SlideShare a Scribd company logo
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




       mesures de risques et dépendance
                              Arthur Charpentier
            Université de Rennes 1 & École Polytechnique
                           arthur.charpentier@univ-rennes1.fr
                   http://blogperso.univ-rennes1.fr/arthur.charpentier/index.php/




                                                                                    1
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



    3                                                0.9




                                          V (rank of Y)
Y




                                                     0.4
 -1
                             (X i,Y i)

                                                                                                      (U i,V i)




        -3      -1       1          3                                    0.2            0.5     0.8
                     X                                                          U (rank of X)



                                                              Density of the copula




                                                           Isodensity curves of the density




                                                                                                                  2
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                        Agenda
 •   General introduction

Modelling correlated risks
 •   A short introduction to copulas

 •   Quantifying dependence

 •   Statistical inference

 •   Agregation properties




                                                 3
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                        Agenda
 •   General introduction

Modelling correlated risks
 •   A short introduction to copulas

 •   Quantifying dependence

 •   Statistical inference

 •   Agregation properties




                                                 4
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


          Some references on large and correlated risks
Rank  , J. (2006). Copulas: From Theory to Application in Finance. Risk Book ,

Nelsen  , R. (1999,2006). An introduction to copulas. Springer Verlag ,

Cherubini   , U.,   Luciano    , E. &    Vecchiato, W. (2004). Copula Methods in

Finance. Wiley,

Beirlant   , J.,   Goegebeur     , Y.,   Segers, J. &   Teugels
                                                              , J. (2004). Statistics of

Extremes: Theory and Applications. Wiley,

McNeil   , A.   Frey , R., &   Embrechts     , P. (2005). Quantitative Risk

Management: Concepts, Techniques, and Tools. Princeton University Press,




                                                                                     5
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                        Agenda
 •   General introduction

Modelling correlated risks
 •   A short introduction to copulas

 •   Quantifying dependence

 •   Statistical inference

 •   Agregation properties




                                                 6
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                Copulas, an introduction (in dimension 2)
Denition 1. A copula C is a joint distribution function on [0, 1]2 , with uniform
margins on [0, 1].
Set   C(u, v) = P(U ≤ u, V ≤ v),           where      (U, V )    is a random pair with uniform

margins.

C   is a distribution function on         [0, 1]2 ,   and thus         C(0, v) = C(u, 0) = 0, C(1, 1) = 1.
Furthermore      C   is   increasing :   since   P    is a positive measure, for all                     u1 ≤ u2    and

v1 ≤ v2 ,
                                                                                Copula, positive area




                                                           1.0
    P(u1  U ≤ u2 , v1  V ≤ v2 ) ≥ 0,

                                                           0.8
                                                           0.6
    thus
                                                           0.4
    C(u2 , v2 ) − C(u1 , v2 )
                                                           0.2




    −C(u2 , v1 ) + C(u1 , v1 ) ≥ 0.
                                                           0.0




                                                                 0.0      0.2       0.4      0.6        0.8   1.0




                                                                                                                      7
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




C   has uniform margins, and thus


                  C(u, 1) = P(U ≤ u, V ≤ 1) = P(U ≤ u) = u          on   [0, 1].

Proposition 2.   C is a copula if and only if C(0, v) = C(u, 0) = 0, C(u, 1) = u
and C(1, v) = v for all u, v , with the following 2-increasingness property
                   C(u2 , v2 ) − C(u1 , v2 ) − C(u2 , v1 ) + C(u1 , v1 ) ≥ 0,

for any u1 ≤ u2 and v1 ≤ v2 .




                                                                                   8
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                                                         Borders of the copula function


          !0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4




                                                                                                                                         1.2
                                                                                                                                   1.0
                                                                                                                             0.8
                                                                                                                       0.6
                                                                                                                 0.4
                                                                                                           0.2
                                                                                                     0.0
                                                                                                 !0.2
                               !0.2              0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0   1.2   1.4




       Figure 1: Value of the copula on the border of the unit square.



                                                                                                                                               9
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



              Fonction de répartition à marges uniformes


          Z




                                                    Y
                         X




                   Figure 2: Graphical representation of a copula.



                                                                     10
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




If   C   is twice dierentiable, one can dene its density as

                                               ∂ 2 C(u, v)
                                     c(u, v) =             .
                                                  ∂u∂v




                                                                11
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



              Densité d’une loi à marges uniformes

         z




                      x                          x




                                   Figure 3: Density of a copula.



                                                                    12
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


            Fonction de répartition à marges uniformes   Densité d’une loi à marges uniformes




            Fonction de répartition à marges uniformes   Densité d’une loi à marges uniformes




                    Figure 4: Distribution functions and densities.



                                                                                                13
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


            Fonction de répartition à marges uniformes   Densité d’une loi à marges uniformes




            Fonction de répartition à marges uniformes   Densité d’une loi à marges uniformes




                    Figure 5: Distribution functions and densities.



                                                                                                14
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                  Sklar's theorem
Theorem 3. (Sklar) Let C be a copula, and FX and FY two marginal
distributions, then F (x, y) = C(FX (x), FY (y)) is a bivariate distribution
function, with F ∈ F(FX , FY ).
Conversely, if F ∈ F(FX , FY ), there exists C such that
F (x, y) = C(FX (x), FY (y)). Further, if FX and FY are continuous, then C is
unique, and given by
             C(u, v) = F (FX (u), FY (v)) for all (u, v) ∈ [0, 1] × [0, 1]
                           −1      −1


We will then dene the copula of F , or the copula of (X, Y ).
In that case, the copula of   (X, Y )   is the distribution function of   (FX (X), FY (Y )).
Proposition 4. If (X, Y ) has copula C , the copula of (g(X), h(Y )) is also C for
any increasing functions g and h.


                                                                                        15
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

             Copulas, an introduction (in dimension d ≥ 2)
Denition 5. A copula C is a joint distribution function on [0, 1]d , with
uniform margins on [0, 1].
Let   U = (U1 , ..., Ud )   denote a random pair with uniform margins.

C is a distribution function on [0, 1]d ,          and thus      C(u) = 0          if   ui = 0   for some

i ∈ {1, . . . , d}, and C(1) = 1.
Furthermore     C satises some increasing property                    since   P   is a positive measure

(for all   0 ≤ u ≤ v ≤ 1, P(u  U ≤ v) ≥ 0), thus

                                                sign(z)C(z)    ≥ 0,
                                            z

where the sum is taken over all vertices of               [u × v],      and where sign(z) is          +1    if

zi = ui    for an even number of        i   (and   −1   otherwise, see Figure 6). And nally                     C
has uniform margins, and thus


                             C(1, . . . , 1, ui , 1, . . . , 1) = ui   on   [0, 1].

                                                                                                                 16
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                              Increasing functions in dimension 3




                 Figure 6: The notion of      3-increasing    functions.




                                                                           17
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

Theorem 6. (Sklar) Let C be a copula, and F1 , . . . , Fd be d marginal
distributions, then F (x) = C(F1 (x1 ), . . . , Fd (xd )) is a distribution function, with
F ∈ F(F1 , . . . , Fd ).
Conversely, if F ∈ F(F1 , . . . , Fd ), there exists C such that
F (x) = C(F1 (x1 ), . . . , Fd (xd )). Further, if the Fi 's are continuous, then C is
unique, and given by
                  C(u) = F (F1 (u1 ), . . . , Fd (ud )) for all (ui ) ∈ [0, 1]
                             −1                −1


We will then dene the copula of F , or the copula of X .
In that case, the copula of         (X = (X1 , . . . , Xd )   is the distribution function of

U = (F1 (X1 ), . . . , Fd (Yd )).
Again, if   C   is dierentiable, one can dene its density,

                                                    ∂ d C(u1 , . . . , ud )
                              c(u1 , . . . , ud ) =                         .
                                                        ∂u1 . . . ∂ud


                                                                                                18
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




          Copulas in high dimension, a dicult problem
It is usually dicult to represent dependence in dimension         d  2,   and it is

usually studied by pairs.

In dimension    d = 2,   one can dene the following Fréchet class     F(FX , FY , FZ )
dened by its marginal distributions. But it can also be interested to study

F(FXY , FXZ , FY Z )     dened by it paired distributions.

One of the problem that arises is the compatibility of marginals: one has to

verify that

                          CXY (x, y) =      CX|Z (x|z)CY |Z (y|z)dz,

for instance.




                                                                                          19
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                                                                                      1.0
                                                                                                      0.8
               1.0




                                                                                                      0.6
               0.8




                                                                                                  p
               0.6




                                                                                                      0.4
                                                                                            1.0
               0.4




                                                                                      0.8




                                                                                                      0.2
                                                                                0.6
               0.2




                                                                          0.4
                                                                   0.2




                                                                                                      0.0
               0.0




                                                             0.0
                 0.0   0.2         0.4   0.6    0.8    1.0

                                                                                                            0.0        0.2   0.4      0.6   0.8   1.0

                                                                                                                             Composante 1




                                                                                                      1.0
         1.0




                                                                                                      0.8
         0.8




                                                                                                      0.6
         0.6
     p




                                                                                                  p

                                                                                                      0.4
         0.4
         0.2




                                                                                                      0.2
         0.0




                 0.0         0.2          0.4         0.6                0.8            1.0           0.0   0.0        0.2   0.4      0.6   0.8   1.0

                                           Composante 2                                                                      Composante 3




                 Figure 7: Scatterplot in dimension                                                               3   including projections.



                                                                                                                                                        20
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                               Copulas and ranks
The copula of  X = (X1 , . . . , Xd )   is the distribution function of

U = (F1 (X1 ), . . . , Fd (Yd )).
In practice, since marginal distributions are unknown, the idea is to substitute

empirical distribution function,

                                                                            n
                   #{observations Xi,j 's lower        than   xi }     1
        Fi (xi ) =                                                   =           1(Xi,j ≤ xi ).
                           #{observations }                            n   j=1


Note that
                                                                           n
              #{observations Xi,j 's lower than Xi,j0 }   1                                          Ri,j0
Fi (Xi,j0 ) =                                           =                       1(Xi,j   ≤ Xi,j0 ) =       ,
                        #{observations }                  n            j=1
                                                                                                      n

where   Ri,j0   denotes the rank of   Xi,j0   within   {Xi,1 , ..., Xi,n }.
On a statistical point of view, studying the copula means                  studying ranks.

                                                                                                   21
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                                 Scatterplot of (X,Y)                                                                       Scatterplot of the ranks of (X,Y)




                            9.0




                                                                                                                           20
                            8.5
                            8.0




                                                                                                                           15
                                                                                                Ranks of the Yi’s
                            7.5
      Y (raw data)




                                                                                                                           10
                            7.0
                            6.5




                                                                                                                           5
                            6.0
                            5.5




                                  2.5   3.0    3.5      4.0     4.5        5.0     5.5   6.0                                                  5             10               15          20

                                                        X (raw data)                                                                                 Ranks of the Xi’s




                                    Scatterplot of the ranks of (X,Y), divided by n                                              Scatterplot o+ ,-,/0, t1e copula!t3pe tran+orm o+ ,6,70
                            1.0




                                                                                                                           1.0
                                                                                                                           0.8
                            0.8




                                                                                                Vi=Ranks of the Yi’s/n+1
      Ranks of the Yi’s/n




                                                                                                                           0.6
                            0.6




                                                                                                                           0.4
                            0.4




                                                                                                                           0.2
                            0.2




                                                                                                                           0.0
                                         0.2         0.4         0.6             0.8      1.0                                      0.0      0.2       0.4         0.6             0.8    1.0

                                                     Ranks of the Xi’s/n                                                                          Ui=Ranks of the Xi’s/n+1




Figure 8: Copulas, ranks and parametric inference, from                                                                                                          (Xi , Yi )             to    (Ui , Vi ).


                                                                                                                                                                                                       22
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                            Some very classical copulas
  •   The independent copula        C(u, v) = uv = C ⊥ (u, v).
The copula is standardly denoted             Π, P   or   C ⊥,   and an independent version of
                                                                                       L
(X, Y )   will be denoted    (X ⊥ , Y ⊥ ).   It is a random vector such that      X⊥ = X      and
      L
Y⊥ =Y,       with copula    C ⊥.
In higher dimension,     C ⊥ (u1 , . . . , ud ) = u1 × . . . × ud    is the independent copula.

  •   The comonotonic copula        C(u, v) = min{u, v} = C + (u, v).
The copula is standardly denoted             M,   or   C +,   and an comonotone version of
                                                                                       L
(X, Y )   will be denoted    (X + , Y + ).   It is a random vector such that      X+ = X      and
      L
Y+ =Y,       with copula    C +.
(X, Y )   has copula   C+   if and only if there exists a strictly increasing function            h
                                                          L−1       −1
such that    Y = h(X),     or equivalently     (X, Y ) = (FX (U ), FY (U ))      where   U   is

U([0, 1]).

                                                                                                  23
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

Note that for any       u, v

                 P(U ≤ u, V ≤ v)          = P({U ∈ [0, u]} ∩ {V ∈ [0, v]})
                                          ≤ min{P(U ∈ [0, u]), P(V ∈ [0, v])}

thus,     C(u, v) ≤ min{u, v} = C + (u, v).          Thus,       C+   is an upper bound for the set of

copulas.

In higher dimension,       C + (u1 , . . . , ud ) = min{u1 , . . . , ud }   is the comonotonic

copula.

  •   The contercomotonic copula            C(u, v) = max{u + v − 1, 0} = C − (u, v).
The copula is standardly denoted                W,   or   C −,   and an contercomontone version of
                                                                                            L
(X, Y )    will be denoted      (X − , Y − ).   It is a random vector such that        X− = X     and
      L
Y− =Y,        with copula      C −.
(X, Y )    has copula   C−     if and only if there exists a strictly decreasing function             h
                                                             L−1           −1
such that     Y = h(X),     or equivalently       (X, Y ) = (FX (1 − U ), FY (U ))        where   U   is

U([0, 1]).

                                                                                                   24
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



Note that for any     u, v ,

P(U ≤ u, V ≤ v) =              P({U ∈ [0, u]} ∩ {V ∈ [0, v]})
                      =        P(U ∈ [0, u]) + P(V ∈ [0, v]) − P({U ∈ [0, u]} ∪ {V ∈ [0, v]})

thus, C(u, v) ≥ u + v − 1 since P({U ∈ [0, u]} ∪ {V ∈ [0, v]}) ≤ 1, and since
C(u, v) ≥ 0, C(u, v) ≥ max{u + v − 1, 0} = C − (u, v). Thus, C − is a lower bound
for the set of copulas.

In higher dimension,    C − (u1 , . . . , ud ) = max{u1 + . . . + ud − (d − 1), 0} is not   a

copula: if   (X, Y ) and (X, Z) are countercomonotonic, (Y, Z) is necessarily
comonotonic - it is not possible to have all component highly negatively

correlated.

Anyway, it is still the best pointwise lower bound.




                                                                                            25
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

        1




                                                                                                                1




                                                                                                                                                                                                                                0.8 1
                   nd
                  0.8




                                                                                                         0.2 0.4 0.6 0.8
                                                                                                                          la




                                                                                                                                                                                                                                 nd
                                                                                                        Independence copu
  Frechet lower bou




                                                                                                                                                                                                                Frechet upper bou
0 0.2 0.4 0.6




                                                                                                                                                                                                              0 0.2 0.4 0.6
                                                                                                                      0
                         0.8                                                                                                    0.8
                                                                                                                                                                                                                                         0.8
                                0.6                                                                                                   0.6
                                                                                            0.8                                                                                                   0.8                                           0.6
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          0.8
                                      u_    0.4                                       0.6                                                   u_ 0.4                                          0.6
                                        2                                                                                                     2                                                                                                       u_ 0.4                                        0.6
                                                                                                                                                                                                                                                        2
                                                                          0.4                                                                                                   0.4   u_1
                                                  0.2                           u_1                                                                  0.2
                                                                                                                                                                                                                                                                0.2                     0.4
                                                                                                                                                                                                                                                                                              u_1
                                                              0.2                                                                                                   0.2
                                                                                                                                                                                                                                                                            0.2




                                                   Fréchet Lower Bound                                                                                     Independent copula                                                                                     Fréchet Upper Bound
1.0




                                                                                                        1.0




                                                                                                                                                                                                              1.0
0.8




                                                                                                        0.8




                                                                                                                                                                                                              0.8
0.6




                                                                                                        0.6




                                                                                                                                                                                                              0.6
0.4




                                                                                                        0.4




                                                                                                                                                                                                              0.4
0.2




                                                                                                        0.2




                                                                                                                                                                                                              0.2
0.0




                                                                                                        0.0




                                                                                                                                                                                                              0.0
                        0.0                 0.2         0.4         0.6               0.8         1.0                          0.0             0.2            0.4         0.6               0.8         1.0                             0.0               0.2         0.4         0.6               0.8         1.0




                               Scatterplot, Lower Fréchet!Hoeffding bound                                                      Scatterplot, Indepedent copula random generation                                                                Scatterplot, Upper Fréchet!Hoeffding bound
1.0




                                                                                                        1.0




                                                                                                                                                                                                              1.0
0.8




                                                                                                        0.8




                                                                                                                                                                                                              0.8
0.6




                                                                                                        0.6




                                                                                                                                                                                                              0.6
0.4




                                                                                                        0.4




                                                                                                                                                                                                              0.4
0.2




                                                                                                        0.2




                                                                                                                                                                                                              0.2
0.0




                                                                                                        0.0




                                                                                                                                                                                                              0.0
                        0.0                 0.2         0.4         0.6               0.8         1.0                          0.0             0.2            0.4         0.6               0.8         1.0                             0.0               0.2         0.4         0.6               0.8         1.0




                               Figure 9: Contercomontonce, independent, and comonotone copulas.


                                                                                                                                                                                                                                                                                                                26
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



              Pitfalls on independence and comonotonicity
The following proposition is false,

Uncorrect Proposition 7. If X and Y are independent, if Y and Z are
independent, then X and Z are independent.
If


                         (X, Y, Z) = (1, 1, 1)       with probability   1/4,
                                         (1, 2, 1)   with probability   1/4,
                                         (3, 2, 3)   with probability   1/4,
                                         (3, 1, 3)   with probability   1/4,


then    X   and   Y   are independent, and     Y   and   Z   are independent, but   X = Z.



                                                                                             27
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                          X and Y independent                                     Y and Z independent                                     X and Z comonotonic
              4




                                                                      4




                                                                                                                              4
              3




                                                                      3




                                                                                                                              3
Component Y




                                                        Component Z




                                                                                                                Component Z
              2




                                                                      2




                                                                                                                              2
              1




                                                                      1




                                                                                                                              1
              0




                                                                      0




                                                                                                                              0
                  0   1            2            3   4                     0   1            2            3   4                     0   1            2            3   4

                              Component X                                             Component Y                                             Component X




                                  Figure 10: Mixing independence and comonotonicity.




                                                                                                                                                                    28
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


              Pitfalls on independence and comonotonicity
The following proposition is false,

Uncorrect Proposition 8. If X and Y are comonotonic, if Y and Z are
comonotonic, then X and Z are comonotonic.
If


                         (X, Y, Z) = (1, 1, 1)       with probability   1/4,
                                         (1, 2, 3)   with probability   1/4,
                                         (3, 2, 1)   with probability   1/4,
                                         (3, 3, 3)   with probability   1/4,


then    X   and   Y   are comonotonic, and     Y   and   Z   are comonotonic, but   X   and   Z   are

independent.




                                                                                                  29
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                          X and Y comonotonic                                     Y and Z comonotonic                                     X and Z independent
              4




                                                                      4




                                                                                                                              4
              3




                                                                      3




                                                                                                                              3
Component Y




                                                        Component Z




                                                                                                                Component Z
              2




                                                                      2




                                                                                                                              2
              1




                                                                      1




                                                                                                                              1
              0




                                                                      0




                                                                                                                              0
                  0   1            2            3   4                     0   1            2            3   4                     0   1            2            3   4

                              Component X                                             Component Y                                             Component X




                                  Figure 11: Mixing independence and comonotonicity.




                                                                                                                                                                    30
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


              Pitfalls on independence and comonotonicity
The following proposition is false,

Uncorrect Proposition 9. If X and Y are comonotonic, if Y and Z are
independent, then X and Z are independent.
If


                         (X, Y, Z) = (1, 1, 3)       with probability   1/4,
                                         (2, 1, 1)   with probability   1/4,
                                         (2, 3, 3)   with probability   1/4,
                                         (3, 3, 1)   with probability   1/4,


then    X   and   Y   are comonotonic, and     Y   and   Z   are independent, but   X   and   Z   are

anticomonotonic.




                                                                                                  31
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




If


                         (X, Y, Z) = (1, 1, 1)       with probability   1/4,
                                         (2, 1, 3)   with probability   1/4,
                                         (2, 3, 1)   with probability   1/4,
                                         (3, 3, 3)   with probability   1/4,


then    X   and   Y   are comonotonic, and     Y   and   Z   are independent, but   X   and   Z   are

comonotonic.




                                                                                                  32
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                          X and Y comonotonic                                     Y and Z independent                                     X and Z comonotonic
              4




                                                                      4




                                                                                                                              4
              3




                                                                      3




                                                                                                                              3
Component Y




                                                        Component Z




                                                                                                                Component Z
              2




                                                                      2




                                                                                                                              2
              1




                                                                      1




                                                                                                                              1
              0




                                                                      0




                                                                                                                              0
                  0   1            2            3   4                     0   1            2            3   4                     0   1            2            3   4

                              Component X                                             Component Y                                             Component X




                                  Figure 12: Mixing independence and comonotonicity.




                                                                                                                                                                    33
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                     Elliptical (Gaussian and t) copulas
The idea is to extend the multivariate probit model,         Y = (Y1 , . . . , Yd ) with
marginal   B(pi )   distributions, modeled as     Yi = 1(Xi ≤ ui ), where X ∼ N (I, Σ).
 •   The Gaussian copula, with parameter              α ∈ (−1, 1),
                                     Φ−1 (u)    Φ−1 (v)
                     1                                          −(x2 − 2αxy + y 2 )
       C(u, v) =   √                                      exp                               dxdy.
                 2π 1 − α2        −∞           −∞                   2(1 − α2 )

Analogously the   t-copula is the distribution of (T (X), T (Y ))           where    T   is the   t-cdf,
and where   (X, Y ) has a joint t-distribution.
 •   The Student t-copula with parameter              α ∈ (−1, 1)   and   ν ≥ 2,
                                 t−1 (u)    t−1 (v)                                −((ν+2)/2)
                   1              ν          ν            x2 − 2αxy + y 2
     C(u, v) =   √                                     1+                                         dxdy.
               2π 1 − α2        −∞         −∞                2(1 − α2 )



                                                                                                    34
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                                   Archimedean copulas
                                Denition of Archimedean copulas

 •    Archimedian copulas         C(u, v) = φ−1 (φ(u) + φ(v)),     where   φ   is decreasing

      convex   (0, 1),   with   φ(0) = ∞ and φ(1) = 0.
Example 10. If φ(t) = [− log t]α , then C is Gumbel's copula, and if
φ(t) = t−α − 1, C is Clayton's. Note that C ⊥ is obtained when φ(t) = − log t.
                         How Archimedean copulas were introduced ?

1.   The frailty approach (      Oakes    (1989)).

Assume that      X   and   Y    are conditionally independent, given the value of an

heterogeneous component            Θ.   Assume further that


             P(X ≤ x|Θ = θ) = (GX (x))θ         and   P(Y ≤ y|Θ = θ) = (GY (y))θ

for some baseline distribution functions         GX   and   GY .
Then

                F (x, y) = P(X ≤ x, Y ≤ y) = E(P(X ≤ x, Y ≤ y|Θ = θ))

                                                                                               35
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


thus, since   X   and   Y   are conditionally independent,


                    F (x, y) = E(P(X ≤ x|Θ = θ) × P(Y ≤ y|Θ = θ))

and therefore


        F (x, y) = E (GX (x))Θ × (GY (y))Θ = ψ(− log GX (x) − log GY (y))

where   ψ   denotes the Laplace transform of         Θ,   i.e.   ψ(t) = E(e−tΘ ).   Since


                  FX (x) = ψ(− log GX (x))      and   FY (y) = ψ(− log GY (y))

and thus, the joint distribution of        (X, Y )   satises


                            F (x, y) = ψ(ψ −1 (FX (x)) + ψ −1 (FY (y))).

Example 11. If Θ is Gamma distributed, the associated copula is Clayton's. If
Θ has a stable distribution, the associated copula is Gumbel's.


                                                                                            36
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Consider two risks,    X    and   Y,   such that


              X|Θ = θG ∼ E(θG )        and   Y |Θ = θG ∼ E(θG )   are independent,


              X|Θ = θB ∼ E(θB )        and   Y |Θ = θB ∼ E(θB )   are independent,

(unobservable good (G) and bad (B ) risks).

The following gures start from          2   classes of risks, then   3,   and then a continuous

risk factor   θ ∈ (0, ∞).




                                                                                             37
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                  Conditional independence, two classes                          Conditional independence, two classes

         20




                                                                       3
                                                                       2
         15




                                                                       1
         10




                                                                       0
                                                                       !1
         5




                                                                       !2
                                                                       !3
         0




              0            5             10               15                !3      !2     !1      0      1      2       3




 Figure 13: Two classes of risks,                         (Xi , Yi )   and       (Φ−1 (FX (Xi )), Φ−1 (FY (Yi ))).


                                                                                                                             38
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                  Conditional independence, three classes                       Conditional independence, three classes




                                                                     3
         40




                                                                     2
         30




                                                                     1
                                                                     0
         20




                                                                     !1
         10




                                                                     !2
                                                                     !3
         0




              0       5     10      15     20     25        30             !3       !2     !1      0      1      2        3




Figure 14: Three classes of risks,                          (Xi , Yi )    and    (Φ−1 (FX (Xi )), Φ−1 (FY (Yi ))).


                                                                                                                              39
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                 Conditional independence, continuous risk factor              Conditional independence, continuous risk factor

           100




                                                                          3
                                                                          2
           80




                                                                          1
           60




                                                                          0
           40




                                                                          !1
           20




                                                                          !2
                                                                          !3
           0




                  0       20       40       60       80       100               !3     !2     !1      0      1       2      3




Figure 15: Continuous classes of risks,                             (Xi , Yi )   and        (Φ−1 (FX (Xi )), Φ−1 (FY (Yi ))).


                                                                                                                                  40
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




2.   The survival approach: assume that there is a convex survival function      S,
with    S(0) = 1,   such that


                                P(X  x, Y  y) = S(x + y),

then the joint survival copula of       (X, Y )   is


                                     S(S −1 (u) + S −1 (v)).

Example 12. If S is the Pareto survival distribution, the associated copula is
Clayton's. If S is the Weibull survival distribution, the associated copula is
Gumbel's.




                                                                                      41
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




3.   The use of Kendall's distribution function        K(t) = P(C(U, V ) ≤ t)   where

(U, V )   is a random pair with distribution       function C .

Then, for Archimedean copulas,

                                               φ (t)
                                 K(t) = t −          = t − λ(t),
                                               φ(t)
which can be inverted easily in

                                                      1
                                                           1
                               φ(t) = φ(t0 ) exp               dt ,
                                                     t0   λ(t)
for some    0  t0  1   and   0 ≤ u ≤ 1.




                                                                                        42
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                   Some more examples of Archimedean copulas


                     ψ(t)               range     θ
       (1)       1 (t−θ − 1)
                 θ
                                    [−1, 0) ∪ (0, ∞)             Clayton,   Clayton    (1978)

       (2)         (1 − t)θ              [1, ∞)
                    1−θ(1−t)
       (3)     log                      [−1, 1)                     Ali-Mikhail-Haq

                                                                 Gumbel               Hougaard
                        t
       (4)        (− log t)θ             [1, ∞)        Gumbel,              (1960),              (1986)

       (5)     − log e
                       −θt −1
                      e−θ −1
                                    (−∞, 0) ∪ (0, ∞)     Frank,   Frank   (1979),     Nelsen(1987)

       (6)   − log{1 − (1 − t)θ }        [1, ∞)            Joe,   Frank     (1981),   Joe(1993)

       (7)   − log{θt + (1 − θ)}         (0, 1]
       (8)
                    1−t                  [1, ∞)
                  1+(θ−1)t
       (9)     log(1 − θ log t)          (0, 1]            Barnett    (1980),   Gumbel    (1960)

      (10)      log(2t−θ − 1)            (0, 1]
      (11)       log(2 − tθ )           (0, 1/2]
      (12)        ( 1 − 1)θ              [1, ∞)
                    t
      (13)     (1 − log t)θ − 1          (0, ∞)
      (14)      (t−1/θ − 1)θ             [1, ∞)
      (15)       (1 − t1/θ )θ            [1, ∞)                  Genest  Ghoudi       (1994)

      (16)     ( θ + 1)(1 − t)           [0, ∞)
                 t




                                                                                                          43
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                   Some characterizations of Archimedean copula

                                                                         L
•   Frank copula is the only Archimedean such that               (U, V ) = (1 − U, 1 − V )
    (stability by symmetry),

•   Clayton copula is the only Archimedean such that               (U, V )   has the same

    copula as   (U, V )   given   (U ≤ u, V ≤ v)   (stability by truncature),

•   Gumbel copula is the only Archimedean such that                 (U, V ) has the same
    copula as   (max{U1 , ..., Un }, max{V1 , ..., Vn })   for   all n ≥ 1 (max-stability),




                                                                                              44
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                       Extreme value copulas
 •   Extreme value copulas

                                                                        log u
                       C(u, v) = exp (log u + log v) A                                    ,
                                                                    log u + log v
     where   A   is a dependence function, convex on              [0, 1]   with   A(0) = A(1) = 1,   et


                           max{1 − ω, ω} ≤ A (ω) ≤ 1            for all    ω ∈ [0, 1] .

An alternative denition is the following:               C   is an extreme value copula if for all

z  0,
                                                          1/z        1/z
                                C(u1 , . . . , ud ) = C(u1 , . . . , ud )z .

Those copula are then called max-stable: dene the maximum componentwise of

a sample   X 1 , . . . , Xn ,   i.e.   Mi = max{Xi,1 , . . . , Xi,n }.



                                                                                                     45
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



The joint distribution of       M   is


                            P(M ≤ x) = C(F1 (x1 , . . . , Fd (xd ))n ,

where   C   is the copula of the    X i 's.   Since   P(Mi ≤ xi ) = Fi (xi )n ,   it can be written


                   P(M ≤ x) = C(P(M1 ≤ x1 )1/n , . . . , P(Md ≤ xd )1/n )n .
             1/n         1/n
Thus, C(u1 , . . . , ud )n       is the copula of the      n   maximum componentwise from a

sample with copula C .

Example 13. : If A is constant (1 on [0, 1]), then X and Y are independent,
and if A(ω) = max {ω, 1 − ω}, X and Y are comonotonic. Gumbel's copula is
obtained if
                                                                 (
                               A(ω) = ((1 − ω)α + ω α + 1) 1/α),
for all 0 ≤ ω ≤ 1 and α ≥ 1.


                                                                                               46
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                           Pickands dependence function A




            1.0
            0.9
            0.8
            0.7
            0.6
            0.5




                  0.0        0.2          0.4   0.6   0.8      1.0




           Figure 16: Shape of Gumbel's dependence function   A(ω).


                                                                      47
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                How to construct much more copulas ?
                             Using geometric transformations

From a given copula     C,   cdf of random pair     (U, V ),   dene

 •   the copula of   (U, 1 − V ),

                               C(U,1−V ) (u, v) = u − C(u, 1 − v)

 •   the copula of   (1 − U, V ),

                               C(1−U,V ) (u, v) = v − C(1 − u, v)

 •   the copula of   (1 − U, 1 − V ),   the   rotated or survival copula,
                C(1−U,1−V ) (u, v) = C ∗ (u, v) = u + v − 1 + C(1 − u, 1 − v)

Note that if   P(X ≤ x, Y ≤ y) = C(P(X ≤ x), P(Y ≤ y)),            then


                     P(X  x, Y  y) = C ∗ (P(X  x), P(Y  y)).


                                                                                48
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                                 0.8
       0.8




                                                 0.4
       0.4




                                                 0.0
       0.0




             0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0         0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0




    Figure 17: Using geometric transformation to generate new copulas.


                                                                                           49
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



       0.8




                                                 0.8
       0.4




                                                 0.4
                                                 0.0
       0.0




             0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0         0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0




    Figure 18: Using geometric transformation to generate new copulas.


                                                                                           50
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                                 0.8
       0.8




                                                 0.4
       0.4




                                                 0.0
       0.0




             0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0         0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0




    Figure 19: Using geometric transformation to generate new copulas.


                                                                                           51
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



       0.8




                                                 0.8
       0.4




                                                 0.4
                                                 0.0
       0.0




             0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0         0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0




    Figure 20: Using geometric transformation to generate new copulas.


                                                                                           52
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                               Using mixture of copulas

Lemma 14. The set of copulas is convex, i.e. if {Cθ , θ ∈ Ω} is a collection of
copulas,
                              C(u, v) =         Cθ (u, v)dΠ(θ)
                                            R
is a copula, where Π is a distribution on Ω
Thus   C = αC1 + (1 − α)C2     denes a copula for all     α ∈ [0, 1].
Example 15.     Fréchet (1951) suggested a mixture of the lower and the upper
bound,
            C(u, v) = αC − (u, v) + (1 − α)C + (u, v), for some α ∈ [0, 1].

Example 16.     Mardia (1970) suggested a mixture of the lower, the upper
bound, and the independent copula
                   α2 −               2  ⊥         α2 +
         C(u, v) =   C (u, v) + (1 − α )C (u, v) +   C (u, v), α ∈ [0, 1].
                   2                               2


                                                                              53
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                    Using distortion functions

Denition 17. A distortion function is a function h : [0, 1] → [0, 1] strictly
increasing such that h(0) = 0 and h(1) = 1.
The set of distortion function will be denoted          H.
Note that      h∈H    if and only if   h−1 ∈ H.   Given a copula     C,   dene


                                 Ch (u, v) = h−1 (C(h(u), h(v))).

If   h   is convex, then   Ch   is a copula, called distorted copula.

Example 18. if h(x) = x1/n , the distorted copula is
                 Ch (u, v) = C n (u1/n , v 1/n ), for all n ∈ N, (u, v) ∈ [0, 1]2 .

if the survival copula of the (Xi , Yi )'s is C , then the survival copula of
(Xn:n , Yn:n ) = (max{X1 , ..., Xn }, max{Y1 , ..., Yn }) is Ch .



                                                                                      54
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Example 19. if C(u, v) = uv = C ⊥ (u, v) (the independent copula), and
φ(·) = log h(·), then

                   Ch (u, v) = h−1 (h(u)h(v)) = φ−1 (φ(u) + φ(v)).

Example 20. if h(x) = [1 − e−αx ]/[1 − e−α ] (an exponential distortion), and if
C = C ⊥ , then
                               1        (e−αu − 1)(e−αv − 1)
                  Ch (u, v) = − log 1 +                              ,
                               α              e−α − 1
which is Frank copula.




                                                                             55
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

               Distorted Frank copula, h(x) = x        Distorted Frank copula, h(x) = x(1   2)




             Distorted Frank copula, h(x) = x(1   3)
                                                       Distorted Frank copula, h(x) = x(1   4)




                  Figure 21: Distorted copula, from Frank copula.



                                                                                                 56
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                          Monte Carlo and copulas
Generation of independent variables can be done using a              Random     function.

Denition 21. Function Random should satisfy the following properties (i) for
all 0 ≤ a ≤ b ≤ 1,
                               P (Random ∈ ]a, b]) = b − a.
(ii) successive calls of function Random should generate independent draws, i.e.
0 ≤ a ≤ b ≤ 1, 0 ≤ c ≤ d ≤ 1

               P (Random1 ∈ ]a, b] , Random2 ∈ ]c, d]) = (b − a) (d − c) ,

or more generally, dene k-uniformity for all 0 ≤ ai ≤ bi ≤ 1, i = 1, ..., k,
                                                                     k
            P (Random1 ∈ ]a1 , b1 ] , ..., Randomk ∈ ]ak , bk ]) =         (bi − ai ) .
                                                                     i=1


Thus, one can generate easily random vectors         U = (U1 , ..., Ud )     with independent

component.


                                                                                            57
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




The idea to generate correlated vectors      U = (U1 , ..., Ud ),   the idea is to use rst


   P(U1 ≤ u1 , . . . , Ud ≤ ud ) =    P(Ud ≤ ud |U1 ≤ u1 , . . . , Ud−1 ≤ ud−1 )
                                      ×P(Ud−1 ≤ ud−1 |U1 ≤ u1 , . . . , Ud−2 ≤ ud−2 )
                                      ×...
                                      ×P(U3 ≤ u3 |U1 ≤ u1 , U2 ≤ u2 )
                                      ×P(U2 ≤ u2 |U1 ≤ u1 ) × P(U1 ≤ u1 ).




                                                                                         58
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


Starting from the end,    P(U1 ≤ u1 ) = u1      since   U1   is uniform, while


      P(U2 ≤ u2 |U1 = u1 )
  = P(U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . Ud ≤ 1|U1 = u1 )
  =    lim P(U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . Ud ≤ 1|U1 ∈ [u1 , u1 + h])
      h→0
        P(u1 ≤ U1 ≤ u1 + h, U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . Ud ≤ 1)
  =    lim
    h→0                 P(U1 ∈ [u1 , u1 + h])
        P(U1 ≤ u1 + h, U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . Ud ≤ 1) − P(U1 ≤ u1 , U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . .
  = lim
    h→0                                         P(U1 ∈ [u1 , u1 + h])
        C(u1 + h, u2 , 1, . . . , 1) − C(u1 , u2 , 1, . . . , 1)   ∂C
  = lim                                                          =     C(u1 , u2 , 1, . . . , 1).
    h→0                            h                               ∂u1
and more generally,

                                                     ∂ k−1
  P(Uk ≤ uk |U1 = u1 , . . . , Uk−1   = uk−1 ) =                 C(u1 , . . . , uk , 1, . . . , 1).
                                                 ∂u1 . . . ∂uk−1


                                                                                                 59
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


Thus,   U = (U1 , .., Un )   with copula   C     could be simulated using the following

algorithm,

 •   simulate   U1   uniformly on    [0, 1],

                                               u1 ← Random1 ,

 •   simulate   U2   from the conditional distribution       ∂1 C(·|u1 ),

                                  u2 ← [∂1 C(·|u1 )]−1 (Random2 ),

 •   simulate   Uk   from the conditional distribution          ∂1,...,k−1 C(·|u1 , ..., uk−1 ),

                        uk ← [∂1,...,k−1 C(·|u1 , ..., uk−1 )]−1 (Randomk ),

...etc, where the    Randomi 's   are independent calls of a        Random    function.

This is the underlying idea when using Cholesky decomposition.




                                                                                                   60
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


Example:       for Clayton's copula,      C(u, v) = (u−α + v −α − 1)−1/α , (U, V )   has joint

distribution    C   if and only if   U is uniform on on [0, 1] and V |U = u has
conditional distribution


                P(V ≤ v|U = u) = ∂2 C(v|u) = (1 + uα [v −α − 1])−1−1/α .

The algorithm to generate Clayton's copula is the

 •   simulate   U1   uniformly on      [0, 1],

                                                 u1 ← Random1 ,

 •   simulate   U2   from the conditional distribution        ∂2 C(·|u),

                                     u2 ← [∂1 C(·|u1 )]−1 (Random2 ),

     i.e.

                           u2 ← [(Random2 )−α/(1+α − 1]u−α + 1−1/α .
                                                        1



                                                                                          61
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                                                     1.5
           0.0 0.5 1.0 1.5 2.0




                                                                     1.0
                                                                     0.5
                                                                     0.0
                                 0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0                     0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0

                                  Distribution of v given u=0.3                         Distribution of v given u=0.5



              Generation of Clayton’s copula
           0.8




                                                                     0.0 0.5 1.0 1.5
           0.4
           0.0




                                 0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0                     0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0

                                                                                        Distribution of v given u=0.8




                                       Figure 22: Simulation of Clayton's copula.



                                                                                                                           62
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




         500




                                                          400
     /




                                                      /
         300
     q




                                                      q

                                                          200
         0 100




                                                          0
                 0.0    0.2   0.4   0.6   0.8   1.0               0.0    0.2    0.4       0.6   0.8   1.0

                          !i#tribution +e -                                 !i#tribution +e 9




                                                          4
         0.8




                                                          2
                                                          0
         0.4




                                                          !4 !2
         0.0




                 0.0    0.2   0.4   0.6   0.8   1.0               !4       !2         0         2       4

                          -ni:orm mar=in#                              Stan+ar+ ?au##ian mar=in#




                       Figure 23: Simulation of the independent copula.



                                                                                                            63
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




         400




                                                       400
     /




                                                   /
     .




                                                   .
         200




                                                       200
         0




                                                       0
               010   012   014   014   015   610             010   012   014       014   015   610

                       !is$riu$i(n +e -                             !is$riu$i(n +e 7




                                                       4
         015




                                                       2
                                                       0
         014




                                                       !2
         010




               010   012   014   014   015   610                   !2          0         2     4

                       -ni8(r9 9argins                         $an+ar+ =aussian 9argins




                     Figure 24: Simulation of the comontone copula.



                                                                                                     64
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




         400




                                                       400
     /




                                                   /
     q




                                                   q
         200




                                                       200
         0




                                                       0
               0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0             0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0

                       Distribution de -                             Distribution de V
         0.8




                                                       2
                                                       0
         0.4




                                                       !2
         0.0




                                                       !4
               0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0                   !2      0         2      4

                       -niform margins                         tandard =aussian margins




               Figure 25: Simulation of the contercomonotone copula.



                                                                                                 65
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                                       900
         400
     /




                                                   /

                                                       300
     .




                                                   .
         200




                                                       0 100
         0




               010   012   014   014   015   110               010    012   014       014   015   110

                       !istri'tion de -                                 !istri'tion de 7




                                                       4
         015




                                                       2
                                                       0
         014




                                                       !4 !2
         010




               010   012   014   014   015   110               !4      !2         0         2      4

                       -ni:orm mr=ins                              Stndrd ?'ssin mr=ins




                     Figure 26: Simulation of the Gaussian copula.



                                                                                                        66
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                                        400
         400
     y




                                                    y
     .




                                                    .

                                                        200
         200
         0




                                                        0
               010   012    014   014   015   110             010   012   014       014   015   110

                       D#$%u$on +e U                              D#$%u$on +e V




                                                        4
         015




                                                        2
                                                        0
         014




                                                        !2
         010




               010   012    014   014   015   110                   !2          0         2      4

                       Unfo%m ma%;n#                          S$an+a%+ =au##an ma%;n#




                           Figure 27: Simulation of Clayton's copula.



                                                                                                      67
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




         400




                                                       400
     y




                                                   y
     q




                                                   q
         200




                                                       200
         0




                                                       0
               0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0               0.0    0.2    0.4       0.6   0.8   1.0

                       Distribution de U                                 Distribution de V




                                                       4
         0.8




                                                       2
                                                       0
         0.4




                                                       !4 !2
         0.0




               0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0               !4       !2         0         2     4

                       Uniform margins                              Standard Gaussian margins




                 Figure 28: Simulation of Clayton's survival copula.



                                                                                                         68
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




         400




                                                       400
     y




                                                   y
     q




                                                   q
         200




                                                       200
         0




                                                       0
               0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0               0.0    0.2    0.4   0.6   0.8     1.0

                       Distribution de U                                 Distribution de V




                                                       4
         0.8




                                                       2
                                                       0
         0.4




                                                       !4 !2
         0.0




               0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0               !4       !2         0         2

                       Uniform margins                              Standard Gaussian margins




                       Figure 29: Simulation of a copula mixture.



                                                                                                       69
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



          Copulas in nance: options on multiple assets
Remark 22. Recall that Breeden  Litzenberger (1978) proved that the risk
neutral probability can be obtrained from option prices: consider the price of a call
                                                         ∞
C(T, K) = e−rT EQ ((ST − K)+ ). Since (ST − K)+ = K 1(ST  x)dx, one gets
                                              ∞
                                        −rT
                          C(T, K) = e             Q(ST  x)dx,
                                              K

hence
                                 ∂C                             ∂P
          Q(ST ≤ x) = −e−rT         (T, x), or Q(ST ≤ x) = −erT    (T, x)
                                 ∂K                             ∂K
where P denotes the price of a put option.
                                                     1    2
Consider an option on    2   assets, with payo   h(ST , ST ).   The price at time   0   is

e−rT EQ (h(ST , ST )).
            1    2




                                                                                              70
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                   Copulas in nance: call on maximum
                            1    2           1    2
Here the payo is        h(ST , ST ) = (max{ST , ST } − K)+ .         The price is then


               C(T, K) =         e−rT EQ ((max{ST , ST } − K)+ )
                                                1    2

                                                  ∞
                            =    e−rT EQ                         1    2
                                                      1 − 1(max{ST , ST } ≤ x)dx
                                                 K
                                            ∞
                                     −rT                   1    2
                            =    e              1 − Q(max{ST , ST } ≤ x) dx,
                                           K
                                                              1     2
                                                           Q(ST ≤x,ST ≤x)

              1    2
hence, if   (ST , ST )   has copula    C   (under    Q),   then

                                     ∞
                                                   ∂P 1             ∂P 2
            C(T, K) = e−rT               1 − C erT      (T, x), erT      (T, x) dx.
                                  K                ∂K               ∂K




                                                                                          71
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                     Copulas in nance: call on spreads
                            1    2        1    2
Here the payo is        h(ST , ST ) = ([ST − ST ] − K)+ .           The price is then

                                                                          ∞
                   −rT          1         2                   −rT                2            1
C(T, K)      = e          EQ ((ST    −   ST   − K)+ ) = e           EQ        1(ST + K ≤ x ≤ ST )dx
                                                                         −∞
                              ∞
             = e−rT                       2           2           1
                                   Q(K + ST ≤ x) − Q(ST + K ≤ x, ST ≤ x} ≤ x) dx,
                              −∞
                                                                       1     2
                                                                    Q(ST ≤x,ST ≤x+K)

              1    2
hence, if   (ST , ST )   has copula      C    (under   Q),   then

                         ∞
               −rT            rT   ∂P 2              rT ∂P
                                                           1
                                                                      rT ∂P
                                                                            2
C(T, K) = e                   e         (T, x−K)−C e         (T, x), e        (T, x − K) dx.
                         −∞        ∂K                   ∂K               ∂K




                                                                                               72
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




            Copulas in nance: bonds on option prices
Using Tchen's inequality, it is possible to derive bounds for options when the

payo is supermodular.




                                                                                 73
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                        Agenda
 •   General introduction

Modelling correlated risks
 •   A short introduction to copulas

 •   Quantifying dependence

 •   Statistical inference

 •   Agregation properties




                                                 74
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                    Natural properties for dependence measures

Denition 23.      κ is measure of concordance if and only if κ satises
1. κ is dened for every pair (X, Y ) of continuous random variables,
2. −1 ≤ κ (X, Y ) ≤ +1, κ (X, X) = +1 and κ (X, −X) = −1,
3. κ (X, Y ) = κ (Y, X),
4. if X and Y are independent, then κ (X, Y ) = 0,
5. κ (−X, Y ) = κ (X, −Y ) = −κ (X, Y ),
6. if (X1 , Y1 )   P QD   (X2 , Y2 ), then κ (X1 , Y1 ) ≤ κ (X2 , Y2 ),
7. if (X1 , Y1 ) , (X2 , Y2 ) , ... is a sequence of continuous random vectors that
   converge to a pair (X, Y ) then κ (Xn , Yn ) → κ (X, Y ) as n → ∞.



                                                                                      75
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




As pointed out in      Scarsini    (1984), most of the axioms are    self-evident .
Ifκ is measure of concordance, then, if f and g are both strictly increasing, then
κ(f (X), g(Y )) = κ(X, Y ). Further, κ(X, Y ) = 1 if Y = f (X) with f almost
surely strictly increasing, and analogously κ(X, Y ) = −1 if Y = f (X) with f

almost surely strictly decreasing (see         Scarsini   (1984)).




                                                                                        76
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                   Association measures: Kendall's                   τ   and Spearman's              ρ
Rank correlations can be considered, i.e. Spearman's                                 ρ   dened as

                                                                             1       1
              ρ(X, Y ) = corr(FX (X), FY (Y )) = 12                                      C(u, v)dudv − 3
                                                                         0       0

and Kendall's      τ   dened as

                                                   1       1
                           τ (X, Y ) = 4                       C(u, v)dC(u, v) − 1.
                                               0       0

                             Historical version of those coecients

Spearman's rho was introduced in               Spearman              (1904) as


     ρ(X, Y ) = 3[P((X1 − X2 )(Y1 − Y3 )  0) − P((X1 − X2 )(Y1 − Y3 )  0)],

where     (X1 , Y1 ), (X2 , Y2 )   and   (X3 , Y3 )    denote three independent versions of

(X, Y )   (see   Nelsen    (1999)).




                                                                                                           77
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Similarly Kendall's tau was not dened using copulae, but as the probability of

concordance, minus the probability of discordance, i.e.


     τ (X, Y ) = 3[P((X1 − X2 )(Y1 − Y2 )  0) − P((X1 − X2 )(Y1 − Y2 )  0)],

where   (X1 , Y1 )   and   (X2 , Y2 )   denote two independent versions of   (X, Y )   (see

Nelsen    (1999)).

                                      4Q
Equivalently,   τ (X, Y ) = 1 −       2 − 1)
                                             where Q is the number       of inversions
                                   n(n
between the rankings of         X and Y (number of discordance).




                                                                                              78
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


     1.5                  Concordant pairs                                         Discordant pairs




                                                              1.5
     1.0




                                                              1.0
     0.5




                                                              0.5
 Y




                                                          Y
     0.0




                                                              0.0
     !0.5




                                                              !0.5
            !2.0   !1.5   !1.0   !0.5   0.0   0.5   1.0              !2.0   !1.5   !1.0   !0.5   0.0   0.5   1.0

                                   X                                                        X




                           Figure 30: Concordance versus discordance.




                                                                                                                   79
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                          The case of the Gaussian random vector

If   (X, Y )   is a Gaussian random vector with correlation        r,        Kruskal
                                                                        then (         (1958))

                                6        r                         2
                   ρ(X, Y ) =     arcsin       and   τ (X, Y ) =     arcsin (r) .
                                π        2                         π




                                                                                          80
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                       Link between Kendall's tau and Spearman's rho

Note that Kendall's tau and Spearman's are linked: it is impossible to have at

the same time         τ ≥ 0.4   and   ρ = 0.
Hence   ρ   and   τ   satisfy

                                3τ − 1     1 + 2τ − τ 2
                                       ≤ρ≤                if   τ ≥0
                                   2            2
                                τ 2 + 2τ − 1     1 + 3τ
                                             ≤ρ≤          if   τ ≤ 0.
                                      2             2
which yield the area given below.




                                                                             81
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                       1.0




                       0.5
     Rho de Spearman




                       0.0




                       -0.5




                       -1.0
                              -1.0       -0.5            0.0               0.5         1.0
                                                    Tau de Kendall




                                     Figure 31: Admissible region of   ρ    and   τ.

                                                                                             82
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                  From Kendall'tau to copula parameters
      Kendall's   τ   0.0    0.1    0.2    0.3    0.4    0.5    0.6    0.7    0.8    0.9    1.0

      Gaussian    θ   0.00   0.16   0.31   0.45   0.59   0.71   0.81   0.89   0.95   0.99   1.00

       Gumbel     θ   1.00   1.11   1.25   1.43   1.67   2.00   2.50   3.33   5.00   10.0   +∞
      Plackett    θ   1.00   1.57   2.48   4.00   6.60   11.4   21.1   44.1   115    530    +∞
      Clayton     θ   0.00   0.22   0.50   0.86   1.33   2.00   3.00   4.67   8.00   18.0   +∞
        Frank     θ   0.00   0.91   1.86   2.92   4.16   5.74   7.93   11.4   18.2   20.9   +∞
           Joe    θ   1.00   1.19   1.44   1.77   2.21   2.86   3.83   4.56   8.77   14.4   +∞
     Galambos     θ   0.00   0.34   0.51   0.70   0.95   1.28   1.79   2.62   4.29   9.30   +∞
   Morgenstein    θ   0.00   0.45   0.90    -      -      -      -      -      -      -      -




                                                                                                   83
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




           From Spearman's rho to copula parameters
   Spearman's    ρ   0.0    0.1    0.2    0.3    0.4    0.5    0.6    0.7    0.8    0.9    1.0

      Gaussian   θ   0.00   0.10   0.21   0.31   0.42   0.52   0.62   0.72   0.81   0.91   1.00

       Gumbel    θ   1.00   1.07   1.16   1.26   1.38   1.54   1.75   2.07   2.58   3.73   +∞
       A.M.H.    θ   1.00   1.11   1.25   1.43   1.67   2.00   2.50   3.33   5.00   10.0   +∞
      Plackett   θ   1.00   1.35   1.84   2.52   3.54   5.12   7.76   12.7   24.2   66.1   +∞
      Clayton    θ   0.00   0.14   0.31   0.51   0.76   1.06   1.51   2.14   3.19   5.56   +∞
        Frank    θ   0.00   0.60   1.22   1.88   2.61   3.45   4.47   5.82   7.90   12.2   +∞
          Joe    θ   1.00   1.12   1.27   1.46   1.69   1.99   2.39   3.00   4.03   6.37   +∞
     Galambos    θ   0.00   0.28   0.40   0.51   0.65   0.81   1.03   1.34   1.86   3.01   +∞
   Morgenstein   θ   0.00   0.30   0.60   0.90    -      -      -      -      -      -      -




                                                                                                  84
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                          Alternative expressions of those coecients

Note that those coecients can also be expressed as follows


                                         [0,1]×[0,1]
                                                     C(u, v) − C ⊥ (u, v)dudv
                     ρ(X, Y ) =                                                                           (1)
                                         [0,1]×[0,1]
                                                     C + (u, v) − C ⊥ (u, v)dudv

(the normalized average distance between                  C   and   C ⊥ ),   for instance.

                      A dependence measure in higher dimension ?

From equations 1 and         ??, it is possible to obtain a natural mutlidimensional
extention (see   Wolf       (1980),      Joe   (1990) or      Nelsen    (1996)),


                 [0,1]d
                          C(u) − C ⊥ (u)du                   d+1
  ρ(X) =                                             =                         2d            C(u)du − 1
            [0,1]×[0,1]
                           C + (u)   −   C ⊥ (u)du        2d − (d + 1)              [0,1]d
                                                                                                          (2)

and similarly

                                 1
                     τ (X) == d−1                    2d             C(u)dCu − 1                           (3)
                             2    − 1)                     [0,1]d


                                                                                                          85
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Note that a lower bound for   τ is then −1/(2d−1 − 1),     while it is

(2d − (d + 1)!)/(d!(2d − (d + 1))).
In dimension 3, Kendall's    τ   is the average of the three   2-dimensional   Kendall's   τ,
                                1
                   τ (X, Y, Z) = (τ (X, Y ) + τ (X, Z) + τ (Y, Z)).
                                3




                                                                                       86
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                        Tail concentration functions
Venter   (2002) suggest to use several Tail Concentration Functions

Denition 24. For lower tails, dene
L(z) = P(U  z, V  z)/z = C(z, z)/z = P r(U  z|V  z) = P r(V  z|U  z),

and for upper tails,
               R(z) = P(U  z, V  z)/(1 − z) = P r(U  z|V  z).



Joe (1990) uses the term upper tail dependence parameter for

R = R(1) = limz→1 R(z),      and lower tail dependence parameter for

L = L(0) = limz→0 L(z).



                                                                        87
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                     Functional correlation measures
                                                              1 1
Consider also Kendall's tau, dened as               −1 + 4   0 0
                                                                    C(u, v)dC(u, v).
Denition 25. The cumulative tau can be dened as
                                         z       z
                   J(z) = −1 + 4                     C(u, v)dC(u, v)/C(z, z)2 .
                                     0       0




                                                                                       88
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



     1.0                                                                Gaussian copula                                                                                                                                      L and R concentration functions




                                                                                                                                                                                                              1.0
                                                                                                                                                           q q                       q q            qqqqqq
                                                                                                                                        q              q     q    q         q          q    q qq q qq q
                                                                                                                                                                                              q        q q
                                                                                                                 q                                           q
                                                                                                                                                             q              q               q    q q
                                                                                                                                                                                     q q q qq q qq
                                                                                                                                                                      q                                   q
                                                                                                                                                      q               q        q qq      q q qq q q
                                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                        q      q qq              q          q         q      q q q        qq
                                                                                                                                                                                                q qq q
                                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                                                 q q qq
                                                                                                                                 q                         q      q       q     q
                                                                                                                                                                                              q q q q q q
                                                                                                                                                                                                     q q
                          q                                                                                                 q            q                 q             q q           q
                                                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                                                            q          qq
                                                                                                                                                                                                    q qq  q
                                                                                                                            q q                q            qq          q qq q            qq   qq q q
                                                                                            q                                q                            q           q       q     q    q qq
                                                                                                                                                                                          q               q
                                                                                                  q                                            q                                            q q
                                                                                            q                                         qq q                        q q           q
                                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                                                     q                qq
                                                                                        q    q                                                                    q q            q q
                                                                                                                                                                                   q      qq
                                                                                q
                                                                                                                           q       q qqq                  q             q
                                                                                                                                                                       qq q           q
                                                                                                                                                                                      q     q
                                                                                                                                                                                             q     q q
                                                                                                                                                                                                  q qq
                                                                                                                             qq                      qq      q q           q
                                                             q                                                    q                                   qq              q q q               q qq      q
                                                                        q                                                                        q           qq      q                 q      q
                                                                                                              q                                           q            qq qq                 q            q
                                                                                                               q             q                   q                                   q
                                                                                                                                                                                   qq q q q q
                                                                                                q q                         q        q                                   qq q qq              q
                                                                                                                                                       q q                     q       qq           qq
                                                                                                 q
                                                                                                q q
                                                                                                            q
                                                                                                                               q     q q q
                                                                                                                                     q                   q     q        q
                                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                                         q        q qq q
                                                                        q        q      q                                         q q              q       q      q q                         qq q q
                                                                               q
                                                                                                     q                                                          q q q         qq           q     q q
                                                                                                           q           q           q              q     q             q     qq q q                   q
                                                                              q
                                                                                            q                           qq q
                                                                                                                                  q      q
                                                                                                                                         qq
                                                                                                                                                 qq     q     q qq
                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                                          q
                      q                                                                                                                        q qq qq            qq                q qq
                                                                                                          q                      q            q                           q q q                   q q
                                                                                                           q     q             qq                         qq                         qq               q
     0.8




                                                                                                                                                                                       q




                                                                                                                                                                                                              0.8
                                                q                             q                  q      q                                         qq q                q        qq      q
                                                                       qqq                         q q q        q       qq
                                                                                                                              q              qq              q                            q
                                                                                                                    q       q                                    q q                        q q qq
                                                q                            q            q q            q q                       q q       q q               q      q q q
                                                                                                                                                                       q     q    q           q
                                                                q      q                                                            q                q         qq      q       qq
                                                          q                                  q       q q                                 q    q qq          q                qq q             q q
                                                                          q         q                                           q
                                                         q
                                                                   q
                                                                      q  q           q    q q      qq              q
                                                                                                                                  qq
                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                         qq q  q                    q qq q q
                                               q                                  q                                      q          q                q qq           q       q q
                                                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                                             q
                                           q                          q          q
                                                                                 q               q           q     q       q     q            q q q q qq q q q                              qq
                                                      q                q                                          q                                                               q
                                                                                      q q                  qq q                     q      q       q                        q qq                         q
                                                       q                                                                                                     q
                                                                                                                                                             q q             q q               q q
                                                                                                                                                    qq                  qq      qq
                                                            q            qq                      q           q          q                  q                                      qq qq q
                                                                                                                                                                                   q
                               q                                            qq
                                                                             q                                     q
                                                                                                                 q q                            q qq
                                                                                                                                                   q                                q    q
                                     q            q
                                                       q
                                                          q

                                                                  q
                                                                            q
                                                                           qq
                                                                                  q     q
                                                                                          q

                                                                                            qq qq q
                                                                                                    qq
                                                                                                      q
                                                                                                                       q q
                                                                                                                           q        q q
                                                                                                                                      q
                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                    qq
                                                                                                                                                       q q
                                                                                                                                                                 qq
                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                             q q qq
                                                                                                                                                                       q q
                                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                               q     q q        q
                                                                                                                                                                                               q q q
                                                                                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                                                                                            GAUSSIAN
                           q                   q                                                   qq                      q                  q                q q             q       q
                                                           q q                             q q          q                          q q q qq                              q      qq q
                                                                                                                                                                                 q              q    q
                                                                      q                                                                  q                 q
                                                                      q            q q q q q q                         qq
                                                                                                                                                             q qq
                                                                                                                                                                         q q q                q
                                           q q                            q q      q       q                            q       q               q q                  q
                                                                                                                                                                               q q q
                                                                                                                                                                                                q q
                                                        q q                                                       qq          qq                                      q q       q
                                      q                            q               q         q qq qqq                         qq          qq q qq   qq                            q q        q
                                                                                                                                                                                             q q q
                  q                          qq                                 q q
                                                                       q q q q qqq
                                                                                                   q
                                                                                                      q q q                              q q q
                                                                                                                                          q        q          qq       q q       q
                                                                                                                                                                                                 q
                                                                                              q                                       q q        q                                                  q q
                         q
                          q
                               q
                                        q
                                                       q
                                                             q q
                                                                    q
                                                                   qqq
                                                                      qq
                                                                      q
                                                                       q
                                                                            q
                                                                                q
                                                                                   q               q q
                                                                                                      q
                                                                                                   qq q
                                                                                                             q
                                                                                                                            q
                                                                                                                             q
                                                                                                                                  q
                                                                                                                                    q qq
                                                                                                                                          q q q
                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                      q       q
                                                                                                                                                            q q
                                                                                                                                                             q             q
                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                                                                                                                       q
                              q                q                                                            q q  q      q                                            q        q
                                                                                                                                                                        q q qq
     0.6




                                                                                                                                                                                                              0.6
                                                 q                         q                q                   q            qq q q                                                   qq
                                                                                                                                                                                       q
                                              q                             q              q                                                                                                  q
                                                                                      q                                                q     qq
                                                                                                                                              q       q                   q q                      q
                                                      q q qq                   q q q
                                                                                                  qq         q    q
                                                                                                                  q            q     q q q
                                                                                                                                              q         q      q           q q      q       q q
                                  q                       q q
                                                                    q              q                       q      qq                    qq
                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                   q       qq              q
                            q                                                  q                     q q
                                                                                                      q                    qq q                                       q
                                                                              q      q                         q
                                                                                                              q q                      qq              qq      q               q

                      q          q
                                         q
                                             q
                                                q
                                                         q
                                                                 qq
                                                                        q q              q qq
                                                                                             q
                                                                                             q q
                                                                                               qq
                                                                                                  q qq
                                                                                                         q
                                                                                                         q
                                                                                                                   q
                                                                                                                   qq        q
                                                                                                                               q
                                                                                                                                       q
                                                                                                                                           q q
                                                                                                                                              q q
                                                                                                                                                        qq
                                                                                                                                                            q q
                                                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                                q     q
                                                                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                                                                                                q
                             q    q                       qq                               q                   q                            q               q q
                                                                                                                                                                q    q     qq
                                                         q
                                                                               q q                    q     q q qq           q     qq q               qq qq          qq          q       q
                                                                    qq                              qq     q                            q q   q                                              q
                                           q              qq             q q               q qq q q q q               q q                                                      q      q             q
                                 q                                                          q                                            q qq                 q
                                             q         q        q         q     q qq q q         q    q              qq                 q                          q
                                                                                                                                                                   q                 q            q
                                                              q q q q q               q q                     q              q q                                           q q
                                                                                                                                                                                        q
                    q q             q     q           q q           q     qq      qq                 q q q    q qq         q
                                                                                                                              q                   qq
                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                 q q q        q
                                                                                                                                                                              q
                                                     q q                                                      q
                                                                                qq q                q q               q q                q
                         q                     q                                                         qq                   q                           q q
                                       q      qq               qq                     qq
                                                                                            q qqq              q qqq
                                                                                                                q           q q         q q  q q           q q   q q       q                q qq
                                          q                                     q                                 q    qq                       q           q                              q
                                                                                                                                        q
                               q        q
                                          qq                          q
                                                                       q                       q                 q                  q                 q q      q qq          qq
                                            qq q             q           q q qq                                                 q q                              q           q
               q             q     qq                                                                            qq q           qqq
                                                                                     q                                                         q                              q
                                  q            q q                     q q q
                                                                        q                     q       q                      qq q                q
                                                                                                                                                            q q q     q
                         qq       q q                q                q q                                  q                                q                                q
                        q            q qq                 q                         q q q              qq        q        q             q q
                                                                                                                                          q                       q
                            q q q q     q
                                                                        q              qq q q q q q              q        q        q           q
                                                                                                                                               q             q       q          q
     0.4




                                                                                                                                                                                                              0.4
                                    q                        q q            qq q             q     q
                                                                                                   q q                           q
                               q                                               q qq                                                        q                                                    q
             q       q                        q                 q                               q qq                     q q
                                                                                                                         q q                          q    qq
                      q
                         q q        q qq             q    q            qq q     qq                       q                 q          q                           qq              qq
                q               q                        q qq                   q                               q          q       qq  q                           q q
                                          q qq                             q      qq q           q q      q
                                                                                                          q                                               q                           q
                                 q                                    q q qq q q
                                                                                           q                   q q    q q q                           q
                                                q                                       q q          q                                        q               q
              q                                q             q                                   q         q q                        q                q q
                                 q q                                      q     qq         q q
                                                                                              q               q
                                                                                                               q                  q     q q                                       q       q
                     q                               q                      qq q q qq q                                              q                q                                    q
                                 q    q
                                                           q q q
                                                                                 q                    q
                                                                                                      q
                                                                                                                    q q          qq q q          q
                                                                                                                                                qq
                       q          q    q                   q
                                                                        q
                                                                         q
                                                                                q
                                                                                q                                q qq q                     q
                         q                 q                                                                      q    qq             q q
                             qq                                     q
                                                                              q     q q          q q               q
                                                                                                                     q       q         q                               q
                                 qq                                  q         q         q
                                                                                         q    q                                q                                              q
                                    q q       qq      q q q   q                               q            q                                                          q
                                               q     q               q                                       q          qq
                              q                             q     q q q q qq       q                                                    q    q
                      qqq                           q
                                                    q      q q
                                                                                 q
                                                                                          q q            q     q        q          qqq                         q
                                           q q                       q qq   q                                                    q
                                 qqq               q                                q q                 q
              q                q q         qqq
                                             q
                                                         qq                q             q
                                                                                                  qq            qq q             q               q
             q qq q                                                                                 q                     q                                                                            q
                  q
                  q     q                 q          q             q
                                                                            q                qq q q                                                   q                q                      q
                           q                           q
                                                      qq
                                                       q       q qq q                     q
                                  qqq q   q                    q       q q          q q                              q      q
                 q q q q q                q              qqq q
                                                                             q                         q       q q            q
                                               q        qq
                             q                 q        q
                                                        q                                  q                                q
                        qq q q q      q                   q     q qq  q             q                   q                                        q
     0.2




                                                                                                                                                                                                              0.2
                   q                                q           q                                                  q     q
                 q       q q              q q                               q        q       q        q     q                           q q
                                     q        qq q                                          q                      q
                                   q
                                      q
                                            qq       q     q q              q                      q                q        q
                                                                                                                             q
                                                                                                                              q      qq
                                                                                                                                                  qq
                    q                        q                      q             qq       q        q                                           q q
                   qq           qq                                                 qq         q             q
                    qqq                    q q         q q       q q q qq
                                                                 q          qq
                                                                                   q       q
                                                                                                                 q q               q
                                                                                                                                                            q
            q q qq                                                                    q     q                                              q
                      q                                                                                             q
                             q     q qq
                                     q q qq     q     q    q           q                                           qq  q    q                           q        q
             q q       q
                      q q           q               q
                                                         q
                                                        qq q q
                                                                          qq q qq                         q                 q                                              q
                  q                        q       qq                                                        q             qq
                      qq q q   q        q
                                       qq         q q          qq             q                       q q q
                                                                                                       q                                         q                            q
                       q                q
              q
                qqq       qqq q         q
                                         q     q q q         qq      q                           q q  q                 q     q
                   qq q
                    q      q     q qq                                                                                       qq
            qq qq q q q q                     qqq            q qq q       q q q q
                                                                          q q                        q                                           qq
            q
             q
                   qq
                  q q
                    qq     qq q     q           q q      qq
                                                          q         q  q q q q q q q                q      q  q         q
                            q                  q q q qq q                                                                             q
             q         q qq
                  q q q q q          qq
                                          q                  qq      q q q q q q q
                                                                               q                         q
                 q q qq                               q                    q                                        q
                                     q q qq                q
                     q q
                     q       q      q                q q qq q        q
                                                                     q                  q                  q q
                                                                                                                                                                            q
             q q q qq q
                 q     q             qq            q                 q                           q      q
                         q q q qq q           qq q         q
                                                           qq                           q
             q qq
            qq q q q
                              q     q q         q      q       q             qq                q      q
                    q q q q     q      q q q             q q              q           q
             q q q q qq q
            q qqq q q q qq q
             q
                                        q                          q      q qq    q                                               qq
              q         qq     q     qq      q q        q q                       q              q
            qq
             qq     q
            q qq q qq q              q q        q qq
            qq q q q                 q                            q
     0.0




                                                                                                                                                                                                              0.0
             q q q                          q
            qqq qq q q
              q q q               q                                q
              q qq
             q q qq q qq
             q q q qq                      q q q
             q




           0.0                               0.2                                   0.4                                   0.6                                   0.8                                  1.0             0.0        0.2         0.4   0.6        0.8         1.0

                                                                                                                                                                                                                      L function (lower tails)   R function (upper tails)




                                                                                           Figure 32: L and R cumulative curves.



                                                                                                                                                                                                                                                                              89
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



     1.0                                                                  Gumbel copula                                                                                                                                    L and R concentration functions




                                                                                                                                                                                                            1.0
                                                                                                                                                                                               qq qqq qq
                                                                                                                                                                                                       qq
                                                                                                                                                      q q                            q q q q qq q   qqq
                                                                                                                                                                                                     qq q
                                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                                                q qq qq q qqqq     q qq
                                                                                                                                                                                                   qq
                                                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                       q                         q            q qq q
                                                                                                                                                                                              q    qq
                                                                                                                                                                                              q q qqqq
                                                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                q      q                    q     q q        q
                                                                                                     q                                    q                                          qqq
                                                                                                                                                                                  q qq qqqqqq q
                                                                                                                                                                                      q
                                                            q             q                                            q           q                                                        qq q q q q
                                                                                                                           q
                                                                                                                                   q
                                                                                                                                       qq                                  q
                                                                                                                                                                           q        qq q qq q q q
                                                                                                                                                                                      q q
                                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                                                 q q
                                                                                                                                                                                                 q q
                                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                               q                        q       q     qq       q q q qq q q q
                                                                                                                                                                                q            qq
                                                                                                                                          q     q                              q q qq q  q q        q
                                                                           q         q                                               q                  q           q                            q q
                                                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                                                                  qq
                                                                                     q q                                    q                    q q
                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                      qq              qq    q q qq
                                                                                                                                                                                             q
                                                                                                                                   q                      qq                        q
                                                                                                                                                                                    q                 q
                                                                                                                                        q                  q q q        qq
                                                                                                       q                                         qq              q q q q   q             qq q q
                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                             q                  qq q  q qq q q qq qq
                                                        q                         q        q                                                qq          q       q
                                                                                                                                                                    qq         q     qq q q q q
                                                                                                                             q                                   q    q q qq q q q   qq q
                                                                                                                   q               q
                                                                                                                                   q              q
                                                                                                                                                  qq q       q          qq                  q q
                                                   q                 q                       q
                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                      q                 q    q qq q q         q q
                                                                                            q q                                q               q      q             q q
                                                                                                                                                                q q q qq      qq                     q
                                                                                  q                           q                                      q    q q
                                                                                                                                                          q          q                    q
                                                                                                                                                                                 q qq q q qq
                                                         q                                                       qq       q              q q qq q    q           q
                                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                                  qq q                q
                                                                                                                                                    q q                  q
                                                                    q                                                          q q qq                             q     qq                      q
                q                                                                  q                  q qq q
                                                                                                                                q    qq             qq q
                                                                                                                                                       q q q qq q                        q
                                                                                                                                                                                        q q
                                                                                            q
                                                                                                                            q q q q q           qq               q q q    q       qq q
                                                                                                                                                                                   q q
                                                                            q                                                                                   q                             qq q
     0.8




                                                                                                                                                                                                            0.8
                                                                                   q                       q q q q                               q q      q                 q                  q
                                                                                                                       q qq          q qqq       q qq q
                                                                                                                                                                q q q
                                                                                                                                                                qq                q qq        q q
                      q                   q q            q             q                q           q            q           q      qq                               q                   q          q
                                                          q               q                                           q q qq q        q q                   qq
                                                                                                                                                                      q q
                                                                                                                                                                                q q q qq
                                q                 q                              q                          q                                                                           q
            q
                                                                              q                                              q      q q     q                  q q
                                                                                                                                                     q q qq q q q q         q q           q
                                                                                                                                 q
                                                                                                                                 q                                                 q                q
                                                                      q q                                     qq q                 q q qq
                                                                                                                                    q                                     q qq
                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                                                  q q
                                                                                                                                                                                               q
                                                 qqq                                                  q       q qq q       q        qqq q                  q     q       q       qq
                                                                                                       q                                              q qq  q                               q
                                               q                     q                                   q q
                                                                                                                         q
                                                                                                                        q q
                                                                                                                         q             q    q     q q qq              qqq q          q q
                                         q              q         q      q            qq q             q q  q
                                                                                                                              q
                                                                                                                             qq      q q
                                                                                                                                     q
                                                                                                                                         q          q qq
                                                                                                                                                        q                    q
                                                                                                                                                                                   qq           q
                             q     q                                                                                                     q q             qq        q      q q               q qq
                        q                               q             q           q           q         q q               q         q     qq       q    q              q          q      qq
                         q
                                                                   q
                                                                  q q          qq q q                               q
                                                                                                                       q                              qqq q q
                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                    qq q q                q
                                                 qq                                     q q        qqq              qq        q     q                                q      q
                                                                                                                                                                            q             q
                                                                                                                                                                                          q
                                                                         q
                                                qq
                                                              qq                q                                                  qq       qq               qqq                 q q
              q                           q                                    q                                                        qq               q            qq q q         q
                                             q           qq
                                                          q
                                                                                                  q q
                                                                                                   qq
                                                                                                       q q q
                                                                                                            q
                                                                                                                    q    qq
                                                                                                                           q     q
                                                                                                                                         q
                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                                     q qq q q q
                                                                                                                                                                             q             q                                                         q
                               q
                                                            q
                                                                                q q
                                                                                  q q
                                                                                      q
                                                                                         q
                                                                                        qq q
                                                                                                  q
                                                                                                 qq
                                                                                                    q
                                                                                                        q
                                                                                                         qq q
                                                                                                         q      q q
                                                                                                                 q
                                                                                                                       q
                                                                                                                            q
                                                                                                                         qq q
                                                                                                                            qq
                                                                                                                                     qq
                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                            q

                                                                                                                                                               q q q q
                                                                                                                                                                      qq
                                                                                                                                                                                      q                                    GUMBEL
                              q q                                                                                 q                       q                                        q q
                                                                              q    q         q qq q q   q         qq q                             qq qq                       q qq       q q
                                                                                                                                    q q     q          qq      qq           q
                                                                q                      q      q q q                 q                q                      q    q                          q
     0.6




                                                                                                                                                                                                            0.6
                                                              q             q    q                               q q q                q q                                        q
                                                                                             q              qq    q      q           q       q q              q            q    q
                                                                                  q            q                     q           qq q q                                q q              q
                           q             q                                  q
                                                                            q                  q       q q           q                                              qq
                                                                                                            q                     q                     qq
                                                                                                                                                        qq        qq q
                     q           q                          q                    qq q q                 q       q q                        q                                    q                 q
                    q     q                                    q      q                 q                q     q q        q
                                                                                                                          q q               q
                                                                                                                                            q             qq        q    q
                                                                                                                                                                         q      q                     q
                                       q              q q                    q                    q                                         qq          q           q     q
                                                                                                                                                                          q           q
                                         q                q      q                                                qq            q                         q                             q
                   q                     q               q    q                 qq     q       q                         q                     q     q              q     q
                                    qq                 q     q q                               qq q
                                                                                                q                       qq    q      q q      q qq q
                                                                              q qq
                                                                               q q                                q q
                                       q
                                                                                          q     q q
                                                                                                 q                  q q qq
                                                                                                                     q
                                                                                                                     q qqq           q                  q         q qq
                         q q                                                     q              q          q         q              q     q q                               q q
                    q                     q                q                                                               q                                qq
                                                    q          q       q qq
                                                                                                       q
                                                                                                          q                   q   q q qq q          q             q
                                                                                            q qq q q q           q                    q                      q
                     q
                        q
                                 q
                                      q
                                                q
                                                     qq
                                                      qq
                                                         q
                                                                     q     q
                                                                             qq q
                                                                                 q
                                                                                  q
                                                                                      q
                                                                                           q    q
                                                                                              q q qq    q
                                                                                                      qq q
                                                                                                          qqq q    q
                                                                                                                       q
                                                                                                                          q q q
                                                                                                                           q
                                                                                                                          q q q q qq
                                                                                                                            q q       q
                                                                                                                                              q
                                                                                                                                               q
                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                                      q q
                                                                                                                                                                           q                                                  q
                                            qq      q        q       q q                                         qq
                                                                                                                 q                              q     q                                     q q
                     q                                    qq                                                               q                                       q
                                                                             q q q q q    q     q    qq           q                        q               qq                       qq
                                         q                                 q q q                                                        q      q q q q                                          q
                                      q         q q  q         q       qq q        q               q          q q             q
                               q       q     q                          q                 qq        q            qq
                                                                                                                 qq                             q         q     q
                 q                    q                   q              q q             qq       q                             q
                                              q      q             q                  q                          qq q q qq q                q q q
                 q
                            qq
                                      q             q
                                                   q q q          q q
                                                                   q                        q qq qq               q q                                         q
                             q q            q                     q           q            q     q q q           q q     q
                                                                                                                                   q
                                                                                                                                     q          q                        q
                              q     q                q            q           q qq             q                  q q q
     0.4




                                                                                                                                                                                                            0.4
                                           qq                                      q                            qq                                         q
                 q          q
                                     q              q qq
                                                       q q
                                                                qq qq q                qq q
                                                                                               q                  q q          q           q q        q
                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                 q                      q
                      q             q                                                  qq            q q                                                    q              q
                               q               q        qq q
                                                         q     q                                                                 q              q
            q    q
                       q             q        q q             q q q
                                                                           q    q q q q q                      q q            q
                                                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                                         q q
                 q                     q                             q      q q      q
                                                                                     q                       q q
                                                                                                              qq                                   q                                 q
                                                                                                                                                                                     q
                 q                   qq                  qqqq
                                                            q                                 q                          q
                  q q                              q                 q q                                      q                  q           q q
                              q              qq q           qq q q
                                                            q
                                                            q                 q
                                                                                q
                                                                                   q q q q  q       q                q q q q          q
                  q           q        qq q q
                                         q q               qq      q q q q q qq                             q
                                                                                                            q     q
                        q q       q q      qq        q       q
                                                            q q                 q                   q q     q q                 q                            q             q      q
                                                                     q                                                      q qq                                      q
                 q q
                   q         q qq q                     qq      q
                                                                   qq q         q             qq q       qq                               q                            q
                                             q                    q         q                                          q q q                   q     q q
                          q     qq q                    q                        q                             q                  q        qq
                                                   q qqq q            q         q
                                                                                qq        q
                                                                                        q q                                        q                      qq
              qq     q q q                          q           q q qq q q q
                                                                    q         q                q q          q q q                  q
                                                                                                                                                    q            q
                                                                                                                                                                    q
                          q                    q       qq      qq                            q    q                           q             q                   q
                    q              q               q                      q                          q         qq         q                     qq     q           q     q
                                      qq          q           q                                  q       q                                q                                   q
               q q           qq
                              q
                                      q         q          q      q         q
                                                                                   qq     q q q           qq
                 qq                                                       q q q q      q                   qq q        q
                                   qq q qq        qq          q
                                                                  qq                  q                q     q    q          q
                                                                     q
              q
                  q
                        q
                           q q q q qq
                                        q q
                                        q          q q q q              q       q
                                                                                       q
                                                                                          q        qqq     q       q            q
                                                                                                                                                       q       q
                                     qq        q q
                                                qq                  q          q                     q     q                                                               qq
                 qqq
                          q q                    qqq           q       q        q                  q                                         q q       q q         q
                         qq                                 q            q q            q                q
                                                                                                         q                                          q
                  q      q              q q
                                         q          q q q                 q         q            q qqq
               qq q                                                                                              q               q      q
               qq q           q        q q q
                                                    q q
                                                       q              q                                           q
     0.2




                                                                                                                                                                                                            0.2
                                        q     q                            q q q                 q                                                                          q
                 q     q     q q
                              q         q
                                            q                                        q
                                                                                                           q                                 q                 q                                  q
                                                                     q q q                                             q                   q
            qq        q              q                    qq         qq            q q                                q        q     q
                                q
                         q q q qq               q
                                                q      q                      q        q           q qq q                                                 q                      q
                               q            q q                                 q       q                      q                               q               q
                       q              q                             q                           q                                              q
                 q                 qq q q                     q q q        q           q qq   q    q q                                   q q
                                                 q                          q                     qq                          q
                                  q                      q                                                     q
                     q     q        q      q q qq
                                               q q                       q q  q
                                                                                  qq            q                            q                                q q
                   q                                                                                         q     q                                 q
                 qq           q q q q             qq q q                q q q q                   q                                                                q
                   q qq  q q q    qq      q                   q
                                                              qq
                                                                                              q q          q q
                                                                                                           qq      q
              q                                        q                        q
                                                                                q                                  q
            q q  q q   q
                       qq qq   qq                        q             q               q        q q
                                                                                                 q      q
                                                                                                          q                q
                                                                                                                           q                                                       q
             q
            qqq        qq
                      qq q         q      q
                                          q      qq      q qq
                                                                         q      q
                                                                                         q
                                                                                                                    q                   q         q                             q
             q q q qq              q qq q         q         q            qq                                     q               q
                  qq           qq q q q q    q qq q qq            q        q             q q q
                                                                                            q q
                                                                                                                                   q                          q
                                                    q                                       q                          q
             qq               q      q qq q q                        q                q q
                             qq                      q q                 q q                         q                                   q
            q                                         q             q         q                                       q
              q q
              q      q
                             q
                               qq q           q                                                          q q qq
              q q          qq q q
                             q q           qq q
                                                                 q q
                                                                            q                      q
              q q            q     q                      q                                                   q q
              q q
               q qq q q         q qq qq          q
                                                qq
                                                         q                q
                                                                          q q                                  q     q      q                           q               q
                     q
                     q q
             qq qq q
            qq qq q           q
                              q
                              q            q q q q qq                  q
                                                                             q                               q
                                                                                                                                                                                q
              qqq q
                q                q    qq       q q              q                                         q q
            q qq q q
               q q                       q q                       q                      q                                             q
     0.0




                                                                                                                                 q




                                                                                                                                                                                                            0.0
            q q                   q q  q                                      q        q
             qq        qq         q qq                q q                 q                    q
             qq
              q
              q        q
                       q                      qq                                              q            q                  q
                     q




           0.0                               0.2                                  0.4                                   0.6                                  0.8                                   1.0            0.0        0.2         0.4   0.6        0.8         1.0

                                                                                                                                                                                                                    L function (lower tails)   R function (upper tails)




                                                                                          Figure 33: L and R cumulative curves.



                                                                                                                                                                                                                                                                            90
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



     1.0                                                                  Clayton copula                                                                                                                                 L and R concentration functions




                                                                                                                                                                                                          1.0
                                                                                                                      q       q            q q q q
                                                                                                                                            q               q          q                    qq
                                                                                                                                                                                      q q qq q
                                                                      q                q                                       q            q                          q     q                       q
                                                          q                   q                            q         q        q         q qq q qq            q     q q q          q      q
                                                           q                                         q      q                    q                                                 q            qq
                                                                                             q                            q                       q
                                                                                                                                                  q q                             q q                 q
                                                                                                         q q
                                                                                                         q q                                                                               q         q
                                                                                                                                q qq q q        qq        q                   q              q q
                                                                                                                                                                                              q q
                                                     q                                                 q                                                                                       q
                                                                          q
                                                                                                      q         q   q                q     q q
                                                                                                                                            q                   q
                                                                                                                                                               qqq q         q       q            qq q
                                                                               q                                q        q                   q                q          q       q q q              q
                                                                          q                              q              q                                q             q q
                                                                                                                                                                    q q q        qq q q            q
                                                                                    q                                   q
                                                                                             q         q q
                                                                                                        q                                       q        q                             q
                                        q
                                                      q                       q              q                          q q
                                                                                                                            q        q
                                                                                                                                                   q     qq          q       q q
                                                                                                                                                                             qqq                qqq q
                                                                                                                 q                q q q qq q                      q                   q q        q
                                                       q                        q                                  qq q  q           q q
                                                                                                                                                      q      q q     qq q      q
                                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                                      q      q q     q
                                                                                                           qq q                  q                 qq q
                                                                                                                                                     qq         q         qq q q
                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                                                 q
                                      q                 q                   q                  q q   q
                                                                                                             q                                           q qq              q               q
                                                                                                                                                                                             q
                                                                                      q                                   qq                                            q q
                                                                                                q               qq q q q q
                                                                                                                q                         q
                                                                                                                                         qq        qq
                                                                                                                                                                                            q q q
                                                                                                                                                            q q qq q q
                                                        qq
                                                           q
                                                               q q
                                                                        q
                                                                               q            q q q
                                                                                                 q
                                                                                                 q
                                                                                                         q     q
                                                                                                                       q  q         q
                                                                                                                                     qqq q
                                                                                                                                                      q        q
                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                                    q     q
                                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                                      qq q q q q q
                                                                                                                                                                           qq q q
                                                                                                                                                                                      qq q q q
                                                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                                                                q                       CLAYTON
                                                                                                        q                    qq         q               q qqq          q q q q q    q
                                                q                     q q q                                                        q q q                 q                 q              qq
                                                                                                                                                                                           q
                                                             q                 q                   q            q                     q q q         q q q   q       q      qq                qq
                                                                                                                                                                                              q       q
                                        q                                                                      qq q                                          q
                                                                                   q          qq q q q                                             q                        q
     0.8




                                                                                                                                                                                                          0.8
                                       q q                                          q          q                    q              q      q              q q     q          qq          q     qq q
                                     q                                                                q                         q q                  qq                q
                                                       q
                                                                q                 q          q qq                q qq                                  q q q           q qq       q
                                           q                                                                q                                                  q    q         q       q        qqq
                                                               q                         q                     q                       qq q          q q        q q          q q q     q
                                                                                                                                                                                       q q
                                                                      q      q                             q             qq              q                                                         qq
                                                            q               q       q    q
                                                                                                                             q
                                                                                                                               q q
                                                                                                                                              qq
                                                                                                                                                      q q
                                                                                                                                                      q q                     qq
                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                                 q qqq   q     q qq
                                                                                                                                                                                                q qq
                                                                 q q            q qq                              q     qq              q q          q                 q
                                                                                                                                                                       q                     q qq
                                                                   q     q                      q
                                                                                                     q q                qq                  q q                     qq q q q q
                                                                                                                                                                          q         q              q
                                                                        q               q                         q               q     qq q q                  q qq
                                                                                                                                                                          q                         qq
                                                                  qq          q                               q              q q q q          q      q q              q qq q           q
                                                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                                                                q
                                                                         qq
                                                                                             qq    q       q q                           q qq q
                                                                                                                                         qq
                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                         qq
                                                                                                                                                           q     qq                    qq
                                                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                                                                q
                                                                                                                 q     q                            q    qq q                                  qq
                                                      q                                          q                                                                                              q
                            q
                              q

                                  q
                                                             q q  q
                                                                              q
                                                                              q
                                                                                                q q
                                                                                                   q
                                                                                                          q
                                                                                                          q
                                                                                                             q
                                                                                                                qq
                                                                                                                   qq q q
                                                                                                                         q
                                                                                                                           q      q
                                                                                                                                     q
                                                                                                                                       q q q q
                                                                                                                                        q
                                                                                                                                             qq q
                                                                                                                                                      q         q
                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                                         q qq q q
                                                                                                                                                                         q q
                                                                                                                                                                  q q q qq q
                                                                                                                                                                  q         q      q
                                                                                                                                                                                           q         q
                                                                                                                                                                                                                            q
                                        q                                                   q       q                             qq q
                                                                                                                                   q          qq qq
                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                                                      q
                                                          qq      q              q q qq                      qq q          q qqq                          qq          q
                                                                           q
                                                                                        q     qq q              q               qq            q           q              q q        q     q
                                                                                                                        q q                                     q                   q q           q
                                                                    q    q               q
                                                                                                     q    q
                                                                                                                                                       qq qq q              q            q
                                                          q                                                      q q q                                  q                      q
                                                         q          q              q
                                                                                                     q q          q          q
                                                                                                                             q        qq             q q                           q
                                                                    q
                                                                                   q             q q q qq    q q
                                                                                                                 q q
                                                                                                                            q q              q q                    q                  qq
                                                                   q               qq       q                  q     q                         q q q                     q q q
                                                                                                                                                                          q
                                                           q q                           q                          q       q                             q       q                  q       q q
                                                             q                                 q qq        q       qq q   qq       q              q             qq q q
                                                                                                                                                                 q
                                               q q                                   q         q                                                                q                     q
     0.6




                                                                                                                                                                                                          0.6
                                           q                       q q q
                                                                    q                                                     q                q         q                       q     q                  q
                                                                                                       q                  q qq                                qq q                        q
                                                                 q       q qq q      q
                                                                                            qq                  q
                                                                                                                          q           qq
                                                                                                                                           q         q q                    qq       q q q qq
                                                  q q                                                q q
                                                                                                      q q q               qq                            qq q
                                                    q q                        q              q q q         q                               qq  q
                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                                      q     q q q q
                                                                                                                                                                            q q                  q
                                                                              q                   q q                              q       q      q                                             q
                                 q                              q                           q                             q      q                qq
                                                                                                                                                  q          q qqq
                                                                                                                                                                  q

                    q
                                         q q
                                                     qq
                                                                q
                                                                    qq
                                                                                           q
                                                                                             q
                                                                                               q
                                                                                                q
                                                                                                q            qq
                                                                                                              q
                                                                                                                  q qq
                                                                                                                     qqqq
                                                                                                                       q
                                                                                                                              qq
                                                                                                                               q       q
                                                                                                                                       q
                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                     q qq
                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                    q q
                                                                                                                                                                              q q
                                                                                                                                                                              qq
                                                                                                                                                                                 q q
                                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                                         q q q
                                                                                                                                                                                                q                                                  q
                           qq                          q           q    q      q    q                   qqqq
                                                                                                         q                         q q q                          q                   qq
                                                                                                                                                                                           q
                     q                                                         q                 q          q         q      q        q q                q                         q
                                                                           q                            q q                                                                             q
                                                      qq                        q q q
                                                                                     q q             qq     q qq             q
                                                                                                                             q           q q                                   qq            q
                                                                  q q q                                 qq                                                                                qq q
                                                         q          q q      qq       q
                                                                                          q
                                                                                                                      q             q                 q q
                                                                                                                                                       q                                           q
                            q                    q                                                        q           q     q                   q        q
                                     q                          q                                          qq          q           q
                                q                                     q       q    q   q q
                                                                                        q                      q                        q
                                                                                                                                        q     q                         q            q      q
                                                         q q              qq         q                                                              q q  q q                 qq
                                                                                                      q         qq q                                      q    q             q                 q
                                                                                       q         q      q            q
                                                                                                                     q                                           qq
                                   q                                          q q      q         q                           q     q                 q           qqq    q              q qq
                                          q      q
                                                            q               q                        qq         q qq q q                          q q q                                              q
                                  q
                                 q q                 q       q          q q         q                        q
                                                                                                          qq q                                  q                      q            q q
                                           q                                                        q                                    q
                                           q q q q q qq       qq       q      q q qq q
                                                                                  q                          q
                                                                                                                      q          qq
                                                                                                                                                                              qq
                                         q                   q           q
                                                                         q                 qq q q     q           q    q
                                                                                                                         q q
                                                                                                                                               qq                   q                       q
                                                  q         q                        q                                                    q              q                   q q
                                                   q                   q q qq                q q  q                      q
                                                                                                                         q qq                              q      q q   q                   q
                                 q        q                          q    q                                                q             q q q q
                                                                                                                                            q               q                         q q
                                                                                                                                                                                               q
     0.4




                                                 q




                                                                                                                                                                                                          0.4
                                           q                 qq                            q                                          q                       q         q    q
                                                    qq q q q
                                                      q        q                      q qq q q       q           q             q     qq       q
                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                             q                   q                   q
                                q     q                  q                    q q q               q                 q      q        q                                             qq               q
                         q                                                  q
                                           q q qq          q        q
                                                                   qq q              q     q        q
                                                                                                    q             qq q
                                                                                                                    q         q q q                   qq      q                                      q
                                               q            q            q q                  q
                                                                                           qq q          q q qq q q                                       q         q q
                                  q          q q     q         q q q           q                           qq                    q                                                      q     qq
                                q               q            q qq                                                                      q
                                                                                                                                       q                           q
                        q q q          q      q    q                   q q       q          q           q
                                                                                                               q      qq      q              q     qq q q
                                                                                                                                                   q                           qq
                                               q q       q            q q      q     q q q
                           q
                                  q q q     q        qq q      q      qq        q qqq q         q q     q
                                                     q q                                     qq
                                  qq q
                                   q        q
                                            q     q          q     qq
                                                                   q                     q       q
                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                              q        q                         q
                                                                          q
                                                                          q                  q q                           q                       q       q
                                               q      q      q     q q                q      q     qq            q q             q    qq qq q                             q      q
                                   q q          q     qq               q        q                                              q                                    q
                    q                               q q q    q                              q            q                       q q                                                            q
                                 qq         q                    q                        qq q              q            qq          q
                       q            qq q                     q q q
                                                                 q
                                                                 q          q                                                                 q     q                                              q
                                    q                         q qq        q               q q                             qq       q                                           q
                                         q     q qq
                                                  q       q q  q            qq
                                                                              q        q       q
                                                                                               q q
                                                                                                          q       q            q q q
                                                                                                                               q                q          q
                                                                                                                                                                      q
                           qq q q q
                            q        q qq q q qq q
                                          q
                                          q                          q             q q
                                                                                      qqq             q        q
                                                                                                                       q                           qq             q             q
             q
                              q q  q q           q qq               q q qq
                                                                         q
                                                                                                 q q
                                                                                                 q q
                                                                                                  q       qq q
                                                                                                                                       q
                                            q
                                            qq      qq q qq q q q                   q                                                                         q
                                 q q q                          q        q       q     q                        q
                           q                                                                                                     q
                    q              q       q qq q q q
                                               q                    q q        qq        qq        q                                                                     q
                                          q qq
                                            q      q    q q q                q                          q
                    q                  q    qq          qq
                                                                q
                                                                     q
                                                                       q q                    q q        q                                       q                         q            q
     0.2




                                                                                                                                                                                                          0.2
                       q        qq      qq q q
                                            q                   q                   q         q             q q
                     qq q        q     qq q
                                      qq  q
                                                        q
                                                           q q  q                                            q                      q q                                            q
                                      q                                               q                                    q
                              q
                         q q q q    q qq
                                    q q q q q                  q     q       q        q                               q                                                 q
                      q    q q qq            qq                            q       q                                           q
                    q q q                             q         q                                          q
                       q      qq q
                                   q q q qqq q q      q          q       q               q            q
                        qq     q q q qq q       q q
                                                q     q
                                                      q
                             q q qq qq q q q
                              q                                q              q q q
                  q qq q
                       q      q       q qqq                  q q        q q      q     q                                               q          q                                q     q
                  q q q  q q q              q q
                                             q        q                     q                           q
                       q q q qq        q q qq  q q        q q                                                                                                                          q
                                             q qq q                                                                                             q
                  q qq q
                   q      q
                          q     q q q q q qq q q q q
                                   q q
                                    q qq                                     q      q            qq           q
                                                                                                                                                                             q
                   q                qq             q q q            q                                                                                q
                   qq q
                  q qqq q q q          q q
                                      q q qq                    q       q q                          q q
                q q qq qq q
                     qq q q q q q q
                     qq q q      q
                                   q
                                   q q
                                  qq        qq                  q                                                                                                  q
                   qq       q
                q qq q q q qq                  qq q                                      q                                       q
                     q                   q      q                                   q q
                  q qqq q q q
                      q
                   q q q q qq q q q     q      q             q              q
                   q q      qq q q                  q                                  q              q            q
                q q q q qq q q
                  q qq q
                   q q
                                  q         q          q q q                                   q
                    q q q
                   q q qq q
                                          q q
                                          q               q                q                              q
             q q qqqq q
                    q q                q q
               q q q q
                q q q q
             q q q qqq
                q
                       q
                                  q     q                          q
                q q
               q q qqq q
                     q
             q q qqqqq q            q     q           q
                   q qq
                qq q
             q qq    q
             qq q qq
              q q
                 q
              q qq q
             qqqq q q q
     0.0




                                                                                                                                                                                                          0.0
                              q
            qqqq
              q q
            q qq
            qq
            qq
            qq
            q q
            q




           0.0                              0.2                                   0.4                                   0.6                                0.8                                   1.0            0.0        0.2         0.4   0.6        0.8         1.0

                                                                                                                                                                                                                  L function (lower tails)   R function (upper tails)




                                                                                           Figure 34: L and R cumulative curves.



                                                                                                                                                                                                                                                                          91
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



     1.0                                                                Student t copula                                                                                                                                   L and R concentration functions




                                                                                                                                                                                                            1.0
                                                                                                                                                             q                                       q q
                                                                                q                                                                             q                qq               q q q q
                                                                                                                                                                                              q q qq q
                                                                                                                             q q                                               q q         q qq q q  q q
                                                                                                                                                                                                     q qq
                                                                                                                                                                         q q
                                                                                                                                           q            q           qq     q q q q q q q qq q
                                                                                                                                                                                           q q qqq qq
                                                                                                          q                      q
                                                                                                                                         q                              q         qq q q qq q q
                                                                                                                                                                                   q q
                                                                                                                                                                                    q          q
                                                                                     q
                                                                                                                 q    q                  q
                                                                                                                                         q    q                                          q qq q q q
                                                                                                                                                                                              q      qq q
                                                                                                 q              qq                                     q                         q q qq
                                                                q
                                                                                         q            q                      q            q q                q
                                                                                                                                                            q q                   q q     q
                                                                                                                                                                                           q q qq qq
                                                                                                                                                                                                 qq
                                                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                                           q q            q
                                                                                                                           q       q   q       q                 q q q qq q q
                                                                                                                                                                      q                          q
                                                                                                                                                                                          q q qq q
                                                                                                                      q        q q                        q       q q               qq q     q q      q
                                                                                                                                                             q               q         q       q q q
                                                                                                                                       q                       q       q        qq         q qq q
                                                  q                                                                 q          q
                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                     q                   q q q         q qq q q q
                                   q                                                          q                   q          q    q q                     q            qq q q qq q q q q qq
                                                                                                                                                                         q                 q
                                                                                                                                                                                           q    q qq
                           q                                    q                 q                                    q    q q                                qq
                                                                                                                                                              qq       q         q qq           q q
                                                                     q                                                q
                                                                                                                      q           q qq        q q                 q          q
                                                                                                                                                                                     q q q q qq
                                                                                                                                                                                      q
                                                                                                q            qq q     q        q       q qq
                                                                                                                                                   q    q q q             q                     qq   q
                                                                q                                       q    q   q             q
                                                                                                                                                    q     q             qq q q
                                                                                                                                                                         q         q               q
                                q                       q                       q                                q q             q q           q            q qq q q q q
                                                                                                                                                                       q      q
                                                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                                                               q qq
                                          q                                                 q                      q     q     q              q    q         qq      q q q
                                                                                                                                     q q                                           q q
                            q
                              q                   q                                       q                               q     q     q q                     qq            q
                                                                                                                                                                           q q          q       q q
                                                                                                                                                                                                 q q
                                                         q                                       q                        q           q                q q                       q q
                                                                                                                                                                             q q qq q q               q
                                                                                                                      qq q                                              q q
                                                                                          q                                                qq q                     qq q
     0.8




                                                                                                                                                                                                            0.8
                                                                 q                          q         q      q            q    q                                         q        q            q
                                                                                                        q q q qq           qq                             q                 q
                       q                                                                          q                                            q qq                  q q q       q        q
                                                                                                                                                                                        q qq q
                                                                                                                                                                                          q
                                                                            qq q         q            q q                      qq
                                                                                                                                q            q q q q
                                                                                                                                                  q              qq q   q       qq q           q qq
                                                       q                       q q                          q    q
                      q                                         q        q                                qq
                                                                                                           q     qq q
                                                                                                                  q          q qq q q
                                                                                                                                q             qq q  qq      q qq qq q q    q q        q    q           q
                                                q     q                                                                                        q q                          q q qq q
                               q                   q                                              q q             q    q          qq q
                                                                                                                                                   qq
                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                               qq q q q             q
                                                                                                                                                                                    q                 q
                                                                             q                     q                q            q                                                               q
                            q     q q                                  q        q
                                                                                                           q
                                                                                                                       q           q          q     q    qq q
                                                                                                                                                                     q        q               q
                                                   q       q
                                                           q                     q                     q                    q                             q             qq          q        q         q
                                                                                  q      q        q                 qq                q qq             q q        q                 q              q
                       q
                                   q       q       q                        q
                                                                                 q
                                                                                  q
                                                                                                q
                                                                                                     q
                                                                                                         q
                                                                                                               q q q
                                                                                                                      q
                                                                                                                            q
                                                                                                                               q
                                                                                                                                    q q q
                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                         q    q
                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                     q q
                                                                                                                                                                        q q        q      q
                                                                                                                                                                                                 qq                     STUDENT (df=5)
                                                          q                                      q                       q q         q       qq q q
                                                                                                                                                 q          q q q
                                                                                                                                                             q                                   q q
                                                                                            q q q            q       q                 q q q   q q
                                                                                                                                               q q               q                    qq q
                                             q             qq       q q
                                                                            q                q     q    q             q           q q q qq q qq q             q
                                                                                                                                                              q                 qq
                                 q                              q                    q                                   q q q q                                  q                     q
                                                     q                                              qq q                                    q q       qq
                                                                                                                                                      qq                                   qq q
                                                                            q q                                                 q qq       qq
                                                                                                                                          q q qq                                                 q q
                                                          q                                              qq q q
                                                                                                            q                      q                       q        q q q
                                                                                                                                                                    q q
                                                                        q  q      q            q      q q             q                       q    q
                                                                                                                                                     q   q q
                                                                                                                                                          q q           q q            q
                                                                                                                                                                                      qq
                                                                                                      q      qq q                           q                   q                  q q
                                                                                                                                                                                    q
                                                                                               q q                              q q q           qqq q q
                                                                                                                                                                                                                                                     q
                                                         q
                          q     qq                      q       q      q
                                                                                                q                      q q
                                                                                                                        q
                                                                                                                          q
                                                                                                                          q       q         q                    qq       q         q q q           q
                                                                            q        q q        q                   q                                 qq q q q
                                                                                                                                                             q
                                                                                             q qq q                        q q                                               q q q
                     q                                         q    q           q q qq                         q                           q    q q
                                                                                                                                                  q                                         qq
                    q                                       q
                                                                                    q         qq                             q qq q
                                                                                                                                q
                                                                                                                                                 qq              q
                                                                                                                                                                     q qq               q q
                                                                                                                                                                                   qq
     0.6




                                                                                                                                                                                                            0.6
                                                                   q         q       qq             q q                   q                q                                                   q
                                                               q      q                                                  q
                                                                                                                      qq q q                 q
                                                                                                                                            q qq q          qq    q q  q
              q                             q                   q            q     q                     q             q        q     q           q
                                                                                                                                                  q    q                              q
                                                                        q                                                          q    qq        q                                                   q

                                       q
                                                   qq     q
                                                              qq
                                                                q
                                                                   q
                                                                     qq q
                                                                     q
                                                                            q
                                                                                  q
                                                                                  q
                                                                                    q
                                                                                           q
                                                                                               q
                                                                                                    q q
                                                                                                     q
                                                                                                        q
                                                                                                       q qq
                                                                                                              q
                                                                                                               q qq
                                                                                                                        q
                                                                                                                        q
                                                                                                                         q
                                                                                                                                 q
                                                                                                                               q qq
                                                                                                                                   q qqq
                                                                                                                                           q
                                                                                                                                             q
                                                                                                                                               qq
                                                                                                                                                    q q q q qq
                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                   qq q q q
                                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                                        qq
                                                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                                                 q            q q                             q
                               q                                                                                                               q q
                      qq                       q q             q                    q         qq q qqq q q q
                                                                                                 q                                       q                                   q
                                                     q                                q                            qq q       q     q       q    q                                    q      q
                             q                              q q                qq
                                                                               q q                                                               q q     q                  q q
                                                        q       q                         q                        q q q       q                               q     q                   q
                                    q                          q q                              q       q qq
                                                                                                           q                                   qq
                                                                                                                           q
                                                                                                                          qq                                 q            q q     q q q
                                                      q                  q       q q                 q q      q                                       q              q
                            q      q q                 q     q
                                                             q
                                                             q       q           q         qq      q
                                                                                                   qq
                                                                                                         q q     q                   q           q     q q q
                                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                                                 q
                                                                                     q q            qq q                             q                  q                   q
                                                   q                   q q       q                                 q                  q            q                       q
              q                         q qq q            qq                        q                     qq q  q
                                                               q                   q             q                    q q         q                       q
                                      q                    qq       qq q     q       qq qq               q q                     q q     q       q             q                     q
                                           q q                                                                                           q
                       q                    q      q
                                                   qq                 q
                                                                                   q
                                                                                           q qq
                                                                                              q
                                                                                                          q
                                                                                                                            q               q             q qq
                                                                                                                                                         qqq q                                 q
                            qq                                  q      q            q                                qq          q        q q                          q                        q
                                       q     q     q      q          q      q q q q qq
                                                                                  q           q      qq                         q
                                                                   q q q q          q q
                                                                                                            q
                                                                                                              qq        q        qq         q q
                                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                             q      q        q
                                                          q                          q q           q q                   q              qq                  q      q
                        q                     qq q                q                                  q       q q
                                                                                                              q           q        q                                                          q
                                         q
                                                 q
                                                        q      qq              q
                                                                                       qq
                                                                                                q  q q q qq                                                      q
                                                                                                                                                                           q
                                                              qq          q q          q q q q q
                                                                                        q q                                   q q q                                    q                q q
                                       qq q            q q          q
                                                                    q                                       qq    q    qq               q              qq      q      q
     0.4




                                                                                                                                                                                                            0.4
                                                               q             q                                                                                            q q
              q                      qq q                             q q                 q q                  q
                                                                                                               q
                                                                                                                            qq      qqq q       q         q       q
                         q                  q                    q q            q       qq qq         q                       q          qq                            q
                                                                                                                                                       q
                                                              qq  q                 q                          q         q             q                                           q     q     q
                    q     q
                                     q qqq                                q              q q q         q                  qq q  q           q
                                                                                                                                            q              q q q              q
                                                          q q                                    q                                          q q
                           qq      q        qq              q                 q q                        q q qq                         qq
               q
                              q            q q         q q qq q         q               q          q     q
                                                                                                        q qqqq q
                                                                                                            q
                                                                                                                q     q             q
                     q                q            q q
                                                  q q q q q qq
                                                                         q
                                                                           q
                                                                              qq
                                                                                       q                          q     q                q              q
                       q               q           q     q                                   q       qq q q q         q                                                     q
                                                                                                            q
                      q                         q qq
                                            q qq q q                       q q
                                                                                        q                q
                                                                                                         q       q                           q
                                 q                            q q q                     q       qq q q                                    q                           q
                                       q              q
                                        q      q qq q            q
                                                                 q      q         qqq  q                          q q               q                               q
                                                                                                                                                                                      q
                                  q                   q            q q  q
                                                                                    q             qq                  q                 q             q                                   q
                    q
                                          q q q q    q            q       q
                                                                                   qq
                                                                                    q      q       q q
                                                                                                     q                     q    q      q q
                                                                                                                                                     q        q            q                 qq
                       q q                  q                                                  q    qq                 q
                                       q q       q q                                                          q                                       qq
                       q          q                            q q
                                                                             q      q qq q  q                     q                                                                               q
                                                q q               q                                       q
                                                                                                         qq          qq              q
                             q                           qq      q q q          q       q q
                                                                                         q                                  q           q q
                                                                             qq                                q                   q q
                         q qq q q
                                         q q            qq      qq                       q q q        q         q
                                                                                                                    q              q q
                               q                q      q       q q q
                                                                q                 q
                  q           qq q q              q q q
                                                  q                     q        q           q
                            q                                q      q           qq q         qq                 q    q                                      q            q          q
                    q    qq
                             q       q
                                      qq        q qq
                                                qq    q     qq                                                                      q
                                                                                                                                    q        q q
                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                                               q
                                   q qq                         q      q      q                        q q q                                                             q
               q        qq        q                    q q               q q          q                      q q
     0.2




                                                                                                                                                                                                            0.2
                                 q q           q q q qq                                                                              q              q                q
                 q
                     q        q               qq q     q      q
                                                              q     q q         q q qq qq q   q                q                                                                      q
                                q qq       qq          qq            q       q
                     q                       q              q              q          q            q    q
              q                   q
                                 qq          q       qq          q               q q q
                                   q qq q q q            q     qq      q           q q        q         qq      q          q                  qq
               q q                                                                                       q q                        q                               qq          q
                                              q              q q    q                                     q                   q                                                              q
              q           q qq      qq
                                       q                        q         qq
                                                                                            q         q           q                 q               q
                                                                                                                                                                   q
                  q     q q
                         q
                        q q          q q
                                      qq q q            q
                                                        qq          q qq qq                                                                                   q
                 qq               q q                     qq                    q                    q                                                                                      q
                  q     q q           q          q           q            q                 q                                                               q
                q q           q q                  q q qqq q q         q           qq           qq                  q
                                                                                                                                                            q
                          q     q q qq q                  q                                       q        q      q
                       q q q             q qq qq q q q q                 q                q q      q q  q qq              q
                    qq            q       qq q q q   q         qq           q                         q                                  q
                q    qq     q    qq                                             q q
              qq        qq
                        q
                        qq     q qq q  q
                                                  q
                                                  q q
                                                              q q
                                                                    q q                                   q
                                                                                                                     q q      q                       q
                                                                                                                                                             q
                               q       q                                                                               q                                              q q
              q q                                         q                              q q                                                    q
                   qq q q q
                         q
                 q qq qq q                       qq          q                                              q              q q
              q q  q q qq q        qq      q
                                           qq                         qq                  q
                                                                                                       q                       qq
                q q    q q  q        q q q q q qq
                                  q qqq             q                                                                                       q                                                  q
                  q                                  q                                   q     q                                  q      q
             q qq
             qq          q      q q         q             q         qq          q
             q                                                                      q
            q     qq            qq q q
                                qq                  q                                             q                       q
              q qq
             q qq q q
             q q q qq
                   q                   q      q               qq             qq                                                                q
             qq q qq                  q                                                                                                                             q
             q
             qq q q                  q
                                    q q           q
     0.0




                                                                                                                                                                                                        q




                                                                                                                                                                                                            0.0
                       q
            qqq
             qq
              q
              q
             qq
            qq q q q     q
                               q q
                               qq
                                q
                                                        q
            qq q
            qq           q                                                                                                                              q




           0.0                               0.2                                    0.4                                 0.6                                  0.8                                   1.0            0.0        0.2         0.4   0.6        0.8         1.0

                                                                                                                                                                                                                    L function (lower tails)   R function (upper tails)




                                                                                             Figure 35: L and R cumulative curves.



                                                                                                                                                                                                                                                                            92
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                                                        Student t copula                                                                                                                                    L and R concentration functions
     1.0




                                                                                                                                                                                                             1.0
                                                                                                                                                          q                              q q         q q q
                                                                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                                                                         q
                       q                            q                                                   qq                 q   q                                                         q     qq qq
                                                                                                                                                                                              q q qq   q
                                                                                                                                                                                                      qq
                                                                                                                                     q                            q q   q q       q q q q qq qq q   qqq
                           q      q                                                                       q                                                  q       q                            q qqq
                q                                                                                                                           qq        q       qq           q qq                q q qq q  q
                     q                              q         q                                                                                                    q          q
                                                                                                                                                                              q q q qq     q qq q qq
                                                                                                                                                                                               q q q    q
                                                                                         q                            q          qq                              q     q                q
                                                                                                                                                                                        q q qq         q
                                                                                                                                       q        q         q     q qq                 q       q        q
                                                                                                                                                                            qq      q      q q q q
                         q                            q
                                                             q                  q
                                                                                q           q                                 q                         q
                                                                                                                                                           q         q        q q  q
                                                                                                                                                                             q qq qq
                                                                                                                                                                                 q q           q q q
                                                                                                                                                                                                   q q
                                               q                                                                                                               q q q       q
                                                    q                                                                    q                                                            q q q q qq   q
                   q                                                                                                          q q
                                                                                                                                    q q
                                                                                                                                               q      q    q         q q q qq q
                                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                                                 qq
            q                                  q                                                                      q                                                                  q
                                                                                                                                                                                q q qq q q
                                                                                                                                                                                    q
                                        qq                                                            q                 q q                        q qq q q     q     q             q             q
                                                                                                                                                                                            q q
                                                                                                         q     q       q                                    q q   qq
                                                                                                                                                                   q q q q q qq qq q
                                                                                                                                                                                 q    q
                                                      q                          q q                           q q             q
                                                                                                                             qq q q             q                               q q q qqq
                                                                                                                                                                                        q
                                           q                                                         q                    q                            q
                                                                                                                                                       q    qq q
                                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                               q         q      qq q qq
                                                                                                                                                                                 qq q             q      q
                            q
                               q              q                                                      q                        qq                    q
                                                                                                                                                   q qq              q                  q                q
                   q                         q                                               q q             q qq                          q                    q q q
                                                                                                                                                                            qq       q q
                                                                                                                                                                                     q          q
                                                                                              q q
                                                                                               q                                  q    q      q q q q             q     q qq q q q q
                                                                                       q
                                                                                                                                q qqq
                                                                                                                                               q q q
                                                                                                                                                           qq           q    qq
                                                                                                                                                                              q qq          qq q
                                 q                                                      q                                                                   q        q        q q q qq                q
                                                       q              q             q q
                                                                                                 q
                                                                                                   q                                 q         q      q                 qq qq          q
                                                                                         q                                                                       q                              q q
     0.8




                                                                                                                                                                                                             0.8
                                            q                                               q                    qq                                       q                                      q
                                                            q                              q              q      q      qq             q                 qq q q                q q q
                                                                                              q    q     q                         q qq q q  q         q
                                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                               q qq  q
                                                                                                                                                                         q q
                                                                                                                                                                            q           q     q q q
                                             q                                                q q               q                    q q                                  q q q     q
                      q                                  q             q q           q                      q q              q      q qq           q      q q q q q           q
                                                                                                                                                                              q q       qq       qq q
                                                                                                                                                                                               qq q q
                 q                                                             q             q q q                        q q
                                                                                                                          q
                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                     qqq       q     q q         q
                                                                                    q                      q                   q             q qq q
                                                                                                                                               q
                                                                                                           q                                            q     q       q qq q          q qq
                                                                                                                               qq
                                                                                                                               q         q q
                                                                                                                                          q                              qq
                                                     q q                  q q q q
                                                                                                       q                                        qqq
                                                                                                                                                  q                qq

                                                      qq
                                                                               q
                                                                                        q
                                                                                            q q  q            q q
                                                                                                               q q
                                                                                                                   q
                                                                                                                   q q
                                                                                                                         q
                                                                                                                         q
                                                                                                                                   q q
                                                                                                                                     q      q
                                                                                                                                            q qq
                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                        q q         q qq
                                                                                                                                                                   q qqq
                                                                                                                                                                    q qq
                                                                                                                                                                           q     qq
                                                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                                                       q q q
                                                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                                                            q     q q
                                                                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                                                        q                STUDENT (df=3)
                           q                                          q                           q            qq        q        q                 q q                   q                   q
                                               q                                                                 q q q           q      q q qq           q       q        q
                                            q        q                        q            q             qq                    q qq       q q q                        q           q q
                                                                  qq q                            q                                                           q                  q
                                                       qq q                          q         q                q                     q
                                                                                                                                       q                       q
                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                      q         qq        q
                                                                                                                                                                                                      q
                                q                           q                      q q q                q                                                       q        q        q q
                                                                                                        q                      q q
                                                                                                                               q q                        q
                                                                                                                                                          q                                   q
                                                q                                   q                             q     q qq                       q     qq      qq        q            q
                                  q                              qq                  q        q       qq
                                                                                                      q                                            qq         q q q
                                                                            qq qq                  qq         q     qq q               q
                                                                                                                                                   q                                       q         q
                                                                                              q q                  q         q         q qq        q q                            q
                                                        q
                                                                                 q qq q q
                                                                                              q                         q qq    q       qq       q q      q      qq q
                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                    q              q
                                                              q
                                                            qq q
                                                                   q
                                                                     q
                                                                        q
                                                                                   q
                                                                                 q q q q
                                                                                         qq
                                                                                                q
                                                                                                   q qq
                                                                                                    qq
                                                                                                                q
                                                                                                              q q
                                                                                                                      q
                                                                                                                           q
                                                                                                                            qq q
                                                                                                                                  q
                                                                                                                                 q q
                                                                                                                                     q q
                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                q q  q q
                                                                                                                                                    qq      q
                                                                                                                                                                  q

                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                                                                                                      q
                                                q    q                            q            q q                      q            q         q          q q                        q
                                                             q                                     q          q                      q                              q                 q
                                           q                      qq                                 q              q                            q           q q q                            q
     0.6




                                                                                                                                                                                                             0.6
                                                  q q                       q                       qq q                                             qq
                                  q              q                       q
                                                                                    q         q q                 q q
                                                                                                                  qq                   q qq
                                                                                    qq q q           q                                     q             q       q q      q q
                                                                    q
                                                                              q
                                                                                    q
                                                                                          q
                                                                                          q
                                                                                          q
                                                                                                 q                q q
                                                                                                                      q q

                                                                                                                      q
                                                                                                                        q q
                                                                                                                                q
                                                                                                                                       qq
                                                                                                                                       q
                                                                                                                                         q q
                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                      q q
                                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                                 qq
                                                                                                                                                                                    q q q q
                                                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                                                            qq                                 q
                                         q                    q            q              q q q q qq        q    q     q qq q
                                                                                                                            q        qq q
                                                                                                                                                 q                          q           q
                                                                                                                                                              q
                                    q           q      q
                                                               q
                                                               q              q     qq qq qq
                                                                                        q                   q q
                                                                                                                         q       q qq            q            q          q      q q                    q
                                                                         q q              q q            q       q             q                    q         q          q            q
                 q        q                  q      q
                                                                   q          q                      q q               q                    qq
                                                                                                                                            q         q    q
                                                                                                                                                           q        q       q                q
                                 q                            q                                                       q
                                                                                                                      q            q    q q
                                  q                       q                 q           q          q     qq q q q q
                                                                                                              q                                                                       q
                       q           q q               q                                    q
                                                                                          q                                                       q                    q
                                                                                                                                                                       q
                                      q                          q                           q q q         q q           q      q                     q                q
                             q            q q                                  q qq q q q         q q                            q qq q      q                                q
                                         q q          qq qq                               q         q     q q
                                                                                                 q q q q q qq
                                                       q     q            q              q     q                  q          q q           q               q q                      q q
                       q                q       q                                                                      q q            q
                   q                                    q qq                     q qq q
                                                                                             q              q             q                      q q                  q q     q
                             q                                                                        q                                                                                               q
                                  q                      q          q q                 q                  q      q      q
                                                                                                                                      q            q
                                                                                                                                                   qq                  q                  q
                                  q             q                 qq q q
                                                                     q            q q q
                                                                                  q     q     q                  q
                   q
                                         q        q
                                                    q q q                             q                            q     qq q q                                   q                        qq
                                   q      q     qq                                     q      qq q q                 q      q                      q          qq q
                                          q                q         q                                                      q                        q                        q
                                  qq                                              q     q qq         q             q                q
                                                                                                                                     q                           q
                                                    q q               qq                                qq      q         q q       q           q q   q                       q
                                     q                      q q qq q q qq                  q q q q q q qq
                                                                                               q           q      q          q
                                                                                                                                    q q
                                                                                                                                                       q     q           q
                                                                    q                    q                                                  q
                                         q q q              q q                 q                             qqq          q                                               q       q
     0.4




                                                                                                                                                                                                             0.4
                                                                               q                                          q                    q
                                  q           q              q qq q        q       q q  q           q q            q                q                      q                                     q
                  q                q      qq             q     q              q     q
                                                                                    q q                          qq               q q               q                  q                          q
                                                    q                qq                         q q q q                         q              q     q                             q             q
                        q                          qq     q                  q qq                      q                              q                           q
                                                            q q q qq             q               q                      q             q           q
                                                                         qq             q q                                                            q             q          qq
                            q
                         q q q q q
                                          q
                                                q                         q       q           q q q         q q
                                                                                                             q                                       q q  q           q
                                                                                                                                                                                    q q
                                                                 q qq         q qq q        qq q                     q qq q   q        q                              q
                      q             qq
                                     q            q                      q                  q       q qq         q                                   q               q
                               q            q                qq qq q qq  q        q          qq q            q           q                                                           q           q
             q         q             q                                          q                                                   q          q
                                        q q
                                         q         q     q          q q             qq      q           q
                                q         q     q                                  qq q                                    q                                      q
                                         q        q q         qq         q    q     q     q
                                                                                          q           q         q                           q
                                                                                                                                              q         q            q            qq
                           q        q q                     q
                                                            q          q                    q q         q                        qq                    q
                      q
                          qq q q                  q    q       q       q        qq q q          q                       qq
                                  q
                                  qq              q q                           q                           q q      q q                                                                    q
                                         qqq q         q              q                                         q              q q            q
                              qq
                        q q q qq                       q     q
                                                                  qq qq                     qq
                                                                                            q       q q                   q q                                                   q
                         q qq         q q     qq
                                               q       q q  q        q q           q q                                           q                         q                 q
               q    q                    q            q             q
                                                                         q
                                                                                  qq      q q                                  q                                                                      q
                    q               q q              q                           qq                    q                                                      q                   q q
                            q                                                                      q          q                     q                                          q
                                     q          q         q          q                  q                            q q q            q     q
                            qq     q
                                   qq       qq
                                             q      qqq             qqqq              q                               q
                         q q                         qq                                                    q                                                                       q
                    q      q             q qqq        q     qqq
                                                                         q
                                                                            q q
                                                                                               q qq            qq q            qq
                                 q         q q q q           q q                    q                     q                        q         q                       q
                            q      q            q                q      q                                                                                                         q
                                                                                                                                                                                  q
               q                  q q            q
                                                     qq q
                                                           q     qq q  q     q                                                  q                           q                   q
                          qq      q     q       q                        q q      q        q       q        q                 q                       q
                                                                                                                    q q                                                     q
     0.2




                                                                                                                                                                                                             0.2
                           q q        q        q            q qq     q      q        q     q                                    q                             q                           q
                            q       q
                                    q                        q              q q           q      q q              q
                                                                                                                                        q                                   q
                         q                  q                                                                      q
                    qq q              q     qq                   q qq
                                                                 q q                  q                                                                        q q q q                              q
                                                           q       q                             q                           qq
                                                 qq q qq
                                                q q q qq q q q
                                                                                       q       qq                                                                         q
                           q         q    q             q q
                                                                    q       q q                  qq q
                                                                                                  q                         q                             q                q
               q                  q
                              q qq q q   qq                    q     q
                                                                     q     qq q   qq              q     q                                     qq                            q
                         q q      qq q     q q         q q q
                                                          q
                                                             q                                q                                                                                            q
                     q
                 q qq q
             q
                          q        q q q q          q q                qqq q                     q q
                                                                                                      q                        q
                                                                                                                                                    q                         q
                                                qq            q                                         qq                                                             q
                  q      q q q q q qq              qq q q q                q     q      q                            qq q                                                             q
                                                  q       q          q qq              q    q
               q     q q qq q
                        q          q q qq q q               qq q                       q q
                                                                                                                                    q                           q
              q q q       q             q qq q q q   q
                                                                           q            q             q
                                                                                                                  q
                                                                                                                     q q
                                  qq q q q q q q
                                   qq                        q                              q          q qq
                  qq q q q        qqq q
                                     q q           q            q        q          q
                                                        q
               q      qqq q
                         q q q q q               q       q    q q q qq          q        q                     q
                     q     qq q            q                  q                                                                q
                q q           qqq      q qq                        q
                                                                   q       q    q                                                             q     q                  q
                q qq q q q
               q q q                 q q  q    q qq qq q               q                          q           q
                                                                                                              q
                  qqq                                                                          q                                                                q
            qq            qq q
                             q                      q q              q             q                                                        q                                         q
             q qq q q q q
              q
             q qqqq
              q q qq q q
                    q
                   q q         q
                               q        qq
                                         q                 q                                                              q
               q q qqq
               qq
               q        q
                        q
                                        q q q     q       q                                                       q              q
                q
             qq q      q qq q qq                                                                                                  q q                                                            q
            qqqq        q                                                                                                                                        q
                                                  q
     0.0




                                                                                                                                                                                                             0.0
             qqq                                                                                                                                                                                     qq
            q qq
             qq
            q qq q q                          q q                        q           q                                                          q
            qq
            qq
            qq            q q
                                                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                                                         q




           0.0                               0.2                                  0.4                                     0.6                                  0.8                                 1.0             0.0        0.2         0.4   0.6        0.8         1.0

                                                                                                                                                                                                                     L function (lower tails)   R function (upper tails)




                                                                                          Figure 36: L and R cumulative curves.




                                                                                                                                                                                                                                                                             93
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                       Dependence in independence
Coles, Heffernan  Tawn            (1999) propose another function,

                                            2 log(1 − z)
                                χ(z) =                   −1
                                            log C(z, z)
Then set   η = (1 + limz→1 χ(z))/2




                                                                      94
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



     1.0                                                                Gaussian copula                                                                                                                                            Chi dependence functions




                                                                                                                                                                                                                   1.0
                                                                                                                                                                                     q             qq q   q
                                                                                                                                                                         q q qq      q       q qqq qq q
                                                                                                                                                                                                    q    q
                                                                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                           q              q                     q q      q
                                                                                                                                 q                             qq         q    q q      q q q q qq q q
                                                                                                                                                                                                     qq
                                                                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                                                                        qq
                                                                                                              q
                                                                                                              q                                                                 qq q q q q q qq q q
                                                                                                       q                    q                                q
                                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                               q    qq qq qq q
                                                                                                                                                                     q q  q
                                                                                                                                                                          q q
                                                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                                                           qq qq q q
                                                                                                                                                                                             q         q
                                                                                                                    qq                   q    q                                            qq      q    q
                                                                                                                                                                                                        qq
                                                         q                                                      q           q                              q
                                                                                                                                                          q q              q q q q q qq                qq
                                                                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                     q               q             q               q q q q q
                                                                                                                                            q                q               q q
                                                                                                                                                                           q q qq q
                                                                                                                                                                              q q
                                                                                                                                                                              q q q q q
                                                                                                                                                                                             q qq q
                                                                                                                                                                                                  qq
                                                                                                                                                                                                  q
                                                                                    q           q
                                                                                                                            q             q                        qq q                             q q
                                                                                                   q                                                                 q          q    q             q qq
                                                                                         q                                         q    q q            q      q             q              qq
                                                                                                                                                                                            qq
                                                                                         q                             q                                             q q
                                                                                                                                                                      q            q
                                                                                                                                                                                   q       q      q     q
                                                                                                                                                            q                                     q
                                                                          q               q           q                   qq q q                       q q                   q q qq q q qq q q
                                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                     q
                                                                                                                                     q    q qq          q          qq q
                                                                                                                                                                   q             q q          q q q
                                                                                                                                                                                              qq
                                                                                      q                                 q     q     qq      q q
                                                                                                                                          q qq
                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                       qq q         q       q                 q qq q q
                                                                         q                            q q                      q q                    qq          qq       q      q q q
                                                             q                        q q              q q                                q q
                                                                                                                                                      q q         q         q q  q qq q q q q q   q
                                                                                                 q q         q                        q                                      q q q      qq      q
                                                                                         q                                             q      q                     q          q qq      q q     qq     qq
                                                                                 q                                        q                                        qqq                       q qq
                                                        q                                                            q             qq            q                  q          q     q           qq
                                                                     q                                                            q      q q                 q q              q       q     q
                                                                                         q        q             q          q
                                                                                                                                 q q q q                                 qq       qq       q        q q
                                                                                                                                                                                                   q q
                                                                        qq                                 qqq           q                  q              q q
                                                                                                                                                                            q q q q  q
                                                                          q                 q       q                                                         q q                              q qq
     0.8




                                                                                                                                                                                                                   0.8
                                                             q              q                               q                       q                                    qq q q                    q q
                                                                                         qq                            q
                                                                                                                         q      q                qq      q q q q q q qq q q
                                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                            q q q             q                   qq q
                                                                                                                 q               q                       q                              q q              q
                                                                                                            q qq                               q       q          q        q                     q
                        q                    q
                                                               q q
                                                                 qq q
                                                                              q                   q                        qq       q          q qq           q q
                                                                                                                                                                   q    qq
                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                                              qq
                                                                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                                                                          q
                                                                                       q                            q q q
                                                                                                                    q                     q
                                                                                                                                                   q      q                               qq q
                                                                                                           qq
                                                                                                               qq        qq q                             q                     q    qq
                                                                q                     q             q q q      q                           q q q                  q                 qq
                                                                          q q q q q                       q     q                  q            q
                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                                             q                   q
                                                                                                                q q           q q                     qq qq                             q
                                                                q                                q
                                                                                                       q                      q q         q    q                    q q q qq q
                                                                                                                                                                           q                    q
                                                                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                                                                q
                                                   q                      q                             q                 q               q         qq             q q q
                                                                                        q              q                                                 q q                                           q
                                q                                                      q                                         q                      q q          q q q q          q q      qq
                                                                                                                                                                                                qq
                                                            qq
                                                               q q              q             qq                   q q        q
                                                                                                                             qq q   q q              qq
                                                                                                                                                        q q               q q
                                                                                                                                                                             q     q qq
                                                                                                                                                                                                 q
                                                                                    q              q          q        q                  q          q q
                                                                                                                                                      q               q             q    q     qq
                                                                             q                     q q
                                                                                                    q q q                                q                      q                     qq
                                               q
                                                    q                                q                 q        q      q q          q q q qq
                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                          q                     q                  q
                                                   q
                                                                                q
                                                                                   q q q  q      q
                                                                                                 q            qq q q
                                                                                                              q               q qq q
                                                                                                                              q                q       qqq q          q                       q
                                                                                        q                q        q              qq q             q qq q    q q q            q             q       q
                                                                                             q q                                            q q                                       q qq
                          q q             q            q           q     q
                                                                                      q
                                                                                                 q
                                                                                                 q                    q q            q      q            q
                                                                                                                                                         q q q                  q             q q
                                                                    q
                                                                          q                  q qq
                                                                                              q
                                                                                              q                              q      q     q qq q        q      q q       q            q q
                                          q                                                 q q q                                 q qq q        q           q     q q                             qq
                                                          q q        q qq         q                    q        q q                          q
                                                                                                                                                q                     q q              q
                                                                         q                          q q
                                                                                                   qq                                                      q q qq
                                                q
                                                                   qq
                                                                                q
                                                                                 q      q        q
                                                                                                 q qq
                                                                                                      q
                                                                                                           q
                                                                                                         q q       qqq
                                                                                                                          qq               qq qq
                                                                                                                                          q q qq
                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                           q qq q   q      qq
                                                                                                                                                                           q q q
                                                                                                                                                                                    q      q
                                                                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                                                                   q                           GAUSSIAN
     0.6




                                                                                                                                                                                                                   0.6
                                      q              q       q       q                            q q q
                                                                                                  q                      q                                               q
                q
                       q q q     q                  q q q             q            q
                                                                                       q                        qq                                     q
                                                                                                                                                             q q
                                                  q                                          q                            q                             q     q         q q             q
                                               q q           q
                                                                             q
                                                                                                        q        qq q  q
                                                                                                                                 q
                                                                                                                                       q        q
                                                                                                                                                qq q           q q                q q
                                                                                                                                                                                           q
                                                                                            q
                                               q
                                                                  q        q       q             q         q q              qq                               q q
                                                                                                                                                              q
                              q                                             q     q                                         q                                  q                          q
                          q                                                                               q                    q     q      q       q           q
                                 q
                                   q
                                        q     qq                       q        q                     q                 q
                                                                                                                                   q    q                   qq                  q
                   q                                      qq q        q
                                                                                      q
                                                                                      q
                                                                                           q
                                                                                                    q
                                                                                                                  q qq qq                 qqq q                         q    q         q
                                                                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                                                                q
                                          q                                          q                                                            q q                         qq                     q
                       q                                 qq q                                                        q             q q        qq q  q       q                qq
                                                                                                                                                                                    q
                              q                      q            q                    qq      q          q      q                                                                      q        q
                                                 q q                  q                         q qq                         q                 q         q        q           q
                 q                                          q q q                   q qq q                                  qq q  q q  q
                                                                                                                                                                        qq q
                         q q             q qq             q                                        qq
                                                                                                    q            qq                      q q         q       qq          qq        q
                                     q            q qq                   q
                                                                           q                   q          q q          qq      q
                                                                                                                                      q                  q                                       q
                                                                       qqq                 q                                         q                                   q q q
                                                                                                                                                                             q
                                                      q
                                                             q                            q        q     q q q                q                                   q q                 q q
                            q                          q q       qq            q        qq                             q            q           q    qq           q
                          q         qqq
                                              qq q         q q
                                                                 q
                                                                     qqqq
                                                                          q

                                                                          q
                                                                                   q
                                                                                       q
                                                                                             q
                                                                                             q
                                                                                                q q q
                                                                                                      qq q
                                                                                                      q            q q
                                                                                                                      q       q q
                                                                                                                             q q
                                                                                                                                   q
                                                                                                                                          q
                                                                                                                                          q
                                                                                                                                            q
                                                                                                                                          q q
                                                                                                                                                  q     q q q          q             q
                                                                                                                                                                                          q           q                           q
                   qq              q
                                      q
                                           q
                                            q
                                            q              q
                                                           q q qq           qq
                                                                                 q
                                                                                   q q
                                                                                    q
                                                                                     q
                                                                                           q
                                                                                           qq      qq q
                                                                                                            q
                                                                                                           q q
                                                                                                                    q q q
                                                                                                                      q
                                                                                                                            q
                                                                                                                               q q
                                                                                                                                   q
                                                                                                                                   q
                                                                                                                                         q         q q q qq
                                                                                                                                                    qq
                                                                                                                                                            q q
                                                                                                                                                                qq
                                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                                                                                                                           q
                       q         q                q
                            q                      q
                                                        q        q                       q q q              q        q q q q             q q             qq q q
                                                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                                                                  q
                      q qqq      q         q q
                                          q q                  qq
                                                                  qq q q q q    q        q q q                                 q               q      q
                                                q      q                                               q q        q     q      q                 q        q                          q            q
     0.4




                                                                                                                                                                                                                   0.4
               q q             q q  q                  q     qq q q                           qq q      q              q                                  q     q           q qq
                                                          q                q     q                         q
                                     q                                q          q           qq q q                    q       q q q                  q
                     q         q q                   qq                                                              q             q                                                q
                                  q       q q                             qq       q        q                               q
                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                                    q
                           q q             qq            q                                   q            q                                   q                              q
                 q                                          q                   q        q
                                                                                         q       q             qq                  q                                   qq                q
                                                   q           q                      q      q          q                                          q                  q q
                           q q                               q       q                            q                                           q                        q
                                                                                                                                       q
                                                                           qq q q
                                            q q             q                                                                    q                         qq       q
                  q                          q     q                                          q q                  q                   qq                           q       q
                                 q                   q              q                        q                                       q                                           q q
                                       q             q      qq
                                                               q        q    q            q qq q
                                                                                           q                                                     qq                                q
                                               q                                                             q           q q                             q q q            q q
                 q      q     q        q q           q
                                                    q q               q     q    q                           q                   q           q          q
                                                                                                                                                                           qq
                         q                                                    q q qq q q q
                                                                                        q q q                                     q
                                q qq                                   qq              q
                                                                                      q q              q                                              q
                                        q qq     q                q                qq                  q q            q                              q
                 qq               q               q          q q                            q         qq q   q     qq
                                                                                                                    q
                     q      q                                 q              q
                                                                          qq q                                                            q         q        q
                                               qq        q                               q        qq     q q         q                 q                          q          q
                q
                q                  q
                                 qq q q                         q q q                                   q q                       q                              q
                                       qq q
                                                 q
                                                        q                      q      q
                                                                                          qqqq
                                                                                             q            q       q                      q          q                      q
                                                                                                                                                                                          q
                         q                q             q       q
             q           q     q                   q                                     qq q                q
                                                                                                            q q q     q             q     qq q
                                       q                           qq         q q                   q                                                 q                     q
              q                      q                     q     q qq q           q                           q         q        qq qq q                          q        q
                                             q               qqq q q q q                    q q          qq                q       q
                   q
                      q    q
                           q
                                                   q
                                                   q          q                                  q                         q q q                q
                  qq                         q                   q q q             q q            q                          q                                                      q
                qq                   qqq                  q   qq q  q         q q                q q
                                                                                                     q q                                 q q                         q
                                 q q             q
                                                 q             q           q q q q                               q          qq                                           q                    q
                         qq           q                     qq                     q q        q                                           q                   q
                                             q
     0.2




                                                                                                                                                                                                                   0.2
            qq  q      qq q q      q                         q            q     q     q         q                                q q                                                            q
                 q q qqq q q q q
                  q                     q         q      q q
                                                           q                    q      q                 q                                                      q
             qq           q         q              q     q          q q
                                                                                   q             qq qq
                                                                                                    q          q                qq
                               q q       q qq q
                                             q q    q                                 qq                                                                              q
            q                                q        q          qq                q q
                      q
                             qq q        q q  q              qq
                                                              q            q q q                         q
                                                                                                             q
                                                                                                                 q         q
                           qqq       qq                                        q          q                         q                                              q       q      q
              q                          q                       q         q          q q          q
                           q             qq q                                                                   q                    q
                   qq q q
                    q
                        qq
                         q
                         q
                                    q                  q qq
                                                        q                       q q              q    q
                                                                                                  q q qq q q                  q
                                                                                                                             qq
                                                                  q                                                    q
                  q qq                 q     q     q       q           qq       q q
                                                                                 q q                    q             q
            q q q q qq           q q
                                qq
                                 qq         q q q q q q q
                                            q
                                                                                 q                     q
                                                                                                      q q                                                        q
                  q                          q q             q
                                                                q q       qq      q         q           q           q
                                                                                                                    q         q
                                                                                                                    q
                  qqq
                   q         qq     q
                                   q qq   q
                                          q         qq     q      q
                                                                  q                                                           q                                                 q
                                         q                 q                               q    q                       q       qq
             q qq q q
              q q qq               q                       q                       q q        q          q                  q
             q                           q                    q       q q q                  q                         q             q
             q     q q        q qq      q q q
                                        q q
                                                                q                  q                                                      q                  q
                        q                           q                 q
                 q q
                 q
              qqq q        qqq          q       q           q           q            q         q                      q           q                                                                 q
                    q              q q
                                   q                                                  q                             q                         q
                qq q
                   q            q q
                                q q           q qq              q       q                    q
                                                                                                     q
                                                                                                                     q
              q q q qq q
               q
               q q qq     qq
                                              q    q  q          q                         q
                                                                                               q
                        q q                     qq                                               q
             q q q q qq q
             q
             q
                q
                   q                qq
                                     qq      q             q            q
                     q
                     qq          q                q q       q                                         q
             qq
             q
            q q qq q q     q     q           q                                qq
                                                                               q
                                                                                                                                          q
     0.0




                                                                                                                                                                                                                   0.0
                                                                                            q
            q q q qq q
             qq
             qq                       q qq qq
                                         q                q q
            qq q q q q
            q q q
                        q
                        q                                q                 q
            qq q




           0.0                               0.2                                   0.4                                   0.6                                  0.8                                   1.0                  0.0     0.2           0.4   0.6           0.8   1.0

                                                                                                                                                                                                                                       lower tails   upper tails




                                                                                                                                                  Figure 37:                                                  χ   functions.



                                                                                                                                                                                                                                                                               95
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



     1.0                                                                   Gumbel copula                                                                                                                                          Chi dependence functions




                                                                                                                                                                                                                   1.0
                                                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                                                             qq qq qq    qq
                                                                                                                                                                                                         qq
                                                                                                                                                                                                          q
                                                                                                     q
                                                                                                                                                               q                      qq        q qq q
                                                                                                                                                                                               q qq qq   qq
                                                                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                                                       qq
                                                                                                                                                                                         q      qq qq q  q
                                                                                                                                                                   q              q              qq q q
                                                                                                                                                                                                      qq
                                                                                                                                                         q                               q qq q qqqq q
                                                                                                                                                                                                 q qq q
                                                                                                                                                                                          qq q qq qq  q
                                                                                                                                                                               qq                  q q
                                                                                                                                                                                                q qqq q q
                                                                                                                                                                                                       q
                                                                                                                                  q                                                              qq qq q
                                                                                                                                                                                                      qq
                                                                       q                                                              q            q                    q       q q qq q
                                                                                                                                                                        q q qq q q q q qq q q qq
                                                                                    q                                                      q
                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                        qq
                                                                                                                                                        q q           qqq                  q qqq q qq
                                                                                                                                                                                    q qq q q  qq
                                                                                                                                               q   q       q                               q
                                           q                                                                                                            q            qq          q q qq q qq
                                                                                                                                                                                    q               q
                                                                           q                                                                                                             q
                                                                          q            q         q
                                                                                                               q
                                                                                                                                        q
                                                                                                                                          q          q     q           q          q q qq q q qq q
                                                                                                                                                                              q qq q qqq q q
                                                                                                                                                                                 q       q
                                                           q                       q                                   q                      q q
                                                                                                                                               q              q        q          q
                                                                                                                                                                                  q q              q q
                                                                                                                                   q                              q q q
                                                                                                                                                                      q           q       q       q
                                                                                                                                                                     q q         q q q q q q qq
                                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                                                               q qq
                                                                                                                                                                                                    qq
                                                                                    qq                                                 q              q     qq q            q    q q qq q qq q q
                                                                                                                                                                                          q       q
                                           q q                                q                                                         q      qq     q    q                         q q        qq q
                                                                                                qq                                              q                      q qq q            q       q    q
                         q                              q
                                                                                                                             q                q                           qq qqq
                                                                                                                                                                            q                      q
                                                                                  q     q             q                   q             q                       q       q q      q q qq
                                                                                                                                                                                 q
                                                                      q                      q                    q                  qq q
                                                                                                                                         q          q       qq q q
                                                                                                                                                               q q q    q        q q q q
                                                                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                   q        q                         q
                q                                                                            q
                                                                                             q       q                q
                                                                                                                          q            qq       q q                     q    qq q
                                                                                                                                                                              q          q q
             q                             qq                                      q                                                                                q
                                                                                                                                                                    q                     q    q
                                                                                                               q                              q                 q       q      qq               q
                                                                                                                                    q q qq           qq q q            q                  q q
                                                                                                                       q                                      q q       q      qq q q qq q q
     0.8




                                                                                                                                                                                                                   0.8
                   q                                                                         q       q              q                                     q q              q q          q     q        q
                                                                           q                                       q           q               q            q q q       qq
                                                        q                                      q                      qqq                q              q                   q q q q         q      q
                          q                          q                                                                                             q q q             qq
                    q                      q                 q                                  q q                              q
                                                                                                                                 q      q     q         q q           qq                       q
                                                     q
                                                                               q      q                  q                       qq        q                                     q    q q qq
                                                                                                                       q                  q                   qq q q q qq q      q
                                                                                                                                                                                 q qq qq
                                                                                    q q                         q       q
                                                                                                                        q                q
                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                                  qq                   qq q       q
                          q                                q
                                                                        q
                                                                                     q
                                                                                              q q                     qq               q q q qq qq q
                                                                                                                                                q                 q q
                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                                                  q      q    q
                          q                                                      q                 q                       q q                     q q       q q
                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                          q               q q
                                                                                                                                                                                           q q
                                                        q                               q                                 q
                                                                                                                 q q q qq q q                             qq q                             q qq
                   q                                                                 q              q             q       q     q                                     q          qq
                                                                           qq             q                q                        q            qq qqq     q qq                   q           qq
                                                                   q                                   qq                q q                  q                q qq                  q                  q
                                                     q                             q q q    q q
                                                                                                      qq q      q            q         q q  q
                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                           q             qq
                                                                                                                                                                                        q
                                                                                      q                       q                   q             q q             q         qq
                                                                                                                                                                           q          q
                                q                                 q                                     q     q                       q                    q q                      q
                        q                                           q                      q q                             qq q
                                                                                                                             q                   q                qq q       qq
                                                                                                                                                                                      q   q
                q                         q                                        q
                                                         q
                                                                                                q
                                                                                                         q         q q
                                                                                                                      q                                q q        q       qq qq               q
                                                                      q                          qq q q  q                                 q             q      q              qq       q
                                                               q               q                                   q           q q                         qq                     qq
                         q                                                                    qq q q                               qq           q                   qq                           q
                                              q                                          q q q           q          q      q q            q
                                                                                                                                          q            q      q q  q        q
                                                              q q    q                                                q q                              qq q                       qq             q q
                                                                       qqq     q                     q               q q         q                     q           q q
                                     q                                                                                                                                                    q
                                                      q           q        q        q              q         q     q q             q                 q       q q       q
                                                                                                                                                                      qqq q
                                                q                                                                              q
                                   q
                                                                        q
                                                                             q q q  q q  q q         q        q             q qqq            qq qq        q
                                                                                                                                                          q       q q q      q
                                                                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                                                              q
                                                                                          q                 q    q q             q        q       q       q                            q
                                                                                                                                                                                  q q qq
     0.6




                                                                                                                                                                                                                   0.6
                                  q             q            q          q q                              q                q                q
                                                                                                                                           q        q        q
                                      q                                q q                              q q       q q        q
                                                                                                                             qq               qq                     qq
                                                                                                                                                                    qq qq
                   q q                                q                                 q                            q       q       q                               q
                                                    q               q                         q
                                                                                              q    qq                 q      q     qq        qq          q        q
                                                    q            q      q q q                          q qqq     q q       q      q                   q     q         q      q     q           q
                                                                                                                                                                                                        q
               q
               q                                        qq
                                                                 q
                                                                                 qq
                                                                                      q
                                                                                               q          q           q           q
                                                                                                                                  q    q q q qq q                     q
                                                                                                                                                                       q      q             q
                                        q      qq                               q q q                      q             q                q                 q
                            q                            q       qqq                              q                              q                                                q
                                               q                                                                   q                      q q q q qq
                                      q
                                        q
                                                         q
                                                           q
                                                                                    qq     q
                                                                                            q q
                                                                                                 q q
                                                                                                 q
                                                                                                     q q
                                                                                                           q q q
                                                                                                                q
                                                                                                                           q qqq  q        q
                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                       q            q
                                                                                                                                                                                 q q
                                                                                                                                                                                   q                                           GUMBEL
                                   q       q
                                                           q    q q           q         q
                                                                                          q           q q        q
                                                                                                                                 q         qq         q q
                                                                                                                                                        qq
                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                 q q
                             qq                                   q      qq            qq             q
                                            qq          q                                          qq                    q
                                                                                                                         q     q     qq               q q             q     q               q
                                     q       q     q                             q                                   q                        q qq q q
                                                                                                                                                   q                                       q
                                    q
                                   q q
                                               q
                                               q
                                                        q
                                                          q
                                                              q
                                                               q     qq q q qq
                                                                        q q
                                                                              qqq
                                                                                 q
                                                                                   q
                                                                                                q
                                                                                                     qq qq
                                                                                                        qq
                                                                                                      q qq
                                                                                                                q q
                                                                                                                 q       q
                                                                                                                           qq q
                                                                                                                                  q
                                                                                                                                  q q q
                                                                                                                                         qq     q qq            q q  q
                                                                                                                                                                         q q
                                                                                                                                                                                                                                                          q
                    q                                     q                       qq q q q
                                                                                     q                  q    q       q                 q                 q        q
                                           q          qq                      q q
                                                                              q                 q      q            q                   q
                                                                                                                                       q q          q q
                         q                        q        q               qq        q            q         q     qq     qq q
                                                                                                                              q          q           q
                 q
                                                             q
                                                               q        q                          q        q
                                                                                                            q     q          q                        q q
                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                     q q                          q
                          q            q                                                    q q q                              q                                         q
                                                               q                                      q                               q                q                                 q
             q q                     q           q q q               q q q qq q q                                q                       q                        q
                   q    qq                                                                     q                      qq q                                                          q
                  qq        q q        q
                                        q            q    q qq qq              q                      q q       q
                                                                                                                                                  qq q
                                  q q                      q q   q            q                             q                      q                       q
                                                                             q                             q qq                                q qq
                    q q        q                           qq                                                               q                                              q
                    q                                q     q               q                         q                             qq                       q q
                                                                                                                                                                                                                                 q
     0.4




                                                                                                                                                                                                                   0.4
                                               q                qq                                                   q
                                                                                                                     q
                                         q                         q                                       q    q
                q            q q                 q       q      q q  q           q     q qq                                            q    q q
             qq            q             q          qq                q              qq q
                                                                                     qq              q q  q           q q q
                                                                                                                       q                                      q               q q
                                     q q                                q q                               q        q                     q
                            q                                  q                                q q        qq                          qq                           q                        q
                        q q         q q         q
                                                q          q                                   q q        qq q q
                                                                                                                  q q
                                                                                                                                                        q                                   q
                 q         q q          qq            q              qq       q      q         qq q                              q                                          q
                                                                                                                                                                                q
                                        qq q               q                            qq
                                                                                        q                                        q                              q
                q                 q          q                         q                                           q      q               q                                                     q
                 qq       q q
                                 q q
                                     q               q q q                  q
                                                                              q                q        q      q q q
                                                                                                                   q         q                qq q q                                              q
                                             q
                                                      q q                     q                qq
                                                                                                                   q          q     q q          q                         qq
             q q q                       q                               q q          q          qq qq                                         q        q      q q
                           q qqqq
                                q                   q                     qq q
                                                                           qq
                                                                                                               q          qq                 q
                                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                                      q
              q q             q                                  q q                            q          q                     q             q
                    qq qq           qqqq
                                       q
                                                                  q     q qqq q
                                                                           q q           q
                                                                                              qq     q                      q q
                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                           q         q
                                                              q            q                     q           q                                                     q    q
                     q              q      q q
                                            q                              q                                     q                                      q
                                                            q     q                     q                                                     qq      q
                        q       qqq q qq
                                 qq       q               q q              q       qq           qq              q qq q q                q   qq                                q
               q qq
                q             q q         q        qq q                                                    q                           q                                              q
                    qq              q      qq           q                 qq       q        q     qq                                               q
                                                                                                                                                   q q
                 q
                            q
                                    qq        q q  q       q q
                                                           q                              qq q        qq q
                                                                                                                              q
                                                                                                                                      q q
                                                                                                                                                                            q
                        q                                            qq                         q       q                         q q q
                                                                                                                                      q
                 q         q            q        q            q       q        q q                                                                      q        q      q
             q                          q                           q                             q
             q      q q           qq                 qq q             q q
                                                                           q                  q                    q      q                                          q
                                                 q              q q q                     q                               q            q
                   q              q    q        q      q                                               qq
                                                                                                       q q                       qq                           q                q
                    q                                             q     q qq q                         q                      q
                      q        q qq             q                q                                      qq         q                                                                          q
                                  q                 qq       q q                                     q                                                                                  q
                                                                                                     qq q q
     0.2




                                                                                                                                                                                                                   0.2
                                       qq                                            q                                  q
               q q q q qq                       q                         q q                         q q                                 q                       qq
                  q q qq           q q q q               q                      qq                          q q             q                                q q
            q          q
                         q       q q          q
                                              q q            q
                                                             q
                                                          q q q        q          qq                              q              q                       q
             q q q qqq q
               q                   q                      q                                                                                             q
                            qq               q qq                 q         q                                                  q
               q
                q         q q
                          q           qq
                                      q qq       qq
                                                        qq
                                                         q
                                                          q           q q            q         qq q q
                                                                                                    q         q        q
                              q        q q
                                             q qq                 q       q         qq          qqq                          q q
               q         q qq  q                                       q q q qq q        q                qq
                                     qq q q q
                                          q       q q           q                 q                                q
                                                                                                                                 q
                                                                                                                                        q
                                                     q              qq                                      q                                   q
                                                                                                                                                q
                q q                               q                           qq         q                   q       q q                                   qq                          q
                           q                                  q                        q                   q
               q
              q q
                       q q
                            q        qq
                                      q
                                               q
                                              q q         q q q                q      q                 q        q                            q            q                       q
             q          qq q q           q      q q q q
                                                               q              q q q q q q                        q                        q                         q               q
                  q q       q q
                             q q q                q               qq q
                                                                    q                                                  q  q
                   q qq q q
                      q          q q q                             q                  q                     q                   q      q
             q
               q qq
                q                    qq q q q
                                       q                          q           q                q       q                                     q
                                                                                                                                                      q
            qq q q
             qq
                                  qq
                                    q
                                     q                q
                                                                          qq qq
                                                                                        q      q     qq
                                                                                                             q                    q
                                                                                                                                     q
               qq                q            q          q q qq                            qq                           q
                q q   q          qq           q                                                              q                                       q
                     q q  q qq         qq         qq
                                                  q      q q            q           q q            q                      q    q
                                q                               q     q q                                                                      q
                      q                         q q
                                               q qq                                                             q q                                           q
             q q q q q q
              q
                                q                  q                                                 q               q
                         q     q               qq        q                     q                             q        q
              q          q                   q q qq qq           q                 q                                  q
             qq q
               q         qq qqq
                         q q q q q q            q            q
            qqq q
               q                      q q q q
     0.0




                                                                                                                                                                                                                   0.0
            q q q qqq                      q                                    q
             q q q qq
                   q
             qq q q q
              q                                 q      q
             q     q q        q q
                              q                     q
                                                    q                                           q            q                         q




           0.0                               0.2                                   0.4                                   0.6                                   0.8                                  1.0                  0.0    0.2           0.4   0.6           0.8   1.0

                                                                                                                                                                                                                                      lower tails   upper tails




                                                                                                                                                  Figure 38:                                                  χ   functions.



                                                                                                                                                                                                                                                                              96
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



     1.0                                                                     Clayton copula                                                                                                                                     Chi dependence functions




                                                                                                                                                                                                                 1.0
                                                                                            q q
                                                                                                                                           qq q q q                       q qq q               q
                                                                                                                                                                                               q q
                                                                        q                   q    q
                                                                                                  q          q        q        qq
                                                                                                                                q            q     q           q      q         q           qq q
                                                                                                             q                  q      q           q q          q                      q
                                                         q                                        q                q              qq            qq q q q                   q        q q           q     q
                                                                                   q       qq                        q      q      q            q              q      q qq
                                                                                                                                                                      q     q q  q qq q          q
                                                                                                                                                                                                q q
                                                                                    q              q              qq                                    q
                                    q                        q     q     q                     q                 q      q              q                 q
                                                                                                                                                                     qq q qqq q   q                  qq
                                                                               q
                                                                               q
                                                                                              q q
                                                                                                                           q qq
                                                                                                                                q
                                                                                                                                                       q q               q                qq q
                                                                                                                                                                                             q q
                                                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                              q              q q  q            q qq
                                                                     q                                   q q                 q          q
                                                                                                                                        q                     q                       qq               q
                                                                                                                           qq q                        q                                            q q
                                    q     q                                                                        q
                                                                                                                            qq      q        q
                                                                                                                                                                   q      q q q         q
                                                                                                                                                                                        q     q q qq q
                                                                                                                      q                                   q       qq
                                                                                                                                                                   q         q
                                                                                                                                                                            q q
                                                                                             qq                                              q q q
                                                                                                                                                    q    q q                                 qq q qqq
                                                            qq                                            q
                                                                                                                      q
                                                                                                                          q
                                                                                                                              q
                                                                                                                                                              q       q q qq                  qq     q q
                                                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                               q       q
                                                               q
                                                                              qq                             q                 q q                      qq q           q                            q q
                                                              q          q       q                q q  q     q q              qq q
                                                                                                                             qq                         q
                                                                                                                                                                q           qq
                                                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                                              q      qq q q
                                                                                                                                                                                     qq         q
                                                                  q                                                q                     q
                                                                                          qq                             q q q                        q             q q q                          q q
                                                    q                     q          q      q                  q                 q                  q        q
                                                                                                                                                                           q q qq            qq     q q q
                                                                   q                                                    q q                           q         q      q
                                                                                                                                                                       q q q
                                                                                                q
                                                                                                      q      q          q    q q q q             q    q q              q      q        q           q
                                                                               qq            q     q       q qq           q    q     q       q                                             qq
                                                                                                                                                                                          qq
                                             q                                                                             q q                        q q                q q        q       q          q
                                                         q
                                                        q q                                       q     q q qq q                                        q            q    q q       q              q q
                                                                          q                          q          q              qq       q q q    q        q                  q q q qqq
                                                    q                                   q                     q       q     q q                                                      q
                                                                                                                                                   q                          q             q q qq
                                                                                                                                                                                                q
     0.8




                                                                                                                                                                                                                 0.8
                                                                                                      q    q       q                 q     q     q                                     q         q      q
                                                                   q         q                                                                           q
                                                       qq
                                                                 q
                                                                      q
                                                                         q
                                                                             qq                 q q      q
                                                                                                         q
                                                                                                            q q  q
                                                                                                                            q q
                                                                                                                              q
                                                                                                                                    qq q
                                                                                                                                       q
                                                                                                                                            qq q        q
                                                                                                                                                      qq q
                                                                                                                                                      q q
                                                                                                                                                                 qq q
                                                                                                                                                                 qq
                                                                                                                                                                 q q
                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                                           qq
                                                                                                                                                                                 q q qq
                                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                                                            qq
                                                                                                                                                                                             q q
                                                                                                                                                                                                qq     q
                                                                                                                                                                                                                             CLAYTON
                                                                q q                   q      q                      q                  q      q q q q                 qq                 q
                                                    q            q                                      q                                   q                    q                        q         q q
                                                                                    q                                       q qq q             q q      q q       qq q q q
                                                                                                                                                                   q      q
                                                                                                                                                                                        q      q        q
                                                                                                q      q qq       q                                                        q       q q q
                                                          q                                                         q        q qq        q                                              q
                                                                                              q q q
                                                                                               q                                       q      q         qq q               qq q q qqqq q q q
                                                                                    q                      q                      q qq q
                                                                                                                                      q          q qq                       q                     q
                                                                                                                                                                                                        q
                                                                                    q                                q                                                 q     q
                                                          qq                                      q                           qq              qq q                          q                      q
                                                                                             q             q q       q qq q q                                                 q     q q
                                                                                                                                                                                        q
                                       q                    q q         q              q                     q          qq qq q                              q     q         q
                                                                                                qq                 q                     q q                                                     q
                                            q           q
                                                                      q
                                                                                                     q q
                                                                                                                 q
                                                                                                                   q      q q
                                                                                                                          q           q
                                                                                                                                                       q    qq
                                                                                                                                                                    q        q q        q
                                                                                                                                                                                              q q q
                                                q                                                         qq                                        q                       q
                                                                                  qq               q q
                                                                                                    q                             q                                    qq     q             qq
                                        q                                q
                                                                             q     q               q     qq q q q q q
                                                                                                                q             q            q q
                                                                                                                                          q qq        qq         q          q     qq                    q
                                                                                                                                                                                                        q
                                                         q                                        q q                              q            q         q
                                                                                                                                                          q              q    q         qq
                                         q       q             qq          q            q q
                                                                                                 q           q                   qq                                     q     q       q         q
                                                                                  q                                            q q                                                   q
                                     q
                                                            q                    q
                                                                                  q    q q
                                                                                          q q
                                                                                                  q    q
                                                                                                                   qq
                                                                                                                        q        qq
                                                                                                                              q q q qq
                                                                                                                                         q
                                                                                                                                         q     q
                                                                                                                                               q
                                                                                                                                              qq
                                                                                                                                                q
                                                                                                                                              q q
                                                                                                                                                     qq
                                                                                                                                                               qq q
                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                                     qq
                                                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                                                                                               q
                                                                            qq q               q        q      q                                          q        q  q q
                                                                                                                                                                         q               q q  q     q
                                                                     q         q
                                                                              q qq q q                 q
                                                                                                   qq q q
                                                                                                       q                  q q q
                                                                                                                                  q q q
                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                    qq q q q q
                                                                                                                                                      qq
                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                  q q  q q q q       q     q       q
                                    q                                            q                   q                                                                 q                          qq
     0.6




                                                                                                                                                                                                                 0.6
                                                      q                                                            q                 q          q q                                                    q
                                        q                               q qq q q           q            q q
                                                                                                         q                      qq
                                                                                                                                 q        q q             q q                        qqq               q
                                            q      q                                    qq                    q qq q
                                                                                                                qq                   qq qq         q        q                     qq
                          q                                   q    q                            q             q                            q
                                          q         q           q         q
                                                                           q q
                                                                                                  q
                                                                                                     q    qq            q
                                                                                                                        q                    q q                    q      q              q qq q
                                                           q q                                q          q                q q  q      qq
                                                 q                   q             qq                                                               q      q
                                                    q                       q q                  qq        qq                               q       q q                                       q
                                                                                   q                          q             q                        q      qq      qq
                                                                                                                                                                   q qq        q
                                                      q                                                                             qq           q             q        q                   q
                                                      q              q q q         q q       q
                                                                                                      q       q            q
                                                                                                                          q q
                                                                                                                                       q          q q q qqq
                                                                                                                                                   q                  q
                                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                                                               q
                                                                                                                                                                                               q      q
                                                                    qq                                        q            q                             q q
                                     q        q                 q q
                                                                                           qq
                                                                                               q q q q                   qq q
                                                                                                                            q              q
                                                                                                                                          q q            q
                                                                                                                                                                     qq           q q
                                                            q        qqq                            q                                    q                                               q
                                                                    q      q                     q qq                                                q           q
                                                 q q                              qq                                          q q        qq                                                    qq
                                        q                        q
                                                                              q q
                                                                                   q
                                                                                        q q q          q     qq q                   q           q q                   qq qq q                q qq       q
                                                                q    q                                  q               q qq       qq      q                    q            qq
                                                                                                                                                                                q     qq             q
                                     q                                                                                                                                      q
                                                                  q       q q               q          q q         qq q
                                                                                                                                q            qq                                                     q
                                                                   q     q            q q qq q q q q
                                                                                      q                               qq                                 q q q
                                                                                                                                                               q             q
                                               q                         q q q            q                         q q                      qq       q
                                                  q                                                        qq q                   qq           qq q                                    q
                                                                                                                                                                                       q
                                  q           q                        q    qq     qq         q                                                   q                              q q           q       q
                           q q                         qq        q                         qq q
                                                                                                     q q       q q  q        q      q           q       q    q
                                      q            q                               q                                                                    q                 q q
                                                  qq                q           qq q          q q                     q q        qq      q                             q
                                       q q                           q q q                    q                                                                                   q
                                    qq      q qqq            q            q q q q                               q      q qq q
                                                                                                                        q qq q q q
                                                                                                                           q
                                                                                                                                           q      q         qq
                                                                                                                                                                   q                      qq q
                                                                                                   qqq                           qq
                                                                                                                                  q
                                                                   q                     qq q       qq          qq                                                 q
     0.4




                                                                                                                                                                                                                 0.4
                                                                           q q q                                                        q            qq                      q
                                           q q              q
                                                                         q               q      q qq qq          q
                                                                                                                      q
                                                                                                                               q
                                                                                                                                  q       q                           q            q
                                  q      q            q       q q        q q                                                          q q         qq                                     q
                              q        qq qq
                                           qq q
                                                   q
                                                                     q     q    q
                                                                                        q        qq        q q qq q q q
                                                                                                            q           q
                                                                                                                        q                     q                  q          q
                                                                                                                                                                            q              q q  q
                                                                                                                                                                                                  q q
                                 q                                       q               q
                                                                                       qqq q            q               q
                                                                                                                  q qqq q                                                                    q
                             q                             q q          q
                                                                        q      q q      q                 q           q                                    q                          q           q
                                q qq                                                          q                                                                 q                   q
                                    q                  qq q q q             qq q      q                       q q
                                                                                                              q q
                                                                                                                                     q              q                            q                    q
                                                                                                q                          q q        q

                                 q q
                                     q
                                         q q
                                             q
                                                   q q

                                                   q
                                                      q
                                                      q q
                                                        q q q
                                                        q q   q
                                                               q
                                                                    q q qq q q
                                                                       q
                                                                               q q q
                                                                               q q
                                                                                      q   q
                                                                                                 qq    qq
                                                                                                            q
                                                                                                             q
                                                                                                                  q
                                                                                                                         q
                                                                                                                             q
                                                                                                                                  q
                                                                                                                                     q
                                                                                                                                             q
                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                      qq    q
                                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                                      q
                                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                                              q                                                                          q
                                                                                 q                       q q                 q                    q                                                     q
                                  q        q q
                                                q          q q qq
                                                             q q           q       qq
                                                                                            q
                                                                                                     q             q q q
                                                                                                                   q                        qq
                                                                                                                                             q
                                                                                                                                                                               q         q
                                                         q                   q qq                                                      q                q
                      q        qq             q q q q
                                                q                                              q          q           qq                               q
                                                      q q        q           q                                                      q       q                              q    q
                       q          q                                                                                            q           q             q                           q          q
                                   q qq                       q qq qq                    q q            q             qq
                                q q            q q qq q q                                                                                                                     q
                           q qq              qq q
                                                q      qq                 q q q  q           q           qq                   qq q                                                   q q
                                  q       qq q q                 q q       q q q  q                           q          q q                                              q
                                       q             q q           q                      qq q q                                                            q                     q
                                      q qq q          q q      q q
                                                                        q
                                                                        q q                     q     q                                      q                        q                           q
                      q                                                              q      q q  q                 q q
                                       q q q q q         q
                                                               qq
                                                                                  qq
                                                                                                                                          q                       q
                          q         q q
                                  q q q          q q  qq          q qq q qq                      q                 q     q                                  q
                               q q qq        q                    qq                 q                                    q      qq            q
                         q                                                   q                       q         q                                                           q
                                        q                      q q  q              q                                    q                                                                  q      q
                                   q q        qq
                                               q            qq                                             q       q                                                         q
                  q q q q                  q q        qq      q qq             q      qq                qqq
                                                                                                                q                                              q
     0.2




                                                                                                                                                                                                                 0.2
                    q           q q             q     q                      q                     q q
                                                                                                   qq                  q
                         q q q qq q q
                                 q                       q q
                           qq     q               q q       q                                       q                q                   q                                      q
                            q           q                           q q        q              q                  q                q q
                     q qq q q
                                 q
                                                qqq
                                                    qq                  q qq q q
                                                                               q         q                                                                                          q
                          q      q      q q q qq
                                             q q q q q qq               q    q                  q q
                    q            q             qq          q
                                                           q
                                                          qq                      q
                                                                                  q                q
                 q          q q q
                          q q q
                           qq
                                  q       qq q q q q
                                             q                  q
                                                                  q q
                                                                        q q q                 q                                                     q                             q             q
                                    q      q                   q                        q     q
                q        qq q
                           q             qq      qq
                                        q q q q qq                                          q q
                                                                                                            q
                   q q q q qq q
                          qq    q        q
                                           q         q      q
                                                                                                                                  q
                           q      q
                  q q
                             q q
                                 q q          q q q q                                                        q
                        q     q q q
                     q q qqq qq qq         qq                                                                  q q
                q       q q qq         q qq q          q           q
                                                                   q        q     q
                                                                                                      q                                q     q
                       q     q q q
                         q q qq q            q
                                            qq q                  q                                                                                   q
                   q q q
                            q             qq       q                                                                                                                                             q
                  qq q         q             q q                  q q             qq     q
                         qq q       qqq           q                                      q
                      qq q
                  q q q qq           qq       qqq q                  q
                q     q qq qq q      qq
                                           qq q q
                q q qq q q q q qq q
                    q
                      q    q q
                          q q q q
                           q                           q q
                                                                     q        q                     q
                                                               q
                q qq
                   q
               q q q q qq   qq q
                            qq
                                           q      q                       q
                 qqq q qq   q              q q
               qq q q
                 q
                qqq q q q q
                  q     q q                q    q     q
              qq q qq
              qqq q q
                  qq         q    q q
               qq
               qqq qq
               q q
              q qq q q
              q qq
               q q
              q qq             q
     0.0




                                                                                                                                                                                                                 0.0
             qq q
             qq
              q
             qqq
               q
              qq      q
            qq
            qqq
            qq
             q




           0.0                               0.2                                   0.4                                  0.6                                  0.8                                   1.0                 0.0     0.2           0.4   0.6           0.8   1.0

                                                                                                                                                                                                                                     lower tails   upper tails




                                                                                                                                                 Figure 39:                                                 χ   functions.



                                                                                                                                                                                                                                                                             97
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                                                        Student t copula                                                                                                                                             Chi dependence functions
     1.0




                                                                                                                                                                                                                  1.0
                                                                                                                  qq                                               q         q q q q            q       qq
                                                                                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                                                                         q
                                                                                                                           q                                           q      q        q             qqq
                                                                                                                                                                                                qq qqq
                                                                                                                                                                                                     qq
                                                                                       q                                                        q                             q                      qq
                                                                                                                                                                                               q q q qqq
                                                                                                                                                                                                     q
                              q                                                                                        q                                                         q
                                                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                                                             qq qqq    q
                                                                                                                                                                                                       qq
                                                    q                                  q                                                          q           q                          q qq q q
                                                                                                              q                                                q                q q q q q q qqq
                                                                                                                                                                                              qq
                   q                                                    q                        q                                  q            q        q                           q qq qq qq q q
                                                                                                                                                                                      q q q    q qq q
                                                                                                                                                                                               q qq
                                                                                             q                 q                    q      q     qq                q   q q q            qq     q     q
                                                                  q                                                                                           q               q             qq q
                       q
                                         q                                                               q                                          q           q
                                                                                                                                                                        q    q qq q             q
                                                                                                                      q                                              q q                         q
                                                            q                           q                                                          q
                                                                                                                                                  qq
                                                                                                                                                               q                  q q qq q
                                                                                                                                                                               qq q          q q      q
                                                                                                 q                      q q                                    q q qq q                       q
                                                                                                                                                                                              q      q q
                                             q
                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                              q          q q
                                                                                                                                                                             q    qq        qq q
                                                                                       q q                                                      q                                         qq q q q
                                                                                                                                                                                           q
                                                                                                                              q    q     q q q q q q q qq q           q         qq q
                                                                                                                                                                                         qq    q q
                                 q q                                    q
                                                                                                                                    q            q      q         qq q         q
                                                                                                                                                                               qq q            q q
                                                                                                                                                                                                q
                                                                                                                          q                   qq                   q                     q
                          q                                  q                                                q             q        q
                                                                                                                                         q    q     q
                                                                                                                                                    q            q
                                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                                   q    qq          q    q q   q
                                                                                                                           q     q        q q                     q               q
                                                                                                                                                                                  q          qq          q
                                      q                             q                                   q                                                   q                qq        qq     qq
                    q     q                                                                 q                  q q q           q                         qq q qq q                      q             q
                                                       q                     q
                                                                             q                                     q                 q           q               q qq         q          q q q
                                                                              q
                                               q                                             q qq        q
                                                                                                                  q                      qq q          q q qq        q        qq         q qq q qq
                                                                   qq                                    q                            q                             q               q      q
                                                                                                                                                                                          qq q
                                                                                        qq
                                                                                                               qq                 q      q q              q
                                                                                                                                                          q                  q qq                q
                                                                      q                        q                                                                           q    q
                                                                                                                                                                           q q qq              q q
                                                                                                                                                                                                q
     0.8




                                                                                                                                                                                                                  0.8
                                       q                                                                                                          q
                                                                                                                                                  q     q                                  q q
            q                                                                         q                                  q q          q      q    q q q q qq q
                                                                                                                                                   q                  q                qq
                                                                                                  q                     q        q q qq                qq q
                                                                                                                                                              q                         q
                        q                                                           q                         q     q                        q q                                q       q q q
                                                                q
                                                                    q                                              q q q q q        q           q     q         q q
                                                                                                                                                                   q    q
                                                                                                                                                                                            q
                                                                              qq                                        q                 q                          q
                                                        q q                q               q q        qq            q
                                                                                                                     q       q
                                                                                                                                               q              qq
                                                                                                                                                             qqq q q          qq q
                                                                                                                                                                                   qqq
                                           q                       q                                             qq          qq                           q
                                                             q                      q                                            qq               q          q                    q        q
                                                                                    q           q      q     q                   q
                                                                                                                                 q                      q               q q       q q        q
                                                                                   qq                                q         q      q
                                                                                                                                                   q             qq      q
                                                                                                                                                                          q         q
                                        q                                       q                   q q           q                q q q qq            q   q                          q q        q q
                                     q              q              q              q        q                        q q q q
                                                                                                                                        qq
                                                                                                                                                  q
                                                                                                                                                   q       q q q qq
                                                                                                                                                                  q     q
                                                                                                                                                                        q               q        q q
            q                       q                              q          q                    q                                       q          q    q       q q          qq       q
                                                                                        q       qq                     q          q
                                                                                                                                 q q                        q      q q q         q
                      q            q                 q       q
                                                                  q                                            q
                                                                                                                              q q                                        q q                 q q
                                                      q                                                                         q           qq               q
                                                                       q qq                                q qq         q                       q
                                                                                                                                              q q qq  qq          q qq
                                                                                                                                                                    q            qq
                                                                                                                                                                                     q       qq
                                q                                                    qq
                                                                                     q                       q                              q               q
                                                                                                   qq      q           q
                                                                                                                      q q           q       q q       q qq            q    q
                                                                                                                                                                                q q
                                                   q                                  q    q                                                  q                        qq       qq
                                                                                                                                                                               qq q                   q
                                q                   q          qq        qq                qq        q          qq q q q                           qq
                                                                                                                                                          q      q
                                                                                                                                                                         q                   q
                                                     q                         q           q          q               q       qq      q q  q qq qq                     qq q       q q
                  q
                                                  q
                                                    q
                                                    q
                                                               q
                                                                          q
                                                                               q
                                                                                q
                                                                                      q     q
                                                                                                      q q
                                                                                                           qqq
                                                                                                               q
                                                                                                                       q
                                                                                                                        q
                                                                                                                        q
                                                                                                                          q
                                                                                                                             q
                                                                                                                                q
                                                                                                                                   q qq
                                                                                                                                    q           q
                                                                                                                                                    q
                                                                                                                                                        q q
                                                                                                                                                       q q q  q
                                                                                                                                                                  q q
                                                                                                                                                                              q
                                                                                                                                                                                 q
                                                                                                                                                                                                                              STUDENT (df=3)
                                                                                 q  q qq                       q        q      q      qq       q             qq     q qq q     qq            q
               q         q
                                                                       q                         q               q        q q q
                                                                                                                           q q
                                                                                                                            q              q q       q            q q         q q
                                                                                                                                                                                  q              q
                           q                                            q          q                                    q q                  q                                             q         q
                                                                          q         q q                 q         q q q q qq
                                                                                                                   q                    q      qq q              q q qq
     0.6




                                                                                                                                                                                                                  0.6
                                                             q q                                             q     qq q                     qq q          q              q       q
                                                q                                        q      q          q          q
                                                                                                                      q       q q           q
                                                                                                                                            q                                                   q
                                                          q               q                                                     q                         q
                                q                                   q
                                                                          q
                                                                                    q           q     q          qq                    q      qqq q          q
                                                                                                                                                                 q q                q           q
                               q        q           q q                 qq                             q        q q                  q                q q                         q
                                              q                q               q                    q                            q q                qq         q         q
                                                 q                    q        q            q q            qq q    qq               q     q q         q           q
             q                        qq                       q                             q     q                    q                     q q             q            q                          q
                                                                      q q                     q
                                                                                           qq q          q
                                                                                                         q
                                                                                                         q          q                      qq          q q
                                                      qq             qq                                                 q q q                             q qq
                                   q       q
                                                                  q qq
                                                                             q             q    q q         q    q
                                                                                                                 q      q q q           q           q         q                         q
                                                 q                           q q                      qqq     q q        q                         q                      q q
                                                                            q           q      q                        qq q              q          qq      qq q   q
                                                                                                                                                                                    q
                              q       q
                                                       q
                                                       q                             q      q
                                                                                                     q
                                                                                                   q q        qq qq q q          q       q
                                                                                                                                        q q q               qq                              q
                  q                          q                         q         q q                                          q    q                         q          q       q
                                                          q q                                       q q                                            q
                                          q
                                            q q                  qq
                                                                          q
                                                                               q
                                                                                 q
                                                                                   q q q
                                                                                            q qq
                                                                                                q q q
                                                                                                     q
                                                                                                          q q qq
                                                                                                      q q q
                                                                                                               q
                                                                                                                     qq
                                                                                                                             q q qq
                                                                                                                              q
                                                                                                                                      q
                                                                                                                                      q q
                                                                                                                                                 q q
                                                                                                                                                 q q
                                                                                                                                                           q
                                                                                                                                                           q         q
                                                                                                                                                                     q
                                                                                                                                                                                           q q q
                                                                                                                                                                                                                                    q
                                         q q       q
                                                              q     q
                                                                               q
                                                                                   qqq        qq
                                                                                                   q       q q       q q        q q           q qq q
                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                                                       q
                                   q          qq
                                             qqq
                                              qq                          q q                  q                    qq q         q q q qq
              q       q      q
                                   q
                                     q q
                                                q
                                                 q
                                               q q
                                                      q
                                                       q
                                                       q
                                                           q
                                                           q
                                                                        q
                                                                          qq
                                                                           qq
                                                                              qq      q
                                                                                        q
                                                                                       qq     q
                                                                                            q qq         qqqq
                                                                                                             q
                                                                                                             q
                                                                                                                        q
                                                                                                                               q q q
                                                                                                                                       q
                                                                                                                                                q
                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                            q
                                                                                                                                                              q

                                                                                                                                                                   q
                                                                                                                                                                          q
                                                                                                                                                                                                  q                                                          q
                                       q             qq q             q                                q      qq q                                          q
                 q                                                  q            q q         q                  q          qq                 q              q              q
                                        q            q      q                 q qq q  q            q
                                                         q           q
                                                                     q         q
                                                                               q               qq         q qq       q       q q q
                                                                                                                              q
                                                                                                                                         q
                                                                                                                                                                           q
                   q                       q qq                                              q                            q q                        qq
                           q                                qq q        q          q          q                      qq                    q                q                            q
                                                                         q q                           q q           q                                 q
     0.4




                                                                                                                                                                                                                  0.4
                                                                 q                                q                          q
                      qq                               q                             q qq                     q q
                     q           q               q qq q          q q        q q
                                                                            q            q           qq q                                            q
                                   q                 q q       q     qq                          q            q qq q
                                                                                                               q                   q   qq
                                                                                                                                                                        q
                                                                                                                                                                       qq
                                                      q q q q q           qq  q      q
                                                                                         q q q
                                                                                                q
                                                                                                         q q         q
                                   q        q                               qq q q q q q
                                                                             q     q                         q                                q
                                                                                                                                           qq q                 q                q
                 q qq      qq     qq q             q      q      q      q          q    q                q q
                                                                                                          q
                                                                                                          q q                                                                                      q
                 q                       q                  qq q           q             q qq q
                                                                                              q                         q q q             q
                                                          q q             q                                         q                            q       qq q
                                                                                                                                                         q                                      q
                                  q                     qq        q q     q                                   q                                       q            q       q
              q                                     q                              q          q                   qq                                                                              q
                          q       q                             q                   q           q                    q                         q q q                                             q
                                                q      q         q q
                                                                  q        q       q q q                      q                                 q
                    q
                          q
                                  q     q       q q       q
                                                          q             q         qq  qq q                   q          q       q               qq q q         q               q
                                                               q                                              q
                             q q q
                                 qq          q      q q          qq         q qq q
                                                                                 q                 q
                                                                                                        qq
                                                                                                         qq
                                                                                                         q             qq                                                    q
                                     q
                                       q             q                  q q                q q qqq                 qq                 q            qq                    q
                                                q
                                                q                     q qq                   q
                                                                                                    q       q          q                                    qq        q                       q
                                                            q      q                                            q q            q      q                                 q
                      qq                  qq q             q
                                                                                  q        q q qq   qqq          q         q q            q               q
            q       q q
                             q
                                           q
                                                      q     q       q qq          q                                qq
                                                                                                                    q                  q                                                           q
                       q                q                     q
                                                              q             q        q
                   q                   q                q           q                q q q                       q                      q
                                 q q        qq
                                                       q q q        q q        qq       q       q       q q                                                      q
                                                qq     q        q   q                     q                        q                                 q
                                    q              q q q                    q           q                  q q        q
                          q q qq           q qq            q          q          q       q                                                                          q
                            q           q                qq                                                                   q q                                      q
                             q q
                                        q
                                        q     qq q q q qq
                                                q          q qq              q                                    q
                                                                                                                 q q         q         q                        q
                  q q qq                      q          q
                    q              q
                                       q    q                     qq
                                                                  q            q      qq
                                                                                      q                              q                  q q                                  q
     0.2




                                                                                                                                                                                                                  0.2
                             q              q             q      q                                          q                 qq                           qq q q
                       q                                            q        qq q       q
                        q q qq                     q         q q
                                                               q              q         qq                                             q                           q
                                      q        q q           q                                    q                                          q
                       q q            q       qq q                       qq      q q       q                   q         q
                                 q       q q
                                                q
                                                     q qq  qq
                                                            q            q qq q q      q
                                                                                       q
                                                                                                     q
                                                                                                                   q                    q          q
                             q     q              q         q     q         q                            q               qq
                   q                q      q                qq                        q    q       q    qq         q                                                  q         q
             q                                       qq qq   q
                                                            qq           q q              q                          q                             q
                     q      q q q
                                q          qq     q                 qq      q        qq           q          q                              q
                 q qq                                 q qq
                             qq       qq q                          q qq q                                                                                              qq
              qq      q qq q q q q  q                 q                                                        q
                         q q              qqq q                                                qq                            q q
              q     q q
                             q
                                  q q
                                   q q  q     qq q q                      q q q
                                                                              q         q                              q
                                                       qq         q               q                                                               q
                        q q q
                        q
                       q q
                                q        q
                                         qq         qq        q         q       q q
                                                                                       q                                     q
                q                        q                                       q                                                                 q q
             q q       qq        q     q                             q      q          q          q q
             q q     q q q qq q
                         q     qq       q qq
                                         q q
                                            q                                           q                    q
                                                                                                                      q              q                                                  q
             q q q          q q q                                                          q     q
            qq q         q                          q                                      q
                    q      q q q qq                                   q                                                                                          q
                     q q qq q q q               q q        q                   q                                          q                                                 q
               q      qq q
                         q       q qq           qq q   q      q         qq q
                                                                           q                                             q                                                                    q
                qq qq q q q q q q
               q q       qq
                         q q qqq
                                                 q
                                                                                                        q
                                                                                                          q
              q q q                 q                                                                                                                                                                   q
                    q
                 q q q
                q q            q q           q               q                                 q q                                              q                             q
                q q
             q qq
             q qq q q q
                           q
                           q       qq      q        q                                                                         qq               q                                                   q
             q qq q                                                                                                                                          q                        q
            qq qq q q qq
             qq q
              q                                                                q                                                                                                                   q
     0.0




                                                                                                                                                                                                                  0.0
             qq qqq
             qq q                                                                                                    q                                           q
            q qq q q
            q
            q
            q
             q
             q
             q                 qq
                                     q q




           0.0                               0.2                                  0.4                                   0.6                                   0.8                                  1.0                  0.0        0.2           0.4   0.6           0.8   1.0

                                                                                                                                                                                                                                         lower tails   upper tails




                                                                                                                                                 Figure 40:                                                  χ   functions.




                                                                                                                                                                                                                                                                                 98
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                    (Strong) tail dependence measure
Joe   (1993) dened, in the bivariate case a tail dependence measure.

Denition 26. Let (X, Y ) denote a random pair, the upper and lower tail
dependence parameters are dened, if the limit exist, as
                                      −1          −1
                      λL = lim P X ≤ FX (u) |Y ≤ FY (u) ,
                             u→0

and
                                      −1          −1
                      λU = lim P X  FX (u) |Y  FY (u) .
                             u→1



As mentioned in    Fougères     (2004), this coecient can be obtained dierently:

set
                                     log P(max{X, Y } ≤ x)
                            θ(x) =                         .
                                          log P(X ≤ x)
Then

                                   λU = 2 − lim θ(x),
                                            x→∞


                                                                                99
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


since when   x→∞
          log P(max{X, Y } ≤ x)   P(X  x, Y  x)
       2−                       ∼                 = P(Y  x|X  x).
               log P(X ≤ x)        1 − P(X  x)

Note that these coecient can be expressed only through the copula,

Proposition 27. Let (X, Y ) denote a random pair with copula C , the upper and
lower tail dependence parameters are dened, if the limit exist, as
                              C(u, u)              C ∗ (u, u)
                     λL = lim         and λU = lim            .
                          u→0   u              u→1 1 − u




Does   λ=0   implies that extremal events are independent ?

Example 28. If (X, Y ) has a Gaussian copula with parameter θ  1, then λ = 0.
Hence, visually, dependence is weaker than any Gumbel's copula (even with   θ   is

rather small), but are extremal events independent ?




                                                                            100
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                    1.0




                                                                     4
                    0.8




                                                                     2
 Copule de Gumbel

                    0.6
                    0.4




                                                                     0
                    0.2




                                                                     !2
                    0.0




                          0.0   0.2    0.4        0.6    0.8   1.0        !2      0             2   4

                                      Marges uniformes                         Marges gaussiennes




                                 Figure 41: Simulations of Gumbel's copula            θ = 1.2.

                                                                                                        101
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                     1.0




                                                                        4
                     0.8
 Copule Gaussienne




                                                                        2
                     0.6
                     0.4




                                                                        0
                     0.2




                                                                        !2
                     0.0




                           0.0     0.2    0.4        0.6    0.8   1.0        !2      0             2   4

                                         Marges uniformes                         Marges gaussiennes




                                 Figure 42: Simulations of the Gaussian copula (θ           = 0.95).

                                                                                                           102
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

Example 29. Consider the case of Archimedean copulas, then
                    1 − φ−1 (2x)              φ−1 (2φ(x))      φ−1 (2x)
       λU = 2 − lim              and λL = lim             = lim −1      .
                x→0 1 − φ−1 (x)           x→0      x       x→∞ φ    (x)

Further, properties can be derived for distorted generators,             φα,β (·) = φ(·α )β ,
upper and lower tails coecients are respectively

                                        1/α
                            λU   and   λL     for   φα,1 (·) = φ(·α )

and
                                                1/β
                    2 − (2 − λU )1/β    and    λL      for   φ1,β (·) = φ(·)β

                    (Weak) tail dependence measure
Ledford  Tawn        (1996) propose the following model to study tail dependence.
                                                                                   L
Consider a random vector with identically distributed marginals,                X =Y.
 •    under independence,   P(X  t, Y  t) = P(X  t) × P(Y  t) = P(X  t)2 ,
 •    under comonotonicity,   P(X  t, Y  t) = P(X  t) = P(X  t)1 ,

                                                                                                103
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Assume that   P(X  t, Y  t) ∼ P(X  t)1/η   as   t → ∞,   where   η ∈ (0, 1]   will be

called coecient of tail dependence

More precisely,

 • η = 1,   perfect positive dependence (tail comontonicity),

 • 1/2  η  1,    more dependent than independence, but asymptotically

    independent,

 • η = 1/2,   tail independence

 • 0  η  1/2    less dependent than independence.




                                                                                      104
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




One can then dene upper tail coecient     ηU   and lower tail coecient   ηL .
Example 30. : If (X, Y ) has Gumbel copula,
                 P(X ≤ x, Y ≤ y) = exp(−(x−α + y −α )1/α ), α ≥ 0

then ηU = 1. Further, ηL = 1/2α .
Example 31. : If (X, Y ) has a Clayton copula, then ηU = 1/2 while ηL = 1.
Example 32. : If (X, Y ) has a Gaussian copula, then ηU = ηL = (1 + r)/2.




                                                                                   105
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                        Agenda
 •   General introduction

Modelling correlated risks
 •   A short introduction to copulas

 •   Quantifying dependence

 •   Statistical inference

 •   Agregation properties




                                                 106
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                              Estimation of copulas
                      −1      −1
Since   C(u, v) = F (FX (u), FY (v)),        copula has be estimated only after

estimating marginal distribution.


                                                  Margins          Copula

                          Parametric            Fα    and   Fβ        C
                                                                        θ
                          Nonparametric         FX    and   FY         C

               (Fully) parametric estimation of copulas
Step 1: t the 2 univariate marginal cdf 's            FX and FY with the help of the
observations{x1 , x2 , . . . , xn } and   {y1 , y2 , . . . , yn } respectively; let α and β be   the

corresponding MLE's of α and β .

Step 2: estimate    θ   with the parameters      α=α        and β=β         xed at the estimated

values from Step 1; i.e. on pseudo-observations             (Ui , Vi )'s,   where

                              Ui = Fα (Xi )     and   Vi = Fβ (Yi ),

                                                                                                 107
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



let the result be   θ.
Step 3: using    α, β    and θ   as starting values, determine the global MLE's              α, β   and

θ   of the parameters     α, β   and   θ.

                         Parametric estimation of copulas
An alternative is to use nonparametric estimation of margins,                  FX    and   FY .
Step 1: estimate     θ   based on pseudo-observations        (Ui , Vi )'s,   where


                                 Ui = FX (Xi )   and   Vi = FY (Yi ),

let the result be   θ.

                   Nonparametric estimation of copulas
Given an estimation of marginal distributions (parametric or nonparametric), the




                                                                                                    108
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




idea is to consider the empirical copula        C,   dened as


                                #{i     such that    Ui ≤ u   and   Vi ≤ v}
                C(u, v) =
                                                     #{i}
                                    n
                                1
                           =              1(FX (Xi ) ≤ u) × 1(FY (Yi ) ≤ v).
                                n   i=1




                                                                               109
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Example Loss-ALAE: consider the following dataset, were the Xi 's are loss
amount (paid to the insured) and the       Yi 's are allocated expenses. Denote       by   Ri
and Si the respective    ranks of                                 ˆ
                                    Xi and Yi . Set Ui = Ri /n = FX (Xi ) and
             ˆ
Vi = Si /n = FY (Yi ).
Figure 43 shows the log-log scatterplot     (log Xi , log Yi ),   and the associate copula

based scatterplot   (Ui , Vi ).
Figure 44 is simply an histogram of the      (Ui , Vi ),   which is a nonparametric

estimation of the copula density.

Note that the histogram suggests strong dependence in upper tails (the

interesting part in an insurance/reinsurance context).




                                                                                           110
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                     Log!log scatterplot, Loss!ALAE                                            Copula type scatterplot, Loss!ALAE




                                                                                   1.0
             5




                                                                                   0.8
                                                          Probability level ALAE
             4




                                                                                   0.6
 log(ALAE)




                                                                                   0.4
             3




                                                                                   0.2
             2




                                                                                   0.0
             1




                 1   2       3          4     5       6                                  0.0     0.2      0.4         0.6       0.8   1.0

                                 log(LOSS)                                                             Probability level LOSS




                 Figure 43: Loss-ALAE, scatterplots (log-log and copula type).




                                                                                                                                            111
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




      Figure 44: Loss-ALAE, histogram of copula type transformation.



                                                                       112
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


The basic idea to get an estimator of the density at some point                       x is to count how
many observation are in the neighborhood of                 x     (e.g. in   [x − h, x + h) for some
h  0).
Therefore, consider the      moving histogram            or    naive estimator    as suggested by

Rosenblatt        (1956),

                                           n
                                     1
                            f (x) =              I(Xi ∈ [x − h, x + h)).
                                    2nh    i=1


Note that this can be easily extended using other denitions of the neighborhood

of   x,
                                                 n
                                         1                  x − Xi
                                f (x) =                K                 ,
                                        nh       i=1
                                                               h
where     K   is a kernel function (e.g.   K(ω) = I(|ω| ≤ 1)/2).



                                                                                                  113
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                                       Estimation of Frank copula




                                                                     1.0
     5




                                                                     0.8
         4




                                                                     0.6
             3




                                                                     0.4
                 2
                                 0.8
                               0.6




                                                                     0.2
                 1         0.4

                         0.2




                                                                     0.0
                     0
                                     0.2      0.4      0.6     0.8
                                                                           0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0




                                           Figure 45: Theoretical density of Frank copula.



                                                                                                               114
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                         Estimation of Frank copula




                                                                      1.0
       5




                                                                      0.8
           4




                                                                      0.6
               3




                                                                      0.4
                   2
                                   0.8
                                 0.6




                                                                      0.2
                   1         0.4

                           0.2




                                                                      0.0
                       0
                                     0.2        0.4     0.6     0.8
                                                                            0.0   0.2   0.4   0.6   0.8   1.0




Figure 46: Estimated density of Frank copula, using standard Gaussian (indepen-

dent) kernels,                     h = h∗ .

                                                                                                                115
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Problem of nonparametric estimation with kernel: bias on the borders.

Let   K   denote a symmetric kernel with support   [−1, 1].   Note that

                                           1
                               E(f (0, h) = f (0) + O(h)
                                           2




                                                                          116
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


           1.2   Kernel based estimation of the uniform density on [0,1]                   Kernel based estimation of the uniform density on [0,1]




                                                                                     1.2
           1.0




                                                                                     1.0
           0.8




                                                                                     0.8
 Density




                                                                           Density
           0.6




                                                                                     0.6
           0.4




                                                                                     0.4
           0.2




                                                                                     0.2
           0.0




                                                                                     0.0
                      0.0     0.2      0.4     0.6     0.8     1.0                              0.0     0.2      0.4     0.6     0.8     1.0




                    Figure 47: Density estimation of an uniform density on                                                      [0, 1].


                                                                                                                                                     117
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Several techniques have been introduce to get a better estimation on the border,

 •    boundary kernel (   Müller   (1991))

 •    mirror image modication (    Deheuvels  Hominal       (1989),   Schuster
      (1985))

 •    transformed kernel ( Devroye  Györfi       (1981),   Wand, Marron 
      Ruppert   (1991))

 •              Brown  Chen
      Beta kernel (                  Chen
                                        (1999),      (1999, 2000)),

see   Charpentier, Fermanian  Scaillet           (2006) for a survey with

application on copulas.




                                                                                   118
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Consider the kernel estimator of the density of the

(Xi , Yi ) = (G−1 (Ui ), G−1 (Vi ))'s, where G is a strictly   increasing distribution

function R → [0, 1], with a dierentiable density.




                                                                                         119
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

Since density     f of (X, Y ) is   continuous, twice dierentiable, and bounded above,

for all   (x, y) ∈ R2 , consider
                                         n
                                  1                 x − Xi          y − Yi
                      f (x, y) =              K               K               .
                                 nh2    i=1
                                                       h              h

Since

                               f (x, y) = g(x)g(y)c[G(x), G(y)].                          (4)

can be inverted in

                           f (G−1 (u), G−1 (v))
                c(u, v) =     −1 (u))g(G−1 (v))
                                                ,            (u, v) ∈ [0, 1] × [0, 1],    (5)
                          g(G

one gets, substituting     f   in (5)

                                              n
                       1                                G−1 (u) − G−1 (Ui ) G−1 (v) − G−1 (Vi )
c(u, v) =                                           K                      ,                      ,
          nh · g(G−1 (u)) · g(G−1 (v))        i=1
                                                                h                   h
                                                                                          (6)



                                                                                         120
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                         Estimation of Frank copula


       5




                                                                       0.8
           4




                                                                       0.6
               3




                                                                       0.4
                   2
                                   0.8
                                 0.6




                                                                       0.2
                   1         0.4

                           0.2

                       0
                                       0.2      0.4      0.6     0.8
                                                                             0.2   0.4   0.6   0.8




Figure 48: Estimated density of Frank copula, using a Gaussian kernel, after a

Gaussian normalization.


                                                                                                     121
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




The Beta-kernel based estimator of the copula density at point        (u, v),   is obtained

using product beta kernels, which yields

                          n
                  1                u     1−u             v     1−v
        c(u, v) =            K Xi , + 1,     + 1 · K Yi , + 1,     +1 ,
                  n      i=1
                                   b      b              b      b

where      K(·, α, β)   denotes the density of the Beta distribution with parameters   α
and   β.




                                                                                      122
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


          Beta (independent) bivariate kernel , x=0.0, y=0.0              Beta (independent) bivariate kernel , x=0.2, y=0.0     Beta (independent) bivariate kernel , x=0.5, y=0.0




          Beta (independent) bivariate kernel , x=0.0, y=0.2              Beta (independent) bivariate kernel , x=0.2, y=0.2     Beta (independent) bivariate kernel , x=0.5, y=0.2




          Beta (independent) bivariate kernel , x=0.0, y=0.5              Beta (independent) bivariate kernel , x=0.2, y=0.5     Beta (independent) bivariate kernel , x=0.5, y=0.5




Figure 49: Shape of bivariate Beta kernels                                                                     K(·, x/b + 1, (1 − x)/b + 1) × K(·, y/b +
1, (1 − y)/b + 1)                           for                b = 0.2.
                                                                                                                                                                                      123
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



             Estimation of the copula density (Beta kernel, b=0.1)               Estimation of the copula density (Beta kernel, b=0.1)




                                                                     1.0
      3.0




                                                                     0.8
       2.5




                                                                     0.6
        2.0



            1.5




                                                                     0.4
                            0.8
             1.0
                          0.6




                                                                     0.2
                      0.4
              0.5
                    0.2




                                                                     0.0
              0.0
                                0.2   0.4   0.6     0.8
                                                                           0.0          0.2         0.4         0.6         0.8          1.0




     Figure 50: Estimated density of Frank copula, Beta kernels,                                                         b = 0.1


                                                                                                                                               124
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



             Estimation of the copula density (Beta kernel, b=0.05)               Estimation of the copula density (Beta kernel, b=0.05)




                                                                      1.0
      3.0




                                                                      0.8
       2.5




                                                                      0.6
        2.0



            1.5




                                                                      0.4
                            0.8
             1.0
                          0.6




                                                                      0.2
                      0.4
              0.5
                    0.2




                                                                      0.0
              0.0
                                0.2   0.4   0.6     0.8
                                                                            0.0          0.2         0.4         0.6         0.8           1.0




    Figure 51: Estimated density of Frank copula, Beta kernels,                                                           b = 0.05


                                                                                                                                                 125
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                                      Standard Gaussian kernel estimator, n=100                                                   Standard Gaussian kernel estimator, n=1000                                                  Standard Gaussian kernel estimator, n=10000
                            4




                                                                                                                        4




                                                                                                                                                                                                                    4
                            3




                                                                                                                        3




                                                                                                                                                                                                                    3
 Density of the estimator




                                                                                             Density of the estimator




                                                                                                                                                                                         Density of the estimator
                            2




                                                                                                                        2




                                                                                                                                                                                                                    2
                            1




                                                                                                                        1




                                                                                                                                                                                                                    1
                            0




                                                                                                                        0




                                                                                                                                                                                                                    0
                                0.0        0.2         0.4          0.6         0.8    1.0                                  0.0        0.2         0.4          0.6         0.8    1.0                                  0.0         0.2         0.4          0.6         0.8    1.0

                                           Estimation of the density on the diagonal                                                   Estimation of the density on the diagonal                                                    Estimation of the density on the diagonal




                                       Figure 52: Density estimation on the diagonal, standard kernel.



                                                                                                                                                                                                                                                                                      126
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



                                 Transformed kernel estimator (Gaussian), n=100                                           Transformed kernel estimator (Gaussian), n=1000                                          Transformed kernel estimator (Gaussian), n=10000
                            4




                                                                                                                     4




                                                                                                                                                                                                               4
                            3




                                                                                                                     3




                                                                                                                                                                                                               3
 Density of the estimator




                                                                                          Density of the estimator




                                                                                                                                                                                    Density of the estimator
                            2




                                                                                                                     2




                                                                                                                                                                                                               2
                            1




                                                                                                                     1




                                                                                                                                                                                                               1
                            0




                                                                                                                     0




                                                                                                                                                                                                               0
                                0.0     0.2         0.4          0.6         0.8    1.0                                  0.0      0.2         0.4          0.6         0.8    1.0                                  0.0     0.2         0.4          0.6         0.8    1.0

                                        Estimation of the density on the diagonal                                                 Estimation of the density on the diagonal                                                Estimation of the density on the diagonal




                                 Figure 53: Density estimation on the diagonal, transformed kernel.



                                                                                                                                                                                                                                                                             127
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                                      Beta kernel estimator, b=0.05, n=100                                                    Beta kernel estimator, b=0.02, n=1000                                                    Beta kernel estimator, b=0.005, n=10000
                            4




                                                                                                                    4




                                                                                                                                                                                                             4
                            3




                                                                                                                    3




                                                                                                                                                                                                             3
 Density of the estimator




                                                                                         Density of the estimator




                                                                                                                                                                                  Density of the estimator
                            2




                                                                                                                    2




                                                                                                                                                                                                             2
                            1




                                                                                                                    1




                                                                                                                                                                                                             1
                            0




                                                                                                                    0




                                                                                                                                                                                                             0
                                0.0     0.2        0.4          0.6         0.8    1.0                                  0.0     0.2         0.4          0.6         0.8    1.0                                  0.0      0.2         0.4          0.6         0.8    1.0

                                       Estimation of the density on the diagonal                                                Estimation of the density on the diagonal                                                 Estimation of the density on the diagonal




                                         Figure 54: Density estimation on the diagonal, Beta kernel.



                                                                                                                                                                                                                                                                            128
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                Tail dependence and statistical inference
Consider an i.i.d. sample         (X1 , Y1 ) , ...., (Xn , Yn ).
Consider unit Pareto transformation of margins: set

                                              1          1
                                  T =              ∧            .
                                         1 − FX (X) 1 − FY (Y )

Observe that the survival distribution function of                       T, FT,    is regularly varying

with parameter      η.   But because       FX   and        FY    are unknown, dene the pseudo

observations    Ti 's   as

                             1                     1n+1        n+1
             Ti =               ∧               =           ∧           ,
                  1 − FX,n (Xi ) 1 − FY,n (Yi )   n + 1 − Ri n + 1 − Si
where   Ri   and   Si   denote the ranks of the            Xi 's   and   Yi 's.   Hill estimator can then

be used, based on the            k+1   largest values of the          Ti 's,
                                                       k
                                               1                 Tn−i+1:n
                                       ηHill =             log            .
                                               k   i=1
                                                                  Tn−k:n


                                                                                                          129
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                    Estimation of η (Hill's estimator)
Proposition 33. Assume that (X, Y ) has upper tail dependence, with tail index
                                          √
η , with additional regularity conditions, then   k (ηHill − η) is asymptotically
normally distributed, with mean 0 and variance
                        2     2           ∂c (1, 1) ∂c (1, 1)
                      σ = η (1 − l) 1 − 2                       .
                                             ∂x        ∂y


Remark 34. From this Proposition, a test for asymptotic dependence (i.e.
η = 1) can de dened: asymptotic dependence is accepted if
                                  1 − ηHill
                                            ≤ Φ−1 (95%)
                                  σ (η = 1)




                                                                                    130
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                   Estimation of η (Peng's estimator)
Set
                                  n
                      Sn (k) =         I (Xi  Xn−k:n , Yi  Yn−k:n )
                                 i=1
and
                                                              −1
                                         1         Sn (k)
                          ηPeng =            log                   .
                                       log 2     Sn ( k/2 )
Proposition 35. Assume that (X, Y ) has upper tail √
                                                   dependence, with tail index
η , and the same technical assumption as before, then         k (ηPeng − η) is
asymptotically normally distributed, with mean 0.




                                                                                 131
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                  Estimation of λ (Huang's estimator)
It is also possible to estimate     λU :   Huang-estimator of is based on the denition

of the upper tail index.

                                n                         k      k
                 λHuang    =      P (Ui , Vi ) ∈       1−   × 1−
                                k                         n      n
                                      n
                                1
                           =               I (Ri  n − k, Si  n − k)
                                k   i=1
                                     n
                                1
                           =               I (Xi  Xn−k:n , Yi  Yn−k:n ) .
                                k   i=1




                                                                                    132
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


              Eta (Hill estimate), Gaussian copula, tau=0.3                             Eta (Peng estimate), Gaussian copula, tau=0.3                   Lambda (Huang estimate), Gaussian copula, tau=0.3


    1.1                                                                       1.1
                                                                                                                                              1.0



                                                                                                                                              0.8
    0.9                                                                       0.9


                                                                                                                                              0.6


    0.7                                                                       0.7                                                             0.4



                                                                                                                                              0.2

    0.5                                                                       0.5

                                                                                                                                              0.0



          0         100                200                   300   400              0         100               200               300   400         0   100               200              300              400




              Eta (Hill estimate), Clayton copula, tau=0.3                              Eta (Peng estimate), Clayton copula, tau=0.3                    Lambda (Huang estimate), Clayton copula, tau=0.3


    1.1                                                                       1.1
                                                                                                                                              1.0



                                                                                                                                              0.8
    0.9                                                                       0.9


                                                                                                                                              0.6


    0.7                                                                       0.7                                                             0.4



                                                                                                                                              0.2

    0.5                                                                       0.5

                                                                                                                                              0.0



          0         100                200                   300   400              0         100               200               300   400         0   100               200              300              400




Figure 55: Estimation of                                                 η and λ for Gaussian and Clayton copulas, with Kendall's
tau equal to                 0.3


                                                                                                                                                                                                                  133
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


              Eta (Hill estimate), survival Clayton copula, tau=0.3                     Eta (Peng estimate), survival Clayton copula, tau=0.3                   Lambda (Huang estimate), survival Clayton copula, tau=0.3


    1.1                                                                       1.1
                                                                                                                                                      1.0



                                                                                                                                                      0.8
    0.9                                                                       0.9


                                                                                                                                                      0.6


    0.7                                                                       0.7                                                                     0.4



                                                                                                                                                      0.2

    0.5                                                                       0.5

                                                                                                                                                      0.0



          0         100                 200                 300       400           0         100                200               300          400         0         100               200              300                400




              Eta (Hill estimate), Gumbel copula, tau=0.3                               Eta (Peng estimate), Gumbel copula, tau=0.3                             Lambda (Huang estimate), Gumbel copula, tau=0.3


    1.1                                                                       1.1
                                                                                                                                                      1.0



                                                                                                                                                      0.8
    0.9                                                                       0.9


                                                                                                                                                      0.6


    0.7                                                                       0.7                                                                     0.4



                                                                                                                                                      0.2

    0.5                                                                       0.5

                                                                                                                                                      0.0



          0         100                 200                 300       400           0         100                200               300          400         0         100               200              300                400




Figure 56: Estimation of                                                 η   and    λ   for survival Clayton and Gumbel copulas, with

Kendall's tau equal to                                                0.3


                                                                                                                                                                                                                                  134
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


              Eta (Hill estimate), Gaussian copula, tau=0.7                             Eta (Peng estimate), Gaussian copula, tau=0.7                   Lambda (Huang estimate), Gaussian copula, tau=0.7


    1.1                                                                       1.1
                                                                                                                                              1.0



                                                                                                                                              0.8
    0.9                                                                       0.9


                                                                                                                                              0.6


    0.7                                                                       0.7                                                             0.4



                                                                                                                                              0.2

    0.5                                                                       0.5

                                                                                                                                              0.0



          0         100                200                   300   400              0         100               200               300   400         0   100               200              300              400




              Eta (Hill estimate), Clayton copula, tau=0.7                              Eta (Peng estimate), Clayton copula, tau=0.7                    Lambda (Huang estimate), Clayton copula, tau=0.7


    1.1                                                                       1.1
                                                                                                                                              1.0



                                                                                                                                              0.8
    0.9                                                                       0.9


                                                                                                                                              0.6


    0.7                                                                       0.7                                                             0.4



                                                                                                                                              0.2

    0.5                                                                       0.5

                                                                                                                                              0.0



          0         100                200                   300   400              0         100               200               300   400         0   100               200              300              400




Figure 57: Estimation of                                                 η and λ for Gaussian and Clayton copulas, with Kendall's
tau equal to                 0.7


                                                                                                                                                                                                                  135
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


              Eta (Hill estimate), survival Clayton copula, tau=0.7                     Eta (Peng estimate), survival Clayton copula, tau=0.7                   Lambda (Huang estimate), survival Clayton copula, tau=0.7


    1.1                                                                       1.1
                                                                                                                                                      1.0



                                                                                                                                                      0.8
    0.9                                                                       0.9


                                                                                                                                                      0.6


    0.7                                                                       0.7                                                                     0.4



                                                                                                                                                      0.2

    0.5                                                                       0.5

                                                                                                                                                      0.0



          0         100                 200                 300       400           0         100                200               300          400         0         100               200              300                400




              Eta (Hill estimate), Gumbel copula, tau=0.7                               Eta (Peng estimate), Gumbel copula, tau=0.7                             Lambda (Huang estimate), Gumbel copula, tau=0.7


    1.1                                                                       1.1
                                                                                                                                                      1.0



                                                                                                                                                      0.8
    0.9                                                                       0.9


                                                                                                                                                      0.6


    0.7                                                                       0.7                                                                     0.4



                                                                                                                                                      0.2

    0.5                                                                       0.5

                                                                                                                                                      0.0



          0         100                 200                 300       400           0         100                200               300          400         0         100               200              300                400




Figure 58: Estimation of                                                 η   and    λ   for survival Clayton and Gumbel copulas, with

Kendall's tau equal to                                                0.7


                                                                                                                                                                                                                                  136
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                                        Agenda
 •   General introduction

Modelling correlated risks
 •   A short introduction to copulas

 •   Quantifying dependence

 •   Statistical inference

 •   Agregation properties




                                                 137
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

                       Risk measures and diversication
Any copula      C   is bounded by Fréchet-Hoeding bounds,

                      d
          max              ui − (d − 1), 0          ≤ C(u1 , . . . , ud ) ≤ min{u1 , . . . , ud },
                     i=1

and thus, any distribution         F   on    F(F1 , . . . , Fd )     is bounded

            d
   max          Fi (xi ) − (d − 1), 0            ≤ F (x1 , . . . , xd ) ≤ min{F1 (x1 ), . . . , Ff (xd )}.
          i=1


Does this means the comonotonicity is always the worst-case scenario ?

Given a random pair         (X, Y ),   let   (X − , Y − )      and   (X + , Y + ) denote
contercomonotonic and comonotonic versions                         of (X, Y ), do we have


                               −       −
                                             ?                       ?
                      R(φ(X , Y )) ≤ R(φ(X Y ) ≤ R(φ(X + , Y + )).
                                                           ,   )




                                                                                                         138
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




        Tchen's theorem and bounding some pure premiums
If   φ : R2 → R   is supermodular, i.e.


                     φ(x2 , y2 ) − φ(x1 , y2 ) − φ(x2 , y1 ) + φ(x1 , y1 ) ≥ 0,

for any    x1 ≤ x2   and   y1 ≤ y2 ,   then if   (X, Y ) ∈ F(FX , FY ),

                     E φ(X − , Y − ) ≤ E (φ(X, Y )) ≤ E φ(X + , Y + ) ,

as proved in     Tchen     (1981).

Example 36. the stop loss premium for the sum of two risks E((X + Y               − d)+ ) is
supermodular.




                                                                                       139
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.



Example 37. For the n-year joint-life annuity,
                                n                                   n
                axy:n =              v k P(Tx  k and Ty  k) =          v k k pxy .
                            k=1                                    k=1

Then
                                     a−               +
                                      xy:n ≤ axy:n ≤ axy:n ,

where
                      n
          a−
           xy:n =          v k max{k px + k py − 1, 0}( lower Fréchet bound ),
                     k=1

                            n
               a+
                xy:n =              v k min{k px , k py }( upper Fréchet bound ).
                           k=1




                                                                                       140
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


Example 38. For the n-year last-survivor annuity,
                                n                                n
                  axy:n =            v k P(Tx  k or Ty  k) =         v k k pxy ,
                               k=1                               k=1

where k pxy = P(Tx  k or Ty  k) = k px + k py − k pxy .
Then
                                     a−
                                      xy:n
                                                      +
                                           ≤ axy:n ≤ axy:n ,
where
                         n
            a−
             xy:n =           v k (1 − min{k qx , k qy }) ( upper Fréchet bound ),
                        k=1
                   n
        a+
         xy:n =         v k (1 − max{k qx + k qy − 1, 0}) ( lower Fréchet bound ).
                  k=1




                                                                                     141
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


Example 39. For the widow's pension annuity,
                                                    ∞                 ∞
                      ax|y = ay − axy =                  v k k py −         v k k pxy .
                                                   k=1                k=1

Then
                                       a− ≤ ax|y ≤ a+ ,
                                        x|y         x|y

where
                         ∞                   ∞
  a− = ay − axy =
   x|y                         v k k py −         v k min{k px , k py }.( upper Fréchet bound ),
                         k=1                k=1


                    ∞                 ∞
a+ = ay −axy =
 x|y                     v k k py −         v k max{k px + k py −1, 0}.( lower Fréchet bound ).
                   k=1                k=1




                                                                                              142
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                    Value-at-Risk fails to be subadditive
One of the axiom of coherence is subadditivity, i.e.            R(X + Y ) ≤ R(X) + R(Y ).
But Value-at-Risk is not coherent: one can have

VaR(X   + Y, α)≥VaR(X, α) + VaR(Y, α)              e.g. (see   Embrechts   (2007))

 • X   and   Y   are independent but very skew (see e.g. credit risk, with default

    probabilities       α),
 • X   and   Y   are independent but very heavy-tailed (see e.g. the case of innite

    variance i.e.   X ∈ Lp        with   p  1),
 • X   and   Y   are   N (0, 1)   with (special) tail dependence.




                                                                                      143
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

           Makarov's theorem and bounding Value-at-Risk
In the case where      R   denotes the Value-at-Risk (i.e. quantile function of the PL

distribution),


                 R− ≤ R(X − + Y − )≤R(X + Y )≤R(X + + Y + ) ≤ R+ ,
where e.g.     R+   can exceed the comonotonic case. Recall that

                                       −1
          R(X + Y ) = VaRq [X + Y ] = FX+Y (q) = inf{x ∈ R|FX+Y (x) ≥ q}.

If   X ∼ E(α)    and   Y ∼ E(β),
              P(X  x) = exp(−x/α), P(Y  y) = exp(−y/β)          and   x ∈ R+ .
The inequalities


         exp(−x/ max{α, α}) ≤           Pr[X + Y  x] ≤ exp(−(x − ξ)+ /(α + β))
hold for all   x ∈ R+ ,    whatever the dependence between    X   and   Y,   where


                          ξ = (α + β) log(α + β) − α log α − β log β.

                                                                                     144
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Therefore, the inequalities


       − max{α, β} log(1 − q) ≤             VaRq [X   + Y ] ≤ ξ − (α + β) log(1 − q)

hold for all   q ∈ (0, 1).
Recall that in the independence case independence           X + Y ∼ G(2, 1)   and under

perfect positive dependence     X + Y ∼ E(2).




                                                                                       145
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                          Bornes de la VaR d’un portefeuille




            4
            2
            0
            !2
            !4




                 0.0        0.2           0.4        0.6       0.8         1.0

                               Somme de 2 risques Gaussiens




             Figure 59: Value-at-Risk for       2   Gaussian risks   N (0, 1).

                                                                                 146
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                          Bornes de la VaR d’un portefeuille




            6
            5
            4
            3
            2
            1
            0




                 0.90       0.92          0.94        0.96     0.98        1.00

                               Somme de 2 risques Gaussiens




             Figure 60: Value-at-Risk for        2   Gaussian risks   N (0, 1).

                                                                                  147
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                          Bornes de la VaR d’un portefeuille




            20
            15
            10
            5
            0




                 0.0        0.2           0.4       0.6      0.8         1.0

                                  Somme de 2 risques Gamma




              Figure 61: Value-at-Risk for      2   Gamma risks    G(3, 1).

                                                                               148
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                          Bornes de la VaR d’un portefeuille




            20
            15
            10
            5
            0




                 0.90       0.92          0.94       0.96     0.98         1.00

                                   Somme de 2 risques Gamma




              Figure 62: Value-at-Risk for       2   Gamma risks     G(3, 1).

                                                                                  149
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

            Bounding Value-at-Risk for a sum of 2 risks
In a general (and theoretical) context,        Schweizer  Sklar             (1981), studied the

distribution of   ψ(X, Y )   for some   R2 → R    function     ψ,   where   (X, Y ) ∈ F(FX , FY ),
using the concept of supremal and inmal convolutions,


             Fsup (FX , FY ) (z) = sup {C (FX (x) , FY (y)) , ψ (x, y) = z}                        (7)


             Finf (FX , FY ) (z) = inf {C (FX (x) , FY (y)) , ψ (x, y) = z}                        (8)


Williamson     (1991) and     Embrechts, Hoing  Juri                (2002) proposed

numerical algorithm to calculate those bounds.

The idea is to observe that bounds for the distribution of the sum of                X   and   Y   is

given by the distribution of    Smin    and   Smax ,   where


             P(Smax  s) = sup max{P(X  x) + P(Y  s − x) − 1, 0}
                                x∈R

and

               P(Smin ≤ s) = inf min{P(X ≤ x) + P(Y ≤ s − x), 1}.
                                 x∈R


                                                                                               150
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




Note that those bounds can also be written as follows,

Proposition 40. Let (X, Y ) ∈ F(FX , FY ) then for all s ∈ R,
                τC − (FX , FY )(s) ≤ P(X + Y ≤ s) ≤ ρC − (FX , FY )(s),

where
                τC (FX , FY )(s) = sup {C(FX (x), FY (y)), x + y = s}
                                    x,y∈R

and, if C(u, v) = u + v − C(u, v),
        ˜

                                       ˜
               ρC (FX , FY )(s) = inf {C(FX (x), FY (y)), x + y = s}.
                                    x,y∈R




                                                                          151
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                 Density of the sum of two uniform random variables                                      Quantile of the sum of two uniform random variables




                                                                                                   20
           0.8




                                                                                                   1#
                                                                        67.81/0439:.074!.1!;/=
           0.6
 Density




                                                                                                   1)
           0.4




                                                                                                   1(
           0.2




                                                                                                                                                ?8@4A48@48B4
                                   Independence                                                                                                 C0.21,8D31.7E0$
                                   Clayton, tau=0.5                                                                                             C0.21,8D31.7E02
                                   Clayton, tau=0.2                                                                                             F7G-40D31.7E0$
                                   Gumbel, tau=0.5                                                                                              F7G-40D31.7E02
                                   Gumbel, tau=0.2                                                                                              C,G,8,1,8/B/12
           0.0




                                                                                                   12
                                   Comonotonicity



                  0.0        0.5              1.0     1.5      2.0                                        0#0       0#$         0%0            0%$             100

                                                                                                                            *+,-.-/0/12304540




                             Figure 63: Sum to two                    U([0, 1])                              random variables.


                                                                                                                                                                          152
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


           0.7   Density of the sum of three uniform random variables                                          Quantile of the sum of three uniform random variables




                                                                                                         30
           0.6
           0.5




                                                                                                         2$
                                                                              56-nti/e 89-/6e!-t!:is=
           0.4
 Density




                                                                                                         20
           0.3
           0.2




                                                                                                                                                       ndependence
                                        Independence                                                                                                   B/-1ton, t-6D0$
                                        Clayton, tau=0.5                                                                                               B/-1ton, t-6D02
                                        Clayton, tau=0.2                                                                                               E6m,e/, t-6D0$




                                                                                                         1$
           0.1




                                        Gumbel, tau=0.5                                                                                                E6m,e/, t-6D02
                                        Gumbel, tau=0.2                                                                                                Bomonotonicit1
                                        Comonotonicity
           0.0




                   0.0    0.5     1.0       1.5            2.0   2.5   3.0                                       0#0       0#$         0%0            0%$             100

                                                                                                                                   )ro,-,i/it1 /e4e/




                             Figure 64: Sum to three                         U([0, 1])                                  random variables.


                                                                                                                                                                                 153
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


           0.5   Density of the sum of five uniform random variables                                      Quantile of the sum of five uniform random variables




                                                                                                    $!
           0.4




                                                                                                    4$
                                                                         5uantil3 (9alu3!at!:is)
           0.3




                                                                                                    4!
 Density

           0.2




                                                                                                    '$
                                     Independence
                                     Clayton, tau=0.5                                                                                            nd3p3nd3nc3
           0.1




                                     Clayton, tau=0.2                                                                                            Bla1tonC tauD!$
                                     Gumbel, tau=0.5                                                                                             Bla1tonC tauD!2
                                     Gumbel, tau=0.2                                                                                             Fumb3lC tauD!$




                                                                                                    '!
                                     Comonotonicity                                                                                              Fumb3lC tauD!2
                                                                                                                                                 Bomonotonicit1
           0.0




                   0        1        2                  3   4   5                                          !#!       !#$         !%!            !%$             !!

                                                                                                                             )robabilit1 l343l




                                Figure 65: Sum to ve                  U([0, 1])                              random variables.


                                                                                                                                                                           154
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


          Bounding Value-at-Risk for a sum of d ≥ 3 risks
The standard bounds (derived in dimension 2) can be extended, and still holds in

arbitrary dimensions,


                            VaR(X1    + ... + Xd , α) ≤ G−1 (α)

where

G(s) = sup(x1 ,...,xd−1 ) C − (F1 (x1 ) + ... + Fd−1 (xd−1 ) + Fd (s − x1 − ... − xd−1 ).          But

when d ≥ 3, it fails to be sharp.

Embrechts  Puccetti           (2006) suggested to use the dual optmization

problem, and thus

                            VaR(X1    + ... + Xd , α) ≤ H −1 (α)
                                            s−(d−1)r
                                 1
where   H(s) = 1 − d inf                               [1 − F (x)]dx,   if   X1 , ..., Xd   have
                    r∈[0,s/d) s − rd r
identical marginal distributions (denotes      F ).


                                                                                                   155
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                            Numerical implications
Consider 3 risks, and try to get the VaR of the sum of log-normal risks,


               α      independence comonotonicity             dual standard
                                                             bound bound
              0.90          7.54             8.85            14.44 15.38
              0.95          9.71            12.73            19.50 20.63
              0.99         16.06            25.16            35.31 37.03
             0.999         29.78            53.99            69.98 73.81
      Table 1: Range for VaR(X1        + X2 + X3 )   for a   LN (−0.2, 1)   portfolio.




                                                                                         156
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                            Numerical implications
In the context of operational risks,    Moscadelli       (2004) considered   8   business
lines


                     α   comonotonic                dual       standard
                          (Basel II)               bound        bound
                   99% 2.8924 ×10           4
                                                1.4778 ×10
                                                         5
                                                             2.6950 ×10 5


                  99.5% 6.7034 ×10          4
                                                3.3922 ×10
                                                         5
                                                             6.1114 ×10 5


                  99.9% 4.8347 ×10          5
                                                2.3807 ×10
                                                         6
                                                             4.1685 ×10 6


                  99.99% 8.7476 ×10         6
                                                4.0740 ×10
                                                         7
                                                             6.7936 ×10 7



                         Table 2: Range for VaR(X1      + ... + X8 ).

Remark 41. In banks, Basel II suggests to use the comonotonic case as a worst
case scenario.

                                                                                        157
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                   The more correlated, the more risky ?
Will the risk of the portfolio increase with correlation ?

Recall the following theoretical result:

Proposition 42. Assume that X and X are in the same Fréchet space (i.e.
      L
Xi = Xi ), and dene

                     S = X1 + · · · + Xn and S = X1 + · · · + Xn .

If X      X for the concordance order, then S       T V aR   S for the   stop-loss   or
TVaR      order.
A consequence is that if   X   and   X   are exchangeable,


corr(Xi , Xj ) ≤ corr(Xi , Xj ) =⇒ T V aR(S, p) ≤ T V aR(S , p),         for all   p ∈ (0, 1).

See   Müller  Stoyen       (2002) for some possible extensions.




                                                                                          158
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.


                     The more correlated, the more risky ?
Consider

 • d    lines of business,

 •    simply a binomial distribution on each line of business, with small loss

      probability (e.g.   π = 1/1000).
      
       1   if there is a claim on line   i
Let                                            , and   S = X1 + · · · + Xd .
       0   if not

Will the correlation among the         Xi 's   increase the Value-at-Risk of   S   ?

Consider a probit model, i.e.     Xi = 1(Xi ≤ ui ),         where   X ∼ N (0, Σ),      i.e. a

Gaussian copula.

Assume that     Σ = [σi,j ]   where   σi,j = ρ ∈ [−1, 1]    when    i = j.



                                                                                                159
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

              The more correlated, the more risky ?




   Figure 66:   99.75%   TVaR (or expected shortfall) for Gaussian copulas.


                                                                              160
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

              The more correlated, the more risky ?




     Figure 67:   99%   TVaR (or expected shortfall) for Gaussian copulas.


                                                                             161
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                The more correlated, the more risky ?
What about other risk measures, e.g. Value-at-Risk ?




    corr(Xi , Xj ) ≤ corr(Xi , Xj )     V aR(S, p) ≤ V aR(S , p),   for all   p ∈ (0, 1).

(see e.g.   Mittnik  Yener      (2008)).




                                                                                        162
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

              The more correlated, the more risky ?




                  Figure 68:   99.75%     VaR for Gaussian copulas.


                                                                      163
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

              The more correlated, the more risky ?




                   Figure 69:   99%   VaR for Gaussian copulas.


                                                                  164
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.




                The more correlated, the more risky ?
What could be the impact of tail dependence ?

Previously, we considered a Gaussian copula, i.e. tail independence. What if

there was tail dependence ?

Consider the case of a Student     t-copula,   with   ν   degrees of freedom.




                                                                                165
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

              The more correlated, the more risky ?




   Figure 70:   99.75%   TVaR (or expected shortfall) for Student   t-copulas.

                                                                                 166
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

              The more correlated, the more risky ?




     Figure 71:   99%   TVaR (or expected shortfall) for Student   t-copulas.

                                                                                167
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

              The more correlated, the more risky ?




                 Figure 72:   99.75%      VaR for Student   t-copulas.

                                                                         168
Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA.

              The more correlated, the more risky ?




                   Figure 73:   99%   VaR for Student   t-copulas.

                                                                     169

More Related Content

PDF
Slides euria-1
PDF
Slides erm
PDF
Slides compiegne
PDF
Slides edf-2
PDF
Slides université Laval, Actuariat, Avril 2011
PDF
Slides angers-sfds
PDF
Slides irisa
PDF
Slides edf-1
Slides euria-1
Slides erm
Slides compiegne
Slides edf-2
Slides université Laval, Actuariat, Avril 2011
Slides angers-sfds
Slides irisa
Slides edf-1

What's hot (20)

PDF
Slides astin
PDF
Slides lyon-anr
PDF
Slides sales-forecasting-session2-web
PDF
Slides ihp
PDF
Fougeres Besancon Archimax
PDF
Slides ensae 8
PDF
Slides amsterdam-2013
PDF
Slides toulouse
PDF
Slides erasmus
PDF
Lundi 16h15-copules-charpentier
PDF
Slides ineq-2
PDF
Slides dauphine
PDF
Graduate Econometrics Course, part 4, 2017
PDF
Slides erm-cea-ia
PDF
Multivariate Distributions, an overview
PDF
Quantile and Expectile Regression
PDF
Slides ensae 9
PDF
Inequality, slides #2
PDF
Inequality #4
Slides astin
Slides lyon-anr
Slides sales-forecasting-session2-web
Slides ihp
Fougeres Besancon Archimax
Slides ensae 8
Slides amsterdam-2013
Slides toulouse
Slides erasmus
Lundi 16h15-copules-charpentier
Slides ineq-2
Slides dauphine
Graduate Econometrics Course, part 4, 2017
Slides erm-cea-ia
Multivariate Distributions, an overview
Quantile and Expectile Regression
Slides ensae 9
Inequality, slides #2
Inequality #4
Ad

Similar to Slides euria-2 (20)

PDF
Quantitative methods schedule
PDF
Introducing Copula to Risk Management Presentation
PDF
Auc silver spring
PDF
Slides laval stat avril 2011
PDF
Bayesian Inference on a Stochastic Volatility model Using PMCMC methods
PDF
slides tails copulas
PDF
Engr 371 final exam april 2006
PDF
Slides lausanne-2013-v2
PDF
Slides ima
PDF
Slides registration. Vetrovsem
PDF
A Comparison of Evaluation Methods in Coevolution 20070921
PDF
14 Bivariate Transformations
PDF
International Journal of Computational Engineering Research(IJCER)
PDF
PDF
Shape contexts
PDF
Session 5
PDF
The Origin of Diversity - Thinking with Chaotic Walk
PDF
S1 2005 jan
PPTX
Vert&Hor Equating 111024
PDF
Slides guanauato
Quantitative methods schedule
Introducing Copula to Risk Management Presentation
Auc silver spring
Slides laval stat avril 2011
Bayesian Inference on a Stochastic Volatility model Using PMCMC methods
slides tails copulas
Engr 371 final exam april 2006
Slides lausanne-2013-v2
Slides ima
Slides registration. Vetrovsem
A Comparison of Evaluation Methods in Coevolution 20070921
14 Bivariate Transformations
International Journal of Computational Engineering Research(IJCER)
Shape contexts
Session 5
The Origin of Diversity - Thinking with Chaotic Walk
S1 2005 jan
Vert&Hor Equating 111024
Slides guanauato
Ad

More from Arthur Charpentier (20)

PDF
Family History and Life Insurance
PDF
ACT6100 introduction
PDF
Family History and Life Insurance (UConn actuarial seminar)
PDF
Control epidemics
PDF
STT5100 Automne 2020, introduction
PDF
Family History and Life Insurance
PDF
Machine Learning in Actuarial Science & Insurance
PDF
Reinforcement Learning in Economics and Finance
PDF
Optimal Control and COVID-19
PDF
Slides OICA 2020
PDF
Lausanne 2019 #3
PDF
Lausanne 2019 #4
PDF
Lausanne 2019 #2
PDF
Lausanne 2019 #1
PDF
Side 2019 #10
PDF
Side 2019 #11
PDF
Side 2019 #12
PDF
Side 2019 #9
PDF
Side 2019 #8
PDF
Side 2019 #7
Family History and Life Insurance
ACT6100 introduction
Family History and Life Insurance (UConn actuarial seminar)
Control epidemics
STT5100 Automne 2020, introduction
Family History and Life Insurance
Machine Learning in Actuarial Science & Insurance
Reinforcement Learning in Economics and Finance
Optimal Control and COVID-19
Slides OICA 2020
Lausanne 2019 #3
Lausanne 2019 #4
Lausanne 2019 #2
Lausanne 2019 #1
Side 2019 #10
Side 2019 #11
Side 2019 #12
Side 2019 #9
Side 2019 #8
Side 2019 #7

Slides euria-2

  • 1. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. mesures de risques et dépendance Arthur Charpentier Université de Rennes 1 & École Polytechnique arthur.charpentier@univ-rennes1.fr http://blogperso.univ-rennes1.fr/arthur.charpentier/index.php/ 1
  • 2. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 3 0.9 V (rank of Y) Y 0.4 -1 (X i,Y i) (U i,V i) -3 -1 1 3 0.2 0.5 0.8 X U (rank of X) Density of the copula Isodensity curves of the density 2
  • 3. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Agenda • General introduction Modelling correlated risks • A short introduction to copulas • Quantifying dependence • Statistical inference • Agregation properties 3
  • 4. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Agenda • General introduction Modelling correlated risks • A short introduction to copulas • Quantifying dependence • Statistical inference • Agregation properties 4
  • 5. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Some references on large and correlated risks Rank , J. (2006). Copulas: From Theory to Application in Finance. Risk Book , Nelsen , R. (1999,2006). An introduction to copulas. Springer Verlag , Cherubini , U., Luciano , E. & Vecchiato, W. (2004). Copula Methods in Finance. Wiley, Beirlant , J., Goegebeur , Y., Segers, J. & Teugels , J. (2004). Statistics of Extremes: Theory and Applications. Wiley, McNeil , A. Frey , R., & Embrechts , P. (2005). Quantitative Risk Management: Concepts, Techniques, and Tools. Princeton University Press, 5
  • 6. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Agenda • General introduction Modelling correlated risks • A short introduction to copulas • Quantifying dependence • Statistical inference • Agregation properties 6
  • 7. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Copulas, an introduction (in dimension 2) Denition 1. A copula C is a joint distribution function on [0, 1]2 , with uniform margins on [0, 1]. Set C(u, v) = P(U ≤ u, V ≤ v), where (U, V ) is a random pair with uniform margins. C is a distribution function on [0, 1]2 , and thus C(0, v) = C(u, 0) = 0, C(1, 1) = 1. Furthermore C is increasing : since P is a positive measure, for all u1 ≤ u2 and v1 ≤ v2 , Copula, positive area 1.0 P(u1 U ≤ u2 , v1 V ≤ v2 ) ≥ 0, 0.8 0.6 thus 0.4 C(u2 , v2 ) − C(u1 , v2 ) 0.2 −C(u2 , v1 ) + C(u1 , v1 ) ≥ 0. 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 7
  • 8. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. C has uniform margins, and thus C(u, 1) = P(U ≤ u, V ≤ 1) = P(U ≤ u) = u on [0, 1]. Proposition 2. C is a copula if and only if C(0, v) = C(u, 0) = 0, C(u, 1) = u and C(1, v) = v for all u, v , with the following 2-increasingness property C(u2 , v2 ) − C(u1 , v2 ) − C(u2 , v1 ) + C(u1 , v1 ) ≥ 0, for any u1 ≤ u2 and v1 ≤ v2 . 8
  • 9. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Borders of the copula function !0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.2 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 0.0 !0.2 !0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 Figure 1: Value of the copula on the border of the unit square. 9
  • 10. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Fonction de répartition à marges uniformes Z Y X Figure 2: Graphical representation of a copula. 10
  • 11. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. If C is twice dierentiable, one can dene its density as ∂ 2 C(u, v) c(u, v) = . ∂u∂v 11
  • 12. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Densité d’une loi à marges uniformes z x x Figure 3: Density of a copula. 12
  • 13. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Fonction de répartition à marges uniformes Densité d’une loi à marges uniformes Fonction de répartition à marges uniformes Densité d’une loi à marges uniformes Figure 4: Distribution functions and densities. 13
  • 14. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Fonction de répartition à marges uniformes Densité d’une loi à marges uniformes Fonction de répartition à marges uniformes Densité d’une loi à marges uniformes Figure 5: Distribution functions and densities. 14
  • 15. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Sklar's theorem Theorem 3. (Sklar) Let C be a copula, and FX and FY two marginal distributions, then F (x, y) = C(FX (x), FY (y)) is a bivariate distribution function, with F ∈ F(FX , FY ). Conversely, if F ∈ F(FX , FY ), there exists C such that F (x, y) = C(FX (x), FY (y)). Further, if FX and FY are continuous, then C is unique, and given by C(u, v) = F (FX (u), FY (v)) for all (u, v) ∈ [0, 1] × [0, 1] −1 −1 We will then dene the copula of F , or the copula of (X, Y ). In that case, the copula of (X, Y ) is the distribution function of (FX (X), FY (Y )). Proposition 4. If (X, Y ) has copula C , the copula of (g(X), h(Y )) is also C for any increasing functions g and h. 15
  • 16. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Copulas, an introduction (in dimension d ≥ 2) Denition 5. A copula C is a joint distribution function on [0, 1]d , with uniform margins on [0, 1]. Let U = (U1 , ..., Ud ) denote a random pair with uniform margins. C is a distribution function on [0, 1]d , and thus C(u) = 0 if ui = 0 for some i ∈ {1, . . . , d}, and C(1) = 1. Furthermore C satises some increasing property since P is a positive measure (for all 0 ≤ u ≤ v ≤ 1, P(u U ≤ v) ≥ 0), thus sign(z)C(z) ≥ 0, z where the sum is taken over all vertices of [u × v], and where sign(z) is +1 if zi = ui for an even number of i (and −1 otherwise, see Figure 6). And nally C has uniform margins, and thus C(1, . . . , 1, ui , 1, . . . , 1) = ui on [0, 1]. 16
  • 17. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Increasing functions in dimension 3 Figure 6: The notion of 3-increasing functions. 17
  • 18. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Theorem 6. (Sklar) Let C be a copula, and F1 , . . . , Fd be d marginal distributions, then F (x) = C(F1 (x1 ), . . . , Fd (xd )) is a distribution function, with F ∈ F(F1 , . . . , Fd ). Conversely, if F ∈ F(F1 , . . . , Fd ), there exists C such that F (x) = C(F1 (x1 ), . . . , Fd (xd )). Further, if the Fi 's are continuous, then C is unique, and given by C(u) = F (F1 (u1 ), . . . , Fd (ud )) for all (ui ) ∈ [0, 1] −1 −1 We will then dene the copula of F , or the copula of X . In that case, the copula of (X = (X1 , . . . , Xd ) is the distribution function of U = (F1 (X1 ), . . . , Fd (Yd )). Again, if C is dierentiable, one can dene its density, ∂ d C(u1 , . . . , ud ) c(u1 , . . . , ud ) = . ∂u1 . . . ∂ud 18
  • 19. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Copulas in high dimension, a dicult problem It is usually dicult to represent dependence in dimension d 2, and it is usually studied by pairs. In dimension d = 2, one can dene the following Fréchet class F(FX , FY , FZ ) dened by its marginal distributions. But it can also be interested to study F(FXY , FXZ , FY Z ) dened by it paired distributions. One of the problem that arises is the compatibility of marginals: one has to verify that CXY (x, y) = CX|Z (x|z)CY |Z (y|z)dz, for instance. 19
  • 20. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 0.8 1.0 0.6 0.8 p 0.6 0.4 1.0 0.4 0.8 0.2 0.6 0.2 0.4 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Composante 1 1.0 1.0 0.8 0.8 0.6 0.6 p p 0.4 0.4 0.2 0.2 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Composante 2 Composante 3 Figure 7: Scatterplot in dimension 3 including projections. 20
  • 21. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Copulas and ranks The copula of X = (X1 , . . . , Xd ) is the distribution function of U = (F1 (X1 ), . . . , Fd (Yd )). In practice, since marginal distributions are unknown, the idea is to substitute empirical distribution function, n #{observations Xi,j 's lower than xi } 1 Fi (xi ) = = 1(Xi,j ≤ xi ). #{observations } n j=1 Note that n #{observations Xi,j 's lower than Xi,j0 } 1 Ri,j0 Fi (Xi,j0 ) = = 1(Xi,j ≤ Xi,j0 ) = , #{observations } n j=1 n where Ri,j0 denotes the rank of Xi,j0 within {Xi,1 , ..., Xi,n }. On a statistical point of view, studying the copula means studying ranks. 21
  • 22. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Scatterplot of (X,Y) Scatterplot of the ranks of (X,Y) 9.0 20 8.5 8.0 15 Ranks of the Yi’s 7.5 Y (raw data) 10 7.0 6.5 5 6.0 5.5 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 5 10 15 20 X (raw data) Ranks of the Xi’s Scatterplot of the ranks of (X,Y), divided by n Scatterplot o+ ,-,/0, t1e copula!t3pe tran+orm o+ ,6,70 1.0 1.0 0.8 0.8 Vi=Ranks of the Yi’s/n+1 Ranks of the Yi’s/n 0.6 0.6 0.4 0.4 0.2 0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Ranks of the Xi’s/n Ui=Ranks of the Xi’s/n+1 Figure 8: Copulas, ranks and parametric inference, from (Xi , Yi ) to (Ui , Vi ). 22
  • 23. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Some very classical copulas • The independent copula C(u, v) = uv = C ⊥ (u, v). The copula is standardly denoted Π, P or C ⊥, and an independent version of L (X, Y ) will be denoted (X ⊥ , Y ⊥ ). It is a random vector such that X⊥ = X and L Y⊥ =Y, with copula C ⊥. In higher dimension, C ⊥ (u1 , . . . , ud ) = u1 × . . . × ud is the independent copula. • The comonotonic copula C(u, v) = min{u, v} = C + (u, v). The copula is standardly denoted M, or C +, and an comonotone version of L (X, Y ) will be denoted (X + , Y + ). It is a random vector such that X+ = X and L Y+ =Y, with copula C +. (X, Y ) has copula C+ if and only if there exists a strictly increasing function h L−1 −1 such that Y = h(X), or equivalently (X, Y ) = (FX (U ), FY (U )) where U is U([0, 1]). 23
  • 24. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Note that for any u, v P(U ≤ u, V ≤ v) = P({U ∈ [0, u]} ∩ {V ∈ [0, v]}) ≤ min{P(U ∈ [0, u]), P(V ∈ [0, v])} thus, C(u, v) ≤ min{u, v} = C + (u, v). Thus, C+ is an upper bound for the set of copulas. In higher dimension, C + (u1 , . . . , ud ) = min{u1 , . . . , ud } is the comonotonic copula. • The contercomotonic copula C(u, v) = max{u + v − 1, 0} = C − (u, v). The copula is standardly denoted W, or C −, and an contercomontone version of L (X, Y ) will be denoted (X − , Y − ). It is a random vector such that X− = X and L Y− =Y, with copula C −. (X, Y ) has copula C− if and only if there exists a strictly decreasing function h L−1 −1 such that Y = h(X), or equivalently (X, Y ) = (FX (1 − U ), FY (U )) where U is U([0, 1]). 24
  • 25. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Note that for any u, v , P(U ≤ u, V ≤ v) = P({U ∈ [0, u]} ∩ {V ∈ [0, v]}) = P(U ∈ [0, u]) + P(V ∈ [0, v]) − P({U ∈ [0, u]} ∪ {V ∈ [0, v]}) thus, C(u, v) ≥ u + v − 1 since P({U ∈ [0, u]} ∪ {V ∈ [0, v]}) ≤ 1, and since C(u, v) ≥ 0, C(u, v) ≥ max{u + v − 1, 0} = C − (u, v). Thus, C − is a lower bound for the set of copulas. In higher dimension, C − (u1 , . . . , ud ) = max{u1 + . . . + ud − (d − 1), 0} is not a copula: if (X, Y ) and (X, Z) are countercomonotonic, (Y, Z) is necessarily comonotonic - it is not possible to have all component highly negatively correlated. Anyway, it is still the best pointwise lower bound. 25
  • 26. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1 1 0.8 1 nd 0.8 0.2 0.4 0.6 0.8 la nd Independence copu Frechet lower bou Frechet upper bou 0 0.2 0.4 0.6 0 0.2 0.4 0.6 0 0.8 0.8 0.8 0.6 0.6 0.8 0.8 0.6 0.8 u_ 0.4 0.6 u_ 0.4 0.6 2 2 u_ 0.4 0.6 2 0.4 0.4 u_1 0.2 u_1 0.2 0.2 0.4 u_1 0.2 0.2 0.2 Fréchet Lower Bound Independent copula Fréchet Upper Bound 1.0 1.0 1.0 0.8 0.8 0.8 0.6 0.6 0.6 0.4 0.4 0.4 0.2 0.2 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Scatterplot, Lower Fréchet!Hoeffding bound Scatterplot, Indepedent copula random generation Scatterplot, Upper Fréchet!Hoeffding bound 1.0 1.0 1.0 0.8 0.8 0.8 0.6 0.6 0.6 0.4 0.4 0.4 0.2 0.2 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 9: Contercomontonce, independent, and comonotone copulas. 26
  • 27. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Pitfalls on independence and comonotonicity The following proposition is false, Uncorrect Proposition 7. If X and Y are independent, if Y and Z are independent, then X and Z are independent. If (X, Y, Z) = (1, 1, 1) with probability 1/4, (1, 2, 1) with probability 1/4, (3, 2, 3) with probability 1/4, (3, 1, 3) with probability 1/4, then X and Y are independent, and Y and Z are independent, but X = Z. 27
  • 28. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. X and Y independent Y and Z independent X and Z comonotonic 4 4 4 3 3 3 Component Y Component Z Component Z 2 2 2 1 1 1 0 0 0 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 Component X Component Y Component X Figure 10: Mixing independence and comonotonicity. 28
  • 29. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Pitfalls on independence and comonotonicity The following proposition is false, Uncorrect Proposition 8. If X and Y are comonotonic, if Y and Z are comonotonic, then X and Z are comonotonic. If (X, Y, Z) = (1, 1, 1) with probability 1/4, (1, 2, 3) with probability 1/4, (3, 2, 1) with probability 1/4, (3, 3, 3) with probability 1/4, then X and Y are comonotonic, and Y and Z are comonotonic, but X and Z are independent. 29
  • 30. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. X and Y comonotonic Y and Z comonotonic X and Z independent 4 4 4 3 3 3 Component Y Component Z Component Z 2 2 2 1 1 1 0 0 0 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 Component X Component Y Component X Figure 11: Mixing independence and comonotonicity. 30
  • 31. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Pitfalls on independence and comonotonicity The following proposition is false, Uncorrect Proposition 9. If X and Y are comonotonic, if Y and Z are independent, then X and Z are independent. If (X, Y, Z) = (1, 1, 3) with probability 1/4, (2, 1, 1) with probability 1/4, (2, 3, 3) with probability 1/4, (3, 3, 1) with probability 1/4, then X and Y are comonotonic, and Y and Z are independent, but X and Z are anticomonotonic. 31
  • 32. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. If (X, Y, Z) = (1, 1, 1) with probability 1/4, (2, 1, 3) with probability 1/4, (2, 3, 1) with probability 1/4, (3, 3, 3) with probability 1/4, then X and Y are comonotonic, and Y and Z are independent, but X and Z are comonotonic. 32
  • 33. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. X and Y comonotonic Y and Z independent X and Z comonotonic 4 4 4 3 3 3 Component Y Component Z Component Z 2 2 2 1 1 1 0 0 0 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 Component X Component Y Component X Figure 12: Mixing independence and comonotonicity. 33
  • 34. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Elliptical (Gaussian and t) copulas The idea is to extend the multivariate probit model, Y = (Y1 , . . . , Yd ) with marginal B(pi ) distributions, modeled as Yi = 1(Xi ≤ ui ), where X ∼ N (I, Σ). • The Gaussian copula, with parameter α ∈ (−1, 1), Φ−1 (u) Φ−1 (v) 1 −(x2 − 2αxy + y 2 ) C(u, v) = √ exp dxdy. 2π 1 − α2 −∞ −∞ 2(1 − α2 ) Analogously the t-copula is the distribution of (T (X), T (Y )) where T is the t-cdf, and where (X, Y ) has a joint t-distribution. • The Student t-copula with parameter α ∈ (−1, 1) and ν ≥ 2, t−1 (u) t−1 (v) −((ν+2)/2) 1 ν ν x2 − 2αxy + y 2 C(u, v) = √ 1+ dxdy. 2π 1 − α2 −∞ −∞ 2(1 − α2 ) 34
  • 35. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Archimedean copulas Denition of Archimedean copulas • Archimedian copulas C(u, v) = φ−1 (φ(u) + φ(v)), where φ is decreasing convex (0, 1), with φ(0) = ∞ and φ(1) = 0. Example 10. If φ(t) = [− log t]α , then C is Gumbel's copula, and if φ(t) = t−α − 1, C is Clayton's. Note that C ⊥ is obtained when φ(t) = − log t. How Archimedean copulas were introduced ? 1. The frailty approach ( Oakes (1989)). Assume that X and Y are conditionally independent, given the value of an heterogeneous component Θ. Assume further that P(X ≤ x|Θ = θ) = (GX (x))θ and P(Y ≤ y|Θ = θ) = (GY (y))θ for some baseline distribution functions GX and GY . Then F (x, y) = P(X ≤ x, Y ≤ y) = E(P(X ≤ x, Y ≤ y|Θ = θ)) 35
  • 36. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. thus, since X and Y are conditionally independent, F (x, y) = E(P(X ≤ x|Θ = θ) × P(Y ≤ y|Θ = θ)) and therefore F (x, y) = E (GX (x))Θ × (GY (y))Θ = ψ(− log GX (x) − log GY (y)) where ψ denotes the Laplace transform of Θ, i.e. ψ(t) = E(e−tΘ ). Since FX (x) = ψ(− log GX (x)) and FY (y) = ψ(− log GY (y)) and thus, the joint distribution of (X, Y ) satises F (x, y) = ψ(ψ −1 (FX (x)) + ψ −1 (FY (y))). Example 11. If Θ is Gamma distributed, the associated copula is Clayton's. If Θ has a stable distribution, the associated copula is Gumbel's. 36
  • 37. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Consider two risks, X and Y, such that X|Θ = θG ∼ E(θG ) and Y |Θ = θG ∼ E(θG ) are independent, X|Θ = θB ∼ E(θB ) and Y |Θ = θB ∼ E(θB ) are independent, (unobservable good (G) and bad (B ) risks). The following gures start from 2 classes of risks, then 3, and then a continuous risk factor θ ∈ (0, ∞). 37
  • 38. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Conditional independence, two classes Conditional independence, two classes 20 3 2 15 1 10 0 !1 5 !2 !3 0 0 5 10 15 !3 !2 !1 0 1 2 3 Figure 13: Two classes of risks, (Xi , Yi ) and (Φ−1 (FX (Xi )), Φ−1 (FY (Yi ))). 38
  • 39. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Conditional independence, three classes Conditional independence, three classes 3 40 2 30 1 0 20 !1 10 !2 !3 0 0 5 10 15 20 25 30 !3 !2 !1 0 1 2 3 Figure 14: Three classes of risks, (Xi , Yi ) and (Φ−1 (FX (Xi )), Φ−1 (FY (Yi ))). 39
  • 40. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Conditional independence, continuous risk factor Conditional independence, continuous risk factor 100 3 2 80 1 60 0 40 !1 20 !2 !3 0 0 20 40 60 80 100 !3 !2 !1 0 1 2 3 Figure 15: Continuous classes of risks, (Xi , Yi ) and (Φ−1 (FX (Xi )), Φ−1 (FY (Yi ))). 40
  • 41. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 2. The survival approach: assume that there is a convex survival function S, with S(0) = 1, such that P(X x, Y y) = S(x + y), then the joint survival copula of (X, Y ) is S(S −1 (u) + S −1 (v)). Example 12. If S is the Pareto survival distribution, the associated copula is Clayton's. If S is the Weibull survival distribution, the associated copula is Gumbel's. 41
  • 42. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 3. The use of Kendall's distribution function K(t) = P(C(U, V ) ≤ t) where (U, V ) is a random pair with distribution function C . Then, for Archimedean copulas, φ (t) K(t) = t − = t − λ(t), φ(t) which can be inverted easily in 1 1 φ(t) = φ(t0 ) exp dt , t0 λ(t) for some 0 t0 1 and 0 ≤ u ≤ 1. 42
  • 43. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Some more examples of Archimedean copulas ψ(t) range θ (1) 1 (t−θ − 1) θ [−1, 0) ∪ (0, ∞) Clayton, Clayton (1978) (2) (1 − t)θ [1, ∞) 1−θ(1−t) (3) log [−1, 1) Ali-Mikhail-Haq Gumbel Hougaard t (4) (− log t)θ [1, ∞) Gumbel, (1960), (1986) (5) − log e −θt −1 e−θ −1 (−∞, 0) ∪ (0, ∞) Frank, Frank (1979), Nelsen(1987) (6) − log{1 − (1 − t)θ } [1, ∞) Joe, Frank (1981), Joe(1993) (7) − log{θt + (1 − θ)} (0, 1] (8) 1−t [1, ∞) 1+(θ−1)t (9) log(1 − θ log t) (0, 1] Barnett (1980), Gumbel (1960) (10) log(2t−θ − 1) (0, 1] (11) log(2 − tθ ) (0, 1/2] (12) ( 1 − 1)θ [1, ∞) t (13) (1 − log t)θ − 1 (0, ∞) (14) (t−1/θ − 1)θ [1, ∞) (15) (1 − t1/θ )θ [1, ∞) Genest Ghoudi (1994) (16) ( θ + 1)(1 − t) [0, ∞) t 43
  • 44. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Some characterizations of Archimedean copula L • Frank copula is the only Archimedean such that (U, V ) = (1 − U, 1 − V ) (stability by symmetry), • Clayton copula is the only Archimedean such that (U, V ) has the same copula as (U, V ) given (U ≤ u, V ≤ v) (stability by truncature), • Gumbel copula is the only Archimedean such that (U, V ) has the same copula as (max{U1 , ..., Un }, max{V1 , ..., Vn }) for all n ≥ 1 (max-stability), 44
  • 45. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Extreme value copulas • Extreme value copulas log u C(u, v) = exp (log u + log v) A , log u + log v where A is a dependence function, convex on [0, 1] with A(0) = A(1) = 1, et max{1 − ω, ω} ≤ A (ω) ≤ 1 for all ω ∈ [0, 1] . An alternative denition is the following: C is an extreme value copula if for all z 0, 1/z 1/z C(u1 , . . . , ud ) = C(u1 , . . . , ud )z . Those copula are then called max-stable: dene the maximum componentwise of a sample X 1 , . . . , Xn , i.e. Mi = max{Xi,1 , . . . , Xi,n }. 45
  • 46. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The joint distribution of M is P(M ≤ x) = C(F1 (x1 , . . . , Fd (xd ))n , where C is the copula of the X i 's. Since P(Mi ≤ xi ) = Fi (xi )n , it can be written P(M ≤ x) = C(P(M1 ≤ x1 )1/n , . . . , P(Md ≤ xd )1/n )n . 1/n 1/n Thus, C(u1 , . . . , ud )n is the copula of the n maximum componentwise from a sample with copula C . Example 13. : If A is constant (1 on [0, 1]), then X and Y are independent, and if A(ω) = max {ω, 1 − ω}, X and Y are comonotonic. Gumbel's copula is obtained if ( A(ω) = ((1 − ω)α + ω α + 1) 1/α), for all 0 ≤ ω ≤ 1 and α ≥ 1. 46
  • 47. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Pickands dependence function A 1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 16: Shape of Gumbel's dependence function A(ω). 47
  • 48. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. How to construct much more copulas ? Using geometric transformations From a given copula C, cdf of random pair (U, V ), dene • the copula of (U, 1 − V ), C(U,1−V ) (u, v) = u − C(u, 1 − v) • the copula of (1 − U, V ), C(1−U,V ) (u, v) = v − C(1 − u, v) • the copula of (1 − U, 1 − V ), the rotated or survival copula, C(1−U,1−V ) (u, v) = C ∗ (u, v) = u + v − 1 + C(1 − u, 1 − v) Note that if P(X ≤ x, Y ≤ y) = C(P(X ≤ x), P(Y ≤ y)), then P(X x, Y y) = C ∗ (P(X x), P(Y y)). 48
  • 49. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 0.8 0.8 0.4 0.4 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 17: Using geometric transformation to generate new copulas. 49
  • 50. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 0.8 0.8 0.4 0.4 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 18: Using geometric transformation to generate new copulas. 50
  • 51. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 0.8 0.8 0.4 0.4 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 19: Using geometric transformation to generate new copulas. 51
  • 52. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 0.8 0.8 0.4 0.4 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 20: Using geometric transformation to generate new copulas. 52
  • 53. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Using mixture of copulas Lemma 14. The set of copulas is convex, i.e. if {Cθ , θ ∈ Ω} is a collection of copulas, C(u, v) = Cθ (u, v)dΠ(θ) R is a copula, where Π is a distribution on Ω Thus C = αC1 + (1 − α)C2 denes a copula for all α ∈ [0, 1]. Example 15. Fréchet (1951) suggested a mixture of the lower and the upper bound, C(u, v) = αC − (u, v) + (1 − α)C + (u, v), for some α ∈ [0, 1]. Example 16. Mardia (1970) suggested a mixture of the lower, the upper bound, and the independent copula α2 − 2 ⊥ α2 + C(u, v) = C (u, v) + (1 − α )C (u, v) + C (u, v), α ∈ [0, 1]. 2 2 53
  • 54. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Using distortion functions Denition 17. A distortion function is a function h : [0, 1] → [0, 1] strictly increasing such that h(0) = 0 and h(1) = 1. The set of distortion function will be denoted H. Note that h∈H if and only if h−1 ∈ H. Given a copula C, dene Ch (u, v) = h−1 (C(h(u), h(v))). If h is convex, then Ch is a copula, called distorted copula. Example 18. if h(x) = x1/n , the distorted copula is Ch (u, v) = C n (u1/n , v 1/n ), for all n ∈ N, (u, v) ∈ [0, 1]2 . if the survival copula of the (Xi , Yi )'s is C , then the survival copula of (Xn:n , Yn:n ) = (max{X1 , ..., Xn }, max{Y1 , ..., Yn }) is Ch . 54
  • 55. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Example 19. if C(u, v) = uv = C ⊥ (u, v) (the independent copula), and φ(·) = log h(·), then Ch (u, v) = h−1 (h(u)h(v)) = φ−1 (φ(u) + φ(v)). Example 20. if h(x) = [1 − e−αx ]/[1 − e−α ] (an exponential distortion), and if C = C ⊥ , then 1 (e−αu − 1)(e−αv − 1) Ch (u, v) = − log 1 + , α e−α − 1 which is Frank copula. 55
  • 56. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Distorted Frank copula, h(x) = x Distorted Frank copula, h(x) = x(1 2) Distorted Frank copula, h(x) = x(1 3) Distorted Frank copula, h(x) = x(1 4) Figure 21: Distorted copula, from Frank copula. 56
  • 57. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Monte Carlo and copulas Generation of independent variables can be done using a Random function. Denition 21. Function Random should satisfy the following properties (i) for all 0 ≤ a ≤ b ≤ 1, P (Random ∈ ]a, b]) = b − a. (ii) successive calls of function Random should generate independent draws, i.e. 0 ≤ a ≤ b ≤ 1, 0 ≤ c ≤ d ≤ 1 P (Random1 ∈ ]a, b] , Random2 ∈ ]c, d]) = (b − a) (d − c) , or more generally, dene k-uniformity for all 0 ≤ ai ≤ bi ≤ 1, i = 1, ..., k, k P (Random1 ∈ ]a1 , b1 ] , ..., Randomk ∈ ]ak , bk ]) = (bi − ai ) . i=1 Thus, one can generate easily random vectors U = (U1 , ..., Ud ) with independent component. 57
  • 58. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The idea to generate correlated vectors U = (U1 , ..., Ud ), the idea is to use rst P(U1 ≤ u1 , . . . , Ud ≤ ud ) = P(Ud ≤ ud |U1 ≤ u1 , . . . , Ud−1 ≤ ud−1 ) ×P(Ud−1 ≤ ud−1 |U1 ≤ u1 , . . . , Ud−2 ≤ ud−2 ) ×... ×P(U3 ≤ u3 |U1 ≤ u1 , U2 ≤ u2 ) ×P(U2 ≤ u2 |U1 ≤ u1 ) × P(U1 ≤ u1 ). 58
  • 59. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Starting from the end, P(U1 ≤ u1 ) = u1 since U1 is uniform, while P(U2 ≤ u2 |U1 = u1 ) = P(U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . Ud ≤ 1|U1 = u1 ) = lim P(U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . Ud ≤ 1|U1 ∈ [u1 , u1 + h]) h→0 P(u1 ≤ U1 ≤ u1 + h, U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . Ud ≤ 1) = lim h→0 P(U1 ∈ [u1 , u1 + h]) P(U1 ≤ u1 + h, U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . Ud ≤ 1) − P(U1 ≤ u1 , U2 ≤ u2 , U3 ≤ 1, . . . = lim h→0 P(U1 ∈ [u1 , u1 + h]) C(u1 + h, u2 , 1, . . . , 1) − C(u1 , u2 , 1, . . . , 1) ∂C = lim = C(u1 , u2 , 1, . . . , 1). h→0 h ∂u1 and more generally, ∂ k−1 P(Uk ≤ uk |U1 = u1 , . . . , Uk−1 = uk−1 ) = C(u1 , . . . , uk , 1, . . . , 1). ∂u1 . . . ∂uk−1 59
  • 60. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Thus, U = (U1 , .., Un ) with copula C could be simulated using the following algorithm, • simulate U1 uniformly on [0, 1], u1 ← Random1 , • simulate U2 from the conditional distribution ∂1 C(·|u1 ), u2 ← [∂1 C(·|u1 )]−1 (Random2 ), • simulate Uk from the conditional distribution ∂1,...,k−1 C(·|u1 , ..., uk−1 ), uk ← [∂1,...,k−1 C(·|u1 , ..., uk−1 )]−1 (Randomk ), ...etc, where the Randomi 's are independent calls of a Random function. This is the underlying idea when using Cholesky decomposition. 60
  • 61. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Example: for Clayton's copula, C(u, v) = (u−α + v −α − 1)−1/α , (U, V ) has joint distribution C if and only if U is uniform on on [0, 1] and V |U = u has conditional distribution P(V ≤ v|U = u) = ∂2 C(v|u) = (1 + uα [v −α − 1])−1−1/α . The algorithm to generate Clayton's copula is the • simulate U1 uniformly on [0, 1], u1 ← Random1 , • simulate U2 from the conditional distribution ∂2 C(·|u), u2 ← [∂1 C(·|u1 )]−1 (Random2 ), i.e. u2 ← [(Random2 )−α/(1+α − 1]u−α + 1−1/α . 1 61
  • 62. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 1.0 0.5 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Distribution of v given u=0.3 Distribution of v given u=0.5 Generation of Clayton’s copula 0.8 0.0 0.5 1.0 1.5 0.4 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Distribution of v given u=0.8 Figure 22: Simulation of Clayton's copula. 62
  • 63. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 500 400 / / 300 q q 200 0 100 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 !i#tribution +e - !i#tribution +e 9 4 0.8 2 0 0.4 !4 !2 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 !4 !2 0 2 4 -ni:orm mar=in# Stan+ar+ ?au##ian mar=in# Figure 23: Simulation of the independent copula. 63
  • 64. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 400 400 / / . . 200 200 0 0 010 012 014 014 015 610 010 012 014 014 015 610 !is$riu$i(n +e - !is$riu$i(n +e 7 4 015 2 0 014 !2 010 010 012 014 014 015 610 !2 0 2 4 -ni8(r9 9argins $an+ar+ =aussian 9argins Figure 24: Simulation of the comontone copula. 64
  • 65. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 400 400 / / q q 200 200 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Distribution de - Distribution de V 0.8 2 0 0.4 !2 0.0 !4 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 !2 0 2 4 -niform margins tandard =aussian margins Figure 25: Simulation of the contercomonotone copula. 65
  • 66. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 900 400 / / 300 . . 200 0 100 0 010 012 014 014 015 110 010 012 014 014 015 110 !istri'tion de - !istri'tion de 7 4 015 2 0 014 !4 !2 010 010 012 014 014 015 110 !4 !2 0 2 4 -ni:orm mr=ins Stndrd ?'ssin mr=ins Figure 26: Simulation of the Gaussian copula. 66
  • 67. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 400 400 y y . . 200 200 0 0 010 012 014 014 015 110 010 012 014 014 015 110 D#$%u$on +e U D#$%u$on +e V 4 015 2 0 014 !2 010 010 012 014 014 015 110 !2 0 2 4 Unfo%m ma%;n# S$an+a%+ =au##an ma%;n# Figure 27: Simulation of Clayton's copula. 67
  • 68. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 400 400 y y q q 200 200 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Distribution de U Distribution de V 4 0.8 2 0 0.4 !4 !2 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 !4 !2 0 2 4 Uniform margins Standard Gaussian margins Figure 28: Simulation of Clayton's survival copula. 68
  • 69. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 400 400 y y q q 200 200 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Distribution de U Distribution de V 4 0.8 2 0 0.4 !4 !2 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 !4 !2 0 2 Uniform margins Standard Gaussian margins Figure 29: Simulation of a copula mixture. 69
  • 70. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Copulas in nance: options on multiple assets Remark 22. Recall that Breeden Litzenberger (1978) proved that the risk neutral probability can be obtrained from option prices: consider the price of a call ∞ C(T, K) = e−rT EQ ((ST − K)+ ). Since (ST − K)+ = K 1(ST x)dx, one gets ∞ −rT C(T, K) = e Q(ST x)dx, K hence ∂C ∂P Q(ST ≤ x) = −e−rT (T, x), or Q(ST ≤ x) = −erT (T, x) ∂K ∂K where P denotes the price of a put option. 1 2 Consider an option on 2 assets, with payo h(ST , ST ). The price at time 0 is e−rT EQ (h(ST , ST )). 1 2 70
  • 71. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Copulas in nance: call on maximum 1 2 1 2 Here the payo is h(ST , ST ) = (max{ST , ST } − K)+ . The price is then C(T, K) = e−rT EQ ((max{ST , ST } − K)+ ) 1 2 ∞ = e−rT EQ 1 2 1 − 1(max{ST , ST } ≤ x)dx K ∞ −rT 1 2 = e 1 − Q(max{ST , ST } ≤ x) dx, K 1 2 Q(ST ≤x,ST ≤x) 1 2 hence, if (ST , ST ) has copula C (under Q), then ∞ ∂P 1 ∂P 2 C(T, K) = e−rT 1 − C erT (T, x), erT (T, x) dx. K ∂K ∂K 71
  • 72. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Copulas in nance: call on spreads 1 2 1 2 Here the payo is h(ST , ST ) = ([ST − ST ] − K)+ . The price is then ∞ −rT 1 2 −rT 2 1 C(T, K) = e EQ ((ST − ST − K)+ ) = e EQ 1(ST + K ≤ x ≤ ST )dx −∞ ∞ = e−rT 2 2 1 Q(K + ST ≤ x) − Q(ST + K ≤ x, ST ≤ x} ≤ x) dx, −∞ 1 2 Q(ST ≤x,ST ≤x+K) 1 2 hence, if (ST , ST ) has copula C (under Q), then ∞ −rT rT ∂P 2 rT ∂P 1 rT ∂P 2 C(T, K) = e e (T, x−K)−C e (T, x), e (T, x − K) dx. −∞ ∂K ∂K ∂K 72
  • 73. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Copulas in nance: bonds on option prices Using Tchen's inequality, it is possible to derive bounds for options when the payo is supermodular. 73
  • 74. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Agenda • General introduction Modelling correlated risks • A short introduction to copulas • Quantifying dependence • Statistical inference • Agregation properties 74
  • 75. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Natural properties for dependence measures Denition 23. κ is measure of concordance if and only if κ satises 1. κ is dened for every pair (X, Y ) of continuous random variables, 2. −1 ≤ κ (X, Y ) ≤ +1, κ (X, X) = +1 and κ (X, −X) = −1, 3. κ (X, Y ) = κ (Y, X), 4. if X and Y are independent, then κ (X, Y ) = 0, 5. κ (−X, Y ) = κ (X, −Y ) = −κ (X, Y ), 6. if (X1 , Y1 ) P QD (X2 , Y2 ), then κ (X1 , Y1 ) ≤ κ (X2 , Y2 ), 7. if (X1 , Y1 ) , (X2 , Y2 ) , ... is a sequence of continuous random vectors that converge to a pair (X, Y ) then κ (Xn , Yn ) → κ (X, Y ) as n → ∞. 75
  • 76. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. As pointed out in Scarsini (1984), most of the axioms are self-evident . Ifκ is measure of concordance, then, if f and g are both strictly increasing, then κ(f (X), g(Y )) = κ(X, Y ). Further, κ(X, Y ) = 1 if Y = f (X) with f almost surely strictly increasing, and analogously κ(X, Y ) = −1 if Y = f (X) with f almost surely strictly decreasing (see Scarsini (1984)). 76
  • 77. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Association measures: Kendall's τ and Spearman's ρ Rank correlations can be considered, i.e. Spearman's ρ dened as 1 1 ρ(X, Y ) = corr(FX (X), FY (Y )) = 12 C(u, v)dudv − 3 0 0 and Kendall's τ dened as 1 1 τ (X, Y ) = 4 C(u, v)dC(u, v) − 1. 0 0 Historical version of those coecients Spearman's rho was introduced in Spearman (1904) as ρ(X, Y ) = 3[P((X1 − X2 )(Y1 − Y3 ) 0) − P((X1 − X2 )(Y1 − Y3 ) 0)], where (X1 , Y1 ), (X2 , Y2 ) and (X3 , Y3 ) denote three independent versions of (X, Y ) (see Nelsen (1999)). 77
  • 78. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Similarly Kendall's tau was not dened using copulae, but as the probability of concordance, minus the probability of discordance, i.e. τ (X, Y ) = 3[P((X1 − X2 )(Y1 − Y2 ) 0) − P((X1 − X2 )(Y1 − Y2 ) 0)], where (X1 , Y1 ) and (X2 , Y2 ) denote two independent versions of (X, Y ) (see Nelsen (1999)). 4Q Equivalently, τ (X, Y ) = 1 − 2 − 1) where Q is the number of inversions n(n between the rankings of X and Y (number of discordance). 78
  • 79. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.5 Concordant pairs Discordant pairs 1.5 1.0 1.0 0.5 0.5 Y Y 0.0 0.0 !0.5 !0.5 !2.0 !1.5 !1.0 !0.5 0.0 0.5 1.0 !2.0 !1.5 !1.0 !0.5 0.0 0.5 1.0 X X Figure 30: Concordance versus discordance. 79
  • 80. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The case of the Gaussian random vector If (X, Y ) is a Gaussian random vector with correlation r, Kruskal then ( (1958)) 6 r 2 ρ(X, Y ) = arcsin and τ (X, Y ) = arcsin (r) . π 2 π 80
  • 81. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Link between Kendall's tau and Spearman's rho Note that Kendall's tau and Spearman's are linked: it is impossible to have at the same time τ ≥ 0.4 and ρ = 0. Hence ρ and τ satisfy 3τ − 1 1 + 2τ − τ 2 ≤ρ≤ if τ ≥0 2 2 τ 2 + 2τ − 1 1 + 3τ ≤ρ≤ if τ ≤ 0. 2 2 which yield the area given below. 81
  • 82. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 0.5 Rho de Spearman 0.0 -0.5 -1.0 -1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 Tau de Kendall Figure 31: Admissible region of ρ and τ. 82
  • 83. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. From Kendall'tau to copula parameters Kendall's τ 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 Gaussian θ 0.00 0.16 0.31 0.45 0.59 0.71 0.81 0.89 0.95 0.99 1.00 Gumbel θ 1.00 1.11 1.25 1.43 1.67 2.00 2.50 3.33 5.00 10.0 +∞ Plackett θ 1.00 1.57 2.48 4.00 6.60 11.4 21.1 44.1 115 530 +∞ Clayton θ 0.00 0.22 0.50 0.86 1.33 2.00 3.00 4.67 8.00 18.0 +∞ Frank θ 0.00 0.91 1.86 2.92 4.16 5.74 7.93 11.4 18.2 20.9 +∞ Joe θ 1.00 1.19 1.44 1.77 2.21 2.86 3.83 4.56 8.77 14.4 +∞ Galambos θ 0.00 0.34 0.51 0.70 0.95 1.28 1.79 2.62 4.29 9.30 +∞ Morgenstein θ 0.00 0.45 0.90 - - - - - - - - 83
  • 84. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. From Spearman's rho to copula parameters Spearman's ρ 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 Gaussian θ 0.00 0.10 0.21 0.31 0.42 0.52 0.62 0.72 0.81 0.91 1.00 Gumbel θ 1.00 1.07 1.16 1.26 1.38 1.54 1.75 2.07 2.58 3.73 +∞ A.M.H. θ 1.00 1.11 1.25 1.43 1.67 2.00 2.50 3.33 5.00 10.0 +∞ Plackett θ 1.00 1.35 1.84 2.52 3.54 5.12 7.76 12.7 24.2 66.1 +∞ Clayton θ 0.00 0.14 0.31 0.51 0.76 1.06 1.51 2.14 3.19 5.56 +∞ Frank θ 0.00 0.60 1.22 1.88 2.61 3.45 4.47 5.82 7.90 12.2 +∞ Joe θ 1.00 1.12 1.27 1.46 1.69 1.99 2.39 3.00 4.03 6.37 +∞ Galambos θ 0.00 0.28 0.40 0.51 0.65 0.81 1.03 1.34 1.86 3.01 +∞ Morgenstein θ 0.00 0.30 0.60 0.90 - - - - - - - 84
  • 85. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Alternative expressions of those coecients Note that those coecients can also be expressed as follows [0,1]×[0,1] C(u, v) − C ⊥ (u, v)dudv ρ(X, Y ) = (1) [0,1]×[0,1] C + (u, v) − C ⊥ (u, v)dudv (the normalized average distance between C and C ⊥ ), for instance. A dependence measure in higher dimension ? From equations 1 and ??, it is possible to obtain a natural mutlidimensional extention (see Wolf (1980), Joe (1990) or Nelsen (1996)), [0,1]d C(u) − C ⊥ (u)du d+1 ρ(X) = = 2d C(u)du − 1 [0,1]×[0,1] C + (u) − C ⊥ (u)du 2d − (d + 1) [0,1]d (2) and similarly 1 τ (X) == d−1 2d C(u)dCu − 1 (3) 2 − 1) [0,1]d 85
  • 86. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Note that a lower bound for τ is then −1/(2d−1 − 1), while it is (2d − (d + 1)!)/(d!(2d − (d + 1))). In dimension 3, Kendall's τ is the average of the three 2-dimensional Kendall's τ, 1 τ (X, Y, Z) = (τ (X, Y ) + τ (X, Z) + τ (Y, Z)). 3 86
  • 87. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Tail concentration functions Venter (2002) suggest to use several Tail Concentration Functions Denition 24. For lower tails, dene L(z) = P(U z, V z)/z = C(z, z)/z = P r(U z|V z) = P r(V z|U z), and for upper tails, R(z) = P(U z, V z)/(1 − z) = P r(U z|V z). Joe (1990) uses the term upper tail dependence parameter for R = R(1) = limz→1 R(z), and lower tail dependence parameter for L = L(0) = limz→0 L(z). 87
  • 88. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Functional correlation measures 1 1 Consider also Kendall's tau, dened as −1 + 4 0 0 C(u, v)dC(u, v). Denition 25. The cumulative tau can be dened as z z J(z) = −1 + 4 C(u, v)dC(u, v)/C(z, z)2 . 0 0 88
  • 89. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 Gaussian copula L and R concentration functions 1.0 q q q q qqqqqq q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q qq q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q qq q qq q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q qqq q q qq q q q q q q q q qq qq qq q q q q q qq q q q q qq q q q qq q q q q q qq qq q q q q q q qq q q q q q q q q qq q qq q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q qq qq q q qq q q q q qq qq qq q qq q q q q q q q q q q qq qq qq q 0.8 q 0.8 q q q q qq q q qq q qqq q q q q qq q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq qq qq q qq q q q q qq qq q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q qq qq q qq q q q q q q q q q q qq q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q GAUSSIAN q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q qq qqq qq qq q qq qq q q q q q q q qq q q q q q q qqq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq qq q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq 0.6 0.6 q q q q qq q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q qq q q q q q q qq q q q q q q q qq qq q q q q q q q q qq q q q qq q q q qq q qq q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q qq q qq q qq qq qq q q qq qq q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq qq qq q qqq q qqq q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q qq qq qq q q q q qq q q q q q q qq qq q qqq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q 0.4 0.4 q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q qq q q qq q qq q q q qq qq q q q qq q q q qq q q q q qq q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q qqq q q q q q q q q q q qqq q q q q qq q q qqq q q q q q q q qqq q qq q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q qq q q qqq q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q 0.2 0.2 q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq qq q q q qq q q q q qq qq qq q q qqq q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q qq q qq qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q qqq qqq q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q qq qq qq qq q q q q qqq q qq q q q q q q q q qq q q qq q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q qq q qq q q qq q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qqq q q q qq q q q q q qq q qq q qq q qq q q q q q q qq qq q q qq q qq q q q q qq qq q q q q q 0.0 0.0 q q q q qqq qq q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q qq q q q q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 L function (lower tails) R function (upper tails) Figure 32: L and R cumulative curves. 89
  • 90. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 Gumbel copula L and R concentration functions 1.0 qq qqq qq qq q q q q q q qq q qqq qq q q q qq qq q qqqq q qq qq q q q q qq q q qq q q qqqq q q q q q q q q q qqq q qq qqqqqq q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq qq q q qq q q qq q q q q q q q qq q qq q q q q q qq q q q q qq q q qq q q qq qq q q q qq q q qq q qq q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q qq q q q q qq q q q q q q q q qq q qq q q q q qq q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q qq q 0.8 0.8 q q q q q q q q q q q qq q qqq q qq q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q qq q q q q qqq q q qq q q qqq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq qqq q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q qq q q q q qqq q q q qq q q q qq q q qqq qq q q q q q q q q qq qq q qq qq qqq q q q q q qq q qq q q q q qq q q q qq q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q qq q q q q q q q qq q qq qq q q q q q q q q qq q GUMBEL q q q q q q q q q qq q q q qq q qq qq q qq q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q 0.6 0.6 q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q qq qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q qq q q qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q qq q q qqq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q qq qq q q q qq q q q q q q q q qq q qq q qqq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q qq qq q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q 0.4 0.4 qq q qq q q q q q qq q q qq qq q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq qqqq q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q qq q qq q q qq q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q qqq q q q qq q q q q qq qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q qq q qq q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q qq qq q q q q q qq q q qq q qq qq q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qqq q q q q q qq q q qq q q q q qq qqq q q qqq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq qq q q q q qq q q q q q q q q q q 0.2 0.2 q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q qq q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q qq qq qq q q q q q q q q q q q q qqq qq qq q q q q qq q qq q q q q q q q q q q qq q qq q q q qq q q qq qq q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq qq q qq q q q q q q q q q q q q qq qq q qq qq q q q q q q q q qq q q q q qqq q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q 0.0 q 0.0 q q q q q q q qq qq q qq q q q q qq q q q q qq q q q q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 L function (lower tails) R function (upper tails) Figure 33: L and R cumulative curves. 90
  • 91. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 Clayton copula L and R concentration functions 1.0 q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qqq qqq q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q qq q qq q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q qq q q q q q q qq qq q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q qq q q q q q qq q q qq q q q q q CLAYTON q qq q q qqq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q qq q q q qq q q q q q 0.8 0.8 q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q qq q q q q q qq q qq q q q q qq q q q q q q q qqq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q qq q q q q qq q q qqq q q qq q qq q q q qq q qq q q q q q q qq q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q qq q qq qq q q q q q q q q q q qq q q q q qq qq q q q q qq q qq q qq q qq qq q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q qq qq q q qq q q q qq qq q q qqq qq q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q qq q q q q q q q q q 0.6 0.6 q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q qq q q qq q q qq q q q qq q q q qq q q q q q q q qq qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qqq q q q q qq q qq q q q q q qq q q qq qqqq q qq q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q qqqq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q qq q q q q qq q q q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qqq q q qq q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q qq q q q q qq qq q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q 0.4 q 0.4 q qq q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qqq q q q q q q qq qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q qq q q q q q q qqq q q q qq q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q q q qq qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq qq q q q qq q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q 0.2 0.2 q qq qq q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q qq q q q q qqq q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q qqq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q qq q q q qq q q q q q qq q q qqq q q q q q q q qq q q q q q q q qq qq q qq q q q q q q qq q q q q q q qq qq q q qq q q qq q q q qq qq q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qqqq q q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q q qqq q q q q qqqqq q q q q q qq qq q q qq q qq q qq q q q q qq q qqqq q q q 0.0 0.0 q qqqq q q q qq qq qq qq q q q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 L function (lower tails) R function (upper tails) Figure 34: L and R cumulative curves. 91
  • 92. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 Student t copula L and R concentration functions 1.0 q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q qq q q q qqq qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq qq qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q qq q q q q qq q q q q q q qq qq q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q qq q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q qq q qq q 0.8 0.8 q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q qq q q q q q q q q qq q qq q q q qq q q q qq q qq q qq qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq STUDENT (df=5) q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q qq q qq q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q qq qq qq q q q q qq qq q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q qqq q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q qq q qq q q qq q q qq q q qq 0.6 0.6 q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q qq q qqq q q qq q q q q qq q qq q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq q qqq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q q q q q q q q q qq qq q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q qq qqq q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q qq q qq q q 0.4 0.4 q q q q q qq q q q q q q q qq qqq q q q q q q q q q qq qq q q qq q q qq q q q q q q q q q q q qqq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q qq qq q q q q q q qq q q q q q q qqqq q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q qqq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q qq qq q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q qq q q qq q qq qq q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q 0.2 0.2 q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q qq qq q q q q q qq qq qq q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q qq q q q q qq q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q qq qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q qq qq q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q qq qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q q q qq q q q q qq q qq q q qq qq q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq qq q qq q q q q q q q q qq q qq q qq qq q q qq q q q q q q q q q q qq q qqq q q q q q q q q q q qq qq q q q q q qq q q q q qq qq q q qq q q q q qq q qq q q q q q qq q q q qq qq q qq q qq q q q qq q q q q q q 0.0 q 0.0 q qqq qq q q qq qq q q q q q q qq q q qq q qq q q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 L function (lower tails) R function (upper tails) Figure 35: L and R cumulative curves. 92
  • 93. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Student t copula L and R concentration functions 1.0 1.0 q q q q q q q q q q q qq q q q qq qq q q qq q qq q q q q q q q q q qq qq q qqq q q q q q q qqq q qq q qq q qq q q qq q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q q q qqq q q q q q q qq q q q q qq q qq qq q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qqq q q q qq q qq q qq qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq qq q q q q q 0.8 0.8 q q qq q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq qq q qq q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq qq q q q q qq q q q q q q q qqq q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q qqq q qq q qq q q q q q q q q q q q STUDENT (df=3) q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q qq q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq qq q q q qq q q qq q qq q q q qq qq qq q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q qq q qq q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q qq qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q 0.6 0.6 q q q qq q qq q q q q q q q q qq q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q qq qq qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q qq q qq q q q q q qq q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q 0.4 0.4 q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q qq q q q q q qq q q q q q qq q q q q q qq qq q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q q q qq q qq q q q q q q q q qqq q q q q q q q qq q q q qq q q qq qq qq q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq qq q qqq qqqq q q q q qq q q q q q qqq q qqq q q q q qq qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q 0.2 0.2 q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q q q q q q q qq qq q qq q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q qq q q q qq q qq q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qqq q q q q q q q qq q qq q q q q q q q qq qq q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q qq qq q q q qqq q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q qqq q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq qq q q q q q qqq q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q q q qqqq q q qq q q q q q q q qq q q q q q qqq qq q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q qqqq q q q 0.0 0.0 qqq qq q qq qq q qq q q q q q q q qq qq qq q q q q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 L function (lower tails) R function (upper tails) Figure 36: L and R cumulative curves. 93
  • 94. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Dependence in independence Coles, Heffernan Tawn (1999) propose another function, 2 log(1 − z) χ(z) = −1 log C(z, z) Then set η = (1 + limz→1 χ(z))/2 94
  • 95. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 Gaussian copula Chi dependence functions 1.0 q qq q q q q qq q q qqq qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q qq q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q q qq qq qq q q q q q q q qq qq q q q q qq q q qq q q qq q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q qq q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q qq q q q q q q q qq q q q qq q q q qq q qq q q q q qq q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq qq q q qqq q qq q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q qq qqq q q q q q q q q q q q q q q q qq 0.8 0.8 q q q q qq q q q q qq q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q qq q q qq q q q qq q q qq q q q q q q q q q q qq q qq qq qq q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq qq q q q qq q q q qq q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q qqq q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q qq q q q q qqq qq qq qq q q qq q q qq q q qq q q q q q q q GAUSSIAN 0.6 0.6 q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q q q q q q qq qq qqq q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q qq q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q qq q q q q qq q q q q qq q qq q qq q q q qq qq q q q qq q q q q q qq q q q q qqq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q qq q q qqq qq q q q q qqqq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq qq q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qqq q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q 0.4 0.4 q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q qq qq q q q q q q qq q q qq q q q q qq q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q qqqq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q qq q q q q qq qq q q q q qqq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq qqq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q q 0.2 0.2 qq q qq q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq qq q q qq q q q qq q q q q qq q q q q qq q q q qq q q q q qq q q q q q q q q qqq qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q qq q q q q qq q q q q q q q qq q q q qq q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qqq q qq q q qq q q qq q q q q q q q q q q qq q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qqq q qqq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq qq q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q qq qq q q q q qq q q q q q qq q q q qq q q q q q qq q q 0.0 0.0 q q q q qq q qq qq q qq qq q q q qq q q q q q q q q q q q qq q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 lower tails upper tails Figure 37: χ functions. 95
  • 96. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 Gumbel copula Chi dependence functions 1.0 q qq qq qq qq qq q q q qq q qq q q qq qq qq q qq q qq qq q q q q qq q q qq q q qq q qqqq q q qq q qq q qq qq q qq q q q qqq q q q q qq qq q qq q q q q q q qq q q q qq q q q q qq q q qq q q q q qq q q qqq q qqq q qq q qq q q qq q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q qq q qqq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq qq qq q q qq q q q q qq q qq q q q q q q q q qq q q q q qq q qq q q qq q q q q q q q q qq qqq q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q qq qq q q q q q q q q q qq q q qq q q 0.8 0.8 q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qqq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q qq q q qq q q q qq q q q qq qq q q q q q q q qq qq q q q q q q q q qq q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q qq q q q q q q q qq qq q q q qq qqq q qq q qq q qq q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q qq q q q q q q qq q q q q q q qq qq q qq q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q qqq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q q q q q q q q qqq qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq 0.6 0.6 q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq qq qq qq q q q q q q q q q q q q qq q q qq qq q q q q q q q q qqq q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q GUMBEL q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q qq q qq qq q qq q qq q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q qqq q q q qq qq qq q qq q q q q qq q q q q q qq q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q qq q q qq q q q q q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q qq q q q q q q q qq q q q 0.4 0.4 q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q qq q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q qq q q qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q qq qq q q q q q qqqq q q qq q qq q qq q q q q q q q q q q q q qq qq qqqq q q q qqq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qqq q qq qq q q q q qq qq q qq q q q qq q q qq q q q q qq q q q q qq q qq q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q qq q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q qq q q qq q q q qq q q q q qq q q 0.2 0.2 qq q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qqq q q q q q qq q qq q q q q q q q q qq q qq qq qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q qq qqq q q q q qq q q q q qq q q qq qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q qq q q qq qq q q q qq qq q q qq q q q qq q q q q qq qq q q q q qq q q q q q q qq qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq qq q q q qq q q qq qqq q q q q q q q q qqq q q q q q q 0.0 0.0 q q q qqq q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 lower tails upper tails Figure 38: χ functions. 96
  • 97. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 Clayton copula Chi dependence functions 1.0 q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q qqq q q qq q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q qq q q q q q q qq q qqq qq q q q q q q q qq qq q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q qq q q qq q q qq q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qqq q q q q q q q q q q q qq q 0.8 0.8 q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q qq q q qq q q qq q q q qq q qq q q q q qq q q qq q qq q q qq q CLAYTON q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q qq q q qqqq q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q qq q qq qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q qq q q q q qq q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q qq qq q q qq q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q qq q q q q qq q q q qq qq q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq 0.6 0.6 q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q q qqq q q q qq q qq q qq qq qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q qq q q q q q qq qq q q q q q q q q qq qq q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q qq q q q qqq q q q q q q qq q q q q qq q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q qq qq q q qq q q q q q qq qq q q qq q qq q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq qq q q q q q q qq qq q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q qq q q q q q q q q q qq q qqq q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q qq q qqq qq q q qq q qq qq q 0.4 0.4 q q q q qq q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq qq qq q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q qqq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q qq q q q q q qq q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq qq q q q qq q q q q qq q q q q qq qq q q qq q q q q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q q q q q qq q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q qq q qq q qq qqq q q 0.2 0.2 q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qqq qq q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq qq q q q q qq q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq qq qq qq q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q qq q q qq q q q q q q qq q qq q qqq q q qq q q q q qq qq qqq q q q q qq qq q qq qq q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq qq q qq q q q qqq q qq q q q qq q q q qqq q q q q q q q q q q qq q qq qqq q q qq q q q qq qqq qq q q q qq q q q qq q q q qq q 0.0 0.0 qq q qq q qqq q qq q qq qqq qq q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 lower tails upper tails Figure 39: χ functions. 97
  • 98. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Student t copula Chi dependence functions 1.0 1.0 qq q q q q q q qq q q q q q q qqq qq qqq qq q q q qq q q q qqq q q q q q qq qqq q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q qqq qq q q q q q q q qq qq qq q q q q q q qq q q qq q q q q qq q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q qq q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq qq qq q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q qq q q q qq q qq q qq q qq qq q q q q q qq q qq qq q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q 0.8 0.8 q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq qqq q q qq q qqq q q qq qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q q qq qq q qq q qq q qq q qq q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq qq qq q q q q qq qq qq q qq q q q qq q q q q q q q q q qq q q q qq qq qq q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q STUDENT (df=3) q q qq q q q qq q qq q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q qq q q q qq 0.6 0.6 q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qqq q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q qq q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q qq qq q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq q q q q q q q q q qq q q qq qq q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q qq q q q q qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qqq qq q q q q q q q q qq q q q q qq qqq qq q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq qq q q qq q q qq qqqq q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q qq q q q qq q qq q q q q qq q q q q q q q q q 0.4 0.4 q q q qq q q qq q q q q q qq q q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q q qq q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q q qq qq qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq qq q q q q qq q q q q q q q q q qq q q q qq q qq q q q qq qq q qq q q q q q q q q qqq qq q qq q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q qq qq q q q q q qq qqq q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q qq q q q q q q q qq q q q qq q q qq q q q q q q q q q qq q q q q q q qq q q qq q q q q q 0.2 0.2 q q q q q qq qq q q q q qq q q q q qq q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q q q q q q qq qq q q qq q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q qq q q q qq q q q q qq qq q qq q q q q q q q q q q qq q qq q qq q q q q qq q qq qq qq q q qq q qq qq q qq q q q q q q q q q qqq q qq q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q qq qq q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q q q q q qq q q qq q qq q q q q q q q q q q q q q q q q qq q q q q q q q q qq q q q q qq q q q q q q q q q q qq q q q qq qq q q q qq q q q q qq qq q q q q q q q q qq q q qqq q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q q qq q qq q q q q q qq q q qq q q q qq q q q qq qq q q qq qq q q q q 0.0 0.0 qq qqq qq q q q q qq q q q q q q q q qq q q 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 lower tails upper tails Figure 40: χ functions. 98
  • 99. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. (Strong) tail dependence measure Joe (1993) dened, in the bivariate case a tail dependence measure. Denition 26. Let (X, Y ) denote a random pair, the upper and lower tail dependence parameters are dened, if the limit exist, as −1 −1 λL = lim P X ≤ FX (u) |Y ≤ FY (u) , u→0 and −1 −1 λU = lim P X FX (u) |Y FY (u) . u→1 As mentioned in Fougères (2004), this coecient can be obtained dierently: set log P(max{X, Y } ≤ x) θ(x) = . log P(X ≤ x) Then λU = 2 − lim θ(x), x→∞ 99
  • 100. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. since when x→∞ log P(max{X, Y } ≤ x) P(X x, Y x) 2− ∼ = P(Y x|X x). log P(X ≤ x) 1 − P(X x) Note that these coecient can be expressed only through the copula, Proposition 27. Let (X, Y ) denote a random pair with copula C , the upper and lower tail dependence parameters are dened, if the limit exist, as C(u, u) C ∗ (u, u) λL = lim and λU = lim . u→0 u u→1 1 − u Does λ=0 implies that extremal events are independent ? Example 28. If (X, Y ) has a Gaussian copula with parameter θ 1, then λ = 0. Hence, visually, dependence is weaker than any Gumbel's copula (even with θ is rather small), but are extremal events independent ? 100
  • 101. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 4 0.8 2 Copule de Gumbel 0.6 0.4 0 0.2 !2 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 !2 0 2 4 Marges uniformes Marges gaussiennes Figure 41: Simulations of Gumbel's copula θ = 1.2. 101
  • 102. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.0 4 0.8 Copule Gaussienne 2 0.6 0.4 0 0.2 !2 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 !2 0 2 4 Marges uniformes Marges gaussiennes Figure 42: Simulations of the Gaussian copula (θ = 0.95). 102
  • 103. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Example 29. Consider the case of Archimedean copulas, then 1 − φ−1 (2x) φ−1 (2φ(x)) φ−1 (2x) λU = 2 − lim and λL = lim = lim −1 . x→0 1 − φ−1 (x) x→0 x x→∞ φ (x) Further, properties can be derived for distorted generators, φα,β (·) = φ(·α )β , upper and lower tails coecients are respectively 1/α λU and λL for φα,1 (·) = φ(·α ) and 1/β 2 − (2 − λU )1/β and λL for φ1,β (·) = φ(·)β (Weak) tail dependence measure Ledford Tawn (1996) propose the following model to study tail dependence. L Consider a random vector with identically distributed marginals, X =Y. • under independence, P(X t, Y t) = P(X t) × P(Y t) = P(X t)2 , • under comonotonicity, P(X t, Y t) = P(X t) = P(X t)1 , 103
  • 104. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Assume that P(X t, Y t) ∼ P(X t)1/η as t → ∞, where η ∈ (0, 1] will be called coecient of tail dependence More precisely, • η = 1, perfect positive dependence (tail comontonicity), • 1/2 η 1, more dependent than independence, but asymptotically independent, • η = 1/2, tail independence • 0 η 1/2 less dependent than independence. 104
  • 105. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. One can then dene upper tail coecient ηU and lower tail coecient ηL . Example 30. : If (X, Y ) has Gumbel copula, P(X ≤ x, Y ≤ y) = exp(−(x−α + y −α )1/α ), α ≥ 0 then ηU = 1. Further, ηL = 1/2α . Example 31. : If (X, Y ) has a Clayton copula, then ηU = 1/2 while ηL = 1. Example 32. : If (X, Y ) has a Gaussian copula, then ηU = ηL = (1 + r)/2. 105
  • 106. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Agenda • General introduction Modelling correlated risks • A short introduction to copulas • Quantifying dependence • Statistical inference • Agregation properties 106
  • 107. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of copulas −1 −1 Since C(u, v) = F (FX (u), FY (v)), copula has be estimated only after estimating marginal distribution. Margins Copula Parametric Fα and Fβ C θ Nonparametric FX and FY C (Fully) parametric estimation of copulas Step 1: t the 2 univariate marginal cdf 's FX and FY with the help of the observations{x1 , x2 , . . . , xn } and {y1 , y2 , . . . , yn } respectively; let α and β be the corresponding MLE's of α and β . Step 2: estimate θ with the parameters α=α and β=β xed at the estimated values from Step 1; i.e. on pseudo-observations (Ui , Vi )'s, where Ui = Fα (Xi ) and Vi = Fβ (Yi ), 107
  • 108. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. let the result be θ. Step 3: using α, β and θ as starting values, determine the global MLE's α, β and θ of the parameters α, β and θ. Parametric estimation of copulas An alternative is to use nonparametric estimation of margins, FX and FY . Step 1: estimate θ based on pseudo-observations (Ui , Vi )'s, where Ui = FX (Xi ) and Vi = FY (Yi ), let the result be θ. Nonparametric estimation of copulas Given an estimation of marginal distributions (parametric or nonparametric), the 108
  • 109. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. idea is to consider the empirical copula C, dened as #{i such that Ui ≤ u and Vi ≤ v} C(u, v) = #{i} n 1 = 1(FX (Xi ) ≤ u) × 1(FY (Yi ) ≤ v). n i=1 109
  • 110. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Example Loss-ALAE: consider the following dataset, were the Xi 's are loss amount (paid to the insured) and the Yi 's are allocated expenses. Denote by Ri and Si the respective ranks of ˆ Xi and Yi . Set Ui = Ri /n = FX (Xi ) and ˆ Vi = Si /n = FY (Yi ). Figure 43 shows the log-log scatterplot (log Xi , log Yi ), and the associate copula based scatterplot (Ui , Vi ). Figure 44 is simply an histogram of the (Ui , Vi ), which is a nonparametric estimation of the copula density. Note that the histogram suggests strong dependence in upper tails (the interesting part in an insurance/reinsurance context). 110
  • 111. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Log!log scatterplot, Loss!ALAE Copula type scatterplot, Loss!ALAE 1.0 5 0.8 Probability level ALAE 4 0.6 log(ALAE) 0.4 3 0.2 2 0.0 1 1 2 3 4 5 6 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 log(LOSS) Probability level LOSS Figure 43: Loss-ALAE, scatterplots (log-log and copula type). 111
  • 112. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Figure 44: Loss-ALAE, histogram of copula type transformation. 112
  • 113. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The basic idea to get an estimator of the density at some point x is to count how many observation are in the neighborhood of x (e.g. in [x − h, x + h) for some h 0). Therefore, consider the moving histogram or naive estimator as suggested by Rosenblatt (1956), n 1 f (x) = I(Xi ∈ [x − h, x + h)). 2nh i=1 Note that this can be easily extended using other denitions of the neighborhood of x, n 1 x − Xi f (x) = K , nh i=1 h where K is a kernel function (e.g. K(ω) = I(|ω| ≤ 1)/2). 113
  • 114. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of Frank copula 1.0 5 0.8 4 0.6 3 0.4 2 0.8 0.6 0.2 1 0.4 0.2 0.0 0 0.2 0.4 0.6 0.8 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 45: Theoretical density of Frank copula. 114
  • 115. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of Frank copula 1.0 5 0.8 4 0.6 3 0.4 2 0.8 0.6 0.2 1 0.4 0.2 0.0 0 0.2 0.4 0.6 0.8 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 46: Estimated density of Frank copula, using standard Gaussian (indepen- dent) kernels, h = h∗ . 115
  • 116. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Problem of nonparametric estimation with kernel: bias on the borders. Let K denote a symmetric kernel with support [−1, 1]. Note that 1 E(f (0, h) = f (0) + O(h) 2 116
  • 117. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 1.2 Kernel based estimation of the uniform density on [0,1] Kernel based estimation of the uniform density on [0,1] 1.2 1.0 1.0 0.8 0.8 Density Density 0.6 0.6 0.4 0.4 0.2 0.2 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 47: Density estimation of an uniform density on [0, 1]. 117
  • 118. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Several techniques have been introduce to get a better estimation on the border, • boundary kernel ( Müller (1991)) • mirror image modication ( Deheuvels Hominal (1989), Schuster (1985)) • transformed kernel ( Devroye Györfi (1981), Wand, Marron Ruppert (1991)) • Brown Chen Beta kernel ( Chen (1999), (1999, 2000)), see Charpentier, Fermanian Scaillet (2006) for a survey with application on copulas. 118
  • 119. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Consider the kernel estimator of the density of the (Xi , Yi ) = (G−1 (Ui ), G−1 (Vi ))'s, where G is a strictly increasing distribution function R → [0, 1], with a dierentiable density. 119
  • 120. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Since density f of (X, Y ) is continuous, twice dierentiable, and bounded above, for all (x, y) ∈ R2 , consider n 1 x − Xi y − Yi f (x, y) = K K . nh2 i=1 h h Since f (x, y) = g(x)g(y)c[G(x), G(y)]. (4) can be inverted in f (G−1 (u), G−1 (v)) c(u, v) = −1 (u))g(G−1 (v)) , (u, v) ∈ [0, 1] × [0, 1], (5) g(G one gets, substituting f in (5) n 1 G−1 (u) − G−1 (Ui ) G−1 (v) − G−1 (Vi ) c(u, v) = K , , nh · g(G−1 (u)) · g(G−1 (v)) i=1 h h (6) 120
  • 121. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of Frank copula 5 0.8 4 0.6 3 0.4 2 0.8 0.6 0.2 1 0.4 0.2 0 0.2 0.4 0.6 0.8 0.2 0.4 0.6 0.8 Figure 48: Estimated density of Frank copula, using a Gaussian kernel, after a Gaussian normalization. 121
  • 122. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The Beta-kernel based estimator of the copula density at point (u, v), is obtained using product beta kernels, which yields n 1 u 1−u v 1−v c(u, v) = K Xi , + 1, + 1 · K Yi , + 1, +1 , n i=1 b b b b where K(·, α, β) denotes the density of the Beta distribution with parameters α and β. 122
  • 123. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Beta (independent) bivariate kernel , x=0.0, y=0.0 Beta (independent) bivariate kernel , x=0.2, y=0.0 Beta (independent) bivariate kernel , x=0.5, y=0.0 Beta (independent) bivariate kernel , x=0.0, y=0.2 Beta (independent) bivariate kernel , x=0.2, y=0.2 Beta (independent) bivariate kernel , x=0.5, y=0.2 Beta (independent) bivariate kernel , x=0.0, y=0.5 Beta (independent) bivariate kernel , x=0.2, y=0.5 Beta (independent) bivariate kernel , x=0.5, y=0.5 Figure 49: Shape of bivariate Beta kernels K(·, x/b + 1, (1 − x)/b + 1) × K(·, y/b + 1, (1 − y)/b + 1) for b = 0.2. 123
  • 124. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of the copula density (Beta kernel, b=0.1) Estimation of the copula density (Beta kernel, b=0.1) 1.0 3.0 0.8 2.5 0.6 2.0 1.5 0.4 0.8 1.0 0.6 0.2 0.4 0.5 0.2 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 50: Estimated density of Frank copula, Beta kernels, b = 0.1 124
  • 125. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of the copula density (Beta kernel, b=0.05) Estimation of the copula density (Beta kernel, b=0.05) 1.0 3.0 0.8 2.5 0.6 2.0 1.5 0.4 0.8 1.0 0.6 0.2 0.4 0.5 0.2 0.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Figure 51: Estimated density of Frank copula, Beta kernels, b = 0.05 125
  • 126. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Standard Gaussian kernel estimator, n=100 Standard Gaussian kernel estimator, n=1000 Standard Gaussian kernel estimator, n=10000 4 4 4 3 3 3 Density of the estimator Density of the estimator Density of the estimator 2 2 2 1 1 1 0 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Estimation of the density on the diagonal Estimation of the density on the diagonal Estimation of the density on the diagonal Figure 52: Density estimation on the diagonal, standard kernel. 126
  • 127. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Transformed kernel estimator (Gaussian), n=100 Transformed kernel estimator (Gaussian), n=1000 Transformed kernel estimator (Gaussian), n=10000 4 4 4 3 3 3 Density of the estimator Density of the estimator Density of the estimator 2 2 2 1 1 1 0 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Estimation of the density on the diagonal Estimation of the density on the diagonal Estimation of the density on the diagonal Figure 53: Density estimation on the diagonal, transformed kernel. 127
  • 128. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Beta kernel estimator, b=0.05, n=100 Beta kernel estimator, b=0.02, n=1000 Beta kernel estimator, b=0.005, n=10000 4 4 4 3 3 3 Density of the estimator Density of the estimator Density of the estimator 2 2 2 1 1 1 0 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Estimation of the density on the diagonal Estimation of the density on the diagonal Estimation of the density on the diagonal Figure 54: Density estimation on the diagonal, Beta kernel. 128
  • 129. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Tail dependence and statistical inference Consider an i.i.d. sample (X1 , Y1 ) , ...., (Xn , Yn ). Consider unit Pareto transformation of margins: set 1 1 T = ∧ . 1 − FX (X) 1 − FY (Y ) Observe that the survival distribution function of T, FT, is regularly varying with parameter η. But because FX and FY are unknown, dene the pseudo observations Ti 's as 1 1n+1 n+1 Ti = ∧ = ∧ , 1 − FX,n (Xi ) 1 − FY,n (Yi ) n + 1 − Ri n + 1 − Si where Ri and Si denote the ranks of the Xi 's and Yi 's. Hill estimator can then be used, based on the k+1 largest values of the Ti 's, k 1 Tn−i+1:n ηHill = log . k i=1 Tn−k:n 129
  • 130. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of η (Hill's estimator) Proposition 33. Assume that (X, Y ) has upper tail dependence, with tail index √ η , with additional regularity conditions, then k (ηHill − η) is asymptotically normally distributed, with mean 0 and variance 2 2 ∂c (1, 1) ∂c (1, 1) σ = η (1 − l) 1 − 2 . ∂x ∂y Remark 34. From this Proposition, a test for asymptotic dependence (i.e. η = 1) can de dened: asymptotic dependence is accepted if 1 − ηHill ≤ Φ−1 (95%) σ (η = 1) 130
  • 131. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of η (Peng's estimator) Set n Sn (k) = I (Xi Xn−k:n , Yi Yn−k:n ) i=1 and −1 1 Sn (k) ηPeng = log . log 2 Sn ( k/2 ) Proposition 35. Assume that (X, Y ) has upper tail √ dependence, with tail index η , and the same technical assumption as before, then k (ηPeng − η) is asymptotically normally distributed, with mean 0. 131
  • 132. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Estimation of λ (Huang's estimator) It is also possible to estimate λU : Huang-estimator of is based on the denition of the upper tail index. n k k λHuang = P (Ui , Vi ) ∈ 1− × 1− k n n n 1 = I (Ri n − k, Si n − k) k i=1 n 1 = I (Xi Xn−k:n , Yi Yn−k:n ) . k i=1 132
  • 133. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Eta (Hill estimate), Gaussian copula, tau=0.3 Eta (Peng estimate), Gaussian copula, tau=0.3 Lambda (Huang estimate), Gaussian copula, tau=0.3 1.1 1.1 1.0 0.8 0.9 0.9 0.6 0.7 0.7 0.4 0.2 0.5 0.5 0.0 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 Eta (Hill estimate), Clayton copula, tau=0.3 Eta (Peng estimate), Clayton copula, tau=0.3 Lambda (Huang estimate), Clayton copula, tau=0.3 1.1 1.1 1.0 0.8 0.9 0.9 0.6 0.7 0.7 0.4 0.2 0.5 0.5 0.0 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 Figure 55: Estimation of η and λ for Gaussian and Clayton copulas, with Kendall's tau equal to 0.3 133
  • 134. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Eta (Hill estimate), survival Clayton copula, tau=0.3 Eta (Peng estimate), survival Clayton copula, tau=0.3 Lambda (Huang estimate), survival Clayton copula, tau=0.3 1.1 1.1 1.0 0.8 0.9 0.9 0.6 0.7 0.7 0.4 0.2 0.5 0.5 0.0 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 Eta (Hill estimate), Gumbel copula, tau=0.3 Eta (Peng estimate), Gumbel copula, tau=0.3 Lambda (Huang estimate), Gumbel copula, tau=0.3 1.1 1.1 1.0 0.8 0.9 0.9 0.6 0.7 0.7 0.4 0.2 0.5 0.5 0.0 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 Figure 56: Estimation of η and λ for survival Clayton and Gumbel copulas, with Kendall's tau equal to 0.3 134
  • 135. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Eta (Hill estimate), Gaussian copula, tau=0.7 Eta (Peng estimate), Gaussian copula, tau=0.7 Lambda (Huang estimate), Gaussian copula, tau=0.7 1.1 1.1 1.0 0.8 0.9 0.9 0.6 0.7 0.7 0.4 0.2 0.5 0.5 0.0 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 Eta (Hill estimate), Clayton copula, tau=0.7 Eta (Peng estimate), Clayton copula, tau=0.7 Lambda (Huang estimate), Clayton copula, tau=0.7 1.1 1.1 1.0 0.8 0.9 0.9 0.6 0.7 0.7 0.4 0.2 0.5 0.5 0.0 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 Figure 57: Estimation of η and λ for Gaussian and Clayton copulas, with Kendall's tau equal to 0.7 135
  • 136. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Eta (Hill estimate), survival Clayton copula, tau=0.7 Eta (Peng estimate), survival Clayton copula, tau=0.7 Lambda (Huang estimate), survival Clayton copula, tau=0.7 1.1 1.1 1.0 0.8 0.9 0.9 0.6 0.7 0.7 0.4 0.2 0.5 0.5 0.0 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 Eta (Hill estimate), Gumbel copula, tau=0.7 Eta (Peng estimate), Gumbel copula, tau=0.7 Lambda (Huang estimate), Gumbel copula, tau=0.7 1.1 1.1 1.0 0.8 0.9 0.9 0.6 0.7 0.7 0.4 0.2 0.5 0.5 0.0 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 0 100 200 300 400 Figure 58: Estimation of η and λ for survival Clayton and Gumbel copulas, with Kendall's tau equal to 0.7 136
  • 137. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Agenda • General introduction Modelling correlated risks • A short introduction to copulas • Quantifying dependence • Statistical inference • Agregation properties 137
  • 138. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Risk measures and diversication Any copula C is bounded by Fréchet-Hoeding bounds, d max ui − (d − 1), 0 ≤ C(u1 , . . . , ud ) ≤ min{u1 , . . . , ud }, i=1 and thus, any distribution F on F(F1 , . . . , Fd ) is bounded d max Fi (xi ) − (d − 1), 0 ≤ F (x1 , . . . , xd ) ≤ min{F1 (x1 ), . . . , Ff (xd )}. i=1 Does this means the comonotonicity is always the worst-case scenario ? Given a random pair (X, Y ), let (X − , Y − ) and (X + , Y + ) denote contercomonotonic and comonotonic versions of (X, Y ), do we have − − ? ? R(φ(X , Y )) ≤ R(φ(X Y ) ≤ R(φ(X + , Y + )). , ) 138
  • 139. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Tchen's theorem and bounding some pure premiums If φ : R2 → R is supermodular, i.e. φ(x2 , y2 ) − φ(x1 , y2 ) − φ(x2 , y1 ) + φ(x1 , y1 ) ≥ 0, for any x1 ≤ x2 and y1 ≤ y2 , then if (X, Y ) ∈ F(FX , FY ), E φ(X − , Y − ) ≤ E (φ(X, Y )) ≤ E φ(X + , Y + ) , as proved in Tchen (1981). Example 36. the stop loss premium for the sum of two risks E((X + Y − d)+ ) is supermodular. 139
  • 140. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Example 37. For the n-year joint-life annuity, n n axy:n = v k P(Tx k and Ty k) = v k k pxy . k=1 k=1 Then a− + xy:n ≤ axy:n ≤ axy:n , where n a− xy:n = v k max{k px + k py − 1, 0}( lower Fréchet bound ), k=1 n a+ xy:n = v k min{k px , k py }( upper Fréchet bound ). k=1 140
  • 141. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Example 38. For the n-year last-survivor annuity, n n axy:n = v k P(Tx k or Ty k) = v k k pxy , k=1 k=1 where k pxy = P(Tx k or Ty k) = k px + k py − k pxy . Then a− xy:n + ≤ axy:n ≤ axy:n , where n a− xy:n = v k (1 − min{k qx , k qy }) ( upper Fréchet bound ), k=1 n a+ xy:n = v k (1 − max{k qx + k qy − 1, 0}) ( lower Fréchet bound ). k=1 141
  • 142. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Example 39. For the widow's pension annuity, ∞ ∞ ax|y = ay − axy = v k k py − v k k pxy . k=1 k=1 Then a− ≤ ax|y ≤ a+ , x|y x|y where ∞ ∞ a− = ay − axy = x|y v k k py − v k min{k px , k py }.( upper Fréchet bound ), k=1 k=1 ∞ ∞ a+ = ay −axy = x|y v k k py − v k max{k px + k py −1, 0}.( lower Fréchet bound ). k=1 k=1 142
  • 143. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Value-at-Risk fails to be subadditive One of the axiom of coherence is subadditivity, i.e. R(X + Y ) ≤ R(X) + R(Y ). But Value-at-Risk is not coherent: one can have VaR(X + Y, α)≥VaR(X, α) + VaR(Y, α) e.g. (see Embrechts (2007)) • X and Y are independent but very skew (see e.g. credit risk, with default probabilities α), • X and Y are independent but very heavy-tailed (see e.g. the case of innite variance i.e. X ∈ Lp with p 1), • X and Y are N (0, 1) with (special) tail dependence. 143
  • 144. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Makarov's theorem and bounding Value-at-Risk In the case where R denotes the Value-at-Risk (i.e. quantile function of the PL distribution), R− ≤ R(X − + Y − )≤R(X + Y )≤R(X + + Y + ) ≤ R+ , where e.g. R+ can exceed the comonotonic case. Recall that −1 R(X + Y ) = VaRq [X + Y ] = FX+Y (q) = inf{x ∈ R|FX+Y (x) ≥ q}. If X ∼ E(α) and Y ∼ E(β), P(X x) = exp(−x/α), P(Y y) = exp(−y/β) and x ∈ R+ . The inequalities exp(−x/ max{α, α}) ≤ Pr[X + Y x] ≤ exp(−(x − ξ)+ /(α + β)) hold for all x ∈ R+ , whatever the dependence between X and Y, where ξ = (α + β) log(α + β) − α log α − β log β. 144
  • 145. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Therefore, the inequalities − max{α, β} log(1 − q) ≤ VaRq [X + Y ] ≤ ξ − (α + β) log(1 − q) hold for all q ∈ (0, 1). Recall that in the independence case independence X + Y ∼ G(2, 1) and under perfect positive dependence X + Y ∼ E(2). 145
  • 146. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Bornes de la VaR d’un portefeuille 4 2 0 !2 !4 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Somme de 2 risques Gaussiens Figure 59: Value-at-Risk for 2 Gaussian risks N (0, 1). 146
  • 147. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Bornes de la VaR d’un portefeuille 6 5 4 3 2 1 0 0.90 0.92 0.94 0.96 0.98 1.00 Somme de 2 risques Gaussiens Figure 60: Value-at-Risk for 2 Gaussian risks N (0, 1). 147
  • 148. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Bornes de la VaR d’un portefeuille 20 15 10 5 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Somme de 2 risques Gamma Figure 61: Value-at-Risk for 2 Gamma risks G(3, 1). 148
  • 149. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Bornes de la VaR d’un portefeuille 20 15 10 5 0 0.90 0.92 0.94 0.96 0.98 1.00 Somme de 2 risques Gamma Figure 62: Value-at-Risk for 2 Gamma risks G(3, 1). 149
  • 150. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Bounding Value-at-Risk for a sum of 2 risks In a general (and theoretical) context, Schweizer Sklar (1981), studied the distribution of ψ(X, Y ) for some R2 → R function ψ, where (X, Y ) ∈ F(FX , FY ), using the concept of supremal and inmal convolutions, Fsup (FX , FY ) (z) = sup {C (FX (x) , FY (y)) , ψ (x, y) = z} (7) Finf (FX , FY ) (z) = inf {C (FX (x) , FY (y)) , ψ (x, y) = z} (8) Williamson (1991) and Embrechts, Hoing Juri (2002) proposed numerical algorithm to calculate those bounds. The idea is to observe that bounds for the distribution of the sum of X and Y is given by the distribution of Smin and Smax , where P(Smax s) = sup max{P(X x) + P(Y s − x) − 1, 0} x∈R and P(Smin ≤ s) = inf min{P(X ≤ x) + P(Y ≤ s − x), 1}. x∈R 150
  • 151. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Note that those bounds can also be written as follows, Proposition 40. Let (X, Y ) ∈ F(FX , FY ) then for all s ∈ R, τC − (FX , FY )(s) ≤ P(X + Y ≤ s) ≤ ρC − (FX , FY )(s), where τC (FX , FY )(s) = sup {C(FX (x), FY (y)), x + y = s} x,y∈R and, if C(u, v) = u + v − C(u, v), ˜ ˜ ρC (FX , FY )(s) = inf {C(FX (x), FY (y)), x + y = s}. x,y∈R 151
  • 152. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Density of the sum of two uniform random variables Quantile of the sum of two uniform random variables 20 0.8 1# 67.81/0439:.074!.1!;/= 0.6 Density 1) 0.4 1( 0.2 ?8@4A48@48B4 Independence C0.21,8D31.7E0$ Clayton, tau=0.5 C0.21,8D31.7E02 Clayton, tau=0.2 F7G-40D31.7E0$ Gumbel, tau=0.5 F7G-40D31.7E02 Gumbel, tau=0.2 C,G,8,1,8/B/12 0.0 12 Comonotonicity 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 0#0 0#$ 0%0 0%$ 100 *+,-.-/0/12304540 Figure 63: Sum to two U([0, 1]) random variables. 152
  • 153. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 0.7 Density of the sum of three uniform random variables Quantile of the sum of three uniform random variables 30 0.6 0.5 2$ 56-nti/e 89-/6e!-t!:is= 0.4 Density 20 0.3 0.2 ndependence Independence B/-1ton, t-6D0$ Clayton, tau=0.5 B/-1ton, t-6D02 Clayton, tau=0.2 E6m,e/, t-6D0$ 1$ 0.1 Gumbel, tau=0.5 E6m,e/, t-6D02 Gumbel, tau=0.2 Bomonotonicit1 Comonotonicity 0.0 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 0#0 0#$ 0%0 0%$ 100 )ro,-,i/it1 /e4e/ Figure 64: Sum to three U([0, 1]) random variables. 153
  • 154. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. 0.5 Density of the sum of five uniform random variables Quantile of the sum of five uniform random variables $! 0.4 4$ 5uantil3 (9alu3!at!:is) 0.3 4! Density 0.2 '$ Independence Clayton, tau=0.5 nd3p3nd3nc3 0.1 Clayton, tau=0.2 Bla1tonC tauD!$ Gumbel, tau=0.5 Bla1tonC tauD!2 Gumbel, tau=0.2 Fumb3lC tauD!$ '! Comonotonicity Fumb3lC tauD!2 Bomonotonicit1 0.0 0 1 2 3 4 5 !#! !#$ !%! !%$ !! )robabilit1 l343l Figure 65: Sum to ve U([0, 1]) random variables. 154
  • 155. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Bounding Value-at-Risk for a sum of d ≥ 3 risks The standard bounds (derived in dimension 2) can be extended, and still holds in arbitrary dimensions, VaR(X1 + ... + Xd , α) ≤ G−1 (α) where G(s) = sup(x1 ,...,xd−1 ) C − (F1 (x1 ) + ... + Fd−1 (xd−1 ) + Fd (s − x1 − ... − xd−1 ). But when d ≥ 3, it fails to be sharp. Embrechts Puccetti (2006) suggested to use the dual optmization problem, and thus VaR(X1 + ... + Xd , α) ≤ H −1 (α) s−(d−1)r 1 where H(s) = 1 − d inf [1 − F (x)]dx, if X1 , ..., Xd have r∈[0,s/d) s − rd r identical marginal distributions (denotes F ). 155
  • 156. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Numerical implications Consider 3 risks, and try to get the VaR of the sum of log-normal risks, α independence comonotonicity dual standard bound bound 0.90 7.54 8.85 14.44 15.38 0.95 9.71 12.73 19.50 20.63 0.99 16.06 25.16 35.31 37.03 0.999 29.78 53.99 69.98 73.81 Table 1: Range for VaR(X1 + X2 + X3 ) for a LN (−0.2, 1) portfolio. 156
  • 157. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. Numerical implications In the context of operational risks, Moscadelli (2004) considered 8 business lines α comonotonic dual standard (Basel II) bound bound 99% 2.8924 ×10 4 1.4778 ×10 5 2.6950 ×10 5 99.5% 6.7034 ×10 4 3.3922 ×10 5 6.1114 ×10 5 99.9% 4.8347 ×10 5 2.3807 ×10 6 4.1685 ×10 6 99.99% 8.7476 ×10 6 4.0740 ×10 7 6.7936 ×10 7 Table 2: Range for VaR(X1 + ... + X8 ). Remark 41. In banks, Basel II suggests to use the comonotonic case as a worst case scenario. 157
  • 158. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Will the risk of the portfolio increase with correlation ? Recall the following theoretical result: Proposition 42. Assume that X and X are in the same Fréchet space (i.e. L Xi = Xi ), and dene S = X1 + · · · + Xn and S = X1 + · · · + Xn . If X X for the concordance order, then S T V aR S for the stop-loss or TVaR order. A consequence is that if X and X are exchangeable, corr(Xi , Xj ) ≤ corr(Xi , Xj ) =⇒ T V aR(S, p) ≤ T V aR(S , p), for all p ∈ (0, 1). See Müller Stoyen (2002) for some possible extensions. 158
  • 159. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Consider • d lines of business, • simply a binomial distribution on each line of business, with small loss probability (e.g. π = 1/1000).   1 if there is a claim on line i Let , and S = X1 + · · · + Xd .  0 if not Will the correlation among the Xi 's increase the Value-at-Risk of S ? Consider a probit model, i.e. Xi = 1(Xi ≤ ui ), where X ∼ N (0, Σ), i.e. a Gaussian copula. Assume that Σ = [σi,j ] where σi,j = ρ ∈ [−1, 1] when i = j. 159
  • 160. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Figure 66: 99.75% TVaR (or expected shortfall) for Gaussian copulas. 160
  • 161. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Figure 67: 99% TVaR (or expected shortfall) for Gaussian copulas. 161
  • 162. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? What about other risk measures, e.g. Value-at-Risk ? corr(Xi , Xj ) ≤ corr(Xi , Xj ) V aR(S, p) ≤ V aR(S , p), for all p ∈ (0, 1). (see e.g. Mittnik Yener (2008)). 162
  • 163. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Figure 68: 99.75% VaR for Gaussian copulas. 163
  • 164. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Figure 69: 99% VaR for Gaussian copulas. 164
  • 165. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? What could be the impact of tail dependence ? Previously, we considered a Gaussian copula, i.e. tail independence. What if there was tail dependence ? Consider the case of a Student t-copula, with ν degrees of freedom. 165
  • 166. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Figure 70: 99.75% TVaR (or expected shortfall) for Student t-copulas. 166
  • 167. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Figure 71: 99% TVaR (or expected shortfall) for Student t-copulas. 167
  • 168. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Figure 72: 99.75% VaR for Student t-copulas. 168
  • 169. Arthur CHARPENTIER - École d'été EURIA. The more correlated, the more risky ? Figure 73: 99% VaR for Student t-copulas. 169