawain A Pagtapat-tapatin ang mga sumusunod na makasaysayang pook sa rehiyon sa hanay A at hanay B. Isulat ang titik ng tamang sagot sa papel. A B 1. Itinayo noong 1582 bilang pinakamalaki at pinakamatandang simbahan sa Quezon 2. Naging makasaysayan dahil sa pagdeklara ni Andres Bonifacio ng Kalayaan ng Pilipinas noong Hunyo 12, 1898. 3. Makikita ang halimbawa ng imprastraktura at disenyo ng mga bahay at establismento bayang ito na ginawa noong panahon ng mga Espanyol. 4. Nagsilbing bahay- pamahalaan noong 1880-1881 sa pamumuno ng gobernadorcillo na si Mauricio Mata Cruz. 5. Itinuturing na pinakamalaki at pinakamatandang simbahan sa silangan. a. Basilica de San Martin de Tours b. Bayan ng Pila c. La Commandancia d. San Diego de Alcala e. Emilio Aguinaldo Shrine Gawin mo
- 355. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Magpalabunutan tungkol sa paksang tatalakayin Pangkat I Pumili ng isang makasaysayang lugar/gusali/ bantayog na alam ninyo sa inyong lalawigan. Iguhit sa isang sagutang papel at gumawa ng maikling salaysay tungkol dito. Gawing salik ang mga sumusunod: a. Saan ito makikita? b. Ano ang itsura nito? c. Bakit mahalaga ito sa kasaysayan? Pangkat II Itala sa isang graphic organizer ang isang mahalagang makasaysayang pook sa inyong rehiyon. Kung maari ang pipiliin ay ang makasaysayang lugar ay hindi sa sariling lalawigan kung hindi sa buong rehiyon. Maksaysayang Lugar _______________ Ilarawan ito! Bakit mahalaga ito? Saan ito? Bakit makasaysayan ito?
- 356. DRAFT April 10, 2014 Pangkat III: News Reporting Gumawa tungkol sa isang makasaysayan lugar sa inyong rehiyon. Kung maaring ibang lugar naman ang pipiliin ng pangkat. Gawing salik ang mga sumusunod: a. Saan ito makikita? b. Ano ang itsura nito? c. Bakit mahalaga ito sa kasaysayan? Pangkat IV: Pagpapahalaga sa mga Saksi ng Kasaysayan Sagutin ang mga sumusunod at iulat sa buong klase. Bakit mahalaga na pangalagaan ang mga makasaysayang pook sa ating rehiyon? Paano mo mapapakita na pinapahalagahan mo ang mga makasaysayang lugar sa inyong lalawigan? Gawain C Indibidwal na Gawain Naatasan kayo ng Kagawaran ng Turismo sa inyong lugar na gumawa ng polyeto tungkol sa isang makasaysayan lugar ng inyong lalawigan. Ano ang pipiliin ninyo? Paano mo maipakikita upang maeng ganyo ang mga turista na puntahan ang inyong lugar. Gawing batayan ang mga sumusunod na tanong. Ano ang mkasaysayan lugar na ito? Ano ang ambag nito sa kasaysayan ng inyong lalawigan? Bakit mahalaga mapangalagaan ang makasaysayang lugar na ito? Paano ito nakatutulong sa turismo at kabuhayan ng inyong lalawigan? Anong “slogan” ang gagamitin mo upang mahikayat ang mga turistang bisitahin ang inyong makasaysayang lugar?
- 357. DRAFT April 10, 2014 Ang mga makasaysayang lugar sa ating lalawigan at rehiyon ay nagsisilbing alaala ng mga pangyayaring naganap sa ating lalawigan at rehiyon. Ang mga ito ay nagpapakilala ng mga katangiang ipinamamalas ng mga taga -lalawigan at rehiyon batay sa mga pangyayari sa kasaysayan ng lalawigan. Mahalagang mapangalagaan ang mga ito upang maalala ng mga taga- lalawigan ang kagitingan at iba pang mahalagang katangian na ipinamamalas ng mga ninuno ng lalawigan. Tandaan Mo
- 358. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga sumusunod sa pamamagitan ng 1-2 pangungusap. 1. Paano ipinapakita ng taga Batangas ang kanilang pananampalataya? 2. Ano ang katangiang pinapakita ng mga taga Laguna at Cavite kung saan ipinanganak ang mga pambansang bayani na sina Jose Rizal at Emilio Aguinaldo? 3. Ano ang pinapakita ng isang makasaysayan lugar/ bantayog o pook? Natutuhan ko
- 359. DRAFT April 10, 2014 Aralin 5 : Kultura Ko, Kultura Mo Magkaiba, Magkapareho Sa nakaraang aralin, napag-alaman natin na ang mga natatanging makasaysayang pook o lugar sa ating lalawigan ay nagsisilbing alaala ang kasaysayan ng ating lugar. May mga pook din na nagpakikilala ng ating katangian bilang isang lalawigan. Sa araling ito matutuhan natin na may pagkakapareho at pagkakaiba ang ating kultura sa kultura ng ibang karatig nating lalawigan sa rehiyon. Sa araling ito, magkakaroon tayo ng dagdag na impormasyon upang makilala ang kultura ng mga karatig nating lalawigan sa ating rehiyon. Sa aralin na ito, ikaw ay inaasahan: makapaglarawan ng ilang halimbawa ng kultura ng ilang lalawigan sa karatig na rehiyon, makapaghambing ng ilang aspeto ng kultura ng karatig na rehiyon sa sariling kultura Panimula
- 360. DRAFT April 10, 2014 Ako at Ikaw, saan nga ba nagkaiba? Araw ng lunes, magkasamang naglalakad ang magkaibigang Janine at Raymond habang patungo sa paaralan. Masaya sila habang nag-uusap sa bago nilang pag-aaralang leksyon. Sa wakas ay mararating din nila ang kanilang paaralan, Alamin Mo Tuklasin Mo Jaime, alam mo ba ang mga kaugalian at paniniwala sa mga karating lalawigan natin! Hindi pa nga, Amy! Halika sabay nating tuklasin kung kaiba ba ang kanilang tradisyon kaysa sa atin.
- 361. DRAFT April 10, 2014 ang Alat-Alatin Elementary School. Doon ay nakita nila ang kanilang mga kapwa mag-aaral na naghihintay sa labas. Napansin nila ang isang batang babae na nakahiwalay sa karamihan. Nilapitan nila ito at kinausap. Ang kanyang pangalan ay Janice, Nalaman nila na kalilipat lamang pamilya nila ng kanilang tirahan sa kanilang lugar kung kaya’t siya ay doon na mag-aaral. Nahihiya man ay nakipagkamay ang bagong mag-aaral. Nang walang ano-ano ay dumating ang kanilang guro na si G. Flores. “Magandang Umaga po, Mr. Flores!,” ang bati ng mga mag-aaral. “Magandang Umaga rin naman, halina kayo sa ating silid-aralan.” Pumasok na rin ang mga mag-aaral sa silid-aralan. Ipinakilala ni G. Flores ang bagong mag-aaral sa kanilang klase. Siya ay nagmula sa Manila, ang Pambansang Punong Rehiyon. Tinawag niya si Janice upang magpakilala at magbigay ng impormasyon tungkol sa kanyang sarili. Nalaman nila na kagaya nila, Taglog din ang kanyang diyalekto. Nagdaraos din ng mga piyesta sa Manila. Isa sa mga piyesta na dinarayo ng mula pa sa ibang lalawigan ang pista ng Itim na Nazareno isang pagdiriwang na ginaganap tuwing ika- siyam ng buwan ng Enero. Ipinagpatuloy ni G. Flores ang pagtalakay sa pagkakapareho at pagkakaiba ng sariling rehiyon sa ibang rehiyon bilang bahagi ng kanilang aralin. Binanggit ng isang kaklase na tubong Marinduque sa Rehiyon IV-Mimaropa na mayroon ding pagdiriwang sa kanila na nagpapakita ng kanilang pananampalayata sa DiyosAng mga Bicolano ay magalang, matatag at masipag tulad ng mga Tagalog sa Rehiyon IV-A. Sila din ay maka-Diyos, at matulungin. Mayroon din silang pagbabayanihan, pakikisama, pagtanaw ng utang na loob at mabuting pagtanggap sa mga bisita. Masayahin din sila tulad ng mga Tagalog. Kung kaya’t nahahawig ang kaugalian dito. Maging sa paniniwala at tradisyon ay nagkakapareho sila.
- 362. DRAFT April 10, 2014 Naniniwala din ang mga Bicolano sa pamahiin at mga kasabihan. Ilan sa mga tradisyon na mayroon sila ay Pasko, Piyesta at Bagong Taon. Ang “pagmamano mano” at paggamit ng “po at opo” ay pagpapakita ng paggalang sa nakakatanda. Pagkatapos ng talakayan ay nag-iwan ng pangkatang gawain si G. Flores. Lumapit ang mga kamag-aaral nila kay Janice at kinausap siya upang maging kaibigan nila. Ayon kay Gng Flores, mahalagang malaman ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga rehiyon. Nagkakatulad at nagkakaiba man ng kaugalian, paniniwala at tradisyon subalit nagkakaisa sa pagpapanatili nito. Sagutin ang sumusunod na mga tanong: Ang graphic organizer sa ibaba ay nagpapakita ng pagkakapareho at pagkaka-iba ng mga bagay o pangkat. Ayon sa nabasa, ano ang pagkakaiba ng mga Tagalog ng Region IV- Calabazon at ng mga taga-Metro Manila. Magsaliksik pa tungkol sa paksa at sagutin ang talahanayan.
- 363. DRAFT April 10, 2014 Wika at pagtawag sa mga nakakatanda 1. Pani niw ala 2. Trad isyo n & mga Pagdiriwang 3. Pag kain at Prod ukto Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba IV-Calabarzon NCR Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba IV-Calabarzon NCR Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba IV-Calabarzon V-Bicol Region Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba IV-Calabarzon V-Bicol Region
- 364. DRAFT April 10, 2014 GAWAIN A Isulat ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga kaugalian, paniniwala at tradisyon sa Venn Diagram. Gawin mo Kami Region IV-A Sila Region V Aming Pagka kapareho
- 365. DRAFT April 10, 2014 GAWAIN B Pangkatang Gawain Isipin ang kaugalian, natatanging pagdiriwang at iba pang aspeto ng kultura sa sariling lalawigan. Sa inyong pangkat pumili ng karating na lalawigan sa rehiyon. Halimbawa, kung ikaw ay taga Cavite, pumili ng alin mang lalawigan sa Rehiyon IV- Calabarzon. Itala sa data retrieval chart ang pagkakatulad at pagkakaiba sa iba’t ibang aspekto ng kultura na napag-aralan na. Sariling Lalawigan Ibang Lalawigan (_____________) Wika at Dialekto magkapareho (magkaiba) ang wikang ginagamit- magkapareho (magkaiba) ang ___________ Pagkain at produkto magkapareho (magkaiba) ang ___________ magkapareho (magkaiba) ang ___________ Sayaw, Sining at iba pa magkapareho (magkaiba) ang ___________ magkapareho (magkaiba) ang ___________ Kaugalian magkapareho (magkaiba) ang ___________ magkapareho (magkaiba) ang ___________ Paniniwala magkapareho (magkaiba) ang ___________ magkapareho (magkaiba) ang ___________
- 366. DRAFT April 10, 2014 Gawain C Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa pagkakapareho o pagkakaiba ng kultura ng sariling lalawigan at ng ibang lalawigan. Gamitin ang mga gabay na tanong. Ano ang pagkakatulad ng kultura ng sariling lalawigan sa ibang karating na lalawigan? Ano ang pagkakaiba ng kultura ng sariling lalawigan sa ibang karatig na lalawigan? Tandaan Mo Ngayong mas marami na ang alam natin tungkol sa kultura ng ating lalawigan, mahalaga ding malaman ang mga pamumuhay sa ibang lalawigan at rehiyon. Makikita natin na marami ang pagkakapareho ng kaugalian, tradisyon at mga pagdiriwang lalo na ng mga karatig na lalawigan at rehiyon. Marami din namang pagkakaiba ang pamumuhay sa ibang lalawigan at rehiyon. Pahalagahan at igalang ang pagkakaiba iba ng kultura ng sariling lalawigan at ng ibang lalawigan.
- 367. DRAFT April 10, 2014 Isulat ang “kapareho” kung magkapareho ang kultura ng sariling lalawigan at ng karating na rehiyon batay sa nabasang kuwento. Isulat naman ang “kaiba” kung ang kultura ay magkaiba ayon sa nasabing kuwento. 1. Paggamit ng “po at opo” 2. Pagdaraos ng “religious festival” 3. Wikang ginagamit 4. Uri ng paghahanda ng pagkain 5. Paggalang sa mga matanda o nakakatanda 6. Mabuting pagtangap sa mga bisita 7. Mga natatanging sayaw o awit 8. Pagdiriwang ng Pasko at bagong taon 9. Klase o uri ng pamahiin 10. Paniniwala sa Diyos Natutuhan ko
- 368. DRAFT April 10, 2014 Aralin 6 : Nakikilala Kami sa Aming Kultura Sa mga nakaraang aralin, marami na tayo natutuhan tungkol sa ating kultura. Nagkaroon din tayo ng dagdag na inpormasyon tungkol sa mga sining, pagdiriwang, mga makasaysayan lugar sa ating lalawigan at iba pang kultura na nagpapakilala sa ating lalawigan at rehiyon. Marahil maitatanong natin kung bakit mahalaga na alamin natin ang ating kultura. Naranasan na ba ninyong matanong kung taga-saang lugar kayo? O di kaya narinig ninyo na ba ang inyong mga magulang na tinatanong kung taga saan sila? Narinig mo rin ba ang mga nagsasabi, “Ah, siya si Nene, iyong taga-Quezon”? Ang mga tanong na ito ay nagpapakita lamang na mahalagang malaman kung anong kultura ang lugar na pinanggalingan ng bawat isa. Sa aralin na ito, ikaw ay inaasahang makapaglalarawan ng sariling lalawigan sa iba’t ibang aspeto ng kultura kagaya ng mga pagdiriwang, paniniwala, wika, tradisyon ay iba pang kaugalian makapagpapakita ng kahalagahan ng kultura upang makilala ang sariling lalawigan at rehiyon Panimula
- 369. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Ang Aking Kultura Magkakaroon ng lakbay-aral ang mga mag-aaral ng Lopez West Elementary School sa araw ng Biyernes. Buong siglang ibinalita ng kanilang guro sa Araling Panlipunan ang paglalakbay sa museo. Sina Jilbert at Jane ay tuwang-tuwa sa ibinalita ng gurong si Bb. Ramos. Narito ang kanilang pag-uusap. Jilbert: Narating mo na ba ang Museo ng ating lalawigan? Jane: Hindi pa nga eh, nais ko talagang makarating doon. Sasama ka ba? Jilbert: Oo naman, gusto ko talagang sumama sa lakbay-aral natin. Jane: Kung ganun, magpaalam tayo sa ating mga magulang upang tayo ay makasama. Jilbert: Oo nga. Halika na sabay na tayong umuwi. D ti bi L h t Saan kilala ang ating lalawigan? Ano-anong mga bagay ang nagpapatanyag sa ating lalawigan?
- 370. DRAFT April 10, 2014 Ang Aking Kultura Dumating ang araw ng biyernes. Lahat ay masayang naghihintay sa bus na kanilang sasakyan. Maging sina Jilbert at Jane ay di makapaniwalang makakasama sila. Habang naglalakbay, nakita nila ang mga kakaibang pagkain sa kanilang lalawigan. Naroon ang mga kakaning tikoy, nilupak o niyubak, palitaw at iba pa. Nakita rin nila ang mga makasaysayang pook tulad ng San Diego De Alcala sa Gumaca, Quezon at iba pang mga lumang simbahan. Tunay ngang mayaman ang lalawigan sa kanilang paniniwala. Narating din nila sa wakas ang kanilang destinasyon. Jane: Narito na tayo sa museo. Tingnan mo ang ganda ng museo. Jilbert: Oo nga! Di tayo nagkamali sa pagsama. Jane: Halika, sundan natin sila sa loob. Namangha sina Jilbert at Jane sa kanilang natuklasan. Ang mga taga-quezon ay likas na malikhain at may pagpapahalaga sa kabutihang-asal. Nalaman din nila ang pagiging matiyaga, magalang, mapagtanaw ng utang na loob at pagiging madasalin ng mga taga- quezon. Matiyaga rin silang mag-aral upang magkaroon ng magandang hanapbuhay. Pagsasaka at pangingisda ang pangunahing ikinabubuhay nila.
- 371. DRAFT April 10, 2014 Jane: Ano kaya ang naitututulong ng kultura sa ating lalawigan? Jilbert: Naku, malaki ang naitutulong nito dahil nakikilala tayo at ang ating lalawigan. Jane: Oo nga Jilbert. Nakikilala tayo dahil sa magagandang katangian natin at sining. Sana wag mawala ang mga ito. Jilbert: Ayon sa nakita at nabasa ko nakakatulong din ito upang mapanatili natin ang ating ugnayan sa ating mga ninuno at sa hinaharap. Nagiging daan rin ito upang mapaunlad natin ang ating pamumuhay. Jane: Tama ka dyan Jilbert. Ako rin nalaman ko na malaki ang ginagampanang papel ng kultura natin sa turismo. Nakikilala tayo sa ating kagalingan at pagpapahalaga sa ating pagka-pilipino. Jilbert: Tumpak! Ayun, mukhang paalis na ang bus
- 372. DRAFT April 10, 2014 Sagutin Mo Alin dito ang mga bagay na nagpapakilala ng Lalawigan ng Quezon Wood Sculpture Tsinelas Niyog Pahiyas Festival Longganisa Basilica Minor
- 373. DRAFT April 10, 2014Kilalang Pagdiriwang Kilalang Katangian ng taga Quezon Kilalang Produkto Mga Kilalang Pagkain Mga Kilalang Tao Mga Kilalang Awit at Sining Lalawigan ng Quezon GAWAIN A Pangkatang Gawain Isipin ang mga bagay na nagpapatanyag sa lalawigan ng Quezon. Buuin ang semantic web tungkol sa kultura ng inyong lalawigan at iulat sa klase. Gawin mo
- 374. DRAFT April 10, 2014 GAWAIN B Pangkatang Gawain Magkakaroon ng mga panauhing pandangal ang lalawigan ng Quezon. Naatasan ang inyong klase na ipakita ang kultura ng inyong lalawigan. Ipakikilala ninyo ang iyong lalawigan sa pamamagitan ng iba’t ibang sining. Maghanda ang inyong pangkat ng ipapakita ninyo sa inyong bisita. Pangkat 1: Ipakita sa isang dula-dulaan ang mga produkto at pagkain na ipinagmamalaki ng Quezon. Pangkat 2: Gumawa ng tula o awit tungkol sa mga bayani ng lalawigan ng Quezon Pangkat 3: Ipakita ang sayaw na kilala sa lalawigan Pangkat 4 Ipakita sa isang dula-dulaan ang pinaka kilalang pagdiriwang ng Quezon Pangkat 5 Gumuhit ng poster na nagpapakita ng mga iba’t ibang pangkat ng tao na nakatira sa lalawigan ng Quezon
- 375. DRAFT April 10, 2014 GAWAIN C Indibiduwal na Gawain Sumulat ng 1-2 talata na nagpapakilala ng lalawigan ng Quezon at kung paano mo pagyamanin ang kultural ng iyong lalawigan. Maaring sagutin ang mga tanong: Paano mo ipakikilala ang lalawigan ng Quezon sa mga dumarayo? Anong bahagi ng pagiging taga-Quezon ang pinakagusto mo? Paano mo mapapanatili ang iyong kultura? Paano mo ipapakita na ipinagmamalaki mo ang pagiging taga-Quezon mo? Tandaan Mo Ang kultura ang sumasalamin sa pamumuhay ng mga tao sa isang lalawigan at rehiyon. Malaki ang papel na ginagampanan nito upang mas lalong makilala ang isang lugar. Ilan sa mga naitutulong nito ay ang paglago ng turismo, pagtaas ng antas ng pamumuhay ng mga tao, pagpapanatili ng mga kaugalian, paniniwala at tradisyon maging sa sining at isports. Makikita ang bayan dahil sa sining at isports Nakikilala rin tayo sa ating angking katangian at katalinuhan. Kung kaya’t nararapat lamang na ito’y ating ipagmalaki at panatilihin.
- 376. DRAFT April 10, 2014 Lagyan ng tsek (/) kung ang mga sumusunod ay tumutukoy sa papel na ginagampanan ng kultura ng lalawigan at rehiyon at ekis (X) kung hindi. Isulat ang sagot sa sagutang papel. _______1. Paglago ng turismo sa lalawigan o rehiyon. _______2. Paglaganap ng krimen at kaguluhan. _______3. Pagtaas ng antas ng kalagayan ng pamumuhay. _______4. Pagdami ng problema sa kapaligiran. _______5. Napapanatili ang mga kaugalian, paniniwala at tradisyon _______6. Nakikilala ang angking katalinuhan at katangian ng mga mamamayan. _______7. Pagkonti ng kabuhayan at kita ng lalawigan at rehiyon. _______8. Pagdami ng tiwali o di tamang Gawain sa pamahalaan. _______9. Pagkakaroon ng ugnayan ng ibat’t ibang lalawigan at rehiyon _______10. Pagdating ng kalamidad at kahirapan. http://3.bp.blogspot.com/- zTpDvf6E3LQ/UQlDzL9HjsI/AAAAAAAAN6U/cSb6zcjKTDU/s400/536729_3678212765 858_1413311326_n.jpg Natutuhan ko
- 377. DRAFT April 10, 2014 Aralin 7 : Mga Pangkat ng Tao sa Lalawigan at Rehiyon, Igagalang Ko Sa mga nakaraang araling nagkaroon ka ng dagdag kaalaman sa mga pangkat ng taong nakatira sa inyong lalawigan. Bagaman magkaiba ang kanilang mga itsura at katangian, silang lahat ay kasapi ng kinabibilangang lalawigan. Natalakay din sa mga nakaraang aralin ang pagtukoy sa mga pangkat etniko na nabibilang sa mga lalawigan sa sariling rehiyon. Sa araling ito, marapat na palalilimin pa ang pagkakaunawa sa mga pangkat na kabilang sa sariling lalawigan sa pamamagitan ng pagpapakita ng pagpapahalaga sa pagkakaiba iba ng bawat pangkat sa isa’t isa. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang 1. makapaglalarawan ng pagtulong sa iba’t ibang pangkat ng mga tao sa mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon. 2. makapagpakita ng pagpapahalaga ng iba’t ibang pangkat ng mga tao at pangkat etniko sa mga lalawigan sa sariling rehiyon. Panimula
- 378. DRAFT April 10, 2014 Naranasan mo na bang layuan ng mga kaklase mo dahil kakaiba ka? Naranasan mo na ba ang matukso o maalipusta dahil hindi ka nila kapareho? Paano mo itinuturing ang mga bata o kamag-aaral na naiiba sa mga Tagalog? Alamin Mo Tuklasin Mo Paano mo ipapakita ang paggalang mo sa mga iba’t ibang pangkat na tao sa iyong lalawigan?
- 379. DRAFT April 10, 2014 Iisa Ang Lahi Natin Si Anita ay isang batang Dumagat mula sa lahi ng mga Aeta. Siya ay may maitim na kulay ng balat, makapal na labi at kulot na mga buhok. Nasa Ikatlong baytang na siya sa Mababang Paaralan ng Nangka. Lagi siyang tinutukso ng mga kamag-aaral niya dahil siya ay naiiba. Halos nahihirapan si Anita sa pag-aaral dahil palagi siyang inilalayo ng mga kaklase niya sa pakikipagkaibigan. Matalinong bata sa Anita ngunit para sa kanya ay hadlang ang kanyang lahi para makatapos sa pag-aaral at balakid upang maabot ang pangarap sa buhay. Palagi siyang umiiyak dahil tinatawag siyang “maitim” at “kulot salot”. Pero siya ay pinapaliwanagan ng kanyang mga magulang na huwag ng pumatol dahil “ang tunay na kabutihan ay wala sa panlabas kundi nasa panloob na anyo”. Nauunawaan ni Anita ang mga magulang niya ngunit patuloy pa rin siyang tinutukso. Palagi niyang iniisip kung bakit naging kakaiba pa siya. Nalaman ni Gng. Luna na tagapayo ng Ikatlong Baytang ang problema ni Anita kaya gumawa siya ng paraan. Sa Klase, tinalakay niya ang mga bayaning katutubo na nagtanggol sa
- 380. DRAFT April 10, 2014 Pilipinas noong pananakop ng mga dayuhan. Tinalakay din niya ang mga katutubong nagtugampay sa buhay at ngayon ay may malaking ambag sa pag-unlad ng lalawigan. Huli niyang tinalakay ang mga Pilipino ay nasa iisang bansa na sama-samang nabubuhay, nagtutulungan at nagmamahalan. magkakaiba man ang uri ng pangkat etniko na kinabibilangan. Kung kaya iminungkahi niya na hindi dapat tuksuhin ang ibang tao na kabilang sa ibang pangkat. Sinabi ni Gng. Luna na “hindi hadlang ang anumang anyo o katayuan para magtagumpay, ang mahalaga meron kang determinasyon para magawa ang mga bagay na mapapagtagumpayan mo”. Naantig ang mga kamag-aaral ni Anita at ibang mga bata sa paaralan at nung ding araw na iyon ay hindi na tinukso si Anita, bagkus naging kalaro na niya ang mga ito. Nagkaroon ng maraming kaibigan si Anita at nakapagtapos siya sa elementarya ng may mataas na karangalan. Sagutin ang sumusunod na mga tanong: 1. Bakit palagi na lang umiiyak si Anita sa kanilang paaralan? 2. Ano ang dahilan ng panunukso kay Anita? 3. Paano tumutugon ang mga magulang ni Anita sa problema niya? 4. Ano ang ginawang hakbang ni Gng. Luna sa problema? 5. Ipaliwanag ito “hindi hadlang ang anumang anyo o katatayuan para magtagumpay, ang mahalaga meron
- 381. DRAFT April 10, 2014 kang determinasyon para magawa ang mga bagay na mapapagtagumpayan mo”. Gawain A Basahing mabuti ang mga pahayag sa bawat bilang. Lagyan ng masayang mukha ang patlang kung ang pahayag ay nagpapakita ng tamang gawain. Lagyan naman ng malungkot na mukha kung hindi. ____1 Tinutulungan ang kapwa kamag-aaral sa ibang gawain. ____2. Nakikipaglaro sa lahat ng mga kamag-aaral. ____3. Hindi pinapansin ang kaklaseng naiiba ang itsura at aktibidad. ____4. Namimili ng mga batang maaring kaibiganin sa paaralan. ____5. Nakikihalubilo sa mga guro at kaklase sa mga pagkakataon sa eskwelahan. ____6. Sasali sa pangangampanya na makalikum ng pondo para sa kapakanan ng mga katutubong pangkat ng lalawigan. ____ 7. Tangkilikin ang mga produktong gawa ng mga katutubong pangkat. ____ 8. Pagtawanan ang mga Mangyan dahil sa mga suot nitong katutubong damit. ____ 9. Pabayaan lang ang kaklaseng Agta na hindi naghuhugas ng kamay bago kumain. ___ 10. Magsasabi sa mga kaklase na nandidiri siya sa mga batang Mangyan dahil hindi naliligo ang mga ito. Gawin mo
- 382. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Pangkatang Gawain Ipakita sa pamamagitan ng pagsasadula ang mga bagay na dapat gawin sa mga sumusunod na sitwasyon. Pangkat 1 – Naglalakad kayo ng mga kaibigan niyo sa parang nang may makita kayong isang batang Hapones na nadapa at nagkasugat sa paa. Pangkat 2 – Sa loob ng inyong silid, nahihirapang bumasa ng Filipino ang kaklase nyo sapagkat siya ay Cebuano. Hindi rin pati siya makapagsalita ng tuwid sa Tagalog. Pangkat 3 – Naglalaro kayo ng basketbol, kailangan mong turuan ng patakaran sa laro ang iyong bagong kaklase na Mangyan. Gawain C Pangkatang Gawain Ang mga katutubong pangkat sa inyong lalawigan ay kadalasan na hindi naabutan ng serbisyo ng lokal na pamahalaan dahil sa layo ng mga lugar na pinagtitigilan ng mga ito. Ano ang maaring ninyong imungkahi na gagawin ng pamahalaan upang maabutan sila ng serbisyo kagaya ng para sa kalusugan at edukasyon? Kasama ang iyong pangkat, magsulat ng limang mungkahi upang matulungan ang mga katutubong pangkat sa iyong lalawigan. 1. ___________________________________________ 2. ___________________________________________ 3. ___________________________________________ 4. ___________________________________________ 5. ___________________________________________
- 383. DRAFT April 10, 2014 Natunghayan mo ang pagiging mabuting bata sa ibang pangkat ng tao. Isaalang-alang mo na: Bilang isang mabuting Pilipino, kailangan nating Kilalanin at igalang ang ibang tao na nabibilang sa ibang lahi. Pahalagahan natin ang mga taong nabibilang sa ibang pangkat dahil sila ay tao din na kagaya natin. Tandaan Mo
- 384. DRAFT April 10, 2014 Unawain ang mga sitwasyon sa bawat aytem. Isulat sa patlang ang tamang dapat gawin sa mga sumusunod na sitwasyon. Isulat ang sagot sa pamamagitan ng pangungusap na hindi lalampas sa dalawang pangungusap. 1. Walang baon ang kaklaseng mong isang batang Mangyan dahil mahirap lamang sila at walang pang trabaho ang mga magulang niya. _____________________________________________________________ ___________________________________________ 2. Bago ang guro nyo sa asignaturang Agham , matigas siyang magsalita ng Ingles at Filipino. Dahil dito lihim siyang pinagtatawanan ng mga kaklase mo. _____________________________________________________________ ___________________________________________ 3. Pauwi ka sa inyong bahay, bigla kang kinalabit ng mga batang Negrito dahil nakita ka nilang may kinakaing tinapay at palamig. _____________________________________________________________ ___________________________________________ Natutuhan ko
- 386. DRAFT April 10, 2014 Aralin 8: Sining Mo, Pahalagahan Mo Mga Sining ng Lalawigan Sa araling ito, kikilalanin ang mga uri ng sining na nagpapakilala sa ating lalawigan at maging sa ating rehiyon. Alamin natin ang mga tula, sayaw at awitin na nagpapatanyag sa ating lalawigan. Tatalakayin din natin ang mga paraan ng pagpapahalaga sa pamamagitan ng pakikilahok at pagsusulong sa mga gawang sining ng kinabibilangang lalawigan. Ang bawat lalawigan sa ating rehiyon ay may kani-kaniyang gawang sining na ipinagmamalaki. Ito’y maaring sayaw, awit o mga tula na sadyang likha ng lalawigan o rehiyon. At upang ito’y higit na mapaunlad at makilala din ng ibang lugar, marapat lamang na tangkilikin at palaganapin ito. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang; 1. makapagsasabi ng ilang sining mula sa iba-ibang lalawigan tulad ng tula, awit at sayaw; at 2. makapaglalahad ng mga paraan upang mapahalagahan at maisulong ang pag-unald ng sining mula sa iba-ibang lalawigan Panimula
- 387. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Pamilyar ka ba sa mga tanyag na sining sa inyong lalawigan? Paano mo mapahahalagahan ang mga kilalang sining ng iyong lalawigan?
- 388. DRAFT April 10, 2014 Narito ang ilang kilalang sining na nagpapakilala sa ating lalawigan ng Mindoro Sayaw na Pandang-Gitab ng Oriental Mindoro Ang Pandang-Gitab o "The Festival of Lights" ang official festival ng lalawigan bilang pagpapakilala sa mayamang kultura nito at bilang panghihikayat sa mga lokal at dayuhang turista na bumisita sa Oriental Mindoro. Ipinapakita rito ang mga natatanging talento at kakayahan ng mga Mindoreño sa larangan ng pagsasayaw. Sa saliw ng tugtugin ng “Pandanggo sa Ilaw”, ang mga mananayaw na may makulay na damit at may hawak na gasera ay sabay sabay na umiindayog sa tapat ng simbahan. Ang sayaw ay nag-uugat sa tradisyon ng mga lugar kung saan ang mga kababaihan ay hinahatid ang mga mangingisdang pumapalaot sa madaling araw. Ang mga hawak na gasera ng mga kababaihan ay nagsisibing ilaw at liwanag para sa mga mangingisda. Handa ba nating sayawin ang Pandang-Gitab? Tuklasin Mo
- 389. DRAFT April 10, 2014 Kung iisipin isa sa pinakamahalaga sa mga taga-Oriental Mindoro ay ang lupang kanilang sinasakahan. Nakikita ito sa mga awitin ng mga taga-dito ang pagpapahalaga sa lupang sinasakahan at pati na rin sa sariling pamilya. Naalala pa ba ng inyong mga magulang kung paano kantahin ang Hardinero? ANG HARDINERO Oriental Mindoro Folk Song Di baga maraming bulaklak saan man! Makakapili ka Sarisaring kulay Kung ang mapili mo'y ang bulaklak ng rosal Di ibig pitasin sa sanga at tangkay Di bagama. Di mo ba gatanto na ako'y asusena Ang hardinero ko'y si Ama't si ina? Bago ka pumitas bulaklak sa sanga Sa hardinero'y magsabi ka muna Ang Mga Mangyan ang unang mga pangkat ng tao na nanirahan sa buong isla ng Mindoro. Hindi man kagat ay aral sa modernong kaisipan, sila may mga natatanging sining na nagpapakilala ng katutubong ugali at tradisyonal na Pilipino. Isa na dito ay ang Ambahan. Ito ay isang tula tungkol sa kultura ng mga Mangyan na tinutula ng mga Mangyan. Sa isa’t-isa matanda sa bata, bata sa bata. Sa pamamagitan nito ang tradisyon ng mga Mangyan ay nagpasalin salin sa mga susunod na henerasyon ng Mangyan. May mga marurunong na Mangyan na sinusulat ang Ambahan at ito ngayon ay pinagpatutuloy ng mga bagong henerasyon.
- 390. DRAFT April 10, 2014 Narito ang halimbawa ng isang bahagi ng Ambahan: http://www.artesdelasfilipinas.com/archives/139/the-culture-and-art-of-the-mangyan (Note: Dagdagan ng iba pang kilalang awit, tula o sayaw na nagmula sa inyong lalawigan/rehiyon upang higit na mapaunlad ang aralin) Ara kaw bala kasapo Didn’t you notice before Ga buyong-buyong ang barko That a boat turns left and right Nagapangita rikudo Looking for a landing-place Yadtong punduhon maayo Where it can anchor safely? (Finding the right and well thought decision) Nos anod di anod wan Its a fact that we all know Nos anod ti tuo wan A truth wherever we go Kayaw toy was lanbungan The sun is in the afternoon Kayaw ambaba yi man will be setting very soon. (Accepting the ageing and dying is something we all share)
- 391. DRAFT April 10, 2014 Sagutin Mo 1. Paano ipinakikita ng mga taga-Oriental Mindoro ang kanilang sining? Saan ito nagmula? Ano ang layunin nito? 2. Sa palagay mo, paano ipinapakilala ang Oriental Mindoro ng mga tradisyon na sining na nabangit? 3. Dapat ba nating pahalagahan ang mga sining na ito ng sariling lalawigan? Bakit? 4. Bilang isang mag-aaral sa Ikatlong Baitang, may magagawa ka na ba upang mapaunlad ang mga sining na ito? Ipaliwanag ang iyong sagot. Gawain A Indibidwal na Gawain. Ipaliwanag sa sariling pananalita ang slogan. Isulat sa sagutang papel. Gawain B Magsaliksik ng sikat na awitin o tula, sayaw at likhang sining na likha ng sariling lalawigan o rehiyon at itanghal ito sa klase. (maaaring gumamit ng likhang sining ng ibang lugar kung hindi alam o wala nito sa sariling lalawigan). Gawin mo “Pagpapahalaga sa Sining ng lalawigan: Daan ng Pagkakakilanlan ”
- 392. DRAFT April 10, 2014 Pangkat I - Awit Pangkat II – tula Pangkat III- Sayaw Pangkat IV- ibang likhang sining Gawain C Kung ikaw ang tatanungin aling likhang sining ng inyong lalawigan o rehiyon ang nais mong mapanatili at matutunan o makita ng susunod na henerasyon. Ipangatwiran ang iyong sagot. Tandaan Mo Ang bawat lalawigan o rehiyon ay may kani- kaniyang sining na mapagkakakilanlan. Ang pagpapahalaga sa mga gawang sining tulad ng tula, awit at sayaw ng isang lugar ay nangangahulugan ng pagpapayaman at pagmamalaki sa sariling bayan.
- 393. DRAFT April 10, 2014 Unawain at ipaliwanag ang sumusunod na sitwasyon . Sumulat ng maikling talata tungkol dito. 1. Niyaya ka ng iyong kaibigan sa kanilang lugar upang manood ng patimpalak sa pag-awit. Hindi mo ito masyadong naunawaan sapagkat katutubong wika nila ang ginamit. Paano mo ipapakita sa kaibigan mo na pinapahalagahan mo ang kanilang palabas? __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________ 2. Nanood kayo ng palabas sa plasa tungkol sa iba-ibang sayaw. Nakita mo ang iyong kaklase na tinutukso at pinagtatawanan ang isang mananayaw. Ano ang gagawin mo? __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________ Natutuhan ko
- 394. DRAFT April 10, 2014 Aralin 9: Mga Kaugalian, Paniniwala at Tradisyon ng Iba-ibang Lalawigan sa Rehiyon Ang bawat lalawigan sa isang rehiyon ay may iba-ibang paniniwala, kaugalian at tradisyon na nakabatay sa kanilang sariling kultura. Ang mga ito ay kinagawian na bago pa man dumating ang mga mananakop sa ating bansa. Mahalaga ito sa isang lugar sapagkat ang kanilang kultura ang kumakatawan at sumasalamin sa yaman ng kanilang lugar. Karamihan sa kaugalian, paniniwala at tradisyong ito ay may kaugnayan sa kanilang pananampalataya. Ang pagdaraos ng mga kapistahan ay nagsimula sa mga ritwal at seremonya ukol sa mga espiritu at diyos-diyosan noong unang panahon. Sa araling ito ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ng mga natatanging kaugalian, paniniwala, at tradisyon sa sariling lalawigan at ba pang lugar sa rehiyon. 2. maipakikita sa iba-ibang sining ang pagmamalaki sa mga natatanging kaugalian, paniniwala, tradisyon sa sariling lalawigan at iba pang lugar sa rehiyon. Panimula
- 395. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Dapat mo ba itong ipagmalaki ? Bakit? Paano mo ito pahahalagahan? Ano-ano ang mga paniniwala, tradisyon at kaugalian sa inyong lalawigan? Ginagawa ba ito sa buong rehiyon?
- 396. DRAFT April 10, 2014 Mga Kaugalian, Paniniwala at Tradisyon ng mga Lalawigan sa Rehiyon IV-B Ang Rehiyon IV-b, MIMAROPA ay binubuo ng pitong islang lalawigan. Ang bawat isa ay may kani-kaniyang mga kaugalian at tradisyong pagkakakilanlan. Balikan natin ang mga kaugaliang ito sa bawat lalawigan. Marinduque Bukod sa pagiging Lenten Capital ng bansa kilala rin ang Marinduque sa tradisyong “PUTONG” mula sa TUBONG SA PASYON noong panahon ng pananakop ng mga Kastila. Ito ay tradisyon ng awiting panalangin para sa mga taong nagdiriwang ng kaarawan, dumaranas ng karamdaman at para sa iba pang kahilingan sa Angel delaguardia na pinuputungan. Sa ngayon, ang PUTONG, ay naging isang tanyag na ritwal na rin ng maligayang pagsalubong sa isla ng Marinduque! Ang bisita ay pinauupo at sinusuotan ng koronang yari sa bulaklak at aalayan ng sayaw at awit ng mga babaeng taga- Marinduque. Tuklasin Mo
- 397. DRAFT April 10, 2014 Lalong kilala ang Marinduque bilang Tahanan ng Moriones Festival o Pista ng Moriones na kinikilala ng buong mundo sa loob ng napakaraming dekada. http://bellaroccaresorts.com/index.php?file=kop24.php Ito ay isang relihiyosong tradisyon. Ang Moriones ay ang mga taong nakasuot ng maskara at nakagayak, na nagmamartsa paikot sa bayan, sa loob ng pitong araw sa paghahanap kay Longhino, ang Romanong senturyon na sumibat sa tagiliran ng nakapakong Kristo, at tumanggap ng himala sa pamamagitan ng pag-galing ng kaniyang bulag na mata. http://www.questia.com/library/1G1-234259220/traveling-a-z-marinduque http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Pista_ng_Moriones Romblon Kung ang mga lalawigan sa Visayas ay nagdidiriwang ng kapistahan ng Senor Santo Nino tuwing Enero, ang Romblon ay nadidiwang din ng sariling pagpupugay sa nasabing santo. Ito ay ang Biniray Festival. Ipinapakita sa pagdiriwang ang mga makukulay na palamuti at damit ng mga nagsasayaw sa kalye sa saliw ng nakakaenganyong ritmo ng musika. Hindi maikakaila ang malalim na pananampalataya ng mga taga Romblon sa Kristyanismo sapagkat napapaloob sa
- 398. DRAFT April 10, 2014 pagdiriwang na ito ang pagpupugay sa Diyos bilang mga Kristyano. Oriental Mindoro Ang PANDANG-GITAB o "The Festival of Lights" ang opisyal na pista ng lalawigan bilang pagpapakilala sa mayamang kultura nito at bilang panghihikayat sa mga lokal at dayuhang turista na bumisita sa Oriental Mindoro. Ipinapakita rito ang mga natatanging talento at kakayahan ng mga Mindoreño sa larangan ng pagsasayaw. Occidental Mindoro (to be researched) Palawan (to be researched)
- 399. DRAFT April 10, 2014 Sagutin Mo: 1. Ano-anong mga lalawigan ang tinalakay sa teksto? Anong Rehiyon ang may sakop nito? 2. Ano-anong mga tradisyon at kaugalian ng mga lalawigang ito ang natutuhan mo ? 3. May kabutihan bang naidudulot ang mga tradisyon at gawaing ito sa lalawigan? 4. Mahalaga ba sa kanila ang mga gawaing ito? Bakit? Bilang bahagi ng lalawigan at isang mag-aaral, paano mo mapapahalagahan ang mga kaugalian at tradisyon ninyo? Gawain A Pangkatang Gawain Magsagawa ng piping palabas na nagpapakita ng paniniwala, tradisyon at kaugalian ng Rehiyon Iv-B. Gamitin ang larong “Charades/It’s More Fun in the Philippines”. Panuto: Bumunot ng tig-isang binilot na papel mula sa tatlong kahon Kahon 1 – Kaugalian Kahon 2 – Tradisyon Kahon 3 – Paniniwala Isagawa ang nakasulat sa nabunot na papel. Pahulaan sa klase (sa loob lamang ng 1 minuto) sa pamamagitan ng “character charades”. Sa takdang panahon lamang maaaring hulaan ang nabunot na kaugalian, tradisyon at paniniwala. Kung Gawin mo
- 400. DRAFT April 10, 2014 lumampas sa takdang panahon, ang kabilang grupo ang bibigyan ng pagkakataon upang ito ay hulaan. Ang makahuhula ay bibigyan ng puntos. Ang angkat na may pinakamaraming puntos ang tatanghaling panalo. *9Gawain B Pangkatang Gawain Maraming kaugalian, tradisyon at mga pagdiriwang ang iba’t ibang lalawigan ng Rehiyon IV-Mimaropa. Ipakita sa pamamagitan ng dula dulaan ang isang tanyag na pagdiriwang sa lalawigan na itinakda sa bawat pangkat. Iulat ng pangkat sa klase ang tungkol sa pagdiriwang na ito. Pangkat 1- Occ Mindoro Pangkat 2 –Or Mindoro Pangkat 3 – Marinduque Pangkat 4 – Romblon Pangkat 5 -Palawan Gawain C Gumawa ng likhang-sining na nagpapakita ng pagmamalaki sa natatanging kaugalian, tradisyon, at paniniwala sa inyong rehiyon. Gawin ito sa pamamagitan ng pagguhit, tula o awit. Sumulat ng maikling talata tungkol dito.
- 401. DRAFT April 10, 2014 Isulat sa talaan ang mga hinihinging impormasyon. Magbigay ng mga paraang sining upang maipagmalaki ang mga sumusunod sa inyong rehiyon. Kaugalian Tradisyon Paniniwala 1. 1. 1. 2. 2. 2. 3. 3. 3. 4. 4. 4. 5. 5. 5. Maraming paraan upang maipakita ang pagmamalaki at pagpapahalaga sa mga kaugalian, paniniwala at tradisyon ng sariling rehiyon. Magagawa ito kung patuloy na tatangkilikin at puunlarin ng mga tao sa rehiyon. Natutuhan ko
- 402. DRAFT April 10, 2014 Aralin 10: Mga Katawagan sa Iba-ibang Layon ng Aming Rehiyon Sinasabing ang mga Pilipino ay likas na magalang, malambing, masipag at bukas mapagtangap. Ilan lamang ito sa ating mga katangian na hinahangaan ng mga dayuhan. Masasalamin ito sa bawat kulturang mayroon ang bawat isa at bawat lugar sa ating bansa. Makikita rin ito sa ating pakikisalamuha. Kasama sa mga katangian natin ang paggamit ng mga katawagan sa ating pakikipag-usap sa ating pamilya at sa ating kapwa. Ang mga katawagang ito ay ginagamit sa iba-ibang wika ayon sa lalawigan o rehiyong kinabibilangan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagbibigay ng iba-ibang katawagan sa kinabibilangang rehiyon; at 2. makagagamit ng mga katawagang ito ngrehiyon sa iba- ibang layon Panimula
- 403. DRAFT April 10, 2014 Alamin Mo Paano ka nakikipag-usap sa mga nakatatanda? Mga ate! Mga kuya! Halina na po kayo. Puwede po bang samahan ninyo kami sa aming pag-aaral?
- 404. DRAFT April 10, 2014 Mga Katawagan sa Iba-ibang Layon Ang wika natin na Tagalog ay sadyang nagpapakilala ng likas na ugali nating mga Pilipino at iyon ay ang paggalang sa mga nakakatanda sa atin. Napapansin ninyo ba na ang bawat isa sa atin ay gumagamit ng mga katawagan sa pakikipag-usap. Ito ay pagpapakita ng paggalang sa ating kapwa. Ang mga katawagang ito ay nauuri sa tatlo. Ang unang katawagan ay ang magagalang na salitang ginagamit sa pakikipag-usap sa mga matatanda. Ang mga halimbawa nito ay ang paggamit ng kuya o ate sa nakakatandang kapatid. Ang pagbati ng magandang umaga, magandang gabi at iba pa ay kabilang din sa uring ito. Ang pangalawang katawagan ay ayon sa paghingi ng paumanhin at pasasalamat. Ang mga salitang pasensya po, patawad po, paumanhin po ay mga salita sa paghingi ng paumanhin samantalang ang mga salitang maraming salamat po ay tanda ng pasasalamat. Ang ikatlong katawagan ay ayon naman sa paghingi ng pahintulot. Kabilang sa mga salitang ito ang maaari po ba pwede po ba at iba pa. Maaari ring gamitin ang mga katawagang ito sa paglalambing at pagturing sa ating mga kaibigan, mahal sa buhay at sa iba pa. Ang mga katawagang ito ay magagamit sa pakikitungo at pakikisama sa ating kapwa. Ipinapakita nito ang pagpapahalaga sa ating kinagisnang pag-uugali noon pa man. Tuklasin Mo
- 405. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Sa ating wikang Tagalog, ano-ano ang uri ng mga katawagan na ginagamit natin sa iba-ibang layon? 2. Ano ang pinapakita na likas na ugaling Pilipino ng paggamit ng mga salitang ito? 3. Ano anong mga salitang paglalambing ang ginagamit sa inyong lalawigan? 4. Bakit mahalaga ba ang paggamit ng mga katawagang ito? 5. Ano ang iba pang mga salitang katawagan maliban sa mga napag-usapan natin? Ano-ano ang mga ito? Gawain A Pangkatang Gawain Magtala ng iba pang mga salitang katawagan na ginagamit sa inyong lugar. Gamitin ito sa pangungusap. Tukuyin ang layon ng mga ito. Halimbawa: Salita Pangungusap Layunin Po - Pabili po ng 3 pirasong tinapay Maaari po bang ilagay sa supot? - Pahingi ng Pahintulot Gawin Mo
- 406. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Indibidwal na Gawain Basahin at unawain ang sitwasyon. Sumulat ng maikling talata tungkol sa iyong saloobin. Gawin ito sa sagutang papel. Dumating ang iyong pinsan na matagal nang naininirahan sa ibang bansa upang magbakasyon dito sa Pilipinas. Napansin mo, sa kaniyang pakikipag-uusap na bagama’t hindi siya bihasa sa pagsasalita ng tagalog ay sinisikap niyang gawin ito. Isang araw, narinig mong kausap niya ang inyong tiyo Manuel at hindi siya gumagamit ng “po” at “opo” o nakikisuyo man lamang kung may gusting ipagawa. Sa halip ay “oo” at “hindi” ang kaniyang sinasabi. Hindi naman ito pinapansin ng inyong tiyo Manuel. Ano ang gagawin mo? May magagawa ka ba kahit nasa Ikatlong Baitang ka lamang? Paano? Gawain C (Pangkatang Gawain) Gumawa ng maikling dula-dulaan. Gamitin sa usapan ang mga katawagan sa iba-ibang layon na tinalakay. Itanghal sa klase. Pangkat I - Paggalang Pangkat II - Paghingi ng pahintulot Pangkat III - Paghingi ng paumanhin
- 407. DRAFT April 10, 2014Panuto: A. Itala ang mga angkop na katawagan sa tamang hanay ng Chart. Gawin ito sa sagutang papel. Mga katawagan sa paggalang at pagbati sa nakakatanda Mga Katawagan sa paghingi ng paumanhin at pasasalamat Mga katawagan sa paghingi ng pahintulot Tandaan Mo Ang mga katawagan sa iba-ibang layon ay nauuri ayon sa gamit : magalang na pagtawag sa nakakatanda , pahingi ng paumanhin at pahinulot, pasasalamat, paglalambing at pagturing. Natutuhan Ko
- 408. DRAFT April 10, 2014 B. Sumulat ng 10 pangungusap na may mga salitang katawagan ayon sa iba-ibang layon. Salunguhitan ang mga ginamit na salita. Isulat sa patlang kung ito ay paggalang, pagpapasalamat, paghingi ng paumanhin o pahintulot, pagturing o palambing. ________________1. _________________6. ________________2. _________________7. ________________3. _________________8. ________________4. _________________9. ________________5. _________________10.
- 409. DRAFT April 10, 2014 Aralin 11: Ang Mapang Kultural ng Aking Rehiyon Ang Mapang Kultural ay sumisimbolo sa kaunlaran ng isang rehiyon. Sa pamamagitan ng mapang ito maiuugnay natin ang kultura ng bawat lalawigan tulad ng pagkain, edukasyon, pamahalaan at marami pang iba. Sa araling ito, susubukan ang iyong kakayanan na makakagawa ng payak na mapang kultural ng iyong rehiyon. Sa araling ito ikaw ay inaasahang: 1. makatutukoy ng mga kulturang sa kinabibilangan ng rehiyon. 2. makagagawa ng payak na mapang kultural ng iba-ibang lalawigan sa kinabibilangang rehiyon. Alamin Mo Panimula Kaya mo bang gumawa ng payak na mapa na nagpapakita ng iba-ibang kultura ng iyong rehiyon? Ano- ano ang mga kinagisnan mong kulturang sa inyong rehiyon?
- 410. DRAFT April 10, 2014 Mapang Kultural ng Rehiyon NCR Ang Rehiyon ng NCR o Pambansang Punong Rehiyon. Binubuo ito ng mga lungsod/lalawigan ng Maynila, Pasay, Caloocan, Quezon, Makati, Mandaluyong, Pasig, Parañaque, Pasig, Muntinlupa, Marikina, San Juan, Malabon, Navotas, Taguig, Las Piñas at Valenzuela. Ang Rehiyong NCR ay sentro ng pamahalaan, edukasyon at kultura. Makikita sa Metro Manila ang mga pangunahing sangay ng pamahalaan, edukasyon at kultura. Maituturing na sentro ng pamahalaanang NCR dahil matatagpuan dito ang iba’t-ibang sangay ng pamahalaan, mga kilalang paaralan/unibersidad at mga tanghalan ng ating bansa. Tuklasin Mo
- 411. DRAFT April 10, 2014NCR bilang sentro ng Edukasyon at Kultura Matatagpuan sa lungsod ng Pasig ang Palasyo ng Malacañang Matatagpuan sa lungsod ng Pasay ang Senado Matatagpuan sa lungsod ng Quezon ang Batasang Pambansa
- 412. DRAFT April 10, 2014 Matatagpuan ang Unibersidad ng Pilipinas Matatagpuan sa Maynila ang Philippine Normal University Matatagpuan din sa Maynila ang University of Sto. Thomas NCR bilang sentro ng Kultura
- 413. DRAFT April 10, 2014 Matatagpuan sa lungsod ng Maynila ang Cultural Center of the Philippines. Matatagpuan sa lungsod ng Maynila ang Philippine International Convention Center Matatagpuan sa lungsod ng Maynila ang Folk Arts Theater
- 414. DRAFT April 10, 2014 Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Ano ang bansag sa Rehiyon NCR? 2. Ano-ano ang sangay ng pamahalaan ang makikita sa NCR? 3. Ano-ano ang mga paaralan/unibersidad ang makikita dito? 4. Ano ano ang mga sentrong gusali para sa kultura? 5. Bakit naging sentro ng edukasyon, pamahalaan at kultura ang rehiyong NCR? Gawain A Pangkatang Gawain Pag-aralang mabuti ang mapa ng rehiyon NCR. Itala ang mga nakikitang mga sentrong gusali sa iba’t ibang lungsod ng rehiyon. Gamitin ang talahanayan na kagaya sa ibaba. Lungsod Sentrong Pamahalaan Paaralan Punong Kagawaran Sentrong Pangkultura Gawin Mo
- 415. DRAFT April 10, 2014 Gawain B Symbol Chart Model Gamit ang Mapa ng NCR, itapat at idikit ang simbolo ng mga kulturang makikita sa bawat lalawigan NCR tulad ng nasa loob ng kahon. Gamitin ang simbolo sa paglalagay nito sa mapa ng NCR. pamahalaan Palasyo ng Malacañang Senado Korte Suprema Batasang Pambansa paaralan Unibersidad ng Pilipinas University of Santo Thomas Philippine Normal University Ateneo de Manila University De La Salle University Folk Arts Theater Philippine International Convention Theater Cultural Center of the Philipppines (CCP) Manila Zoo National Library National Museum
- 416. DRAFT April 10, 2014 Pag-aralan ang mapa ng NCR at sagutin ang mga sumusunod na tanong. 1. Saang lungsod ng NCR ang may pinakamaraming kagawarang ng pamahalaan? 2. Ano ang karamihang nakikita sa Lungsod ng Manila? 3. Ano naman ang nakikita sa Lungsod ng Makati? 4. Bakit mahalaga ang Lungsod ng Paranaque? 5. Ang mga gusali sa Ortigas Center sa Lungsod ng Pasig ay pawang mga medyo bago kung ihambing sa mga gusali sa Ang mapang kultural ay mapang nagpapakita ng kultura ng isang rehiyon tulad ng pamahalaan, edukasyon, paniniwala, tradisyon, pagkain, pananamit at iba pa. Ang mapang kultural ay magagawa kung ipapaloob natin ang kultura ng bawat rehiyon sa payak na mapang gagawin natin. Tandaan Mo Natutuhan Ko
- 417. DRAFT April 10, 2014 Lungsod ng Pasay. Anong maaring mahinuha sa kasaysayan ng Lungsod ng Pasig kung ihambing sa Lungsod ng Pasay? 6. Ano ang makasaysayang pangyayari sa Pinaglabanan Shrine sa San Juan City? 7. Saan saan makikita ang mga ang mga lumang simbahan? 8. Ano ano ang makikita sa Lungsod ng Quezon? 9. Saang Lungsod ang pinakamaraming makasaysayang pook? 10. Batay sa mapa, bakit naging Pambansang Punong Rehiyon ang NCR? Pananda Pamahalaan Paaralan Makasaysayang pook Sentrong pangkultura Transportasyon Simbahan
- 418. Aralin 1: Kapaligiran at Ikinabubuhay sa Mga Lalawigan ng Kinabibilangang Rehiyon Maligayang pagdating sa Ikaapat na Modyul sa Araling Panlipunan! Sa ikatlong modyul, lubos mo pang nakilala ang iyong lalawigan pati na ang mga karatig na lalawigan nito sa loob ng isang rehiyon. Napag-aralan ninyo ang mga katangiang kultural ng iyong lalawigan katulad na mga tanyag na pagkain, sining, tradisyon at pagdiriwang. Malaki ang kaugnayan ng kapaligiran sa uri ng pamumuhay ng mga tao sa lalawigan. Sa kapaligiran nagmumula ang mga ikinabubuhay ng mga tao sa isang lugar. Iniuugnay din ng mga tao ang uri ng kasuotan, pananim at gawain sa kanilang kapaligiran. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapaguugnay ng kapaligiran sa uri ng pamumuhay ng kinabibilangang lalawigan o lungsod; at 2. makapaglalarawan ng uri ng ikabubuhay ng kinabibilangang lalawigan o lungsod ayon sa kapaligiran. Panimula DRAFT April 10, 2014
- 419. Ating alamin ang uri ng pamumuhay ng mga tao sa ibai-bang kapaligiran. Ang Kapaligiran ng mga Lalawigan ng MIMAROPA Ang Rehiyon ng MIMAROPA ay kinabibilangan ng mga “island provinces” sa mga Dagat Sulu at Dagat Timog China. Alamin Mo Saan kumukuha ng ikinabubuhay ang mga tao sa inyong lugar? Ano ang kaugnayan ng kapaligiran sa uri ng pamumuhay sa iyong lalawigan Tuklasin Mo DRAFT April 10, 2014
- 420. Pagmasdan ang mapang pisikal ng Mindoro. Ano ang iyong nakikita sa kapaligiran nito? Ang kabuuan ng Mindoro ay nahahati sa Kanluran at Silangang Mindoro sa pamamagitan ng Bundok ng Halcon. Malawak ang kapatagan ng dalawang lalawigang ito. May mga burol ding makikita sa kapaligiran nito. Biniyayaan din ang lalawigan ng mahahaba at magagandang baybaying dagat. Dalawa ang uri ng panahong nararanasan dito: ang tag-init mula Disyembre hanggang Abril at tag-ulan mula Mayo hanggang Nobyembre. Change to actual physical map DRAFT April 10, 2014
- 421. Dahil sa malawak na kapatagan nito at mahabang baybayin, pangunahing pinagkikitaan ng mga tao rito ang pagtatanim at pagsasaka, paghahayupan at pangingisda. Ito ang tinaguriang “Food Basket” ng Timog Katagalugan. Kilala rin ang lalawigan na isa sa mga pangunahing destinasyon ng turista. Ang turismo ay isa sa pinagkikitaan ng lalawigan. Karaniwang makikita sa mga lalawigang ito ang tirahan na yari sa tabla, semento at may bubong na yero o tinatawag na ‘semi-concrete.’ May mga malalaki ring bahay sa mga lugar ng kabayanan. Iniaaangkop ng mga tao rito ang kanilang kasuotan sa uri ng panahon at gawain. Mahabang manggas na pang-itaas at pantalong yari sa seda o koton sa mga kalalakihang mangingisda at magsasaka upang mapangalagaan ang katawan laban sa init o lamig ng panahon. Sa mga babae naman, pangkaraniwang kasuotan ang kanilang ginagamit at iniaayo sa gawain, okasyon at panahon. Ang Kapaligiran ng Dalawang Lungsod Dalawa ang lungso201d na sakop ng MIMAROPA: ang Lungsod ng Calapan at Lungsod ng Puerto Princesa. Ang Lungsod ng Calapan ay matatagpuan sa Silangang Mindoro. Ito ang kabisera ng lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 422. Pagmasdan ang mapang pisikal nito. Ito ang pinakasentro ng lalawigan. Ito ang sentro ng kalakalan, industriya, transportasyon, komunikasyon at edukasyon at relihiyon ng buong lalawigan. Malawak ang kapatagan nito at napaliligiran ng mga ilog at burol. Change to actual legend used in maps DRAFT April 10, 2014
- 423. Karamihan sa mga bahay dito ay kongkreto. May mga subdibisyon na ring itinayo sa lungsod. Makabago na ang uri ng kasuotan ng mga naninirahan dito. Samantala, ang Lungsod ng Puerto Princesa ay matatagpuan sa lalawigan ng Palawan. Ito ay tinaguriang “Pinaka-luntiang Lungsod” sa buong Pilipinas. Tinatawag din itong Lungsod sa Kagubatan o “City in a Forest.” Ito rin ang kabisera ng Palawan at pinakasentro ng kalakalan, industriya, komersiyo, edukasyon, komunikasyon at transportasyon. May maunlad na paliparan at daungan ng barko. Tanyag ang lungsod dahil sa St. Paul Underground River na kinilala sa buong mundo bilang “7th Wonder of Nature.” Kaaya-aya ang panahong nararanasan dito. Mahalumigmig mula Hunyo hanggang Disyembre. Maulan mula Pebrero hanggang Mayo. Pangunahing pinagkikitaan ng mga tao rito ang turismo at pangingisda. Libo-libong Pilipino at mga banyagang turista ang dumarating sa lungsod taon-taon. Change to actual physical map with legend DRAFT April 10, 2014
- 424. Sa pinakalungsod nito, magkahalo ang malalaking mga bahay na konkreto at semi-konkretong bahay. Maraming mga hotel at restawran at mga tindahan na makikita rito. Sa labas ng lungsod karaniwang makikita ay mga bahay na yari sa kawayan, sawali at nipa. Ang uri ng kanilang kasuotan ay iniaayon sa gawain, hanapbuhay, panahon at okasyon. Kapaligiran ng Palawan Ang Palawan ang pang-apat sa pinakamalaking lalawigan at panglima sa pinakamalaking pulo sa buong Pilipinas. Ang hugis nito ay pahaba tulad ng makikita sa mapa. Napaliligiran ito ng mga katubigan: Dagat Timog Tsina sa kanlurang bahagi, Dagat Sulu sa silangan. Binubuo ito ng mga maliliit na pulo. Ang kahabaan ng lalawigan ay maburol at bulubundukin. Makitid ang kapatagan nito na katabi ng mahahabang baybayin nito. May iba-ibang uri ng anyong tubig na matatagpuan dito tulad ng ilog, batis at talon. Ang mahabang baybayin nito at iba pang mga anyong tubig ay dinarayo ng mga turista. Ipinagmamalaki rin ng lalawigan ang Tubbataha Reef Marine Park. DRAFT April 10, 2014
- 425. Ano ang nakikita mo sa kapaligiran ng Palawan? Tulad ng ibang lalawigan sa Rehiyon-MIMAROPA, may dalawang uri ng panahong nararanasan dito: ang tag-araw mula Disyembre hanggang Abril at tag-ulan mula Mayo hanggang Nobyembre. Sa silangang bahagi ng lalawigan ay nararanasan ang maikling tag-araw at mahabang tag-ulan. Dahil naliligiran ang Palawan ng katubigan, sagana ito sa maraming yamang dagat tulad ng isda at iba pa. Iba-ibang uri ng perlas ang nakukuha sa karagatan nito. Ang bulubundukin nito ay mayaman sa iba’t-ibang uri ng mineral. Pangunahing hanapbuhay sa lalawigan ang pangingisda at pagpeperlas. Isa rin sa pinagkikitaan ay ang industriya ng turismo. Tulad ng ibang lalawigan ang uri ng kanilang kasuotan ay ibinabagay sa panahon, gawain, hanapbuhay at okasyon. DRAFT April 10, 2014
- 426. Ang tirahan nila ay iniaayon sa kinaroroonan ng lugar at antas ng pamumuhay. Kapaligiran ng Romblon Ang lalawigan ng Romblon ay binubuo ng tatlong malalaking pulo: Tablas, Sibuyan at Romblon. Ang Tablas ang pinakamalaki ay ito ay nasa gitnang bahagi ng lalawigan. Mabundok ang kapaligiran nito at may makitid na kapatagan na nasa baybayin nito. Ang Sibuyan tulad ng Tablas ay mabundok. Dito matatagpuan ang pinakamataas na bundok sa lalawigan, ang Bundok Guiting-Guiting. Ang isla naman ng Romblon ang siyang pinakasentro ng lalawigan at kabisera nito. Nararanasan sa lalawigan ang maulang panahon mula Setyembre hanggang Enero at mainit mla Marso hanggang Abril. Mahalumigmig halos buong taon. Nararanasan ang hanging habagat mula Hunyo hanggang Oktubre at amihan mula Disyembre hanggang Pebrero. Dahil sa bulubunduking kapaligiran, mayaman ang lalawigan ng marmol kaya ito ang tinaguriang “Marble Capital of the Philippines.” Ang marmol ay isang matibay na yamang mineral na maraming kapakinabangan tulad ng sahig ng bahay at iba pang palamuti at kagamitan sa bahay. Isa ito sa pangunahing industriya sa lalawigan. Mayaman din ang dagat na nakapaligid sa Romblon kaya pangingisda ang isa sa pangunahing hanapbuhay ng mga tao rito. DRAFT April 10, 2014
- 427. Pagmasdan ang larawang mapa ng Romblon. Ano ang nakikita mo sa kapaligiran at kaanyuan ng Romblon? Ang uri ng tirahan sa lalawigan ay ibinabatay sa lokasyon at antas ng pamumuhay. Ang uri ng kanilang kasuotan ay iniaayon sa gawain, lokasyon, panahon at okasyon. Ang Kapaligiran ng Marinduque Pag-aralan ang mapa ng Marinduque. Ang Marinduque ay isang lalawigan na hugis-puso ang kapuluan. Isa itong tipikal na lalawigan. Walang malalaking pamilihan at mga fastfood restaurants. Ang gitnang bahagi nito DRAFT April 10, 2014
- 428. ay mabundok. Ang kapatagan nito ay makitid na nakalatag paikot sa buong lalawigan. Ito ay isang lalawigang agrikultural. Pangunahing produkto ang palay at niyog. Kilala rin ito sa industriya ng “handicraft.” Ang kanilang produkto tulad ng pamaypay ay dinadala na sa ibang bansa upang pagkakitaan. Marami ring sariling gawang produkto ang mabibili rito tulad ng suman, peanut butter at iba pa. Makikita pa rin sa mga panahanan lalo na sa kabayanan ang uri ng tirahan na minana pa ang kayarian sa mga Espanyol. Napangalagaan nila ng kayarian ng mga lumang bahay. Ang uri ng tirahan ng nakararami ay semi-concrete, maliban sa mga mayayamang angkan. Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Anong uri ng kapaligiran ng mga lalawigan ng Mindoro? Paano nila iniaangkop ang kanilang tirahan aat kasuotan sa kanilang kapaligiran? _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ 2. Paano iniaangkop ng mga tao sa lalawigan ng Palawan ang kanilang hanap-buhay sa kanilang kapaligiran? _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ 3. Anong uri ng kapaligiran mayroon ang dalang lungsod ng Calapan at Puerto Princesa? _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ DRAFT April 10, 2014
- 429. 4. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga lalawigan ng Marinduque at Romblon sa uri ng pamumuhay? _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ 5. Sa kabuuan, paano iniuugnay ng mga tao ang uri ng pamumuhay sa kapaligiran ng kinabibilangang lalawiga _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ Gawain A Isulat sa patlang ang lalawigang tinutukoy ayon sa uri ng kapaligiran nito. ________________ 1. Ito ay hugis puso ang kaanyuan at mabundok ang gitnang bahagi at may makitid na kapatagan na nakalatag paikot sa buong lalawigan. ________________ 2. Ito ay binubuo ng tatlong malalaking pulo. Mabundok at makitid ang kapatagan. ________________ 3. Ito ay isang kapuluan na hinati sa dalawang lalawigan. Malawak ang kapatagan at may mahahabgn baybayin. Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 430. ________________ 4. Ang hugis ng lalawigang ito ay pahaba at pang-apat sa pinakamalaking lalawigan sa buong bansa. Maburol at bulubundukin subalit may mahahabang baybayin at naliligiran ng malalaking katubigan. ________________ 5. Ito at isang lungsod na malawak ang kapatagan at naliligiran ng mga ilog at burol. Gawain B Pag-ugnayin ang kolum A sa kolum B. A B 1. Marinduque 2. Mindoro 3. Palawan 4. Romblon 5. Calapan City A. Pagtatanim ng palay at prutas B. Pangingisda C. Pangangalakal D. Turismo at pangingisda E. Pagmimina ng marmol at pangingisda F. Pangingisda, pagpeprlas at turismo DRAFT April 10, 2014
- 431. Gawain C Pag-aralan ang larawan ng kapaligiran ng isang lalawigan. Iguhit sa paligid nito ang angkop na kasuotan, tirahan at hanapbuhay. Gawin ito sa Bond Paper. DRAFT April 10, 2014
- 432. Gawain D Iguhit ang kapaligiran ng iyong lalawigan. Ipakita ang uri ng tirahan, kasuotan at hanapbuhay. Gawing makulay ang iginuhit. Ang kapaligiran ng lalawigan ay malaki ang kaugnayan sa uri ng pamumuhay ng mga naninirahan dito. Iniaangkop ng mga tao ang tirahan, hanapbuhay at kasuotan sa uri ng kapaligiran ng kinabibilangang lalawigan. Tandaan Mo DRAFT April 10, 2014
- 433. Hanapin sa Hanay B ang angkop na hanapbuhay sa uri ng kapaligiran sa Hanay B. Isulat ang letra ng sagot sa loob ng . 1. . 3. Natutuhan ko A B C DRAFT April 10, 2014
- 435. Aralin 2: Likas na Yaman ng Kinabibilangang Rehiyon Panimula Sagana sa likas na yaman ang bawat lalawigan sa iba- ibang rehiyon ng bansa. Maraming pakinabang ang nakukuha mula sa mga likas na yamang ito. Pinagkukunan ito ng mga hilaw na produkto na ginagawang sangkap sa pagbuo ng yaring produkto na siyang nakakatulong sa pag-unlad ng ekonomiko ng bansa. Ito rin ang sumusuporta at pinanggagalingan ng pangunahing pangangailangan ng tao. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ng likas na yaman ng kinabibilangang lalawigan at rehiyon; at 2. makapaglalarawan ng iba-ibang pakinabang pang- ekonomiko ng mga likas na yaman ng lalawigan at rehiyon. DRAFT April 10, 2014
- 436. REHIYON MIMAROPA: PULO-PULONG KAYAMANAN Ang rehiyon ng MIMAROPA ay pinagpala ng limang malalaking islang lalawigan. Sagana ang mga lalawigan nito sa likas na yaman na siyang pangunahing pinakukunan ng pangangailangan at kita ng buong rehiyon. Kabilang sa mga kayamanan ng rehiyon ang malawak na kagubatan ng lalawigan ng Palawan. Maraming matataas na uri ng punongkahoy ang nakukuha rito na pangunahing Alamin Mo Tuklasin Mo Ano-ano ang nakukuhang pakinabang na pang- ekonomiko mula sa mga likas na yaman ng lalawigan at rehiyong kinabibilangan? DRAFT April 10, 2014
- 437. pinagkukunan ng kahoy at tabla na ginagamit sa paggawa ng bahay, muwebles at iba pang kagamitan. Ang mga nakapaligid na burol sa mga lalawigan ng Palawan, Mindoro at Romblon ay ginagawang pastulan ng mga baka, kambing at iba pang hayop. Ang mga karne nito ginagawang panustos sa pangangailangan ng rehiyon at mga karating nito. DRAFT April 10, 2014
- 438. Ang mga karagatang nakapalibot sa buong rehiyon ay mayaman sa mga lamang dagat tulad ng isda, korales, perlas. Ang Palawan ang pangalawa sa may pinakamasaganang pangisdaan sa buong bansa.DRAFT April 10, 2014
- 439. Sagana rin sa yamang mineral ang mga lalawigan ng Romblon na may mina ng marmol, sa Marinduque na may mina ng tanso, ginto at pilak, at sa Palawan na may deposito ng nikel at cobalt. Ang malawak na kapatagan ng lalawigan ng Mindoro ay sagana sa palay, lansones, kalamansi, rambutan at niyog. Ang industriya ng kopra sa lalawigan ng Marinduque ay malaking ambag din sa ekonomiya ng rehiyon. Ang magagandang dalampasigan ng Mindoro, Palawan at iba pang lalawigan ay dinadayo ng mga turista. Nagbibigay ang industriya ng turismo sa pagtaas ng ekonomiya ng rehiyon. Sa kabuuan, ang sektor ng agrikultura, panggugubat at pangingisda ang nangunguna sa malaking ambag sa ekonomiya ng rehiyon. Pumapangalawa rito ang industriya. Ang mataas na produksiyon ng palay, mais at iba pang pananim at hayop ang nagbunga ng mabilis na paglago ng ekonomiya. DRAFT April 10, 2014
- 440. Sagutin ang mga sumusunod: 1. Ano-ano ang mga kapaligiran sa Rehiyon MIMAROPA? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 2. Ano ano ang mga likas na yaman mula sa iba’t ibang kapaligiran ng rehiyon? _____________________________________________________________ __________________________________________ 3. Ano ang mga produktong nakukuha sa bawat likas na yaman na ito? Likas na yaman Produktong makukuha 4. Paano napapabuti ang buhay ng mga taga rehiyon mula sa mga likas na yaman ng rehiyon? Anong mangyayari kapag walang likas yaman? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ 5. Ano ang pakinabang ng mga produktong makukuha ng bawat lalawigan sa pagunlad ng ekonomiya nito? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ DRAFT April 10, 2014
- 441. Gawain A Pagmasdan ang mga larawan ng iba’t ibang kapaligiran sa Rehiyon IV-MImaropa. Iguhit sa tapat ang likas na yaman na makukuha dito. Ano naman ang mga produktong makukuha mula sa mga likas yaman? iguhit ang produkto sa angkop na likas yaman. Gawin mo Likas yaman Produkto DRAFT April 10, 2014
- 442. Gawain B Isulat ang pakinabang na makukuha mula sa kapaligiran ng mga lalawigan sa sariling rehiyon. Anong mga produkto at hanapbuhay ang nakikita dito? Lalawigan Mga Produkto Hanapbuhay Occ. Mindoro Or. Mindoro Marinduque Romblon Palawan Gawain C Ang kapaligiran ay ang pinagkukunan ng karamihan sa kabuhayan ng mga lalawigan. Paano mo mapangangalagaan ito. Iguhit sa sagutang papel ang magagawa pangangalaga upang mapanatili ang kabuhayan ng mga tao sa lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 443. Basahin ang sitwasyon, Isulat ang sagot sa sagutang papel. 1. Ang lalawigan ng Marinduque ay biniyayaan ng kapatagan at mabundok na anyong lupa na angkop sa pagtatanim ng niyog. Ano ang pakinabang na maidudulot nito sa lalawigan? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ Tandaan Mo Ang kapaligiran ang pinagkukunan ng mga lalawigan ng kanilang likas na yaman. Mula sa kanilang likas na yaman nakukuha ang produkto at trabaho sa mga tao na siyang nagbibigay ng pangkabuhayan ng mga lalawigan at rehiyon. Ang pangangalaga ng likas na yaman ay mahalaga upang ang kabuhayan ng mga tao ay magpapatuloy hangang sa kanilang salinlahi. Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 444. 2. Ang lalawigan ng Palawan ay pinagpala sa malawak nitong kagubatan. Anong pakinabang ang makukuha ng Rehiyon MIMAROPA sa kagubatang ito? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ 3. Kilala ang lalawigan ng Mindoro sa industriya ng turismo dahil sa magandang dalampasigan nito. Anong pakinabang ang idinudulot ng industriyang ito sa lalawigan? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 4. Ang mga lalawigan ng Romblonat Palawan ay mayaman sa yamang mineral tulad ng marmol, nikel, cobalt, ginto at tanso. Paano makatutulong sa ekonomiya ng rehiyon ang mga yamang ito? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 5. Ang mga lungsod ng Calapan at Puerto Princesa ang pinakasentro ng kalakalan at komersiyo ng mga karatig lalawigan nito. Paano ito makatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya ng rehiyon? _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ __________________________________ DRAFT April 10, 2014
- 445. Aralin 3: Pinanggalingan ng mga Produkto at Industrya ng Kinabibilangang Lalawigan at Rehiyon Panimula Sagana sa likas na yaman ang bawat lalawigan sa iba- ibang rehiyon ng bansa. Maraming pakinabang ang nakukuha mula sa mga likas na yamang ito. Pinagkukunan ito ng mga hilaw na produkto na ginagawang sangkap sa pagbuo ng yaring produkto na siyang nakakatulong sa pag-unlad ng ekonomiko ng mga lalawigan. Ito rin ang sumusuporta at pinanggagalingan ng pangunahing pangangailangan ng tao. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ng mga industryang matatagpuan sa sariling lalawigan at rehiyon 2. makapagpaliwanag na ang paglaganap ng mga nasabing industrya ay nagmumula sa likas na yaman ng kinabibilangang lalawigan at rehiyon DRAFT April 10, 2014
- 446. PANGKABUHAYAN MULA SA LIKAS YAMAN Industrya ng Marmol Sa Rehiyong IV-Mimaropa, maging sa buong bansa, isa lang ang naiisip ng mga tao kapag ang industrya ng marmol ang pinaguusapan. Ito ay dahil sa saganang namimina ang bato na marmol sa buong lalawigan bukod pa sa mga mineral na copper at ginto. Sinasabi na walang kasing ganda ang kalidad at kulay ng marmol sa lalawigan. Kaya naman ito ang nagpapatanyag sa lalawigan ng Romblon. Noon kasagsagan ng industriya noong 1070s-1980s, tinatayang halos 80% pangkabuhayan ng mga taga Romblon ay Paano naging pangunahing industrya ng mga lalawigan ang nagpapatanyag sa kanilang lalawigan? Saan nagmumula ang mga produkto ng mga pangunahin industrya ng lalawigan at rehiyon? Tuklasin Mo Alamin Mo DRAFT April 10, 2014
- 447. mula sa marmol. Ang buong pamayanan ay naging mang-uukit. Ang mga kabataan ay natututo sa nakikita nila mula sa mga maliliit na tindahang sila mismo ang nagmamay-ari. Ang marmol ang naging pangunahing materyal sa mga sahig ng karamihan sa mga Pilipino dahil ito ay hindi nasisira nang higit pa sa 100 taon. Makikita ang galing ng mga taga-Romblon sa pag-uukit ng iba’t ibang hugis at produkto na gawa sa marmol. Mula sa bato ay nakakaukit ang mga tao ng iba’t ibang magagandang mga likha kagaya ng pigurine at mga kagamitan bahay. Nakikita ang impluwensya ng industriya maging sa kanilang paniniwala sapagkat ang unang natalang inukit kung saan nagumpisa ang industriya ay ang mga imahe ng kanilang katedral, ang St. Joseph Cathedral sa Tablas. Naging tanyag din ang marmol bilang materyal sa pagawa ng lapida para sa mga namatay. Sa paglago ng turismo sa lalawigan dahil sa nagagandahan baybayin nito, nadagdagan ng iba pang likha ang mga tao na ginagawang “souvenir” para sa mga turista. Nang niluwagan ang pag-aangkat nang mga ceramics at tiles mula sa Europa at Tsina, humina nang husto ang bentahan ng marmol. Kung kaya, iminungkahi ng lokal na pamahalaan na ipalaganap muli ang industrya. Mula sa lokal na pagdiriwang ng “Biniray Festival” kung saan ipinapakita ang mga produktong inukit sa marmol hangang sa pagpapakita ng mga “life-size sculptures” sa ibang bansa upang makapagangkat ng mga mamimili. Ayon sa mga taga-roon, hindi nawawala ang kanilang galing sa pag-uukit ng marmol sa paglipas ng panahon. Industriya ng agrikultura ng palay Ang palay ang pangunahing pagkain ng mga Pilipino. Kung kay’t napakaimportante ng Occidental Mindoro sa siguridad ng pagkain ng buong bansa. Tinatawag na “rice granary” sapagkat sa lalawigan na ito nangagaling ang supply ng bigas sa mga rehiyon ng Timog Katagalugan at maging ng mga rehiyon sa Visayas. Bukod pa sa palay, inaangkat din mula dito ang mga produktong pang-agraryo kagaya ng niyog, mais, tabako, sibuyas, manga, saging at mani. Mula sa mga produkto, nagkaroon ng malawakang industrya ng pagproseso ng pagkain upang mapatagal ang buhay nito. Kaya nga’t nagkaroon ng DRAFT April 10, 2014
- 448. small scale industries ng “food processing” kung saan ginagawang minatamis ang mga niyog, manga at iba pa at ilalagak sa bote upang mabenta sa ibang lalawigan. Paano naging “rice granary” ang lalawigan? Kahit pa malawak ang baybayin ng lalawigan, tanyag pa rin sa produksyon ng agrikultura ang lalawigan. Ang karamihan sa mga tao ay namumuhay at umiikot sa produksyon ng palay. Ang halos 40% ng lupain ay inayon sa produksyon ng palay. Kung kaya’t apektado ang ekonokmiya ng lalawigan kapag bumaba ang bentahan ng palay. Ang mga kabataan, bagama’t may ibang oportunidad at pagkakakitaan sa Mindoro ay tumutulong pa rin sa pag-aani. Maging ang mga rituwal ng pagtatanim ay isa sa mga isinasalin sa lalawigan. Ang pagbukas ng daungan ng Mindoro ay marahil nakaambag sa paglago ng ekonomiya ng palay sa lalawigan. Ang Mindoro ay isa sa mga daungan ng “roll on roll off (RO-RO)” na mga barko na may dala ng mga bilihin at paninda. Ang daungan ay isa sa imprastruktura na nagpapabilis ng pag dala ng mga paninda sa iba’t ibang lalawigan. Bunga na rin nito ang mga pagbenta sa mga iba’t ibang produktong agraryo lalo na ng palay sa iba’t ibang lalawigan. Bungsod nito, ang lokal na pamahalaan ay naglalayon na paigtingin ang teknolohiya sa “crop cultivation” upang mapadami ang produksyon ng palay ng lalawigan. (dadagan ng mga inpormasyon tungkol sa pangunahing industrya sa iba pang lalawigan ng rehiyon) DRAFT April 10, 2014
- 449. Sagutin ang mga sumusunod: 1. Ano ano ang pangunahing industrya ng bawat lalawigan ng rehiyon? _____________________________________________________________ ___________________________________________________ 2. Ano ang mga naging dahilan sa paglago ng nasabing industrya? _____________________________________________________________ ___________________________________________________ 3. Saan nangagaling ang mga produkto na siya dahilan sa paglago ng nasabing industrya? _____________________________________________________________ ___________________________________________________ 4. Paano naaapektuhan ang pamumuhay ng mga tao sa kanilang industrya? _____________________________________________________________ ___________________________________________________ 5. Tingnan mo ang paligid ng iyong lalawigan, ano pa kaya ang maaring paghahanap buhayan ng mga tao sa lalawigan? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ DRAFT April 10, 2014
- 450. Gawain A Gamit ang graphic organizer, ipakita ang pinangalingan ng mga produkto na naging industrya sa mga lalawigan ng rehiyon. Ang una ay nagawa na upang maging batayang halimbawa. Kapaligiran Pinagmulang bagay Produkto Kapatagan Pananim na palay (produkto ng lalawigan) palay, bigas Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 451. Gawain B Ang mga industrya sa mga lalawigan ay lumalago batay sa kanilang kapaligiran. Anong uri ng kapaligiran ang mga industrya ng bawat lalawigan sa rehiyon. Paano nila naaapektuhan ang pamumuhay ng mga tao sa lalawigan. Buuin ang talahanayan tungkol sa pinagmulan ng mga produkto sa mga industrya ng rehiyon. Industrya ng Marmol (Romblon) Industrya ng palay (Mindoro) mga produkto _____________ _____________ Hanapbuhay _____________ _____________ Uri ng Kapaligiran __________ Industrya ng lalawigan ____________ mga produkto _____________ _____________ Hanapbuhay _____________ _____________ Uri ng Kapaligiran __________ Industrya ng lalawigan ____________ DRAFT April 10, 2014
- 452. Gawain C Pagmasdan ang larawan ng kapaligiran. Anong industrya ang maaring mangaling sa kapaligirang ito. Punan ang mga patlang upang mabuo ang maiksing talata tungkol sa industryang mangagaling sa kapaligirang ito. Ang Industrya ng _____________ Ang kapaligiran ay ________________________. Malawak ang bukirin dito. Kung kaya’t ang mga tao ay __________________. Sila ay nagtatanim ng ___________________. Mula sa kanilang tanim, nagkaroon ng produktong _____________________________________. Dahil sa mataba ang lupain upang sakahan, ang ibang tao sa lalawigan ay ganoon na rin ang gawain. Kung kaya, halos lahat ng bukid ay tinataniman na ng ___________________. Hindi naglaon, maraming produktong ______________________ mula sa mga tinanim na ______________________. Lumago ang mga naani mula sa bukid ng mga tao. Karamihan sa kinikita ng mga tao ay nangagaling sa tanim sa mga bukid ng lalawigan. Ang ekonomiya ng lalawigan ay nakasalalay dito. Kung kaya para sa lalawigan, ang industryang ito ay naging pangunahin sa lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 453. Basahin ang sitwasyon, Sagutin ang tanong at isulat ang sagot. 1. Ang lalawigan ng Marinduque ay biniyayaan ng kapatagan at mabundok na anyong lupa na angkop sa pagtatanim ng niyog. Ano ang pakinabang na maidudulot nito sa lalawigan? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ Natutuhan ko Tandaan Mo May mga industrya at produkto na nagpapatanyag sa isang lalawigan. Ang mga produkto na ito ay nagiging industrya ng lalawigan. Ang uri ng industrya ay nangagaling sa uri ng kapaligiran nito. Nagmumula sa likas na yaman ng kapaligiran ang pinagkukunan ng mga produkto upang mapalago ang industrya ng lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 454. 2. Ang lalawigan ng Palawan ay pinagpala sa malawak nitong kagubatan. Anong pakinabang ang makukuha ng Rehiyon MIMAROPA sa kagubatang ito? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ 3. Kilala ang lalawigan ng Mindoro sa industriya ng turismo dahil sa magandang dalampasigan nito. Anong pakinabang ang idinudulot ng industriyang ito sa lalawigan? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ 4. Ang mga lalawigan ng Romblon at Palawan ay mayaman sa yamang mineral tulad ng marmol, nikel, cobalt, ginto at tanso. Paano makatutulong sa ekonomiya ng rehiyon ang mga yamang ito? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ 5. Ang mga lungsod ng Calapan at Puerto Princesa ang pinakasentro ng kalakalan at komersiyo ng mga karatig lalawigan nito. Paano ito makatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya ng rehiyon? _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ __________________________________ _____ DRAFT April 10, 2014
- 455. Aralin 4: Mga Produkto at Kalakal ng Kinabibilangang Rehiyon Tulad ng nabanggit sa katatapos na aralin, ang MIMAROPA ay isang rehiyong agrikultural. Ang pagiging agrikultural nito ang pinagkukunan ng hilaw na sangkap para makagawa ng produkto upang ikalakal na siya namang pinagkukunan ng pangangailangan at hanapbuhay ng mga lalawigang sakop ng rehiyon. Ang bawat lalawigan nito ay mga natatanging produkto at kalakal mula sa likas na yaman nito. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagiisa-isa ng mga produkto at kalakal na matatagpuan sa kinabibilangang lalawigan at rehiyon 2. makapaguugnay na ang pinanggagalingan ng produkto at kalakal ng kinabibilangang lalawigan at rehiyon mula sa likas na yaman nito 3. makapaglalarawan ng kahalagahan ng wastong paggamit ng likas yaman sa pagpapatuloy ng kabuhayan ng mga tao sa kinabibilangang lalawigan at rehiyon Panimula DRAFT April 10, 2014
- 456. PRODUKTO AT KALAKAL SA REHIYON NG MIMAROPA Nagpatawag ng pagpupulong ang mga opisyal ng MIMAROPA sa mga lalawigan upang pag-usapan ang mga produkto at kalakal nito. Alamin Mo Tuklasin Mo Ano-ano ang produkto at kalakal mula sa ating lalawigan at rehiyon? Saan at ano ang pinanggagalingan ng mga produktong ito? Paano mapapanatili (sustain) ang pinagkukunan ng mga produkto ng ating lalawigan at rehiyon? DRAFT April 10, 2014
- 457. Tinawag ko kayo upang pakinggan ang inyong ulat tungkol sa mga produkto at kalakal na mayroon sa inyong lalawigan. Maaari ka bang magsimula Marinduque? Malugod ko pong ibinabalita sa inyo gumaganda ang industriya ng aming halamang ugat. Ginagawa naming itong biskwit at pastillas. Nagsisimula na rin kaming gumawa ng kendi mula sa mangga. Marami ring isda ang nakukuha sa aming karagatan tulad ng galunggong, tulingan, samara, matang baka, lagidlid, tamban, tambakol, lapu-lapu, haba at alumahan. Nagluluwas kami ng mga isdang ito sa Lungsod ng Lucena at iba pang karatig lalawigan. Upang masiguro na patuloy na makukuhanan ng ikabubuhay ang aming mga palaisdaan, ang lokal na pamahalaan ay ng mungkahi na ang isang lugar palaisdaan ay magiging “marine sanctuary”. Ibig sabihin nito ay may mga lokasyon na hindi dapat ang labis na pangisdaan. Limitado ang pagkuha ng mga yamang dagat sa mga lugar na ideneklara na “marine sanctuary”. Isang magandang balita iyan! Ipagpatuloy natin ang pag-uulat. Palawan, Or. Mindoro, Occ. Mindoro, Romblon, Calapan at Puerto Princesa. DRAFT April 10, 2014
- 458. Ganoon din kami sa Palawan. Ang malawak na karagatang nakapalibot sa aming lalawigan ay nagbibigay ng iba-ibang uri ng isda, perlas, hipon at iba pang kauri nito. Marami ang umaangkat ng isda sa aming lalawigan hindi lamang sa ating rehiyon maging sa ibang rehiyon ng Pilipinas. Mula sa mga yamang dagat na ito, nakakapagluwas kami sa iba-ibang lalawigan ng mga daing na isda at pusit. Unti-unti na rin kaming nakikilala sa paggawa ng kendi at pastilyas mula sa buto ng kasoy. Ang produksiyon ng palay, niyog at mais ay isa rin sa malaki naming industriya. Ngunit ang pinakamalaking industrya na nagbibigay ng kabuhayan sa amin ay ang Malampaya Oil. Mula taong 2001, ang langis ng mula sa Malapaya mga 80 kilometro ang layo mula sa Palawan, ay nagbibigay ng dagdag na malinis at napapalitang enerhiya para sa buong bansa. Tinatayang nababawasan ang pag-aangkat ng ating bayan ng langis mula ibang bansa. Halos 40% ng pangangailangan ng Luzon sa enerhiya ay napupunan ng langis mula Malampaya. Kahit pa man marami ang nakareserba na langis sa Palawan, naiisip na naglokal na pamunuan ang maayos na pagmina ng langis sa mga baybayin ng isla. Kasama sa pagmimina ng langis ang edukasyon at pagbibigay ng pangkabuhayan sa mga pamilya na nasasakupan ng Malampaya. Layon ng kaakibat na programa ang tamang paraan upang hindi agad maubos ang likas na yaman ng lugar. Dahil sa malawak naming kapatagan, ang aming lalawigan ng Silangang Mindoro ang tinaguriang ‘Food Basket’ ng buong rehiyon. Sa amin nanggagaling ang bigas at prutas tulad ng lansones, rambutan, kalamansi at saging. May bawang at isda mula sa Bulalacao at kopra sa iba pang bahagi ng lalawigan. Kilala rin ang banana chips ng Pinamalayan. Nagsisimula na rin kami sa industriya ng DRAFT April 10, 2014
- 459. paggawa ng juice concentration, kendi, pastillas, jelly at mamarmalade buhat sa mga kalamansi, rambutan, mangga at lansones. Sa kanyang natatanging pisikal na lokasyon sa bansa, madaling maihatid ang mga produktong mula sa lalawigan patungong ibang lalawigan. Ang Oriental Mindoro ay 45 minuto mula sa pandaigdigang daungan sa Batangas kung kaya’t ito ang dinadaan ng Roll-On-Roll-Off (RORO) na mga barko upang madala ang mga produkto mula isang lalawigan hanggang sa isang pang lalawigan. Dahil sa lokasyon ding ito ng lalawigan, nagkaroon ng maraming oportunidad ang lalawigan upang makilala ang mga sariling produkto na iniluluwas sa ibang lalawigan. Napagisipan ng lokal na pamunuan na bigyang diin ang “agri-tourismo” ng lalawigan. Layon ng agritourismo ang pagpapakilala ng lalawigan sa mga turista sa pamamagitan ng mga produkto agraryo nito. Sa pamamagitan nito, maraming pang dumadayo sa lalawigan upang bumili ng mga kalakal ng lalawigan na siya naman nakakadagdag sa kikitain ng mga magsasaka. Bagaman sagana ang mga produktong agraryo ng Occidental Mindoro, hindi pahuhuli ang mga yamang dagat na makukuha sa lalawigan at isa na dito ang isdang tuna at marlin. Pangalawa kami sa General Santos sa pinagkukunan ng mga isdang ito. Dahil sa katandaan ng isla ng Mindoro, ito ay sagana sa mga hayop at pananim na hindi nakikita sa ibang lalawigan at isla kagaya ng Tamaraw at ang mga corals na makikita sa Apo Reef National Park. Bukod pa dito ang malawak na baybayin ng lalawigan ang dahilang ng napakaraming turista ang dumadayo sa mga tanyag na baybayin nito. gayonpaman, may palay, mais at niyog din na naaani kagaya sa ibang lalawigan. Kilala rin kami sa bagoong. Ang Occidental Mindoro ay tanyag bilang “rice bowl” ng buong Timog Katagalugan. Kung kaya’t maraming mga pangkabuhayan ang umuusbong mula sa pagsasaka ng palay sa lalawigang ito kagaya ng industriya ng cooking fuel mula sa rice hull. DRAFT April 10, 2014
- 460. Ang lalawigan ng romblon ay kilala sa yamang mineral. Kabilang dito ang marmol at nikel. Maraming produkto mula sa marmol tulad ng mesa, upuan, mga souvenirs, table bar at iba pa ang iniluluwas sa iba-ibang panig ng bansa at maging sa ibang bansa. Sagana rin kami sa palay, niyog at saging na iniluluwas rin sa mga karatig lalawigan ng ating rehiyon. Nagsisimula na rin kaming gumawa ng coconut oil at coco-engine oil. Sinusubukan na rin naming magproseso ng tuba upang gawing bio-fuel. Maraming salamat sa inyong pag-uulat. Inaasahan ko na ang ating produkto at kalakal ay makatutulong sa higit na paglago ng ekonomiya ng ating rehiyong MIMAROPA. Ganoon pa man, nais kong malaman ninyo na ang mga produkto mula sa mga likas yaman ng ating mga lalawigan ay nauubos din. Marapat na sa kabila ng saganang ani, atin din isipin kung paano nating mapanatili ang kasaganaan ng ating lalawigan. Dapat nating isipin ang wastong paggamit nito upang may magamit pang likas yaman ang mga susunod na salinlahi. DRAFT April 10, 2014
- 461. Sagutin 1. Ano-ano ang produktong nanggagaling sa Marinduque? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 2. Ano-anong produkto ang nakukuha sa mayamang karagatan ng Palawan? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 3. Bakit tinaguriang “Food Basket” ng MIMAROPA ang lalawigan ng Oriental Mindoro? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 4. Sa anong yamang mineral mayaman ang Romblon at ano- ano-anong produkto ang nagmumula rito? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 5. Anong produkto at kalakal ang nakikita mo sa iyong lalawigan at ano ang pinanggalingan nito? _____________________________________________________________ ___________________________________________ DRAFT April 10, 2014
- 462. Gawin mo Gawain A Iguhit sa tapat ng lalawigan ang pangunahing produkto o kalakal nito. DRAFT April 10, 2014
- 463. Gawain B Ang industriya sa sariling lalawigan ay may pinagkukunan na likas na yaman sa kapaligaran nito. Batay sa talakayan ng buong klase. Punan ng angkop na sagot ang bawat patlang sa talahanayan kasama ang sariling pangkat. Pangalan ng Industriya ___________Pinangalingan na likas na yaman ___________ ___________ ___________ Mga hanapbuhay dahil sa industrya _______________ Epekto sa pamumuhay ng mga tao _______________ _ _______________ _ DRAFT April 10, 2014
- 464. Gawain C Ang mga lalawigan ng MIMAROPA ay napapalibutan ng mayamang dagat. Karamihan ng ikinabubuhay ng mga tao ay ang pangingisda. Sa kasalukuyang talaan ng Bureau of Fisheries, ang mga sumusunod ang datus ng naaning mga isda ng bawat lalawigan. Sagutin ang mga sumusunod na tanong batay sa grap. Mga Lalawigan ng MIMAROPA 1. Aling lalawigan ang nananatili ang lebel ng dami ng isdang naani? 2. Aling mga lalawigan naman ang malaki ang ipinagbago ng aning isda? 3. Aling sa dalawang lalawigan ang mas nagpapakita ng wastong pangangalaga ng karagatan batay sa dami ng isdang naani, ang Occ. Mindoro o ang Palawan? Bakit mo nasabi ito? 4. Ano ang maaring maging dahilan ng pagbababa ng ani sa mga karagatan? 5. Ano ang maimumungkahi mo upang mapangalagaan ang karagatan? DRAFT April 10, 2014
- 465. Tandaan Mo Ang bawat lalawigan ay may nakukuhang likas yaman mula sa kanilang kapaligiran. Ang mga likas na yaman na ito ay ginagawang produkto ng mga lalawigan na nagpapatanyag sa kanya at nagiging industrya ng lalawigan. Mahalagang pangalagaan ang pinagkukuhanan ng mga produkto sapagkat ito ang nagbibigay ng ikinabubuhay ng mga tao sa lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 466. 1. Marinduque 2. Occidental Mindoro 3. Oriental Mindoro 4. Palawan 5. Romblon Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 467. Aralin 5: Magkakaugnay na Pangkabuhayan ng mga Lalawigan sa Rehiyon Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang mga produkto at kalakal ng mga lalawigan ng ating rehiyon. Nababatay ang kalak ng mga lalawigan sa iba-ibang katangiang pisikal ng mga ito. Mayroon ding epekto sa pamumuhay ng mga tao ang kanilang pisikal na kapaligiran kasama na ang klima at panahon ng lugar. Sa iba’t ibang panahon, may pagkakataon na hindi nakakapag- ani ng sapat sa lupa man o dagat ang isang lalawigan. Sa ibang lalawigan naman ay nagkakaroon ng saganang ani sa panahon iyon. Sa makatuwid, may pagkakataon na ang pangangailangan ng isang lalawigan ay maaring matugunan ng ibang lalawigan. Sa mga ganitong pagkakataon, kailangan ang pag-ugnayan ng mga lalawigan ng rehiyon at maari ding kailangan ang pakikipagugnayan sa ibang rehiyon upang mapunan ang ibang mga pangangailangan ng sariling rehiyon. Sa ganang ito, ang pagtutulungan ng mga lalawigan ay napakamahalaga upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtalakay ng ugnayan ng kabuhayan ng mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon 2. makapagpakita ng pagpapahalaga sa pakikipagugnayan sa ibang rehiyon upang matugunan ang pangangailang ng sariling rehiyon Panimula DRAFT April 10, 2014
- 468. MGA PANAHON NG PAG-AANI Nakapunta ba kayo sa isang grocery store? Napagisipan ba ninyo kung saan nanggagaling ang mga produktong nabibili sa tindahan? Narinig mo na ba ang ganitong usapan. Tindahan Alamin Mo Tuklasin Mo Ano ano ang pangangailangan ng lalawigan kaugnay sa kanilang kalakal? Paano natutugunan ng mga lalawigan ang pangangailangan ng bawat isa? Naku, Mare! Ang mahal ng manga ngayon. Oo, nga hindi kasi panahon ng ani ngayon. Kinukuha pa sa ibang lalawigan ang mangga! DRAFT April 10, 2014
- 469. Paano nagkakaroon ng mangga sa mga grocery store gayong wala namang ani sa bukid? Saan kaya nanggagaling ang mga produkto sa tindahan? Pansinin sa talahanayan ang mga produkto ng mga lalawigan sa Rehiyon VI. Nakalagay dito ang mga produktong ng bawat lalawigan sa iba’t ibang panahon. Talahanayan 1: Enero hanggang Hunyo Lalawigan Produkto Dami Pangangailangang dami ng mga kasapi sa buong rehiyon Aklan Palay 3900 kaban 3400 kaban Antique Palay 900 kaban Capiz Isda 790 kilo 950 kilo Iloilo Melon 1500 kilo 1000 kilo Negros Occidental Tubo 2000 toneladas 2500 (para maging asukal) Guimaras Mangga 3590 kilo 4000 kilo Sa talahanayan makikita ang mga produkto ng bawat lalawigan at ang laki ang pangangailangan ng buong rehiyon. Kung mapapansin mo sa talahanay 1, ang kabuuang pangangailangan ng rehiyon sa palay ay 3,400 na kaban ng palay at ang produksyon ng Aklan ay 3,900 at ang Antique ay 900. Kung pagsamahin ang produksyon ng dalawang lalawigan magiging 4,800 na kaban. Sapat ba ang dami ng palay sa pangangailangan ng buong rehiyon? Gaano kadami ang pangangailangan ng rehiyon sa isda? 1,000 kilo ang produksyo ng Capiz, ngunit ang pangangailangan ay mahigit sa 1,650. Saan kukunin ng rehiyon ang ibang produkto upang matustusan ang pangangailangan ng rehiyon? Anong gagawin ng bawat lalawigan upang matutusan ang kanilang pangangailangan? Kung mapapansin ang bawat lalawigan ay may kaniya kanyang produkto, ngunit mayroon din ito mga produkto na kailangan din nila ngunit hindi nila sinasaka o inaani. Batay sa talahanayan, saan kaya kukuha ng isda ang mga lalawigan ng rehiyon? Saan naman kaya ang mga lalawigan mag-aangkat ng asukal? Ano ang pinapakita ng pag- aangkat ng mga lalawigan sa kanilang karatig na lalawigan? DRAFT April 10, 2014
- 470. Sagutin ang mga tanong: 1. Paano nakatutulong ang produkto ng isang lalawigan sa ibang lalawigan? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 2. Paano nakatutulong ang pag-uugnayan ng mga lalawigan sa pag-unlad ng ekonomiya? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 3. Sa iyong palagay, nakatutulong ba ang pagdaraos ng mga pestibal ng produkto sa pag-uugnayan ng mga lalawigan o rehiyon? Bakit? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 4. Paano nakikipag-ugnayan ang iyong lalawigan sa ibang laalwigan ng rehiyon? _____________________________________________________________ ___________________________________________ DRAFT April 10, 2014
- 471. Gawain A Pag-aralang mabuti ang talahanayan. Pag-usapan sa inyong pangkat at sagutin ang mga sumusunod na tanong batay sa talahanayan. Talahanayan 2: Hulyo hanggang Disyembre Lalawigan Produkto Dami Pangangailangang dami ng mga kasapi sa buong rehiyon Aklan Palay 4500 kaban 3400 kaban Antique Palay 1500 kaban Capiz Isda 1000 kilo 1650 kilo Iloilo Melon 1500 kilo 1000 kilo Negros Occidental Tubo 2500 toneladas 2500 (para maging asukal) Guimaras Manga 5400 kilo 5000 kilo 1. Saan mag-aangkat ang ibang lalawigan ng palay? 2. Ano ang maitutulong ng lalawigan ng Negros Occidental sa buong rehiyon? 3. Ano sa palagay mo ang magiging presyo ng manga sa buwan ng Hulyo hangang Disyembre batay sa datus? Bakit? 4. Ano naman ang presyo ng isda? 5. Ano ang mabuting idudulot ng pag-aangkat ng ibang lalawigan sa isang lalawigan ng rehiyon? Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 472. Gawain B Batay sa talahanayan, itala sa tsart ang mga produktong inaangkat ng iyong lalawigan sa ibang lalawigan. Pangalan ng Produkto Pinanggalingang Lalawigan Gawain C Gumuhit ng isang poster na nagpapakita ng ugnayan ng mga lalawigan sa inyong rehiyon. Sagutin ang mga gabay na tanong upang mabuo ang iyong kaisipan sa iyong iguguhit. 1. Anong mga produkto ng mga lalawigan na iniluluwas nila sa ibang lalawigan? 2. Ano ano namang mga produkto ang kinakailangan ng mga lalawigan? 3. Paano inaangkat ng isang lalawigan ang isang produkto mula sa ibang lalawigan? DRAFT April 10, 2014
- 473. Iba-iba ang paraan ng pagpapalitan ng produkto ng mga lalawigan sa rehiyon. Ang pag-uugnayan ng mga lalawigan ng rehiyon ay nakatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya nito. Ang kakulangan ng produkto sa isang laalwigan at rehiyon ay napupunan ng ibang mga lalawigan sa pamamagitan ng mabuting ugnayan at pagkakaisa. Tandaan Mo DRAFT April 10, 2014
- 474. Pag-ugnayin ng guhit ang lalawigan at kaniyang pangunahing produkto. 1. Ang lalawigan at rehiyon ay umaasa sa ibang lalawigan at rehiyon ng kailangang _____________ upang mapunan ang kakulangan nito sa kanila. 2. Ang mga kompanya na gumagawa ng bahay at gusali na nangangailangan ng marmol bilang isa sa mga materyales ay umaaangkat sa _____________________. 3. Ang mga palengke sa Occidental Mindoro ay umaangkat ng lansones at rambutan sa _______________. 4. Ang mga mag-aalahas sa Maynila at iba pang lalawigan ay umaangkat ng perlas sa ___________________. 5. Ang lalawigan ng ____________________ ay nagdadala ng isdang tuna at marlin sa mga karating lalawigan nito. Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 475. Aralin 6: Pakikipagkalakalan Tungo sa Pagtugon ng Pangangailangan ng mga Lalawigan sa Rehiyon Panimula Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang mga produkto at kalakal ng mga lalawigan ng iyong rehiyon. Iba-iba ang katangiang pisikal ng mga lalawigan. Ito ay may epekto sa pamumuhay ng mga tao rito. May mga pangangailangan ang ibang lalawigan na wala sa kaniyang lalawigan. Sa mga ganitong pagkakataon, kailangan ang pag-ugnayan ng mga lalawigan ng rehiyon sa ibang rehiyon upang mapunan ang ibang mga pangangailangan. Kailangan din ang pagtutulungan ng mga lalawigan upang matugunan ang mga ito. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagpakita ng ugnayan ng kabuhayan ng mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon at sa ibang rehiyon; 2. makapaguugnay ng pakikipagkalakalan sa pagtugon ng mga pangangailangan ng sariling lalawigan at mga karatig na lalawigan sa rehiyon. DRAFT April 10, 2014
- 476. UGNAYAN AT KALAKALAN NG MGA LALAWIGAN SA REHIYON NG MIMAROPA Ang mga rehiyon ng bansa ay may iba-ibang katangiang pisikal. May pagkakataon na magkatulad ang katangian nito subalit magkakaiba sa klima at sa uri ng pananim. Ang kalagayang ito ay may malaking epekto sa uri ng pamumuhay ng bawat lalawigan. Ano ang maitutulong ng rehiyon upang magkaroon ng pag- uugnayan ang kaniyang mga lalawigan? Itinatag ng pamahalaan ang mga rehiyon upang mapabilis ang paghahatid Alamin Mo Tuklasin Mo Paano nakikipag-ugnayan ang mga lalawigan ng rehiyon sa ibang rehiyon ng bansa? Paano nakikipag-ugnayan ang iyong lalawigan sa ibang lalawigan ng rehiyon? DRAFT April 10, 2014
- 477. ng mga pangunahing pangangailangan at paglilingkod sa mga lalawigan, bayan at barangay. Ang bawat rehiyon ay may mga pinunong namamahala upang matugunan ang mga pangangailangang ito. Ang suliranin ng kawalan ng isang rehiyon at matutugunan ng ibang rehiyon gayundin sa mga lalawigang sakop nito. Halimbawa: ang maraming bigas na ani sa Oriental Mindoro ay ipinadadala sa ibang lalawigan ng rehiyon at ipa pang panig ng bansa na may kakulangan sa bigas. Ang mga lalawigan ng Palawan at Occidental Mindoro na sagana sa isda ay nagdadala sa ibang lalawigan at lungsod tulad ng Maynila at iba pang karatig lalawigan. Ang perlas na galing sa Palawan ay dinadala sa ibang lalawigan upang gawing sangkap sa paggawa ng alahas. Ang ibang lalawigan naman ay umaangkat ng marmol sa Romblon upang gamitin sa paggawa ng bahay, gusali at iba pa. Kung may mga malalaking okasyon o selebrasyon tulad ng Palarong Pambansa, ang lalawigan ng Romblon ay nagdadala ng kanilang produktong mula sa marmol sa lugar na pagdadausan ng okasyon upang ipagbili. Ang mga prutas tulad ng lansones, kalamansi, sintores at rambutan ng Oriental Mindoro ay dinadala sa iba-ibang pamilihan ng iba pang lalawigan ng MIMAROPA. Ang dalawang lungsod ng Calapan at Puerto Princesa ay umaaangkat sa mga karatig lalawigan ng mga produkto upang dito ibenta at hilaw na sangkap upang gawing sangkap sa paggawa ng bagong produkto. Isang uri ng pag-uugnayan ng mga lalawigan sa rehiyon ang pagdaraos ng mga pestibal kaugnay ng pangunahing produkto. Sa ganitong paraan ay nakikilala ang produkto na magbibigay sa lalawigan at rehiyon ng malaking kita at pag- unlad ng ekonomiya. DRAFT April 10, 2014
- 478. Sagutin 1. Ano-ano ang paraan ng pag-uugnayan ng mga lalawigan sa rehiyon? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 2. Paano nakatutulong ang produkto ng isang lalawigan sa ibang lalawigan? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 3. Paano nakatutulong ang pag-uugnayan ng mga lalawigan sa pag-unlad ng ekonomiya? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 4. Sa iyong palagay, nakatutulong ba ang pagdaraos ng mga pestibal ng produkto sa pag-uugnayan ng mga lalawigan o rehiyon? Bakit? _____________________________________________________________ ___________________________________________ 5. Paano nakikipag-ugnayan ang iyong lalawigan sa ibang laalwigan ng rehiyon? _____________________________________________________________ ___________________________________________ DRAFT April 10, 2014
- 479. Gawain A Gumupit sa mga dyaryo o pahayagan ng balita tungkol sa pakikipag-ugnayan ng iyong lalawigan sa ibang lalawigan. Idikit sa kahon sa ibaba. Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 480. Gawain B Itala sa tsart ang mga produktong inaangkat ng iyong lalawigan sa ibang lalawigan. Pangalan ng Produkto Pinanggalingang Lalawigan Gawain C Itala sa tsart ang mga produkto ng iyong lalawigan na dinadala sa ibang lalawigan. Pangalan ng Produkto Pinagdadalhang Lalawigan DRAFT April 10, 2014
- 481. Iba-iba ang paraan ng pagpapalitan ng produkto ng mga lalawigan sa rehiyon. Ang pag-uugnayan ng mga lalawigan ng rehiyon ay nakatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya nito. Ang kakulangan ng produkto sa isang laalwigan at rehiyon ay napupunan ng ibang mga lalawigan sa pamamagitan ng mabuting ugnayan at pagkakaisa. Tandaan Mo DRAFT April 10, 2014
- 482. Punan ng tamang sagot ang bawat patlang. Isulat ang sagot sa papel. 1. Ang lalawigan at rehiyon ay umaasa sa ibang lalawigan at rehiyon ng kailangang _____________ upang mapunan ang kakulangan nito sa kanila. 2. Ang mga kompanya na gumagawa ng bahay at gusali na nangangailangan ng marmol bilang isa sa mga materyales ay umaaangkat sa _____________________. 3. Ang mga palengke sa Occidental Mindoro ay umaangkat ng lansones at rambutan sa _______________. 4. Ang mga mag-aalahas sa Maynila at iba pang lalawigan ay umaangkat ng perlas sa ___________________. 5. Ang lalawigan ng ____________________ ay nagdadala ng isdang tuna at marlin sa mga karating lalawigan nito. Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 483. Aralin 7: Kahalagahan ng Imprastraktura sa Kabuhayan ng mga Lalawigan Natutuhan mo sa nakaraang aralin kung ano ang ibig sabihin ng imprastraktura gayundin ang iba’t-ibang imprastraktura na matatagpuan sa sariling lalawigan at rehiyon. Ang pagtukoy mo sa mga imprastrakturang ito ay magiging gabay mo upang mabigyang pansin ang kahalagahan nila sa kabuhayan sa lalawigan at rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapaghihinuha ng kahalagahan ng imprastraktura sa kabuhayan sa lalawigan at sa kinabibilangang rehiyon. 2. makapagsusuri ang epekto sa kabuhayan ng pagkakaroon o pagkawala ng imprastraktura sa lalawigan at sa kinabibilangang rehiyon. 3. makapaglalarawan ang mabuting dulot ng imprastraktura sa kabuhayan sa lalawigan at sa kinabibilangang rehiyon. Panimula DRAFT April 10, 2014
- 484. Bigyang pansin ang usapan o dayalogo sa ibaba. MARIO: Napakasipag talaga ng ating bagong halal na Mayor, Ano? Sa maikling panahon ng kanyang panunungkulan ay marami na siyang naipagawang proyekto dito sa ating bayan kaya higit tayong umuunlad. LIZA: Tama ka diyan. Katulad na lamang ng mga sinementong mapuputik at sira-sirang daan. Ito ang nagpadali sa pag-aangkat at pagdadala ng mga produkto mula sa ibang bayan patungo rito sa atin. MARIO: Oo nga, at ang isa pa dyan eh yung bagong itinayong pamilihang bayan. Napakatagal na rin nating walang Alamin Mo Tuklasin Mo Bakit mahalaga ang imprastraktura kabuhayan sa lalawigan at rehiyon? DRAFT April 10, 2014
- 485. sentralisadong pamilihan noon kaya naman nahihirapan ang mga tao na bumili ng mga produktong kailangan nila. LIZA: Dahil sa bagong palengke natin ay mas dumami rin ang nabigyan ng pagkakataong magnegosyo at makapagtinda. Nakakukuha sila ng magandang pwesto sa pamilihan upang doon ibagsak ang kanilang mga produkto. MARIO: Mabuti nalang at pinatibay na rin ang mga tulay sa mga barangay. Madali na nilang nadadala ang iba’t- ibang mga lokal na produkto papunta sa ating pamilihan. Kung dati ay kinakailangan pa nilang isakay sa bangka ang kanilang produkto upang maitawid sa ilog, ngayun ay pwede na nila itong i-diretso sa pamilihan. LIZA: Ngayun nga ay may mga nakahanay pang proyekto para sa bayan katulad ng mga irigasyon, dam at kongkretong pantalan/pyer.Paano kaya kung walang mga imprastrakturang kagaya ng mga ito ang naipatayo sa ating bayan? Siguro ay mabagal ang pag-unlad ng kabuhayan ng mga tao dito sa atin, ano sa palagay mo? MARIO: Marahil ay ganoon na nga. Sana ay mas marami pang imprastrakturang maipatayo dito sa atin upang mas lalo umunlad. Ang ating kabuhayan at lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 486. Sagutin ang mga sumusunod na tanong 1. Tungkol saan ang usapan nina Mario at Liza? 2. Bakit nila naisip na mas umunlad ang kanilang bayan? 3. Isa-isahin ang mga imprastrakturang nabanggit sa usapan. Sabihin ang kahalagahan ng bawat isa sa kabuhayan ng mga tao? 4. Kung mawawala/masisira ang mga imprastraktura, ano kaya ang magiging epekto nito sa kabuhayan ng mga tao? Magbigay ng kongkretong halimbawa. dagdagan ng no.5 Gawain A PANUTO: Isulat sa patlang ang TAMA kung wasto ang isinasaad ng pahayag at MALI naman kung hindi. __________1. Mas mabilis ang pagbibyahe ng mga produkto dahil sa mga kongkretong daan. __________2. Ang mga sementadong pantalan o pyer ay nakatutulong upang makadaong ang mga barko at mga RO-RO. __________3. Nahihirapan ang mga taong bumili ng mga kailangang produkto sa mga palengke. __________4. Lumalawak ang mga agrikultural na lugar at gumaganda ang mga ani dahil sa mga patubig at irigasyon. __________5. Mas nabibigyan ng pabor ang mga kontratista/kontraktor sa mga ipinagagawang imprastraktura kaysa mamamayan. Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 487. Gawain B Isulat sa sagutang papel ang magiging epekto ng mga ipinakikita sa bawat larawan sa kabuhayan ng mga mamamayan. 1. 2. 3. 4. 5. Epekto: Epekto: Epekto: Epekto: Epekto: DRAFT April 10, 2014
- 488. Gawain C Pangkatang Gawain Bumuo ng dula-dulaan na magpapakita ng epekto sa kabuhayan ng pagkakaroon o pagkawala ng iba’t ibang imprastraktura sa sariling lalawigan at rehiyon. pagbatayan ang ibibigay serbisyo sa mga tao at pagpapalitan ng mga produkto ng mga lalawigan. Tandaan Mo Ang iba’t ibang imprastraktura na ipinapagawa sa mga bayan at lalawigan ay mahalaga sa pag- unlad ng kabuhayan ng mga mamamayan. Ang mga imprastraktura gaya ng mga daan, palengke, tulay, patubig, pantalan, sistema ng transportasyon, pagawaang industriyal at iba pa ay nakakatulong para sa mas mabilis na pagbibigay at palitan ng produkto at serbisyo. DRAFT April 10, 2014
- 489. Isulat sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot. 1. Napag-uugnay ang magkahiwalay na lugar at madaling naitatawid ang mga produkto at serbisyo dahil sa __________. a. bangka b. tulay c. pantalan d. trak 2. Nakatutulong ang sementadong daan sa kabuhayan dahil ___________. a. mas nagiging mabilis ang transportasyon. b. maiiwasan ang pagkasira ng mga produkto dahil sa bako- bakong mga kalsada. c. Madaling napupuntahan ang mga sakahan at lugar kung saan naroroon ang kabuhayan. d. Lahat ng nabanggit ay tama. 3. Dahil sa pagkakaroon ng sentralisadong pamilihan, ang mga mamamayan ay ____________. a. Nawawalan ng direksyon sa pagbili ng mga produkto. b. Nalulugi dahil maraming kakompitensya sa pagbebenta ng produkto. c. Nabibigyan ng pagkakataon na paunlarin ang kanilang kabuhayan dahil may tiyak na lugar na pagdadalhan ng mga produkto d. Nalilito sa dami ng mga bilihin na nakikita sa pamilihan Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 490. 4. Ipinagawa ang mga irigasyon para sa mga magsasaka upang ____________. a. Masuplayan nila ng sapat na tubig ang kanilang mga pananim at sakahan kahit malayo sa pinagkukunan. b. Magkaroon ng “outlet” ang ilog na pinagmumulan ng tubig. c. Magkaroon ng lugar na mapaglilinisan ng kanilang kagamitan sa pagsasaka d. Magsilbing tirahan ng ibang mga isda. 5. Ang mga imprastraktura ay mahalaga sa kabuhayan ng mga mamamayan dahil __________. a. Oo, dahil nakatutulong ang mga ito sa mabilis na pagproseso ng mga produkto at serbisyo at ang pagpapalitan ng mga ito. b. Oo, dahil mas lalong nakikilala ang isang lugar kung maraming naipatayong imprastraktura dito c. Hindi, dahil gumagastos ng malaki ang pamahalaan para maipagawa ang mga ito d. Hindi, dahil walang kinalaman ang imprastraktura sa pag-unlad n kabuhayan. DRAFT April 10, 2014
- 491. Aralin 9: Ang Pamunuan sa mga Lalawigan sa Aking Rehiyon Paano ba napapangalagaan ang kapakanan ng mga kasapi ng lalawigan o rehiyon? Kanino tumatakbo ang mga tao kapag may mga sakuna na nangyayari sa lalawigan? Sino ang nagpapanatili ng kaayusan sa mga lansangan? Marami pang ibang pangangailangan ang bawat taong naninirahan sa lalawigan kung kaya’t napakamahalaga na may namumuno upang matugunan ang mga panganagailangan na ito. Samakatuwid, ang bawat lalawigan ay may pamunuan upang masiguro ang kapakanan ng bawat kasapi nito. Mahalaga ding mabatid na ang bawat lalawigan sa kinabibilangang rehiyon ay may sariling pamunuan upang tugunan ang mga pangangailangan ng bawat kasapi nito. Kung kaya ang bibigyang diin sa araling ito ay ang mga namumuno sa sariling lalawigan at ng karatig lalawigan sa rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: makapagtutukoy ng mga namumuno sa sariling lalawigan at mga karatig nito sa kinabibilangang rehiyon, at makapagsasabi na ang rehiyon ay binubuo ng mga lalawigan na may sariling pamunuan Panimula DRAFT April 10, 2014
- 492. Alamin Mo Sino ang tumutugon sa pangangailangan ng lahat ng kasapi ng lalawigan? Paano natutugunan ang pangangailangan ng mga kasapi ng mga lalawigan sa rehiyon? DRAFT April 10, 2014
- 493. Pagtugon sa Pangangailangan ng Bawat Lalawigan Ang mga tao na naninirahan sa isang munisepyo/lungsod o lalawigan ay may mga pangangailangan na dapat tuguan. Pangunahin na dito ay ang pagkakaroon ng sapat na mabibiling pagkain sa palengke, ang pagkakaroon ng inprastruktura sa kuryete at tubig, maayos na daanan, ang abot kayang serbisyong pangkalusugan at ang pagkakaroon ng katahimikan Tuklasin Mo Masyadong mataas ang singil ninyo. Mapipilitan po kaming ipasara ito! Pasensya na po. Babaguhin na po namin! Chief, nahuli naming nagnakaw ito! Magaling! Dahin na iyan sa presinto. DRAFT April 10, 2014
- 494. at siguridad sa pamayanan. Sa papaanong paraan matutugunan ang mga pangangailangan na ito ng mga lalawigan? Pansinin ang mga sumusunod na situwasyon at pag- isipan kung paano makakatulong ang pamunuan sa mga tao. Naku, paano natin mababayaran. Mahal ang ospital at gamot. Misis, kailangan pong ipasok ang bata sa ospital. Naku ang mahal na ng bilihin Magkano ? Bili na ki! Para diyan DRAFT April 10, 2014
- 495. Kapitan, talamak na po ang nakawan dito sa atin Hayaan ninyo at ipapakalat ko ang mas maraming nag- roronda. Kapitan, talamak na po ang nakawan dito sa atin Hayaan ninyo at ipapakalat ko ang mas maraming nag- roronda.DRAFT April 10, 2014
- 496. Noon panahon ng mga sinaunang Pilipino, ang pagtugon sa pangangailangan ng lahat ng kasapi ay pinamumunuan ng pinakamakapangyarihang kasapi na kung tawagin ay isang “Datu”. Ang Datu sa “balangay” ay siyang bukod tanging nagpapatupad ng mga alintuntunin ng buong balangay. Siya ang namamahala sa lahat ng nalikom na kagamitan ng buong nasasakupan niya. Sapagkat ang mga pamayanan noong panahon ay kalat-kalat at may kanya-kanyang hangad sa likas yaman ng lugar kung saan sila mapadpad, sinisuguro ng pinunong datu na ang nasasakupang lugar ng kanyang balangay ay hindi maagaw ng iba pang balangay. Kung kaya’t pinamumunuan din niya ang siguridad ng lahat ng taong nasasakupan niya. Sa ngayon, ang mga barangay ay hindi na pinamumunuan ng isang makapangyarihan datu. Ang barangay ay isang organisadong komunidad na pinamumunuan ng Barangay Captain. Ang kapitan ay hinahalal ng kanyang mga kasama sa barangay upang mamuno sa kanyang kabarangay. Maraming barangay na ito ang bumubuo sa mga mas malawak at sentrong pamayanan na kung tawagin ay munisipyo o di kaya’y lungsod. Munisipyo man o lungsod ay pinamumunuan ng alkalde. Ang mga Barangay Captain ay nananagot sa alkalde ng lungsod o munisipyo kung saan naroon ang kanyang barangay. Ang maraming munisipyo at lungsod ang siya naman bumubuo ng lalawigan na pinamumunuan ng gobernador. Katulad ng barangay kaptain, ang gobernador ng lalawigan at ang alkalde ng lungsod o munisipyo ay kapwa hinahalal ng kanilang nasasakupan upang mangasiwa sa pagtugon ng kanilang pangangailangan. DRAFT April 10, 2014
- 497. Gobernado r Bise Gobernador Sangguniang Panlalawigan Alkalde Lungsod Bise Alkalde Lungsod Sanggunian g Bayan Alkalde Munisipalida Bise Alkalde Munisipalida Sanggunian g Bayan Barangay Kapitan Barangay Kapitan Barangay Kapitan Barangay Kapitan Barangay Kapitan Barangay Kapitan Barangay Kapitan Barangay Kapitan Legend: = linya ng koordinasyon = linya ng superbisyon DRAFT April 10, 2014
- 498. Sa mga ‘Chartered na Lungsod’ Legend: = linya ng koordinasyon = linya ng superbisyon Mayor Bise - Mayor Sangguniang PanLungsod Barangay kapitan Mga Barangay Mga Sangguniang Barangay DRAFT April 10, 2014
- 499. Kung mapapansin ninyo, bagaman ang ating lalawigan, kasama ng karating lungsod at lalawigan ay kasapi ng ating rehiyon, ang bawat isang lalawigan at lungsod ay mga sariling pamunuan. Hindi sinasakop ng bawat pamunuan ang mga karatig na lalawigan o lungsod, bagkus, nagtutulungan ang mga namumuno ng bawat lungsod at lalawigan ng rehiyon upang mas lalong makatugon ang bawat isa sa pangangailangan ng kani kanilang sinasakupan. Ang graphic organizer ay nagpapakita ng mga namumuno sa bawat ??? Sagutin ang mga sumusunod: 1. Itala sa talahanayan ang mga namumuno sa bawat pamayanan. 2. Sa aling sitwasyo n dapat nakakat ugon ang namumuno ng bawat lalawigan? Lagyan ng tsek. Situwasyon Oo Hindi a. Paghahanapbuhay ng bawat tao b. Kaligtasan ng mga tao c. Pagbibigay ng pera para may makain d. Pagkakaroon ng ospital sa sentro ng munisipyo e. Pag tingin sa mga tindahan upang hindi magmamalabis ang pagbebenta ng mga pagkain Pamayanan Namumuno Barangay Munisipyo Lungsod Lalawigan DRAFT April 10, 2014
- 500. Gawain A Balik aralan ang mga lalawigan na kabilang sa sariling rehiyon. Isipin kung ano ang kaugnayan ng mga pamunuan ng bawat lalawigan sa rehiyon. Isulat ang “tama” kung ang ugnayan sa bawat situwasyon ay tama at “mali” kung hindi naman. Kapag “mali” ang sagot, sumulat ng isang pangungusap kung bakit ito ay mali. __________ 1. Ang Gobernador ng Saranggani ang namumuno sa pagpapatayo ng pampublikong ospital sa Lungsod General Santos. __________ 2. Nagkaroon ng “Regional Meeting” ang mga lalawigan at lungsod ng Rehiyon XII at napagkasunduan ng lahat nang namumuno na ipapatupad nila sa kanilang mga lalawigan at lungsod ang mga batas upang isulong ang pagunlad ng buong rehiyon. ___________ 3. Pinatawag ng Alkalde ng Lungsod ng Koronadal ang Barangay Kapitan ng __________, isang barangay sa Koronadal, dahil sa malaking kaguluhan na naganap doon. ___________ 4. Ipinasara ng Alkalde ng Koronadal ang San Vicente-Malaya Road sa Banga dahil hindi nito kasundo ang gobernador ng South Cotabato. ___________5. Mananagot ang Gobernador ng Cotabato sa Gobernador ng South Cotabato. Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 501. Gawain B Pangkatang Gawain Ipakita sa pamamagitan ng dula dulaan ang ugnayan ng mga pamunuan ng bawat lalawigan ng rehiyon batay sa itinakda sa bawat pangkat. Pangkat 1- Mga Barangay Kapitan ng maglapit na barangay sa iisang lalawigan Situwasyon: May mga masasamang loob na nagnanakaw sa mga barangay ng isang lalawigan Pangkat 2- Mga Gobernador ng lalawigan ng Region XII Situwasyon: Ang Region XII ang naatasang maging “host” ng Palarong Pambansa sa darating na taon. Pangkat 3- Mga Alcalde ng mga lungsod/ munisipyo ng Region XII Situwasyon: Magkakaroon ng “cultural-expo” ng lalawigan kung saan ang mga kultura ng bawat lungsod/munisipyo ay makikita sa isang display at kung saan maraming tao ang makakikita. Gawain C Indibidwal na Gawain Gumawa ng poster na nagpapakita ng pagtugon ng pamunuan ng bawat mga lalawigan sa kinabibilangan na rehiyon sa kanya- kanyang mga nasasakupan. Ipakita sa poster ang pangangailangan ng mga kasapi at kung paanong tinutugunan ito ng mga namumuno sa lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 502. Sagutin ang mga sumusunod. Gamitin ang sagutang papel. I. Iguhit ang ☺ kung tama ang isinasaad ng pangungusap at kung mali ang pangungusap, iwasto ang maling salita. _______1. Gobernador ang namumuno sa isang lalawigan. _______2. Ang mga lalawigan ang bumubuo ng mga barangay. _______3. Ang alkalde ng lungsod ang nagpapatupad ng mga programang panglalawigan. Tandaan Mo Natutuhan k Ang bawat lalawigan, munisipyo o lungsod ay may namumuno upang matugunan ang pangangailangan ng mga kasapi ng nasabing lalawigan, munisipyo o lungsod. Ang rehiyon ay binubuo ng mga lalawigan na may mga sariling pamunuan. Ang mga pamunuan ay nagtutulog tulong upang mapaunlad ang rehiyon. DRAFT April 10, 2014
- 503. _______4. Ang bawat lalawigan sa rehiyon ay may sariling pamunuan. _______5. Hindi kailangan ang pamunuan upang matugunan ang pangangailangan ng lalawigan. II. Sumulat ng mga pangungusap tunkol sa pamunuan ng isang lalawigan. (Bakit hindi ipasaliksik ang mga pangalan sa bawat barangay?) 1. _________________________________________ 2. _________________________________________ 3. _________________________________________ 4. ___________________________________________ 5. _________________________________________ DRAFT April 10, 2014
- 504. Aralin 10: Mga Namumuno at Kasapi ng mga Lalawigan Ang bawat lalawigan ay may sinasakupang mga tao o pangkat ng tao. Ang mga kasapi ng lalawigan ay ang mga taong namumuhay dito. Sa pamumuhay ng mga tao sa lalawigan, nagkakaroon ito ng mga pangangailangan na dapat tugunan. Sa maliit na lalawigan, madaling magpulong ang mga kasapi o ang mga taong namumuhay dito upang mapag-uusapan bilang isang pangkat kung paano nila tutugunan ang kanilang pangangailangan. Ngunit sa mga malalaking lalawigan sa modernong panahon, hindi na sapat ang mapag-usapan ng buong pamayanan ang kanilang suliranin. Nangangailangan ng isang representasyon ng mga tao na siyang tutugon ng pangangailangan nila. Mapag-uusapan sa araling ito kung sino-sino ang kasapi ng lalawigan at kung sino sino naman ang namumuno upang matugunan ng lalawigan ang pangangailangan ng kanyang mga kasapi. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: makapagtutukoy ng mga kasapi ng at namumuno sa mga lalawigan (lungsod o munisipyo makapagpakita ng pagpapahalaga sa mga ambag ng mga kasapi at namumuno sa ikabubuti ng lalawigan Panimula DRAFT April 10, 2014
- 505. Alamin Mo Sino sino ang mga kasapi ng lalawigan? Sino sino ang namumuno dito? DRAFT April 10, 2014
- 506. Suriin ang larawan sa ibaba. Ano-ano ang ginagawa ng mga tao na nasa larawan? Ano-ano ang mga ginagawa ng mga tao sa larawan? Bakit nila ito ginagawa? Sino-sino ang nag- utos sa kanila na gawin ito? Ang bawat isang lalawigan ay may nananinirahan na mga tao, indibidwal man o mag- anak. Ang mga naninirahan dito ay siyang itinuturing na kasapi ng nasabing lalawigan. Ang paninirahan ng bawat isa ay nangangahulugan ng kaakibat na Tuklasin Mo DRAFT April 10, 2014
- 507. pangangailangan upang matustusan ang kanyang pamumuhay sa nasabing lugar. Karaniwang pangangailan ay ang pagpapanatili ng kaayusan o katahimikan at kalinisan ng kapaligiran. Bukod pa dito, kailangan ding matugunan ang pangangailangan ng mag-anak ng sapat na mapagkukunan ng kanilang makakain at ang makapag-aral ang kanilang mga anak. Habang lumalaki at lumalawak ang pamayanan, lumalawak din ang mga saklaw ng pangangailangan ng mga kasapi nito. Sa maliit na pamayanan, ang mga suliraning kinakaharap ay madaling mapag-usapan sapagkat halos magkakakilala ang mga tao. Ngunit sa pagdami ng mga taong naninirahan sa isang pamayanan, makikitang hindi magiging madali ang simpleng pag- uusap lang ng mga magkakakilalang kasapi ng pamayanan. May pamunuan na kailangangang mamagitan upang maayos ang ano mang suliranin kinakaharap ng nasabing pamayanan. Sa puntong ito, ang pamayanan ay nangangailangan ng mga batas o kautusan na dapat sundin ng mga kasapi upang mapanatili ang kaayusan ng pamayanan. Ang pamunuan ng bawat pamayanan, munisipyo/ lungsod o lalawigan man ito ang siyang nagpapatupad ng kaayusan ng pamayanan. Sa munisipyo o lungsod, ang alkalde ang pinakapinuno at sa lalawigan naman, ang gobernador ang siyang pinakapinuno. Bukod sa pinakapinuno ng bawat lalawigan o lungsod/ munisipyo, may mga kaagapay sila sa pagtugon ng pangangailangan ng kanilang mga sinasakupan. Makikita sa talahanayan ang mga DRAFT April 10, 2014
- 508. naglilingkod sa pamunuan ng lalawigan o munisipyo/lungsod. Lugar Mga Kabilang Dito Pamunuan Mga Kaagapay Lalawigan Ilang Lungsod sa lalawigan Mga munisipyo Mga barangay Gobernador Alkalde ng kabilang na Lungsod Barangay Kapitan ng mga Kabilang na barangay Bise Gobernador Mga Kagawad Bise Alkalde ng mga lungsod at munisipyo Lungsod Na hindi kabilang ng lalawigan Mga barangay Alkalde Barangay Kapitan ng mga Kabilang na barangay Bise Alkalde Mga Kagawad Munisipyo Mga barangay Alkalde Barangay Kapitan ng mga Kabilang na barangay Bise Alkalde Mga Kagawad Barangay Mga mag- anak Mga indibidwal na tao Barangay Kapitan Barangay Kagawad Punong Sanguniang Kabataan Tungkulin ng pamayanan ng bawat lalawigan ang paglingkuran ang pangangailangan ng mga taong nasasakupan nito. Sino sino naman ang mga dapat paglinkuran ng pamunuan? Lahat ng taong nakatira sa DRAFT April 10, 2014
- 509. isang pamayanan ay kasapi nito. Aling pamayanan ka nakatira? Sino sino ang namumuno sa iyong pamayanan? Sagutin ang mga sumusunod: 1. Bakit nagkakaroon ng pamunuan sa isang pamayanan? 2. Sino sino ang kasapi ng pamayanan? 3. Sino ang pinuno ninyo kapag kayo ay nakatira sa isang lalawigan? 4. Sino sino ang mga kaagapay ng lungsod na hindi kabilang sa isang lalawigan? 5. Kasapi ka ba ng lalawigan kapag ang iyong barangay ay kabilang sa nasabing lalawigan? DRAFT April 10, 2014
- 510. Gawain A Pangkatang Gawain Isulat sa kahon ang mga namumuno sa iyong pamayanan. Gamiting ang kasunod na graphic organizer. Mga Namumuno sa Aking Lalawigan/ Lungsod (posisyon) Pangalan Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 511. Sagutin ang mga sumusunod upang gabay sa pagbuo ng tsart. 1. Sino ang pinakapinuno ng pamayanan? 2. Sino ang mga kaagapay niya? 3. Ano ang mga kabilang sa pamayanan niya? 4. Sino sino pa ang mga tumutulong sa pinakapinuno ng iyong pamayanan? Gawain B Pangkatang Gawain Sagutin ang mga sumusunod na tanong at iulat sa klase. 1. Ano ano ang mga proyektong ipinapatupad sa inyong lalawigan/ lungsod o munisipyo? 2. Paano ipinapatupad ang mga proyekto sa inyong lalawigan/ lungsod o munisipyo? 3. Ano ang nagagawa nito sa mga kasapi ng lalawigan/ lungsod o munisipyo? Iguhit ang isang proyekto na ipinapatupad ng pamunuan sa iyong lalawigan o lungsod. Ipakita kung paano ito tinutulungan ang mga kasapi ng pamayanan. DRAFT April 10, 2014
- 512. Gawain C Batay sa larawan sa ibaba, gumawa ka ng talata na nagtukoy sa papel na ginapanpanan ng mga namumuno sa inyong lalawigan. Sagutin Mo: Ano-anong papel ang ginagampanan ng mga namumuno sa inyong lalawigan? Madali ba o mahirap gawin ang mga gawaing ito? Paano tayo makakatulong sa pagtupad ng kanilang tungkulin? DRAFT April 10, 2014
- 513. Tandaan Mo Ang mga opisyales ng panlalawigang inihalal ng mga mamamayan ay ang gobernador, bise gobernador, Lupong Panlalawigan Mahalaga na may tagapamahala sa mga lalawigan upang mapanatili ang kaayusan at kaunlaran. Ang tagumpay ng pamumuno ng lalawigan ay nasa pagtutulungan ng mga mamamayang nakatira ditto. DRAFT April 10, 2014
- 514. Sagutin ang mga sumusunod na katanungan. Isulat ang sagot sa sagutang papel. 1. Sino-sino ang mga pinuno ng bayan na halal ng mga mamamayan? ____________________________________________________ ________________________________________________ 2. Sino-sino ang ibang pinunong bayan bukod sa mga hinihalal ng bayan? ____________________________________________________ ________________________________________________ 3. Ibigay ang mga pinuno ng lalawigan na nahalal ng mga mamamayan ____________________________________________________ ________________________________________________ 4. Sino-sino ang mga pinuno ng lalawigan na hindi nahalal ng bayan? ____________________________________________________ ________________________________________________ 5. Bilang mag-aaral ano-ano ang katungkulan mo sa bayan? ____________________________________________________ ________________________________________________ Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 515. 1 Aralin 11: Mga Tungkulin at Pananagutan ng mga Namumuno sa Aking Lalawigan Sa nakaraang aralin, natukoy natin ang mga namumuno sa ating pamayanan, maging lalawigan man ito, lungsod o munisipyo. Natukoy natin ang tawag sa punong tagapamahala ng nasambing pamayanan at ang kaalaman na mga ito ay inihahalal ng mga kasapi ng bawat pamayanan. Ang pagkakalukluk ng mga pinuno ay may kaakibat na tungkulin at papanagutan sa mga kasapi ng pamayanan, lalawigan o lungsod/munisipyo man ito. Mahalagang ipahayag ang damdamin ng mga kasapi sa pagganaap ng mga tungkulin na ito ng mga pinuno upang mapanatili ang katapatan nila na mapaglingkuran ang kanilang nasasakupan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ng mga tungkulin at pananagutan ng mga namumuno sa mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon 2. makapagpahayag ng saloobin tungkol sa pagganap ng mga namumuno sa kanilang tungkulin upang matugunan ang pangangailangan ng mga ksapi ng kanilang lalawigan sa kinabibilangan rehiyon Panimula DRAFT April 10, 2014
- 516. 2 Basahin ang ilan sa mga kapangyarihan, katungkulan at pananagutan ng bawat namumuno sa lalawigan ayon sa batas “Local Government Code of 1991” Ilan sa mga Kaakibat na Tungkulin ng Namumuno ng Lalawigan o Lungsod Alamin Mo Tuklasin Mo 1. Siya ang pinakamataas na pinuno ng lalawigan at namuno sa lahat ng proyekto, programa, serbisyo at gawain sa lalawigan 2. Sinisiguro niya na naipatutupad ang lahat ng batas at ordinansa ng lalawigan o lungsod 3. Namamahala sa paggamit sa pondo at iba pang pinagkakitaan para sa pagpapatupad ng mga planong pang-kaunlaran ng lalawigan 4. Sinisiguro niya na ang serbisyong panlipunan ay naisagawa ayon sa batas Ano ang mga tungkulin na dapat gampanan ng mga namumuno sa lalawigan? Paano maipaparating sa mga namumuno na dapat gampanan nila ang kanilang tungkulin? DRAFT April 10, 2014
- 517. 3 Ilan sa mga Kaakibat na Tungkulin ng mga Kaagapay ng Namumuno ng Lalawigan o Lungsod Bise Gobernador/Bise Alkalde Sangguniang Panlalawigan o Panglungsod 1. Siya ang pangalawang pinakamataas na pinuno ng lalawigan 2. Siya ang namumuno sa palatuntunan (Presiding officer) ng Sangguniang Panlalawigan o Sangguniang Panglunsod 3. Nagpapatupad ng tungkulin ng gobernador kung ang opisina ng huli ay mababakante 4. Katuwang ng gobernador sa pamamahala at pagpapatupad ng mga batas at alituntunin sa lalawigan Graphic picture ng sangguniang panlalawigan o panglungsod 1. Nagsasagawa ng mga batas 2. Tumutulong sa pagpatupad ng proyekto sa distrito at sektor na kanyang kinakatawan 3. Nagpatupad ng mga tungkuling iniatang sa kanya ng konseho o sanggunian. DRAFT April 10, 2014
- 518. 4 Gawin mo Barangay Kapitan at kanyang mga opisyales Sagutin ang mga sumususnod na tanong: 1. Ano-ano ang mga tungkulin at pananagutan ng bawat namumuno sa lalawigan. 2. Saan nanggagaling ang kanilang katungkulan at kapangyarihan? 3. Ano-ano ang mga dapat isaalang-alang ng mga namumuno sa lalawigan sa kanilang pagpapatupad ng kanilang tungkulin sa lalawigang kanilang sinasakupan? Gawain A Pangkatang Gawain Ang bawat pangkat ay magtalakay ng mga sitwasyon, isyu o kalagayan na nasa inyong lalawigan. Isadula ang mga sitwasyon at mga paraan paano ito natutugunan ng pamahalaang panlalawigan. Pangkat 1: Panahon ng Kalamidad 1. Pinapatupad ang kinakailangang proyekto upang matugunan ang kabuuang kapakanan ng mga kasapi ng barangay. 2. Pinapatupad ang mga batas upang masiguro ang kaayusan sa buong barangay. DRAFT April 10, 2014
- 519. 5 Pangkat 2: Seguridad at kaayusan sa lalawigan Pangkat 3: Pagbaba ng Kalidad ng Edukasyon Pangkat 4: Kakulangan sa lansangan, tulay at iba pang transportasyon at komunikasyon Gawain B Pangkatang Gawain Sa mga kalagayang binanggit sa itaas. Paano ipinapakita ng mga namumuno sa inyong lalawigan/ lungsod ang kanilang pananagutan at tungkulin? Punan ang graphic organizer. Pangkat _______________________ Suliranin: _______________________ Mga Namumuno ng Aking Lalawigan/ Lungsod Paano Ipinakita ang Tungkulin at Pananagutan Gobernador/ Alkalde Bise-Gobernador/ Bise Alkalde Sangguniang Panlalawigan/ Sangguniang Panlungsod Gawain C Batay sa inyong nalalaman sa mga tungkulin at pananagutan ng mga namumuno ng inyong lalawigan/lungsod, pumili ng isang suliranin na kinakaharap ng iyong lalawigan/ lungsod. Ipahayag DRAFT April 10, 2014
- 520. 6 sa isang liham sa iyong gobernador/ alkalde ang iyong damdamin tungkol dito at kung maari magbigay ng mungkahi paano nila dapat tuparin ang mga tungkuling ito. (Petsa) Mahal Kong Mayor/ Gobernor: __________________________________ _______________________________________ _______________________________________ _______________________________________ _______________________________________ _______________________________________ Nagpapasalamat, (lagda) DRAFT April 10, 2014
- 521. 7 Narito ang ilang batayang kaisipan ng aralin Ang mga kapangyarihan, katungkulan at gawain ng mga namumuno sa mga lalawigan ay napapaloob lath sa Local Government Code ng 1991 Ang gobernador, bise-gobernador, ang Lupong Panlalawigan at iba pang pinuno ng pamahalaang panlalawigan ay sama-samang nagsusumikap upang mapanatili at magpapatuloy ang katahimikan at kaunlaran ng pamumuhay sa lalawigang kanilang sinasakupan. Mahalaga na mamuhay at mamuno nang maayos at maging matapat upang magtiwala sa kanila ang mga mamamayan Natutuhan ko Tandaan Mo DRAFT April 10, 2014
- 522. 8 Isulat sa “graphic organizer” ang mga tungkulin ng mga namumuno sa lalawigan Mga Tungkulin ng mga Pinuno ng AKing Lalawigan/ Lungsod Gobernador Bise - Gobernador Sangguniang Panlalawigan DRAFT April 10, 2014
- 523. 1 Aralin 12: Paraan ng Pagpili ng Pinuno ng Lalawigan Ang nakaraang aralin ay tungkol sa mga tungkulin at pananagutan ng mga namumuno sa sariling lalawigan. Nakasaad sa “Local Government Code ng 1991” ang lawak ng kapangyarihan, tungkulin at mga pribelihiyo ng mga opisyales sa lalawigan, lungsod o munisipyo. Paano nga ba napipili ang mga namumuno? Sa pamamagitan ng pag-alam sa paraan ng papili ng mga namumuno, mas mauunawaan ang kahalagan ng tamang pamumuno sa pagpapaunlad ng mga lalawigan, lungsod o munisipyo.. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtutukoy ng paraan ng pagpili ng mga namumuno sa lalawigan/lungsod 2. makakapagbigay ng sariling saloobin sa ninanais na pamumuno sa kinabibilangang lalawigan/lungsod Paano napipili ang mga namumuno sa lalawigan/ lungsod? Panimula Alamin Mo DRAFT April 10, 2014
- 524. 2 Bukod sa walang pasok, marahil napagisipan ninyo kung sa tuwina ay nagkakaroon ng eleksyon. Ito ang paraan natin sa pagpili ng mga naglilingkod sa ating pamayanan, maging lalawigan o lungsod man ito. Pagaralan natin kung paano naghahalal ng namumuno. Ang isang kasapi ay nais maglingkod sa kanyang kapwa sa pamayanan. Ang nais maglingkod ay maghahain ng kanyang certificate of candidacy sa Commision on Elections. Tuklasin Mo Nais kong maglingkod sa aking lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 525. 3 Magkakaroon ng eleksyon kung saan lahat nang nakrehistro ay puwedeng bumoto.. Bibilangin ang balota upang malaman kung sino ang pinili ng mga kasapi ng pamayanan. Ang nanalo sa bilangan ang siya tatanghaling panalo at maari ng manungkulan. Ang panunungkulan ng tagapaglingkod ay depende sa nakatalaga na bilang na taon. Ayon sa batas, hindi lahat ay maaring tumakbo upang magpahalal bilang tagapaglingkod. Narito ang kailangang makamit upang makatakbo sa eleksyon. 1. Kailangan ay isang Pilipino na nakapagrehistro upang bumuto. 2. Nakatira nang mahigit pa sa 6 na DRAFT April 10, 2014
- 526. 4 Gawin mo Gawain A Pangkatan Gawain Magsagawa ng dula dulaan tungkol sa isang halalan dito sa ating silid-aralan. Ipakita ang mga hakbang sa pagpili ng mamumuno sa lalawigan o lungsod. Maaring sundin ang ilang mga dapat matandaan. 1. Gumawa ng pangalan ang iba’t ibang partidong magkatungali. 2. Ipakilala ang mga kandidato sa lahat ng posisyon. 3. Magsagawa ng kampanya. 4. Gawin ang halalan sa pamamagitan ng pagboto. 5. Pagbibilang ng mga boto. 6. Proklamasyon sa mga nananalo. Gawain B Pangkatang Gawain Basahin ng iyong pangkat ang ilang probisyon sa Republic Act No. 7166 o Batas na Nagsasaad para sa Sabay-Sabay (synchronized) na Halalang Nasyonal at Lokal DRAFT April 10, 2014
- 527. 5 1. Tatalakayin ang mga situwasyon sa halalan na nangyayari sa inyong lalawigan. Paano sinusunod ng mga kandidato ang batas tungkol sa halalan. Sabihin ang inyong saloobin tungkol dito. Situwasyon 1 Republic Act No. 7166 Isinasaad sa batas na ito ang sumusunod: Sabay-sabay na halalan sa nasyonal at lokal isa (1) kada tatlong (3) taon. Ang termino ng mga halal na opisyales sa lalawigan ay tatlong (3) taon Ang mga posisyon na ihalal sa lalawigan ay mga sumusunod: gobernador, bise-gobernador at kasapi ng Sangguniang Panlalawigan (ang bilang nito ay depende sa bilang ng distrito) Binigyan ng pitongput-limang (75) araw para sa nominasyon ng kandidato May apatnaput-limang (45) araw lamang ang inilaan para sa pangangampanya Ang bawat kandidato ay hindi lalagpas sa tatlong peso (P3.00) ang gagastusin sa bawat botante. Pinipili ang mga namumuno sa lalawigan sa pamamagitan ng isang halalan ng mga rehistradong botante na may gulang labing- walong taon (18) pataas. Nakasulat sa opisyal na balota ang pangalan ng kandidato. DRAFT April 10, 2014
- 528. 6 Si Ginoong Ignacio ay tumatakbong Kagawad sa isang lalawigan. Nais niyang makapaglingkod sa kanyang lalawigan ngunit wala siyang sapat na perang pangtustus sa kanyang kampanya. Kaya’t minabuti niyang lumapit sa gobernador ng kanilang lalawigan. Ayon sa gobernador, bibigyan niya ng malaking halaga si Ignacio upang ibigay sa mga mamboboto kapalit ang pagsulat ng kanyang pangalan bilang gobernador sa balota. Naisip ni Ignacio na pagkakataon niya na ito upang makalikom ng pondo sa kanyang kampanya. Anong probisyon ng batas ang makikita sa situwasyong ito? Ano naman ang dapat gawin ni Ignacio? Bakit? Situwasyon 2 Natapos na ang eleksyon sa mga lalawigan at maraming mga halal na mga namumuno ang handa nang manungkulan. Ngunit sa isang lalawigan, hindi pa maiproklama ang mga nanalo dahil nagkaroon ng protesta sa naging resulta ng eleksyon. Ayon sa nagreklamo, mali ang talaan ng mga rehistradong botante sa kanilang lalawigan. May mga bumoto na hindi naman dapat bumoto. Anong probisyon ng bata ang makikita sa situwasyong ito? Ano ang maaring mong maimungkahi sa situwasyong ito. 2. Isulat sa manila paper ang inyong saloobin sa bawat situwasyon at iulat sa klase ang inyong mga sagot. Gawain C Isipin mo ang nagdaang eleksyon sa inyong lalawigan. Paano mo ilalarawan ang eleksyon sa inyong lalawigan. Sa sagutang papel, sumulat ng isang “reflection” tungkol sa halalan ng kanilang lalawigan. Tandaan Mo DRAFT April 10, 2014
- 529. 7 I. Pagtatambal: Pagtambalin ang Hanay A at B A B II. Pagsulat ng Talata Sumulat ng isang talata tungkol sa maayos na paraan sa pagpili ng mga pinuno ng lalawigan ____ Pinakamataas na pinuno ng lalawigan. ____Taon gulang para makaboto. ____Bilang ng araw sa kampanya. ____Paraan ng pagpili ng pinuno. Gasto para sa bawat A. P 3.00 B. Pagsulat sa Balota C. Gobernador D. 18 yr. old E. 45 araw Natutuhan k Ang batas ay nagsasad na bawat ilang taon ay magkakaroon ng eleksyon upang piliin ang mga mamumuno sa lalawigan o lungsod. May mga hakbang na dapat sundin ang mga nagnanais na maglingkod ayon sa mga nasabing batas. Mahalaga na ang bawat kasapi ng lalawigan/ lungsod ay makaalam ng mga hakbang na ito upang masigurado na tama at ayon sa batas ang ginagawang hakbang ng mga nagnanais na mamuno ng lalawigan o lungsod. DRAFT April 10, 2014
- 531. Aralin 13: Kahalagahan ng Pamahalaan sa bawat Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon Sa Aralin 9, napag-aralan natin na ang bawat laalwigan ay may namumuno upang matugunan ang pangangailangan ng mga kasapi ng lalawigan/ lungsod na sinasakupan niya. Nalaman din natin na may paraan sa pagpili ng mga pinuno upang manungkulan sa lalawigan. Ang mga namumuno ay maaring palitan tuwign sasapit ang eleksyon ayon sa saloobin ng mga sinasakupan nila. Kahit pa magpalit ang mga taong nanunungkulan, patuloy pa rin ang pangangailangan ng bawat kasapi ng lalawigan o lungsod. Kung kaya’t may pamahalaan na nagpapatuloy ng mga proyektong ito. Sa araling ito, tatalakayin naman ang kahalagahan ng pagkakaroon ng pamahalaan sa bawat lalawigan sa kinabibilangang rehiyon. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagpaliliwanag ng kahalagahan ng pagkakaroon ng pamahalaan sa bawat lalawigan sa kinabibilangang rehiyon. 2. makapagsusulat ng maikling sanaysay tungkol sa kahalagahan ng pagkakaroon ng pamahalaan sa bawat lalawigan sa kinabibilangang rehiyon. Panimula DRAFT April 10, 2014
- 532. Ang mga lalawigan ay may mga pamahalaan na tumutugon sa mga pangangailangan ng mga kasapi nito. Ang mga tao ang nagpapasya kung sino sa mga kasapi nito ang mamumuno sa kanila sa pamamagitan ng isang halalan. Ang pamahalaan sa pamamagitan ng mga nahalal na pinuno ang nagpapatupad ng mga batas upang magkaroon ng kaayusan sa pamayanan. Ang kahalagahan ng pamahalaan ay nakikita sa araw araw na pamumuhay ng mga nasasakupan ng lalawigan. Ang pagtamasa ng sariling kalayaan ay isang pagpapakita ng kahalagahan ng pamahalaan sa mga tao. Ang bawat kasapi ng lalawigan ay malayang nakakagalaw sa nais nito puntahan, makapamili ng mga nais nitong mga kagamitan at makakapagsabi ng sariling saloobin sa mga namumuno ng Alamin Mo Tuklasin Mo Bakit mahalaga ang pamahalaan sa bawat lalawigan o lungsod? DRAFT April 10, 2014
- 533. lalawigan. Pansinin ang mga larawan. Paano nakikita ang pamahalaan sa bawat situwasyon? Officer Go, pakikulong ang mga magnanakaw na ito. Aba, tumaas na naman ang presyo ng isda? Opo, kaunti lamang ang huling isda! Kailangan maipaalam sa pamahalaan ang Kakulangan na ito. DRAFT April 10, 2014
- 534. Ang pamahalaan ng lalawigan ay mahalaga sa pagtugon ng mga karapatan ng bawat kasapi nito. iba’t ibang uri ng karapatan ang tinatamasa ng bawat isang kasapi. Pangunahin na dito ay ang karapatan na magkaroon ng proteksyon sa sariling buhay at ari-arian. Paano naipapakita ang proteksyon sa buhay at ari-arian ng bawat isa? Tungkulin ng pamahalaan ang makapagbigay ng serbisyong panlipunan sa mga nasasakupan nito. Bilang pagtugon sa karapatan ng mga kasapi na magkaroon ng malusog na pamumuhay at ligtas sa panganib, ang pamahalaan ay nagbibigay ng sapat na serbisyong pangkalusugan sa pamamagitan ng pagkakaroon ng pampublikong health center at ospital. Ang lalawigan ay nangangailangan ng sapat na hukbo ng polisya upang bigyang proteksyon ang buhay at ari arian ng Ibaba ang presyo ng bilihin!!! DRAFT April 10, 2014
- 535. mga tao. Sa mga panahon ng sakuna, ang pamahalaan ang unang takbuhan ng mga tao kung kaya’t napakahalaga na may sapat na paghahanda ito upang masiguro na ligtas ang mga nasasakupan nito sa mga ganitong pagkakataon. Ano ang mangyayari kapag hindi natugunan ng pamahalaan ang mga karapatan na ito ng kanyang mga nasasakupan? Isa pang kahalagahan ng pamahalaan ay ang maproteksyonan ang kapaligirang sinasakupan nito. Tungkulin ng pamahalaan hindi lamang ang pagpapanatili ng kalinisan ng kapaligiran ng lalawigan kundi ang masiguro na ang kalikasan ay mapangalagaan. Mahalaga na mapanatili ang mga likas na yaman ng lalawigan para sa wastong paggamit at pangangalaga nito. Ang karamihan ng kabuhayan ng mga tao sa lalawigan ay nakadepende sa pagkakaroon ng sapat na pinagkukunang yaman ng lalawigan. Kung kaya napakahalaga na ipatupad ang mga batas ng tamang paggamit ng mga pinagkukunang yaman. Sa papaano paraan ka nakakatulong sa pagpapanatili ng kalikasan ng iyong lalawigan? Tree planting Bayanihan sa kalinisan Recycling DRAFT April 10, 2014
- 536. Gawain A Indibiduwal na Gawain Lumikha ng poster kung saan naipapakita na ang pamahalaan ay kailangan ng mga kasapi ng lalawigan. Ang poster ang sumasagot sa mga sumusunod na katanungan. 1. Ano ano ang mga ginagawa ng pamahalaan para sa mga kasapi ng lalawigan? 2. Ano ang nagiging epekto nito sa pamumuhay ng mga tao? Gawain B Pangkatang Gawain Ano ang kahalagahan ng pamahalaan sa bawat lalawigan? Ano ang epekto sa pamumuhay ng mga tao kapag ang pamahalaan ng lalawigan ay tumutugon sa pangangailangan nito? Ano naman ang epekto kapag ang pamahalaan ay hindi tumutugon sa pangangailangan ng mga tao? Iguhit ang kaibahan sa angkop na kahon. Epekto sa Kalikasan ng Lalawigan Pamahalaan na Tumutugon sa Pangangailangan Pamahalaan na Hindi Tumutugon sa Pangangailangan Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 537. Epekto sa Kapayapaan ng Lalawigan Pamahalaan na Tumutugon sa Pangangailangan Pamahalaan na Hindi Tumutugon sa Pangangailangan Epekto sa Kalusugan ng mga Tao Pamahalaan na Tumutugon sa Pangangailangan Pamahalaan na Hindi Tumutugon sa Pangangailangan Gawain C Madalas kang makabalita ng mga pag-aaklas at welga laban sa pamahalaan. Kung ikaw ay magiging tagapagsalita para sa pamahalaan at ipapaliwanag mo sa mga nag-aaklas ang kahalagahan ng pamahalaan , ano ang sasabihin mo sa kanila? Isulat sa papel ang isang maikling sanaysay na kinapapalooban ng 5 pangungusap tungkol sa kahalagahan ng pamahalaan sa sariling lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 538. A. Isulat ang tsek ( ) kung tama ang ipinahahayag ng bawat pangungusap at isulat naman ang ekis ( X ) kung hindi. Gawin ito sa sagutang papel. 1. Ang pamahalaan ang nagbibigay ng mga paglilingkod para sa ikabubuti ng mga mamamayan. 2. Mabilis ang pag-asenso ng lalawigan kung walang pamahalaan. 3. Hindi na kinakailangan ng mga namumuno sa bayan dahil nagtutulungan naman ang mga mamamayan. Tandaan Mo Mahalaga ang pamahalaan sa pag-unlad ng mga kasapi ng lalawigan. Ang pamahalaan ang tumutugon sa mga pangangailangan ng mga tao upang mamuhay ng maayos at ligtas sa kapahamakan sa pamayanan. Malaki ang epekto ng pamahalaan sa pamumuhay ng mga sinasakupan nito. Ang mabuting pamamahala ay makikita sa pagbibigay ng sapat na serbisyong pangkalusugan, pangkapayapaan at pangkalikasan sa lahat ng kasapi ng lalawigan. Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 539. 4. Mahalaga rin ang suporta ng taumbayan sa pamahalaan para sa ikatatagumpay ng mga programa nito. 5. Ang pagkakaroon ng lokal na pamahalaan ay nakatutulong para sa pambansang kaunlaran. B. Piliin ang mga parirala o kaisipan na nagsasabi ng kahalagahan ng pagkakaroon ng pamahalaan sa bawat lalawigan. Isulat ang sagot sa papel. Pinapanatili ang kaayusan at katahimikan Pinapahalagahan ang edukasyon at kalusugan Pinapaunlad ang kabuhayan ng mga mamamayan Ninanakaw ang kaban ng bayan Pinipigilan ang kagustuhan ng mga tao Itinataguyod ang mga karapatang pantao Nagpapatupad ng mga batas para pansariling interes ng opisyales. DRAFT April 10, 2014
- 540. Aralin 14: Paglilingkod ng Pamahalaan sa mga Lalawigan ng Kinabibilangang Rehiyon Sa katatapos na aralin, nagkaroon ka ng batayang kaalaman tungkol sa kahalagahan ng pagkakaroon ng pamahalaan sa mga lalawigan. Ang pamahalaan ay mahalaga sa pag-unlad at pagpapanatili ng kaayusan at kapayapaan ng bawat lalawigan at rehiyon. May mga paglilingkod na ibinibigay ang pamahalaan sa mga mamamayan ng lalawigan nito. Sa araling ito, mahalagang malaman mo ang iba’t ibang mahahalagang paglilingkod na tinatamasa ng mga kasapi ng bawat lalawigan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagisa-isa ang mga paglilingkod ng pamahalaan ng mga lalawigan sa mga kasapi nito; 2. makapagpapakita ng paglilingkod ng pamahalaan ng mga lalawigan sa mga kasapi nito sa malikhaing paraan; at 3. makapagpakita ng pagpapahalaga sa mga paglilingkod ng pamahalaan sa mga lalawigan sa mga kasapi nito. Panimula DRAFT April 10, 2014
- 541. Ang pamahalaan ng bawat lalawigan ay kumikilos upang mapaglingkuran ang mga kasapi nito. Ang mabuhay ng maayos sa lalawigan ay nangangailangan ng iba’t ibang serbisyo mula sa pamahalaan. May mga paglilingkod na tinuturing na pangunahin sapagka’t kung wala nito, hindi magiging maayos ang pamumuhay ng mga taga lalawigan. At Alamin Mo Tuklasin Mo Ano-ano ang paglilingkod na ibinibigay ng pamahalaan sa mga mamamayan ng lalawigan? Bakit mahalaga ang mga paglilingkod na ibinibigay ng pamahalaan sa mga lalawigan DRAFT April 10, 2014
- 542. mayroon din paglilingkod na hindi kasing importante ng ibang serbisyo ngunit kinakailangan din maibigay sa mga kasapi nito. Narinig ninyo ba ang magulang ninyong nagsasabi na napakamahal ng bilihin sa palengke? Marami ang dahilan kung bakit nangmamahal ang mga bilihin sa palengke. Isa na rito ang pagkakaroon ng sapat na dami ng bilihin upang ang lahat ng naninirahan sa isang lugar ay mabibili. Halimbawa kung marami ang nangangailangan ng isda at hindi nakahuli ang mga mangingisda, ano ang mangyayari sa presyo ng isda sa palengke? Hindi ba’t naririnig natin ang mga sinasabi na napakamahal na ng isda? Kung kaya, ang pamahalaan ng lalawigan ay tumitingin na sapat ang dami ng mga bilihin ng batayang pangangailan ng mga kasapi nito katulad ng pagkain, tubig at iba pa. Ito ang unang paglilingkod ng pamahalaan. Isa pang paglilingkod ng pamahalaan sa kanyang mamamayan ay ang pagkakaroon ng probisyon para sa kuryete, tubig at komunikasyon. Sa maraming lalawigan ang pagbibigay ng mga serbisyong kuryete, tubig at komunikasyon ay binibili sa mga pribadong kompaya. Ang binabayad ng ating mga magulang sa kuryete o tubig ay ang serbisyo sa paggamit nito. Ngunit ang pamahalaan ang tumitingin kung sapat at tama ang singil sa mga mamamayan nito. ito ay upang maiwasan ang pagaabuso ng sobra singil ng mga pribadong kompanya. Isa pang mahalagang paglilingkod ng pamahalaan ay ang pagkakaroon ng kapayapaan sa lugar. Hangad ng bawat mamamayan ay magkaroon ng isang payapa at maayos na pamayanan. Ngunit sadyang may mga krimeng nangyayari sa ating paligid. May mga taong nagnanakaw at pumapatay upang magkaroon ng sapat na pananalapi; may mga banggaan ng mga sasakyan sa kalsada; at may mga taong holdaper, snatcher at karnaper. Kaya naman, ang pamahalaan ay nagsisikap na makapagbigay ng paglilingkod upang mabigyan ng katarungan ang mga taong ginawan ng krimen; mabantayan ang kanilang karapatan; at mapanatiling ligtas at payapa ang pamumuhay sa pamayanan. DRAFT April 10, 2014
- 543. Mahalaga na ang bawat mamamayan ay may maayos na kalusugan at may malinis na pamayanang natitirahan. Nagbibigay ang pamahalaan ng mga paglilingkod upang maseguro na ang mga bayarin pang kalusugan katulad ng serbisyo ng doktor at hospital pati na ang mga presyo ng mga gamot ay napapanatiling abot kaya ng mga mamamayan. Ang ahensya ng pamahalaan ay may mga programa upang mabigyan ng libreng gamot at bakuna ang mga nangangailangan nito; mapanatiling ligtas sa sakit at karamdaman ang mamamayan; magkaroon ng tamang pagpaplano ng pamilya ang mga magulang; at mapanatili ang kalinisan ng paligid sa pamayanan upang maiwasan ang anumang sakit. Bukod sa pangunahing paglilingkod ng pamahalaan, may mahahalagang pangangailangan ang mga mamamaya na dapat ding tugunan nito kagaya ng edukasyon. Mahalaga ang edukasyon sa bawat mamamayan. Nagkakaroon ng pag-asa at magandang kinabukasan ang mga mag-aaral na nagpupunyagi upang makatapos ng pag-aaral. Sa kanilang pagtatapos, natutulungan nila ang kanilang mga magulang upang mapaunlad ang kanilang pamumuhay. Kaya naman, ang pamahalaan ay nagsisikap na maibigay ang mataas na kalidad ng edukasyon sa pamamagitan ng pagtingin ng kalidad ng sernisyo ng mga pribadong paaralan sa lalawigan at ang pagtatayo ng mga paaralan na pampuliko upang magkaroon ng access ang mga tao sa eduksyon. Isa pang pangangailangan na dapat tugunan ay ang access sa transportasyon. Ang pamahalaan ay nagkakaroon ng mga proyekto sa pagpapatayo ng mga lansangan, daungan ng barko at eroplano sa bawat lalawigan upang masiguro ang paggalaw ng mga serbisyo at mga produkto sa iba’t ibang mga lalawigan. Ang kabuhayan ng mga magsasaka, halimbawa, ay nakasalalay sa mga inprastruktura upang madala nila ang kanilang mga produkto mula sa kanilang taniman hangang sa kanilang bebentahan kagaya ng palengke. Ang mga nagtatrabaho naman sa mga kompanya ay nangangailangan din ng maayos na transportasyon upang makarating sila sa kanilang mga opisina. Kung hindi maayos ang transportasyon, DRAFT April 10, 2014
- 544. mahihirapan ang mga tao na maiparating o makarating ng madali at maayos sa kanilang mga destinasyon. Sagutin ang mga sumusunod na tanong; Ano ang mga paglilingkod ng pamahalaan? Anong mga pangangailangan ang tinutugon ng mga paglilingkod na ito? Ano ang nangyayari sa mga lalawigan na maayos ang pagbibigay ng paglilingkod sa kanilang mamamayan? Ano naman ang nangyayari sa mga hindi natutugunan na paglilingkod? Kung kayo ang pamahalaan, ano ang proyektong iyong gagawin upang matugunan ang pangangailangan ng iyong mamamayan? Gawain A- Pangkatang Gawain Punan ang graphic organizer upang ipakita ang dahilan ng paglilingkod ng pamahalaan sa kanyang mga mamamayan. Dahilan ng Paglilingkod Serbisyo ng Pamahalaan Gawin mo Serbisyong pangkapayapaan DRAFT April 10, 2014
- 546. Gawain B – Pangkatang Gawain Ano ang mga paglilingkod na ginagawa ng pamahalaan sa mga sumusunod na situwasyon? Gumawa ng “poster” na nagpapakita ng paglilingkod ng pamahalaan ng mga lalawigan sa mga kasapi nito. 1. Nagkaroon ng matinding kalamidad sa lalawigan. Halos lahat ng mga gusali at bahay sa pamayanan ay nagiba at di na puwedeng tirahan. Wala nang mabiling pagkain o tubig na pang-inom sa mga tindahan. Wala na ring kuryete at tubig. Anong paglilingkod ang magagawa ng pamahalaan? 2. Halos lahat ng mga tao sa komunidad ay nagtatrabaho sa iba’t ibang kompanya. Karamihan sa kanila ay gumagamit ng pampublikong sasakyan. Ngunit dahil sa sobrang taas na nang singil sa gas, nagpasya ang mga kompanya ng pumpublikong transportasyon na tumigil sa pamasahe. Walang masakyan ang mga manggawa ng mga kompanya. Anong paglilingkod ang magagawa ng pamahalaan? 3. Sa isang lalawigan ay nagbukas ang maraming negosyo dahil sa mapayapa at malinis na kapaligiran nito. Nagkaroon ng maraming oportunidad na magkatrabho sa Mga Dapat Tandaan sa Pangkatang Gawain 1. Pumili ng lider sa bawat pangkat. 2. Magsagawa ng brainstorming ukol sa paksa. 3. Lahat ay makipagtulungan sa gawain ng pangkat. 4. Tapusin ang mga Gawain sa takdang oras. DRAFT April 10, 2014
- 547. lugar. Kaya naman marami nang dayuhan ang pumiling tumira sa lalalwigan. Dahil dito, dumami ang mga batang kailangan mag-aral. Lumaki ang bilang ng mga bata sa bawat baitang ng isang lokal na paaralan. Ano ang paglilingkod na magagawa ng pamahalaan? Tandaan Mo Iba’t iba ang paglilingkod ng snmumuno sa mga lalawigan na naibibigay sa mga kasapi nito tulad ng Paglilingkod Pangkalusugan, Paglilingkod Pangkapayapaan, Paglillingkod ng inprastruktura para sa Pangkabuhayan, Paglilingkod ukol sa seguridad ng pagkain na bot kaya ng mga kasapi ng lalawigan. Malaki ang naitutulong ng mga paglilingkod na ibinibigay ng pamunuan sa mga kasapi nito tungo sa kaunlaran, katahimikan at kaayusan ng kinabibilangang lalawigan. DRAFT April 10, 2014
- 548. A. Isulat ang uri ng paglilingkod na tinatanggap ng mamamayan mula sa pamahalaan. Piliin sa loob ng kahon ang tamang sagot at isulat sa sagutang papel. 1. Pagpapatayo ng mga paaralan at pagbibigay ng iskolarship 2. Libreng bakuna para sa mga sanggol 3. Pag-aayos ng mga sirang kasangkapan ng mgateknisyan 4. Pagpapautang ng puhunan upang makapagpatayo ng maliit na negosyo 5. Paghuli ng mga maykapangyarihan sa mga taonggumagawa ng masama B. Panuto: Isa-isahin ang mga paglilingkod ng pamahalaan ng mga lalawigan sa mga kasapi nito. Isulat ang mga sagot sa “Caterpillar Map.” Gawin ito sa inyong sagutang papel. Paglilingkod Pangkabuhayan Paglilingkod Pangkalusugan Libreng Edukasyon Paglilingkod Panlipunan Proteksyon sa Buhay at Ari-Arian Tulong Teknikal Natutuhan ko Mga Paglilingkod ng Pamahalaan 6. 7 8 19 DRAFT April 10, 2014
- 549. Aralin 15: Pakikilahok sa Mga Proyekto ng Pamahalaan ng mga Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon Sa katatapos na aralin, nagkaroon ka ng batayang kaalaman tungkol sa mga dahilan ng paglilingkod ng pamahalaan ng mga lalawigan sa mga kasapi nito Sa araling ito, tatalakayin ang mga proyekto ng pamahalaan ng lalawigan sa kinabibiliangang rehiyon. Masusing pag-aralan at unawain ang mga proyektong ipinatutupad ng lalawigan para sa kapakanan ng bawat mamamayan. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang, 1. makapagtutukoy ng ilang proyekto ng pamahalaan ng mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon 2. makapagpakita ng pakikiisa sa mga proyekto ng pamahalaan ng sariling lalawigan sa malikhaing pamamaraan Panimula DRAFT April 10, 2014
- 550. Tuklasin Mo Alamin Mo Marami ang proyekto ng ating pamahalaan, ano? Oo, nga! Mayroong reforestation. Ito yong pagtatanim ng puno sa ating mga kagubatan. Sa paanong paraan ko maipapakita ang aking pakikilahok sa mga proyekto ng pamahalaan? Bakit natin kailangan gawin ito? DRAFT April 10, 2014
- 551. Hindi ba ang puno ang nagsisipsip ng tubig ulan upang maiwasan ang baha. Batay sa tsart mula 1996-2012, unti unti nang nauubos ang ating mga kagubatan. Opo, isipin natin kung bumagyo ng malakas at walang puno sa ating mga kagubatan, ano ang mangyayari? DRAFT April 10, 2014
- 552. Hinihikayat na madagdagan ang kita ng mga magsasaka ng lalawigan sa pamamagitan ng pag-iba iba ng produktong itatanim. Hinihikayat din ang mga pamilya na madagdagan ang kita sa pamamagitan ng paggawa ng produktong na gawa sa hilaw na sangkap na nagmula sa lalawigan. Sali ako diyan! Basta makatulong ako sa pangangalaga ng ating kalikasan! Kaya mahalaga ang reforestation na ginagawa ng pamahalaan. Ngunit hindi lamang iyan ang ginagawa ng pamahalaan. Marami pa rin ginagawa ito para mapanunlad ang lahat ng mga kasapi ng lalawigan DRAFT April 10, 2014
- 553. Kampanya sa pagpapatibay ng sariling sining at kultura. Paghikayat sa bawat mag-anak ng lalawigan na mag-gulayan at magtanim sa sariling bakuran para sa pansariling gamit. Sagutin ang mga sumusunod na tanong: 1. Bakit nagpapatupad ng mga proyekto ang lalawigan? 2. Ano ang benepisyo ng mga proyektong ito sa mga tao? 3. Ano-ano ang mga proyekto ng pamahalaan sa inyong lalawigan? 4. Alin sa mga proyektong ito ang inyong sinalihan? 5. Bakit ka lumahok sa mga proyektong ito ng pamahalaan? DRAFT April 10, 2014
- 554. Gawain A Ano ano ang alam mong mga proyekto na nakakatulong sa pagpapaunlad ng kalusugan, kabuhayan, kapaligiran at kultura sa inyong lalawigan. Gawin mo Pangkalusugan 1. 2. 3. Pangkultura 1. 2. 3. Pangkabuhayan 1. 2. 3. Pangkapaligiran 1. 2. 3. DRAFT April 10, 2014
- 555. Gawain B Ano ang maaring mong gawing pakikilahok sa mga proyekto ng lalawigan upang mapaunlad ang mga kasapi ng lalawigan? Proyekto ng Lalawigan Ang Aking Magagawa “Clean and Green” Project Hinihiling ng lalawigan na maging malinis ang kapaligiran ng bawat pamayanan. “Negros First” Progam Hinihikayat ang mga Negrosanon na bumili ng mga produktong gawa sa lalawigan. Youth Welfare Program Layon ng programa na pangalagaan ang kapakanan ng mga kabataan kagaya ng proteksyon sa karahasan. Reforestation Program Hinihikayat angbawat isang kasapi na makilahok sa pagtatanim ng mga punla upang muling maging masukal ang kagubatan. DRAFT April 10, 2014
- 556. Gawain C Indibiduwal na Gawain Basahin ang sanaysay. Ano ang iyong saloobing tungkol dito? Saan mo nakikita ang pagtutulungan ng mga taga lalawigan mo? Bilang isang bata, paano ka sumasali upang makaambag sa pagtutulungan na ito. Sumulat ng 1-2 talata tungkol dito sa iyong sagutang papel. Ang pagtutulungan ng bawat kasapi ng lalawigan ay mahalaga sa kaunlaran. Sa pagtutulungan, nagiging mas produktibo ang bawat isa. Mabilis matapos ang gawain kung kaya marami pang ibang gawain ang maaring mapagtuunan ng pansin. DRAFT April 10, 2014
- 557. Tandaan Mo Maraming proyektong ipinatutupad ang pamahalaan sa bawat lalawigang kinabibilangan ng rehiyon. Mahalaga ang pakikiisa ng bawat isa upang maging matagumpay ang mga proyektong ito sa ikakaunlad ng lalawigan. Lahat ng kasapi ng lalawigan ay makakaambag sa pagunlad ng lalawigan lalo na kapag ito ay nagpapakita ng pagkikipagtulungan sa isa’t isa. Kahit bata ay may maiiambag ding sa kaunlaran ng lalawigan sa pamamagitan ng pagsali sa mga gawain na kapakipakinabang sa pamamahay at sa paaralan. DRAFT April 10, 2014
- 558. Tukuyin ang tamang saloobin ng pakikisa sa mga proyekto ng pamahalaan ng lalawigan. Punan ng tsek (/) ang kolum ng inyong sagot. Sitwasyon Dapat Gawin Hindi Dapat Gawin 1. Sumali sa mga paligsahan sa paaralan. 2. Tumupad sa mga batas trapiko 3. Umiwas sa pagpupulong ng mga organisasyon ng mag-aaral sa paaralan 4. Putulin ang maliliit na puno 5. Hikayatin ang mga magulang na makiisa sa “Brigada Eskwela” 6. Pumunta sa mga libreng “medical mission” 7. Makiisa sa pagdiriwang ng Araw ng Kalayaan 8. Linisin ang tapat ng bahay araw araw 9. Ingatan ang mga pampublikong lugar tulad ng parke at museo 10. Sundin ang programa ng pamahalaan Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 559. Aralin 16: Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng Aking Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon Sa mga nakaraang aralin, nagkaroon ka ng batayang kaalaman tungkol sa mga dahilan ng paglilingkod, at iba’t ibang proyekto ng pamahalaan ng kinabibilangang lalawigan bilang pagtugon sa pangangailangan ng mga kasapi nito Sa pagpapatupad ng mga proyektong ito, ang pamahalaan ay nangangailangan ng pakikiisa ng mga kasapi nito upang masiguro ang tagumpay ng nakalaang proyekto. May mga gawaing nakatutulong sa pagkakaisa, kaayusan at kaunlaran ng sariling lalawigan at kinabibilangang rehiyon. Sapagkat ang pangunahing mabibiyayaan ay tayong lahat na kasapi ng lalawigan, marapat na ang mga inilaang proyekto ay bigyang suporta sa pamamagitan ng pakikiisa sa mga layunin nito. Masusing pag-aralan at isagawa ang iyong matutuhan sa araling ito. Sa araling ito, ikaw ay inaasahang: 1. makapagtalakay ng mga proyekto ng namumuno sa kinabibilangang lalawigan na nakakabuti sa lalawigan 2. makapagpakita ang gawaing nakatutulong sa pagkakaisa, kaayusan at kaunlaran ng sariling lalawigan at kinabibilangang rehiyon sa pamamagitan ng iba’t ibang sining. Panimula DRAFT April 10, 2014
- 560. Ang pamahalaan ang nagtataguyod ng mga proyekto bilang pangunahing tungkulin nito sa kanyang sinasakupan. Ang mga proyektong ito ay para sa kabutihan at kaunlaran ng lahat ng kasapi ng pamayanan, maging lungsod o lalawigan man ito. Ang pagtaguyod na ito ay hindi matitiyak ang tagumpay kung hindi nakikiisa ang mga tao sa pamayanan. Kailangang gawin ng bawat kasapi ang kanilang tungkulin upang mapaunlad ang lalawigan. Maraming paraan upang makatulong ang bawat isa sa pagpapunlad ng kanilang pamayanan. Pag-aralan natin ang bawat isa. Pagpapaunlad ng Sarili Ang bawat pamayanan ay nangangailangan ng mga tao upang mapatakbo ng maayus ang mga kalakal at serbisyo sa pamayanan. Magagawa lamang ito kung ang mga kasapi ay Tuklasin Mo Paano ko maipapakita na ako’y kabahagi ng aking lalawigan? Alamin Mo DRAFT April 10, 2014
- 561. may kakayahan upang maging produktibo sa pamayanan. Sapagkat lahat tayo ay may ambag sa pamayanan natin, marapat lamang na pahalagahan natin ang ating sarili. Panatilihin natin itong magkaroon ng malusog na pangangatawan at pag-iisip na kapaki-pakinabang. Maraming paraan ang pangangalaga sa sarili kabilang na dito ay ang pagkain ng wastong klase ng pagkain, pageehersisyo at pati na rin ang pagiwas sa mga bagay na nakakasama sa katawan. Ano ano ang dapat gawin upang maging laging malinis ang katawan at ang kapaligiran? Pangangalaga sa Pinagkukunang Yaman Ang bawat lalawigan ay nabibiyayaan ng likas yaman na dapat pangalagaan. Sagana man ang yaman na pinagkukunan ng ating lalawigan, hindi ito habang panahon. Ito ay may limitasyon o hangganan. Ang yaman na pinagkukunan ng lalawigan ay maaring mauubos kung hindi ito pangalagaan. Isang halimbawa ay ang yaman ng tubig na maiinom. Sa ilalim ng lupa ng bawat lalawigan ay nakaimbak ang malinis na tubig na maaring inumin. Dito kumukuha ng tubig ang mga bahay at maging ang mga industrya. Minsan nakikita natin na sinasala pa ito ng mga komersyal na bilihan ng tubig. Ngunit, kadalasan kinukuhang direkta ng mga tao na kanilang pinang-iinom araw araw. Nababalik lamang sa pinagkukunang tubig mula sa mga ulan na sumisipsip sa mga lupa na inimbak sa mga ”watershed”. Sa puntong ito, nakikita ang kahalagahan ng wastong paggamit ng likas na yaman. Nauubos ang supply ng ating tubig pang-inom kung maaksaya ang ating paggamit nito. Ang watershed ay nangangailangan ng masukal na puno upang mapanatili ang supply ng tubig. Kung kaya ang pangangalaga at pagtatanim ng mga puno sa mga watershed ay napakamahalaga. Sa paanong paraan pa natin nakikita ang wastong paggamit ng pinagkukunang yaman? Kung susuriin ang ating lalawigan ay sagana sa mga ”raw materials” para sa iba’t ibang produkto. May produktong pangkomersyal na nangagaling sa mga hilaw na sangkap na nagmula sa ating lalawigan. Halimbawa, sa buong lalawigan ng Negros Occidental makikita ang malawak na taniman ng tubo. Ang tubo ay ginagawang DRAFT April 10, 2014
- 562. asukal na isang komersyal na produkto. Ayon sa mga siyantipiko, ang pagbubungkal ng lupa ay nagkakaroon ng epekto sa ”fertility” ng lupa dahilan sa pagbabawas ng dami ng ani sa mga sumusunod na pagtatanim. Isang pang paraan ng wastong paggamit ng pinagkukunang yaman ay ang mga siyentipikong pag-aaral upang maiwasan ang mabilis na pagkaubos ng likas na pinagkukunang yaman. Bilang mag-aaral, ano ang naiisip mong paraan upang mapanatili ang dami ng likas yaman ng iyong lalawigan? Wastong Paggamit ng Kalakal at Paglilingkod Marami tayong ginagawa araw araw na gumagamit ng kalakal at serbisyo. Halimbawa naliligo tayo araw araw gamit ang kalakal na sabon at serbisyo sa tubig at kuryente. Sumasakay din tayo ng pribado o pampublikong sasakyan upang makarating sa ating paaralan na gumagamit ng langis upang tumakbo. Marami pang ibang bagay na ginagawa natin na nangangailangang ng kalakal at paglilingkod mula sa pamayanan. Nakikita natin ang wastong paggamit ng kalakal kagaya ng paghain ng sapat lamang na dami ng pagkain sa hapagkainan, paggamit ng mga timba o palangana sa pagliligo o paghuhugas ng pinggan, pagsasama sama ng ilang tao sa isang sasakyan imbes na sasakay nang paisa isa isa bawat sasakyan. Maaring din maging aksaya ang paggamit ng kalakal. Nakikita naman natin ito sa pagbukas ng ilaw at gripo kahit walang gumagamit o di kaya’y maghain ng maraming pagkain kahit wala namang kakain. Sa huli, hindi lamang pagkain, kuryete at tubig ang mauubos kapag di ito ginagamit ng wasto. Maging mga kasapangkapan sa bahay ay nasisira din kapag hindi pinagiingatan. Ang pagpapalit palit ng mga kasangkapan ay isang halimbawa ng maaksayang pamumuhay. Ang bawat palit ng kasangkapan ay katumbas ng pera na maari pang mailalaan sa ibang pangangailangan. Bakit mahalaga ang pangangalaga ng mga kasangkapan sa iyong bahay? DRAFT April 10, 2014
- 563. Pagtangkilik sa Sariling Produkto Ang lalawigan ay maraming produktong dapat ipagmalaki. Ano naman ang mangyayari kapag ang mga sariling produkto ay tinatangkilik ng mga kasapi nito? Kung iisipin, ang mga industrya sa lalawigan ay nagbibigay ng hanapbuhay sa mga taong naninirahan sa lalawigan. Habang dumarami ang bumibili ng produkto, nagkakaroon ng dagdag na kapital upang mapalago ang nasabing industrya na nagdadagdag sa hanapbuhay ng iba pang tao sa lalawigan. Sa makatuwid, ang pagtangkilik ng sariling produkto ay nakakatulong sa kabuhayan ng mga kasapi ng lalawigan. Anong mga industrya mula sa iyong lalawigan? Paano mo tinatangkilik ang mga produkto at industrya ng iyong lalawigan? Pagpapnatili at Pagpapaunlad ng Sariling Kultura Ang ilang nakikitang kultura ng lalawigan ng Negros Occidental ay nakabatay sa asukal sapagkat ito ang pangunahing industrya ng lalawigan. Ang ilang mga pagdiriwang ay nagpapakita ng pamumuhay sa hacienda kung saan ang umiikot ang mga sining at pagdiriwang ng lalawigan. Nakikita sa sining ng mga taga Negros ang tungkol sa pagtatanim ng tubo at mga ginagawa ng mga sakada tuwing hindi pa nag-aani ng tubo. Ang pinakatanyag na pagdiriwang sa Negros Occidental ay ang Masskara Festival. Ito ay isang pagsasayaw ng mga tao sa lansangan gamit ang mga nakangiti at makukulay na maskara. Nakikisaya ang mga tao tuwing Oktobre upang makalimutan ang mapait na dinanas ng lalawigan noong nagkaroon ng krisis sa asukal noong dekada 80. Sa papaanong paraan ka nakikiisa sa mga pagdiriwang at sining ng iyong lalawigan? Sagutin ang mga tanong: 1. Bakit may mga proyekto ang pamunuan? 2. Sa papaanong paraan mo ipinapakita ang pakikiisa mo sa mga proyekto ng pamunuan sa iyong lalawigan? 3. Sa palagay mo, ano ang mga katangian ng kasapi na nakikiisa sa mga proyekto ng lalawigan? DRAFT April 10, 2014
- 564. Gawain A Pangkatang Gawain Ipakita sa pamamagitan ng dula dulaan ang mga pangyayari na nagpapakita ng gawain ng kasapi na nakikiisa sa mga proyekto ng pamunuan ng lalawigan/lungsod Pangkat 1- Pagpapnatili at Pagpapaunlad ng Sariling Kultura Pangkat 2- Pagtangkilik sa Sariling Produkto Pangkat 3- Wastong Paggamit ng Kalakal at Paglilingkod Pangkat 4- Pagpapaunlad ng Sarili Gawain B Indibiduwal na Gawain Alin sa mga pangungusap ang gawain ng kasapi na nakikiisa sa proyekto ng pamunuan ng lalawigan. Isulat ang mga pangungusap sa sagutang papel 1. Pinili ang produktong gawa ng lalawigan. 2. Naghahain ang magulang ng labis labis na pagkain at kapag hindi naubos ay itinapon ang mga ito. 3. Ikinakahiya ang sariling lalawigan. 4. Nagkakalat sa lansangan dahil ang rason ay may mga basurero namang komukolekta ng mga basura. 5. Nakikisali ang buong mag-anak sa ehersisyong bayan sa tuwing sabado sa pook pasyalan ng lalawigan. 6. Naghingi ng pahintulot sa magulang na sasali sa “tree planting” na gawain ng paaralan sa isang lugar ng lalawigan. Gawin mo DRAFT April 10, 2014
- 565. 7. Ipinagmamalaki ng mga modernong bayani na nagpapaunlad ng lalawigan kagaya ng mga guro at pulis. 8. Niyaya ang mga kaklase na may likom ng mga donasyong damit at pagkain para sa nasalanta ng bagyo sa kanilang lalawigan. 9. Sumali sa pakontest ng barangay tungkol sa paggawa ng mga likang sining gamit ang mga “recyclable” materials o mga puwede pang gamitin na patapong materyales. 10. Pinili ang mga “imported” na kagamitan gayong may magandang klase ng kagamitan na mula sa lalawigan. Gawain C Pangkatang Gawain Paano ka makakatulong sa pagapaunlad ng iyong lalawigan? Magbigay ng ilang mungkahi upang maging maunlad ang iyong lalawigan. Paano ka makikiisa dito? Pangkat 1- Pagpapaunlad ng Sarili Pangkat 2- Wastong Paggamit ng Kalakal at Paglilingkod Pangkat 3- Pagtangkilik sa Sariling Produkto Pangkat 4- Pagpapnatili at Pagpapaunlad ng Sariling Kultura DRAFT April 10, 2014
- 566. Ang pakikiisa ng bawat kasapi ay nakabatay sa iba’t ibang proyekto ng lalawigan. Anong pagkikiisa ang dapat gawin ng mga kasapi sa bawat itinala na proyekto ng lalawigan? Piliin ang inyong sagot sa kahon at isulat sa sagutang papel. A. Pagpapnatili at Pagpapaunlad ng Sariling Kultura B. Pagtangkilik sa Sariling Produkto C. Wastong Paggamit ng Kalakal at Paglilingkod D. Pagpapaunlad ng Sarili Tandaan Mo Maraming proyektong ipinatutupad ang pamunuan sa bawat lalawigang sa kinabibilangang rehiyon. Ang mga proyektong ito ay upang matugunan ang mga pangangailangan ng bawat kasapi ng lalawigan. Subalit magiging matagumpay lamang ang mga proyektong ito, sa pakikiisa ng mga kasapi ng bawat lalawigan. Natutuhan ko DRAFT April 10, 2014
- 567. Mga Proyekto Paraan ng Pakikiisa 1. Brigada Eskwela 2. Tree Planting Program 3. Libreng Medical Mission 4. Scholarship Program 5. Pagsasaayos ng mga sirang kalsada at tulay 6. Pagpapatupad sa batas trapiko 7. Pagpaplano ng pamilya 8. Curfew para sa mga minor de edad 9. Libreng pag-aaral 10. Libreng Bakuna sa mga bata. DRAFT April 10, 2014