Lecture 4

Чөлөөт бүс
 Чөлөөт бүсийн эдийн засагт гүйцэтгэх үүрэг
 Чөлөөт бүсийн хэлбэр, чиг хандлага
 Чөлөөт бүсийн хөнгөлөлт
 Гадаад орнуудын чөлөөт бүсийн туршлага

Япон улсын Киото хотноо 1973 онд баталсан «Гаалийн
бүрдүүлэлтийг нэг мөр болгох тухай >> олон улсын конвенцид
«...Чөлөөт бүс нь нэг улсын нутаг дэвсгэрийн
тодорхой хэсэг бөгөөд тэнд оруулсан бараа
бутээгдэхуун нь тухайн улсын нутаг дэвсгэрийн
гадна байгаа гэж тооцогдож импортын татвар,
гаалийн энгийн шалгалтаас чөлөөлөгдөнө»

Манай улсын чөлөөт бүсийн тухай хуульд
«Чөлөөт бүс» гэж гаалийн болон бусад
татварын хувьд нутаг дэвсгэрийн гадна байгаад
тооцогдох, хөрөнгө оруулалт, аж ахуйн уйл
ажиллагааны тусгай дэглэм бүхий Монгол Улсын
нутаг дэвсгэрийн хэсгийг хэлнэ гэж заасан байдаг.

Өндөр хөгжилтэй орнууд нь
- Гадаад эдийн засгийн харилцааг идэвхжүүлэх,
- Улс хоорондын хөгжлийн ялгааг арилгах
-Жижиг дунд бизнесийн үйл ажиллагааг сэргээх
Хөгжиж буй орнуудын хувьд
-Улс орныг хамарсан хангалттай сайн дэд бүтцийг бий
болгох,
-Бизнесийн таатай орчинг бүрдүүлэх
-Хүндрэлтэй учраас тодорхой багахан газар нутгийн
дэд бүтцийг сайтар хөгжүүлэх

Чөлөөт бүсийн үйл ажиллагааг явуулах нөхцөлүүд:
- Дунджаас дээгуур төвшний бизнесийн дэд бүтэцтэй байх
- Бизнесийн илуу уян хатан зохицуулалттай байх
- Оффшор байрлалтай байх
- Экспортод чиглэсэн байх
- Гадаадын хөрөнгө оруулагчдад инсентивийг санал болгох
-

Чөлөөт бус байгуулж буй улс орны зорилго
- Бизнес эрхлэх хамгийн таатай орчинг бүрдүүлэх
- Гадаадын хорөнгө оруулалт, ноу-хау, технологи оруулж ирэх
- Дотоодын бизнес эрхлэгчдийг тэдэнтэй хамтран ажиллуулах
нөхцөл бололцоог хангах
- Бүс нутгийг хөгжүүлэх, цаашлаад үндэсний эдийн засгийн
хөгжлийг түргэсгэх
Асуудал: Чөлөөт бүсийн гадаад, дотоодын пүүс компани, байгууллагууд
нь гаалийн нутаг дэвсгэрээс гадна илүү хөнгөлөлттэй нөхцлөөр бизнес
эрхлэх замаар өндөр шнж орлого олж болдог.

Гүйцэтгэх үүрэг
Өнөөгийн
ач
холбогдол
Ирээдүйн ач
холбогдол
Ажлын байр бий болгох 2 2
Хөрөнгө оруулалтыг татах 1 1
Экспортоос орлого олох 3 2
Боомтын тээвэрлэлтийг бий болгох 4 4
Ноу-хау дамжуулах 5 4
Түүхий эд, материалын эх үүсвэртэй болох 6 5
Хавсран гүйцэтгэх гэрээгээр ажил үүргээ
гүйцэтгүүлэх
7 6
НҮБ-ын Ази, Номхон далайн орнуудын Эдийн засаг, нийгмийн комиссын судалгаа

Чөлөөт бүсийн эдийн засагт нөлөөлөх эерэг талууд:
- Валют солилцооны ханшинд
- Ажлын байрыг нэмэгдүүлж, хүн амыг орлоготой болгох
- Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг татах
- Технологи, ноу-хау, мэдлэг дамжуулах

Чөлөөт бүсийн эдийн засагт нөлөөлөх сөрөг талууд:
- Чөлөөт бүсийн дотоодын эдийн засагт үзүүлэл нөлөөлөл
нь хязгаарлагдмал
- Чөлөөт бүс эдийн засгийг шинэчлэх, дорвитой хувь
нэмэр оруулах хэмжээнд ажиллаж чаддаггүй
- Чөлөөт бүсэд оруулсан нийт хөрөнгө оруулалт нь тухайн
орны хөрөнгө оруулалтын маш багахан хувийг эзэлдэг
- Чөлөөт бүс нь тухайн бүс нутгийн эдийн засгийг
хөгжүүлэх хамгийн сайн арга зам болж чадахгүй.

Чөлөөт бүс- Монгол оронд
- Чөлөөт бүс байгуулах үзэл баримтлал-1995
- Монгол улсын чөлөөт бүсийн тухай хууль-2002
- Алтанбулаг худалдааны чөлөөт бүсийн эрх зүйн байдлын
тухай хууль-2002
- Замын –Үүдийн эдийн засгийн чөлөөт бүсийн эрх зүйн
байдлын тухай хууль-2003
- Цагаан нуурын худалдааны чөлөөт бүсийн эрх зүйн
байдлын тухай хууль-2002
- .

Чөлөөт бүсийн ангилал
 Хамтын ажиллагааны түвшин
- Гадаад зах зээлд чиглэсэн
- Үндэсний эдийн засагт чиглэсэн
 Өмчийн хэлбэрээр
-Улсын
- Хувийн
-Холимог
 Үйл ажиллагааны чиглэлээр
- Худалдааны -Үйлчилгээний /оффшор бүс/
-Үйлдвэрлэлийн -Цогцолбор
-Технологийн -Логистикт
 Зохион байгуулалтаар
- Нутаг дэвсгэрийн
- Үйл ажиллагааны (цэгийн)

Чөлөөт бүсийн хөнгөлөлт
 Гадаад худалдааны хөнгөлөлтүүд
 Татварын хөнгөлөлтүүд
 Санхүүгийн хөнгөлөлтүүд
 Засаг захиргааны хөнгөлөлт

 Гадаад орнуудын чөлөөт бүсийн туршлага
 Сингапурын чөлөөт бүс
 Хятадын чөлөөт бүс
 Солонгосын чөлөөт бүс
 Арабын Нэгдсэн Эмират улсын чөлөөт бүс
 Ираны улсын чөлөөт бүс

 Гадаадын хөрөнгө оруулалт, түүний ангилал
 Гадаадын хөрөнгө оруулалтын ач холбогдол,
урамшуулал
 Гадаадын хөрөнгө оруулалтын чиг хандлага
Гадаадын хөрөнгө оруулалт

 Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр аж ахуйн нэгж
байгуулах, эсхүл Монголын нэгжтэй хамтран
ажиллах зорилгоор гадаадын хөрөнгө оруулагчаас
Монгол улсад оруулж буй эд хөрөнгийн буюу
оюуны үнэт зүйлсийг хэлнэ.

 Хөрөнгө оруулах зорилго:
Хөгжингуй улсууд -Техник технологийн шинэчлэл хийх,
- Өрсөлдөх чадвараа хүчтэй болгох
- Шинээр зах зээл эзэлж авах зэрэг
-дэлхийн зах зээл дэх байр сууриа бэхжүүлэх
Дунд зэргийн хөгжилтэй улсууд
-Шинэ техник технологи шилжүүлэх
-Удирдлагын ур чадварыг эзэмших
Буурай хөгжилтэй улсууд
- Эдийн засгийн хямралаас гарах
- Хүнс, өргөн хэрэглээний барааны хомсдлыг арилгах
- Ажилгүйдлийг багасгах
- Дэд бүтцээ хөгжүүлэх
-Техник технологийн хоцрогдлыг арилгах
-Дотооддоо үйлдвэрлэж, гадаадад экспортлох

 Гадаадын хөрөнгө оруулагч нь:
ОLI онолоор 3 нөхцөл хангагдсан үед компаниуд гадаадын
шууд хөрөнгө оруулалт хийнэ.
- Ownership- Ур чадвар, хөрөнгийг эзэмшиж байх
- Location- үйлдвэрлэлийг бусад орнуудад тараан
байрлуулах байршилын давуу тал
- Internalization-зах зээлд нэвтрэн орж, ашиг олох

Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт: 3 үндсэн хэсгээс бүрдэнэ.
 Хөрөнгө болон хувьцаа эзэмших /Equity capital/. Гадаадын
хөрөнгө оруулагчийн оруулсан хөрөнгө болон хөрөнгө хүлээн авч буй орны аж
ахуйн нэгжийн хувьцааг худалдаж авах
 Олсон ашгаас дахин хөрөнгө оруулах /reinvested earnings/.
Гадаадын хөрөнгө оруулагчид ноогдох ашгийг хуваарилалгүйгээр, олсон
ашгаараа эргүүлж хөрөнгө оруулах
 Компани доторхи зээл эсвэл өрийн шилжүүлэг/ intra-
company loans or intra-company debt transactions/. Шууд
хөрөнгө оруулагч /эх компани/ болон салбар компани хооронд хийгдэх урт болон
богино хугацааны янз бүрий хэлбэрийн зээл болон зээллэг

 Хөрөнгө оруулагчийн байр сууринаас 3 ангилна.
- Босоо хэлбэр /Vertical FDI/: байгалийн нөөц, түүхий
эд, хямд ажиллах хүч ашиглах, үйлдвэрлэн экспортлох
- Хэвтээ хэлбэр /Horizontal FDI/: ижил төрлийн
бүтээгдэхүүнийг байршлын давуу болон татварын
хөнгөлөлттэйгээр салбараа нээх
- Холимог хэлбэр /Conglomerate FDI/: дээрхи
хэлбэрүүдийн шинжүүдийг агуулсан

 Хүлээн авагчийн байр сууринаас:
- Импортыг орлох /Import-substituting FDI/
- Экспортыг нэмэгдүүлэх /Export-increasing FDI/
- Засгийн газраас санаачилсан / Government-initiated FDI/
 Ангилал:
- Нөөц баялагт чиглэсэн
- Зах зээлд чиглэсэн
- Зардалд чиглэсэн

 Ангилал:
- Нөөц баялагт чиглэсэн
- Зах зээлд чиглэсэн
- Зардалд чиглэсэн


Зорилго ГШХО-ын салбар ГШХО-ын цар
хүрээ
Хувьцаа
эзэмших
Бүтээгдэхүүнээ
хүдалдах газар
Гадаад дахь
үйлдвэрлэлээ
бэхжүүлэх
Ажиллах хүч
шаардсан
үйлдвэрт
ихэвчлэн жижиг,
дунд үйлдвэрт
Бага хувь Эх орон болон 3-дагч
орон руу экспортлох
Зах зээлд ойртох Технологи шаардсан аж
үйлдвэрт
Том
үйлдвэрт
Дийлэнх
хувь
Тухайн орны зах зээлд
Худалдааны
саад
тотгороос
зайлсхийх
Технологи болон
ажиллах хүч шаардсан
аж үйлдвэрт
Том, жижиг Дийлэнх
хувь
3-дагч оронлуу
экспортлох
Шинэ
технологи
эзэмших
өндөр хөгжилтэй орны
технологи шаардсан
үйлдвэрт
Том
үйлдвэрт
Гуравдагч
оронлуу
экспортлох
Эх оронлуугаа
экспортлох, тухайн
орны зах зээлд

Гадаадын хөрөнгө оруулалтын ач холбогдол
- Дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх
- Өрсөлдөөнийг бий болгох
- Гадаад худалдааны төлбөрийн тэнцлийг сайжруулах
- Ажилгүйдлийг багасгах
- Хөрөнгийн тогтмол, аюулгүй байдлыг бий болгох
- Төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх
- Эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгах
Гадаадын хөрөнгө оруулалтын урамшуулал

 Гадаадын хөронгө оруулалтын сорөг үр дагавар:
- Оруулсан хөрөнгө оруулалтаасаа илүү валютыг гадагш гаргах
- Экспорт, импортын хүрээ хязгаарлагдах
- Дотоодын ажил эрхлэлтийг бууруулах
- Дотоодын нөөц баялгийг сүйтгэх
- Дотоодын санхүүгийн тэгш бус хуваарилалтыг үүсгэх
- Монополь болон олигополь зах зээл бий болгох
- Шинэ технологи бий болоход саад болох
- Аж үйлдвэрийн бүтцэд сөргөер нөлөөлөх
- Эдийн засгийн засгийн хувьд гадаадаас хамааралтай болох
Гадаадын хөрөнгө оруулалтын урамшуулал

 Орон бүр хөрөнгө оруулалтыг татах механизм, нийтлэг
зүйлс:
1. Урамшууллын механизм нь үндэсний хөгжлийн
тодорхой зорилтыг хэрэгжүүлэх
2. Хөрөнгө оруулалтын урамшуулал-гадаад, дотоодын
хөрөнгө оруулалтад ижил
3. Урамшууллыг хэлэлцэн тохирох, илүү таатай нөхцөл
олгох /Инсентив/ нефть, уул уурхайн салбар- хөрөнгө
оруулалт ихтэй
Инсентив: Засгийн газраас тэргүүлэх чиглэлийн салбарын зохистой үйл
ажиллагааг дэмжихийн тулд олгох хөнгөлөлт, урамшуулалыг хэлнэ.

Инсентив: Засгийн газраас тэргүүлэх чиглэлийн салбарын зохистой үйл
ажиллагааг дэмжихийн тулд олгох хөнгөлөлт, урамшуулалыг хэлнэ.
 Санхүүгийн /Financial incentives/
- Татварын урамшуулал
- Хөрөнгийн урамшуулал /хөнгөлөлттэй зээл олгох, зээлийн
баталгаа гаргах, даатгал, сургалтын дэмжлэг, худалдааны чөлөөт
бүс байгууоах/
 Санхүүгийн бус /Non financial incentives/ - үйлчилгээ үзүүлэх, зах
зээлийн давуу тал олгох, тогтвортой ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх

 Чөлөөт бүсийн үйл ажиллагаанд төр, орон нутаг, хувийн
хэвшлийн оролцоо
 Логистикт чиглэсэн худалдааны чөлөөт бүсийн онцлог,
бусдаас ялгарах даву тал, сул талууд

 Хөрөнгө оруулалтын зэрэглэл, үнэлгээ
 Хөрөнгө оруулалтыг хүлээн авагч оронд тавигдах
шаардлагууд
Хэлэлцүүлэг

Анхаарал хандуулсан таньд баярлалаа
Амжилт хүсье.

Lecture 4

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (20)

Similar to Lecture 4 (20)

More from Энхтамир Ш (20)

Lecture 4